Jaarboek Vereniging Oud Monnickendam 2013

Vereniging Oud Monnickendam

j a a r b o e k 2 0 1 3

ve

re

ni

gi

ng

ou

d m

on

ni

ck

en

da

m j

aa

rb

oe

k 2

01

3


j a a r b o e k 2 0 1 3

Voorwoord 4

InmemoriamPaulStoffels 6

JaarverslagVOM2012 8

JaarverslagpenningmeesterVOM2012 18

VerslagalgemeneledenvergaderingVOM6juni2012 22

JaarverslagStadsgidsen2012 27

JaarverslagWaterlandsmuseumdeSpeeltoren2012 32

JaarverslagMonumenten-enWelstandscommissie2012 41

JaarverslagStichtingIJsschuitenGouwzee2012 50

Winterverslag2011–2012 54

Verslagwerkgroep‘OralHistory’overhetjaar2012 57

ArcheologischeWerkgroepWaterland2012 59

Besturen 63

De geschiedenis van ‘Samuël’ en ‘Samuël’ 64

Ds. C.A.E. Groot

De Speeltoren en het raadsel van de kerk 109

Elise Richter & Thijs Terhorst

Openbaar vervoer in Waterland na de Tram 121

Piet Jongert

Het eeuwfeest in Monnickendam 1813–1913–2013 172

Ds. C.A.E. Groot

De plannen voor de drooglegging van de Purmer 208

Drs. J. Mewe-Reekers

Vier eeuwen gemeentezang in de Grote kerk van Monnickendam 218 Ds. C.A.E. Groot

Ervaringen van een stadgids 254 Rini de Weijze

© 2013VerenigingOudMonnickendam

Redactie

DeredactievanhetJaarboekvande

VerenigingOudMonnickendamwasditjaar

inhandenvanVincentKeesmaat;metdank

aanLiseSchokking.

Grafische vormgeving

RolfHermsen,GITS[www.gitsamsterdam.nl]

Vice-voorzitter

KoertKraak

Bestuursleden

GarreltBont,EdWillms,KlaasRoos,

TonMeijerenFransRonchetti

Website

www.oudmonnickendam.nl

Voorzitter

JanKonijn

Secretaris

VincentKeesmaat

secretarisAoudmonnickendam.nl

p/aWaterlandsmuseumdeSpeeltoren

Noordeinde2-4

1141amMonnickendam

Penningmeester

BertienvanderKolk

penningmeesterAoudmonnickendam.nl

telefoon0299652580

Haringburgwal8

1141atMonnickendam

Vereniging Oud Monnickendam Inhoud

4 54 5

V O O R W O O R D

vanhetMuseumDeSpeeltorenofdevriendenvandeIJsschuiten,zijnhardnodig.

Laataldievrijwilligersnietindesteek!

Ukuntookopeenanderemanieractiefzijnvooronzeverenigingdoornieuwe

ledenofdonateurstewerven.Heeftueenbuurmanofbuurvrouw,eenvriendof

vriendin,eenfamilieliddatnoggeenlidis;vertelhemofhaaroveronzeactivitei-

ten,laathemofhaarhetjaarboekzienenmaakhemofhaarlidofdonateur.Geef

degenediegeïnteresseerdzijnopviae-mailofhaaleenlidmaatschapsformulier

bijonsmuseumDeSpeeltoren.

Ikspreekdehoopuitdatdehuidigegeneratievrijwilligersookdejongegeneratie

kunneninspirerenhetvrijwilligerswerkvoorttezetteninwelkevormofactiviteit

danookomonzedoelstellingenvoordetoekomstverderuittebouwen.

WijhopendatUditjaarboekmetveelplezierengenoegenzultlezen.

Metvriendelijkegroet,

NamenshetbestuurvandeVerenigingOudMonnickendam

Jan Konijn, voorzitter

Februari 2013

Voorwoord van de voorzitter

Ditvoorwoordisgeheelgewijdaanallevrijwilligers.Hetbestuurvandevereni-

gingOudMonnickendamishenzeerdankbaarvoorhuntomelozeenbelange-

lozeinzet,ietswaarwijalsMonnickendammerszeertrotsopmogenzijn.

Ookditjaargevenwijzoalsgebruikelijkeenuitgebreidverslagvanonzeactivi-

teitenvan2012.Metveeltoewijdingenplezierheeftiederevrijwilligerinéénvan

develewerkgroepenenstichtingeneendeelvanzijn/haarvrijetijdgewerktaan

dedoelstellingenvanonzeVereniging.

Alsikterugkijkop2012daniserzonderuitzonderinghardgewerktaanhetop-

zettenvannieuweactiviteiten.OpdeallereersteplaatshetWaterlandsmuseum

DeSpeeltorenwaarwerkelijkeenmega-prestatieisgeleverddoordevelevrijwil-

ligersdieaanderealiseringdaarvanhebbengewerkt.Iknoemookdewerkgroep

‘OralHistory’dieoudereMonnickendammerseeninterviewafneemtwaarinzij

hunlevensverhaalvertellen.Datkanoverhetwerk,dekerk,hetverzetofdebuurt

gaanofzomaaranekdoteszoalsjezeopde‘langeBrug’,opde‘Sluis’ofinde

‘Steg’hoort.DeStichtingIJsschuitenGouwzeedieookditjaar,alwashetmaar

voorkortetijd,haargeliefdeijsschuitenweerkontonenaandeinwonersvan

Monnickendameneeniederdiedezehistorischeattractiewildemeemaken.De

Stadsgidsendiemetveelenthousiasmeoveronzestadhebbenverteldendezeaan

belangstellendenhebbengetoond.DeArcheologischeWerkgroepWaterlanddie

metvolleovergaveonderzoekdoetnaarvoorwerpendievoordehistorievanMon-

nickendamenomgevingvanzo’nbelangzijn.Enniettevergetendeauteursvan

ditjaarboek,dietochmaarweerelkjaarindepenkruipeneneeninteressanton-

derwerpoppapierwetentezetten,datmetveelplezierdoorvelenwordtgelezen

endatonsjaarboekalsnaslagwerkzobelangrijkmaakt.Ookdevele,veleandere

vrijwilligersdieikniethebgenoemd:onzehartelijkedank!

Omaldezeactiviteitenookindetoekomsttekunnenblijvenrealiserenhebben

wijU,ledenvandeVerenigingOudMonnickendamendonateursnodig.Uwbij-

dragenindevormvanhetlidmaatschapofgewooneendonatieaandevrienden

6 76 7

I N M E M O R I A M D H R . M R . P. S T O F F E L S

Onderzijnleidingisookhetmuseumtotstandgekomen.Hijwistdejuistemen-

sentebereikenomzakenvoorelkaartekrijgendienoodzakelijkwarenvoorde

vereniging.

Gedurendede25jaardatdhr.P.Stoffels,eerstalssecretarisendaarnaalsvoorzit-

terinhetbestuurvandeVerenigingOudMonnickendamzittingheeftgehad,zijn

erdoorzijngrotekennisvanzakenenvasthoudendheidveeldingenbereikten

verkeerdebeslissingenvoorkomen.Nazijnterugtredenuithetbestuurvande

verenigingOudMonnickendamishijbenoemdtoterevoorzitter,eenterechtver-

diendetitel.

Dhr.P.Stoffelsistotheteindvanzijnlevendeverenigingkritischenmeteen

grotebetrokkenheidblijvenvolgen.Wekunnendankbaarzijnvooralleswathij

voordeverenigingheeftbetekend.

Klaas Roos

Monnickendam, februari 2013

In memoriam dhr. Mr. P. Stoffels, oud voorzitter Vereniging Oud Monnickendam

Methetoverlijdenvandhr.P.Stoffelsisonseenbijzondermensontvallen.

Ikdurftestellendat,indienhijhier(alséénvandeeersteforensenvanMonnic-

kendam)nietwaskomenwonen,destadMonnickendamernuwaarschijnlijk

heelandersuitzouhebbengezien.

Hetisverderzeerdevraagofonzeverenigingernogzouzijngeweest,alshijniet

opdebewustevergaderingeindjaren’50incaféDeHoopzijnstemhadlaten

horen,toendeverenigingophetpuntstondbijgebrekaanbelangstellingopge-

heventeworden.Doorzijnvoortvarendeaanpaktegendeaanlegvaneenverbin-

dingswegvandeinaanbouwzijndewoonwijkdeMarkgouwnaardeN247(vroe-

gerdeE10)heefthijmetsuccesdeplannenkunnentegenhouden.Dezewegzou

inhetverlengdevandePierebaanoverhetRoozendaal,LindegrachtendeHeren-

grachtkomen.Degrachtenzoudenwordengedemptenvervolgenszoudenwo-

ningenwordengesloopt

omdebenodigderuimte

tekrijgenvoordeuitvoe-

ringvanhetplan.

Doordezeactiesgroeide

de vereniging en begon

heteenbelangrijkerolte

speleninhetbehoudvan

het historische erfgoed

vanonzemooiestad.Dit

alles heeft er toe geleid,

dathetoudestadsgedeel-

tevanMonnickendamin

1976destatusheeftgekre-

genvanbeschermdstads-

endorpsgezicht.PaulStoffels•foto Ria Houweling

8 9

J A A R V E R S L A G V E R E N I G I N G O U D M O N N I C K E N D A M 2 0 1 2

Lezingen

DeVerenigingheeftin2012drielezingengeorganiseerd.Devoorjaarslezingop

woensdag15april,overdeWaterlandseMelkschuitdoorAntonWegmanwaseen

grootsuccesmet62aanwezigen.Denajaarslezingop18oktobergingover‘Deop-

gravingenbijdeSpeeltoren’enwerddoorEliseRichter(lidvandearcheologische

werkgroep)verzorgd.Hetwaseengrootsuccesookvanwegedewisselwerking

tussenKlaasRoosenEliseRichter.Erwarenrondde75belangstellendenaan-

wezig.Degeplandelezingvan7novemberginghelaasnietdoor.Detweedena-

jaarslezingvondplaatsopdonderdag29november.JanWerner,alsbevlogen

verteller,gafeenlezingover‘DeAtlasderNederlanden’.Hetwaseenzeerinteres-

santelezingenhetwasjammerdatermaardertigbezoekerswaren.

Hetbeleidvanhetbestuurvoordekomendejarenisomminimaalzeslezingen

perjaarteorganiseren,namelijkeenwinterprogrammaeneennajaarsprogram-

mametintotaalminimaalzeslezingen.Delezingenkunneneenseriezijnover

onderwerpendiemetelkaarverbandhouden.Voor2013zijndezelezingenge-

plandop21januari,21februari,13maart,3oktober,31oktoberen21november.

Buitendeinformatieviadegebruikelijkeledenbrieven,wordendelezingenaan-

gekondigdviae-mail,raampostersenhetweekbladPrettigWeekendenuiteraard

viadeevenementenkalender.Erzaleenactievolgenomvanzoveelmogelijk

ledenhetemailadresteverkrijgen,zodatiedereentijdigoverbelangrijkezaken

geïnformeerdkanworden.

Excursies

Degeplandevoorjaarsexcursieop21april2012,eenwandelingdoorPurmerend,

isnietdoorgegaanwegensonvoldoendebelangstelling.

Op15septemberwasdenajaarsexcursienaarHarlingen.Deexcursiewasgeslaagd

enhetetenwasheerlijk.Bijdeterugtochtwarenerechtertweepersonenachter-

gebleveninHarlingen.Ditkwamdooreenfoutbijhettellenvanhetaantalper-

sonenindebus.TonMeijerheeftsamenmetGarreltBontdeachterblijversmet

deautoopgehaald.Ditmagabsoluutuiteraardnooitmeervoorkomen.Hetaantal

deelnemerswas80personen.

Vertegenwoordigingen

Monumenten- en Welstandscommissie (MWC), voorheen: Commissie Stads- en Dorps

Beheer, vertegenwoordiger VOM Lodewijk Duymaer van Twist

DeCSDBisper2012opgegaanineengroterecommissie,deMWC.Naarhetoor-

deelvanonzeafgevaardigdeLodewijkDuymaervanTwistfunctioneertdezecom-

missiegoedenefficiënt.Decommissieheefteennieuweonafhankelijkevoorzit-

Jaarverslag Vereniging Oud Monnickendam 2012

Hierondervolgt,naaronderwerpgerangschikt,eenverslagvandeactiviteitenvan

onzevereniging.

Bestuur, leden en organisatie

Inhetbestuurzijngeenmutatiesgeweest.Alleaftredendebestuursledenzijn

vooreennieuweperiodevandriejaarbenoemdtijdensdejaarvergaderingop

6juni2012.

AangeziendeVereniginggroeitenbloeitenerindeloopderjarenheelveeliniti-

atievenzijngeweestopvelerleigebied,zijneropditmomentveelstichtingen,

werkgroepenenvertegenwoordigingendieallenopdeéénofanderemaniereen

bandhebbenmetofontstaanzijnuitdeVerenigingOudMonnickendam.Het

beleidsstuk‘VerhoudingenVOMenhaardochters’geeftdefinanciëleverhou-

dingen,deoverlegstructurenenhetonderlingeuitwisselenvaninformatietussen

debetrokkenpartijenaan.Dewerkgroepenhebbeneenhuishoudelijkreglement

waarindoelstellingen,regelsenanderevoordezewerkgroepbelangrijkeafspra-

kenzijnvastgelegd.

Ledenaantal

Eind2012washetaantalledengezaktnaar1185(1198eind2011).Deoorzaakhier-

vanishetrelatiefhogeaantalsterfgevallen.Hetbestuurzalzichdekomendetijd

buigenoverdevraaghoeeenactievereledenwervinggedaankanworden,vooral

bijnieuweenjongereMonnickendammers.

BijdeAlgemeneLedenvergaderingvan2012waren45personenaanwezig.Deze

redelijkgoedeopkomstwasmedetedankenaandeinteressantelezingdienade

jaarvergaderingwerdgegeven.Hetblijfteenzorgvanhetbestuurdebelangstel-

lingvoordeALVteverbeteren.

10 11


deplannenzonderdatdecommissiehiervaninkennisisgestelddoordege-

meente.Dedakkapellenzijntegroot,dedeurenzijnnietmooi,dezijgevel

heefteenanderedetailleringgekregenetc.Heteindresultaatisronduitte-

leurstellend!Lodewijkgeeftaandatdecommissiedegangvanzakenzaleva-

luerenwantzijisblijkbaardoordegemeentegepasseerdennietopdehoog-

tegesteldvandeveranderingenindebouwplannen.Hetresultaatvandeze

evaluatieisnognietbekend.

Taakgroep versterking Monnickendam (TVM)

DeTVMvergadertzeskeerperjaar.HetburgerlidDiederickJanssensheeftzich

teruggetrokkeneneenlidvanMooiMonnickendamisvoorgedragen.Detaak-

groepzalvoorlopigblijvenbestaanmaardeambitieszijnietsteruggeschroefd.Er

wordtvooralovermakkelijkoplosbarezakengesproken.Zoisergesprokenover

deaanlegsteigersenwaardetweekanonnendievankringloopwinkelNoppeszijn

ontvangen,moetenwordengeplaatst.Hetbestuurisvanmeningdatdienietop

’tRondeelkondenkomen,omdatdatniethistorischverantwoordis.Welbijvoor-

beeldophetRondekadielofdedijknaarMarken.Ditishelaasnietovergeno-

men.

Op10juli2012van16.00uurtot19.00uurwerdereeninloopspreekuurgehouden.

DezedoordeTVMgeorganiseerdeopenmiddagwaseensucces.Hetwasgezellig

ennuttig.Erzijnveelideeëningebracht.Dezezullenindevolgendevergadering(en)

wordenbesprokenenzomogelijkuitgewerkt.

HetbestuurzalnietopnieuwactieondernemenrondhetVerkeerscirculatieplan

(VCP).Wewachtendeontwikkelingenaf.Inmiddelslijktdeverplaatsingvande

weekmarktvooralsnognietdoortegaan.

DeGemeente,deSPW,deondernemersenanderebelanghebbendengaandiverse

ideeënuitwerken.

Erwerdookeendiscussiegevoerdoverhet,eventueel,nietdoorgaanvanhetJan

Haringweekendinjuli2013.Op24februari2013werdmiddelseenpersbericht

bekenddatdeJanHaringRaceookdekomende5jaardoorgaatdooreenfinan-

ciëlebijdragevandeplaatselijkehoreca.

Werkgroepen

Archeologische werkgroep Waterland

Hetoprichtingsdocumentvandezewerkgroepisnudefinitief.Ditjaarisdewerk-

groepArcheologieWaterlandmeeractiefgewordenenuitgebreidmetachtvrij-

willigers.Inditjaarboekvindtuhuneersteverslagoverdeactiviteitenvandeze

werkgroep.HetisookopdewebsitevandeVOMteraadplegen.MarcoFeenstra

heeftaangegeveneeneigenwebsitevoordewerkgroeptewillenontwikkelen.

ter,mw.M.Reitsma.Zijisstedenbouwkundigeenvervulthaarrolgoed.Decom-

missie komt om de veertien dagen bij elkaar om alle Waterlandse plannen te

behandelen.Eriseengroteeneenkleinecommissie.Lodewijkbezoektalleende

grotecommissiemaarkanwelallestukkenvandekleinecommissieinzien.Lode-

wijkgeeftaandatdecommissie,nudielosvandegemeentefunctioneert,onaf-

hankelijkerisgeworden.Deinformatievoorzieningvanuitdegemeenteverloopt

uitstekendenLodewijkvindtdatzijnwerkindecommissie,doorderegionale

benaderingveelzijdigereninteressanterisgeworden.

InhetverslagvanLodewijkwordtverderingegaanopdeonderwerpendiebehan-

deldzijnindecommissie.

Hetbestuurheefttenaanzienvandediversebouwprojectendevolgendestand-

punteningenomen.

_ ‘DeHooiwagen’:nawijzigingvanhetprojectopgrondvandeinbrengdoor

diversepartijenwaaronderVOMendetoetsingaanhet‘Programmavan

eisen’(bestemmingsplan),signaleerthetbestuureenpositieveontwikkeling

inhetplan.

_ UitbreidingvandejachthaveninKatwoude:Ditplanligteraltienjaarmaar

komtnuineenvergevorderdstadiumenwordtdoorhetbestuurmetbelang-

stellinggevolgd,hoewelhetnietindeoudebinnenstadvanMonnickendam

ligt.

_ Zuideinde30:Decommissieheeftgeoordeelddathetplannietvoldoetaan

deredelijkeeisenvanwelstandomdathetnieuwevolumeduidelijkgroteris

dandehuidigevolumesinzijnomgeving.Tegenhetbesluitvandegemeen-

teeenomgevingsvergunningaftegeven,isbezwaargemaakt.Deprocedure

looptnog.

_ DeschuttingindeBurgemeesterVersteegstraat:Degemeenteheeftn.a.v.de

briefvandeVOMgemelddatereenhandhavingstrajectingangisgezet.De

schuttingindeBurgemeesterVersteegstraatisvervolgensverlaagd.Erkomt

noggaaswerkeneenklimplantophetverlaagdedeel.

_ PlanKlok:menheeftgeprobeerddedubbeleschoeiingaanhetoogteonttrek-

kenmaardatisnoggeenidealeoplossing.DebriefvandeVOMhieroveraan

degemeenteisnognietbeantwoord.Lodewijkmeldtdathijheeftmoeten

concluderendathetresultaatandersisgewordendanineeneerderstadium

aandecommissiewasvoorgespiegeld.Decommissieisdestijdsingrotelijnen

akkoordgegaanmetdebouwtekeningenmaarnublijktdatjuistindedetail-

leringeenaantalzakenmisisgegaan.Dezeisnamelijkniethistoriserend

genoeg.Hierheeftdecommissiegeengripopgehad.Erisveelgewijzigdin

12 13


museumkunnenworden.HetRABOcoöperatiefondsheeftinmiddelseensub-

sidievanH2.500verleendvoorditproject.

Dewerkgroepheefteennieuwoverzichtmetdeteinterviewenpersonengemaakt

envoordekomende3jaarzijnernogkandidatengenoegvooreeninterview.

EllyBeintema,lidvandewerkgroep,heefteenzwareoperatieondergaanwaar-

doorhetprojectenigszinsisvertraagd.Zijisintussenredelijkhersteldenver-

wachtwordtdatzijweer100procentkanmeedraaieninhetteam.

Erzijnenwordenookinterviewsgehoudendiezichenerzijdsrichtenopverzets-

activiteitentijdensdeWOIIenanderzijdsopbedrijfsactiviteiten.Dewerkgroep

heeftdedoelstelling,deaanpak,dedoelgroep,depresentatieendeuitvoeringvan

hetoralhistory-projectoppapiergezet.Detrailervanhetprojectwordtinhet

museumbijzondergewaardeerd.

Erwordtgedachtaaneenpresentatiemeteentouch-screen.Aanvragenbijandere

cultuurfondsenomdekostentefinancierenzijnverzonden.

Stadsgidsen

Sindskortishetmogelijkommeteen‘smartphone’indehandeenI-routedoor

OudMonnickendamtewandelen.DeStadsgidsenzienditnietalsconcurrentie

maaralsaanvulling.Nieuwestadsgidsenzijnopgeleidenhetaantalpersonendat

dooronzegidsenzijnrondgeleiddooronzebinnenstadheeftditjaarookweeraan

deverwachtingenvoldaanenisrondde2000.

Samenwerkingmethetmuseumenhettoeristischinformatiepuntisvanbelang

voordeverdereontwikkelingvantoeristischecultureleactiviteiten.

Alsdoelstellinghebbendestadsgidsenomeenfinanciëlebijdrage(H10.000)te

leverenvoorderestauratievanhetuurwerkvandekosterijvandeGroteKerk.

VincentheeftvoordestadsgidseneenpaginagemaaktopFacebook.

Website/Facebook

Dejaarboeken2010en2011zijnopdewebsitegeplaatst(achterknop‘jaarboeken’).

DezekunnenmetdeIssuu-applicatiewordengelezen.

DeBrinio-film(Monnickendamindejaren’50)staatnubijdefilms.

DelinkvanhistorischgenootschapDeBlauweTramistoegevoegd.

OpdewebsitevanVOMiseennieuwfotoalbumtoegevoegdaandebeeldbankmet

foto’suithetmiddenvandenegentiendeeeuwuitdenalatenschapvandominee

W.C.Groenevelt(zieooklemmaopWikipedia).Vincenthaddezefraaiefoto’sont-

vangenvaneennazaat,dhr.Adam.Dewebsiteheeftonlangszijn22.000ebezoeker

mogenontvangen,geteldvanaf13februari2007.Ditiseengemiddeldevan10,2

bezoekersperdag.

Werkgroep Bestemmingsplan binnenstad

Op1januari2014moetditbestemmingsplandefinitiefwordenvastgesteld.

Binnenhetbestuuriseenwerkgroep‘bestemmingsplanbinnenstad’samen-

gesteldbestaandeuitTonMeijer,KlaasRoosenKoertKraak.

Dewerkgroepheefteenaantalvragenoppapiergezetn.a.v.hetofficiële‘boek-

werk’overhetnieuwebestemmingsplandatdoordegemeenteterbeschikkingis

gesteld.

