Jaarverslag 2012AZ Herentals

2

RedactieDienst communicatie van het AZ Herentals

Met dank aan alle directieleden, artsen en medewerkers voor hun inbreng

FotografieBram Janssens, Nathalie Leysen, Heidi Rombouts, Maarten De Bouw, Noortje Palmers

Met dank aan de bereidwillige modellen

Verantwoordelijke uitgeverRudy Van Ballaer • Nederrij 133 • 2200 Herentals

3

InhoudstafelVoorwoord 5

Het AZ Herentals 7Voorstelling 7Organisatie 8

Raad van bestuurDirectiecomitéMedische raad

Wij staan borg voor kwaliteit en zorg 10Zorg voor de patiënt 10

ZorgmanagementZiekenhuishygiëneKwaliteit en patiëntveiligheidOmbudsdienstMedische disciplinesIn de kijker: spoedgevallen

Zorg voor de medewerker 23PersoneelszakenPersoneelsbeleidSamen uit, samen thuisIn bewegingCommunicatie en informatiedoorstroming

Samenwerking in de zorg 28Project TaxandriaScholenAndere zorgverstrekkers

Bouwen met zorg aan zorg – zorg voor de omgeving 30Bouwwerken

Zorg voor de toekomst – vooruitblik 2013 33

Zorgresultaten 35Kerncijfers 35

Ambulante activiteitHospitalisatieactiviteitPersoneel

Jaarrekening 38BalansResultatenrekening

4

5

VoorwoordBeste lezer

Er waait een nieuwe, kleurrijke en frisse wind door het AZ Herentals. Getuige daarvan is het typisch kleurgebruik binnen en buiten onze gebouwen. In 2012 werd grondig nagedacht over een nieuw logo, met daaraan gekoppeld een nieuwe huisstijl. We zijn fier om u ons jaarverslag 2012 te mogen presenteren, gehuld in dit nieuw kleedje.

Het afgelopen jaar was voor AZ Herentals vooral een jaar waarin vele projecten - zowel bouwwerken als nieuwe initiatieven - werden voorbereid, verder gezet of geconcretiseerd. Qua tastbare realisaties kunnen we in 2012 wellicht niet de meest uitgebreide lijst aan u voorleggen. Maar dit betekent niet dat onze medewerkers hebben stilgezeten, integendeel!

Het meest zichtbare project in uitvoering betreft de renovatie van ons ziekenhuis. Deze grote renovatie was noodzakelijk om AZ Herentals klaar te maken voor de toekomst. In 2012 vond de officiële opening plaats van enkele afdelingen die met federale middelen werden gerenoveerd. Zo kreeg bijvoorbeeld onze dienst spoedgevallen een grondige facelift en beschikken we in AZ Herentals nu over een volwaardige en splinternieuwe dienst intensieve zorgen, voorzien van alle hightech apparatuur. De vernieuwing van infrastructuur vormden voor deze diensten tevens het startsein om de medische en verpleegkundige staf met de vereiste competenties verder uit te bouwen. Een aangepaste structuur én de juiste bestaffing zijn noodzakelijk om patiënten uit onze verzorgingsregio met acute problemen op een kwaliteitsvolle manier te kunnen opvangen en behandelen.

De verdere groei van onze medische staf reflecteert zich, samen met de vermelde renovatiewerken, op het activiteitenoverzicht van het ziekenhuis. Het aantal behandelde en opgenomen patiënten zit in stijgende lijn. Inzake hospitalisaties bleek 2012 het jaar met het hoogst aantal klassieke opnames en ligdagen in de laatste tien jaar. Deze groei wensen we ook de komende jaren verder mogelijk te maken via een belangrijke capaciteitsuitbreiding. Zo kon in 2012 reeds gestart worden met de bouw van bijkomende operatiezalen, een vernieuwd chirurgisch daghospitaal en een gloednieuw consultatiegebouw. De concrete ingebruikname zal voor de tweede helft van 2013 zijn.

U zal het met mij eens zijn dat AZ Herentals duidelijk investeert in zowel de huidige als toekomstige zorginfrastructuur, en dit ten dienste van onze patiënten én medewerkers. De toekomst oogt alvast mooi!

Toch mogen we niet op onze lauweren rusten. Investeren kost ook geld. De verwachte activiteitsgroei is noodzakelijk om financieel gezond te blijven, zeker in deze economisch moeilijke tijden. Ook de overheid vraagt bijkomende nieuwe financiële inspanningen van de ziekenhuizen. Samen met de financiële lasten uit recente bouwprojecten hebben de overheidsbesparingen een belangrijke impact op het financiële resultaat van het ziekenhuis. Dit zal de komende jaren niet anders zijn. Het ziekenhuis moet bijgevolg voorzichtig omspringen met haar middelen en kritisch kijken naar de uitgaven. Daarbij wordt de inzet van iedereen gevraagd, want kleine beetjes kunnen een groot verschil maken.

Er staan ons enkele moeilijke financiële jaren te wachten. Maar we willen deze uitdaging met zijn allen aangaan, vanuit onze overtuiging dat dit de beste investering is voor onze patiënten en medewerkers.

Fons Michiels

Voorzitter raad van bestuur

6

7

Het AZ Herentals

VoorstellingHet AZ Herentals, of voluit AZ St.-Elisabeth Herentals vzw, is vandaag een modern en dynamisch ziekenhuis dat professionele basiszorg aanbiedt. Het beschikt over 243 bedden, verspreid over verschillende verpleegafdelingen. Ruim 700 medewerkers, waaronder ongeveer 90 artsen, staan voor de patiënten klaar om dagelijks ons motto “Wij staan borg voor kwaliteit en zorg!” waar te maken.

Het ziekenhuis van Herentals kent een lange geschiedenis. Het Sint-Elisabethgasthuis van Herentals dateert immers al van 1253 en is daarmee het oudste gasthuis van de Kempen. Van de oorspronkelijke instelling zijn vandaag de dag enkel nog de kapel en de woning van de gasthuiszusters te zien (waar nu de administratieve diensten van het OCMW gehuisvest zijn).

Vanaf de 20e eeuw is de uitbreiding van het ziekenhuis goed op gang gekomen. In 1938 werd een nieuw ziekenhuis, het huidige roodstenen gebouw, geopend. In 1950 ging het moederhuis Sancta Maria open (dat in 1984 met de diensten opnieuw naar het ziekenhuis verhuisde), en zowel in de jaren 70 als 90 werden nieuwe gebouwen ingehuldigd. Na al die nieuwbouwprojecten is in 2001 de renovatie van de bestaande gebouwen gestart.

1 januari 2010 betekende de start van een nieuwe periode in het bestaan van het AZ Herentals: het OCMW-ziekenhuis kreeg een vzw-statuut en staat sindsdien op eigen benen. Sinds 2011 werken het AZ Herentals en het AZ Turnhout op specifieke gebieden samen onder de naam ‘HETU’, om met gebundelde krachten gespecialiseerde zorg te kunnen aanbieden.

Het AZ Herentals steunt op 750 jaar ervaring en traditie en wil verder blijven bouwen aan kwaliteitszorg voor elke patiënt.

Als regionale zorginstelling acht het ziekenhuis het zijn taak om een professionele basiszorg aan te bieden aan alle inwoners van Herentals en de bredere regio. Dit betekent het voortdurend werken aan kwaliteit van en het comfort tijdens consultaties, behandelingen en verblijf, alsook het inspelen op evoluties binnen de zorgsector en zich vernieuwend opstellen.

De zorg moet toegankelijk en betaalbaar zijn voor iedereen en vertrekt vanuit een diep respect voor elk individu. Hoffelijkheid is hierbij een sleutelbegrip dat zowel voor artsen, medewerkers als het bestuur cruciaal is. Niet alleen de patiënt wordt als gast beschouwd, ook zijn omgeving.

De integrale zorgvisie houdt in dat kwaliteitszorg niet stopt wanneer de patiënt het ziekenhuis verlaat. Daarom is samenwerking van groot belang: met andere zorgverleners en –instellingen, mantelzorgers en vrijwilligers.

Infrastructuur is een belangrijk instrument. Daarom blijft het ziekenhuis voortdurend investeren in verbetering en vernieuwing.

De belangrijkste schakel in het zorgproces zijn de medewerkers. Het ziekenhuis probeert hen daarom een stimulerende en aangename werkomgeving aan te bieden, die ruimte geeft voor persoonlijke ontwikkeling en die inzet en betrokkenheid vanzelfsprekend maakt.

