Jaarverslag 2015

21 maart 2016

________________________________

2

3

INHOUDSOPGAVE

INHOUDSOPGAVE ...............................................................................................................................3

1. Voorwoord ..................................................................................................................................4

2. NVBT bestuur in 2015 .................................................................................................................5

Visitatiecommissie ......................................................................................................................5

Netwerken en samenwerken.......................................................................................................5

Nagoya Protocol ..........................................................................................................................7

Europees netwerk van botanische tuinen ....................................................................................7

3. Planten voor de Toekomst ..........................................................................................................8

3.1 Projectmanagement ..................................................................................................................8

3.2 Proeftuin en appontwikkeling....................................................................................................9

3.3 Collectiedata openbaar maken via de website ...........................................................................9

3.4. Programmering en samenwerking .......................................................................................... 12

3.4.1. Tentoonstelling BeschermDe Planten .............................................................................. 12

3.4.2 Kunstproject Gouden Zaad .............................................................................................. 15

3.4.3 Horizontale overleggen.................................................................................................... 16

3.4.4 Deskundigheidsbevordering: ........................................................................................... 16

3.4.5 Extern netwerk ................................................................................................................ 17

3.4.6. Fête de la Nature 2015 .................................................................................................... 17

3.4.7. Groei en bloei .................................................................................................................. 17

3.5 Communicatie ................................................................................................................... 17

4

1. Voorwoord

Voor u ligt het jaarverslag over het jaar 2015 van de Nederlandse Vereniging Botanische Tuinen (NVBT). 2015 is voor de NVBT een jaar geweest van veel invulling aan de programma uitwerking van het Postcodeloterij project Planten voor de Toekomst. Het project Planten voor de Toekomst heeft grotendeels de gebeurtenissen van en rondom de NVBT bepaald. De Nationale Postcode Loterij heeft in 2013 ten behoeve van het project voor de periode 2013-2017 een bedrag van € 2.000.000 uitgekeerd aan NVBT.

Het project Planten voor de Toekomst is inmiddels op volle toeren gekomen en heeft ook al de eerste harde resultaten geboekt en dat alles onder bezielende coördinatie van Joke ’t Hart en het hele team, Juul van Dam, Marie-Anne Eij, Renske Ek, Mirjam Lemmens en Arianne van der Doelen. Maar ook door de geweldige en intensieve samenwerking met de Waag Society, onder leiding van Dick van Dijk.

5

2. NVBT bestuur in 2015

De Nederlandse Vereniging Botanische Tuinen, opgericht in Utrecht op 18 februari 1998, stelt zich ten doel de belangen van de leden te behartigen onder andere door te streven naar het bevorderen van interne en externe contacten van de leden, het versterken van de museale functies van de leden en het versterken van de maatschappelijke functies die verbonden zijn aan het bezit en/of beheer van de Nationale Plantencollecties en daar waar mogelijk aan het verbeteren van de horticultuur. De ultieme doelstelling van de NVBT is het leveren van een bijdrage aan het behoud van biodiversiteit.

In 2015 bestond het bestuur uit de volgende bestuursleden:

voorzitter: de heer W.N.J. Ursem penningmeester: de heer A.Oudijk secretaris: mevrouw M. van Bracht t/m 18 maart 2015 (interim secretaris door de voorzitter 18 maart – 24 november 2015) Reinout Havinga vanaf 24 november 2015 bestuurslid: de heer P.Baas, tevens voorzitter Stichting Nationale Plantencollectie bestuurslid: mevrouw K. van der Leest (tot 3 november 2015) Hanneke Jelles vanaf 24 november 2015

De NVBT heeft geen directie.

Het NVBT bestuur heeft in 2015 drie keer vergaderd.

Per 31 december 2015 zijn er bij de NVBT 24 tuinen aangesloten. Hortus Haren en Hortus Alkmaar zijn nieuw toegetreden tuinen.

Besluiten:

– Het bestuur van de NVBT heeft in 2013 na het verkrijgen van de gelden voor het project Planten voor de Toekomst in haar vergaderingen besluiten genomen over de projectorganisatie en projectstructuur. Na vaststelling hiervan is de aansturing gedelegeerd naar de stuurgroep van het project. Afgelopen jaar heeft de stuurgroep twee maal vergaderd met het bestuur.

– 23 april, alle leden van de NVBT staan achter jaarrekening en het jaarverslag 2014. NVBT leden bekrachtigen het nieuwe huishoudelijk reglement en hernieuwde criteria voor de toetsing van toetreding.

– SNP blijft bijdragen aan kosten NVBT website.

