№� �3verbindingJaargang 3, oktober 2018

Het Bijbelse beeldvan een goede boer

6 12

Interview metWim Schippers en Adrie Kunst

Burgemeester Van Dijk: Ga als boer midden in de samenleving staan

4

Magazine voor leden en donateurs van Contact Christen Agrariërs (CCA) en CGMV agrariërs

Dr. Asje van Dijk, burgemeester van Barneveld:‘Laten we ons individueel en als samenleving ‘ecologisch bekeren’ en het morgen anders doen. Met meer zorg voor ons gemeenschappelijke huis.’

VERBINDING, JAARGANG 3, NUMMER 2 , JUNI 2018

Verbinding is het informatiemagazine van Contact Christen Agrariërs (CCA) en CGMV agrariërs. Het CCA is een christelijke agrarische vereniging die activiteiten ontwikkelt en ondersteunt met als doel christenagrariërs te helpen hun levensovertuiging vorm te geven met betrekking tot partner, bedrijf en omgeving. CGMV is een vakorganisatie voor christenen waarbinnen agrariërs verenigd zijn. Verbinding verschijnt vier keer per jaar.

REDACtIEJan Overeem (CCA)Wiggele Oosterhoff (CCA)Dick van der Horst (CGMV)Bert Berghuis (CGMV)

EINDREDACtIEMarie Verheij-van Beijnum (CGMV)

DRUkwERk EN DIstRIBUtIE:Drukkerij Van Dijk, Meppel

VORMGEVINGOns Ontwerp, Barneveld

REDACtIEADREs CCAWiggele Oosterhoff E: wiggele@oosterhoff-consult.nl

REDACtIEADREs CGMVDick van der HorstE: dg.vanderhorst@gmail.com

sECREtARIAAt CCAGraaf van Lyndenlaan 253771 JB Barneveldt: 0342 – 42 41 13E: info@cca-nederland.nlw: www.cca-nederland.nl

sECREtARIAAt CGMVHanzelaan 3428017 JL Zwollet: 038 – 42 54 379E: info@cgmv.nlw: www.cgmv.nl/agrariërs

ADVERtENtIEsteus spijkert: 0521-589662E: spijker73@gmail.com

VERANtwOORDELIJkHEIDAan artikelen en rubrieken wordt de grootst mogelijke zorg besteed, maar de ervaring leert dat fouten nooit helemaal zijn te voorkomen. Daarom kan geen verantwoordelijkheid worden aanvaard voor eventueel onvoorziene gevolgen, veroorzaakt door fouten in gegevens die door derden zijn aangeleverd. standpunten, verwoord in artikelen en interviews door derden, hoeven niet overeen te komen met de standpunten van CCA en CGMV.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers.

ABONNEMENtENU kunt een abonnement op het blad nemen door lid te worden van CCA of CGMVagrariërs (of beide). Op de websites (www.cgmv.nl en www.cca.nl) staat hoe uzich kunt aanmelden als nieuw lid. Het lidmaatschap van het CCA kost € 80,- per jaar (€ 75,- bij automatische incasso); bij CGMV agrariërs hangt de contributie afvan het inkomen. Ook kunt u een los abonnement nemen voor € 25,- per jaar.

4 INtERVIEw MEt DR. AsJE VAN DIJk,

BURGEMEEstER VAN BARNEVELD

6 wAt Is HEt BIJBELsE BEELD VAN EEN GOEDE BOER?

8 CURsUssEN

9 IMPREssIE VAN EEN wERkBEZOEk

11 HERBERG VOOR VERMOEIDE AGRARIËRs

12 IN GEsPREk MEt wIM sCHIPPERs EN ADRIE kUNst

Colofon

Inhoud

RedactioneelHet zal niemand ontgaan zijn dat het deze zomer erg warm is geweest. Voor onszelf, voor het vee, maar ook voor de gewassen. De hitte domineerde vaak het nieuws. Het beïnvloedde ook het maatschappelijke en persoonlijke leven. Het is niet vreemd dat we dan over deze zaken spreken. Velen hebben genoten van het mooie weer; het was dan ook fijn en plezierig voor wie een week of langer vakantie had. Maar op onze bedrijven raakte de warmte ons op verschillende plaatsen. Denk aan het nodige werk om gewassen te besproeien, om de stallen koel te houden, maar ook om onszelf op temperatuur te houden. Daarnaast raakt het ons in de portemonnee. De verschillen, ook binnen de sectoren, zijn groot. In de intensieve sectoren wordt het voer steeds duurder vanwege mogelijke schaarste. De akkerbouwers hebben minder opbrengsten - appels, peren en ander fruit of groente voldoen net niet aan de maat. Melkveehouders hebben een grassnede minder.

Hoe moet je hier als christen nu mee omgaan? Dat is een vraag die niet zomaar te beantwoorden is. wat is er gebeden om regen, die pas na tien weken kwam. Ons leven is niet maakbaar en God zelf onderhoudt en voorziet de hemel en de aarde. Regen en droogte komen uit Zijn hand en op Zijn tijd. God zelf heeft het ritme van de seizoenen gegeven. Zouden we het kunnen zien als een ‘oefening’ op Gods vertrouwen? Ik denk dat we het juist zo moeten zien! En als we er met dat vertrouwen naar kijken, dan zien en merken we Gods trouw en almacht. Dan worden we soms op de proef gesteld, maar mogen we God danken voor Zijn voorzienigheid! Ook in de warme zomer van 2018!

Jan Overeem/voorzitter CCA

Agenda

7 EN 21 NOVEMBER 2018CGMV-workshop ‘Baas over je burn-out’, Zwolle.Inschrijven via www.baasoverjeburnout.nl.

9 NOVEMBER 2018Landelijke CCA-dag in De Aker te Putten.

kijk verder op:CCA: www.cca-nederland.nl/agendaCGMV: www.cgmv.nl/agenda

STEUN EN HOOP

Onlangs sprak ik met iemand over de kerkkeus.

waarom zou mijn kerk de enige juiste zijn? Laat

iedereen daarin vrij. Vandaag de dag wordt de islam

sterk betwist en als een bedreiging ervaren. Volgens

sommige media staat de islam voor een cultuur van

angst en geweld tegenover de cultuur van liefde en

verdraagzaamheid van het christendom. Het zou

naïef zijn te veronderstellen dat moslims zich zouden

transformeren naar het christelijke model door middel

van begrip en respect.

tegenwoordig haken velen af met de redenering dat

religie een verzonnen idee is waarmee mensen vroeger

zoet werden gehouden. Anderen drijven de spot

met het christelijke geloof: zoals de aanhangers van

de kerk van het vliegende spaghettimonster. Medio

augustus deed de afdeling Bestuursrechtspraak van de

Raad van state de uitspraak dat het pastafarisme niet

als een religie beschouwd kan worden.

