J.H. van Dale 1828-1872 - BoekDB · J.H. van Dale 1828-1872 Op zondagavond 19 mei 1872 stierf Johan...
5
10 VERHALEN OVER TAAL 5 Nijmegen Breda J. H. van Dale 1828-1872 Sinds mei 1854 was Van Dale hoofdonderwijzer aan de openbare school en sinds oktober 1855 stadsarchivaris in Sluis.
Transcript of J.H. van Dale 1828-1872 - BoekDB · J.H. van Dale 1828-1872 Op zondagavond 19 mei 1872 stierf Johan...
10
ve
rh
al
en
ov
er
ta
al
5
Nijmegen
Breda
J.H.vanDale 1828-1872
Sindsmei1854wasVanDalehoofdonderwijzer
aandeopenbareschoolensindsoktober1855
stadsarchivarisinSluis.
11
15
0 j
AA
r V
An
DA
le
5
Nijmegen
J.H.vanDale 1828-1872
Opzondagavond19mei1872stierfJohanHendrikvanDaleaandepokken.ZijnvrouwvroegdejongeJanManhaveomhetwoordenboekaftemaken.
BorstbeeldvanVanDaleop
hetWalpleininSluis.
Nieuw woordenboek der Nederlandsche taaldoorJ.H.vanDale,2edruk,1874.DitisdeeerstedrukdieonderdenaamVanDalewerdgepubliceerd.
28
ve
rh
al
en
ov
er
ta
al
De oudste schriftelijke bron voor de bijnaam Dikke Van Dale dateert,
voor zover wij weten, uit 1907. In een bespreking van de nieuwe
Koenen in Dietsche Warande en Belfort schrijft J.P. (hoofdredacteur
Jules Persyn): ‘Ze staan daar nu beide bijeen op een van de rekken,
het dichtst bij de hand: de dikke Van Dale en de tengere Koenen.
Welnu, veel van mijn vriendschap voor den grooten is overgegaan
op den kleineren makker.’
De benaming Dikke Van Dale werd pas echt heel gangbaar in de
jaren vijftig of zestig.
Woorden die uit het woordenboek verdwenen en
weer terugkwamen:
– lederhuid: in de 12e editie waarschijnlijk ge-
sneuveld bij het moderniseren van de samen-
stellingen met leder > leer; in de 13e editie
teruggehaald.
– tra: in de 13e editie geschrapt vanwege de
lage frequentie in schriftelijke bronnen; in de
14e editie weer toegevoegd vanwege de hoge
frequentie als puzzelwoord.
‘Niet ten onregte wordt de taal bij een gebouw vergeleken,
waaraan het volk sedert zijne wording arbeidt en dat, hoewel
nimmer geheel voltooid, toch gedurig in omvang toeneemt;
ieder geslacht legt de vrucht zijner wetenschappelijke ontwik-
keling, in nieuwe woorden en vormen gekleed, in die alge-
meene bewaarplaats zijner nationaliteit als in een heiligdom
neder, en hoewel veel dat veranderd en in onbruik geraakt
is, door het nieuwere, meer nuttige, wordt verdrongen, mag
toch het oude niet geheel worden opgegeven, daar dikwijls de
kernachtigheid, het naive, de maagdelijkheid als wij het zoo
noemen mogen, der taal juist uit de verouderde taalvormen
spreekt.’
De eerste zin van de Voorrede uit het Nieuw Woordenboek der
Nederlandsche Taal uit 1864, van Isaac Marcus Calisch en
Nathan Salomon Calisch. Dit woordenboek wordt nu gezien
als de eerste editie van de Dikke Van Dale.
>
> >
>
Weet je?
In 2005 (14e editie) werd voor het
eerst kleur gebruikt in de Dikke
Van Dale: de etymologie (her-
komstverklaring van een woord)
werd in blauw afgedrukt.
De Dikke van Dale door de eeuwen heen
2e editie 3e editie 4e editie 5e editie 6e editie 7e editie
11e editie10e editie9e editie8e editie
12e editie 13e editie 14e editie
111
15
0 j
AA
r V
An
DA
le
1e editie, 1864
Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal
door I.M. Calisch en N.S. Calisch
2e editie, 1874 (*)
Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal
door J.H. van Dale
3e editie, 1884
Nieuw woordenboek der Nederlandsche
taal door J.H. van Dale
derde, vermeerderde en verbeterde editie
door J. Manhave
4e editie, 1898/1904
Van Dale’s Groot woordenboek der
Nederlandsche taal geheel opnieuw
bewerkt door H. Kuiper jr., dr. A. Opprel en
P.J. van Malssen jr.
5e editie, 1914
Van Dale’s Groot woordenboek der
Nederlandsche taal
vijfde, geheel opnieuw bewerkte editie
door P.J. van Malssen jr.
6e editie, 1924
Van Dale’s Groot woordenboek der
Nederlandsche taal
zesde, geheel opnieuw bewerkte editie
door P.J. van Malssen jr.
7e editie, 1950
Van Dale’s Nieuw groot woordenboek
der Nederlandse taal bewerkt door
dr. C. Kruyskamp en dr. F. de Tollenaere
8e editie, 1961
Van Dale Groot woordenboek der
Nederlandse taal
achtste, geheel opnieuw bewerkte en zeer
vermeerderde editie door dr. C. Kruyskamp
De Dikke van Dale door de eeuwen heen
* NB: dit is de eerste editie die onder de naam Van Dale werd gepubliceerd. ** NB: voor het eerst in drie delen (A-I, J-R, S-Z).*** NB: in 1995 verscheen een heruitgave in de nieuwe spelling.
9e editie, 1970
Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse
taal met een uitvoerig supplement door dr.
C. Kruyskamp
10e editie, 1976
Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse
taal
tiende, geheel opnieuw bewerkte en zeer
vermeerderde editie door dr. C. Kruyskamp
11e editie, 1984 (**)
Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse
taal
elfde, herziene editie door prof. dr. G. Geerts
en dr. H. Heestermans met medewerking
van dr. C. Kruyskamp
12e editie, 1992 (***)
Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse
taal
door prof. dr. G. Geerts en dr. H. Heestermans
13e editie, 1999
Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse
taal
door prof. dr. G. Geerts en drs. C.A. den Boon
14e editie, 2005
Van Dale Groot woordenboek van de
Nederlandse taal
door drs. C.A. den Boon en
prof. dr. D. Geeraerts
15e editie, 2015 (verwacht)
Van Dale Groot woordenboek van de
Nederlandse taal
door drs. C.A. den Boon en lic.
R. Hendrickx (15e editie Dikke Van Dale).