8

OrganisatieRaad van bestuurMaandelijks vindt een zitting van de raad van bestuur plaats. Deze vergadering is als volgt samengesteld op 1 januari 2013:

• Voorzitter: Fons Michiels• Ondervoorzitter: Bart Michiels• Leden: Bieke Baeten, Jan Bertels, François Beckx, Marc De Muynck, Leen De

Wijze, Guido Gysemans, Bart Mannaert, Karel Peeters, Bart Van Daele, Philippe Vandekerckhove

• Waarnemende en adviserende leden: An De Cuyper, Guy Peeters (AZ Turnhout), Hans Ramaekers (AZ Turnhout), Paul Timmermans (Vlaams Ziekenhuisnetwerk KU Leuven), Bruno Van Eesbeeck

Van links naar rechts: Boven: Guy Peeters, Hans Ramaekers, Bart Mannaert, Bart Van Daele, Karel Peeters, Paul Timmermans,

Guido Gysemans, Marc De Muynck, Leen De Wijze, Bruno Van EesbeeckOnder: Bieke Baeten, Fons Michiels, Jan Bertels, Bart Michiels, An De Cuyper, François Beckx

(Philippe Vandekerckhove staat niet op de foto)

DirectiecomitéDe dagelijkse leiding van het ziekenhuis is in handen van het directiecomité, dat wekelijks vergadert. Op 1 januari 2013 bestaat dit comité uit:

• Dr. Bruno Van Eesbeeck: algemeen directeur a.i.• Dr. An De Cuyper: hoofdgeneesheer• Danny Dockx: facilitair directeur• Wim Gys: directeur HR• Luc Joren: financieel directeur• Claude Strengs: directeur ICT en informatiebeheer• Roger Van Beers: administratief en economisch directeur• Koen Van Hoolst: verpleegkundig en paramedisch directeur

9

Medische raadDe medische raad vertegenwoordigt de belangen van de artsen. De samenstelling op 1 januari 2013:

• Dr. Stefan Verfaillie (voorzitter)• Dr. Yves Mentens (secretaris)• Dr. Paul Corneillie• Dr. Jan Degroote• Dr. Jeoffrey De Roeck• Dr. Bart Even• Dr. Glenn Van den Bosch• Dr. Koen Van der Stock• Dr. Peter Van Hauthem

10

Wij staan borg voor kwaliteit en zorg

Zorg voor de patiëntZorgmanagementKlinisch pad BorstkliniekDe Borstkliniek (een samenwerking met AZ Turnhout) bestaat al langer, in 2012 is ook het klinische pad voor de Borstkliniek uitgewerkt. Het team van het klinische pad is multidisciplinair samengesteld met een gynaecoloog, de borstverpleegkundige, verpleegkundigen van de dienst heelkunde, het oncologisch daghospitaal, de diëtisten, de sociale dienst en de kwaliteitsverantwoordelijke.

Het eigenlijke klinische pad wordt voorafgegaan door een voortraject dat voornamelijk door de gynaecoloog en borstverpleegkundige wordt begeleid. In het voortraject wordt een stappenplan aan onderzoeken afgewerkt. Het klinische pad start op het moment dat de patiënt opgenomen wordt voor een operatie. Bij het wegnemen van een tumor verblijft de patiënt gemiddeld 2 à 3 dagen in het ziekenhuis, bij een amputatie (mastectomie) gemiddeld 4 dagen. Het klinische pad eindigt wanneer de patiënt het ziekenhuis verlaat. De nabehandeling is immers voor elke patiënt anders.

Week van de diëtist: 19 – 24 maartVan 19 tot 24 maart namen de ziekenhuisdiëtisten deel aan de ‘Week van de diëtist’. In 2012 kreeg deze week het thema ‘krachtig zuivel’. Niet alleen bezoekers kregen informatie over een gezond voedingspatroon met zuivel, ook de eigen medewerkers werden aan het werk gezet met een personeelswedstrijd. Een week lang kregen de ingeschreven diensten proef-, doe- en denkopdrachten rond gezonde voeding. De dienst die het best scoorde was de boekhouding. Zij kregen een grote geschenkmand cadeau.

Week van de valpreventie: 23 – 29 aprilTijdens de ‘Week van de valpreventie’ proberen de ergotherapeuten patiënten, personeelsleden en bezoekers te informeren over en te wapenen tegen valincidenten. Van 24 tot 27 april stond er elke namiddag een infostand op een van de afdelingen en werden er ook activiteiten georganiseerd. Vooral de sessie zitturnen en de valquiz konden op een grote belangstelling rekenen.

Voor deze gelegenheid is er bovendien een nieuw figuurtje ontwikkeld: BOEBS (wat staat voor: Blijf Op Eigen Benen Staan).

Dag tegen obesitasOp zaterdag 26 mei vond de nationale dag tegen obesitas plaats, waarbij men beweging en gezonde voeding wilde promoten om zwaarlijvigheid tegen te gaan. Die dag stond er een infostand in de inkomhal met meer informatie over bewegen, gezonde voeding en diëten.

het logo van de Borstkliniek

11

Dag tegen kankerElk jaar neemt ons ziekenhuis deel aan de ‘Dag tegen kanker’, de verwendag voor kankerpatiënten. Op donderdag 13 september konden ze plaatsnemen voor een pedicure, gelaatsverzorging en hand- en voetmassage, maar konden ze ook deelnemen aan workshops van Biodanza en aan een muziekinitiatie. Veldrijder Bart Wellens vond een gaatje in zijn drukke agenda om een praatje te maken met de patiënten.

Ook de personeelsleden en bezoekers werden bij de dag betrokken. Zij kregen bij het binnenkomen een lintje opgespeld door de vrijwilligers van de Vlaamse Liga tegen Kanker.

WerelddiabetesdagOmdat diabetes steeds vaker voorkomt in onze maatschappij en de kans op de ziekte verkleind kan worden door een gezonde levensstijl, namen onze diëtisten deel aan de Werelddiabetesdag op woensdag 14 november. Aan hun infostand gaven ze niet alleen uitleg over de ziekte. Ook konden patiënten hun bloedsuikerspiegel laten meten met een glucosemeter en kennismaken met de verschillende soorten zoetstoffen die op de markt zijn.

12

ZiekenhuishygiëneMicroclaveBij infusen met een open systeem (waarbij dus nog een ‘kraantje’ gebruikt wordt) bestaat het risico op kathetergerelateerde bloedstroominfecties. Daarom wordt er aanbevolen om een gesloten systeem te voorzien waarbij een naaldloze connector (Microclave) wordt gebruikt.

Ons ziekenhuis heeft ervoor gekozen om geleidelijk (vanaf eind mei 2012) over te schakelen op deze Microclave, waarbij er werd gestart met een alternatief voor obturators, een op maat gemaakte IV-lijn op pediatrie en een iets ruimere toepassing op intensieve zorgen.

IsolatieboxSinds september 2012 worden isolatieboxen gebruikt voor patiënten die in isolatie verpleegd moeten worden. Een isolatiebox is een afsluitbare koffer met daarin een bloeddrukmeter met een wegwerpbloeddrukmanchet, een stethoscoop, een thermometer, een stuwband voor eenmalig gebruik, 2 veiligheidsbrillen, een wegwerphouder voor bloednames en apart verpakte ontsmettingsdoekjes. Zolang de patiënt verpleegd wordt, blijven deze voorwerpen aan hem toegewezen, zodat er minder kans is op kruisbesmetting.

Screening CPE-bacterieMeer en meer ziekenhuizen krijgen te maken met CPE-bacteriën. Hoewel deze multiresistente bacterie in ons ziekenhuis nog niet aangetroffen werd, zijn er sinds januari 2012 toch al preventieve maatregelen getroffen om de bacterie snel te detecteren.

Voortaan zullen bepaalde risicogroepen getest worden op de aanwezigheid van multidrugresistente gramnegatieve kiemen. Tot die risicogroepen behoren onder meer patiënten die in de maand voor de opname in ons ziekenhuis al langdurig (meer dan een week) in een ander ziekenhuis opgenomen zijn geweest, patiënten die sterk infectieus zijn en waarbij er weinig tot geen respons is op de gebruikte antibiotica alsook de patiënten die langdurig (meer dan een week) op de dienst intensieve zorgen verblijven.

PrikongevallenPrik-, snij-, bijt- en spatongevallen worden voortaan geregistreerd via iTask, een softwarepakket van Infoland. De aangifte is zeer eenvoudig en gebeurt online. Daardoor is de drempel om een prikongeval te registreren verlaagd en gebeuren er meer aangiftes. Door de onlineregistratie is er bovendien een betere analyse mogelijk.

Er werd in 2012 niet alleen gewerkt rond de registratie van prikongevallen. Ook de preventie van dergelijke ongevallen werd onder de aandacht gebracht met een postercampagne.

HandhygiëneHandhygiëne is en blijft een belangrijk aandachtspunt in het ziekenhuis. Om de naleving van een goede handhygiëne en de basisvereisten te controleren, gebeuren er het hele jaar door tweemaandelijks observaties. Als we de resutaten over het ganse jaar bekijken dan zien we dat er twee afdelingen 100 % scoren voor het naleven van de basisvereisten (zoals geen juwelen dragen). Wanneer we het gemiddelde cijfer berekenen van de resultaten van de basisvereisten in combinatie met de observaties handhygiëne, dan behaalt de best scorende afdeling maar liefst 95%.

Net zoals in 2011, zal ons ziekenhuis in 2013 deelnemen aan de nationale campagne handhygiëne.

13

Resultaten VAP-bundelIn 2011 is de afdeling intensieve zorgen gestart met de zorgbundel ‘preventie van ventilator-geassocieerde pneumonie’ (VAP). Uit de gegevens, verzameld tussen 28 november 2011 en 31 december 2012, blijkt dat de zorgbundel op 73 patiënten werd toegepast, die samen 225 dagen beademd werden. De zorgbundel werd in driekwart van de gevallen strikt toegepast.

Resultaten MRSAS. Aureus is een bacterie die op de huid voorkomt en daar ongevaarlijk is. In een wonde (ook operatiewonde) kan deze bacterie een infectie veroorzaken,die afhankelijk van de soort (MSSA of MRSA) zeer moeilijk te behandelen is. Voor MRSA, de gevaarlijkste soort bestaat er nog amper antibiotica. Door deze bacterieën bij patiënten preventief op te sporen, kunnen we hen kiemvrij maken voor de ingreep, zodat de kans op infectie flink gereduceerd wordt.