Het is beangstigend te ontdekken hoe graag mensen

willen geloven in een leugen. Dat mensen graag

geloven wat ze willen geloven zonder onderzoek

te doen naar enige waarheidsvinding. Het is ons

aangezegd dat de vader van de leugen zich steeds

meer zal openbaren. wat is het evangelie dan een

sterk ankerpunt in ons leven! God doet wat Hij zegt.

Jahweh, Ik ben die Ik ben. Gelukkig zijn er nog altijd

mensen die kunnen getuigen van de kracht van het

geloof in de Here Jezus Christus – dat steun en hoop

biedt in bange tijden.

Bert Berghuis/CGMV agrariërsDeze rubriek wordt beurtelings geschreven door de leden van de redactie van Verbinding.

Overdenking

2 3

Verbinding | Nummer 3 2018

4 5

commissie-sorgdrager ook al gelezen. Daar-in wordt gesteld dat veel partijen fouten hebben gemaakt. Maar zijn ze daarmee ook schuldig? De schuldvraag bij het bedrijf dat de stallen behandelde is volgens Van Dijk een strafrechtelijke vraag, die achteraf zeker be-antwoord moet worden. tegelijkertijd is het de verantwoordelijkheid van bestuurders om bij dergelijke crises besluiten te nemen. ‘Vaak heb je bij dergelijke crises te maken met onvoldoende kennis. Er is een groot en urgent probleem en dralen is geen optie’, aldus Van Dijk. ‘Juist dan is het belangrijk om transparant te blijven. Duik niet weg voor de camera, maar trek de regie naar je toe, vertel je eigen verhaal.’

COMMUNICAtIEHet is een les die hij boeren graag voor-houdt. ‘Mensen kopen voedsel dat door jou is geproduceerd. Voedsel is een eerste levensbehoefte. Vertel hoe het geprodu-ceerd wordt, laat de mensen meekijken met alle moderne communicatietechnie-ken die er zijn. Ga als boer midden in de samenleving staan!’ Van Dijk illustreert zijn boodschap aan boeren met een militair voorbeeld. ‘Neder-land stuurt militairen naar risicogebieden in de wereld. Het is belangrijk dat daar in de samenleving draagvlak voor is en blijft. Militairen moeten zich niet terugtrekken in de kazernes. Ze moeten zichtbaar en actief in de samenleving zijn. Daarom organiseren we de beëdiging van militairen niet meer op de kazerne in stroe, maar op het plein voor het gemeentehuis in Barneveld.’

Burgemeester Van Dijk schreef tijdens de fipronilaffaire een brief aan de geloofsge-meenschappen in Barneveld. Hij riep hun op om zorg te hebben voor hen die door de fipronilaffaire werden getroffen. Hij kreeg er positieve maar ook negatieve reacties op. Heeft een burgemeester de scheiding tussen kerk en staat niet te respecteren? Is het bovendien niet ongepast dat hij het op-neemt voor boeren die verboden middelen hebben gebruikt? ‘Mijn brief werd verkeerd geframed’, aldus Van Dijk. ‘we moeten het als samenleving wel samen doen en om een groepering heen gaan staan die het buitengewoon voor z’n kiezen krijgt.’

VERGEVINGVia de boeren en de militairen komt het ge-sprek op christenen. Van Dijk is heel stellig. ‘Christelijke boeren bestaan niet. Net zo min als er christelijke burgemeesters be-staan. Er zijn wel boeren en politici die ook christen zijn.’ Dat brengt volgens Van Dijk met zich mee dat je vanuit een christelijk geïnspireerd ‘waardenperspectief’ pro-beert te leven. Eerlijkheid, zorgvuldigheid en rentmeesterschap zijn ‘geloofswaarden’ die Van Dijk dan noemt. ‘wij mensen waren niet bij het begin van de wereld en wij kennen het einde ook niet, wij zijn tijdelijk. De aarde is ons gegeven en wij hebben de verantwoordelijkheid om die goed aan de volgende generatie door te geven.’Het mooie van het christelijk geloof is vol-gens Van Dijk dat er vergeving is. ‘Vergeving is een hoopgevend geloofsartikel, maar ook een dagelijkse praktijkles. Voor mij betekent het dat als je een verkeerde weg bent gegaan, je altijd opnieuw mag begin-nen. Op zo’n moment is de schuldvraag niet zo interessant. Het gaat er veel meer om dat je als mens de verantwoordelijkheid neemt om het vanaf vandaag anders en beter te doen.’

BEkERINGVan Dijk wijst in dit verband op de bood-schap van paus Franciscus, die in zijn ency-cliek ‘Laudato si’ spreekt over de noodzaak van een ‘ecologische bekering’. ‘we hebben in het landbouwsysteem te veel nadruk gelegd op de economie. Veel boeren voel-den zich daarom genoodzaakt tot schaal-vergroting en kostenreductie. Dat ging ten koste van de ecologie en de biodiversiteit. Laten we alstublieft de boeren daarvan niet alleen de schuld geven. Maar laten we ons individueel en als samenleving ‘ecologisch bekeren’ en het morgen anders doen. Met meer zorg voor ons ‘gemeenschappelijke huis’. Dat vereist een behoorlijke gedrags-verandering van ons allemaal. Dan komen we er niet met “beetje nieuwe technolo-gie”.’

‘En’, zo voegt Van Dijk er aan toe, ‘dan komt de rol van de bestuurder weer om de hoek kijken. Die moet zorgen dat we planmatig en zonder al te veel schade van A naar B ko-men. want alle noodzakelijke veranderin-gen zijn niet morgen ineens gerealiseerd. Meestal is een stappenplan nodig. Als het maar gebeurt vanuit de overtuiging dat een andere manier van boeren moet en kan en we het dus ook anders willen doen. Daarbij moet de agrarische sector kunnen rekenen op ‘partnerships’ met de gehele samen-leving. Dan gaat die transitie vast lukken. Nogmaals, we moeten het samen doen!’

Het gesprek met burgemeester Van Dijk vindt plaats op vrijdagmiddag 6 juli in het gemeentehuis van Barneveld. De burgemeester schenkt zelf de koffie in en vertelt over zijn dochter die de dag ervoor is beëdigd als raadslid in de gemeente teylingen (Zuid-Holland). ‘Best bijzonder om dat als vader mee te maken’, zegt Van Dijk. ‘Mooi om te zien hoe een volgende generatie eigen keuzes maakt en met betrokkenheid en passie het avontuur aangaat.’

LOOPBAANAsje van Dijk zelf zit al jaren in de po-litiek en het openbaar bestuur. Hij zat kort (1993-1994) in de tweede kamer voor het CDA. Na tien jaar consultan-cywerk werd hij in 2003 gedeputeerde in de provincie Zuid-Holland. Hij hield zich daar onder andere bezig met eco-nomie en verkeer. Nu is hij bezig met zijn tweede termijn als burgemeester van de gemeente Barneveld. Onder-tussen promoveerde hij ook nog. Daar-voor onderzocht hij de vraag hoe de overheid innovaties kan stimuleren.