Visitatiecommissie

De visitatiecommissie is in 2015 bij twee tuinen op bezoek geweest, namelijk de Botanische Tuinen Universiteit Utrecht en het Arboretum Poort Bulten. Beiden tuinen zijn ongewijzigd gecontinueerd in lidmaatschap NVBT.

Netwerken en samenwerken

Het is een bruisend jaar geweest met nieuwe initiatieven en op veel fronten is ook enthousiast samengewerkt en netwerken uitgebreid om daarmee invulling te geven op het programma Planten voor de Toekomst.

6

– 7 Januari start met Nieuwsbrief van de invulling en jaarprogramma van de eerste gezamenlijke tentoonstelling ‘Beschermde Planten’ van 24 samenwerkende tuinen onder de vlag van Planten Voor de Toekomst.

– 29 Januari bijeenkomst in het kader van de derde proeftuin Planten voor de Toekomst in de Waag Society en het in kaderen en keuzes maken van nieuwe doelgroepen waar we ons als NVBT tuinen op willen gaan richten, over passende thema’s en verhalen en innovatieve toepassingen. Start van een applicatie die door alle tuinen gebruikt kan worden.

– 25 Maart discussie bijeenkomst over herijking van criteria collecties binnen de NVBT en het vaststellen van een huishoudelijk reglement van de Nederlandse Vereniging van Botanische Tuinen. Een plezierig, levendige en succesvolle bijeenkomst.

– April NVBT en Bekking en Blitz lanceren “het grote botanische tuinen tekenboek”, gemaakt door Barbara van Amelsfort (Hortus Botanicus Amsterdam).

– 18 April internationaal botanisch congres ‘Botanic Gardens in a changing world” georganiseerd door de 425 jaar jubilerende Hortus Botanicus Leiden en met participatie vanuit de NVBT.

– 22 Mei feestelijke nationale start in de jubilerende Hortus Botanicus Leiden van de tentoonstelling ‘Beschermde Planten’ in 24 botanische tuinen met in elke tuin 10 collectie planten in de hoofdrol.

– 23, 24 en 25 mei Diverse botanische tuinen doen mee met een actief programma in Fête de la Nature. Een zeer succesvolle brede presentatie van Botanische Tuinen richting het publiek.

– Juni de uitgave van de Hortus Agenda 2016 met botanische tekeningen van de Vereniging Botanische Kunstenaars Nederland en uitgebreide informatie over NVBT programma Planten voor de Toekomst.

– 2 Juli lancering van de PlantenZoeker gemaakt door Renske Ek op de website, zodat bezoekers de planten en verhalen in de tuinen kunnen vinden. De database zal in het najaar gekoppeld worden aan Cordia, ofwel de publiekelijk toegankelijke elektronische database ontsluiting van de NVBT botanische tuinen.

– 5 t/m 10 juli NVBT Planten voor de Toekomst presentatie door Joke ’t Hart, Renske Ek op Europees congres Eurogard VII in Parijs.

– Augustus start van de ontwikkeling van de publieksapplicatie op een mobiele telefoon met Douwe-Sjoerd Boschman, Meia Wippoo, Suzanne Heerschop en natuurlijk Dick van Dijk (allen Waag Society) in ontwikkelpartner Hortus Botanicus Amsterdam en met als co-ontwikkelpartners Trompenburg Tuinen en Arboretum, Hortus Botanicus Leiden en Arboretum Poort Bulten.

– 6 Oktober onthulling Gouden Zaad van Cornelia Bruinewold in MIET AIR in Beers na afsluiting van een succesvolle publieksactie en de vondst van het gouden zaad door Hugo Garritsen op landgoed Oud Amelisweerd in de herfstvakantie.

– 12 November bijeenkomst op Arboretum Poort Bulten met de presentatie van de eerste versie van de publieksapplicatie op een mobiele telefoon. Een test met medewerkers van diverse tuinen onder leiding van Douwe-Sjoerd Boschman, Meia Wippoo, Suzanne Heerschop en natuurlijk Dick van Dijk (allen Waag Society).

– 17 December bijeenkomst in de Hortus Botanicuis Amsterdam met de presentatie van de tweede versie van de publieksapplicatie op een mobiele telefoon. Een test met medewerkers van diverse tuinen onder leiding van Douwe Sjoerd Boschman, Meia Wippoo, Suzanne Heerschop en Dick van Dijk (allen Waag Society).

– December de afsluiting van een succesvol jaar met de gezamenlijke tentoonstelling Beschermde Planten in veel tuien, o.a. 12 december in Botanische Tuin TU Delft met een grote publiekslezing ‘Beschermde Planten, van wier tot hogere planten in Nederland, status, natuurbescherming en biodiversiteit’.