In 2012 is t.o.v. 2011 een toename te merken van het aantal gevallen van S. aureus en MRSA. Er wordt een screening uitgevoerd als bij een patiënt in het verleden MRSA geconstateerd werd en in functie van het risico voor de patiënt. Ook wordt er preventief een screening uitgevoerd voor MRSA en MSSA voor alle heup-, knie-, schouder- en enkelprothesen.

161

186

106

125

145

178

68

31

1622 21

39

58

15 12 9 10 8

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012

Aan

tal

Incidentie van S. aureus en MRSA: 2007 - 2012

Som van S. aureus

Som van MRSA

Som van nosocomiale MRSA

14

Kwaliteit en patiëntveiligheidLerende organisatieEen lerende organisatie is een organisatie die erkent dat er fouten (kunnen) gebeuren en die de kans wil grijpen om eruit te leren. Dit houdt in dat we zoveel mogelijk streven naar het vermijden of beheersen van risicovolle situaties die schade kunnen toebrengen aan de patiënt. Op basis van enkele analytische technieken worden de verschillende oorzaken bekeken die bijdragen tot een incident. Zo halen we het maximale aan informatie uit een incident.

Checken is inOmdat we permanent willen verbeteren, moeten we zicht hebben op waar we nu staan en waar we naartoe willen. Het ziekenhuis sloot zich aan bij het Vlaams Ziekenhuisnetwerk KU Leuven om enkele indicatoren van kwaliteit van zorg en patiëntveiligheid op te volgen, onder meer identificatie van patiënten, handhygiëne, heropnames en decubitus. Voor de identificatie van patiënten en handhygiëne streven we naar 100%. We verbeteren jaar na jaar, maar halen nog geen 100%.

Het gebruik van de checklist veilige heelkunde werd ingevoerd in 2011. In deze checklist wordt op drie cruciale momenten (voor inductie, voor incisie en voor verlaten van het operatiekwartier) een aantal items overlopen vooraleer een ingreep te starten. Het checken van deze items dient te voorkomen dat men tijdens het operatieproces op risicovolle situaties botst die te voorzien waren. Ook hier streven we ernaar dat bij alle ingrepen een ingevulde checklist aanwezig is in het dossier (100%).

Op weg naar accreditatieDe zorginspectie kondigde in 2012 een verandering aan in de wijze van inspecteren. Vanaf 2013 volgen er onaangekondigde controles enerzijds en anderzijds wordt er een systeemtoezicht opgelegd. Dit systeemtoezicht kan vervallen als het ziekenhuis een kwaliteitslabel verwerft onder de vorm van een accreditatie. Eind 2012 werd de knoop doorgehakt en vatte het ziekenhuis het ambitieuze plan op om voor een accreditatie te gaan. Wordt ongetwijfeld vervolgd…

Het meten van pijnOp de dienst spoedgevallen werd er voor het eerst een pijnmeting gehouden bij patiënten met kleine traumata. Het doel daarvan was om zicht te krijgen op de beleving van pijn en ervaringen met pijnstilling bij patiënten aan de ene kant, alsook op de kennis bij verpleegkundigen en artsen over de pijn van patiënten en hoe hiermee om te gaan aan de andere kant. Zo kan er in 2013 gewerkt worden aan een nurse driven pijnprotocol.

61% van de bevraagde patiënten waren meestal of volledig eens met de uitspraak ‘u kreeg tijdig pijnstilling’ (voor een derde was deze uitspraak niet van toepassing). De pijn werd goed herbevraagd en meestal werd er ook voldoende informatie over (pijn)stilling gegeven.

Van de artsen en verpleegkundigen vond 87% dat hulpverleners een belangrijke taak hebben bij het bestrijden van pijn. 61% vindt dat hulpverleners over voldoende kennis en vaardigheden beschikt om pijn te bestrijden. Na deze meting vond een bijscholing plaats rond pijn en pijnbestrijding.

0 10 20 30 40 50 60 70

u kreeg tijdig pijnstilling

de pijn verminderde …

herbevraging van pijn door …

herbevraging van pijn door …

voldoende info pijn(stilling) …

voldoende info pijn(stilling) …

info over pijn toename na …

%

Perceptie van patiënten over pijn, pijnstilling en bevraging van pijn

niet mee eens

min of meer mee eens

meestal mee eens

volledig mee eens

niet van toepassing

niet ingevuld

15

OmbudsdienstIn 2012 werden bij de ombudsdienst 320 dossiers geregistreerd, waarvan 285 ombudsdossiers. 226 van deze dossiers bevatten een klacht en 59 dossiers waren louter informatief of adviserend. De klachtenratio (dit is de verhouding van het aantal klachten bij de ombudsdienst t.o.v. het aantal patiëntencontacten) bedraagt voor 2012 0,11%. Dit wil zeggen dat 11 op 10 000 patiënten zich tot de ombudsdienst wendden. Dit is een zeer aanvaardbare ratio, zeker in vergelijking met het stijgende aantal patiëntencontacten en de goede bereikbaarheid van de ombudsdienst. Naast de telefonische bereikbaarheid die in de loop van 2011 verbeterd werd, verhuisde de ombudsdienst in december 2011 immers fysiek naar de inkomhal van het ziekenhuis. Sinds 2012 worden patiënten via een poster aan het ombudskantoor en een informatief luik in de onthaalbrochure rechtstreeks doorverwezen naar de betrokken dienst.

Als we de klachten onderverdelen volgens de artikels uit de wet op de patiëntenrechten, dan blijkt dat de meeste klachten onder te brengen zijn bij het recht op kwaliteitsvolle dienstverlening. Onder dit recht vallen tal van medische en verpleegkundige aspecten, alsook bejegening. Kortom, de kernactiviteiten van een ziekenhuis. Dit betekent meestal niet dat er een medische of verpleegkundige fout gemaakt werd, wel dat bij de patiënt het ‘gevoel’ achterblijft niet correct behandeld te zijn. Door verwachtingen en ervaringen van patiënten en hulpverleners naast elkaar te leggen, worden knelpunten duidelijk zichtbaar. Vaak heeft deze problematiek te maken met het gebrek aan informatie en communicatie. Een verhelderend gesprek brengt dan meestal soelaas.

Er zijn ook structurele veranderingen gebeurd, zoals het bijsturen van zorgprocessen en het aanpassen van informatiebrochures (bijv. flyer met uitleg over de NMR supplementen, informatiebrochure coronarografie).

Het recht op geïnformeerde toestemming begint meer en meer ingeburgerd te geraken bij de zorgverleners. Het aantal klachten daaromtrent is licht gereduceerd. In de informatiesessies (knie- of heupprothese, coronarografie) wordt informatie op verschillende domeinen gegeven.

Het aantal variaklachten nam toe in 2012. Klachten uit deze categorie hebben betrekking op facilitaire en organisatorische aspecten, o.a. maaltijden, afsprakenregeling, parking, verloren voorwerpen.

De ernstklasse en het aantal klachten met betrekking tot de dienst spoedgevallen werden in de loop van 2012 gereduceerd. De vernieuwingen op de dienst spoedgevallen dragen hiertoe bij.

020406080

100120140

Klachten m.b.t. wet op patiëntenrechten

2011

2012

16

Medische disciplinesTandheelkunde - Narcodontie en lachgassedatieSinds augustus 2010 is tandarts Iris Fiorine werkzaam als narcodontiste in het AZ Herentals, waar ze zich voornamelijk toelegt op algemene kindertandheelkunde in de stoel, op angstige volwassenen en mindervaliden .

In mei 2012 behaalde ze het diploma ‘Gebruik van lachgassedatie in de tandartspraktijk’, waarna ze haar activiteiten fors uitbreidde. Bij het gebruik van lachgassedatie wordt met behulp van een neusmasker een mengsel van zuurstof en lachgas toegediend. Het inademen van dit mengsel geeft de patiënt een geruststellend en kalmerend gevoel, waardoor de tandheelkundige behandeling in alle rust kan plaatsvinden. Hierbij blijft de patiënt steeds bij bewustzijn.

Naast de toepassing voor mensen die bang zijn van een tandarts is lachgassedatie een zeer efficiënt hulpmiddel in de behandeling van patiënten met een verhoogde kokhalsreflex, patiënten met een allergie voor verdovende middelen of hemofiliepatiënten. Verder komen ook patiënten die stress beter vermijden, zoals astma- en epilepsiepatiënten, en mensen met een beklemming op de borst (angina pectoris) hiervoor in aanmerking.

Vele patiënten met de vernoemde aandoeningen werden eerder onder narcose behandeld. Het lachgas geeft dan een steuntje in de rug bij het leren wennen aan het bewust meemaken van een tandheelkundige behandeling. Deze praktijk kan dan als een mooie overgang beschouwd worden.

Pneumologie - Slaaponderzoek, een nieuwe impulsHet slaaponderzoek in het AZ Herentals heeft een nieuw elan gekregen door de verhuis naar een vernieuwde afdeling. Voordien bevonden de kamers van het slaaponderzoek zich erg afgelegen in het oude ziekenhuis, zonder temperatuurregeling, geluidsisolatie of badkamer. Niet meteen het decor voor een aangename nacht.