Dewerkgroepistweekeerbijelkaargeweest.Degemeenteraadheeftallevragen

overheteersteontwerpplanverwerktenhetherzieneontwerpplanisindewerk-

groepbesprokenenmenishetingrotelijneneensmethetplanzoalsdaternu

ligt.Welzijnernogenkeleopmerkingendieineenbriefop29december2012aan

hetgemeentebestuurzijnvastgelegd.

1_Groenstrokenlangsdegrachtenmoetenals‘groen’aangemerktblijven.

2_HetbestuurvandeVerenigingOudMonnickendampleitvooruitbreiding

vandegebieden‘TuinenOnbebouwd’.VoordeVOMzijndezegebiedenvan

historischbelangenbepalenmedehetkarakterendeschoonheidvande

stad.

3_PandhoogtenophetterreinvandefaLeguitenRoos/Prooyen.Inhetvoor-

genomenbestemmingsplanstaataangegevendatdepandeneenhoogtemo-

genhebbenvan14meterexclusief15%marge,waardooreenhoogtekanwor-

denbereikttotruim16meter.Dehuidigehoogtevandebestaandepandenis

10,5meter.HetbestuurvandeVerenigingOudMonnickendampleitomde

hoogtevooropdezelocatiemaximaal12meteraantehoudenexclusiefde15%

marge.

Werkgroep Oral History (mondelinge geschiedenis)

DewerkgroepOralHistoryheeftditjaarveelwerkverzet.Erzijn5-6personen

geïnterviewd,waaronderdr.VanStalborgh,MarieStavanUiter(visverwerking

enbotennaarMarken),LiesVet (VerfwinkelindeKerkstraat)enJanenTinie

Steur.HetinterviewmetAdriStamisopnieuwgedaanomdatdevideo-opnamen

ineersteinstantienietgoedgeluktwarenendatisgoedverlopen.InhetMuseum

isbenedeninmiddelseen‘trailer’tebezichtigenmeteenaantalfragmentenvan

deinterviewsmeto.a.AdriStam.AdriStamishelaasonlangsoverleden.

Dewerkgroepheeftgebrainstormdoverwaterpreciesmethetmateriaalgedaan

kanwordenenhoeheteenplaatskankrijgeninhetMuseum.Erishieroverover-

leggeweesttussenFransFontaineenEstherGöbel.BijDelaiseenaanvraagvoor

eensubsidiegedaanomhetruwemateriaaltekunnenbewerkenenopthema

doorzoekbaartemakenineendatabase.Danzouheteeninteractiefprojectinhet

14 15


diezichnaarhetoordeelvanhetbestuurinhetvoorgaandejaarbijzonderver-

dienstelijkheeftgemaaktvoordeMonnickendamsegemeenschap,metnameop

hetterreinvanhetcultureelenhistorischerfgoed.Deprijswerdin2012voor

deeerstekeeruitgereikt.WinnaarvandeprijswasdeAlgemeneWoningbouw-

verenigingMonnickendam,enRonManuelkwamdeprijstijdensdeALVinont-

vangstnemen.

MotivatievoordewerkgroepwasdatdeAlgemeneWoningbouwverenigingMon-

nickendamdeprijsDeMonnick2011verdientvoordeverwerving,deopdrachttot

zorgvuldigeverbouwingenhettegenbeperktemaandlastenbeschikbaarstellen

vanhetuniekepandaanhetZuideinde2tenbehoevevanhetinformatiepuntin

Monnickendam.HetpandaanhetZuideinde2stondaleenaantaljarenindever-

koop.DeAWMheeftditpandin2010verworven.Derelatiefkostbareverbouwing

isvervolgensingoedesamenwerkingmetdetoekomstigegebruikersingezeten

in2011afgerond.DaarmeeiseenuniekobjectvoorMonnickendaminoudeglorie

hersteldenbehoudengebleven.Bovendienheefthetpandeenbestemmingge-

kregendievangrootbelangisvoordebevorderingvanhettoerismeendaarmee

vandelokaleeconomievanWaterland,inhetbijzonderdestadMonnickendam.

Aankoop werkgroep Vrienden van het museum

DevoorstellenaanhetbestuurvanVOMdoordewerkgroepaankoopVrienden

vanhetmuseumbestaandeuitFransFontaine,ArjanOuwehandenGarreltBont

zijnaangepastophetpuntdatdegroepeen(bindend)voorsteldoetaanhetbe-

stuurvandeVOMenookrekeningenverantwoordingaanhetbestuuraflegt.In

2012ishetvoorstelvoordeaankoopvaneenschilderijvaneenMonnickendams

straatjedoordewerkgroepafgewezen.Verderevoorstellenzijnnietgedaan.

Waterlandsmuseum de Speeltoren

Nadenodigekinderziektestehebbenoverwonnenishetmuseumop1julijl.

opengegaanomproeftedraaien.Op31augustusheeftdeofficiëleopeningplaats-

gevonden.Alletoezeggingenzijnnagekomenwatbetekentdatookdefinanciële

doelenzijngehaald.Hetiseenongelooflijkeprestatiegeweestdatditmuseumin

zo’nkortetijd‘uitdegrondisgestampt’.Zonderdeinzetvandevelevrijwilligers

uitdeWaterlandsegemeenschap,wasditnooitgelukt.Waterlandmagdaarmet

rechtheelergtrotsopzijnenhetzougoedzijnomhiermettertijdeensymposium

aantewijden.

Hetbestuurisvollofoverdeopeningvanhetmuseumenoverdeinrichtingervan.

‘Hetzieterschitterenduit!’.

Inheteerstehalfjaarheefthetmuseumbijna4000bezoekersgetrokken.Opjaar-

basiszijner6000bezoekersnodigomdeexploitatierondtekrijgen.Nahet

VincentheeftinoverlegmetTonMeijerveelwerkverrichtomdewebsitevanStich-

tingIJsschuitenGouwzeeteverbeterenenhetbeheerdaarvanmakkelijkertema-

ken.www.ijsschuitengouwzee.nlOpvrijdag23maart2012heeftVincentdezeweb-

sitegepresenteerdopdejaarvergaderingvandeStichtingIJsschuitenGouwzee.

VoordeVOM,deStichtingIJsschuitenGouwzee,deStadsgidsenMonnickendam

enhetMuseumdeSpeeltorenheeftVincentafzonderlijkeFacebookpagina’sge-

maakt.Zozijnweookviadesocialemediatevinden.

Een straatje om in Monnickendam

Het project ‘Een straatje om in Monnickendam’ waarin de Monnickendamse

straatnamennaderwordenverklaard,nadertzijnvoltooiing.Wijzijnnuindefase

vanaanbestedingvooropmaakendrukwerk.Hetbestuurhechtveelwaardeaan

kwaliteit.Verwachtwordtdathetboekjeinhetderdekwartaal2013gereedzal

zijn.Veelonderzoekenspitwerkisdoordewerkgroepgedaanmetnogalwatdis-

cussies.HetmoeteenboekjewordendatelkeMonnickendammerinzijn/haar

boekenkastwilhebben.

Prijs ‘De Monnick’

Deprijsisin2012inhetlevengeroependoorhetbestuurvandeVOMenhetisde

bedoelingdatdezejaarlijkswordtuitgereiktaaneenpersoonen/oforganisatie

foto: Ria Houweling

16 17


_ DeverenigingwasaanwezigopdeMarktHistorischeVerenigingen2012

AmsterdamNoordop7oktober2012

_ OokisdeverenigingpresentgeweestopdeOpenDagvandegemeente

Waterland.Deorganisatiewasuitstekendmaardooreengebrekaanpublici-

teitwasernietergveelanimo.WelheeftKoertKraakeenaantalnieuweleden

kunnenwerven.

_ BertienvanderKolk,onzepenningmeester,isdeburgerschapsprijsvande

GemeenteWaterlandtoegekendvoorhaargroteinzetalsvrijwilliger.

_ Ookditjaarheeftdeverenigingdeelgenomenaanhetregionaaloverlegover

demogelijkhedenvooreennaderesamenwerkingtussenhistorischevereni-

gingenenmuseainhetgebiedLaagHolland.

Jan Konijn, voorzitter

Monnickendam, februari 2013

hoogtepuntvandeopeningwasiedereeneenbeetjemoe.Hetisnuechtervan

grootbelangdatereengoedePRvoorhetmuseumopgangkomtendeorganisa-

tiewordtingerichtvan‘oprichting’naar‘operationeel’.

Nogmaals proficiat van het bestuur van VOM voor de onvoorstelbare inbreng

en het enthousiasme die niet alleen het museumbestuur maar ook alle vrij-

willigers hebben opgebracht en voor het resultaat dat is neergezet.

Prachtig, fantastisch, enorm!!!!

Diversen

_ Hetbestuurheeftaanhet4-meicomitévoorgesteldomtothetplaatsenvan

zogenaamde‘strompelkeitjes’overtegaan.Ditzijnmessingkeitjesdiemoe-

tenherinnerenaandeafgevoerdeJoodsebewoners.TonMeijer,bestuurslid

vanhet4-meicomité,gaatditideeoppakken.

_ Hetbestuurheefteenbeameraangeschaft.Debeamerdienuwordtgebruikt

bijlezingenmoetnamelijkvervangenworden.Hetmuseumzalookgebruik

vandenieuwebeamerkunnenmaken.

_ HarryVoogelmeldthetbestuurdatopbasisvanhetarcheologischeonder-

zoekvanHollandiabijdeSpeeltoren,geconcludeerdkanwordendatopde

plekvanhetvoormaligestadhuisinhetbeginvande15eeeuwtochgeenkerk

heeftgestaan,zoalswelaltijddoordestadsgidsenwordtverteld.Hetlijkt

eropdateraltijdeenstadhuis/raadhuisheeftgestaan.Dezehypotheseisreeds

doorHenkVerhoefinzijnartikelinhetjaarboek2008opanderegronden

geponeerd.HarryVoogelwilnueencomiteetjeformerenmetHenkVerhoef,

AddyvanOverbeekeenKlaasRoosomdewaarheidboventafeltekrijgen.Hij

zalhetbestuuropdehoogtehouden.

_ Brainstorm-bijeenkomstvan‘DijkvaneenKust’:

GarreltBontisbijdezedrukbezochteavondaanweziggeweest.Eenuitge-

breidverslagvandezebijeenkomstzalt.z.t.opdewebsitevandestichting

‘Eendijkvaneenkust’(www.eendijkvaneenkust.nl)verschijnen.

_ Erkomtmisschieneengroteoverzichtstentoonstellingvandewatersnood-

rampuit1916indeGroteKerk.Hetbestuurzietgraagdatdeverenigingmee-

werktaanditprojectin2016.

18 19

V E R S L A G V A N D E P E N N I N G M E E S T E R O V E R H E T J A A R 2 0 1 2

2011 begroting 2012

2012

H H H

De baten bedroegen 17.818,03 17.500,00 17.423,62

De lasten bedroegen 15.992,96 17.750,00 16.479,95

Voordeligsaldo 1.825,07 -250,00 943,67

Toelichting resultatenrekening

Deinkomstendalenenigszinsdoorverlagingvandegemiddeldeledenbijdrage

enminderleden.

Deinkomstenstijgeneenmaligdoorhetverkopenvanvoorraadaandewinkel

vanhetinformatiepunt.

Dewerkgroepenzijnactieverenkostenderhalvemeer.

Deassurantiepremiebetreftdeverzekeringvandecollectie.Dieisverhoogdvan

H 150.000naarH 550.000.

Balans per 31 december

31-12-2011 31-12-2012

H H

Voorraden 2.434,18 1.947,34

Vorderingen 1.498,83 816,56

Lening aan Museum 59.000,00 59.000,00

Banksaldo Stadsgidsen 18.126,01 16.966,92

Kas en Bank 49.335,81 53.121,80

130.394,83 131.852,62

Vermogen 86.228,60 88.053,67

Resultaat 2011, resp. 2012 1.825,07 943,67

Fonds aankopen Museum de Speeltoren 18.967,66 18.177,66

Fonds Oral History project 0,00 2.500,00

Rek. Courant museum de Speeltoren 5.187,49 5.210,70

Fonds Stadsgidsen 18.126,01 16.966,92

Vooruitontvangen gelden 60,00 0,00

Schulden 0,00 0,00

130.394,83 131.852,62

Verslag van de penningmeester over het jaar 2012

Rekening van baten en lasten over 2012

2011 begroting 2012 2012 H H H

BatenContributies 15.195,50 15.000,00 14.860,20 Opbrengst Stadsgidsen (netto) 463,54 500,00 - 1.159,09 Giften 74,01 0,00 282,08 Interest 1.088,12 500,00 816,56 Winst op verkopen 996,86 1.500,00 2.623,87Diversen 0,00 0,00 0,00Totaalbaten 17.818,03 17.500,00 17.423,62

LastenBankkosten 243,63 250,00 287,52Bureaukosten (porti, kopieën, kantoorartikelen) 2.825,14 4.000,00 2.271,52Drukkosten jaarboek 5.961,82 6.000,00 5.843,55Drukkosten enveloppen 685,00 0,00 0,00Werkgroepen 520,00 500,00 763,20Assurantie 747,92 750,00 1.248,82Donatie Stg Museum de Speeltoren 3.176,46 5.000,00 5.000,00Toevoeging Fonds Stadsgidsen 463,54 500,00 - 1.159,09Prijs de Monnick / Kosten vertegenwoordigingen 0,00 200,00 486,84 Lidmaatschappen andere ver. en KvK 160,64 200,00 158,08Website en diversen 94,27 100,00 58,25Ledenactiviteiten 235,29 250,00 413,86Representatie, lief en leed 879,25 0,00 1.107,40Totaallasten 15.992,96 17.750,00 16.479,95

20 21

V E R S L A G V A N D E P E N N I N G M E E S T E R O V E R H E T J A A R 2 0 1 2

Begroting 2013

Rekeningvanbatenenlasten

2012 2013

H H

Baten

Contributies 15.000,00 14.500,00

Netto opbrengst Stadsgidsen 500,00 - 8.000,00

Interest 500,00 800,00

Winst op verkopen 1.500,00 1.500,00

Totaalbaten 17.500,00 8.800,00

Lasten

Algemene kosten, zoals drukwerk, porti, kosten

ledenvergadering, lezingen enz. 4.000,00 3.000,00

Drukwerk jaarboek 6.000,00 6.000,00

Bankkosten 250,00 250,00

Kosten werkgroepen 500,00 1.000,00

Kosten vertegenwoordigingen 200,00 0,00

Verzekering premies 750,00 1.250,00

Kosten website 100,00 100,00

Toevoeging aan fonds Stadsgidsen 500,00 - 8.000,00

Ledenactiviteiten 250,00 250,00

Lidmaatschappen, 200,00 200,00

Beheervergoeding collectie aan museum 5.000,00 5.000,00

Totaal lasten 17.750,00 9.050,00

De baten worden begroot op 17.500,00 8.800,00

De lasten worden begroot op 17.750,00 9.050,00

Begroot nadelig/voordelig saldo -250,00 -250,00

Toelichting begroting 2013

Aandeinkomstenkantisdeopbrengstledengeldenverlaagd.

Aantalledenper1januari2013:1182.

Budgetwerkgroepenisverhoogdi.v.m.verhoogdeactiviteit.

Devertegenwoordigingenblijkengeendeclaratiesintedienen.

Deverzekeringspremievoordecollectieisverhoogdtot H 550.000,- verzekerde

waarde,eendeeldaarvanwordtdoorbelastaanhetmuseum.

Toelichting op de balans per 31 december 2012

31-12-2011 31-12-2012

H H

Vorderingen

Interest 1.389,14 816,56

Vooruitbetaalde assurantie premie 109,69 0,00

1.498,83 816,56

Kasenbank

Kas 33,80 32,95

ING 724,36 2.057,13

Rabobank 1.962,32 3.027,25

Rabobank spaarrekening 46.615,33 48.004,47

49.335,81 53.121,80

Vermogen

Per 1 januari 27.228,60 29.053,67

Lening Museum de Speeltoren 59.000,00 59.000,00

Bijgeboekt het voordelig/nadelig saldo 1.825,07 943,67

Per 31 december 88.053,67 88.997,34

FondsaankopenMuseumdeSpeeltoren

Per 1 januari 2011/2012 bedroeg dit fonds 21.091,29 18.967,66

Aanschaffingen 2.360,00 790,00

bijgeboekt aan rente 236,37 0,00

Het fondsvermogen per 31 december 18.967,66 18.177,66

RekeningCourantMuseumdeSpeeltoren

Per 1 januari 9.460,83 5.187,49

Museum betaald voor VOM in lopend jaar 685,00 5.395,40

VOM nog te betalen aan museum (2011) 176,46 0,00

Ontvangen contributies voor VOM bij Museum 0,00 - 184,70

bijgeboekt aan giften e.d. 2.800,55 0,00

overgemaakt naar de rekening van het museum - 8.000,00 - 5.187,49

bijgeboekt aan rente 64,65 0,00

Per 31 december 5.187,49 5.210,70

Schulden

Vooruitbetaalde contributies 0,00 0,00

Excursies, incl. vooruitontvangen bijdragen 60,00 0,00

60,00 0,00

22 23

Algemene Ledenvergadering VerenigingOudMonnickendam6juni2012

Aanwezig: 6 bestuursleden en 39 leden

Afwezig met bericht: Bertien van der Kolk, Wiea Klok, Louise en Willem Jan de Widt, Ellie Meijn en Jan Groeneveld

1. Opening

VoorzitterJanKonijnheetiedereenvanhartewelkomopdeze62ejaarvergadering

inhetbestaanvandeVerenigingOudMonnickendam.

2. Goedkeuring van de notulen van de jaarvergadering d.d. 8 juni 2011

Erzijngeenopmerkingendenotulenwordengoedgekeurd.

3. Uitreiking jaarlijkse prijs ‘De Monnick’, ingesteld door de vereniging

Oud Monnickendam

JanKonijnmeldtdathetbestuurheeftbeslotenjaarlijkseenprijsuittereikenaan

eenpersoonen/oforganisatiediezichnaarhetoordeelvanhetbestuurinhetvoor-

gaandejaarbijzonderverdienstelijkhebbengemaaktvoordeMonnickendamse

gemeenschap,metnameophetterreinvanhetcultureelenhistorischerfgoed.

Ledenvandeverenigingkunnenkandidatenvoordezeprijsvoordragenenver-

volgensbesluiteenjurywiedeprijswint.

DejurybestaandeuitdebestuursledenEdWillms,TonMeijerenFransRonchetti

heeftunaniemvoordewinnaarbesloten:‘DeAlgemeneWoningbouwvereniging

MonnickendamverdientdeprijsDeMonnick2011voordeverwerving,deop-

drachttotzorgvuldigeverbouwingenhettegenbeperktemaandlastenbeschik-

baarstellenvanhetuniekepandaanhetZuideinde2tenbehoevevanhetinfor-

matiepuntinMonnickendam.

JanKonijnlichthetbesluittoe:DeAWMheeftditpandin2010verworven.De

relatiefkostbareverbouwingisvervolgensingoedesamenwerkingmetdetoe-

komstigegebruikersingezetenin2011afgerond.Daarmeeiseenuniekobjectvoor

Monnickendamhersteldenbehoudengebleven.Bovendienheefthetpandeen

bestemminggekregendievangrootbelangisvoordebevorderingvanhettoe-

rismeendaarmeevandelokaleeconomievanWaterland,inhetbijzonderdestad

Monnickendam.Hetinformatiepuntisinmiddelszeersuccesvolgeblekenmet

eenbezoekersaantalin2011vanmeerdan10.000bezoekerssindsdeopening,een

aantaldatdestoutsteverwachtingenheeftovertroffen.Hetsuccesvanhetinfor-

matiepuntisookvangrootbelangvoorhetwelslagenvanonsnieuweWaterlands-

museumDeSpeeltoren.’

NamensdeAWMneemtRonManuelonderapplaushetbronzenbeeld‘DeMon-

nick’inontvangst.

4. Mededelingen van het bestuur

HelaasisbestuurslidBertienvanderKolkwegensomstandighedennietaanwezig

bijdezevergadering.FransRonchettizallaterarriveren.

5. Jaarverslag van de vereniging Oud Monnickendam over de

activiteiten in 2011

SiemKoersemerktn.a.v.degeplandenieuweuitgavevanhetboekje‘Eenstraatje

ominMonnickendam’opdatreedsinhetjaarboekvan1976eenartikelheeftge-

staanoverdeMonnickendamsestraatnamen.Ditartikelvormdedebasisvoorde

brochurediein1998werdgepubliceerd.

SiemKoerseheeftbegrependaterindestraatnamenwerkgroepdiscussieisge-

weestoverdenaam‘DeEngelscheHoek’.VincentKeesmaatantwoordtdatonder

deoudereMonnickendammersalgemeenbekendisdatdenaamslaatopdeplek

waarindeWOIIdeberichtenvanRadioEngelandmondelingwerdendoorge-

geven.Dezeverklaringvandenaamzalookinhetboekjewordenopgenomen.

Hetblijftechtereenfeitdatdeduidingvandenaamvaneenstraat,water,brug,

ofsteeggecompliceerderkanzijndanhetopheteerstegezichtlijkt.

Vraag:zijnernogontwikkelingenbetreffendehetplanvanhetbestuurbetref-

fendedeverkeerscirculatieenhetparkeerbeleid?

KlaasRoosantwoordtdathethuidigeparkeerbeleidvandegemeenteWaterland

nietconformhetVCPvanhetbestuurvandeVOMis.Eénvandespeerpuntenvan

hetplan,namelijkhetaanleggenvaneenparkeerplaatsaandekopvandeNieuw-

poortslaan,laatnogsteedsopzichwachten.

SiemKoerseheefteenvraagoverhetManuscriptvanHarryVoogelover‘Detien

grootstemonumentenvanMonnickendam’.JanKonijngeeftaandatdezinsnede

‘omredenenvankwaliteit’nietslaatopdeinhoudvanhetmanuscriptmaarop

hetontbrekenvaneennotenapparaat(bronvermelding).Hetbestuurisvanmening

dateengedegennotenapparaatonontbeerlijkisbijeenuitgaveoverdehistorie

vanMonnickendam.

V E R S L A G A L G E M E N E L E D E N V E R G A D E R I N G

2524

6. Financieel verslag over het kalenderjaar 2010 en goedkeuring van

het budget 2011

Naaraanleidingvanhetfinancieelverslagzijnergeenvragen.

7. Verslag van de commissie van onderzoek van de rekening en

verantwoording (kascommissie)

MartinVisserlaatnamensdekascommissiewetendatallefinanciëlestukkenzijn

doorgenomen.HijgeeftaandatpenningmeesterBertienvanderKolkalleskeurig

hadgerangschiktendatallesperfectinelkaarzat.Dekascommissieadviseert

daaromdechargeteverlenen,hetgeendoordeledenwordtgehonoreerd.

8. Benoeming nieuwe kascommissie

DekascommissiezalvolgendjaarwordenvertegenwoordigddoordeherenMar-

tinVisserenJohanMengers.RonManuelzalalsreservelidoptreden.