7

Nagoya Protocol

De Botanische tuinen Delft en Utrecht hebben op 27 januari een symposium dag georganiseerd in Utrecht om de leden en andere stakeholders te informeren over de gevolgen van het in werking treden van het Nagoya protocol. Daarnaast is gediscussieerd over de rol van de botanische tuinen en het vorm geven van de invulling van het protocol door het Ministerie van Economische Zaken en de Voedsel en Waren Autoriteit.

Europees netwerk van botanische tuinen

NVBT is in de persoon van Bert van de Wollenberg vertegenwoordigd in het Europees netwerk, het European Botanic Gardens Consortium. Dit netwerk komt twee keer per jaar bijeen om onderwerpen te bespreken die de botanische tuinen in de EU raken. Het gaat hierbij niet alleen om Europese regelgeving, maar ook om samenwerking op bijvoorbeeld het gebied van natuurbescherming (Conservation). Belangrijke thema's zijn o.a. de naleving van het Biodiversiteitsverdrag via het Nagoya Protocol de EU regulering 1143/2014 inzake Invasieve Soorten en de bijdrage aan natuurbescherming via de Global Strategy for Plant Conservation .

Het Europees Consortium organiseert tevens elke drie jaar het Eurogard Congres, waar botanische tuinen bijeenkomen en hun kennis en informatie kunnen bespreken en delen. Eurogard VII was in 2015 (Parijs), en Eurogard VIII zal in Lissabon gehouden worden.

BGCI-Nederland is ontstaan bij de Botanische Tuin van de Universiteit Utrecht, met als doel de samenwerking met Botanic Gardens Conservation International te versterken, en een bijdrage te leveren aan natuurbescherming. Wat betreft dat laatste is het Trésor Regenwoud Project een zeer concreet voorbeeld (http://www.tresorrainforest.org/frame_nl/home.html). In het kader van dit project is in eerste aanleg met de hulp van enkele bedrijven en donateurs een gebied van 2400 ha. regenwoud in Frans-Guyana aangekocht. Naast fysieke bescherming speelt dit reservaat nu een belangrijke educatieve rol ter vergroting van het draagvlak voor lokale natuurbescherming.

Daarnaast heeft BGCI-Nederland steeds een actieve rol gespeeld in het bevorderen van de samenwerking tussen de NVBT-tuinen en BGCI. BGCI-Nederland was bovendien ook betrokken bij de oprichting van het EU Consortium (Founding Member).

Concrete voorbeelden die geïnitieerd zijn vanuit BGCI-Nederland zijn de "(informatie)Bronnen Workshop" in 2011, de workshop Gegevens-upload naar BGCI's Plant Seach Database (2012), ter onderbouwing van de Nederlandse bijdrage aan de doelen van de GSPC, en het project "Collectiebeheer-handleiding" (lopend). Het laatste project, dat als doel heeft een naslagbron te zijn voor de vele aspecten van collectiebeheer bij een botanische tuin, is inmiddels geïntegreerd in het grote NVBT project "Planten voor de Toekomst".

8

3. Planten voor de Toekomst

In het door de Postcodeloterij gefinancierde project Planten voor de Toekomst werken 24 tuinen samen met projectpartner Waag Society aan een nieuwe toekomst voor de botanische tuinen. In het oorspronkelijke projectplan is het project in werkpakketten ingedeeld. Per werkpakket volgt hier de verslaglegging.

3.1 Projectmanagement

Het project Planten voor de Toekomst heeft zich ook in 2015 ontwikkeld volgens het Jaarplan 2015 met bijbehorende begroting. Een spannend jaar met centraal de eerste gezamenlijke tentoonstelling in 24 tuinen!

Het jaarplan voor 2016 met bijbehorende begroting is in het najaar van 2015 goedgekeurd door het bestuur van de NVBT en door de Algemene Ledenvergadering op de najaarsvergadering van 24 november 2015.

In het voorjaar van 2015 is de jaarrekening van 2014 samen met het jaarverslag 2014 met goedkeuringsverklaring van de accountant aan de Postcodeloterij voorgelegd en door hen geaccepteerd.

De stuurgroep van Planten voor de Toekomst heeft in 2015 vier keer vergaderd. Bovendien kwam de stuurgroep op 1 april en op 3 november 2015 samen met het bestuur van de NVBT bijeen ter voorbereiding van de ALV vergaderingen in het voorjaar en in het najaar.

Het projectteam van Planten voor de Toekomst heeft in 2015 zeven keer vergaderd. Uiteraard werd ook overleg gevoerd in subteams, waarbij het team rond de tentoonstelling BeschermDe Planten speciaal genoemd kan worden evenals het team rond de zoektocht naar het Gouden Zaad , het team rond het bouwen van de applicatie en het team data dat in het najaar van 2015 op stoom is gekomen.