Dat veranderde in de zomer van 2012, toen de afdelingen inwendige ziekten naar hun vernieuwde kamers verhuisden (zie ook Bouwwerken, p. 30) en daar twee kamers voorzien werden voor het slaaponderzoek. Voortaan slapen de patiënten in een comfortabele kamer, geïntegreerd in de afdeling inwendige ziekten, met eigen badkamer en airconditioning en een verruimd toezicht en monitoring.

Niet alleen is het slaaponderzoek er qua infrastructuur op vooruit gegaan, ook qua capaciteit was dit een goede zaak. Konden we voorheen twee nachten per week patiënten ontvangen, dan kan dat voortaan tijdens vijf nachten en in de toekomst zelfs zeven nachten per week. Daardoor zijn de wachttijden aanzienlijk gedaald van ongeveer zes maanden naar een week of zes. Door de aankoop van twee nieuwe meettoestellen en een bijkomende opleiding van verpleegkundigen zullen tegen eind 2013 ook de wachttijden voor het uitlezen van de resultaten afnemen.

Ten slotte wordt er op korte termijn een multidisciplinair slaapteam uitgebouwd met NKO-artsen, tandarts en pneumologen. Op die manier zullen patiënten met slaapgerelateerde ademhalingsproblemen nog beter begeleid worden.

De patiënt is klaargemaakt voor het slaaponderzoek

17

Pneumologie - Nieuw: ergospirometerDe longonderzoeken gebeuren sinds eind 2012 met vernieuwde apparatuur. Niet alleen werd de longfunctieapparatuur vernieuwd, ook is er een ergospirometer aangekocht om bijkomende onderzoeken te kunnen aanbieden. Met deze fiets kunnen we immers nauwkeurig meten wat er gebeurt met hart, longen en spieren tijdens een inspanning. De ergospirometer wordt vooral ingezet om de oorzaak van kortademigheid te bepalen, ter voorbereiding van longchirurgie en bij long- en cardiale revalidatie.

We maken ook plannen om de volgende jaren deze dienst verder uit te bouwen met een rookstopbegeleiding en ergospirometrie voor recreatieve sporters.

Nucleaire geneeskunde – Kwaliteitsaudit volgens B-Quanum2012 stond voor nucleaire geneeskunde grotendeels in het teken van een kwaliteitsaudit op basis van B-Quanum (audits van het kwaliteitsmanagement in de nucleaire geneeskunde). De zelfevaluatie startte al in 2011 en liep door in 2012. De interne klinische audit vindt plaats in 2013.

Centraal hierin staan het op punt stellen van de standard operating procedures (SOP’s) en het samenstellen van een kwaliteitshandboek met ondersteuning van o.a. de dienst fysische controle, de externe preventieadviseur en IT.

De zelfevaluatie is afgerond. Dit impliceert dat er klinisch-therapeutische procedures beschikbaar zijn alsook richtlijnen i.v.m. stralingsbescherming van het personeel, leefmilieu, patiënt en directe omgeving. Ook bestaat er een kwaliteitssysteem voor de beeldvormende apparatuur en hotlab (dosiscalibrator).

Verder bestaan er speciale procedures en richtlijnen voor onder meer dosisaanpassing bij kinderen, de verplegende en poetsdienst en therapie met radioactief jodium. Hiermee sluit de dienst volledig aan bij de missie-visie van ons ziekenhuis waar patiëntveiligheid en kwalitatieve zorg centraal staan.

Intensieve zorgen - Een nieuwe dienstIntensieve zorgen is onder die noemer een nieuwe dienst in ons ziekenhuis. Voordien maakte die immers deel uit van ‘Bijzondere zorgen’. Met de renovatiewerken en de daarmee gepaard gaande herindeling van de afdelingen, werd intensieve zorgen een volwaardige dienst.

In januari 2012 kon de dienst zijn intrek nemen in de nieuwe locatie op de gelijkvloerse verdieping. Daar heeft men momenteel 6 kamers ter beschikking, die in de loop van 2013 uitgebreid worden naar 8. Op de nieuwe locatie beschikt de dienst over alle behandelingsmogelijkheden die stroken met een modern hedendaags ziekenhuis. Bij de inrichting werd niet alleen rekening gehouden met de medisch-technische noden, maar werd er ook aandacht besteed aan het comfort van de patiënten en het personeel. Zo zorgt iets (schijnbaar eenvoudigs) als daglicht op de hele dienst

de ergospirometer de longfunctieapparatuur

18

voor een aangename werksfeer.

Bij een nieuwe, dynamische en groeiende afdeling hoort ook een passend personeelsbeleid. Met de komst van een nieuwe hoofdverpleegkundige en twee bijkomende artsen-intensivisten is er een nieuwe wind gaan waaien. Samen met een team van gespecialiseerde verpleegkundigen, kinesisten, zorgkundigen en maatschappelijk assistenten staan zij in voor een hoogkwalitatieve en patiëntgerichte zorgverlening.

In deze tijden van crisis, efficiëntieverhoging en bezuinigingen is de dienst er in 2012 in geslaagd uit te pakken met een uniek project. Net als op veel diensten intensieve zorgen waren ook bij ons beperkte bezoekuren van kracht. Wetenschappelijk onderzoek wijst echter al jaren op het feit dat soepele bezoekuren niet alleen de tevredenheid bij patiënten en familie verhogen, maar ook de angstgevoelens bij beide groepen verminderen en zelfs het aantal complicaties en de mortaliteit positief beïnvloeden. Daarom werd er geopteerd om tijdens een proefperiode een doorlopend bezoek toe te staan tussen 13.30 en 19.30 uur. In die drie maanden werden patiënten, familie en medewerkers systematisch bevraagd, wat op één uitzondering na enkel positieve reacties opleverde. Na de proefperiode werden duidelijke afspraken gemaakt met bezoekers en patiënten en zo kon in de zomer definitief overgestapt worden op het vernieuwde schema. Total kostprijs: een nieuw bordje in de wachtkamer.

Dienst orthopedische heelkunde zet masterplan op de railsDe dienst orthopedische heelkunde voerde in 2012 een beleid gericht naar groei en expertise. Er werd een masterplan opgesteld om enerzijds de belangrijke toename aan activiteit op te vangen en voldoende continuïteit te verzekeren en anderzijds om bestaande deelaspecten van de orthopedie verder uit te splitsen om volwaardige subspecialiteiten te bekomen. Het aantrekken van nieuwe artsen is hierbij dan ook zeer belangrijk.

De artsen geven hierbij blijk van een toekomstvisie op lange termijn, noodzakelijk om efficiënt, patiëntvriendelijk, kwalitatief en effectief te kunnen blijven functioneren in een steeds uitdagendere ziekenhuisomgeving en een patiëntenpopulatie die service hoog in het vaandel draagt.

Naast hun klinische praktijkvoering hebben de artsen eveneens aandacht voor wetenschappelijk werk. Zo leverden ze meerdere bijdragen aan nationale en internationale congressen (zoals Arthro-London, International Congres Orthopaedica Belgica en limcosport). Bovendien werd het jaarlijkse Sportcongres Kempen (zie ook p. 28-29) door hen georganiseerd en gedragen. Naast dit alles werden ook meerdere livedemonstraties van technieken voorgesteld en waren zij betrokken bij een aantal international instructional courses.

Deze inzet heeft zich vertaald naar een naamsbekendheid van de dienst orthopedie AZ Herentals, waardoor de dienst een aantrekkingspool is voor patiënten tot ver buiten de regio en er regelmatig werkbezoeken van buitenlandse artsen zijn die gedurende enkele weken nieuwe technieken in ons ziekenhuis komen aanleren. Daarnaast blijft de dienst orthopedie zijn bekendheid in de sportwereld, en in het wielercircuit in het bijzonder, waarmaken.

Uiteraard is het onontbeerlijk om in deze multitude aan activiteiten de individuele patiënt niet uit het oog te verliezen. Hier wordt op ingespeeld door de organisatie van preoperatieve informatiemomenten voor prothesechirurgie, de dagelijkse orthokrant die de patiënt tijdens zijn ziekenhuisverblijf krijgt en zeer veel inspanningen om de samenwerking met de huisartsen te verzorgen en de wachttijden voor de patiënten te minimaliseren.

19

Abdominale heelkunde – Verdere groeiIn 2012 kende de dienst abdominale heelkunde opnieuw een sterke groei. In vergelijking met 2008 steeg het aantal consultaties met 40%, het aantal opgenomen patiënten met 34% en het aantal patiënten in daghospitaal met 38%. Meer dan 40% van alle ingrepen gebeuren op basis van daghospitaal.

Door in 2012 steeds vaker gebruik te maken van minimaal-invasieve ingrepen (door laparoscopie of kijkoperaties) zijn onze patiënten sneller hersteld. In combinatie met een snellere mobilisatie na de operatie (fast track surgery) kunnen patiënten sneller en in betere omstandigheden ontslagen worden. De investering in 2013 van twee volledig uitgeruste Olympus video laparoscopietorens in HD-kwaliteit biedt de mogelijkheid om de meest complexe ingrepen nog veiliger uit te voeren met nog betere kwaliteit en met minder pijn voor de patiënt.