9. Verkiezing/samenstelling bestuur

AftredendzijnditjaardeherenKoertKraak,VincentKeesmaatenFransRon-

chetti.Zijstellenzichalledrieherkiesbaarvooreennieuwetermijn.Deleden

keurenditonderapplausgoed.

10. Stand van zaken nieuwbouw waterlandsmuseum de Speeltoren

FransFontainehoudteenflamboyantbetoogoverdeontwikkelingenindeafge-

lopenperiodebetreffendehetnieuweWaterlandsmuseumdeSpeeltoren.Eris

dooriedereen,bestuur,aannemer,schildersenvrijwilligersheelerghardgewerkt

omervoortezorgendathetmuseumop1julia.s.depoortenkanopenenomproef

tedraaien.Op31augustus2012zaldandeofficiëleopeningplaatsvinden.Hetmu-

seumkrijgtlangdurigebruiklenenvanparticulierenenvanenkelegrotemusea

eninstellingenmetobjectendiegerelateerdzijnaanonzeregioenwordtdaarmee

metrechteenWaterlandmuseum.

Hettempowaarinhetprocesvanafdesloopvanhetoudemuseumtotenmetde

inrichtingvanhetnieuwemuseumisgerealiseerd,isongekendinmuseumland.

HetisindewoordenvanFransFontaine‘eenongelooflijkeprestatie’dieslechts

gerealiseerdkonwordenmetinzetvanheelveelmenselijkkapitaal.

SiemKoerseheefteenpaarkritischevragenoverdenieuwbouwaandeMidden-

dam(dakkapel,rechtopstaandevoorgevel,vlaggenstokken).Devragenworden

doorKlaasRoosbeantwoord.

V E R S L A G A L G E M E N E L E D E N V E R G A D E R I N G

SiemKoerseheeftineenbriefaanhetbestuurvandeVOMgereageerdopeenuit-

spraakvanFransFontaineindemediawaarinhijzichenigszins‘denigrerend’

zouhebbenuitgelatenoverhetoudemuseum.Siemvindtditvoordemedewer-

kersvanhetvoormaligemuseumnietvanrespectgetuigen.Hetbestuurvande

VOMheeftinhoudelijknietopdebriefgereageerdmaarineenantwoordaanSiem

Koersedeze‘voorkennisgevingaangenomen’.

FransFontainevraagtwaaromdezebriefnietrechtstreeksaanhemisgestuurd,

hetzijnimmerszijnwoorden.FransFontaineantwoordtvervolgensdatzijn

woordenverkeerddoorSiemzijngeïnterpreteerd.Hetisnooitzijnbedoelingge-

weestomdeinzetdoordejarenheenvanallevrijwilligersvanhetoudemuseum

tebagatelliseren.Erisvanuithethuidigemuseumbestuurjuistenormveelres-

pectvoordeinzetvanallemuseummedewerkersvanhetvoormaligemuseum.

11. Rondvraag

PaulStoffelsgeeftaandathijhetprincipieeloneensismethetuitreikenvaneen

prijsdooreenhistorischeverenigingenhijvraagtzichafofditnietinstrijdismet

destatutenvandevereniging.Deledenhaddenhierovergeraadpleegddienente

worden.

Dhr.W.HuijskensisvanmeningdathetbestuurinhoudelijkopdebriefvanSiem

KoersehadmoetenreagerenenhijishetmetPaulStoffelseensdatdeprijs‘de

Monnick’eerstopdeagendavandeALVgezethadmoetenworden.

Tenderdezouhijgraagvanhetbestuurvernemenwathaarmeningisoverde

nieuwbouwplannenaanhetWeezenland(PlanKlok).

JanKonijngeeftaandatvertegenwoordigerLodewijkDumaervanTwistinde

CSDBdezeplannenvolgtendaterweinigenthousiasmeoverisbijhetbestuur.

Hijbelooftdathetbestuurt.z.t.gedetailleerdaanhetverzoekvandhr.W.Huijs-

kenstegemoetzalkomen.

SiemKoersewilgraagvanhetbestuurhorenwathaaropvattingenzijnoverbouw-

plan‘DeHooiwagen’aanhetNoordeinde.TonMeijermeldtdathijhetplanop

devoetvolgt.Hijwaserggeschrokkendoordemassaliteitvanhetplanende

hoogte(twaalfmeter)vandenieuwbouw.DeN.vanOussorenheeftinmiddelseen

stukopgestelddatuitstekenddemeningvanhetVOM-bestuurverwoordt.

_ pauze _

2726

NadepauzeverzorgenPirkaBalvers,Evert-JanMuurlingenKoosOudhuisvan

deZeilvlootMonnickendameenlezingoverdehistorischezeilschepenalsklip-

pers,tjalken,enakendietegenwoordigwordeningezetvooreenzeilervaringvoor

toeristenophetIJsselmeerofdeWaddenzee.DeschepenvandeZeilvlootMon-

nickendamzijnallenrondde100jaaroudenhebbenallenhuneigenlevens-

verhaal.

Jaarverslag Stadsgidsen 2012

Ookin2012hebbendeStadsgidsenweermetveelplezierhunrondleidingenver-

zorgd.

Webegonnentraditiegetrouwmeteendrietalbijscholingsavondeninjanuari,

februarienmaart.AnLagrandenGreetjedeHaanmaakten30vragenvoorjanuari,

infebruariverzorgdeJaapHaageenerginteressanteavondoverMonnickendam-

sezeeheldeneninmaartbezochtenwehetnieuweSpeeltorenmuseumvooreen

uitgebreiderondleidingeninformatie.

AnLagrandenHarryVoogelvoltooidendeopleidingvandenieuweStadsgidsen,

dieop14aprilhunopleidingofficieelafslotenenmeteenleidraad,eenmap,een

bodywarmereneennaambadgeoppadkonden.Wezijnheelblijmetdenieuwe

gidsenenwillenAnenHarryvanafdezeplaatsnogmaalshartelijkbedankenvoor

huninzet.

Defoldersenvisitekaartjesdiewein2011lietenbijdrukken/maken,zijndoorRini

deWeijze,hetToeristischSteunpunt,e.a.opgroteschaalverspreidinMonnic-

kendamenomringendegemeenten,enopverzoektoegestuurd.Degratisvrijdag-

avondwandelingstondookditjaarwekelijksindeevenementenkalenderenwe

haddenhethelejaardoorelkeweekeenkleineadvertentieinPrettigWeekend.In

dehuis-aan-huisbladenstondenweeenaantalkerenmeteenwervendstukje.

WimvanLeeuwenmaakteeeneigenwebsitevoorons,www.stadsgidsenmonnic-

kendam.nl,waarvooronzehartelijkedank.Wekregenookditkeerweerveelaan-

meldingenviadewebsitevandeVOMwww.oudmonnickendam.nl/stadsgidsen

enviarondleidingenAoudmonnickendam.nl.Verderkregenweookaanmeldin-

genviawww.gilde-nederland.nlwaarwebijaangeslotenzijn,enviahetToeris-

tischSteunpuntwww.vvv-waterland.nl.

JoopKlaverenPieterStegemanbezochteninhetvoorjaardejubileumdagvanhet

GildeinDenHaagenkregendaareenrondleiding.RinideWeijzeenGreetjede

HaanbezochtendelandelijkedagvandeWandelgildeninArnhem.Hetisvooral

nuttigtehorenhoestadsgidseninandereplaatsenuitvoeringgevenaanhun

werk.Inhetalgemeenloopthetaantalstadswandelingenwatterug.

Wehaddenditjaarper30november1253bezoekers.Deaanvragenvooreenrond-

wandelingkwamenditjaar,netalsinvoorafgaandejaren,vooralbinneninde

maandenmei,juni,juli,september,oktoberennovember.Vaakwerdeenstads-

wandelinggecombineerdmeteenboottocht(Waterlandrecreatie,DeTheetuin

29

J A A R V E R S L A G S T A D S G I D S E N 2 0 1 2

28

Overleek)ofmeteenbezoekaanhetnieuweSpeel-

torenmuseum.

Er waren weer veel bedrijfsuitjes, familie-uit-

stapjes,vriendengroepen,reünies.

Eenkleinedoorsneevanbezoekers:scholieren

vandeBinnendijkschoolenhetBernardNieu-

wentijdtcollege,deDoopsgezindeGemeenteBe-

verwijk,denazatenvanHermanusReyntjes,het

WestfriesLandschap,eenpaargroepenDuitsta-

ligen,zesAmerikanen,eengroepdamesvande

Red Hat Society, de buurtverenigingen Over-

leek,DammersenDijkersendeBinnendijkers,

deverenigingOudHoornendeMarineuitden

Helder.Ookleiddenwedevrijwilligersvanhet

ToeristischSteunpuntrond.

DegratiswandelingenvanafdeSpeeltorenop

vrijdagavondenindemaandenmeitotenmet

septemberwerdenalsvanoudsgoedbezocht.We

werkten mee aan het Kinderweekend van het

museum op de Open Monumentendag en een

aantalzondagmiddagenaan‘OntmoetdeWater-

landseKernen’,georganiseerddoorhetToeris-

tisch Steunpunt. Marten Horjus werkte begin

novembermeeaaneenuitzendingvanKatholiek

NederlandTVover‘Katholieke’plaatsnamenin

Nederland.

Op13oktoberbrachtendeStadsgidsenuitBroek

hunbeloofdetegenbezoek,helaasindestromen-

deregen.Datnamnietwegdatwenaafloopvan

derondwandeling,hoogendroogindeWaegh,

het allemaal een geslaagde onderneming von-

den.HetjaarlijkseuitstapjevandeStadsgidsenisverschovennaar12januari2013;

webrengendaneenbezoekaanhetScheepvaartmuseum.

Weleverdeneenfinanciëlebijdragevan3785euroaanhetstoepenprojectvanhet

nieuweSpeeltorenmuseum.HetKlokkenprojectvandekosterijvandeGrote

Onzenieuwegidsen

Kerk,waaraanweonzefinanciëlemedewerkinghebbentoegezegd,krijgtsteeds

meervormendaarhopenwein2013verdermeetegaan.Oponsverzoekheeft

deGemeenteMonnickendameentouwleuningaangebrachtindetorenvande

GroteKerk,tervergrotingvangemakenveiligheidvooronzebezoekers.Wijbe-

dankenhiervoorwethouderPatrickKools.

OpverzoekvandeVerenigingOudMonnickendammaaktenweeenHuishoude-

lijkReglement.WijbedankenhiervoorPieterStegeman.Opdejaarvergadering

van13decemberisditmeteenkleinewijziging,goedgekeurd.

Vlakvoorhetafrondenvanditjaarverslag,ontvingenwehetberichtvanhetplot-

selingoverlijdenvanonserelidAdrieStam.Adrienamomgezondheidsredenen

indecember2011afscheidalsstadsgidsmaarwildegraagbetrokkenblijven.We

denkenaanhemalseenenthousiasteenbevlogencollega.

Afsluitendbedankikallegidsenvoorhuninzetin2012ennodigikalle(nieuwe)

ledenvandeVerenigingOudMonnickendamuitdienognooiteenstadswande-

linghebbengemaakt:loopin2013opvrijdagavondtussenbeginmeieneindsep-

tembereensmetonsmee!

Greetje de Haan-Rundervoort (voorzitter stadsgidsen)

december 2012

30 31

J A A R V E R S L A G S T A D S G I D S E N 2 0 1 2

Financieel verslag Stadsgidsen december 2011 t/m december 2012

Beginsaldi

Rabobank deposito H 14.000,00

Bedrijfstelerekening H 2.673,60

Rabobank Verenigingsrekening H 1.205,09

Kas H 247,32

H 18.126,01

inkomsten uitgaven

Affiches stadsgidsen H 21,90

Kosten Rabobank 2012 H 68,83

Stoep Speeltorenmuseum H 3.785,00

Stichting Philadelphia

vergadering weeshuis H 164,80

Prettig Weekend 2012 H 302,93

Bijdrage gilde 2012 H 145,00

Diverse onkosten H 423,67

Vergaderingen Grote Kerk H 138,00

De Waegh nieuwe stadsgidsen H 255,00

Rondleidingen H 3.302,00

Giften H 476,60

Ontvangen rente deposito H 350,00

Restant rente 2011 H 17,44

H 4.146,04 H 5.305,13

Eindsaldi

Rabobank deposito H 14.000,00

Bedrijfstelerekening H 41,04

Rabobank Verenigingsrekening H 2.880,06

Kas H 45,82

Totaaleindsaldodecember2012 H 16.966,92

32 33

Het nieuwe Waterlandsmuseum de SpeeltorenJaarverslag 2012

Hetismetgepastetrotsdatikdezekopbovenditjaarverslagzet.Gepastisnog

bescheidenuitgedrukt,ikglimvantrots!Enmetmijeenheelteamvanvrijwilli-

gers.Erligtbijdebalieeengastenboekboordevolcomplimenten;...eengewel-

digeaanwinstvoorMonnickendam...oudennieuwinharmoniebijeengebracht,

prachtig!...Ikkeekmijnogenuit,bentrotsopmijnstad...smashingmuseum,

interestingwithexcellentchildren’sarea...Enonzejongstefans,JonneenMirre,

schrijvendatzenogweleenswillenkomen.Kinderendieterugwillenkomenin

eenmuseum,danmoetenwetochíetsgoedhebbengedaan...

Maarlatenwebijhetbeginbeginnen.Hetvorigejaarverslageindigdemetdecam-

pagneslogan:een kaal gebouw is nog geen museum! Metdiemooieposterwaaropde

onsdierbareerevoorzitterPaulStoffelsnogstond,Pauldiedeopeningeindau-

gustusnetnietmeermeemaakte,evenminalsDickOosterveld,onzeanderen

erevoorzitter.

Beginjanuari2012begonhetdaadwerkelijkprocesomvaneengebouweenmu-

seumtemaken.Eenkoudennogvochtiggebouwmoestverwarmenendrogen,

destukadoorsmoestenaandeslag,hetvinylmoestopdevloerenenhetnodige

schilderwerkgedaan.Wehebbendaarbijbewustzoveelmogelijkgebruikge-

maaktvanbedrijvenuitdeeigengemeente.Meteenstevigegemeentelijkebouw-

subsidiewiljeimmersookietsaandeeigenwerkgelegenheidbijdragen.Naast

alleprofessionalsiserookeenlegervrijwilligersmethandigehandjesbezigge-

weest.

Terwijldatwerkaandeinfrastructuurgaandewas,gingendiversewerkgroepen

aandegangomdeinhoudvandeverschillendezalenuittewerken.Maarinhoud

alleenmaaktnoggeenmuseum,ermoetookwattezienzijn!Wehoordentijdens

debouwmenseninonsstadjeweleenszeggen;‘’ach,wathebbenzenouaanspul-

lenomtelatenzien’.Ensomswasdatookweleenbeetjewaar,wanthetnieuwe

museumwildeookhelenieuweafdelingenzoalsWater&Landneerzetten.Eneen

natuurhistorischecollectiehaddenweniet.Maarindemuseumwereldisereen

34 35

tendensdatniemandzijnongebruiktecollectiesineendepotwillatenslapen.

Lieverwordendepotcollectiesdanalsmeerjarigebruiklenenbijeencollegamu-

seumondergebracht.Hetvereisteisdanweldatheteenerkendmuseumisdat

zichprofessioneelvanzijntakenkwijtenzijnklimaatopordehoudt.Enprofes-

sioneel,datzijnweinmiddelswel.Zokregenwedeopgezettedierenenvogels

vanWaterlandalsbruikleenvanNaturalis.VanhetHoogheemraadschapkregen

weo.a.prachtigeoudeenkostbarehensbekers,oudekaartenenprenten.Henri

Willigschonkonseenoudekaaspersuit1834enTonPietersreconstrueerdeeen

façadevaneenkolonistenhut.ZokreegdeWaterenLandzaallangzaamzijncon-

tourenopbasisvaneenscenariodateerdersamenArcadis/Heidemijwasontwik-

keld.DeprachtigegrotebottervanCeesvanWaverenendekunstwerkenvan

VanniVoswarendeslagroomopdetaart.Zokentelkeafdelingwelzijneigenver-

haalmetprachtigebruiklenenvananderemuseaenparticulierenzoalsvanSimon

Ooms,de‘klokkenman’.

Hetideevooreenvandegrootstehitsvanhetmuseum,dejuniorzaal,kwamei-

genlijkpasbegin2012.Bijdeopleveringbleekdezolderruimtezoveelmooierdan

ingeschatopbasisvandetekeningen,veeltemooivoorkastruimteenbergzolder.

Zobegondejuniorzaalmetzijnontdekhuis,deopgravingsputmetarcheologi-

sche vondsten en de levensgrote Memorykast. We hebben het eerste half jaar

speelsklagendeoudersgehad,omdathunkinderenna2uurnognietmeenaar

huiswilden.Zoisertot1juliheelhardgewerkt,vitrineswerdengebouwd,van

ledverlichtingvoorzieneningericht.BartKalkhoven,dedecorbouwer,maakte

eenprachtigereplicavaneenput,volarcheologischevondsten.Museumteksten

werdengeschreveneninhetEngelsvertaalddoorenkeleprofessionelevertalers

uitMonnickendam,nieuwefilmswerdenopgenomenenerkwameneenprach-

tigefoldereneenwebsite.Hetisdooraldieonbaatzuchtigebijdragendatweeen

wonderindenationalemuseumwereldverrichthebben:binnenanderhalfjaarna

debouwopenenooknogeensbinnenhetbudgetgebleven!

Op1julikondenwegaanproefdraaienenmeteenbegonhetpubliekbinnente

stromen.StomverbaasdeenblijverrasteMonnickendammersdedenonsblozen

vantrots.Ookdeeerstebuitenlandersblekenenthousiast,vooralnatuurlijkdoor

demogelijkheidomdetorenmetspeeltrommelvanbinnentezien.Na1juliwas

eroverigensweinigtijdvoorrustwantvóórdeofficiëleopeningop31augustus

moestenernoggenoegdetailsafgemaaktworden.Ondertussenwerddooreen

apartteamdeopeningvoorbereid.Datmoesteenhappenningwordenendatwerd

hetook.Eenweeklangregenmaaropochtendvandeopeningwerdhetdroog!

Ruim300gastenkwamenerkijken,etenendrinken.Onzeplaatsvervangendbur-

gemeesterCornelisMooij,WillemBijleveld,directeurvanhetScheepvaartmu-

seumendeCommissarisvandeKoningininNoordHolland,deheerRemkeswa-

rendeofficiëleopeners.

Entoenwarenweallemaaltevredenmaardoodmoe!Inseptembergingenvelen

vanonsevenmetvakantieominoktoberweervrolijkaandeslagtegaanwant

steedsweerzagenwedingendiebeterkondenofdieweinalledruktevoorons

uitgeschovenhadden,zoalsEngelseondertitelsindefilmpjes.Debezoekcijfers

warenintussengetalsmatigbemoedigendmaarnogpositieverishetfeitdat,zon-

derpromotiecampagnes,60/70%vandebezoekersvanbuitenderegiokwamen

waarvaneendeelzelfsvanbuitenNederland.

Begindecemberbeslotenweommetdekerstvakantiealsexperimenttweeweken

eenspeciaalactiviteitenprogrammatedraaienvoorjongenoud.Enookdatwerd

eensuccesmet290bezoekersindeweekvóór31dec.Despeurtochtvoorkinderen

werdeenhitevenalsdepuzzelmet300jaaroudetegelfragmenten.Metdeintieme

uitvoeringvandeGijsbrechtdoorHermanvanElterenenMaisavanderKolklie-

tenweziendatzoietsookmogelijkmoetzijninonsnieuwemuseum.Zoeindig-

denwe2012metbijna4000bezoekers,méérdanwevoordeeersteperiodeinge-

schathadden.

Isditjaarverslagnuvolledig?Heeleerlijk:neeendatkanookniet.Ikzouhethele

jaarboekvanVOMnodighebbenomiedereenrechttedoenenalleprocessente

beschrijven.Erisechtermaarééngepastslot:onsmuseumismetvrijwilligerstot

standgekomenenwordtnudraaiendegehoudendooreenfantastischteamvan

vrijwilligers.Onsgastenboekstaatvolmetcomplimentenoverhunenthousias-

me.Zezijnnietzomaar‘baliemedewerkersofsuppoosten’,metdiebenamingen

zouikzetekortdoen,zezijnonzegastherenengastvrouwen,onsgezichtnaar

buiten.Detrotsomwatwenudewereldkunnenbieden,straaltervanaf!

Dus,vergeefonsdejubelendetoonendezelfverheerlijkingvanditstukmaarvoor

éénkeer.In2013staanweweermetbeidenbenenopdegrondenmoetenwege-

woonheelhardwerkenom,zoalselkmuseum,hethoofdbovenwatertehouden.

DaarkuntuonstrouwensheelgoedbijhelpendoorVriendvanhetMuseumte

worden.Kijkmaareensoponzemooienieuwewebsitewww.despeeltoren.nl.