POLItICUs EN BEstUURDERHet gesprek met Asje van Dijk heeft iets van een college. Hij vertelt over het ver-schil tussen de rol van politicus en die van bestuurder. Een politicus is volgens Van Dijk gebonden aan een partijpro-gramma. Hij spreekt en handelt vanuit idealen of ageert tegen problemen. Een bestuurder draagt een andere verant-woordelijkheid. Hij moet ervoor zorgen dat mensen, hoe verschillend ook van opvatting, toch samen verder komen. Dat idealen in de praktijk worden uitgevoerd of dat problemen worden opgelost. Als burgemeester dien je boven de partijen te staan. Burge-meester Van Dijk vindt consequent en consistent beleid belangrijk. ‘Je moet ervoor zorgen dat mensen met elkaar verbonden blijven en dat beslissingen van gisteren, vandaag en morgen bij elkaar passen.’

VERANtwOORDELIJkHEIDAls burgemeester van de gemeente Barneveld volgt Van Dijk de ontwik-kelingen rondom de fipronilaffaire op de voet. Hij heeft het rapport van de

54

‘Ga als boer midden in de samenleving staan’

Interview met dr. Asje van Dijk, burgemeester van Barneveld

Op de najaarsvergadering van Contact Christen Agrariërs spreekt dr. Asje van Dijk,

burgemeester van de gemeente Barneveld. Als voorbereiding een gesprek met de

heer Van Dijk over zijn loopbaan, over landbouw en samenleving en over christen-zijn.

Tekst: Wiggele Oosterhoff

‘Duik niet weg voor de camera, vertel je

eigen verhaal!’ ‘We moeten ons ecologisch bekeren’

7

Mijn onderzoek, en onderzoek van vele anderen, laat zien dat veel factoren meespelen bij keuzes van boeren. En dat gaat veel breder dan bedrijfseconomische afwegingen. Veel factoren zijn helemaal niet rationeel. Ze gaan over motivaties, percepties, angst. Een belangrijke is het beeld dat boeren hebben van wat een ‘goede boer’ is. Iedere boer probeert een goede boer te zijn naar zijn (of haar) eigen maatstaven. Dat verschilt natuurlijk per persoon, maar de meeste boeren wegen mee wat ze denken dat andere boeren een goede boer vinden. En dat hangt samen met wat boeren ‘een goed landschap’ vinden.

RONDJEs RIJDENIk las een artikel over een Engels onderzoek. Dat ging over een gebied waar boeren elkaars akkers beoordeelden door rondjes te rijden. Boeren hielden daar rekening mee, door extra te spuiten in akkers langs de weg. Daar mocht geen sprietje onkruid voorkomen. Onkruidvrij land was voor die boeren een uiting van vakmanschap. Dat was een boer die zijn zaakjes op orde had, die goed voor zijn land zorgde. Boeren hadden weinig grip op hun inkomen, omdat ze afhankelijk waren van de grillen van de wereldmarkt. Aan het inkomen kon je hun succes dus niet afmeten. succes hing samen met opbrengst en met zichtbare dingen, zoals een nieuwe trekker en land zonder onkruid.

BEELDOok in Nederland kun je aan het landschap zien wat het beeld is van een goede boer. Een grote nieuwe stal, dan gaat het zeker goed. Maar de schuld bij de bank, die zie je niet. Mooi egaal heldergroen gras, dat zal wel een hoge opbrengst geven. Maar als je een paar passen het land in loopt, vallen de open plekken pas op. In Nederland hebben de grote boeren status, de plankgasboeren, de boeren met hoge producties. En dat is wat de maatschappij decennialang van boeren heeft gevraagd.

76

EEN GOEDE BOER

6

Onlangs bracht ik een brochure uit over mijn onderzoek naar wat boeren beweegt

in relatie tot natuurinclusieve landbouw. Dit intrigeert mij mateloos. Boer zijn

is namelijk niet zomaar een beroep. Het is een manier van leven. Keuzes met

betrekking tot het bedrijf gaan meteen ook over het gezin, de toekomst, de grond,

de natuur. Je moet een beetje gek zijn om boer te worden, stond vandaag (23/6) in

de krant. Boeren kan niet zonder passie. Boeren doe je met hart en ziel.

Tekst: Judith Westerink

BIJBELMaar komt dat beeld overeen met wat de Bijbel een ‘goede boer’ zou noemen? Volgens de Bijbel geeft een goede boer de bodem gelegenheid zich te herstellen (Lev. 25: 1-7). Een goede boer heeft akkerranden en wilde dieren op zijn land (Lev. 23: 22 en 25: 7). Hij zorgt goed voor zijn vee (Spreuken 12: 10). Een goede boer heeft oog voor mensen (Lev. 23: 22). Een goede boer probeert niet tot het uiterste te gaan om een zo hoog mogelijke productie te krijgen, maar weet dat hij afhankelijk is van God (Lev. 19: 23-25, 23: 22, Deut. 11: 10-15). sAMEN MEt GODEen van de redenen waarom ik met het netwerk van Bijbel en Landbouw ben begonnen, is de hoop dat christelijke boeren hun vak samen met God uitoefenen (Jesaja 28: 23-29). De hoop dat openbaar zal worden wie onder de boeren de kinderen van God zijn (Rom. 8: 19). Als het eer geven aan de schepper een diepe drijfveer is van christelijke boeren, heb ik hoop voor het Nederlandse landschap.

Judith Westerink is onderzoeker bij Wageningen Environmental Research.

De brochure waarnaar Judith westerink verwijst is te vinden op www.wur.nl.

Verbinding | Nummer 3 2018

KRINGLOOP-LANDBOUW

ACTUEEL

Het zal niemand zijn ontgaan dat de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit op zaterdag 8 september 2018 een nieuwe visie op de landbouw presenteerde. In deze visie bepleit Carola Schouten de kringlooplandbouw, een vorm van produceren waarbij er regionaal geproduceerd wordt en waarbij er niet of nauwelijks nog sprake is van afvalstromen. Tekst: Niels Rook

De bewindsvrouw betoogt dat de grenzen van het huidige systeem van produceren van voedsel zijn bereikt. De aarde kan de last van de productiemethoden en het gedrag van de consument niet langer dragen. En de boer als meest primaire betrokkene in het productiesysteem kan geen eerlijke prijs meer krijgen. Daarom is het noodzakelijk om in Nederland en daarmee ook in de wereld zorgvuldiger gebruik te maken van grondstoffen, hulpbronnen en de natuurlijke omgeving.

De kern van de nieuwe landbouwvisie is: stap af van het huidige systeem van landbouw waarin het de mores is dat het geld vooropstaat. stap over naar het model van kringlooplandbouw, als ecologische en economische vitale en gangbare wijze van produceren. In de visie wordt er meteen aan toegevoegd dat Nederland in 2030 koploper moet zijn. Om dat te bereiken is er een aantal randvoorwaarden:

• De economische positie van boeren, tuinders en vissers in de keten moet worden verbeterd zodat ze een goed inkomen kunnen verdienen om daarmee te kunnen innoveren en gezonde bedrijven in stand kunnen houden.