Naast de routine abdominale chirurgie richt de dienst zich ook specifiek op obesitaschirurgie, maagbreukingrepen (reflux) en herniachirurgie. Voor deze indicaties krijgen de artsen dan ook verwijzingen van ver buiten de regio. De ingrepen met als doel gewicht te verliezen nemen elk jaar sterk toe. Aan de basis hiervoor ligt een goed multidisciplinair zorgprogramma dat deze patiënten coacht en begeleidt. In 2013 zal in dit kader een revalidatieprogramma uitgewerkt worden op de nieuwe afdeling ambulante revalidatie, onder leiding van cardiologe dr. Voet en de revalidatiekinesisten.

dr. Paul Storms • dr. Eva Vangenechten • dr. Karl De Pooter

20

In de kijker: spoedgevallen

“2012 was een turbulent jaar, maar we zijn er als team sterker uit gekomen”In het najaar van 2011 werd 2012 al aangekondigd als een belangrijk jaar voor onze spoedgevallendienst. Dr. Luc Beaucourt werd immers binnengehaald om een stabiele ploeg van spoedartsen te verzamelen en een nieuwe wind te laten waaien door de dienst. Dat er een nieuwe dynamiek te merken is op de spoedgevallendienst anno 2013, is een understatement. Maar het werk is nog niet afgerond.

Met dr. Barry Dekeyser en Fons Melis, respectievelijk medisch en verpleegkundig diensthoofd van spoed, blikken we terug en vooruit. “Ere wie ere toekomt, zonder dr. Beaucourt zou de medische staf nu niet zijn wat hij nu is”, erkent dr. Dekeyser. “Hij heeft een aantal artsen, waaronder ook mijzelf, overtuigd van de kwaliteiten van het AZ Herentals en hen zo naar hier gekregen. Momenteel werken we met zes vaste spoedartsen en een vijftal losse medewerkers. Dat is een ongelooflijk resultaat op zo’n korte tijd.”

Aangezien de spoeddienst het in het verleden moest stellen met voornamelijk losse medewerkers, is er op het medisch vlak dus meer stabiliteit en een nieuwe dynamiek gekomen. Uiteraard heeft dat ook zijn weerslag op het verpleegkundige luik. “Verandering is natuurlijk nooit gemakkelijk”, zegt hoofdverpleegkundige Fons Melis, ook een nieuwkomer in 2012. “Al die nieuwe mensen brachten nieuwe ideeën mee en dan heb je tijd nodig om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen. Je kunt dus gerust zeggen dat 2012 ook een behoorlijk turbulent jaar is geweest. We zijn er als team (artsen en verpleegkundigen samen) wel sterker uit gekomen en hoewel het werk van vernieuwing en verbetering uiteraard nooit afgerond is, zijn we nu op de goede weg.”

En dat beide heren als doel hebben om met hun team van de Herentalse kritieke afdelingen (spoed en intensieve zorgen) een ‘center of excellence’ te maken, toont aan hoeveel kwaliteit

er aanwezig is. Een eerste belangrijke stap in de kwaliteitsverbetering van spoedgevallen, is de invoering van het triagesysteem (Manchester Triage Systeem). Dr. Dekeyser legt uit: “Het doel is om de wachtkamer leeg te houden. Een patiënt komt binnen bij ons, schrijft zich in en krijgt meteen een polsbandje aan als identificatie. Binnen het kwartier komt een triageverpleegkundige langs die de ernst van de klachten inschat en aan de patiënt een categorie met kleurcode toekent. Elke kleur geeft aan binnen welke termijn de patiënt door een arts onderzocht moet zijn.”

Traditioneel begint dan het wachten voor een patiënt: wachten op een arts, wachten op de uitslag van onderzoeken, wachten op een verdere behandeling. “Die wachttijd willen we voortaan nuttig gebruiken”,

21

vult Fons Melis aan. “We starten meteen het diagnostische en therapeutische pad op, wat wil zeggen dat we volgens het klachtenpatroon van de patiënt al de bijbehorende labo-onderzoeken laten uitvoeren en traumatische pijn onmiddellijk behandelen. Op het ogenblik dat de arts langskomt bij de patiënt hebben we vaak al de nodige gegevens om een snelle behandeling mogelijk te maken.”

Belangrijk in de efficiëntie van de dienst is de inschakeling van het softwareprogramma E-care. “Hoewel het programma ook op spoedgevallen beschikbaar was, werd het maar in zeer beperkte mate gebruikt”, weet dr. Dekeyser. “Wij hebben nu de volledige functionaliteit op onze dienst geïmplementeerd. E-care laat ons toe om alle handelingen die artsen en verpleegkundigen doen bij een patiënt te registreren. Zo kunnen we de processen bewaken en hebben we steeds een overzicht van de status van alle patiënten die op onze afdeling aanwezig zijn.”

Voor echte resultaten is het nog te vroeg, dat moet 2013 uitwijzen. Toch zijn de eerste signalen hoopgevend. “We kunnen nu al zeggen dat het aantal patiënten gestegen is en het aantal klachtendossiers verminderd”, zegt dr. Dekeyser. “Maar we zijn er zeker nog niet. Een pijnpunt blijft voorlopig de continuïteit op de dienst wanneer onze MUG-equipe uitgerukt is. Op dat moment zijn er meteen enkele mensen minder aanwezig, wat resulteert in een vertraging van de processen. Het doel is om ook in deze omstandigheden de triagetijd te behouden.”

Een ander aandachtspunt is en blijft de communicatie naar de patiënten. Fons Melis: “Patiënten die op een spoeddienst belanden, hebben vaak stress en zijn zenuwachtig. Dan is het cruciaal dat we hen correcte informatie geven, zoals over de verwachte wachttijd, en hen uitleggen wat ze kunnen verwachten. Dat maakt patiënten rustiger.”

Het uiteindelijke doel van de dienst is om, samen met intensieve zorgen, een ‘center of excellence’ te worden. Dr. Dekeyser: “Eigenlijk wil dit zeggen dat we met het hele team uitmuntend werk willen leveren en dat we onze technische vaardigheden koppelen aan een goede patiëntenbejegening, waarbij de patiënt centraal staat. Daarbij hebben we niet alleen technische goede, maar ook gemotiveerde, gedreven en innovatieve mensen nodig. En we zijn ervan overtuigd dat we die in huis hebben en dat we het samen ver kunnen brengen.”

Toen er foto’s genomen werden voor een folder om spoedverpleegkundigen aan te

werven, lieten de medewerkers zich van hun beste kant zien

22

23

Zorg voor de medewerkerPersoneelszakenPersoneelsevolutieGemiddeld telde het ziekenhuis in 2012 649 personeelsleden, goed voor 484 voltijdse equivalenten. In vergelijking met het gemiddelde voor 2011 steeg het gemiddeld aantal personeelsleden met 21 en het aantal voltijdse equivalenten met 22,5. Deze forse toename is te wijten aan een reeks aanwervingen eind 2011 en begin 2012.

Nieuwe artsen• Dr. Erik Beuls – intensieve zorgen • Dr. An De Cuyper – hoofdgeneesheer• Dr. Barry Dekeyser – spoedgevallen• Dr. Roel De Wyngaert – radiologie• Dr. Gregory Helsen – neurologie • Dr. Bart Van den Broeck – spoedgevallen• Dr. Chris Verschueren – intensieve zorgen

In 2012 is er werk gemaakt van een stabiele medische staf op de diensten spoedgevallen en intensieve zorgen. Daarbij zijn er twee spoedartsen aangeworven, net als twee intensivisten. De uitbreiding van de staf op deze diensten blijft ook in 2013 aan de orde.

PersoneelsbeleidElektronisch personeelsdossierDe personeelsdienst heeft in 2012 de papieren personeelsdossiers vaarwel gezegd en is overgeschakeld op een elektronisch personeelsdossier. Aan de overschakeling ging een voorbereiding van zes maanden vooraf. Voordat de 570 dossiers (samen goed voor 33 lopende meter papier en 133.000 pagina’s) gescand konden worden, moesten onder meer alle nietjes uit de documenten gehaald worden.

Intussen zijn dus alle personeelsdocumenten gedigitaliseerd en zitten ze in een elektronische database. Naast de verminderde papierstapel heeft dit systeem van Easyplan als voordelen dat een dossier snel beschikbaar is, zonder veel zoekwerk, en dat personeelsgegevens gemakkelijk geanalyseerd kunnen worden. Door de registratie van opleidingen in het systeem, is het bijvoorbeeld gemakkelijk om de sociale balans van de opleidingen te maken.

Sociale premies – hervormd systeem met cadeauchequesDe hervorming van het systeem van sociale premies in 2011 kreeg een leuke afsluiter in 2012. Immers, als er na de uitkering van sociale premies een positief saldo is, wordt dat saldo verdeeld onder de rechthebbende werknemers in de vorm van cadeaucheques van Helemaal Herentals. Met deze cheques kan men in meer dan 80 handelszaken in Herentals terecht.

Door deze regel werd er voor 14.000 euro aan cheques aangekocht, waarvan elke rechthebbende werknemer 25 euro aan cheques kreeg. Op die manier konden we onze medewerkers een leuk extraatje bezorgen én de middenstand van Herentals een duwtje in de rug geven in deze tijden van crisis. Een win-winsituatie dus.

24

Invoering elektronische maaltijdchequesEind 2012 hebben alle werknemers van het AZ Herentals een e-card gekregen waarop voortaan het bedrag van de maaltijdcheques gestort wordt. Aan de overstap zijn heel wat voordelen verbonden, zowel voor de werkgever (een besparing in werktijd om de cheques te verdelen en een financiële besparing) als voor de werknemer (één kaart in plaats van de envelop met cheques, flexibel gebruik van bedragen e.d.). Daarom is er, na overleg met de werknemersvertegenwoordiging, beslist om de overstap te maken en een bijkomende CAO af te sluiten. Als leverancier van deze kaart is er gekozen voor Edenred, die ook al de leverancier van de papieren maaltijdcheques was.