Frans Fontaine

Voorzitter Waterlandsmuseum de Speeltoren

J A A R V E R S L A G 2 0 1 2 W A T E R L A N D S M U S E U M D E S P E E L T O R E N

36 37


Jaarrekening 2012 Stichting Waterlandsmuseum de Speeltoren

2011 2012

H H

A. Inrichting Museum

Sponsoren 19.350,00 27.641,08

Giften via vrienden 63.790,31 82.200,00

Acties 12.511,09 1.183,00

B. Exploitatie Museum

Gem. Waterland 250,00 250,00

Ver. Oud Monnickendam 3.117,46 5.000,00

Omroep Waterland 845,68 900,00

Rente 963,98 1.723,65

Lijfrenten - 4.400,00

Giften 0,00 2.670,65

Entreegelden - 11.836,96

Verkoop winkel - 1.597,52

Diversen - 0,00

100.828,52 139.402,86

Uitgaven

A. Inrichting Museum

Aankopen inrichting 4.688,55 88.835,47

Diensten inrichting - 57.045,82

B. Exploitatie Museum

Gas/licht/water 993,25 3.828,84

Belastingen 619,96 925,55


Verzekeringen 141,11 413,08

Inkoop winkel - 1.507,48

Lidmaatschappen 460,81 333,48

Telefoon 241,40 323,03

Huishouding - 1.382,62

Klein materiaal - 2.281,00

Internet (in 2012 100% gesponsord) 120,00 0,00

Alarm 266,50 204,86

Huur 226,44 4.000,00

›

› 2011 2012

H H

Representatie 270,71 2.069,25

Publiciteit 65,00 1.125,08

Kantoorkosten - 861,86

Diverse kosten 509,66 471,60

Verhuiskosten 625,51 0,00

Schoonmaakkosten - 900,00

9.364,71 166.593,27

Vermogensmutatie 91.463,81 -27.190,41

Ultimo 2011 Ultimo 2012

Balanspositie D (H) Cr (H) D (H) Cr (H)

Vermogen 102.111,39 62.111,39

Retour ontvangen van

Beheer 0,00 15.000,00

Totaaleigenvermogen 102.111,39 77.111,39

Voorziening inventaris 28.278,00 28.278,00

Voorziening nagekomen

kosten bouw 0,00 40.000,00

Inventaris 1,00 1,00

Voorraden 1,00 500,00

Kas 0 316,90

Rabobank 6.008,58 10.794,88

Spaarrekening 118.072,34 105.576,34

R.C. VOM 5.187,49 5.210,70

R.C. Beheer 785,00 725,28

Vorderingen 1.903,98 5.049,95

Nog te betalen 0,00 8.776,07

Vooruitontvangen bedragen 0,00 1.200,00

Nadelig saldo 2012 0,00 27.190,41

131.174,39 131.174,39 155.365,46 155.365,46

39


38

Begroting 2013 exploitatiekosten Waterlandsmuseum de Speeltoren excl.BTW

H Toelichting

Baten Entreegelden (excl. 6 % btw) 9.000 3000 bezoekers die gem. H 3 betalen Subsidie gemeente Waterland 250 Bestaande waarderingssubsidie Sponsoring 5.500 o.a. van Vrienden van het museum Vereniging Oud Monnickendam 5.000 Beheervergoeding collectie St. Museum jaarkaart 6.600 3000 personen à H 2,20 Lijfrenten 4.000 volgens ontvangen acten Overige giften 250 Ervaring van afgelopen jaren Verkoop museumwinkel 2.000 Inclusief VVV artikelen Verhuur Zendlocatie OmroepWaterland 900 75 per maand Rentebaten 500 over spaarrekening Diverse baten 0 Totaalbaten 34.000 Lasten Huur gebouw (exclusief BTW) 8.000 huur volgens huurcontract OZB 600 jaarlijkse lasten gebruiker (geschat) Waterschapslasten 75 jaarlijkse lasten Rioolrecht 250 jaarlijkse lasten Gas, water en electriciteit 6.000 reële schatting Aansluiting meldsysteem 275 via fa. Ronday bij G4S meldkamer Onderhoudsabonnementen 1.800 rook, brandm,alarmsysteem etc. Onderhoud inventaris en collectie 2.000 plankjes, schroeven, klein materiaal Inkoop winkelartikelen 1.500 70 % van de verkoopopbrengst Afschrijvingskosten inventaris 0 Pas in 2016 weer nodig Vrijwilligers 1.000 uitje/cadeautje Huishouding (horeca,schoonmaak-artikelen e.d.) 1.500 incl. horeca bij openingen ed. Publicatie, presentatie en website 2.500 volgens communicatieplan Kunstzaal 750 met name vervoer tentoonstellingen Juniorzolder 750 met name gebruikt materiaal Schoonmaak 2.000 incl. wassen ramen Telefoon en internetkosten 750 abonnement en gebruikskosten Lidmaatschappen 750 Adlib, museumvereniging, VVV Verzekeringen 1.250 AVB, inboedel, ass. belasting 21% Evenementen, acties, speciale dagen 750 volgens PR plan 2013 Bestuurskosten 500 incl. representatie, vergaderingen Onvoorzien 1.000 Totaallasten 34.000 Exploitatiesaldo 0

Jaarrekening Stichting Beheer Waterlandsmuseum de Speeltoren

2011 2012

H H

Inkomsten

Gouwzeefonds 0,00 0,00

Huur 0,00 4.000,00

Sponsors

Algemeen 10.350,00 5.000,00

Gemeente Waterland 659.663,16 357,00

Provincie Noord-Holland 110.000,00 40.000,00

Particulieren 8.386,00 0,00

Rente 80,40 3.971,96

788.479,56 53.328,96

Uitgaven

Leges/belastingen 11.565,08 65,41

Verhuiskosten 174,71 0,00


Verzekering opstal en glas 0,00 813,97

Aannemer 615.000,00 261.439,29

Architect 6.400,00 600,00

Kosten buurpanden 5.042,00 0,00

Gas/Licht/Water aansluitingen 670,00 0,00

Diversen 723,19 323,55

639.585,34 263.264,27

Vermogensmutatie 148.894,22 -209.935,31

Balanspositie Stichting Beheer Waterlandsmuseum de Speeltoren

Betaalrekening 1.070,13 2.208,14

Lening Vereniging Oud Monnickendam

renteloos, onbepaalde tijd - 59.000,00 - 59.000,00

RC museum exploitatie 785,00 - 725,28

Nog te betalen 0,00 - 9.880,00

Nog te ontvangen 53.528,45 40.373,45

Spaarrekening 218.080,40 16.552,36

Vermogen 214.463,98 -10.471,33

40 41

Monumenten- en Welstandscommissie Waterland Jaarverslag 2012

Een nieuwe commissie

Toteind2011wasdewelstandsadviseringindegemeenteWaterlandverdeeldover

tweecommissies:speciaalvoordebouwplannenbinnendehistorischekernenwas

erdegemeentelijke‘CommissieStads-enDorpsbeheer’(CSDB),terwijldewel-

standsadviseringvoordeoverigedelenvandegemeenteondergebrachtwasbijde

Commissie‘KringWaterland’vanWelstandszorgNoordHolland.

Per1januari2012ishierveranderingingekomen.Alleplannenbinnenonzege-

meentewordennubehandeldinéénnieuwecommissie:de‘Monumenten-en

WelstandscommissieWaterland’onderderegievanWelstandszorgNoordHol-

land(WZNH).

Dezecommissiekomtomde14dagenbijeeninachtereenvolgensdrieverschil-

lendesamenstellingen:alnaargelangdeimportantievandeingediendeplannen

kunnendezeóf‘gemandateerd’,ófinde‘KleineCommissie’,ófinde‘GroteCom-

missie’behandeldworden.

DeVerenigingOudMonnickendamwordtdoorondergetekendeindeGroteCom-

missievertegenwoordigd.

MeerdaninhetverledenbijdeCSDBhetgevalwas,wordennuindeGroteCom-

missienietalleenplannenbinnendehistorischekernenbehandeld,maarookuit

dediverseuitbreidungen,bedrijventerreinenenhetlandelijkegebied.Eenposi-

tieveontwikkeling,aangezienhetvoordehistorischekernenvangrootbelangis,

datookhun‘setting’inhetwaterlandselandschapdooreenzorgvuldigeontwik-

kelingvanalledeelgebiedeninditlandschapbehoudenblijft.

Inditjaarverslagbeperkikmijverdertotdezakendievoordehistorischebinnen-

stadvanMonnickendamvanbelangzijn.

Plannen binnen de vesting

In2012werdendoordecommissie42plannenindehistorischebinnenstadbehan-

deld.Daarvanwerden23plannenindekleinecommissieen18indegrotecommis-

siebehandeld,4plannenkondendoorhetgemandateerdecommissielidafgehan-

deldworden.

Hiervolgenenkeleinhetoogspringendeplannen:

Toelichting

Nog te betalen betreft de BTW van het laatste kwartaal. Nog te ontvangen betreft met name de bijdrage van de Provincie Noord-Holland.Het museum staat op in erfpacht uitgegeven grond van de Gemeente Waterland.De erfpachtcanon wordt voor 100% gesubsidieerd door de Gemeente Waterland.

Begroting 2013 Stichting Beheer Waterlandsmuseum de Speeltoren

Baten H

Huur Museum de Speeltoren 8.000Totaal 8.000

LastenToevoeging voorziening groot onderhoud 500Toevoeging voorziening schilderwerken 2.500Normaal klein onderhoud 250Jaarlijks onderhoud verwarmingsinstallatie 350Jaarlijks onderhoud luchtbehandelinginstallatie 750Jaarlijks onderhoud liftinstallatie 1.000Jaarlijks onderhoud noodverlichtingsinstallatie 100Diversen 55OZB (eigenaar), WOZ nog onbekend 970Waterschapslasten (eigenaar), WOZ nog onbekend 175Erfpachtcanon, geheel gesubsidieerd pmOpstalverzekering (incl. 21% ass.bel.), H 710.000 1.225Aansprakelijkheidsverzekering bedrijven (AVB) 125Totaal 8.000

Saldo 0

Jaarrekening 2012 Vrienden van Waterlandsmuseum de Speeltoren

Bij AfSaldo 1/1 2.920,42Giften 42.111,50Sponsoren 38.750,00Acties 51,05VOM contributie 296,00Bankkosten 429,49Overgeboekt naar Museum 82.200,00Saldo31/12 1.499,48

Nog te betalen per 31/12: H 296,00 aan VOM voor contributies

42 43

J A A R V E R S L A G 2 0 1 2 M O N U M E N T E N - E N W E L S T A N D S C O M M I S S I E W A T E R L A N D

Kalversteeg 3

Voordeverbouwingvanhetatelierindevoormaligedrukkerijwerdeeninteres-

santenopzichzelfgoeddoordachtplaningediend,waarbijdoordeverbinding

vandetweenaastelkaargelegenzadeldakendankzijdenieuwe,hogergelegen

nokmeerlichtenruimtegecreëerdzoukunnenworden.Volgensdecommissieis

eendergelijkeoplossing,gezienhetbedrijfsmatigekaraktervanhetgebiedin

principedenkbaar,maarleidtooktoteenschaalvergrotingmetveelimpactvoor

deomgeving.Eenbezichtigingterplaatsemaakteduidelijkdateendergelijke

verdichtingopdezelocatieinverbandmetdeaanwezigehogebebouwinginde

nabijheidnietwenselijkis.

Kerkstraat 42

Maarsomsgaathetookinéénkeergoed,zoalsbijhetvoorstelvoordegevelwij-

zigingvanhetpandKerkstraat42.Degevelvandebeganegrondwerdhierweer

teruggebrachtindeoorspronkeleijkestaatmettweegroteramen,inplaatsvande

latergerealiseerdeetalage.Vermeldingverdientookdezorgvuldiguitgewerkte

detaillering.Deverbouwingheeftinmiddelsplaatsgevonden.

Kermergracht 2

Onderstaandeafbeeldingenlatenzien,hoeditplanvoordesloopennieuwbouw

vaneenwoningmetgaragenaaraanleidingvandewelstandsadviezenaangepast

werd.

Inheteerstevoorsteluit2011haddenieuwbouweenmansardekapenwasdega-

ragebijdewoninggetrokken.Decommissiemerkteondermeerop,datmansarde-

kappeninMonnickendamwelvakervoorkomenmaardanhaaksopdestraatge-

richtstaan,endatdoordegaragebijdewoningtetrekkenhetkaraktervanhet

gebouwaangetastwordt.

Nadathetplangewijzigdenophoofd-

lijnen goedgekeurd was, is het nog

eenpaarkeerindecommissieterug-

geweest en op onderdelen ‘bijge-

schaafd’,metalsresultaateenkarak-

teristiek Monnickendams pand dat

met een zorgvuldige uitvoering tot

verbetering van het straatbeeld zal

leiden.

44 45


Burgemeester Versteegstraat 11

Naaraanleidingvandetweemeterhogeschutting,bestaanduithoutendelentus-

senbetonnenpalen,diehierin2011zonderbouwvergunningaandevestingge-

plaatstwerdendoorzijnafmetingen,hoogteenkleurzeernegatiefinhetoog

sprongwerdeind2011doordegemeenteeenhandhavingsprocedureingangge-

zet.Hiermeeisbereikt,dateind2012eenvoorsteltotwijzigingaandecommissie

voorgelegdwerd,waarindehoogtevanhethoutteruggebrachtistot1meter,met

daarboventussendepalengaaswerkdatmetgroentebegroeienis.Deerfafschei-

dingvoldoethiermeeaanredelijkeeisenvanwelstand.

Parkeerplaatsen Noordervesting

Injulilegdedegemeentedecommissiehetplanvoor,omaandeNoordervesting

(LeoHordijkstraat,WillemvandeVoetstraatenBurgemeesterVersteeghstraat)

langseninhettaludvandevesting,diealsrijksmonumentisaangewezen,nieuwe

parkeerplaatsenaanteleggen.

Voorgesteldwordtomopdekopvandevestingschuineparkeerplaatsentoetevoe-

genenlangsdestraataandewestkanthetaantallangsparkeerplaatsenuittebrei-

deneneenaantaldwarsparkeerplaatsentoetevoegen,dieinhettaludsteken.

NaardemeningvandecommissieisdevestinghetaangezichtvanMonnicken-

damenbetekenthetvoorstelmetzijnzuivercivieltechnischebenaderingeen

aantastingvanhetkarakteristiekebeeldendemonumentalewaardevandeves-

ting.Geziendebijzonderewaardevandevestingheeftdecommissiehaaradvies

uitgebreidschriftelijketoegelicht.

OokhetadviesvandeRijksdienstvoorhetCultureelErfgoedisvoordeLeoHor-

dijkstraat,endeBurgemeesterVersteeghstraatnegatief(indeWillemvandeVoet-

straatzijndeingrepenindevestingnaaanpassingvanhetplangeringer).Hetcol-

legeheeftbeideadviezenechternietovergenomeneninmiddelsishetplanviaeen

‘Verklaringvangeenbedenkingen’doornagenoegdeheleraadgoedgekeurd.

Stedenbouwkundige visie Noordeinde 80-86

DeeersteversievanhetbeoogdeplanDeHooiwagenwerdin2009vanwegede

overmatigeschaalvergrotingenverdichtingophetbinnenterreindoordecom-

missienegatiefbeoordeeld.

Hetnieuweplanvan2012kwam–nadathetdaarvoortijdenseeninspraakavond

reedsaanomwonendenengeïnteresseerdenvoorgesteldenvervolgensnogop

enkelepuntenaangepastwas–op23juliindecommissie.Hetwerdophoofdlij-

nenakkoordbevonden,maarmeteenaantalaandachtspuntenzoals:

_ degevelopeningenlangshetNoordeindeliggenteveelopéénlijn

_ handhavenvanderooilijnindesteeg

Zuideinde 30

Nadatin2010voordezelocatiealeensloop-nieuwbouwplaningediendwerddat

voor veel commotie zorgde en uiteindelijk door de gemeenteraad verworpen

werd,kreegdecommissieeennieuwplanoptafeldatnualleendevernieuwing

vandebergingachterdedrogistbetreft.Dezebergingbeslaathethele,totaanhet

LedigErfdoorlopendeperceel.

Hetnieuwebouwvolumeisanderhalvebouwlaaghoogenplatafgedekt.Decom-

missieconstateerdedathetdaarmeeduidelijkgroterisdanzijnomgeving,die

voornamelijkuitvolumesvanéénbouwlaagmetzadeldakbestaat,enzodoende

eenwezensvreemdvolumeisdatnietpastinhetstraatbeeld(gezienvanafvanhet

LedigErf)ennietaansluitbijdekenmerkenvandeomgeving.Decommissieis

danooknietakkoordgegaanmetdeaanvraagenheefthaaradviesuitgebreid

schriftelijktoegelicht.

Hetcollegeheeftechter,inafwijkingvanhetwelstandsadvies,deomgevingsver-

gunningverleend,metalsmotivatiedeweerstanddieomwonendenzoudenheb-

bentegeneenbouwplandatisvoorzienvaneenkap.Ditisopmerkelijk,aangezien

deomwonendendiebijdebehandelingvanhetplanindecommissieaanwezig

waren,tekennengavenjuistblijtezijnmethetadviesvandecommissieomhet

bouwwerkweltevoorzienvaneenkap,waardoordegoothoogtelagerkonworden

gehouden.

Hoedanook,nadathetcollegedevergunningverleendhadzijnomwonenden

naardeAdviescommissievoordebezwaarschriftenWaterlandgestaptomdein

hunogentenonrechteverleendeverleendevergunningaantevechten.Deadvies-

commissieoordeeldeop12septemberdathetbezwaarschriftvandeomwonenden

gegrondisenvonddemotiveringvandeafwijzingvanhetwelstandsadvieson-

deugdelijk.Zeadviseerdehetcollegehetbezwaartegenhetwelstandsadvieste

herroepenenteheroverwegenofergoederedenenzijnomvanhetnegatievewel-

standsadviesaftewijkenen,indiendatniethetgevalis,hetbestredenbesluitte

herroepenendeaanvraagtotverleningvandeomgevingsvergunningaftewijzen

wegensstrijdmetderedelijkeeisenvanwelstand.

Hetcollegeheefthetbesluitnietherroepen,enisop8novembermeteenherover-

weginggekomen,waarinzijenerzijdsoneigenlijkgebruikmaaktvanhetwel-

standsadviesoverhetgeenszinsvergelijkbareplanvan2010enanderzijdseen

geheeleigen(eninditverbandzeerdiscutabele)interpretatieaanenkelepassages

uitdewelstandsnotageeft.

46 47


_ materiaalenkleurstellingdienttepassenbinnenhetpaletvandeomgeving

_ beterevormgevingvandedichteliftschacht.

Degemeenteraadheeftinoktober2012hetstedenbouwkundigprogrammavan

eisenvanadviesbureauHZAvastgesteldendaarmeegroenlichtgegevenvoorde

verdereuitwerkingvanhetplan.

Stedenbouwkundige visie Hakvoort

Inhetvorigejaarverslagwerdhetstedenbouwkundigprogrammavaneisenal

genoemd,datdoordegemeenteinopdrachtgegevenisomdetoekomstigeont-

wikkelingsmogelijkhedenvanHakvoortteonderzoeken.Ditwerdinconcept

eind2011aandecommissievoorgelegd,issindsdiendooradviesbureauHZAver-

deruitgewerktenkwaminseptember2012nogmaalsindecommissie.

Inhetstedenbouwkundigadvieswordenverschillendemodellenvoorgesteld

vooreenmaximaleontwikkelingvandescheepswerfopdehuidigelocatie,door

uitbreidingmeteenaantalnieuwehallen.Tevenswordendaarindebasisvoor-

waardenvooreendergelijkeuitbreidingvastgelegd:

_ uitbreidingd.m.v.individuelegebouwen(dusnietééngrootgebouw)

_ handhavenvandebestaandekarakteristiekewisselenderooilijn,zowelaan

deHavenstraatalsaandewaterzijde

_ belangrijkzijnhierbijdebeeldbepalendedoorzichtenvanuitverschillende

puntenindestad

_ afwisselingingoot-ennokhoogtevandegebouwen,metdehuidigeNoord-

loodsalsmaatgevendemaximalehoogte

_ diversiteitinmateriaalkeuze

_ goedeaansluitingaandeomgeving

_ ontsluitingenparkerenophetvoormalige(momenteelbraakliggende)

perceelStuttenburg

Decommissiestaatpositieftegenoverhetadvies,maarisookvanmening,dat

dezestudieopeengroterschaalniveauopgepaktmoetwordenen,doorookhet

aangrenzende(openbare)parkeerterreinaandeHaringburgwaldaarinmeetene-

men.Hetkaraktervanditparkeerterreinisnunogenigszinsonbestemd.Tegelijk

ishetweldeentreenaarhethistorischcentrumaandenoordzijdevandestad.De

ontwikkelingvandeHakvoortlocatievormtdanookeenkansvooreengoedein-

beddingvanditterreinindelooproutesenvooreenversterkingvandeuitstraling

vandeopenbareruimtevandestad.

Plannen in de periferie

Enkeleopmerkelijkeplannenbuitendehistorischebinnenstad,maar‘indevoor-

tuin’vanoudMonnickendammogenhiernietonvermeldblijven.

Hotel Hemmeland

NaenkelejarenstiltewerdinjunieengeheelnieuwontwerpvoorhetMirrorhotel

bijdecommissieingediendvooreenpreadvies.HetontwerpmeteenU-vormige

plattegrondisgebaseerdopdein2008doorderaadvastgestelde‘Stedenbouw-

kundigeenLandschappelijkevisieHemmeland’,datookreferentiebeeldenvoor

eenhotelopdezelocatiebevat.

Hetontwerpkenmerktezichvooraldoordecombinatievaneengrootaantalstij-

lelementen,enhaddaardoornaarmeningvandecommissiegeenWaterlandse,

nocheen–opdezelocatielogische–parkachtigeuitstraling.Dearchitectheeft

daaropdegevelssterkversoberd,eenduidelijkeverbeteringnaarmeningvande

commissie.

Eenbrisantthemavoordepolitiekwasdehoogtevanhetgebouw.Indesteden-

bouwkundigevisievan2008wasdezevastgelegdop14meter.Inheteerstevoor-

stelhadhetdakeendoorlopendehoogtevan14,70meter,ditwerddanookop

verzoekvandegemeenteraaddoordearchitectteruggebrachtnaar14meter.Ge-

ziendeforseafmetingenvanhetgebouwwashetgenoemdehoogteverschilwel-

standelijkgezienirrelevant,maarnaarmeningvandecommissieversterkteenop

éénhoogtedoorlopenddakhetbeeldvaneentebreeduitgemetenvolumeenis

hetgebouwdaardoortemassaal.Desuggestieomhetbeeldspeelsertemaken

doordemiddenbeukietsomlaagendezijbeukenietsomhoogtebrengenwerd

doordearchitectopgepakt:demiddenbeukwerd13,40meterhoog,dezijbeuken

14,70meter;uitwelstandelijkoogpunteenduidelijkeverbetering.

Nadeaanpassingenaandegevelarchitectuurendedakhoogtesgingdecommissie

indecemberophoofdlijnenakkoord.Deverwachtingis,datookhetcollegeende

raad(ondanksenigestrubbelingen)methetaangepasteplanzulleninstemmen.

Zorghotel ‘De Vriendschap’

Hetdoordeinitiatiefnemersvanhetzorghotelinopdrachtgegevenstedenbouw-

kundigprogrammavaneisenisinaprilaandecommissievoorgelegd.

Voordelocatie(devoormaligehoutzagerijaandePurmerEe)zijnverschillende

bouwtypesonderzocht,elkgeïnspireerdopeenanderdeelaspectvandezelocatie

(voormaligehoutmolen,liggingaanhetwater,liggingaaneenkronkeligedijk).

Gekozenisvooreenbouwvormgeïnspireerdopdevoormaligehoutzagerij‘als

bakeninhetsilhouetvanMonnickendamenhetweidselandschap’.

Decommissieisophoofdlijnenakkoordmethetzorgvuldigopgesteldeprogram-

mavaneisen.Geletopdebijzonderelocatieopeenaanhetwatergelegenknoop-

punttussenstadenland,moetdebebouwingstypologiezorgvuldiggekozenwor-

den.Decommissieheefteenvoorkeurvoordemodellenwaarbijdenokrichtingvan

degebouwenparallelaanhetwaterstaan.Zowelvoorzijdealsachterzijdevande

48 49


bebouwingzijndanbelangrijk.Zevraagtaandachtvoordemaximalegoot-ennok-

hoogtesvandebebouwing.Hetbestemmingsplanisinmiddelsinvoorbereiding.

Lagedijk Katwoude

Ditplanvoor25woningenaandePurmerEe(ophetterreinvandehuidigecara-

vanstalling)werdeerderbehandeldindeCommissie‘KringWaterland’tePurme-

rend,maarkwaminmeimeteenbasisontwerpindenieuwecommissie.Hetplan

bestaatuit13vrijstaandewoningenaanhetwaterentweewoningblokjesinhet

middengebied.

Decommissiehadmetnamebezwaartegendesettingvandealseenboerenen-

semblegedachtewoningeninhetmiddengedeelte,aangeziendehiergekozen

opstellingachterdedijkatypischisvooreenboerenensemleaanhetlintvandeze

dijk.Bovendienhaddendetweeblokjesdoorhunsymetriemetschuurtjesenerf-

scheidingeneerderhetkaraktervanrijtjeswoningen.