In het kader van het werk voor het project Planten voor de toekomst waren in 2015 de volgende mensen in dienst van de NVBT: Joke ’t Hart als projectleider en Juul van Dam , Mirjam Lemmens en Marie-Anne Eij als projectmedewerkers. Samen 1.89 fte.

Dedde Smid en Paul Kessler en Marleen Stikker (Waag Society) werken mee als stuurgroepleden en verricht Hanneke Jelles communicatiewerk voor de website van de NVBT en verspreidt zij nieuws over activiteiten van de aangesloten tuinen via het NVBT facebook en twitteraccount.

Voor het overige wordt werk voor het project Planten voor de Toekomst verricht door een aantal zzp-ers, waaronder Renske Ek als deelprojectleider data, Arianne van der Doelen als financieel controller.Kim van der Leest en Auke Ferwerda hebben in 2015 bijdragen geleverd voor het vormgeven van de verdienmodellen voor de tijd na 2017. Rolf Roos van de Stichting Natuurmedia heeft als eindredacteur van de teksten bij de Rode Lijst planten in de tentoonstelling BeschermDe Planten werk verricht dat is gefinancierd door een bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds .

En last but not least de medewerkers van Waag Society.

Voor jaarrekening 2015 zie bijlage 1

9

3.2 Proeftuin en appontwikkeling

In januari 2015 vond de afrondende sessie van Proeftuin 3 plaats. Op basis van een voorbereidende eerste sessie eind 2014, vond op 29 januari de laatste sessie plaats met een groep ad hoc beslissers vanuit alle tuinen. Doel was te komen tot een gedragen strategie voor de ontwikkeling van de publieksapplicatie. Ten behoeve van deze sessie zijn de resultaten van alle proeftuinen beschreven en gebundeld in 1 (intern)document. De besluitvorming in de sessie vormde de basis voor de ontwikkelsprints van 2015 (zie hieronder). De ervaringen van het projectteam met o.m. de proeftuinen is gepresenteerd op conferenties 'Botanic gardens in a changing world' in Hortus Leiden (Joke en Dick), Eurogard VII Parijs (Joke) en Civic Epistemologies in Berlijn (Dick, in kader van het EU project Riches) en vastgelegd in de paper "Planting the future", behorende bij de conferentie in Parijs.

De afrondende sessie van proeftuin 3 was bijzonder, omdat er een besluit genomen kon worden over de richting waarin de gezamenlijke applicatie van de tuinen ontwikkeld gaat worden. Alle aanwezige vertegenwoordigers van de tuinen werden het eens over de uitgangspunten van de te ontwikkelen applicatie. Waagontwikkelaars Meia Wippoo en Douwe-Sjoerd Boschman gingen hiermee aan het werk.

De eerste sprint stond in het teken van het onderzoek naar doelgroep en uitgangpunten. Dit leverde de uitgangspunten ‘het onzichtbare zichtbaar maken’, 'vertellen wat je ziet' en 'er gebeurt meer dan je denkt' op. Deze uitgangspunten zijn vertaald naar de ideeën ‘plant paparazzo’ en ‘om de tuin leider’, die tijdens de enkele demonstratiebijeenkomsten met medewerkers uit verschillende tuinen zijn uitgeprobeerd. Het was steeds erg leuk en inspirerend om hier samen mee aan het werk te zijn.

In 2016 wordt de applicatie verder uitgewerkt met aandacht voor doelgroepkeuze en wensen van de doelgroep. Alle concepten zullen met publiek worden getest. De hortus Amsterdam is hierin ontwikkelpartner, Hortus Leiden, Trompenburg tuinen en arboretum en Arboretum Poort Bulten in de Lutte zijn co ontwikkeltuinen in dit proces.

3.3 Collectiedata openbaar maken via de website

De website

In 2015 is de in 2014 gelanceerde nieuwe website voor de NVBT verder doorontwikkeld. Speciaal voor de eerste gezamenlijke tentoonstelling, BeschermDe Planten, is er een eerste versie van ‘Zoek een Plant’ ontwikkeld, een plek waar informatie in de vorm van plantenprofielen te vinden is van 160 plantensoorten die deel uitmaakten van de tentoonstelling Beschermde Planten in 24 tuinen. www.botanischetuinen.nl/plantenzoeker/

10

Daarnaast biedt de website nieuws uit de tuinen, als verbinding met de actualiteit en de activiteiten van de afzonderlijke tuinen tuinen. Deze functionaliteit is verder uitgewerkt en gestandaardiseerd.