• De waardering voor voedsel moet veranderen. Verspilling van voedsel moet worden vermeden en de afstand tussen boer en burger moet worden verkleind.

• Nederland moet een prominente rol houden in de vernieuwing van productiemethoden.

De visie is ambitieus en past bij datgene waar wij als christelijke agrarische netwerkorganisaties naar streven. we werken aan oplossingen om de afstand tussen boeren en burgers te verkleinen. we willen weten wat er op ons bord ligt (proces van productie en prijs voor boeren), we zien het belang in van voedsel dichtbij en willen voedselverspilling tegengaan. De spannende volgende stap is: hoe gaan we dit bereiken? Daarvoor zitten in de nieuwe landbouwvisie nog onvoldoende aansluitingspunten.

Misschien is dit een uitgelezen kans voor jou! Denk je na over de doorontwikkeling van je agrarisch bedrijf. Ingegeven vanuit een persoonlijke wens tot verandering, zorg om de economische toekomst of een opvolgingsvraag. Denk je dat onafhankelijke begeleiding jou hierin verder kan helpen? Om opties af te wegen, keuzes te maken die passen bij jouw persoon en jouw bedrijf en stappen te zetten om de gewenste ontwikkeling te concretiseren? Ben je gemotiveerd hiervoor? Dan bieden wij jou begeleiding door een gekwalificeerde ondernemersbegeleider.

Wanneer kan je meedoen? Naast persoonlijke motivatie gelden de verdere voorwaarden om in aanmerking te komen:

Je hebt een agrarisch bedrijf, gevestigd in de gemeenten Barneveld, Ede, Nijkerk, Putten, Renswoude, Rhenen, Scherpenzeel, Veenendaal of Wageningen;

Je ziet dat er ontwikkelingen en veranderingen op je af komen die invloed zullen hebben op je bedrijf. Je neemt liever zelf stappen dan te wachten tot veranderingen zich aan je opdringen. Je vindt dat het tijd is om eens goed naar je bedrijf en de toekomst te kijken;

Je denkt dat het zinnig is om dit samen met een onafhankelijke deskundige aan te pakken, in een duidelijke periode met goede werkafspraken;

Je hebt een ondernemende houding en stelt voldoende prioriteit aan dit traject om er zelf actief mee aan de slag te gaan. Jij bepaalt zelf welke keuzes je maakt. Er wordt je niets opgedrongen.

Wil je nadere informatie? Meld je dan bij: Gebiedscoöperatie O-gen Buursteeg 2 3927 EJ Renswoude Postadres: Postbus 125 3925 ZJ Scherpenzeel E-mail: b.mccarthy@o-gen.nl Telefoon: (033) 277 63 90 en vraag naar Brendan McCarthy

Verbinding | Nummer 3 2018

9

8

cgmv vakorganisatie voor agrariërs

Vrijdag 9 november 2018 Landelijke CCA-dag in Putten

Pastorale coaching door agricoaches

Cursussen CCA

Ondernemersbegeleiding gebiedscoöperatie O-genDe gebiedscoöperatie O-gen is een ledenor-ganisatie van overheden, maatschappelijke organisaties, onderwijsinstellingen, bedrijven, ondernemers en particulieren. Zij werken samen aan de ontwikkeling van het landelijk gebied in de Vallei, Heuvelrug en kromme Rijnstreek.De coöperatie biedt agrarische ondernemers in het gebied begeleiding aan door gekwalificeer-de begeleiders. De eigen bijdrage is € 250,= en daarnaast krijgt de ondernemer een adviesvou-cher ter waarde van € 500,= voor het inschakelen van specialistisch advies. Meer informatie vindt u op de website van gebiedscoöperatie O-gen; www.o-gen.nl, of bij projectleider de heer Brendan McCarthy, B.Maccarthy@o-gen.nl.

Programma Landelijke CCA-dag

Datum: vrijdag 9 november 2018Plaats: De Aker, Putten

Programma:9.30 uur Welkom, koffie en thee staan voor u klaar10.00 uur Opening door CCA-voorzitter Jan Overeem10.30 uur Inleiding door dhr. Asje van Dijk burgemeester van gemeente Barneveld. Elders in deze Verbinding kunt u een interview met dhr. Van Dijk lezen. Zijn oproep aan boeren en tuinders is: ‘Ga midden in de samenleving staan!’ Huishoudelijk zaken CCALunchpauzeMiddagprogramma met workshops: Ballonvaren in beeld stoppen met je bedrijf..., en dan? Bijbel en theologie Creatie En... wellicht een speciale workshop voor jongeren!

Het bestuur van het CCA hoopt u op vrijdag 9 november 2018 in De Aker in Putten te mogen begroeten. Nodig ook anderen uit om naar deze inspirerende ontmoetingsdag te gaan.

PS: Ook dit jaar is er door de CCA-kring Gouda weer een bus georganiseerd, waarmee belangstellenden uit de regio samen naar Putten kunnen reizen.

www.agricoaches.nl is de nieuwe website van een aantal agricoaches. Dik Veefkind, lid en spreker bij CCA, is één van hen. Op de nieuwe website wordt ook aandacht gegeven aan pastorale coaching. Hun stelling is namelijk: “waar geloof en bedrijf elkaar kruisen, kan een pastoraal gesprek helpen.” Graag brengen we dit initiatief onder uw aandacht.

Afgelopen jaar zijn we begonnen met het ontwikkelen van nieuwe cursussen. we hebben drie onderwerpen verkend: (1) landbouwpastoraat, (2) de plaats van de boerin en (3) stoppen met bedrijf. Net voor de zomervakantie hebben we samen met een aantal agricoaches en CGMV agrariërs de mogelijke inhoud en opzet van de cursussen besproken. we hopen u binnen afzienbare tijd de cursussen aan te kunnen bieden. Wordt vervolgd! (Jan den Boer, Wiggele Oosterhoff)

WOLfEen beschermde status voor de steeds meer in Nederland gesignaleerde wolf of niet? Het CDA in de Provinciale staten van Gelderland vindt dat het hoog tijd is hierover een maatschap-pelijke discussie aan te zwengelen. De ChristenUnie in de Provinciale staten van Gelderland is voor bescherming van de wolf. En daarmee haalde de ChristenUnie zich de woede van christelijke agrariërs op de hals. ‘Over de wolf kan ik duidelijk zijn: zo snel mogelijk afschieten. Dit beest moeten we niet terugkrijgen in ons land’, aldus melkveehouder Mennard Hofman uit Groningen. ‘Ze vormen een bedreiging voor schapen, koeien, weidevogels en mensen die alleen op het land lopen.’ Volgens Dirk Dekker, vicevoorzitter van LtO Noord, regio Oost, wordt het tijd dat het gezonde verstand gaat zegevie-ren. ‘Je laat toch ook geen leeuw los in Nederland? waarom willen we dan wel een wolf toelaten in onze parkjes, die je niet eens tot de natuur kunt rekenen? De wolf welkom heten, is vragen om moeilijkheden. we moeten niet wach-ten totdat er mensen worden dood-gebeten voordat we in actie komen.’ (Bron: ND, 17.08.2018).