Decommissiewerdechtergeconfronteerdmethetfeit,dathetbestemmingsplan

aldefinitiefis.Ditiseenvakergeconstateerdprobleembijnieuwestedenbouw-

kundigeplannen,enzoutevoorkomenzijndoordecommissiealineenvroeger

stadiumbijdeplanvormingtebetrekken.

Inhetonderhavigegevalkonalleennogeenenanderaandeuiterlijkeverschij-

ningsvormvandepandenbijgeschaafdworden.

Uitbreiding Jachthaven De Zeilhoek

Alin2003heeftderaadingestemdmetdeuitbreidingvanjachthavenDeZeilhoek

met200ligplaatsen,totintotaal350ligplaatsen.Doordejachthaveniseenplan

ingediend,dattevensvoorzietindevernieuwingvandegebouwenopdekadein

eeneigentijdsevormgeving.Hetplanwerdinjuniaandecommissievoorgelegd

metdevraag,ofopdezelocatiedegebruikelijketraditionelestijl(metschuine

dakenenbepaaldegoot-ennokhoogtes)losgelatenenvooreeneigentijdsevorm-

gevinggekozenkanworden.

Decommissiekanopdezebuitendijkselocatieeeneigentijdsevormgevingdui-

delijkaanbevelenenkanzichlessenaarsdakenhiergoedvoorstellen.Zeformu-

leerdeookenkeleaanvullendeaandachtspunten:

_ dedakvormendienenzoveelmogelijkonderdedijkteblijven

_ dearchitectuurvanhetnieuwerestaurantishelder,maardeanderegebouwen

vormennoggeeneenheidenzijnonvoldoendeafgestemdophetrestaurant

_ erisrekeningtehoudenmetdealzijdigheidvanhetplan,hetisookzichtbaar

vanafdeprovincialeweg

Zoweldecommissiealsdeontwerperenopdrachtgeverzijnpositiefoverdegebo-

denmogelijkheidvanvroegtijdigoverleg.Decommissievraagtomopdehoogte

tewordengehoudenvandeverdereplanuitwerking.

Lodewijk Duymaer van Twist

1 maart 2013

50 51

S T I C H T I N G I J S S C H U I T E N G O U W Z E E 2 0 1 2

De Nieuwjaarsborrel op 6

januari2013wasditkeerin

het RK-clubhuis en werd

bezochtdoordemeestebe-

stuursledenenvrijwilligers

methunpartners.

De vorst diende zich eind

januariaan,vooreenkorte

periode. Het was net ge-

noeg om met een beperkt

aantal schuiten te kunnen

zeilen.

Woensdag23januaribeslotenwedeschuitenHudson 3,de Oranje,deWillem Ba-

rendsz 1,Piet Hein,de Emma,de Prins van Oranjeende2DN’ersH138enH241ophetijs

tezetten.

Donderdag24januariwaseenprachtigedag.Jammergenoeggeenwind,maar

welleukvoorhetplaatje.Vrijdag25januaribegonweerzonderwind,maardeze

trokbeginvandemiddaglekkeraanwaardoorwegoedvanuitdehavenkonden

zeilen.Zaterdagwaserzoveelwinddatwederevenmoestenaanbrengen.Hetbe-

gonindemiddagooktesneeuwenmaardatmochtdepretnietdrukken.Dedooi

zouechtersnelgaaninvallenenafgesprokenwerddeschuitenzondagmorgen27

januari2013weervanhetijstehalenenopzoldertebrengen.

DeklassiekeschepenbeursdieisondergebrachtbijdeHiswatentoonstellingno-

digdeonsuitomeenijsschuitneertezetten.Zaterdag2maart2013hebbenwe

beslotendittedoen.Maandag4januari2013hebbenwede Maris Stellaopgezetin

deRAI.

Vorigjaar,opzondag8april2012,heefttijdensdeopendagvandebruinevloot

deIJsvogelopgesteldgestaanaandehaven.Ookditjaariserweergevraagdeen

ijsschuitneertezetten,op31maart2013.Ditzullenwijweergraagdoen.Welke

schuithetwordt,isnognietzeker.

Hetseizoenwordtzal12aprilweerwordenafgeslotenmetdejaarvergaderingin

hetRK-clubhuis.

Stichting IJsschuiten Gouwzee 2012

Indeperiodevan1oktober2012t/m31maart2013zijnweweermetdegroepvrij-

willigersopdezoldervandeFa.LeguitenRoosbeziggeweestmethetrestaure-

ren/reparerenvanijsschuiten.

Inmiddelsisderestauratievande Poolvosnagenoegafgerond.Hetschilderwerkzal

gebeurenalsdetemperatuurwathogeris.Aandemastmoetnogwelwatgesleu-

teldworden.

Voorde IJsvogelmoesteennieuweloperbalkwordengemaakt,omdatdeoudebalk

ernstigwasaangetast.

DebouwvanhetschuitjeMisjecodoordejuniorengroepbeginttevorderen.Met

dejaarvergaderingzalhetschuitjetezienzijn.

Vande15-kwadraatschuitenzijnde Gescheende IJsganghierendaarverstevigden

geschilderd.

Verderzijnalleverantwoordelijkeschippersbeziggeweestmethetnormaleon-

derhoudvan‘hunschuit’.

Omdeschuitenmakkelijkteverplaatseniserveelaanhijs-enrolmateriaalont-

wikkeldengemaakt.

Deopendagop14december2012heeftveelbelangstellinggetrokkenenhetwas

weererggezellig,mededoordeaanwezigheidvandeaccordeonclubvanSilvia

Boven.DegerestaureerdePoolvos stondophetbuitenterreinopgesteldenbinnen

indeloodsstondendeschuitenWillem Barendsz 2,delaatstbijgekomenFlippermet

nieuwezeilen,de Piet Hein,de Fintaende DN H241ennatuurlijkwaserweerde‘koek

enzopie’metsnertenchocolademelk.Dewerkvloeropzolderwerdookdrukbe-

zocht.

52 53

S T I C H T I N G I J S S C H U I T E N G O U W Z E E 2 0 1 2

Verslag rekening en verantwoording penningmeester

Stichting IJsschuiten Gouwzee

RekeningBatenenLasten

2010/11 begroting 2011/12

2011/12

H H H

Baten

Giften 1.000,00 3.500,00 1.488,65

Donaties vrienden 3.548,50 3.500,00 3.718,77

Rente 224,23 250,00 217,48

Overige inkomsten 66,45 0,00 29,95

Totaalbaten 4.839,18 7.250,00 5.454,85

Lasten

Onderhoud ijsschuiten 3.334,19 4.500,00 2.533,80

Beheerskosten 628,18 500,00 702,80

Opslagkosten 1.000,00 1.000,00 1.000,00

Verzekeringen 256,06 250,00 261,30

Bankkosten 76,54 400,00 51,73

Overige kosten 458,65 427,00 350,91

Totaallasten 5.753,62 7.077,00 4.900,54

Totaal Baten 4.839,18 7.250,00 5.454,85

Totaal Lasten 5.753,62 7.077,00 4.900,54

Resultaat -914,44 173,00 554,31

Balansper30september2012

30-09-2011 30-09-2012

H H

IJsschuiten 22.773,60 22.773,60

Rekening courant Rabobank 987,47 432,26

Rendementsrekening Rabobank 12.487,39 13.304,87

Kas & kleine kas 2,85 104,89

Voorschot ontvangen - 190,00 0,00

Totaal 36.061,31 36.615,62

Vermogen 36.061,31 36.615,62

Toelichtingen

Balans/Vermogen per 30 september 2012

Bezittingen: De ijsschuiten zijn gewaardeerd tegen aanschafprijs.

Voorschot ontvangen: Nog terug te betalen voorschot gegeven door derden voor

kosten per kas betaald.

Baten en lasten verslagjaar 2011/2012:

1_GiftLeguitenRoosiseenjaarlijksegift.Dezewordtverrekendmetde

betalingopslagruimteenonderhoudsruimtevandeijsschuiten.

2_Overigeinkomstenzijnterugbetaaldeverzekeringspremiebrand-

verzekeringvorigboekjaar.

3_Beheerkostenzijnonderanderevergaderkostenenjaarlijksenieuwjaars-

receptievoordevrijwilligers.

4_Onderhoudskostenzijnkostengemaaktvoorrestauratiewerkzaamheden

doorvrijwilligersaan de historische ijsschuiten.

5_Overige kosten zijn administratie kosten en kosten KvK.

54 55

denondernulhierinMonnickendameninLelystadzelfstot23gradenondernul.

Hetwerdhiermeezelfsdekoudstewinternachtsinds1956.Doordezeextremekou-

dezettegelukkighetijsindewindwakkentochaan,maarblevennogerglink.

Opzaterdag4februariisderestvandevlootnaarhetijsgebracht.Hetwasbehoor-

lijkkoudmaarprachtigzonnigweer.BijzonderwasdatdeFintasinds1979weer

ophetijskwam.

DeFintaisdoordefamilieKonijnditjaargeschonkenaandeStichtingIJsschuiten

Gouwzee.NicoGenot,goedevriendvanCorKonijn,heefthierookeenbelang-

rijkerolingespeeld.

OveralinNederlandwerdennuijsbanengeopendenwerdenerkortebaanwed-

strijdengeorganiseerd.InFrieslandbegondeElfstedenkoortsteheersenendit

nieuwshieldookheelNederlandbezig.Dekrantenstondenervolvanendene-

gatieveberichtenoverdecrisiswerdennaardeachtergrondverdreven.

Zondag5februari:DeHudsonIIIendeSnoepergingennaeenkwartiertjezeilen

beideerdoor.Gelukkigzonderschadeendebeideijsschuitenstondenbinnen‘no-

time’weerophetijs.

Wenamendebeslissingdaternietmeergezeildkonworden.Dewindwakken

warennognietsterkgenoeg.Naeenuurtjeophetijsgestaantehebbengingenwe

meteengroepmannenenpalenhetijsverkennenrichtingdepuntvanhetHem-

meland.Daarwaarwewatzwakkeplekkentegenkwamenwerdendieafgezetmet

takken.Hetvielopdatdezwakkeplekkenzo’n5tot6cmennietgrootwaren.Ik

zeitegenmijnbroerJan:KomopwegaandeWintervreugdophalenenditstuk

ijsbezeilen.WegingenrichtingdepuntvanhetHemmelandenhetgingfantas-

tisch.Maaropdewegterugginghetfout,éénlopergingerdooropeenstukijs

vanca1m2enwatnietdikkerwasdan3cm.Deschuitsloeg180gradeninderond-

teengelijkkreegikdegiekmeteenklapopmijnhoofdomdatdemastwasafge-

brokenterplaatsevandehommer.Resultaat:gatinmijnhoofd!

Ikmaaktemijallangeretijdzorgenomdemastennubleekookdathethout

helemaaldoodwas.Bijiederezeiltochthaddemasteraangegaan.

Nadezeilentehebbenlatenzakkenenmethulpvandevrijwilligersvandestich-

tingstondookdeWintervreugdweerophetijs,alleenwasikweluitgezeild.

Dewilomteijszeilenwashelaasgroterdanhetverstand!

Deheleverdereweekbleefhetflinkdoorvriezen.Veleschaatstochtklassiekerswer-

denuitgeschreven,zoalsdeWaterland-oost-tocht,deBannetochtenEilandspol-

dertocht.Schaatstochtendieal15jaarnietmeeropdekalenderhaddengestaan.

ZelfswerdenerwandeltochtengehoudenovereenbevrorenWaddenzee.Maarop

8februarikwamereendefinitiefbesluit:DitjaargeenElfstedentocht.

Groteteleurstellingvoordeschaatsers,maarookvoordegroteaantallenvrijwil-

ligersdiedagennachtintouwwarenomhetijssneeuwvrijtemakenvooreen

W I N T E R V E R S L A G 2 0 1 1 - 2 0 1 2

Winterverslag 2011-2012

Ton Meijer

Toenikinhetnieuwslasdatinnovember2011dewaterstandeninderivierennet

zolaagwarenalsin1955dachtikmeteen:Ditkonweleenseenfebruariwinter

worden.

In1956begondewinterop1februarimaarookmetveelsneeuweneenElfsteden-

tocht.Misschienhebikindiewinterhetijszeilviruswelopgelopen.

MijnvaderhadnetdeHudsonIvanPietGrasgekochtenmijnmoederzatzwan-

gervanmijindeschuit.Duswieweet...

Tegenvrienden,collega’smaarookopdejaarvergaderinginRoelofarendsveenen

deopendagvandestichtingzeiikdatdoordezegelijkenissenweditjaarweleens

eenfebruariwinterzoudenkunnenkrijgen.Ikkreeggelijktehoren:Jahoordaar

hebje‘TonPelleboer’!

Maarwatgebeurter?Preciesop1februarivieldewinterinmeteenijzigekoude

wind,kracht5uithetoostenentemperaturenvan6tot9gradenondernul.Inéén

nachtlagdeGouwzeealdichtmetzwaargrondijstotdelijnHoekvandeNoord

endeNes.

DevolgendedaglagdeijslijnaltoteenpaarhonderdmetervoorMarken.

Doordehardeoostenwindliependegevoelstemperaturenopdedagoptotzo’n

16gradenondernul.

3Februari:’smiddagssneeuwennietzo’nbeetjeook,ervielruim10cmwatheel

jammerwasvoordeijsaanzetwantdevelewindwakkendienunetdichtwaren,

warennietmeerwaarneembaar.

Hetwasalweervoordederdejaarachterelkaardatdesneeuwtevroegkwamen

deGouwzeeonbetrouwbaarmaakte.

DeeersteschaatsergingeninWaterlandalvoorzichtjesdeeerstetochtjesrijden.

VoorSimonVerbeekbetekendedatmeteenzijnlaatstetocht.Hijvielovereenpol

grasdieuithetijsstakenbrakzijnvingerenbeenoptweeplaatsen.Ditgebeurde

inhetVarkenslandenhetwaseenheelgedoeomdaaropgehaaldtewordendoor

eenambulance.Wantlegdatmaareensuit!Enookomdathetsteedshevigerbe-

gontesneeuwen.Simonwastrouwensnietdeenige.OokKlaasvanWaverenen

PietVlugtkwamennietschadevrijuitdezeeersteschaatsdag.

TochzijndeDO-XendeHudsonIIIopdezevrijdagalnaarhetijsgebracht.

Indenachtvan3op4februariginghetkwikhardonderuitendaaldetot17-18gra-

56

goedeijsaanzet.Helaasallesvoorniets.Hetwasvoordeijszeilersweleenprach-

tigezeildag.

DeDuitsetelevisiezenderNDRheeftmetdiverseijsschuitenmeegezeildenheeft

eenreportagegemaaktoverdeStichtingenhetijszeilenopdeGouwzee.Ditzou

ergensinaprilwordenuitgezonden.

Donderdag9februari:mooiwinterweer,maarnetteweinigwindomtekunnen

zeilen.

Vrijdag10februariwelweereenmooieijszeildag.

Zaterdag11februari:strakblauwehemelmaargeenwind.Voorschaatsminnend

Nederlandeentopdag.VeletienduizendenschaatsersredendeWaterland-oost-

tochtenhaddenhundagvanhunleven.Wijkondenalleenmaarmooieplaatjes

schietenenmediatewoordstaan.

OvermediaaandachthaddeStichtingzekernietteklagen.NietalleendeDuitse

NDR,maarook1-VandaagenRTVNoordHollandbesteeddetelevisietijdaanhet

ijszeilen.Debladen‘Traditie’,‘Landleven’en‘Kosmos’kwameninditjaarnog

metfotoreportagesoverhetijszeilenopdeGouwzee.

’sAvondswerddeKeizersgrachtraceinAmsterdamverreden.Bijdevrouwenwon

onzeWaterlandseschaatscrackAnnetteGerritsenuitIlpendamdetitelbijde

vrouwen.

Zondag12februariwerdweereenmooieijszeildag.Deschuitenmoestenweleerst

eenstukdoordesneeuwwordengeduwd,maarverderopwashetijsprachtig.

Nergensmeerzwakkeplekken.

MaartenHuibregtsemetdeDO-X,HenkBovenmetdeHudsonIIIenikzelfmet

deIJsvogelzijnopMarkengeweest.Terughebiknogeenechtpaarmeegenomen.

Zijwildengraageenstukjemeezeilenenikzei:JulliekunnenmeenaarMonnic-

kendammaarikbrengjulliealleennietmeerterug.Oja,nogééndingetje:de

kostenzijnH15,00perpersoon.Geenprobleem.

Zegenotenvolopvandezeiltochtenzeidentegenmij:InNederlandwonenruim

17miljoenmensen,hoeveelzoudenerineenijsschuithebbengezeten,duswat

wijmeemakenisuniek.Helemaalmeeeenswantdatishetook.IJszeilenmetdeze

prachtigeschuitenisietsunieks.

Endanslaathetweeropmaandaghelemaalom.HardeNW-wind,regenentem-

peraturenverbovennul.Opmaandagendinsdagiserdooreenaantalvande

stichting nogwelgezeild, waaronder MarcelVisserenGeertVissermetPeter

HoinsmetdePrinsvanOranje.

Opzaterdag18februarizijnalleschuitenweernaardebasisgebracht.Tochduur-

dehetnogruimeenweekvoordagalhetijsverdwenenwas

Dezewintervertoondevelegelijkenissenmetdewintervan1956alleenwatkorter

ennuzonderElfstedentocht.

57

Verslag werkgroep ‘Oral History’ over het jaar 2012

In2010isdoorhetbestuurvandevereniging‘OudMonnickendam’hetinitiatief

genomenomeenwerkgroepintestellendiezichbeziggaathoudenmethetin-

terviewenvan‘oud’-monnickendammers.

Debedoelingisdatdeinterviewseenbeeldgevenvandelokalehistorische,maat-

schappelijkeencultureleontwikkelingen,zoalsdesamenstellingvandegemeen-

schap,deculturelediversiteit(waaronderdejoodsegemeenschap)enontwikke-

lingenopeconomischgebied(opkomstenneergangvandestad;verdwenenbe-

roepen).NaastMonnickendammerszullenookmensenwordengeïnterviewddie

voorWaterlandeenrolvanbetekenishebbengespeeldofeenwaardevolleinvul-

linghebbengegevenaandeactiviteitenvoordegemeenschap.Deinterviewsma-

kendeeluitvanhetcultureelenoorlogserfgoed.

In2012zijnachtpersonengeïnterviewdwaarmeehettotaalaantalpersonenuit

komtoptwaalf.

Vanafdetweedehelftvan2011isoverleggevoerdmethet‘4meicomité’omteko-

mentoteensamenwerkingomdatditcomitézichbezighoudtmethetintervie-

wenvanpersonendieactiefzijngeweestinhetverzet.Vanafbegin2012zijndeze

interviewsookopgenomeninhetarchiefvande‘Oralhistory’werkgroep.Het

betreftintotaalvijfinterviews.

DoorPetervanMaanenburgisin2012eentrailergemaaktmetfragmentenvande

interviewsdievanafdeopeningvanhetnieuwemuseumindeontvangstruimte

vertoondworden.

Dewerkgroepheeftzichin2012intensiefbeziggehoudenmetdevraaghoeen

waardeinterviewsnaarbuitengepresenteerdkunnenworden.Hierbijheeftover-

legplaatsgevondenmetmeerderepartijenovervormenvanpresentatie.Inmid-

delshebbenwevaneenleveranciereenvoorstelgekregen.Dewensvandewerk-

groepisomdeinterviewsviaeenwebsiteinhetMuseumdeSpeeltorenbeschik-

baartestellenvoorbelangstellendenwaarbijgezochtkanwordenoponderwerp

59

Jaarverslag Archeologische Werkgroep Waterland

Algemeen

DeArcheologischeWerkgroepWaterlandsteltzichtendoel(sindsdeoprichting

innovember2011)omheterfgoedvanMonnickendamenWaterlandveiligtestel-

lendoordeterminatie,restauratie,conservering,tentoonstelling,beheerenop-

slag.SindsdeopeningvanhetWaterlandsmuseuminhetvoorjaarvan2012heeft

dewerkgroepeeneigenwerkruimte.Dezeruimtewordtdoordewerkgroepaan-

gepastomhetvoorjaarvan2013actiefingebruiktenemen.

Dewerkgroepbestaatmomenteeluiteentientalledenmetverschillendeachter-

grondenenisnoginoprichting.

Vergaderingen

Nadeoprichtingsvergaderinginoktober2011wordtelkemaandvergaderdinde

zaalvanhetTIP-kantoor.Tijdensdezevergaderingenwordtdevoortgangbespro-

kenvandelopendeprojectenenerzijds,anderzijdswordtingehaaktopactuele

archeologischeontwikkelingeninderegioWaterland.Opditmomentbestaatde

werkgroepuiteentientalleden.

Mochtjeookeenkeerinteressehebbendeelte

nemenaandemaandelijksevergadering,stuur

daneene-mailnaararcheologiewaterlandAg-

mail.com.

Werkruimte

Opditmomentisdewerkgroepdrukdoende

methetinrichtenvandewerkruimteinhetWa-

terlandsmuseum.Indezewerkruimteworden

vondstengedetermineerd,gerestaureerd,ge-

conserveerdengearchiveerd.

Indewerkruimteismomenteelalleendekorte

muuringerichtmeteenviertalschappen(zie

afbeelding).Dewerkruimtezalookaandelan-

58

enpersonen.Bijdeselectievaneenonderwerpishetdebedoelingdatallegeïnter-

viewdendieoverditonderwerpwatverteldhebben,inbeeldkomen.In2013

hopenweeendefinitiefbesluittenemenoverdeaanschafvanbenodigdehard-en

softwarevoordepresentatievandeinterviews.

Ookheeftdewerkgroepzichbeziggehoudenmethetindienenvansubsidie-aan-

vragenbijcultureleinstellingen.Indecembervan2012kregenwevanhetCoöpe-

ratiefondsvandeRabobankeenbijdragevanH2.500vooronsproject.In2013

wordenopditgebiedverdereactiviteitenondernomen.

Inoverlegmethetbestuurvanonzeverenigingwordtdelijstvanteinterviewen

personenregelmatiggeactualiseerd.Eind2012stondener22personenopdelijst

dienoggeïnterviewdkunnenworden.

De samenstelling van de werkgroep is:

EllyBeintema(interviewer)

EstherGobel(adviseringsubsidieetc.)

MargitKoning(voorbereiding)

KoertKraak(coördinatie)

PieternelRol(registratieenrubricering)

PetervanMaanenburg(opnamen,archiverenenbewerken)

Werkruimte

61

OnderleidingvandeamateurarcheologenArjanOuwehandenMarcoFeenstrais

aandehandvandoorgeïnteresseerdenaangeleverdevondstenmaarookmeege-

brachteoudeenantiekevoorwerpenbekekenwatdeouderdomeneventuelewaar-

devandezevoorwerpenkanzijn.Metbehulpvannaslagwerkenendemoderne

iPadwerdterplekkegeprobeerduittezoekenwathetvoorwerppreciesisenwat

deeventuelewaardekanzijn.Naaraanleidingvandeeerstetweedeterminatie-

middagenisookindevoorjaarsvakantieeendeterminatiemiddagingepland.