Bij de speciale actie ‘Speurtocht naar het Gouden Zaad’, heeft de website een centrale rol gespeeld. www.botanischetuinen.nl/speurtocht/. Niet alleen waren de fimpjes met dagelijkse aanwijzigingen te vinden via de website, maar er was ok extra achtergrondinformatie over zaden te vinden www.botanischetuinen.nl/zaden/

Marie-Anne Eij verzorgde de algemene teksten, speciale publieksacties en de eindredactie, Hanneke Jelles de activiteiten van de verschillende tuinen en Renske Ek verzorgde het beeldmateriaal in de carrousels.

Er zijn twee duidelijke pieken te zien in het aantal paginaweergaven tijdens opening van de BeschermDe Planten tentoonstelling en bij de Speurtocht naar het Gouden zaad.

Bezoekers totaal: 21.313 Terugkerende bezoekers: 2.856 Paginaweergaven: 74.617

De PlantenVinder en het samenbrengen van de plantencollecties van de botanische tuinen

Om de gezamenlijke collecties op een leuke en aansprekende wijze te kunnen ontsluiten voor een breed publiek wil Planten voor de Toekomst een ‘PlantenVinder’ ontwikkelen die op verschillende manieren zoekingangen geeft naar de gegevens over de collecties van de botanische tuinen. De informatie over de planten worden straks op een intuïtieve en visuele wijze weergegeven. Er is voor gekozen om de informatie aan te bieden die interessant is voor kinderen, geïnteresseerden én kenners. Naast korte feitelijke informatie willen de botanische tuinen ook korte verhalen over de planten kunnen vertellen, voorzien van beeld en geluid.

Samen met De Waag zijn in begin 2015 de gewenste functionaliteiten van de PlantenVinder gevisualiseerd en vervolgens door een grafisch ontwerper omgezet in een mooi ontwerp.

Voorjaar 2015 is de PlantenVinder gevuld met gegevens over de Rode Lijst planten, specifiek gericht op de kenners (onze donkergroene doelgroep). Deze PlantenVinder1.0 is opgeleverd op 22 mei, de start van de gezamenlijke Rode Lijst tentoonstelling, ‘BeschermDe Planten’.

Op 2 juli heeft een eerste evaluatie van de PlantenVinder plaats gevonden in de Botanische Tuinen van Utrecht, samen met willekeurige bezoekers en 11 medewerkers uit verschillende tuinen.

Het samenbrengen van de collectiegegevens uit de verschillende botanische tuinen stelt het project voor een aantal specifieke uitdagingen. Om te beginnen technische, zo zijn er binnen de 24 tuinen 11 verschillende database systemen in gebruik waarin de collecties worden vastgelegd. Daarnaast

11

hanteren ook niet alle tuinen dezelfde naamgeving (taxonomie). Om ook hier tot een goede standaardisering te komen moesten er een aantal principiële keuzes gemaakt worden en is besloten om Botanical Software Ltd, een partij met zicht op - én ervaring met - de complexiteit van botanische databases, een speciaal voor de Nederlandse botanische tuinen ontworpen databasesysteem te laten bouwen. In nauwe samenwerking met Botanical Software Ltd. zijn er in een drietal brainstormsessies keuzes gemaakt voor de uitgangspunten en functionaliteiten van de gezamenlijke database. Deze nieuwe database (Cordia) is rond de zomervakantie opgeleverd. CORDIA levert straks de basisgegevens die nodig zijn voor de PlantenVinder én voor de mobiele applicatie die momenteel wordt ontwikkeld door Waag Society.

In Engeland is met de internationale koepel van botanische tuinen, Botanical Gardens Conservation International (BGCI), besproken hoe hun database behulpzaam kan zijn bij ons proces van samenvoegen van de gegevens. BGCI heeft daarin de interesse uitgesproken om Planten voor de Toekomst als case-study te beschouwen voor mogelijke andere toekomstige nationale samenwerkingsprojecten op het gebied van delen van informatie, als mogelijke opmaat voor een groter Europees netwerk.

Over de ervaringen met dit proces, en de keuzes die zijn gemaakt, is door Renske Ek een lezing gegeven tijdens EuroGardVII, het congres van Europese Botanische tuinen, te Parijs, getiteld ‘What does the public want? Lessons learned from using modern technology in transferring plant knowledge from the scientific community to the wider audience’.

Het najaar van 2015 is gebruikt om Cordia de testen, via een aantal stappen te verbeteren, en er de benodigde handleidingen bij te schrijven. Daarnaast is een begin gemaakt om de structuur van de PlantenVinder geschikt te maken voor het ophalen van gegevens uit Cordia.

Samenvattend is 2015 specifiek het jaar geweest van het inrichten van de benodigde technische infrastructuur om onze wensen voor ontsluiting van de gezamenlijke plantengegevens te kunnen faciliteren. Veel aandacht is hierbij ook besteed aan het draagvlak bij de individuele tuinen. Dit onderdeel is uitgevoerd door Juul van Dam, Mirjam Lemmens en Renske Ek.