Jolle de Haan en Mennard Hofman maken deel uit van de groep jonge agrariërs die regelmatig een rondetafelgesprek hebben met Carla Dik-Faber over allerlei actuele za-ken rondom het agrarisch bedrijf. Een groot deel van het gesprek tijdens het werkbe-zoek ging over het verbod per 1 januari 2019 op het gebruik van de sleepvoetbe-mester. Per 1 januari 2019 is het injecteren van mest verplicht en is het lastig om te investeren in een alternatief. kosten van een investering kunnen oplopen tot wel € 70.000,-. Deugdelijk onderzoek voor een effectief alternatief ontbreekt. Zoals het er nu naar uitziet is er pas in oktober/no-vember duidelijkheid over de goedkeuring van een alternatief. Bij injecteren speelt mee dat dit in de droge Groninger grond niet lukt. Dat ondervond Carla Dik-Faber persoonlijk toen zij met een spade een geul groef in een droog Groninger weiland.

FOsFAAtREGELINGOok de fosfaatregeling stond op de agenda. Verder is er gesproken over de vraag hoe de volhoudbare landbouw er in 2030 uitziet. Voor veel agrariërs is dat nog een lastige vraag omdat velen van hen zich bevinden in de fase van een bedrijfsovername. Boer-derijen moeten worden gemoderniseerd, te denken valt aan sanering van asbestdaken en vervanging van de sleepvoetbemester, waarmee enorme kosten gemoeid zijn.

wEIDEVOGELsIn de middag was het gezelschap te gast op het bedrijf van Mennard Hofman, dat in het voorjaar het decor was van de aangeno-men motie rondom weidevogelbeheer. we bezochten een weidevogelgebied, zodat we met eigen ogen konden waarnemen wat de invloed is van predatie op de stand van de weidevogels.

In de eerste week van het Kamerreces organiseerde CGMV agrariërs een werkbezoek met Tweede Kamerlid Carla Dik-Faber in Groningen. De bedrijven van twee jonge boeren werden bezocht: Jolle de Haan in Niekerk en Mennard Hofman in Noordhorn. Tekst: Niels Rook

GEUL GRAVEN IN DROGE GRONINGER GROND

cgmv vakorganisatie voor agrariërs

Verbinding | Nummer 3 2018

U zoekt iemand om voor te zorgen?U zoekt iemand om voor

Onze granny’s stellen zich voor. Kijk op www.adoptagranny.nl.

Goede leefbaarheidVeel courante eierenEfficiënt

Uw partner voor:- Ventilatiesystemen- Elektro installaties- Klimaatadvies- Luchtwassing- zon PV systemen

DIERVOEDING

VOOR MAATWERK IN MENGWERK!wwww.ejbos.nl

K E N N I S

K U N D E

K A R A K T E R

voor pluimvee

De Hoop Mengvoeders. De specialist met een hart voor pluimvee.

Waar je hart ligt. Daar doe je ongemerkt een stapje extra voor. Dat geldt ook voor ons. Ons hart ligt bij pluimvee. Wij houden van pluimvee. Van alle pluim­vee. Dat ziet u terug in de kwaliteit van ons voer en de gedrevenheid van onze pluimveespecialisten. En u merkt het vooral aan uw resultaten.

Telefoon +31 314 649222info@dehoop­zelhem.nlwww.dehoop­zelhem.nl

‘IN�DE�LUWTE’

Jan en Marja Bassa willen graag iets betekenen voor andere mensen. Ze willen hun huis openstellen voor mensen die even rust nodig hebben. Dat huis staat aan de rand van de wijk Onderdijks van Kampen. Landbouw, natuur, rivier en een historische binnenstad liggen om de hoek. Een nadere kennismaking. Tekst: Wiggele Oosterhoff

Ze zien het in hun eigen omgeving en kunnen het zich uit eigen ervaring voorstellen. Mensen die even tot rust willen komen. Even weg uit een omgeving waar zorgen of spanningen zijn. Zowel jongeren als ouderen hebben die behoefte. Voor deze mensen willen Jan en Marja ruimte bieden in de dubbele betekenis van het woord. Een ruimte om tijdelijk te wonen. De zolderverdieping van hun huis willen ze hiervoor inrichten. Een slaapkamer, een woonkamer, inclusief gelegenheid om zelf te koken. Opgang en sanitair worden gedeeld. tegelijk een ruimte om op adem te komen. Een rustige omgeving en een luisterend oor.Jan en Marja noemen enkele voorbeelden. Jongeren uit de agrarische sector, waar thuis spanningen kunnen zijn vanwege bijvoorbeeld bedrijfsovername. Maar ook voor ondernemers zelf of hun partners kan het soms even te veel zijn. Of jonge alleenstaande vrouwen die een kindje hebben gekregen en tijdelijk onderdak zoeken.

NIEUwE RELAtIEJan en Marja hebben elkaar op latere leeftijd leren ken-nen. Van beiden is de eerdere partner gestorven. Marja runde het veebedrijf op kampereiland alleen verder, samen met haar kinderen. Naast het vee deed ze ook aan opvang van kinderen met een beperking. Ze haalde haar diploma als sociaal pedagogisch werker. In 2010 werd duidelijk dat geen van de kinderen het bedrijf wilde over-nemen. Ze stopte met het bedrijf en kreeg een nieuwe relatie met Jan. Jan is boerenzoon en had drie broers. Hij werd zelf geen boer, maar ging als technisch tekenaar de bouw in. Hij heeft in zijn gezin veel met depressies te maken gehad en weet uit eigen ervaring dat het leven als

partner of ouder soms zwaar kan zijn. Dan kan het fijn zijn om even een time-out te nemen. Een plek waar je even tot rust kunt komen. Bij mensen bij wie je je verhaal kwijt kunt.

IN OVERLEG Is ER VAN ALLEs MOGELIJkDe logé krijgt een eigen ruimte op zolder en mag zelf zijn of haar tijd invullen. Jan en Marja denken in eerste instantie aan korte periodes van één tot enkele weken. In overleg is er van alles mogelijk. Een luisterend oor bieden, samen eten, houtbewerken met Jan, fietsen in de omgeving om maar wat te noemen. Het openbaar vervoer (station kampen-Zuid met bus en trein) is om de hoek. Evenals de natuur. Onderdijks is een nieuwe wijk van kampen, gebouwd in een veehouderijgebied direct onder de IJssel. Vanuit de woonkamer zie je de fazanten en hazen nog lopen.