J A A R V E R S L A G A R C H E O L O G I S C H E W E R K G R O E P W A T E R L A N D

60

gekantmetvierschappeningerichtworden.Naastdeschappenzullentweewerk-

tafels,vierstoelenenverlichtingindevormvaneentafellampgeïnstalleerdwor-

den.Opdeschappenzullendegerestaureerdevondstenwordengeplaatst.

Website

OpditmomentheeftdewerkgroepopdewebsitevanOudMonnickendameen

kleingedeeltetothaarbeschikking.Onderdekop‘WerkgroepArcheologie’zijn

delaatstepresentatiesenarcheologischeverslagenopgenomen.

Omdewerkgroepmaarookdecollectievooriederegeïnteresseerdebeschikbaar

entoegankelijktemaken,wordtgewerktaaneeneigenwebsite.Opdezewebsite

wordtallerelevanteinformatieomtrentdewerkgroepopgenomen,zoalslidmaat-

schap,doelstelling,leden,onderzoekenenookdearcheologischecollectie.Hetis

namelijkdebedoelingdearcheologischecollectievandewerkgroepopdewebsite

optenemen.OpditmomentwordtgekekennaarhetZCBS(ZijperCollectieBe-

heerSysteem).Ditisspecifiekesoftware(opensourceengratisingebruik)voor

archeologische/historischeverenigingenenmusea.Dewebsiteheeftookaleen

eigendomein,namelijk:www.archeologiewaterland.nl.

Activiteiten

Dewerkgroepheeftalenkeleinteressanteactiviteitengeorganiseerd.Deactivitei-

tenzijneropgerichtdekennisoverdegeschiedenisendearcheologievanderegio

Waterlandinhetbijzonderonderdeledenvandewerkgroepteverspreidenente

verbeteren.Daarnaastishetdebedoelingomookmetcollega’svananderewerk-

groepenkennistemakenenonderlingervaringentedelen.

Excursie Dijkeinde

Opzaterdag24november2012heeftdearcheologischewerkgroepeenbezoekge-

brachtaanhetverdwenendorpbijDijkeinde.Samenmetdeledenvandehistori-

scheverenigingvanZuiderwoude(VerenigingSuderwouHistorie)ishetarcheolo-

gischbeschermdelandschaprondDijkeindebestudeerd.Aandehandvanoude

kaartenenmondelingeoverleveringenisbekekenwaarzichinvroegertijdenmen-

selijkeactiviteit(indevormvanbebouwingenwaterwegen)heeftafgespeeld.

Determinatiemiddagen

Eind2012zijnindeKerstvakantiedoordearcheologischewerkgroeptweedeter-

minatiemiddageninhetWaterlandsmuseumDeSpeeltorengeorganiseerd.Deze

middagenwerdengeorganiseerdinverbandmethetactiviteitenprogramma‘Elke

dagwat’museumdagen.

Determinatiemiddagen

62

Overzicht besturen

Bestuursleden VOM

Voorzitter: JanKonijnSecretaris: VincentKeesmaatPenningmeester: BertienvanderKolkVice-voorzitter: KoertKraakLeden: GarreltBont EdWillms KlaasRoos TonMeijer FransRonchetti

Bestuur Stichting Museum de Speeltoren

Voorzitter: FransFontaineSecretaris: FransRonchettiPenningmeester: BertienvanderKolkLeden: NellekePersoons Paulvan’tHof GarreltBont ArjanOuwehand

Bestuursleden Stadsgidsen

Voorzitterenorganisatorvanderondleidingen: GreetjedeHaan-RundervoortPenningmeester: InekePlat-PauwsPubliciteit: RinideWeijze

Bestuursleden Stichting IJsschuiten Gouwzee

Voorzitter: KlaasRoosSecretaris: MarcelVisserPenningmeester: JanKonijnPromotie/IJscoördinator:TonMeijerVrijwilligers: HenkKalshovenSchaatsvereniging: RobvandeGeer

63

Bezoek Archeologische werkgroep Purmerend

Injanuari2013iseenbezoekgebrachtaan

hetnieuweonderkomenvandeArcheologi-

sche Werkgroep Purmerend. Deze werk-

groepismeerderejarenactiefenbeschikt

over een interessante collectie van vond-

sten.Dezewerkgroepheefteenaantalac-

tieve leden die zich bezighouden met de

historie(enarcheologie)vanPurmerenden

omstreken.

Zoalsdezefoto laatzien,heeftdevereni-

gingeenprofessionelemaniervanhetten-

toonstellenvanvondsten.

Zodradewerkruimtevanonzewerkgroepofficieelingebruikwordtgenomenzal

dewerkgroepuitPurmerendeenbezoekbrengenaanonzeeigenwerkruimte.

VitrinePurmerend

Tijdensdewekelijksebijeenkomstenwarenerregelmatigbelangstellendenaan-

wezig,diemeestal,wanneerzedevereisteminimumleeftijdvanzestienjaarhad-

denbereikt,lidwerden.Lidwordengingechternietzomaar.Doordeledenwerd

gestemdofdekandidaatkonwordenaangenomen.Alsjenietgoedbekendstond,

maaktejeweinigofgeenkans.Vandeledenwerdeenvoorbeeldigehandelen

wandelverwacht.ToenDirkBosschieter,SentdeRuijgenDirkTrompeenkeer

dekermishaddenbezocht,kregenzevanhetbestuureenreprimande,wantzoiets

deedjenietalschristelijkejongeman.Tijdensdejaarlijksekermisweekwarende

CJV-ersnamelijkintensiefbetrokkenbijallerleievangelisatie-activiteiten.Aleer-

der,op3februarivandatjaar,haddesecretarisgenotuleerd(hetwasblijkbaar

nodig)overhetgedragvandeleden,‘datzijnietmethuninsignedeherbergin-

lopen,datisvoordevereniginggeenmooiteeken.AlsgeeenChristenjongeling

wiltzijn,moetgedatlaten’.Eenenkelekeerwerdeenlid,wegensonacceptabel

gedrag,geroyeerd.

Meerderekerengingendeherenop2ePinksterdagnaarVelserbeek,omdaarhet

Pinksterfeesttevieren.OokhetNoord-Hollandsezendingsfeest,datinjuni1902

teHeiloovoordezevendekeerwerdgehoudenen3à4000bezoekerstrok,werd

bezocht.DeCJVhadeenbootgere-

geld, die vanuit Edam naar Alk-

maar voer en 150 bezoekers her-

bergde.Onderhendeledenvande

fanfare‘Halleluja’uitMonnicken-

dam,datsamenmeteenfanfareuit

Alkmaar,debegeleidingvandesa-

menzangverzorgde(4).

BestuurenCommissievanbeheer

Een bestuur, bestaande uit een

voorzitter, ook wel president ge-

noemd, een secretaris, penning-

meester,algemeenadjuncteneenbibliothecaris,behartigdedepraktischeenin-

houdelijkezaken.

Datbestuurwerdvanafmei1890bijgestaandooreen‘Commissievantoezicht’,

bestaandeuitvijfherenvanbuiten:drieuitAmsterdam,éénuitZwartsluisenéén

uitDoorn,aangevuldmetDs.HartgerinkenveehouderGerritUbbels(1862-1944).

Lotingbepaaldewanneeriemandmoestaftreden.

In1902bestonddezeCommissievantoezichtuitDs.T.Rinses(1851-1919),ArieOos-

terveld(1857-1916),meesterJanCornelisLuitingh(1839-1912)envanOverleekJan

65

JacobMolenaarenGrietjeMan

D E G E S C H I E D E N I S V A N ‘ S A M U Ë L ’ E N ‘ S A M U Ë L ’

64

De geschiedenis van ‘Samuël’ en ‘Samuël’

Het gebouw Samuël in de Kerkstraat,

hoekSmidsteeg,iseenontmoetingscen-

trumwaarbijnahonderdvijfentwintig

jaar,ouderenenjongerensamenkomen

voorallerleiactiviteiten.Redenomde

geschiedenisvandit‘lokaal’,zoalshet

lange tijd werd genoemd, in kaart te

brengen(1).Eengeschiedenisdieonlos-

makelijkverbondenismetdeChriste-

lijkeJongelingsVereniging‘Samuël’(2),

tothaaropheffingin2003,eigenaarvan

ditpand.

De C.J.V. Samuël

DeCJVSamuëlwerdopdonderdag27augustus1885‘geboren’(3).Wiedeinitia-

tiefnemerisgeweest,wordtnergensvermeld,maarDs.Hartgerink,in1884beves-

tigdalsNed.HervormdpredikantteMonnickendam,waseriniedergevalbijbe-

trokken.Datvaltoptemakenuitdenotulenvan5december1893.Eénvandeleden

vroegdieavond,waaromdeCJV‘Samuël’heette.Ds.Hartgerinkantwoorddedat

hetdebedoelingwasomdeCJV‘Izak’tenoemen,maardatuiteindelijkwerdge-

kozenvoor‘Samuël’.Zijnbetrokkenheidzalnogvakeraandeordekomen.

DeCJVbegonin1885metnegenleden.HarmenJohannesDijkstra,JanBobeldijk

(in1888voorzitter),HendrikCorneliszMeijer,JohanAndriesBurger,Pieterde

Wit,JanGroen(secretaris/notulist),GerritKramer,MartienButtermanenGerrit

Postwarendemannenvanheteersteuur.ZevenvanhenkwamenuitMonnicken-

dam,deleeftijdvarieerdevan18tot32jaar.

In1886kwamenertwaalfjongemannenbij,in1887veertien.Wiezijndienstplicht

moestvervullenofgingtrouwenverliet,somstijdelijk,devereniging.

Deledenbetaaldeneenpaarcentencontributieperweek.Erwasookeengroep

begunstigers,dieelkjaareenbedrag(je)indekasstortten.

CJVstempel

67

Deplaatsvansamenkomstbleekechtergeenide-

aleplek,wanthetDiaconiegebouwwasvooraleen

opslagplaatsvanuitdeelmaterialenaanbehoefti-

gegemeenteleden.Op26september1888vroeg

hetCJV-bestuuraandediakenen‘omenigeverbe-

teringaanhetlokaalteverrichten’.Zijbeloofden

dezaaktebekijken,waarnaop13decemberwerd

besloten dat, als het winterseizoen voorbij zou

zijnendekachelweggeruimdwas,hetlokaalnet-

jesinordegebrachtzouworden.Maardanwashet

algauwmaartofapril.

Een eigen onderkomen gezocht

Nee,menwasnietzogelukkigmetdiekamerinhet

Diaconiehuis.DeCJVzougraageeneigenonderko-

menwillenhebben.Maarerwaseenprobleem.Tij-

densdevergaderingvan28maart1889kwamalge-

meen adjunct Elia Oudkerk met de mededeling

‘datdevergaderingnieteenvereniginggeheeten

kanwordenendusookgeenlichgaamis.Doordit

juist te verkrijgen heeft het bestuur besloten de

verenigingalsrechtspersoontelatenmaken’.

Nawatschaafwerkaandestatutenenhethuis-

houdelijkreglement,werdop5oktober1889,bij

KoninklijkBesluit,degevraagdeerkenningver-

kregen.Datmaaktehetmogelijkomeengebouw

tekopen,wantdatdaaraanwerdgedacht,blijkt

uitdenotulenvan5november1889.Toendebe-

langstellenden na de pauze vertrokken waren,

deedhetbestuurdeledeneenvoorstel,waarbij

voorafstriktegeheimhoudingwerdgevraagd.

‘Wijwillenzeergaarneomonderscheideneomstandigheden,alsdaarzijndewei-

nigeruimtebijgrotevergaderingen,hetslechteenonvoldoendelichtbijbijeen-

komstenopdedagtehouden,deafhankelijkheidvandeherenbestuurdersder

diaconalegoederen,dusookvanditlokaal,deweinigezekerheidomdaardoor,

ookmethetoogopsprekers,nietinmoeilijkhedentegeraken(...).Wijwillenzeer

gaarneeeneigenlokaalhebben.Ditisteverkrijgenofdoorhuringofdoorkoping.

Watzoudendeledendenken,wanneerdeverenigingdaartoeoverging?Sommige

ledenopperdendevraagofhetbestuur(enzeerterechtwasditaangemerkt)de


Statuten1902

Statuten1902

WillemsGroot(1852-1928BroekinWaterland)enJacobMolenaar(1859-1950).

Denaamwerdrond1915gewijzigdin‘Commissievanbeheer’.In1925bestondde

commissieuitdeherenDs.JanHendrikVaandrager(1888-1968),CornelisUbbels

(1875-1953),PietMaas(1880-1954),DirkMolenaar(1890-1955)enJanOosterveld

(1880-1970).Dezemannenwerdenkeeropkeerherkozenenhebbendusheelwat

jarenhunbesturendewerkverricht.

Het Diaconiegebouw

Vandeoprichtingendebeginperiodezijngeengegevensofnotulenbewaardge-

bleven.WaardeledenvandeCJVdeeerstejarensamenkwamen,hebiknietkun-

nenachterhalen.Deeersteinformatiedateertvan9mei1888,toenhetbestuurvan

deCJVperbriefaandeDiaconievandeHervormdegemeentevroeg,ofzijvier

avondenperweek(?)gebruikmochtmakenvanhetDiaconiegebouw(5).06janu-

ari1876Dekeusvoorditgebouwwasnietvreemd.Op15juli1886haddenDs.Hart-

gerinkalsvoorzitterenDs.Wüstenhoffalssecretarisvandeverenigingtotstich-

tingeninstandhoudingvanScholenmetdeBijbelteMonnikendamper1januari

1887degrotebenedenzaalvanhetDiaconiemannen-envrouwenhuisgehuurd,

tenbehoevevandeBewaarschool.Eenvandebepalingenwasdathetgehuurde

alleengebruikmochtwordenalsbewaarschool,zondagsschool,vergaderruimte

voorjongelings-,jongedochters/

mannenen vrouwenvereniging

etc.Dathuurcontract–f50,per

jaaringrofzilvergeldtebetalen

intweetermijnen–konelkjaar

verlengdworden.Ds.Hartgerink

zalhetbestuurvandeCJVdaar

vermoedelijk attent op hebben

gemaakt.

De diakenen gingen akkoord,

vroegeneenhuurprijsvanf10,-

perjaar,maarbehieldenzichhet

recht voor, om de huur te allen

tijdeaandeCJVtekunnenopzeg-

gen.Vanafdietijd–27mei1888

voor het eerst – werden er met

potlood, latermetpen,notulen

vande‘vergaderingen’bijgehou-

den,zoalsdeCJV-bijeenkomsten

jarenlangwerdengenoemd.

66

Notulenboek1888-1890eerstepagina

69


voortCrommelin(1837-1910)teBloemendaal,inMonnickendamvertegenwoor-

digddoorkandidaat-notarisCornelisWilhelmAnthoniusvandeWael,wasbereid

eenrentelozeleningvanf1500,-teverstrekken,dieinachtjaarmoestwordenaf-

betaald.Deeerstezevenjaarf200,-,delaatstebetalingf100,-Dekopersverplicht-

tenzichomhetgebouwgoedteonderhouden,eenbrandverzekeringaftesluiten

tegenherbouwwaarde.Hetmochtgeenanderebestemmingkrijgen.Deeerste

betalingmoestop1februari1891plaatsvinden.

Tijdensderondvraagwerdgevraagd,hoemendief200,-perjaarbijeendachtte

krijgen,waaropdevoorstellerantwoordde,datdieaflossingzoumoetenplaats-

hebbendooreentrekkinguitdevolgendeaantegeveninkomsten:

a.verhuringen,b.bouwfondsgelden,c.contributiesvandeledenenbegunstigers,

d.collectesengiften.Hetbestuurkreegvandeledenvolmachtomdeleningafte

sluiten.

Buitendeleningwaserdusinkortetijdzo’nf1600,-aangiftenbinnengekomen.

Vanwieenhoeveel,isnietnategaan,omdatergeenkasboekenvandeCJVbe-

waardzijngebleven.MaarhetvermoedendatDs.Hartgerinkeenflinkbedrag

geschonkenheeft,lijktgerechtvaardigd,wantdeCJVwashemzeerlief,zoalszal

blijken.

Hetvoormaligekoffiehuiswerdingerichtvoorhethoudenvanvergaderingenen

bijeenkomstenenkonalop1december1889ingebruikwordengenomen.De

daarachtergelegenwoningop1februari1890.

Uiteraardwarendejongemannennieuwsgierignaarhunnieuwe,eigenonder-

komen.Tijdensdevergaderingvan3december1889mochtenzehetnieuwelokaal

bezichtigen.

AanheteindvandiebijeenkomstsprakvoorzitterBobeldijk‘eenwoordvanaf-

scheidbijhetverlatenvanhetsteedsgebruiktegebouw’,datvandeDiaconiedus.

Niemandzaleromgetreurdhebben,denkik.Denotulenmeldennergenseen

naamgeving.HetlokaalwaseigendomvandeCJVenheette‘dus’Samuël.

Beheer

Eeneigengebouwvraagtombeheerenonderhoud.Daaromwerdbeslotenomeen

conciërgeaantestellen.ToenvoorzitterBobeldijkdevergaderingverliet,stelde

deadjunctvooromLeentjeRoos(1821-1902),demoedervandevoorzitter,inmid-

dels68jaarennaaistervanberoep,alshuisbewaarsteraantestellen.Zijwaswe-

duwe,sindshaarmanHuijbertBobeldijk(1815)op10mei1884wasoverledenen

konzo’nbaantjeduswelgebruiken.

68

middelendaarvooraanbrengenkon.Hethieropgegevenantwoordluidde:met

uwmedewerkingenonderbiddendopzientotGod,vanwienallegoedegavenen

volmaaktegiftenzijnendieonsnooitbeschaamt,alswijmaarwaarachtigopHem

vertrouwen,danja,voorzeker’.

Metalgemenestemmenwerdhetgedanevoorstelaangenomenenhetbestuur

volmachtgegeventehandelen‘opdiewijze,welkehetwerkelijkheildervereni-

gingbevorderenkonenzou’.

Een pand gekocht

Aleenweeklater,op12november,deeldedepresidentdeledenmee,dathetbe-

stuurvandegegevenvolmachtgebruikhadgemaakteneenlokaalvoordevereni-

ging gekocht had,‘zijnde het tegenwoordig Noordhollandsch koffiehuis met

schuur’.DatkoffiehuisstondindeKerkstraattegenoverhetDiaconiegebouwen

waseigendomvanmr.timmerman,te-

venskasteleinJohannesAdrianusNeij-

zen (1831-1907), in 1856 getrouwd met

kasteleinsdochter Margaretha Sister-

mans(1837-1882).

Hetwasdriebestuursleden–schoenma-

kerJanBobeldijk(1856-1928DenHaag),

metselaarSijmonMarees(1859-1916)en

schoolmeesterAlbertusEngberts(1869-

1891 Zwartsluis), respectievelijk in de

functievanvoorzitter,penningmeester

enalgemeenadjunct–geluktomop29

november1889(dedatumvandeacte)datpandindeKerkstraattekopen.Deprijs:

f2900,-plusf200,-voornegenstelbinnenjaloezieënentweeënveertigstoelen.

Hetdaarachtergelegenhuis,voorheenpakhuis,vieleveneensonderdekoop(6).

Financiering

Ookdekwestievandefinancieringkwamaandeorde.Erwerdeenlijstgemaakt

metdenamenvandeledendiewekelijksezoudenbijdragen:enkelecentenper

lid‘omdeschuldvanhetlokaaltedelgen.Bijnaallenvindenditvoorstelgoeden

tonendatdoortekening’.Maardatwasbijlangeniettoereikend.Tijdensdever-

gaderingvan21januarideeldeadjunctEngbertsdevergaderingmee:‘Aangezien

dekoopsom(zoalsiederuwerbekendis)op1februari1890aandeheerNeijzen

betaaldmoetzijnendeverenigingdiesomnogslechtsvoordehelftaangiftenin

haarbezitheeft,zoheefthetbestuurnaonderlingoverleg,goedgevondendever-

enigingvoortestelleneenleningaantegaan’.DeheerWillemPhilipvanWicke-

Januari1876

71

Aandacht voor de minder bedeelden

Ookzijnaandachtvoorenbewogenheidmetminderbedeeldenwasgroot.Toen

erop6januari1902inhetAlgemeenHandelsbladeenoproepverscheen,omeen

Monnickendamsgezintesteunen,‘dattenonderdreigttegaan,omdatdeman

ongeneeslijkziekisenzeven,voorhetmerendeelzeerjongekinderenheeft’,

stondinhetrijtjenamenvanhen,diedeoproepdeden,tussendievanburgemees-

tervanAkenendoktervanderMolenookdenamvanDs.Hartgerink.

SchuitemakersPurmerendeCourant

schreefop12april1908:‘Ds.Hartge-

rinkheefttijdenszijnlevengetoond

een medelijdende aard te bezitten

voorarmenenongelukkigenzijner

gemeente’.9

Nogeenvoorbeeld.Eenpaargehuw-

de vrouwen hadden de vereniging

‘Tabitha’opgericht.Zijgavendekin-

derenvandestadgratisonderrichtin

hetvervaardigenvangebreideenge-

naaide kleding. Elk jaar met Kerst

werdendieveletientallenkledingstukkenuitgereiktaanminvermogendeouders

indestadendatwarenerindietijdheelwat(12).

Dekrantvan16november1910schreefdaarover:‘DoorwijlenDs.Hartgerink,

wienhetnietaanliefdevoordenevenmenschontbrak,werdvoorhetkoopenvan

materiaalmildgegeven’.ZijncollegavanderZwaalmelddedatHartgerink‘de

eerstestootaan‘Tabitha’hadgege-

ven(datmoetin1897zijngeweest)en

verder tot z’n dood getoond heeft,

dezeverenigingtewillensteunenen

inbloeitedoentoenemen’.Hijwas

dus min of meer de motor van dit

liefdadigheidswerk, dat jarenlang

geleid werd door mej. A. Tekelen-

burg(13).

Legaat van f 3000,-

OoknazijnvertrekuitMonnicken-

damisDs.HartgerinklidvandeCJV

gebleven.Pasop27maart1908,een

paardagenvoorzijnoverlijden,heeft


70

Kerkstraat 34 – woonhuis van notabelen,

gefortuneerden en dominees

HetgebouwSamuëlstaatopeenhistorischstuk-

jestadsgrond,wantdeKerkstraatiséénvande

oudstestratenvandestad.Vanafhetmiddenvan

de17eeeuwkunnendebewoners(7)getraceerd

worden, via de verpondingsnummers (8). Een

overzichtvanwieerhebbengewoond,vindtuin

bijlage1.

Ds. H.J. Hartgerink

Zijnnaamisaleenpaarkeergevallen.Ds.HendrikJanHartgerinkwasvoorde

CJVheelbelangrijk(9).Eenaantaljarenwashij(ere)voorzitterenvanafseptember

1902ookvoorzittervanhetfanfare-korps‘Halleluja’,datuitdeCJVwasvoortge-

komenenerdusnauwebandenmeehad(10).Hijschonkhetkorpsdiversemu-

ziekinstrumenten.