12

3.4. Programmering en samenwerking

In 2015 hebben de tuinen zich op twee bijzondere manieren gepresenteerd aan het publiek:

1. Gezamenlijke tentoonstelling BeschermDe Planten 2. Ontwikkeling zaadsculptuur en zoektocht naar het Gouden Zaad

3.4.1. Tentoonstelling BeschermDe Planten

Een werkgroep bestaande uit medewerkers uit enkele tuinen heeft zich in 2015 gebogen over de vraag wat de rol is/zou moeten zijn van botanische tuinen in Nederland op het gebied van bescherming van Nederlandse Rode lijst soorten. Dit was een belangrijke opmaat naar de tentoonstelling over bedreigde planten wereldwijd.

In 2015 is vervolgens een de eerste gezamenlijke NVBT tentoonstelling georganiseerd met als titel titel Beschermde Planten. Alle 24 bij de NVBT aangesloten botanische tuinen stelden 10 planten tentoon die in de natuur in hun voortbestaan worden bedreigd. Een unicum!

De boodschap aan het publiek hierbij was dat er wat aan de hand is in de natuur en dat de planten bescherming behoeven. Deze boodschap werd door 24 botanische tuinen verspreid over heel Nederland die allemaal samen hun boodschap lieten horen. Een boodschap uit het hart van de botanische tuinen die zich immers tot doel stellen bij te dragen aan het behoud van de biodiversiteit op aarde. Van de duizenden wereldwijd bedreigde planten werden in deze tentoonstelling 240 soorten op een speciale manier uitgelicht; in elke tuin werden tien soorten letterlijk rood omlijst/omkaderd.

Elke soort vertelde in deze tentoonstelling haar eigen verhaal over leefgebied, bedreigingen en kansen. De verhalen zijn bijeengebracht door Mirjam Lemmens en Juul van Dam en in één stijl herschreven onder eindredactie van Rolf Roos. De input kwam deels uit de tuinen zelf, maar ook van FLORON (verspreidingskaartjes en Nederlandse Rode Lijst soorten) en de IUCN (IUCN Rode Lijst soorten wereldwijd).

De verhalen van de planten tijdens de tentoonstelling werden verteld door rondleiders in de tuinen én waren te lezen in mooie folders per tuin met informatie over het leefgebied van de planten, over de bedreigingen en over de mogelijkheden tot overleving in de natuur.

Alle folders samen vormden zo een uitgebreide catalogus met verhaal en beeld van de verschillende soorten planten. Deze informatie is ook openbaar gemaakt op de website. Zo vormden de planten uit deze tentoonstelling de voorhoede van de presentatie van de planten met hun verhalen via de Plantenvinder op de website van de botanische tuinen.

13

Opening van de tentoonstelling

De tentoonstelling werd op 22 mei officieel geopend in de Hortus Leiden door Geert de Snoo, decaan van de faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen in Leiden. In een persoonlijk verhaal gaf hij aan dat het onderwerp biodiversiteit hem nauw aan het hart ligt:

“Biodiversiteit is cruciaal om de ecosystemen waarbinnen we leven gezond te houden. Het onderzoek naar biodiversiteit richt zich logischerwijs op haar belangrijkste bedreiging: de mens. Ik denk dat juist bij het adresseren van deze bedreiging grote kansen liggen voor botanische tuinen. Biodiversiteit staat of valt uiteindelijk met de mate waarin mensen bekend zijn met de planten en dierenwereld om hen heen. Ik hoop dat de tentoonstelling ‘Beschermde planten’ daarom al die bezoekers van de botanische tuinen in Nederland bekender maakt met de waarde van biodiversiteit.”

Flavia Faas zong vervolgens een speciaal door Rob Chrispijn voor deze gelegenheid gemaakt lied met de titel: Eerst het goede nieuws.

Eerst het goede nieuws: met mensen gaat het goed! Als soort zijn wij een groot succes. We doen het beter dan de rest, met als resultaat dat het met veel dieren en planten heel wat minder gaat.

Neem een Kaaps viooltje uit Oost-Afrika, zeldzamer dan zilver, dan goud of platina. Neem de Atlasceder, de Groene bekerplant, net zo schaars geworden als Vetblad in ons land. Ook de Grote wolfsklauw en de Kleine ereprijs staan als sterk bedreigd op de Rode Lijst.

Omdat, omdat, omdat wij onbezonnen consumeren, te veel afval produceren, natuurgebieden isoleren en bloemen zelden protesteren, Omdat, omdat, omdat boeren moeten concurreren, wij achteruitgang accepteren, miljoenen spullen transporteren, wij onze aarde slecht beheren. Daarom, daarom, daarom ...