ContactJan en Marja BassaZomerbed 70kampenE. mstoel_selles@hotmail.comt. 038 – 3388325M. 06 – 13010208

Onderdijks tot rust komen

11

Landbouw weer hoorbaar in TroonredeDe laatste jaren kwam de agrarische sector er bekaaid vanaf in de Troonrede, maar dat was in september 2018 heel anders.

Het was voor het eerst sinds 2014 dat de land- en tuinbouw in de troonrede weer aan bod kwam. ‘En met waardering voor onze boeren, tuinders en vissers, die onder soms moeilijke omstandigheden zorgen voor ons voedsel’, sprak de koning. ‘Het kabinet komt met gerichte maatregelen om landbouw en natuur meer met elkaar te verbinden. Daarnaast komt er een fonds voor jonge boeren die het bedrijf van hun ouders willen overnemen.’Dat leidde tot enthousiaste reacties vanuit

de agrarische sector, zoals: ‘De allereerste #troonrede waarin genoemd wordt dat er meer waardering voor de landbouw moet komen.’ ‘Na 3 jaar afwezigheid dit jaar wél het woord ‘landbouw’ in de #Troonrede #Prinsjesdag2018 #prinsjesdag. Zelfs aandacht voor jonge boeren en het belang van de agrosector t.b.v. voedselproductie.’In het verleden werd er altijd met spanning uitgekeken naar de ‘Landbouwparagraaf’ in de troonrede. Een quote uit het Woerdensch

Weekblad (24.11.1930) levert een mooi beeld op. De krant citeert het Algemeen Nederlandsch Landbouwblad, het orgaan van het koninklijk Nederlandsch Landbouw-Comité. ‘wij zijn de laatste jaren niet gewoon dat de troonrede veel nieuws mededeelt. Degenen, die gehoopt hadden, dat zij groote beloften van steun aan den land- en tuinbouw zou bevatten, hebben reden zich teleurgesteld te gevoelen.’ (Marie Verheij)

12

Alles begint bij de bodem

Het ging boeren altijd om het voortbestaan

BOEREN tUssEN GOD EN MARkt

JA. Het gaat goed met

onze landbouw. In 2017

was Nederland na de

Verenigde Staten de grootste

landbouwexporteur ter

wereld. Onze bloemen, vlees,

melk en groenten voldoen aan

de hoogste Europese normen

en leveren ons jaarlijks

miljarden euro’s op.

NEE. Het gaat niet goed met

onze landbouw. Boeren

hebben het moeilijk en velen

van hen stoppen ermee, het

gaat slecht met de bijen, het

aantal insecten is drastisch

gedaald en de lenteroep van

de grutto en de zomerzang

van de leeuwerik zijn steeds

minder vaak te horen.

Tekst: Peter Siebe

Hoe tegenstrijdig het ook klinkt, deze twee passages zijn beide waar. Hoe gaan christenagrariërs om met deze twee waarheden? Zien ze zichzelf als marktproducent of als rentmeester van land waarvan God de eigenaar is? Proberen ze om - zoals Calvijn het ooit verwoordde - hun land aan het volgende geslacht na te laten in een minstens even goede conditie als zij het ontvangen hebben van hun voorgeslacht? twee boeren, twee generaties, vertellen hun verhaal.

DELtAPLANEind 2017 sloegen boeren, natuurbeschermers en overheden - die voorheen vaak tegenover elkaar stonden - voor het eerst de handen ineen om de alar-merende achteruitgang in het landelijk gebied een halt toe te roepen. Waren er in de jaren vijftig van de vorige eeuw zo’n 900.000 veldleeuweriken, nu zijn het er nog maar 40.000, een daling van 95 procent. terwijl de agrarische productie vanaf die jaren tot ongekende hoogte steeg, kelderde het aantal boeren bijna net zo hard als het aantal veldleeuweriken, met 90 procent, van zo’n 450.000 naar 50.000. In plaats van de bloemrijke weilanden, die we zien op de bekende schoolplaat van koekkoek uit de jaren dertig, bestaat grasland tegenwoordig louter uit Engels raaigras. ‘Groene woestijnen’, zeggen sommi-gen, en ze hebben er ‘landschapspijn’ van. Met de bijen gaat het al jaren slecht door een tekort aan voedsel en vermoedelijk ook vanwege de ‘neonicotino-iden’, veelgebruikte bestrijdingsmiddelen. Uit een studie van eind 2017 bleek dat het aantal insecten de afgelopen 30 jaar dramatisch is gedaald. Allemaal tekenen dat het met de soortenrijkdom - de biodiversiteit - de verkeerde kant opgaat. tel daarbij op dat de komst van megastallen en de uitbreiding van het aantal geitenhouderijen veel tegenstand in de samen-leving oproept, en het is duidelijk: business as usual is geen optie. Boeren, natuurbeschermers en overheden werken momenteel in een driepartij-enoverleg aan een ‘Deltaplan herstel biodiversiteit’.

REGIONALE MARktwim schippers verwacht niet veel van zo’n Deltaplan. ‘De belangen die de gangbare manier van bedrijfsuitoefening begunstigen - zoveel mogelijk opbrengst tegen zo laag mogelijke kosten - zijn te groot. Productie voor de wereldmarkt, schaalvergroting, intensivering en concurrentielandbouw zullen blijven.’ Een echte ommezwaai verwacht hij dan ook niet van het driepartijenoverleg. toch ziet hij wel degelijk wegen voor boeren om hun bedrijfsvoering anders aan te pakken: ‘Een boer die geen torenhoge schulden heeft en dicht bij de stad zit, kan de wereldmarkt loslaten om zich op de lokale gemeenschap te richten. Zit hij wat verder van de stad, dan is het belangrijk om gezamenlijk

Reportage

12

Adrie Kunst,boer in de 20e eeuw

Adrie Kunst (1927) nam in 1954 het gemengde bedrijf van z’n vader nabij Oostburg over en was 40 jaar boer in hart en nieren. Hij begon met 18 hectare en verbouwde op de Zeeuws-Vlaamse klei suikerbieten, erwten, uien, bonen, aardappels en graan maar vooral tarwe en gerst. Daarnaast hield hij zo’n 60 à 70 kalveren. Met de stalmest daarvan bemestte hij zijn akkers. Rond 1970 ging het slecht in de landbouw en daarom begon hij aan iets nieuws: varkens. Hij kocht er grond bij zodat het bedrijf uitbreidde naar 45 hectare, later naar 50 en uiteindelijk naar 60 hectare. Er kwamen eerst 320 mestvarkens, daarna kwamen er een tweede en derde varkensstal bij. toen kunst begin jaren ‘90 het bedrijf overdeed aan zijn zoon had hij in totaal zo’n 1800 varkens. De drijfmest daarvan werd deels uitgereden over de akkers, deels verkocht aan naburige boeren, die het graag wilden hebben omdat het kunstmest uitspaarde.