Intussen zijn er in Herentals meer dan 30 handelszaken die de elektronische maaltijdcheques aanvaarden. Ook in de cafetaria van het ziekenhuis, ’t Cafeeke, kan men betalen met deze kaart.

Bereikbaarheid personeelsdienstDoor de invoering van de elektronische perso-neelsdossiers konden op de personeelsdienst een aantal kasten verdwijnen. Die opportuniteit werd aangegrepen om de werkruimte anders te organiseren, met een front en back office. Zo kreeg de personeelsdienst een echte balie.

Om de personeelsdienst beter bereikbaar te maken, werd de dienst ook ingeschakeld in het Ultimo-systeem. Medewerkers kunnen via dit systeem digitaal een vraag stellen aan de personeelsdienst en online hun vraag opvolgen. Dit systeem werd ook ingevoerd bij de technische dienst en IT. Sinds de toetreding tot dit systeem heeft de personeelsdienst al 3660 vragen beantwoord.

Sociale verkiezingen – 10 meiOp 10 mei 2012 werden in AZ Herentals voor de eerste keer sociale verkiezingen georganiseerd. De organisatie kwam op de schouders van de personeelsdienst terecht. Omdat het de eerste keer was, bleek er verrassend veel voorbereidend werk nodig te zijn. Bijkomende belasting waren de strikte naleving van deadlines en de wettelijk verplichte rapportering.

Bij de sociale verkiezingen konden de werknemers stemmen voor de ondernemingsraad en voor het Comité Preventie en Bescherming op het Werk. Er is één vakbond opgekomen, het ACV. 82,5% van de werknemers heeft zijn stem uitgebracht, een onverhoopt succes. Het heeft dan ook tot 21.30 uur geduurd voordat de stemmen geteld waren, het proces-verbaal goedgekeurd was en aan de overheid bezorgd kon worden. Zowel de directie als de werknemersafvaardiging waren zeer tevreden met het verloop van deze eerste verkiezingen.

25

Samen uit, samen thuisHet AZ Herentals vindt het belangrijk dat er een goede werksfeer onder het personeel heerst. Tijdens het jaar vinden daarom tal van personeelsactiviteiten plaats. Sommige worden door het bestuur georganiseerd, andere door de Personeelskring.

PersoneelsreceptieUiteraard begint het jaar met een nieuwjaarsreceptie. Samen met het OCMW genieten de medewerkers die avond van een uitgebreide receptie in ’t Schaliken om daarna te fuiven in zaal ’t Hof.

Dag van de ziekenhuismedewerkerOp 12 mei viert het ziekenhuis jaarlijks de ‘Dag van de ziekenhuismedewerker’. Op deze oorspronkelijke dag van de verpleegkundige, naar aanleiding van de geboortedatum van Florence Nightingale, wil de directie alle medewerkers van het ziekenhuis, ongeacht hun functie, bedanken voor hun inspanningen. Omdat toen ook een aantal gerenoveerde afdelingen officieel ingehuldigd werden, werd er op vrijdagavond 11 mei een feest georganiseerd voor de werknemers. Tijdens een barbecue en een optreden van een coverband maakten ruim 350 personeelsleden er een gezellige avond van.

Frieten in ’t ParkEen jaarlijkse traditie sinds 2003 is Frieten in ’t Park. In de tuin van het OCMW kunnen werknemers en gepensioneerden van het OCMW en het ziekenhuis genieten van een portie frieten (uiteraard met stoofvlees of vidé) en een ijsje. En dat alles voor het ronde bedrag van 1 euro. Overbodig te zeggen dat dit initiatief jaar na jaar enthousiast onthaald wordt.

Activiteiten Personeelskring OCMW - AZHVoor het OCMW en het ziekenhuis bestaat er een gemeenschappelijke personeelskring. Het afgelopen jaar stonden onder meer op het programma: uitstappen naar Night of the Proms en het Sintpaleis, een natuurwandeling, een stadsbezoek, een quiz, een bierproefavond en een brunch voor de Profiterollekes (de gepensioneerden).

2012 werd feestelijk afgesloten met het jaarlijkse personeelsfeest. In zaal ’t Hof kon iedereen zich te goed doen aan het landenbuffet om daarna een plaatsje op de dansvloer op te eisen. Vooral de cavabar kon op veel bijval rekenen.

26

In bewegingHet AZ Herentals wil een gezond ziekenhuis zijn. De nadruk ligt op fietsen en lopen, met de werkgroepen ‘Ziekenhuis Herentals Fietst’ en ‘AZ Herentals loopt!’.

Ziekenhuis Herentals FietstVogezen

“Met een bang hartje reden we donderdagochtend 7 juni richting La Bresse, in de Vogezen, want de weersverwachtingen waren allesbehalve schitterend…

Hebben we daar even heel veel geluk gehad. Op één onweersbui en een avond en nacht van regenval na was het ideaal fietsweer: niet te warm, droog en de zon die regelmatig aanwezig was. We hebben ons programma kunnen afwerken en we hebben er allen van genoten. Er zijn weer honderden kilometers bij elkaar gefietst en enkele duizenden hoogtemeters werden overwonnen! En er wachten daar nog ettelijke colletjes…

Volgend jaar zien ze ons daar weer!”

Start to Bike

De fietsmicrobe breidt zich steeds verder uit onder het ziekenhuispersoneel. Daarom hebben enkele ‘voor-, zij- en achterrijders’ van de ziekenhuiswielerploeg het initiatief genomen om met een groepje fietsers te start-to-biken. Voor de beginnende fietsers werd een programma uitgewerkt waarbij ze leerden rijden in groep, wisselen van positie in een groep, eten en drinken op de fiets en alle andere truken van de foor. Intussen is de groep zo gevorderd dat de leden opgenomen zijn in de grote wielerploeg.

AZ Herentals loopt!LU 2u – Herentals Loopt

Op vrijdag 27 juli 2012 heeft een delegatie lopers de eer verdedigd van ons ziekenhuis tijdens de ‘LU 2u – Herentals Loopt’. Daarbij is het de bedoeling om per bedrijf zoveel mogelijk kilometers af te leggen op 2 uren tijd. In het verleden behaalde het ziekenhuis hier vaak de eerste plaats. Deze keer strandde de groep op een derde plaats, met in totaal 842,97 gelopen kilometers. Winnaar in deze categorie was LU-Kraft met bijna 1200 afgelegde kilometers.

27

Communicatie en informatiedoorstromingSamenwerking CV WarehouseIn 2012 zijn we een samenwerking aangegaan met CV Warehouse. Daardoor kunnen kandidaten nu online solliciteren op een specifieke vacature of spontaan solliciteren. Het beheer is voor de personeelsdienst heel wat eenvoudiger omdat alle sollicitaties centraal worden bewaard in een database.

Nieuwe intranet - iPortal In 2011 hebben enkele pilootafdelingen de toepassingen van Infoland, zijnde iDocument en iPortal, uitgetest, in april 2012 zijn alle afdelingen op dit systeem overgeschakeld. Het oude intranet verdween en werd vervangen door een portaalsite die per afdeling anders wordt ingevuld. Zo krijgt elke afdeling zijn eigen meest gebruikte documenten te zien, alsook het eigen dienstnieuws. Het documentbeheersysteem is dan weer een gemakkelijke tool om snel de meest recente versie van een document terug te vinden.

Een nieuw logo voor een vernieuwd ziekenhuisHet ziekenhuis is al jaren bezig met een grondige renovatie van de gebouwen, waarbij vooral het kleurgebruik van zowel de buiten- als binnenkant opvallend is. Deze nieuwe uitstraling, waarbij ons ziekenhuis zich klaarstoomt voor de toekomst, komt niet langer overeen met het bestaande logo, waarbij er vooral gekeken werd naar de geschiedenis van het ziekenhuis. Daarom is er in 2012 werk gemaakt van een nieuw logo dat beter aansluit bij het AZ Herentals zoals we dat vandaag kennen. Het resultaat ziet u alvast in dit jaarverslag.

Voor de ontwikkeling van het logo en de huisstijl hebben we een beroep gedaan op Phobos & Actor uit Geel. Samen met een werkgroep van medewerkers, directieleden en artsen is er een heel traject doorlopen, waarbij uiteindelijk voor het moderne letterlogo gekozen is. Het nieuwe logo gebruikt verschillende warme kleuren die in de gebouwen voorkomen. In de groene kleur is ook een hartslag te herkennen, wat de link naar de zorgsector aangeeft. Het logo is krachtig, modern en past volledig bij de uitstraling van het ziekenhuis. Want het AZ Herentals durft zich te omschrijven als een modern, vernieuwend en zelfs eigenzinnig ziekenhuis.

Op de nieuwjaarsreceptie in januari 2013 is het logo voor het eerst aan het grote publiek getoond, vergezeld van een grote taart in de vorm van het ziekenhuis en cupcakes. Voor de medewerkers waren er ook pralines met het nieuwe logo voorzien. Een gesmaakte lancering!

28

Samenwerking in de zorgProject TaxandriaAZ Herentals en AZ Turnhout hebben samen het project Taxandria opgericht om in de toekomst gezamenlijk aankopen te doen en zo te kunnen profiteren van de schaalvergroting. In 2012 is er eerst een vooronderzoek gebeurd, waarbij de leveranciers en aangekochte producten van beide ziekenhuizen werden vergeleken. Daaruit bleek dat er raakvlakken zijn tussen beide instellingen en dat een samenaankoop wel degelijk een voordeel zou opleveren.