Op2maart1902vierdeHartgerinkzijn25-jarigambtsjubileum,maaraanhet

eindevandatjaarkreeghijproblemenmetz’ngezondheid.Denotulenvande

CJV-vergaderingenmelden,somswekenachtereen,zijnafwezigheid.Welheeft

hijindekerknoghetopeningswoordgesproken,toendeCJVop3november1903

haar19e‘verjaardag’vierde.

Ds.Hartgerinkkonechterdezondagsedienstennietmeervervullen.Datwasvoor

deKerkenraadredenomin1904eenhulppredi-

keraantestellen,kandidaatA.vanderZwaaluit

Rotterdam,diedeHervormdegemeentetotjanu-

ari1922zoudienen.

OmdatHartgerinksgezondheidnietverbeterde,

vroeghijper1september1905eervolontslagvan

zijnbediening.VanderZwaalwerdbevestigden

namz’nintrekindepastorie.

Op5februari1906vertrokHartgerinknaarHaar-

lem, om daar zijn emeritaat door te brengen.

Doorvelenwerdzijnafscheidbetreurd,wantde

ongetrouwdedomineehadzichzeergeliefdge-

maaktenzichgeweldigingezetvoorhetMonnic-

kendamskerkelijkleven,dejongereninhetbij-

zonder(11).

Kerkstraat17eeeuw

73

Destoomtramwasindecember1888gaanrijdenendatwaseengrotevooruitgang,

algingernogaleenswatmismetdedienstregelingengebeurdenerregelmatig

ongelukken.

Naastdebestaandeopenbareschoolwasin1883eenSchoolmetdeBijbelopge-

richt(15).

Onrust op het kerkelijk erf

Ophetkerkelijkerfwashetonrustig,vanwegeeensterkopkomendevrijzinnig-

heid.NietalleenindeclassisEdam,waarMonnickendamonderviel,maarooklan-

delijk.DeVrijeUniversiteitvanAmsterdamspeeldedaarbijeenbelangrijkerol.

DieonrustbegoninMonnickendamalin1885,maarescaleerdeinaugustus1889.

Hetleiddetotdestichtingvaneennieuwkerkgenootschap,datin1892denaam

‘Gereformeerdekerken’zoukrijgen.EensamengaanvandeDolerenden,diezich

in1886o.l.v.AbrahamKuijperhaddenverwijderdvandeNed.HervormdeKerk,

metdeAfgescheidenenvan1834,diezichin1869haddenverenigdmetdeChriste-

lijkeGereformeerdeKerk.HetkosttedeHervormdekerkzo’nzestigleden(16).

Inhetkleinestadjewerddepijnvandekerkelijkeverdeeldheidnogjarenlangge-

voeld,ookdoordejongemensen.Toenerop17maart1891tijdenseenCJV-bijeen-

komsteenuitnodigingwerdvoorgelezen‘totbijwoningdervergaderingvande

bondsringAmsterdamenomstrekenvanJongelingsverenigingenopGerefor-

meerdegrondslag,werddezemetbijnaalgemenestilzwijgendheidterzijdege-

legd.Watzoumenookzeggen?’

GelukkigisderelatietussenHervormdenenGereformeerdengaandewegverbe-

terd.Inmaart1920bijvoorbeeldmochtdeGereformeerdemeisjesvereniging‘Ly-

dia’inSamuëleenbazarhouden.Deopbrengst–f1300,-wasbestemdvoorde

GereformeerdediaconieenbedoeldalsbijdrageindeverpleegkostenvanJacob

Kronenburg,dieinhetTBC-sanatoriumSonnevanckteHarderwijkverbleef(17).

Lauwheid in de kerk

Dekerkelijkebetrokkenheidstondindietijdopdetocht.IndenotulenvandeKR

d.d.15maart1889staattelezen:‘Dekerkenraad,geroepenomoverdegemeente

tewakenenallestedoenwatdienenkanomdebloeiderGemeentetebevorderen

enziende,datindenlaatstetijdbijvelelidmatgenhetGodsdienstigenKerkelijk

levenafneemtenhetmeerenmeerinonbruikkomtdeopenbareGodsdienstoe-

feningenbijtewonen,enditookbijuhetgevalis,wendtzichdoordezentotU,

omUhieropinbroederlijkegeesttewijzen...’Debriefwerdnaar127lidmaten

gestuurd,waarvandenamenindenotulenwordengenoemd.

Indiekerkelijkonrustigeenlauweperiodewerdhetgebouwgekocht,waarveel-

vuldiggebruikvangemaaktzougaanworden.


72

hijzijnlidmaatschapopgezegd.Dedomineewas74jaartoenhijopwoensdag

1april1908inZuid-Schalkwijk(eenwijkvanHaarlem)overleedenopzaterdag

4aprilinzijngeboorteplaatsHeemstedewerdbegraven.

HoebetrokkenhijbijMonnickendamwas,bleekuitzijnnalatenschap:vijflega-

ten,vrijvansuccessierechten,waarvandrievoorMonnickendam.Dechristelijke

schoolkreegf2000,-,deCJV‘Samuël’f3000,-endeDiaconievandeHervormde

Gemeentef1000,-.

Op23juni1908werddeontvangstvandatlegaatdoordesecretarisvandeCJVmet

onderstrepinggenotuleerd.Erwerdenonmiddellijktweeeffectenàf1000,-van

gekochttegen4,5%rente.Depenningmeesterkreegf1000,-waarmeedelaatste

f590,-hypotheekschuldkonwordenafgelost(14).

Ds.Hartgerinkwerdnietvergeten.TijdensdelaatsteCJV-bestuursvergaderingin

1908werdbeslotenom–ternagedachtenis–eengrootportrettelatenmakenvan

deoud-voorzitter.DirkMolenaarenGerritUbbelszoudennaarAmsterdamgaan

omdatinordemaken,maarop5januari1909werdgemelddathetmakenvanzo’n

portrettekostbaarwas.Tochishetportretergekomen,zoalsverderopzalblijken.

Tijdsbeeld

DeCJVontstondtijdensdebestuursperiodevandhr.JacobusM.Lamaisonvan

HeenvlietburgemeestervanMonnickendamvanjuli1884totjuni1891.Toende

burgemeesterzijnjaarverslagover1889schreef,gafhijaandatdetoestandvande

behoeftigenallengsongunstigerwerdenhetaantalvoortdurendtoenam.Oor-

zaak,dealgemeenheersendewerkeloosheidindestad,dietoeneenkleine2800

inwonerstelde.

Hypotheekaflossing1908

75

Werkmansbondo.l.v.dhr.vanGee-

menersamenendeVerenigingvan

Chr.Vacantie-koloniëninnovem-

ber 1939. In oktober 1921 werd er

een voorbereidende vergadering

gehoudenomtekomentotdeop-

richting van een Chr. ambachts-

school.

De Chr. Metaalbewerkersbond

hielderhaarjaarvergadering,even-

alsdein1928opgerichtePluimvee-

houders vereniging. De Neder-

landseBondtegenhetvloeken,opgerichtin1925,vonderafentoeonderdak.In

dejarendertigkondendemeisjesenvrouweninSamuëleenknip-ennaaicursus

volgen,gegevendoormevr.Webbemiena(Mien)Kleinlein-Banning.

Deverenigingvoor‘vallendeziekte’uitHaarlemvertoondeerinnovember1935

eenfilmoverhetwerkonderepilepsiepatiënten.

Samuëlwasookregelmatigdeontmoetingsplaatsvoorbijeenkomstenvanpoli-

tiekepartijenzoalsdeARP(1879,jaarvanoprichting))enCHU(1908),in1980,

samenmetdeKVP(1945),opgegaaninhetCDA.

Erggeliefdwarendeavondenwaarde ‘toverlantaarn’ (lichtbeelden)werdge-

bruiktenwaarvanvooraldeschoolkinderenprofiteerden.Nieuweplaatjeswer-

densteedsbijgekochtenhetprojectieschermgoedopgeborgen.

Ineenlaterstadiumwerdenerfilmsgedraaid,uiteraardmeteenverantwoorde

inhoud,wantdaarwerdgoedopgelet.Zobv.in1935eenfilmoverhetwerkvan

deHernhutters(BroedergemeenteZeist)inSurinameenin1949eenfilmvanhet

Ned.BijbelGenootschap.Regelmatigwerdookdebondsfilmvandelandelijke

CJVinSamuëlvertoond.

Dein1924opgerichtedamclubhielderzijnoefenpartijenenwedstrijden,zoook

deschaakclub,dieinjuni1936hetlichtzag.

Eenwatmerkwaardigebijeenkomstvonderplaatsinoktober1953.‘Erheerste

dinsdagavondeengeweldigedrukte,welkewerdveroorzaakt,doordateenhier

gevestigdetextielzaakingebouwSamuëleencorsettenshowhield.Omdatereen

prijsaanverbondenwas,hadeengrootaantaldamesaandeoproep,dezeshowte

bezoeken,gehoorgegeven.Metlichtbeeldenwerddooreenvertegenwoordiger

eenenandertoegelicht.Allenkeerdennaafloopenthousiastenvoldaanhuis-

waarts.Mogenwijdedamesgeloven,danwasdezeavondmeerdanleerzaam’,

aldusdeverslaggevervandekrant.


Dameskoor1930metdir.L.G.Siemer

74

Gebruikers van het lokaal

HetlokaalSamuëlwerdjarenlangdoorheelwatverenigingeneninstantiesge-

bruikt,zowelvankerkelijkealsmaatschappelijk/cultureleaard.Ikbeperkmehier

totdeeerstehelftvande20eeeuw.

UiteraardkwamdeCJVSamuëlerwekelijksbijeen.Deavondwaaropwisseldeaf

entoe.Langetijdwashetdezaterdagavond,maarin1924werdhetdedinsdag-

avond,diebijdepredikbeurtenindekrantwerdaangekondigdenom7.30ube-

gon.OokdevrijdagavondisenigetijddeCJV-avondgeweest.

Verschillende kerkelijke jeugdverenigingen maakten gebruik van het lokaal,

waaronderdeknapenverengingTimotheüs,opgerichtin1929,deChr.meisjes-

vereniging‘WachtopdenHere’,opgerichtin1874,dekleinemeisjesvereniging

‘HetMosterdzaadje’,opgerichtinfebruari1930endeChr.vrouwenvereniging.

Dezejeugdverenigingenvierdenerookhunjaarfeestenhetkerstfeest.

DeSchoolmetdeBijbelhielderhaarjaarvergaderingen.Deeerdergenoemde

naaischool‘Tabitha’kwamerjarenlangelkeweekopwoensdagmiddagbijeen.

Ookdezondagsschoolmaaktegebruikvanhetlokaal.

Vanwegekostenbesparingopverwarmingenlicht,werdenvanaf1896dedoorde-

weeksekerkdienstenvandeHervormdegemeenteinhetlokaalgehouden.Vanaf

1918kwamendaar,tijdensdewintermaanden,

deavonddienstenbijenookdezogehetenwin-

terlezingen,waaro.a.dhr.Oosterveldzichsterk

voormaakte.

Erwerdeninhetlokaaluitvoeringengegeven

doorMonnickendamsekorenenmuziekgezel-

schappen, waaronder het dameskoor ‘De Lof-

stem’,opgerichtin1899endoordebeidefanfare

korpsen.

Het Nederlands Bijbelgenootschap, afdeling

Monnickendam,kwaminSamuëlbijeen.

Deweekvangebed(erwordtalmeldingvange-

maaktin1903),georganiseerddoordeEvangeli-

scheAlliantie,vondiederjaarinSamuëlplaats.

Een aanvraag in 1909 van het Leger des Heils

Amsterdam,omeensamenkomstinhetgebouw

temogenhouden,werdafgewezen,maarinnovember1933lagdatanders.Toen

mochtereenfilmwordengedraaid,waarinhetzendingswerkvanhetLegerdes

Heilswerdbelicht.

ErwareninSamuëlbijeenkomstenvandeNed.Chr.GeheelonthoudersVereni-

gingwaarDs.G.E.Alerszichsterkvoormaakte.In1939kwamdeChr.Nationale

Betalingvoorzondagavonddienst1921

77

De vergaderingen van de CJV

JarenlangvertoondendevergaderingenvandeCJVSamuëleenvastpatroon.Na

hetopeningsliedwaserhetgebeddoordevoorzitterofzijnvervanger,gevolgd

doorbijbellezingmetbespreking.Daarnakwamendeingekomenstukkenofbrie-

venaandeorde.Tijdensdepauzewerddecontributiegeïndennadepauzewer-

denallerleibijbelsevragen(jekondieindevragenbusdeponeren)besproken.

Gaandewegde20eeeuwkwamendaarookmaatschappelijkeenpolitiekevragen

bij.Alleledenwarenbijtoerbeurtver-

plicht,omeenonderdeelvandeavond

teverzorgen.

Vooraldeeerstehelftvande20eeeuw

wasersprakevanveelinformatieover-

dracht. Kennis verbreden, waaronder

vooralkennisvandebijbel,stondhoog

inhetvaandel.

Tijdensdebijeenkomstenwerdookge-

zongen.Nietalleenpsalmenengezan-

gen,maarookliederenuit‘Sankey’,de

voorlopervandebundelvanJohannes

deHeer(20).

Om het zingen te begeleiden werd in

1902,doordeherenHenricusStapelen

PietMaas,inAmsterdamnaareenorgel

gekeken.Waarschijnlijkhebbenzeniet

gevondenwatzezochten.Datlukteeen

maandlaterwelaanDs.Hartgerinken

detoenmaligeorganistvandegrotekerk,KlaasStrubbe.Hetorgelvielsindsdien

nietmeerwegtedenkenuithetgebouwenooktijdensdekerkdienstenwerder

gebruikvangemaakt.

TijdensdeCJVvergaderingenwerdenerookheelwatVaderlandseliederenge-

zongen,metnamealserietstevierenvielinhethuisvanOranje.Enbijgezamen-

lijkebijeenkomstenklonkhetCJMV-bondslied(21).

OokwerdhetlandelijkorgaanvandeCJVgelezenenwasdebibliothecarisverant-

woordelijkvoorhetbeherenenuitlenenvanboeken,wantdeherenlazenveel.

De Ring Waterland

IneenaantalstedenendorpenvanWaterlandenomgevingwarenCJV’sontstaan.

Diehaddencontactmetelkaar.Zobv.in1909,toendeCJVOostzaanhaarjaar-

NotulenCJV


76

Samuël, plaats van vieringen en festiviteiten

JekoninSamuëlookterechtalserietstevierenviel.ToenhetechtpaarJacobMo-

lenaarenGrietjeStaminapril1907hunzilverenhuwelijksfeestvierden,gavenzij

ereenfeestvoordekindervereniging‘Tabitha’.

DeChr.meisjesverenigingvierdefebruari1924inSamuëlhaar50-jarigbestaan

meteenfeestdattotdrieuurindenachtduurde(18).Demeisjesverenigingmaak-

te,netalsdejongemannen,deeluitvaneenringWaterland.In1936wasdering-

vergaderinginSamuël.

Deherdenkingvanhetveertigjarigbestaanvande‘SchoolmetdeBijbel’vondin

januari1924plaatsenbegin1934hetvijftigjarigbestaan,waarvoorveeloud-leer-

lingennaardestadaandeZuiderzeewarengekomen.

ToenorganistScherrewitzvijftigjaargetrouwdwas,werddatop4april1936,on-

dergrotebelangstelling,inhetgebouwgevierd,waarbijdefanfare(Olympia)de

aanwezigenverrastemeteenserenadevoorhetgebouw.

Ds.J.W.vanderDoes(1883-1959),devoorzittervandeCJV,vierdeinaugustus1934

zijn25-jarigambtsjubileumenbestuurslidDirkStam(1915-2000)in1952zijnko-

perenhuwelijksfeest.OokhetafscheidvanDs.J.H.Vaandragerindecember1929

(hijwerdvlootpredikantindenHelder),vondplaatsinhetgebouw.

Eenanderejubilariswasdhr.LourensG.Siemer,injuli1936vijfentwintigjaar

koordirigentvano.a.hetChr.dames-enkinderkoor.Eenpaarjaareerder,inmei

1934wasdatdameskoorzeersuccesvolgeweestinLeiden,waarhettijdenseen

concoursuitkwamindeafdeling‘Uitmuntendheid’endeeersteprijsveroverde.

DatwerdbijthuiskomstuitbundiginSamuëlgevierd.

OokwanneererinhethuisvanOranjeeenbijzonderegebeurtenisplaatsvond,een

geboorte,verjaardagofjubileum,danwashetlokaaldeplaatsvanfeestvreugde.

Zobv.op12oktober1938,toende‘buurtverenigingKerkstraat(incl.deZarken,

SchoolsteegenLindegracht)’,vanwegehetregeringsjubileumvandekoningin,

o.l.v.dhr.Scherrewitz,eengrootsfeestverzorgde,datpasomdrieuur’snachts

beëindigdwerd(19).

Eenenkelekeerdeedhetgebouwdienstals‘ziekenhuis’.Toenop30oktober1943

mevr.Pereboom,afkomstigvanMarken,maarwonendinAmsterdam,indeKerk-

straatwasaangeredendoordetram,werdzedooromstandersSamuëlbinnenge-

dragen,waardokterScholtedevleeswondaandevoetwondhechtte.

Uziet,hetgebouwnamjarenlangeencentraleplaatsin,inhetMonnickendamse

stadsleven.

79

ningwaso.a.eendominospelendambordaangeschaft.‘Devergaderingenduur-

denlangerdanvroegerenwareneenstukgezelliger’,aldusdesecretarisinhet

jaarverslag.

Onenigheid

Levenovereenkomstigdechristelijkeprincipes,wasnietaltijdeenvoudig.Een

voorbeeld.Op22februari1921lasSimonvanOostveeneenlangstukvoor,metals

titel:‘DegezelligheidopdeChristelijkeJongelingsVereniging’.Ikvermoeddat

hijietsgezegdheeftoverteveelvrolijkheid

enteweinigernsttijdensdebijeenkomsten.

Zijnverhaalbrachtmeerdaneenuurdeton-

geninbeweging.‘JacobHogetoornzeidat,

alsjeietsvoorlas,jedatookmoestmenen,

watde meeste ledenbeaamden’. JanPunt

waseenstukdirecterenzeitegendevoorle-

zer,‘datdezeernietsvanmeende,daarzijn

levenbuitendeverenigingwelvanheelwatandersgetuigdeendathetnietging

ombijvoorbeeldaangeschotenlangsdestraatteloopenendandinsdagavondmet

eenvroomgezichtomdeCJVzittentepreekenentebidden’.

Devoorzittersustedezaak,dooroptemerken,datdatallanggeledenwasge-

beurdendathijhooptedathetnietweerzougebeurenendat‘wealtijdwaarlijk

eneerlijke,netteledenvandeCJVzoudenwezen’.Ja,eendeugdzaamlevenwerd

heelbelangrijkgevonden.

Financiële tekorten

Eengebouwkostgeld.Onderhoud,verzekering,verwarming,verlichting,be-

heer,hetzijnallemaalpostenopeenbegroting.Wasereentekort(endatwasre-

gelmatighetgeval),danmaaktenderegentenvanhetweeshuisweleenseengift

over.Ookdekerkvoogdijschoofdecommissievanbeheersomswatgeldtoe.

Hetbetekendewel,datdehuurprijsvoordeverschillendegebruikersvanhetlo-

kaal,regelmatigmoestwordenverhoogdomdeexploitatiegezondtehouden.

Datdaarweleenstegenwerdgesputterd,zultubegrijpen,zekerintijden,dat

welvaartindestadvertezoekenwas.Endatwasindeeerstehelftvande20eeeuw

velejarenhetgeval.

Droeve gebeurtenissen

HonderdjaargeledenwashetmetdehygiëneinMonnickendamdroeviggesteld.

Debasaleregelsvooreengezondlevenwerdenmetdevoetengetreden.Regelma-

StempelCJV


78

lijksefeestavondhieldenafgevaardigdenvanCJV’suitZaandam,Monnicken-

dam,LandsmeerenBuiksloottotdebezoekersbehoorden.

OmdatdezeCJV’sallemaalwarenaangeslotenbijhetNederlandsJongelingsVer-

bond,werderinoktober1919inlokaalSamuëleenvergaderinggehouden,omte

komentotdeoprichtingvaneenRingvanJongelingsverenigingeninWaterland.

Datlukte.LidwerdenEdam,Zunderdorp,DurgerdamenMonnickendam.‘Het

bezoekenvanderingvergaderingendroegertoebij,datweonsnietmeeralleen

voelen,maaralslidvaneengroteorganisatie,hetN.J.V.endanvaneennoggroo-

tere,deWereldbond,diedegehelewereldomspant,eenvandeoudsteinternati-

onaleorganisaties,dieookindenoorloghaarinternationaliteitnietverloor’aldus

desecretarisin1921.

Toenopzesfebruari1930inlokaalSamuëlhettienjarigbestaanvandeRingwerd

gevierd,warener170personenaanwezigdienegenCJV’svertegenwoordigden.

Hetmagduidelijkzijn,voordeTweedeWereldoorlogwaserinWaterlandsprake

vaneenbloeiendverenigingsleven.

De CJV tot nieuw leven gewekt

DeCJVkendenaasttijdenvanbloeiookmindereperiodeninhaarbestaan.

Inhetverslagvanjanuari1921,waarindoordesecretariseenoverzichtwordtge-

gevenvandevierjarendaarvoor,schrijfthij:‘Inhetnajaarvan1917werdenalhier

doordeherenDs.G.E.AlersenW.A.Noordzijpogingeninhetwerkgesteldom

deCJVSamuël,dieindiepenslaapwas,wedernieuwleveninteblazen’(22).Zij

schreveneenvergaderinguit,dieop16oktoberdoortwintigjongemannenwerd

bezocht.Tijdensdievergaderingwerddevereniging‘weeropnieuwinelkaarge-

zet,statutenenreglementopnieuwgoedgekeurdeneenbestuurgekozen’.

Eenledenlijstuit1918noemtdevolgendenamen:W.A.Noordzij,A.Punt,J.Uit-

dam,Jb.Koel,P.Kaars,J.Stam,W.Kater,S.Smit,J.Klaver,W.Honing,K.Lammes

Pzn,D.LammesPzn,W.LammesPzn,K.LammesKzn,P.Knip,Jb.Honing,H.v.d.

Vegte,B.Visser,J.Snieder,J.UbbelsenJb.Hogetoorn.

Hetaantalbezoekerswerdechtersnelminder.Sommigenmoestenonderdienst,

vertrokkennaareldersofkregenwerk,wathenverhinderdedevergaderingente

bezoeken.Eenaantalwaskortoflangdurigziek,vanwegedeSpaansegriep,die

inaugustus1918(eerstegolf)enoktober(tweedegolf)velenthuishield.Daardoor

kondenerinhetseizoen1918/1919slechtsdertienvergaderingenwordengehou-

den.