Wim Schippers, boer in de 21e eeuw

Wim Schippers (1958) nam samen met andere familieleden in 2004 het ge-mengde bedrijf van 18 hectare van zijn schoonvader over. Dat bedrijf, nabij Rhoon in Zuid-Holland, bestond uit fruitbomen - peren en appels -, gras- en akkerland. In plaats van te produceren voor de wereld-markt besloten wim en consorten zich te richten op de lokale markt. Bovendien wilde hij het bedrijf een ‘mensenbedrijf’ laten zijn waar bijvoorbeeld ook mensen met een beperking konden werken. Vanzelfsprekend kwam er een winkel voor de verkoop. Onder de naam ‘De Buytenhof’ kreeg het bedrijf de status van landgoed. De drie economische pijlers werden voedsel, zorg en educatie. Er werd naar verhouding weinig geld geïnvesteerd, maar veel in relaties met mensen in de omgeving. Dat loonde. In 2012 werd De Buytenhof verkozen tot meest toonaange-vende multifunctionele boerenbedrijf van Nederland. Inmiddels had wim het boe-renwerk overgedragen aan de volgende generatie. Hij schreef over zijn ervaringen het boekje ‘Boeren met ontzag’.

Verbinding | Nummer 3 2018

13

1514

Landbouwbedrijf Kunst, circa 1971 Verbinding | Nummer 3 2018

met andere boeren op te trekken om de afzet in de stad en de streek voor elkaar te krijgen. Boeren tussen Uithoorn en Am-stelveen bijvoorbeeld maken momenteel samen plannen om hun zuivel te verkopen in Amsterdam. Het is te vergelijken met wat willem & Drees doet, een coöperatie die voedsel in de eigen omgeving afzet. Zo hebben wij het op De Buytenhof ook aange-pakt; dat ligt dicht bij een paar dorpen en maar 8 kilometer van hartje Rotterdam. In de winkel verkopen we onder meer groente, fruit, aardappelen en vlees tegen een voor vrijwel iedereen toegankelijke prijs, die niet ver uit de pas loopt met wat je in de super-markt betaalt.’ Zo’n gerichtheid op de lokale en regionale markt in plaats van op de wereldmarkt heeft duidelijke voordelen, vervolgt Schip-pers. ’Je streeft niet meer naar een maxima-le, maar naar een optimale opbrengst. De opbrengst is wat lager, maar je hebt een be-tere winstmarge. En - heel belangrijk - het is gunstig voor de bodemvruchtbaarheid, het dierwelzijn én de biodiversiteit. Bovendien sluit deze bedrijfsvoering aan bij de werk-wijze van de generaties die ons voorgingen. Het ging boeren altijd om het voortbestaan van de boerderij door ontwikkeling binnen gezonde, natuurlijke grenzen.’

GEMENGD BEDRIJFwim schippers en Adrie kunst hadden beiden een gemengd bedrijf, met zowel akkerbouw als veeteelt. traditioneel stond in zo’n gemengd bedrijf het vee hoofdzakelijk in dienst van de akkerbouw. Dit gemengde bedrijf maakte in de tweede helft van de 20e eeuw in ons land steeds meer plaats voor het gespecialiseerde boerenbedrijf, dat zich op één tak van sport richtte. Dit had ingrijpende gevolgen voor de biodiversiteit in grote delen van Nederland. schippers: ‘Alleen al de terugkeer van het grondgebonden gemengde bedrijf zou een

weldaad zijn voor zowel boer en biodiver-siteit als klimaat. De grote achteruitgang van onze nationale vogel de grutto, van de veldleeuwerik en de patrijs hangt samen met de teloorgang van dat gemengde bedrijf. Dat er nu hier en daar wat boerenland vogel-vriendelijk wordt beheerd, is niet genoeg om de vogelstand weer op peil te brengen. En-kele decennia terug was twee derde van het grasland van melkveehouders kruidenrijk grasland. Daar is vrijwel niets van over. Op bijna al het grasland groeit nu Engels raai-gras – goed voor een hoge melkproductie, maar slecht voor de biodiversiteit. willen we de teruggang van boeren en biodiversiteit stoppen, dan moet in elk geval dat kruiden-rijke grasland terugkomen.’

kRUIDENRIJk GRAsLANDschippers schreef daar vanuit 30 jaar ervaring een praktische gids over: ‘Ontwik-kelen van kruidenrijk grasland’ (verkrijgbaar via www.aardewerkadvies.nl). ‘Ook op De Buytenhof hebben we kruidenrijk grasland ontwikkeld. Het grasland was arm aan soorten. Ik heb toen zaaigoed gebruikt dat afkomstig was van maaisel uit natuurgebied. Daar zaten zaden van allerlei bloemen in. Die deden het uitstekend in het gras van de boomgaard. Zo kreeg ik kruidenrijk grasland, leuk om te zien, maar vooral belangrijk als ‘natuurlijke apotheek’ voor het vee en - vanwege insectenrijkdom - voor de plaag-beheersing in de boomgaarden. Bovendien leveren de vele bloemen over een lange periode van het jaar nectar en stuifmeel voor bijen. Een imker plaatste zijn bijenkasten in de boomgaard; zijn volken hebben een prima leven. Na de bloei van de lindebomen is de honing voor de bijen zelf, zodat ze met veel weerstand de winter ingaan.’Bijkomstig voordeel van dit veranderings-proces in de boomgaarden van De Buyten-hof is dat niet alleen bijen, maar ook andere insecten het nu goed doen in het kruiden-

rijke gras. Bijvoorbeeld roofwantsen, de natuurlijke vijanden van de perenbladvlo. En nu het goed gaat met de insecten, wordt dit kruidenrijke land bovendien aantrekke-lijker voor vogels en kleine zoogdieren.

stALMEstDe stelling van schippers is dan ook: ‘Alles begint bij de bodem. Onze eerste zorgtaak als mens is het voeden van bodemleven. Dat leven kan floreren en voor blijvende vrucht-baarheid zorgen als we het voeden met gerijpte mest uit veestallen met stro.’ Dat stalmest beter is voor de vruchtbaarheid én de biodiversiteit dan drijfmest of kunst-mest, wordt bevestigd als we te rade gaan bij boerenwijsheid uit de vorige generatie. Adrie kunst groeide op voor de oorlog, toen het gebruik van kunstmest in opkomst was. Hij heeft gewerkt met elk van de drie zojuist genoemde soorten mest. ‘Stalmest blijft een poos liggen in de stal en is dus al een beetje gecomposteerd als het na de winter op het land komt. Als de koeien bijvoorbeeld maïs eten, poepen ze maïskorrels uit en de vogels pikken die weer op uit de mest. Dat is dus gunstig voor de vogelstand. En door de orga-nische stof in de stalmest draagt deze bij aan humus in de grond. Maar stalmest is helaas uit de tijd. tegenwoordig gebruiken alleen biologische boeren het nog.’ schippers: ‘De verhouding tussen koolstof en stikstof in stalmest sluit beter aan bij de bacteriën en schimmels in het bodemleven. kunst- en drijfmest verzuren de bodem, ver-armen het bodemleven, breken organische stof af en geven er niets voor terug. Runder-mest met stro is het beste voor het bodemle-ven, de humusvorming, de biodiversiteit én de bodemvruchtbaarheid. Lang voordat wij dit wetenschappelijk konden uitleggen, wis-ten boeren dat. Ervaringskennis en wijsheid van boeren staan helaas niet meer centraal in de landbouw.’