Vanuit beide ziekenhuizen werd de firma AAA+ Partners in zorg aangesteld om die samenaankoop te begeleiden. In 2013 wordt de samenaankoop praktisch uitgewerkt.

ScholenIn 2012 heeft het AZ Herentals 294 studenten ontvangen tijdens hun stageperiode. Ons ziekenhuis werkt voornamelijk samen met de scholen uit Turnhout (Hivset en Thomas More Kempen) en Lier (Thomas More Kempen). De meeste stagiairs zijn studenten verpleegkunde (zowel van HBO5 als bachelors). Daarnaast ontvangt ons ziekenhuis studenten logistiek (voornamelijk van Hivset Turnhout en het Web) en vroedkunde (van Turnhout, Lier en KH Leuven). Ook is er een samenwerking met Sint-Calasanzinstituut in Nijlen.

Andere zorgverstrekkersSportcongres KempenOp zaterdag 27 oktober 2012 organiseerden de diensten orthopedische heelkunde en fysische geneeskunde van het AZ Herentals het tweede Sportcongres Kempen. Aanwezigen uit de Vlaamse sportmedische wereld kregen de hele dag grondige medische en paramedische analyses voorgeschoteld van bepaalde specifieke orthopedische letsels, met bijzondere aandacht voor recente evoluties.

29

Foto’s: Noortje Palmers

30

Bouwen met zorg aan zorg – zorg voor de omgevingBouwwerkenAlgemeenHet AZ Herentals is sinds 2008 bezig met een grondige renovatie van de bestaande verdiepingen. Deze werken worden uitgevoerd met steun van de federale en Vlaamse (via VIPA) overheid. Deze grootschalige renovatie geeft ons de kans om diensten logischer te huisvesten en om organisatorische veranderingen aan te brengen. Voortaan zijn spoedgevallen en intensieve diensten op de gelijkvloerse verdieping te vinden, de heelkundige diensten op de vijfde verdieping en de inwendige diensten op de vierde.

Projecten met federale subsidies afgerondOp 12 mei vond de officiële inhuldiging plaats van de afdelingen die met federale subsidies gerenoveerd werden. Namens het kabinet van minister Onkelinx was prof. dr. Koenraad Vandewoude van de partij. Door de steun van de federale overheid konden de afdelingen spoedgevallen, intensieve zorgen, centrale sterilisatie, inwendige ziekten en heelkunde worden gerenoveerd.

Inwendige ziekten, afdelingen in beweging In 2011 en 2012 werden de afdelingen inwendi-ge ziekten 1 en 2 aangepakt. Net als op andere verdiepingen werden de renovatiewerken aan-gegrepen om organisatorische veranderingen aan te brengen. Voor de werken waren de twee afdelingen niet ingedeeld volgens specialisme, waardoor op beide afdelingen patiënten met verschillende aandoeningen lagen. Bij de ver-nieuwing kwam die functionele indeling er wel. Zo komen op inwendige ziekten 1 patiënten van cardiologie en telemetrie te liggen, op inwendige ziekten 2 die van gastro-enterologie en eventu-eel ook geriatrische patiënten. Pneumologische patiënten blijven op beide afdelingen terecht-komen, gezien het grote aantal patiënten in de wintermaanden.

Bijzondere zorgen wordt kortverblijfVoor de renovatie huisvestte ‘bijzondere zorgen’ zowel intensieve zorgen als telemetrie. Het gedeelte intensieve zorgen verhuisde in januari naar de vernieuwde afdeling op de gelijkvloerse afdeling. Het gedeelte telemetrie is sindsdien ondergebracht bij inwendige ziekten 1.

De oude afdeling bevindt zich in een gebouw dat volgens het masterplan van de bouwwerken afgebroken zal worden. Aangezien een grondige renovatie van deze afdeling niet aan de orde was, maar het ook zonde zou zijn om deze ruimte met

31

14 bedden leeg te laten staan, heeft de afdeling een tijdelijke bestemming als kortverblijf (‘short stay’) gekregen. De dienst is open van maandag tot en met vrijdag en vangt patiënten op voor korte opnames (zoals chemokuren en coronaro’s).

Neonatologie: een centrale locatie De vernieuwing van neonatologie (de ‘couveuse’) was het startschot van de renovatie van de afdeling materniteit (met neonatologie, verloskwartier en moederhuis). Neonatologie lag voordien wat afgezonderd van de andere onderdelen en was erg beperkt in ruimte. Een groot verschil met de nieuwe situatie: centraal tussen het verloskwartier en de kamers, met veel ruimte. Want dat was het uitgangspunt: ouders meer ruimte, comfort en rust geven bij de verzorging van hun baby en hen een meer individuele begeleiding aanbieden.

Dat de neonatologie zo ruim is, zo praktisch ingericht is en zo centraal ligt, is in grote mate de verdienste van de personeelsleden van de dienst. Volgens de bouwplannen kwam neonatologie immers naast pediatrie te liggen, eerder in een uithoek. De verpleging was daar niet voor te vinden en heeft zelf een alternatief voorstel uitgewerkt, volledig op hun maat, volgens hun manier van werken. Of hoe je door initiatief te tonen een geweldig resultaat kunt verkrijgen…

De vernieuwde neonatologie heeft zowel een verwarmde kamer als een ruimte met isolettes. Daarnaast zijn er nog enkele kleinere ruimtes waar ouders apart kunnen zitten met hun baby om te kangoeroën of voeding te geven.

Nieuw kamertype op materniteit: suite Bij de renovatie van materniteit is er gekozen voor een andere indeling van de afdeling. Daardoor is daar ruimte gekomen voor een nieuw type kamer: de suite. Voortaan zijn op materniteit vier verschillende kamertypes met telkens andere voorzieningen:

• Tweepersoonskamer: tv, telefoon, wc, douche, ijskast, safe

• Gewone eenpersoonskamer: tv, telefoon, wc, douche, ijskast, koffiezet, safe

• Luxe eenpersoonskamer: tv, telefoon, wc, douche, ijskast, koffiezet, safe, microgolf, dvd, luxemaaltijd moeder, maaltijd vader, zetelbed vader

• Suite: tv, telefoon, wc, douche, ijskast, koffiezet, safe, microgolf, dvd, luxemaaltijd moeder, maaltijd vader, vouwbed vader, salon met 4 stoelen

32

Consultatiegebouw, een nieuwbouwprojectIn het najaar van 2012 is de start gegeven van een nieuwbouwproject achteraan het ziekenhuis: het consultatiegebouw. Het gebouw biedt een oplossing voor een aantal problemen:

• Een beperking van het aantal consultatieruimtes tijdens de gefaseerde renovatie van de eerste verdieping.

• Een tekort aan consultatieruimtes door het stijgende aantal artsen.• Een tekort aan parkeerplaatsen voor de artsen.

Het gebouw bestaat uit twee lagen parkeerplaatsen voor artsen en directie. Daarboven komen drie verdiepingen, waarvan twee verdiepingen consultatieruimte en een derde verdieping voor de nierdialyse en ambulante revalidatie.

Het consulatiegebouw wordt tegen het einde van de zomervakantie 2013 in gebruik genomen.

AZ HollywoodBij de renovatiewerken staan afdelingen soms even leeg, in afwachting van renovatie of van ingebruikname. Op deze momenten kunnen we ingaan op de aanvragen die we van productiehuizen krijgen om als decor voor Vlaamse fictie te fungeren. Door de verschillende verhuisbewegingen konden we in 2012 opnames voor maar liefst drie series toestaan: ‘CrimiClowns’, ‘Crème de la crème’ en ‘Zone Stad’.

33

Zorg voor de toekomst – vooruitblik 20132013 wordt een jaar waarin we de voorbereidingen van 2012 tot realisatie zien komen. Eén realisatie ziet u al meteen in dit jaarverslag: het nieuwe logo van het ziekenhuis. We laten de moderne uitstraling van ons ziekenhuis terugkomen in het logo en de huisstijl.

Op het gebied van de bouwwerken kunnen we in 2013 de opening verwachten van de vernieuwde afdelingen materniteit, pediatrie en het chirurgische daghospitaal. Qua uitbreidingen kunnen we de opening van de bijkomende operatiezalen en het nieuwe consultatiegebouw noteren. Daaraan gekoppeld zal in 2013 de medische staf toenemen en zullen we bijkomende specialismen kunnen aanbieden.

Ook onze informaticatoepassingen zijn aan vervanging toe. In 2012 werd er dan ook hard gewerkt om de keuze van enkele belangrijke nieuwe softwarepakketten voor te bereiden (o.a. ziekenhuisinformatiesysteem, tarificatie/facturatie en elektronisch patiëntendossier). Eind 2013 zullen we met de implementatie van start kunnen gaan.

Medio 2013 zal het directieteam opnieuw voltallig zijn. Eind 2012 is onze nieuwe hoofdgeneesheer, dr. An De Cuyper, van start gegaan en in juni verwachten we Rudy Van Ballaer als nieuwe algemene directeur. Het AZ Herentals zal dan over een volwaardig team beschikken dat, samen met de ganse organisatie, de strategische en operationele doelstellingen moet trachten waar te maken. Uitdagingen zijn er meer dan genoeg. Beide aanstellingen moeten tevens de samenwerking met andere zorgpartners in de regio verder faciliteren, ten behoeve van de patiënten uit onze verzorgingsregio.