Gaat allen naar de Hortus of Wilde plantentuin en zie de zeldzaamheden uit bos of hei en duin. Geniet van Roggelelie en Klokjesgentiaan. Sta stil bij al die plantenen wees blij... dat ze nog bestaan

Pers

Rond deze tentoonstelling is zowel landelijke publiciteit als regionale publiciteit gegenereerd. Het essay dat Rolf Roos schreef in opdracht van Planten voor de Toekomst ter gelegenheid van de tentoonstelling is gepubliceerd in Trouw en in het Reformatorisch Dagblad. Daarnaast waren we te gast bij het radioprogramma Vroege Vogels van de VARA om te vertellen over de tentoonstelling en de rol van Botanische tuinen bij het behoud van biodiversiteit.

In de lokale per stond onder andere een groot stuk over het produceren van de rode lijsten in de Stentor en een groot artikel in de Gooi en Vechtstreek over Pinetum Blijdensteijn en de tentoonstelling. Het magazine van Burger's Zoo had een paginagroot artikel over de rol van de tuinen bij natuurbehoud. Het Leidsch Dagblad had een groot artikel over de opening van de tentoonstelling in de Leidse Hortus en de lezing van Prof. dr. Geert de Snoo

14

15

3.4.2 Kunstproject Gouden Zaad

In 2015 is vormgegeven aan het kunst en participatieproject dat van meet af aan in het projectplan Planten voor de Toekomst was opgenomen. Kunstenares Cornelia Bruinewoud heeft een kunstwerk ontworpen (een zaadsculptuur) dat in het najaar van 2015 op een bijzondere manier is onthuld en waaraan een vervolg is gegeven met een zoekactie naar het Gouden Zaad. Het concept voor dit kunstwerk was geïnspireerd door het feit dat veel van de bomen en planten die worden getoond in de botanische tuinen zich onder de grond bevindt en dus niet op het eerste gezicht zichtbaar: de zaden, de wortels. Toch heeft ook wat niet gezien kan worden grote waarde. Kunst onder de grond…met nadruk op de waarde van het ongeziene.

Op 6 oktober 2015 werd in MietAir (Noord Brabant) een metersgrote sculptuur in de vorm van een gestileerd zaad door een shovel ruim anderhalve meter onder de grond gestopt. Met centraal de vraag: in hoeverre waarderen wij wat (nog) niet zichtbaar is? Onder het oog van de camera en de toeschouwers werden inleidingen verzorgd door Thomas van Slobbe, Saskia Monshouwer, Joke ’t Hart en Rolf Roos.

De allesverhullende onthulling van deze sculptuur raakte expliciet aan de verwondering en kennis die de botanische tuinen te bieden hebben. Immers: in de kunst geldt zichtbaarheid en beleefbaarheid als een hoog goed. Maar in de natuur is het juist gemeengoed dat ook wat (nog) niet zichtbaar is van grote waarde kan zijn. Zonder zaden, wortels en grondwater – die zich allen buiten zicht, onder de grond bevinden – zou er immers geen enkel leven mogelijk zijn. Geen boom zonder wortels. Geen kiem zonder zaad. Geen toekomst zonder conservering.

Gaande de rit werden de overwegingen om voor deze insteek te kiezen extern verstrekt door het nieuwsbericht dat Syrië een beroep deed op het gebruik van de zadenbank in Spitsbergen als gevolg van oorlogsschade aan haar eigen voorraad droogteresistente graanzaden .

Van de verhulde zaadsculptuur is vervolgens een centimeter grote replica gemaakt, met daarin een klomp puur goud ter waarde van circa 600 euro vanuit de gedachte dat voor de toekomst van ons en onze kinderen zaden immers goud waard zijn. Dit ‘gouden zaad’ werd ergens in Nederland aan de voet van een dikke boom, in de openbare ruimte verstopt. In de herfstvakantie werd een speurtocht naar het Gouden Zaad, bedoeld voor (groot) ouders met kinderen, in gang gezet. Via de website www.botanischetuinen.nl werd elke dag een min of meercryptische aanwijzing gegeven over de omgeving van de plek waar het zaad verstopt was. Dit leverde een enorme toename van het webbezoek op.

Zo werd buiten de tuinen het thema van de tuinen actueel. En werden nieuwe mensen geattendeerd op het bestaan en de drijfveren van de botanische tuinen. De speciaal voor de zoektocht gemaakt folder Speur mee naar het Gouden Zaad werd ruim verspreid onder de tuinen en bij bezoekerscentra en afdelingen van collega-organisaties, waaronder IVN, Staatsbosbeheer, de Provinciale Landschappen en Natuurmonumenten .