sAMENwERkEN OF tEGENwERkENAls schippers en kunst terugkijken op hun tijd als boer, welke conclusie trekken ze dan: hebben ze met de natuur samengewerkt of er tegenin?

kunst: ‘Ik heb altijd geprobeerd met de na-tuur samen te werken. Maar ik heb ook wel fouten gemaakt, bijvoorbeeld door te veel stikstof te strooien. Dat jaagt de gewassen op. Ook met drijfmest ben ik ook wel eens te royaal geweest, bijvoorbeeld op aardappels. Dat pakte slecht uit: het loof groeide eerst veel te hard, zakte daarna in en er zaten min-der aardappelen onder. Ook beïnvloedde dat de smaak en de ziektegevoeligheid.’Biologische boeren werken beter samen met de natuur, erkent kunst. Maar, zegt hij: ‘Het zou niet gaan als er alleen maar biolo-gische landbouw werd bedreven. Dat zou te weinig voedsel opleveren. Ook prijstechnisch moet er heel wat gebeuren voordat de hele landbouwsector hun voorbeeld zou kunnen volgen. Biologische landbouw vraagt veel menskracht, want er mag geen gif gespoten worden. Maar waar haal je nog mensen van-daan die mechanisch onkruid willen wieden? Ik ben zelf in 1954 begonnen met te spuiten tegen onkruid, heel voorzichtig, en ik heb er nooit nadelen van gezien.’schippers: ‘sinds we uit het paradijs ver-dreven zijn, hebben we last van doorns en distels. wie iets wil verbouwen op z’n akker, zal moeten invoegen in het ontzagwekken-de levensweb dat wij schepping noemen. Ik spreek liever van schepping dan van natuur, want aan dat woord hangt de suggestie dat de natuur op zichzelf staat, een autonome grootheid is, en dat zie ik heel anders. Dat ‘invoegen’ kost moeite - soms veel moei-te - en vraagt wijsheid. Eeuwenlang leerde je dat als boer van je vader en opa. Als op jouw grond veel kweekgras staat, dan zegt die oude boerenwijsheid hoe je daarvan afkomt: niet door het dood te spuiten, maar door een jaar “zwarte braak” toe te passen, het kweekgras dat opschiet er dan uit te ha-len en af te harken. Maar ervaringskennis van vroeger wordt door veel boeren niet meer op

waarde geschat. Of, zoals sommigen durven toe te geven, ze spuiten omdat het zo gemak-kelijk is. Niet-zorgzame omgang met het land wordt op allerlei manieren gecamoufleerd. Dat staat ver af van wat Engelse boeren ‘hus-bandry’ noemen, en wat ik in mijn boekje ‘boeren met ontzag’ noem.’

CALVIJNCalvijn vond dat we het land beter moesten overdragen aan ons nageslacht dan dat we het kregen van ons voorgeslacht. In hoever-re is dat deze beide boeren gelukt?schippers: ‘Voor De Buytenhof is dat gelukt. Landelijk is het een ander verhaal. Zelfs een landbouwvoorman geeft inmiddels toe dat boeren hun land tegenwoordig in slechtere conditie overdragen dan vroeger. Het vraagt doelbewuste en gerichte maatregelen om daar verandering in te brengen.’kunst: ‘Mijn land is er per saldo op vooruit-gegaan. De waterhuishouding, het humus-gehalte en het bodemleven zijn verbeterd. tot een jaar of vijf geleden zat ik graag op de trekker, om het land te ploegen dat nu van mijn zoon is. Maar tegenwoordig hoeft dat niet meer van mijn zoon. Het is beter voor het bodemleven, zegt men nu. Ik wilde dat eerst niet geloven, maar ik merk dat het helpt, zowel voor het bodemleven als voor de waterhuishouding.’

ROER OMwat moet er volgens schippers gebeuren, wil het weer beter gaan met boer én biodi-versiteit?• Respect voor natuurlijke grenzen en de

menselijke maat. Doorgaande schaalver-groting en concurrentielandbouw is een heilloze weg, waarbij boeren de concur-rent zijn van hun buurman. ‘wie van jullie houdt (voorlopig) stand?’

• Minder productie voor de wereldmarkt, meer voor de eigen regio. wij hoeven de wereld niet te voeden en kunnen dat - ondanks onze ‘topproducties’ - trouwens ook niet vanwege ons beperkte grondop-pervlak.

• Stimuleren van gemengde bedrijven met kruidenrijke graslanden en akkers.

• Kringlopen sluiten, op de bedrijven zelf of in samenwerking met boerderijen in de buurt. Dit is onverenigbaar met productie voor de wereldmarkt en import van vee-voer uit Zuid-Amerika.

• Het bodemleven verbeteren, zoveel mogelijk met vaste mest (stalmest), zodat de bodem ons blijvend kan voeden zonder milieuschade. Dit betekent dat we onze gewassen van het ‘infuus’ van kunst- en drijfmest afhalen.

• Bestuur en politiek moeten volop ruimte geven aan partnerschappen tussen boe-ren en burgers. Die komen op verschillen-de plekken al van de grond, bijvoorbeeld in streekbedrijven waarbij boer en bodem weer centraal komen te staan.

• Pioniers gezocht: boeren én burgers met lef. Christenen die hun verantwoorde-lijkheid als consument serieus nemen, kunnen persoonlijk en in kerkelijk verband manieren zoeken om boeren in hun streek te steunen met hoofd, hart, handen en (financiële) schouders.

Drs. Peter H. Siebe was oprichter en voorzitter van het Christelijk Ecologisch Netwerk (nu Micha Nederland) en is betrokken bij de 175 ‘groene kerken’ (www.groenekerken.nl).

Meer informatie over Wim Schippers en zijn boekjes:

www.aardewerkadvies.nlwww.boerenmetontzag.nl

De Buytenhof luchtfoto

Het beste dichtbij

Nijkerk T 033 422 1510Eindhoven T 040 238 0777E info@abzdiervoeding.nlW www.abzdiervoeding.nl

12 PT. BLEED AREAUSE THIS LINE FOR POSITIONING - THEN REMOVE

12 P

T. B

LEED

ARE

A

Asbestverwijdering

Wat denkt u dat het kost?Vraag informatie bij:

gecertificeerd verwijderaar

Sloopwerken

Tel: (0342) 420 5 40.Barnseweg 124

3771 RP Barneveld.

Tevens leveren en leggenwij uw nieuwe golfplaten.