Als ziekenhuis zullen we de komende jaren – nog meer dan de voorbije jaren – extra moeten investeren in het aanbieden van kwaliteitsvolle en patiëntveilige zorg. De Vlaamse overheid heeft in 2012 een ander toezichtmodel aan de sector voorgesteld dat vanaf 2013 in voege zal treden. Een eerste belangrijke stap hierin betreft het nalevingstoezicht rond de chirurgische patiënt. Heel concreet zal de Vlaamse inspectie in 2013 onaangekondigd op bezoek komen in alle ziekenhuizen. Na 2013 zullen nog meer zorgprogramma’s en specifieke diensten systematisch onder de loep genomen worden via dit nalevingstoezicht.

Daarnaast dienen ziekenhuizen meer en meer externe verantwoording af te leggen aan de maatschappij, meer bepaald rond het bieden van garanties inzake kwaliteitsvolle en veilige zorg, continue verbetercyclus. We wensen op termijn als AZ Herentals dan ook een ziekenhuisbrede accreditatie te behalen. Deze accreditatie, uitgevoerd door een internationaal gecertificeerde instantie, kan hiervoor de nodige garanties bieden, maar krijg je niet zomaar! We zullen moeten aantonen dat we voortdurend streven naar kwaliteitsverbetering, vanuit een patiëntveilige benadering.

Om aan de gestelde criteria te voldoen, zullen we met alle betrokken ziekenhuismedewerkers een versnelling hoger moeten schakelen. Deze hogere versnelling zullen we moeten aanhouden, terugschakelen is geen optie. We willen immers meer dan ooit onze patiënt kwaliteitsvolle zorg aanbieden, en dit op een patiëntveilige maar zeker ook patiëntvriendelijke manier. Accreditatie vormt hierbij geen doelstelling op zich, maar een middel om onze missie ‘borg staan voor kwaliteit en zorg’ te helpen realiseren.

Deze belangrijke veranderingen zullen moeten plaatsvinden met de nodige verscherpte aandacht voor de eerder vermelde financiële situatie van het ziekenhuis.

Maar, samen staan we sterk en staan we borg voor kwaliteit en zorg, ook in moeilijke tijden!

34

35

71537608 7461

8055

9678

11297 1160412345 12318 12072

0

2.500

5.000

7.500

10.000

12.500

15.000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Evolutie aantal verblijven

Opnames daghospitalisatie

Zorgresultaten

KerncijfersAmbulante activiteitHet aantal patiënten dat wordt behandeld in daghospitaal stijgt jaar na jaar. We merken in 2012 dat we onze maximumcapaciteit hebben bereikt. In 2013 wordt aan een nieuw dagziekenhuis gebouwd om hierop een antwoord te bieden.

Het aantal ambulante contacten in ons ziekenhuis (op raadpleging, spoedgevallen en radiologie) blijft elk jaar toenemen. De opening van het nieuwe consultatiegebouw in de tweede helft van 2013 zal deze groei verder stimuleren.

104.

073

109.

999

116.

012

124.

933

133.

255

140.

058

148.

027

152.

768

160.

778

165.

041

170.

166

180.

277

184.

344

190.

837

74.7

75

79.1

20

83.6

12

92.4

30

97.0

01

103.

508

108.

491

112.

247

120.

166

128.

685

126.

953

130.

241

133.

063

137.

162

50.000

62.500

75.000

87.500

100.000

112.500

125.000

137.500

150.000

162.500

175.000

187.500

200.000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Poliklinische activiteit

Aantal ambulante inschrijvingen

Aantal consultatieprestaties

36

HospitalisatieactiviteitIn 2012 steeg het aantal ligdagen met 3%. De activiteit nam toe op heelkunde, inwendige ziekten, geriatrie, revalidatie en pediatrie. Ook het aantal patiënten dat gehospitaliseerd werd, steeg in 2012 met 4,3%. Patiënten moeten steeds minder lang in het ziekenhuis blijven; gemiddeld duurde een ziekenhuisopname in 2012 5,4 dagen (exclusief Sp). Tien jaar geleden was dit nog 6,9 dagen.

6841

6

6753

7

6483

5

6253

0

6238

7

6344

2

6140

9

6033

7

6099

4

5857

3

6287

5

6081

9

6257

6

2.17

2

7.54

7

8.16

7

8.23

9

8.53

2

8.47

0

8.61

0

8.46

3

8.56

3

8.54

7 8.84

4

50.000

52.000

54.000

56.000

58.000

60.000

62.000

64.000

66.000

68.000

70.000

72.000

74.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Evolutie ligdagen

Aantal ligdagen acuut Aantal ligdagen Sp

100% 101%102%

108%110%

111%

114% 114%

118% 118%

123%

90%

95%

100%

105%

110%

115%

120%

125%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Evolutie aantal verblijven (index 2002)

Opnames hospitalisatie

7,5 7,47,2

7,47,3

7,06,8

6,66,4

6,2

6,46,2

6,2

7,5 7,4

6,96,7

6,56,2

6,05,8

5,65,4

5,65,5

5,4

4,0 d

4,5 d

5,0 d

5,5 d

6,0 d

6,5 d

7,0 d

7,5 d

8,0 d

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Verblijfsduur

verblijfsduur incl. Sp-dienst verblijfsduur excl. Sp-dienst

37

365,36

394,13 401,91 409,67 418,92 427,25 427,66443,51

461,50484,00

513525

542 541,5 548,5564,58 573,67

597

628648,75

200

250

300

350

400

450

500

550

600

650

700

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Personeelsinzet

Totaal personeel in FTE (gem.) Totaal aantal personeelsleden

PersoneelGezien de sterke groei in activiteit was er een verdere groei in personeelsinzet nodig om de kwaliteit van zorg te blijven garanderen. In 2012 werden gemiddeld 484 voltijdse equivalenten ingezet in het ziekenhuis.

38

JaarrekeningBalans

Realisatie

boekjaar 2012

Realisatie

boekjaar 2011

ACTIVA 104.332.209 99.690.194

VASTE ACTIVA 70.100.988 67.783.485Oprichtingskosten 90.746 101.144Materiële vaste activa 70.010.242 67.682.341

VLOTTENDE ACTIVA 34.231.221 31.906.709Vorderingen op meer dan 1 jaar 6.226.007 5.993.662Grondstoffen en leveringen 859.909 963.237Vorderingen op ten hoogste 1 jaar 25.853.362 24.847.012Liquide middelen 965.698 48.949Overlopende rekeningen 326.245 53.849

PASSIVA 104.332.209 99.690.194

EIGEN VERMOGEN 27.743.297 27.428.409Dotaties, inbreng en giften in kapitaal 4.692.463 4.692.463Herwaarderingsmeerwaarde op MVA 5.351.181 5.408.294Reserves 1.421.304 14.000Resultaat huidig en vorige boekjaren 5.002.626 5.843.489Investeringssubsidies 11.030.749 11.225.189Sluitingspremies 244.974 244.974

SCHULDEN 76.588.912 72.261.785Schulden op meer dan 1 jaar 47.682.494 35.030.210Schulden op ten hoogste 1 jaar 28.273.711 36.813.569Overlopende rekeningen 632.707 418.006

39

Resultatenrekening

Omschrijving Realisatie

boekjaar 2012

Realisatie

boekjaar 2011I. Bedrijfsopbrengsten 87.801.636 € 82.182.938 €

A. Omzet 74.630.090 € 69.969.541 €Verpleegdagprijs ( incl. inhaalbedragen ) 27.045.406 € 25.006.847 €Supplementen kamers 406.722 € 237.695 €Forfaits conventies RIZIV 7.931.533 € 7.704.492 €Farmaceutische en andere producten 11.127.512 € 10.136.199 €Honoraria 28.118.917 € 26.884.309 €

B. Interne productie 307.180 €C. Overige bedrijfsopbrengsten 12.864.366 € 12.213.397 €II. Bedrijfskosten 86.867.271 € 80.808.143 €

A. Voorraden en leveringen 14.961.287 € 14.026.414 €B. Diensten en leveringen effectief 40.411.814 € 38.709.671 €C. Lonen 26.600.652 € 23.763.728 €D. Afschrijvingen 4.798.675 € 3.995.062 €F. Waardeverminderingen en voorzieningen -44.803 € 216.470 €G. Overige bedrijfskosten 139.646 € 96.799 €III. Bedrijfsresultaat 934.365 € 1.374.795 €

IV Financiële opbrengsten 940.947 € 937.118 €

V. Financiële kosten 1.679.673 € 1.325.846 €

VI Winst 195.639 € 986.067 €

VII. Uitzonderlijke opbrengsten 903.171 € 956.424 €

VIII. Uitzonderlijke kosten 589.481 € 160.116 €

IX. Winst/Verlies van het boekjaar 509.329 € 1.768.375 €

Nuttige telefoonnummers

Algemeen 014 24 61 11

Spoedgevallen 014 24 60 03

Dienst afspraken 014 24 61 60

Afspraken radiologie 014 24 64 10

Sociale dienst 014 24 61 80

Ombudsdienst 014 24 64 93

Algemene directie 014 24 61 02

Directe verpleging 014 24 63 04 AZ St.- Elisabeth Herentals vzwNederrij 1332200 Herentals

t 014 24 61 11f 014 24 61 26www.azherentals.be