16

De speurzin en kwaliteit van de zoekers bleek enorm: na 8 dagen werd het Gouden Zaad gevonden door drie broers, alle drie aangesloten bij een scoutingclub. Ze hadden (met hun ouders) enorm van de zoekactie genoten. Zoals afgesproken mochten zij het gouden zaad (inclusief de goudklomp) houden als eerlijke vinders.

Webpagina en social media

De campagne werd ondersteund met een aparte webpagina op de site van de NVBT met uitleg over het belang van zaden en een pagina met nieuws en aanwijzingen van de Speurtocht. Daarnaast waren er een aparte facebookpagina, een Youtubekanaal en een twitteraccount.

Elke dag werd er via online media een aanwijzing in de vorm van een video (presentatieduo Saskia van de Klundert en Nick Meijdam) bekend gemaakt.

Facebook: Op de pagina werd elke dag de video gepubliceerd, maar werden ook andere berichten over de speurtocht gezet. Tijdens de duur van de speurtocht (herftvakantie 2015) werd de pagina gemiddeld zo’n 100 keer per dag bekeken, met een uitschieter op 20 oktober met een bericht over griezelige zaden. Deze werd 5.492 keer bekeken en verzamelde 334 likes.

De website van de NVBT laat een duidelijke piek zien tijdens de duur van de Speurtocht.

Pers

In de Telegraaf werd de speurtocht groot aangekondigd in de vrijetijdsbijlage. Een van de woordvoerder (Saskia) werd live geïnterviewd in het radioprogramma van Frank van der Lende op 3FM. Verder was er veel aandacht in de lokale pers en op diverse websites. RTV Utrecht had een uitzending op de lokale televisie, waarin Nick Meijdam werd geïnterviewd over de speurtocht

3.4.3 Horizontale overleggen

Ook in 2015 hebben verschillende horizontale overleggen plaatsgevonden voor Collectiebeheerders, educatoren en communicatiemedewerkers. Steeds weer blijkt dat de tuinen sterker worden door het delen van kennis en het uitwisselen van ervaringen.

3.4.4 Deskundigheidsbevordering:

Bert van de Wollenberg en Hans Persoon hebben in 2015 een grote slag gemaakt met het schrijven van de Handleiding collectiebeheer. Eind 2015 was het eerste concept klaar. Deze handleiding zal uiteindelijk voor het eind van 2016 door de tuinen gebruikt kunnen worden.

17

3.4.5 Extern netwerk

De NVBT heeft van de IUCN een uitnodiging gekregen om kosteloos de ledendagen van de IUCN bij te wonen. Deze bijeenkomsten van 40 lidorganisaties bestaande uit vertegenwoordigers van natuur-en milieuorganisaties en wetenschappelijke instituten die in Nederland gevestigd zijn, en van de Nederlandse overheid zijn een rijke plek om te netwerken. Joke ´t Hart heeft in 2015 weer enkele bijeenkomsten bezocht.

3.4.6. Fête de la Nature 2015

In het pinksterweekend volgend op de opening van de tentoonstelling BeschermDe Planten op 23, 24 en 25 mei, vond voor de tweede keer het Fête de la Nature plaats. Fête de la Nature is een landelijk evenement in de natuur. Activiteiten in het kader van de tentoonstelling BeschermDe Planten werden aangemeld op de website van Fête de la Nature. Zo konden de tuinen mee liften op de pr rond dit festival. www.fetedelanature.nl

3.4.7. Groei en bloei

Het grootste tuinmagazine van Nederland Groei & Bloei organiseerde van 13 tot en met 20 juni 2015 de tweede Nationale Tuinweek met het thema ‘Water in en om de tuin’. Zeker zeven verschillende botanische tuinen verspreid over het hele land organiseerden speciale (gratis) activiteiten, rondleidingen of workshops.

3.5 Communicatie

De tentoonstelling Beschermde Planten en de zoektocht naar het Gouden Zaad hebben veel publiciteit voor de tuinen gezamenlijk gegenereerd, zoals boven al is vermeld. We durven voorzichtig te stellen dat de lichte stijging van de bezoekersaantallen een effect is van al deze publiciteit!

Jaarlijks komen er tussen de 3.5 en 4 miljoen bezoekers naar de tuinen,inclusief de bezoekers aan de dierentuinen en het openluchtmuseum .

“ Wij signaleren duidelijk meer bezoekers in het Pinetum door de tentoonstellingen Beschermde Planten en Planten uit de Oertijd. Dank dus aan Planten voor de Toekomst.”

Pieter Hoogenraad, Pinetum Blijdenstein