Debijeenkomstenkregenindietijdeenwatandereopzet.Erwasmeergelegen-

heidtotconversatieennadebijbelbesprekingkonmendoenwaarmenzininhad.

Dusgeenverplichtevoordrachten,opstellenofvragenbusmeer.Voorontspan-

Verbouwing in 1931

VangebouwSamuëlwerdintensiefgebruikgemaakt.Datbetekenderegelmatig

onderhoud,zoalsbinnen-enbuitenschilderwerk,metselwerk,hetvegenvande

schoorsteen,kleinereparatiesaanhetdak,hetvervangenvaneengebrokenruit,

deaanschafvannieuwegordijnen,stoelenetc.Maarsomsisermeernodig.

TijdenseenvergaderingvandeCommissievanbeheerop22mei1930,zeivoorzit-

terDs.v.d.Does,dathijhetopprijszoustellenalshetlokaalSamuëlmeerdienst-

baargemaaktwerdvoordeHervormdeKerk.Hijwildehetgebouwookgezelliger

makenenmeergeschiktvoorverenigings-enkerkelijkleven.Hetgebouwwasnu

telaag.Gedachtwerdaaneenkoepelvormigdak,voortseenschuifdeur,achter-

uitbouwennieuwestoelen.DeVoorzitterzougraagziendateenarchitectop-

drachtwerdgegeveneenontwerptemaken.Zijnopmerkingenvormdenhetbe-

ginvaneenprocesvanoverlegenafwegen,wantdatzo’nverbouwingveelgeld

zougaankostenwaswelduidelijk.Enhoekrijgjedatbijelkaar,alsdejaarlijkse

in-enuitgavenelkaarmaarnetinevenwichthouden?

Vernieuwingbleekechterhardnodigendaaromwerdop7september1931una-

niembeslotentotverbouwingovertegaan.ArchitectSaanenzougevraagdwor-

denomeenontwerpmetkostenberekeningtemaken.Devraagbleefechter:hoe

komenweaangeld?Subsidievandegemeentewasnietaandeorde,dusmoesthet

bedrag,zo’nvierduizendgulden,opallerleimanierenbijelkaargesprokkeldwor-

den.Erdatgebeurde.

Inhetpredikbeurtenblaadjewerdeenbeschrijvingvandeplannengeplaatst,met

vermelding van de kosten. De voltallige Beheerscommissie ondertekende het

stuk.

DedamesvanderDoes,OosterveldenR.Spaans,respectievelijkvoorzitster,se-

cretaresseenpenningmeesteresse, lateruitgebreidmetnogveelmeerdames,

vormdeneencomitédateengrotebazaarzouorganiseren.

Indecommissie,diehetinitiatieftotdeverbouwinghadgenomen,zatenallerlei

bekendeMonnickendammers:J.vanderVegte,voorzitter,A.Hoogendoorn,se-

cretaris,R.SpaansCz,penningmeester,W.Doornenbal,D.Hardebol,J.Hout-

man,P.KleinKzn,P.Posdijk,P.Sluis,D.vanGeemen,JbHogetoorn,C.deJong,

Jb.Koel,H.PrinsenK.vanZalinge.Eenbreeddraagvlakdus.

Erwerdgesprokenovereengebouw‘dataanzijnbestemmingkanbeantwoorden

ennaardeeisvandetijdingerichtkanworden’.Decommissiesprakhetvertrou-

wenuit‘datallendiedeChristelijkejeugdarbeidwillensteunenenprijsstellen

opeenruimezaal,hunbijdragenzullenstorten’Endatgebeurde.Eenspontane

bijdragevanbijnahonderdguldenbetekendedestartvaneenreeksactiviteiten

81


80

tigkomjedanookberichtentegenoverkinderenenouderenmettuberculose,

tyfus,roodvonkenanderebesmettelijkeziekten,somsmetdodelijkeafloop(23).

Veelmensenwerdennietoud,zoalsdealgemeenadjunctvandeCJVAlbertus

EngbertsuitZwartsluis,schoolmeestervandeChristelijkeSchoolsindsfebruari

1886.Op14juli1891washijvoorhetlaatstopeenCJV-vergaderingaanwezig.

Daarnaishijblijkbaarziekgeworden,wantdenotulenmeldenvanafdiedatum

zijnafwezig,waarbijinoktoberwerdtoegevoegd‘doorongesteldheid’.Hijiskort

daaropnaarZwartsluisvertrokkenendaarop27oktoberoverleden,nogmaar22

jaaroud.VoorzitterBobeldijkhieldop10november‘eenkleineredeoverdekrans,

welkegekochtwasomopEngbertsgrafteleggen’.

Inhetzelfdejaar,op3december1891,overleed,natweemaandenziektezijnge-

weest,het24jaaroudelidHenkMeijer,zoonvanCornelisMeijerenTrijntjeMars.

HenkwasbijdeoprichtingvandeCJVhetjongstelid-18jaar).Vanafzijnnegende

jaarwashij,samenmetzijnbroertjesPieterenCornelis,opgevoedinhetwees-

huis,dathijinapril1890,wegensmeerderjarigheidmochtverlaten.

Inmaart1897droegendeCJVledendetienjarigeWillem,zoonvanCornelisHout-

manenJansjeSlot,naarzijnlaatsterustplaats.

Het21-jarigeCJVlid,PieterBruin,zoonvanschilderJanBruinenJansjeKeijzer,

overleedin1904.Dertigaugustuswashijvoorhetlaatstaanwezigenlastoen

Ps.15voor.Op4oktoberwerdgenotuleerd:‘Ontslapenisonsmedelidenvriend

PieterBruinindeouderdomvan21jaar.Zijnheengaanwasinvredede29esep-

tember’.

WijnandKater,lidsinds1918,wasietsmeerdan19jaartoenhij,naeenlangziek-

bed,op27maart1920overleed.HijwerddoordeCJVledennaarzijnlaatsterust-

plaatsgebracht.Wijnandwasiemand‘dieveelvoordeverenigingvoeldeendeed’.

Inde‘Jongelinsgbode’,hetmaandbladvandelandelijkeNJV,werdeenadverten-

tiegeplaatst,metdaarindewoorden:‘OokoverzijngrafzienwedePaaszonop-

gegaan;eenmaalhopenweelkaarwedertezien’.

Gezamenlijke vieringen

Erwarenookvreugdevolledagen.IederjaarvierdedeCJVhaarjaarfeestendaar

werdmeestalveelwerkvangemaakt.Inseptember1890werdmetalgemenestem-

menbesloten,omhetjaarfeestsamenmetdeChristelijkeMeisjesverenigingte

vieren.Datzoudaarnaregelmatiggebeuren.OokhetSt.Nicolaasfeestendejaar-

lijkseKerstvieringwerdeningezelligesaamhorigheiddoorgebracht.Datertij-

denszulkegezamenlijkevieringenvriendschappenontstonden,diezoudenlei-

dentoteenhuwelijk,zalunietvreemdverbazen.

Eenpaarjaarlater(1937)werdertussenhetgebouwenhethuisvanconciërge

J.Bruijneenfietsenstallingmetverlichtingaangebracht.(25)

Hulde aan de koningin

Inhetjaarverslag1933/1934schrijftalgemeenadjunctJ.GrootAzn.enthousiast

overnegenseptember1933.InhetOlympischstadionvierdekoninginWilhel-

minahaar35eregeringsjubileum.‘Eenfeestdagwaaropallendiehemmeevierden

voelden,hoezeerNederlandenhethuisvanOranjemetelkaarzijnverbonden.

Bazuingeschalkondigdedekomstvandekoninginaan.Doodstilwashetinhet

stadion,waarruim40.000mannenenvrouwenbijeenwaren,toendeKonink-

lijkestoetbinnenreed’.VeertienledenvandeCJVnamendeelaanhethuldigings-

defilee.‘Watwedaargenotenhebben,kaniknietonderwoordenbrengen.Dat

moetmenvoelenenwehebbenhetgevoeld,hoe

weonderdegeweldigeinvloedwarenvanhet

machtigeschouwspel,toenwedegroetaanonze

geliefdeVorstinbrachten’.

Dekrant:‘HetdefileevoorH.M.dekoninginis

geworden tot een grootsche manifestatie van

trouweenaanhankelijkheidaanhetKoninklijk

Huis’.

OokledenvandeMonnickendamsemeisjesver-

enigingliependiedagmeeinhetdefilévoorde

koningin.Inhunnotuleneensoortgelijk,enthousiastverhaaloverdieindruk-

wekkendegebeurtenis.Dekrantdaarover:‘Tijdensdegrootsehuldevangeheel

NederlandaanH.M.deKoningin,wasookMonnikendamvertegenwoordigd,

door dertien dames van de Chr. Meisjesvereniging die in hun bondscostuum

(blauwejapon)eenschitterendfiguursloegen.DetramhadvanuitAmsterdam

extradiensteningelegdomdevelepassagierstekunnenverwerken.Vooralinde

‘laatste’tramsheerschteeenvroolijke,uitbundigeOranje-stemming’.

Samuël tijdens de Tweede Wereldoorlog

Toenin1940deoorloguitbrak,werdenschool-enanderelokalendoordeDuitsers

gevorderd.DatlottrofookSamuël.Driewekenlangwerdenerzo’nveertigsolda-

teninhetgebouwondergebracht.Naderhandbleekereentafeltezijnverdwenen.

De‘bezettingvanhetlokaal’wasvantijdelijkeaard,wantinaugustuskonde

luchtbeschermingsdiensto.l.v.sergeantJacobBakkereralweerhaarvergadering

houden.Daarwerdaangedrongenopalgeheleverduisteringindestad,’savonds

en’snachts,wantdaarwerddoordebevolkingnogaleensdehandmeegelicht.

ConciërgeBruijnmoestopDuitsbevelzorgdragenvooreen‘donker’lokaalSa-

83

KoninginWilhelmina1933


eneeneersteinzamelingbrachtnogeenseenkleinef100,-op.Op14november

melddedeWaterlanderdaterzo’nf.1100,-aangiftenentoezeggingenwasbin-

nengekomen.

Op15maart1932werddeverbouwaanbesteed.Erwarenvijfinschrijvers,waarvan

J.F.deVriesdelaagstewas(24).Hijmochthetwerkvoorf2038,-leveren.

Ondertussen werd er hard gewerkt,

omdebazaartoteensuccestemaken.

Advertentiesinkrantenmeldden,dat

deze op woensdag 30, donderdag 31

maartenvrijdag1april1932gehouden

zouworden.DebazaarwerddoorCJV

voorzitterDs.v.d.Doesgeopendmet

gebed, een lied en allerlei notabelen

vandestadwerdenwelkomgeheten.

Deverkoopverliepuitstekend.Twee

uur na de opening was er al f 300,-

binnen.Bijeenverlotingkoneenschoorsteenkleed,ontbijtlaken,gehaaktesprei,

eenpopeneenwiegeneenfietswordengewonnen.Alleswatmaargeldkonop-

leverenwerdingezet.

Heropening

Beginnovember1933werdhetlokaalSamuël,naeengrondigerestauratie,weer

ingebruikgenomen.‘Hetgebouwheefteenheleveranderingondergaan.Inhet

voorgebouw,waarinzichvroegernogeenkamer,diealskeukenbestemdwerd,

bevond,isthansééngrotezaalaangebracht,terwijlachterdezezaaleenkleine

zaal,geschiktvoorvergaderingenmeteen30-talaanwezigen,keukenetc.zijn

aangebouwd.Hetgeheelmagalseengroteveranderingtengoedebeschouwd’

aldusdeverslaggevervandekrant.

Ds.v.d.Doessprakdeaanwezigentoeenmerktopdat‘dezaaleengeheelander

aanzienheeftgekregen,veelmeerdedienstaanChristuswaardig.Nietalleenvoor

kerkelijkedienstenishetgebouwthansbetergeschikt,dochookvoorsamenkom-

stenvandeChristelijkeverenigingen’.

TijdensdeopeningwerddoorDs.vanderDoesnogeensteruggebliktopdege-

schiedenisvanhetgebouwenherdachthijdankbaarhetwerkvanDs.Hartgerink,

destichtervanhetlokaal(!).Dezehaddestijdsin1889eenheleboelinganggezet,

doortewijzenopdeoudeherberg(hetNoord-Hollandschekoffiehuisdus),dat

toentertijdwelgeheelgerestaureerdmoestworden’.DewoordenvanDs.vander

Doesbevestigenmijneerdereopmerking,datDs.Hartgerinktotdemensenvan

heteersteuurgerekendmoetwordeneneenflinkfinancieelsteentjezalhebben

bijgedragen.

82

Kerkstraat

85

enkele leden waren ondergedoken ge-

weest en wisten zo uit handen van de

Duitsersteblijven.Hetverenigingsge-

bouw bevond zich nog in goede staat,

dezedingengevengroteredentotdank-

baarheidaanGoddeAlmachtige,aldus

denotulist’.

OokindevergaderingvandeCommis-

sievanbeheer–september1945–her-

dachtdevoorzitterdebezettingsperio-

de.Hijuittezijndankbaarheiddathet

gebouwerzogoeddoorgekomenwas.

Metgevoelvollewoordenherinnerdehij

aandegoedearbeidvanconciërgeJacob

Bruijn‘dieonssedertdevorigevergade-

ring(26oktober1943)isontvallen’(Ja-

cobBruijnstierfop12mei1944,caeg).

De Ziekendienst

DelandelijkeC.J.V.inmiddelsC.J.M.V.genoemd,richttenadeoorlogeenzieken-

dienstop,bedoeldomaandachtteschenkenaanmensen,dieverpleegdwerden

ineenziekenhuis,sanatoriumoflangdurigthuis.19

Op1april1949werderinMonnickendamzo’nziekendienst-comitéopgericht,

datregelmatigincontactstondmetdeplaatselijkeartsenwijkzuster.‘Zijwilde

‘vriendzijnvanallejongeziekentussen16en35jaar,zonderonderscheidvange-

loofenrichting’,aldusdestatuten.

TweeledenvandeCJV‘Samuël’entweevandeCMV‘WachtopdenHere’zetten

zichdaarvoorin.Zijzorgdenervoordatziekestadsgenoteneldersaandachtkre-

gen.Datgebeurdeopallerleimanieren:eenbezoekje,briefwisseling,hetopstu-

renvaneenpresentje,hetgratisuitlenenvanboekenuitdebibliotheekvan‘Sa-

muël’,eenbloemetje,watfruit,metSt.Nicolaaseenchocoladeletteretc.Rond

PasenenKerstwerdenalleCJV-ersingeschakeldvoorliturgischediensten,diebij

deziekevriendenwerdengehouden.EénvandemotorsvanditwerkwasPieter

JacobusLafarque(28).Dathetgewaardeerdwerd,bleekuitdevelebrievendievan

OorlogsmonumentopdeZarken


84

muël.Mettriplex,kartonenverduisteringspapierspeeldehijdatklaar.Dege-

bruikelijkezondagavonddienstenkondenomdieredenalleenindemiddagwor-

dengehouden.

Verschillendeverenigingenvondenindieperiodetijdelijkeldersonderdak,zoals

deChr.meisjesvereniging,diehaarbijeenkomstenmochthoudenophetkoorin

degrotekerk.

IndegrotezaalvanSamuëlhaddokterScholtendezorgvoordezuigelingen.Dat

kostteechterveelgeldaanverwarming,terwijldedistributievanbrandstoffen

geringwas.Datzouernietbeteropwordenendaarommochthijinhetnajaar

geengebruikmeermakenvandezaal.

Inaugustus1941werdgenotuleerd,datdekasvandeCJVdoordepolitieinbeslag

wasgenomen,maarinmiddelsweerwasteruggebracht.Verenigingenwerdenin

deoorlogsjarengecontroleerdofzijeenpolitiekdoelnastreefden,maardatwas

bijdeCJVgeenszinshetgeval.Hetbestuurwasechterwelverbaasd,datburge-

meesterHeikens(26)zoondoordachtopdrachthadgegevenvoordeinbeslag-

neming.

DebijeenkomstenvandeCJVgingentijdensdeoorlogsjarengewoondoor,waar-

bijdeoorlogregelmatigtersprakekwam.Vaakwarenermaareenpaarledenaan-

wezig.Datkwam,omdatverschillendeCJV-ersinDuitslandtewerkwerdenge-

steld.Op30oktober1942werdgenotuleerd:‘OnsbestuurslidJanBruinistotaller

spijtindezeweekvertrokkennaarDuitslandvoorverplichtearbeid.Hetwerkdat

hijaltijdmetzoveelliefdeentrouwhadvervuldwordtopzijnverzoekthansdoor

FrederikBekkerwaargenomen’.Erwaswelbriefverkeerenop15januari1943

werdeenNieuwjaarsgroetvanJanvoorgelezen.ToenJanBruinweerteruginNe-

derlandwas,verteldehij,tijdensdeCJVbijeenkomstvan18februari1944,over

zijnverblijfinDuitsland.

OokmetSimonBuijsenPietReijnderswerdgecorrespondeerd.Zijwarentewerk

gesteld,respectievelijkinBerlijnenFrankfurta.d.Oder.WillemdeJongewas

werkzaamindeNoord-Oostpolder.Andereledenwarenondergedoken(27).

Overhetlaatsteoorlogsjaarwerdgenotuleerd:‘Inhettijdvakvanseptember1944

totseptember1945ishetnietmogelijkgeweestomtevergaderen,vanwegede

omstandigheden:geenlicht,geenverwarming,’savondsnaachtuurbinnenblij-

ven,hetgevaarvanoppikkenvanjongensdoorrazzia’sdoordegehatebezet-

ters’.

Nadeoorlogbleek,datdevereniginggoeddoordeoorlogwasgekomen.Driele-

den,diealsdwangarbeidernaarDuitslandwarengeweest,keerden,gezonden

welterug,ondanksdevelegevarenwaarzeaanwarenblootgesteld.Alsgezegd,

87


dedeelvandeavond,steedsmeerruimtevoorontspannendespelletjes,zoals

dammen,schaken,domineren(dominospel),sjoelen,blaasvoetbal,ping-pong

(tafeltennis),pijltjegooien(darten).Alshetweerhettoelietwerdergevoetbaldof

volleybalgespeeld.Entijdensgezamenlijkeavondenmetdemeisjesvereniging,

warenkoekhappenenstoelendanseenzeergeliefdtijdverdrijf.Rond1950vari-

eerdehetaantalCJV-ledentussende15en27.

In1949werdervanuitdeCJVeenzangkooropgericht.Hetzongo.a.bijGarbrand

Karmelkinhetziekenhuis,tijdensdeherdenkingsdienstvanhet60-jarigbestaan

endedaaropvolgendevierfeestavondenenooktijdensdekerstavond.Hetkoor

wasechtergeenlanglevenbeschoren.

Erwerden,samenmetdemeisjesvereniging,uitstapjesgemaakt,bv.naardeEfte-

ling.Erwerdenweekendengehoudenino.a.SchoorlenMuiderberg.Oktober

1958gingmensameninAmsterdamdefilm‘Detiengeboden’bekijken.

CJV Bondsdag in Monnickendam en op Marken

EengrootsegebeurtenisindegeschiedenisvandeCJMV(jongens)enCJVF(meis-

jes),wasdeprovincialeBondsdagvoorvijftienjaarenouder,dieop2ePaasdag

1957inMonnickendamensamenmetdeCJV‘deZaaier’opMarkenwerdgehou-

den.ErmoestenslaapplaatsengeregeldwordenvoorvijftienjongerenvanTexel

omdatzijdieavondnietmeeroptijdthuiskondenkomen.

Deopeningwasomhalfelfindegrotekerk,waarnahetgezelschapomelfuurper

bootnaarMarkenvertrok.Ingroepjeskonheteilandbekekenworden,geassis-

teerddoor‘gidsen’vandeCJV‘deZaaier’vanMarken.Ds.AbelsmavanMarken

hieldaanhetbeginvandemiddagdeBondsredeinhet‘Gebouw’,waarnahetge-

zelschapomkwartoverdrieweernaarMonnickendamvertrok.InhetVereni-

gingsgebouwwaseenontspannendprogrammavoorbereidmetnegrospirituals,

eensprookjevanHansAnderseneneenmuziekgezelschapuitHoorn.Eenjeugd-

dienstomkwartoverzevenindegrotekerkbeslooteenfeestelijkedag.

Dedagwerdeengrootsucces.ErwarenruimvierhonderdjongerennaarMonnic-

kendamgekomen.Logistiek(voedselvoorziening,vervoerperbootetc.)eenhele

opgave,maarhetwasallemaalprimavoorbereid.Nieuwevriendschappenwerden

gesloten.Minpuntjewas,aldusds.Abelsma,datenkelejongemeisjesgeengoed

voorbeeldgavendooropstraattegaanlopenrokenendergelijke.Hijbesluitzijn

stukje:‘Wezullenhetermaarophoudendatsommigenweliswaartegrootvoor

eenservet,maarnogtekleinvooreentafellakenzijn’.

CJV jubilea

TijdenshaarbestaanheeftdeCJV‘Samuël’meerderekereneenjubileumgevierd.

Voorheteerstop16februari1897,toenhet12,5jarigbestaanwerdherdacht.

86

de‘bedeelden’ontvangenwerden.Sommigenwerdenlangdurigverzorgd,zoals

bv.DirkSniederin‘Sonnevanck’Harderwijk,GréSniederenMetadeVriesin

‘Zonnegloren’teSoestenTinieMolinhet‘P.W.Jansensziekenhuis’inAlmen(bij

Lochem).DriecentrawaarinhetbijzonderTBC-patiëntenwerdenverpleegd.Een

ziektedie,totverinde20eeeuw,heelwatmensenheeftgetroffen.In1957was

dezeziekendienstnogsteedsactief.Hetkerknieuwsvan1november1968:‘Tegen

deKerstdagenenmetPasenzorgenenkelejongeren(dezogenaamde‘zieken-

dienst’)vooralleziekenvanMonnickendam.Deadressenvanziekenontvangen

zijvanartsen.Allepatiëntenkrijgeneenfruitbakjethuisofinhetziekenhuis’.De

kostenwerdendoordediaconiebetaald.

1945-1960 Algemeen beeld

IndezeperiodemoestdebeheerscommissievanSamuëlvoortdurendeenbalans

zoekentusseninkomstenvandegebruikersendeuitgavenvooronderhoudetc.

Datvielnietmeeenbetekende,datdegebruikersregelmatighuurverhogingaan-

gezegdkregen.Diegebruikersreageerdendaardanmeestalafwijzendop,omdat

huninkomsten,c.q.contributies,volgenszeggen,niettoereikendwaren.Decom-

missiehadechtergeenkeus,getuigehetvolgendestukjedatverscheeninhet

kerkbladvan26januari1957:

‘Wistudatgebouw‘Samuël’doorDs.HartgerinkisgeschonkenaandeCJMVSa-

muël?(Nietjuist,zoalsuitmijnverhaalblijkt,maardatterzijde).Weetudatdit

gebouwsteedskostenvooronderhoudgaatvragen?Weetudaterslechts100leden

zijnindegemeentediehetgebouwsteunenmeteenvrijwilligebijdrage;dit

brengtperjaarslechtsf130,-op.Weetu,daterbijdedeurvanhetgebouwaan

weerzijdeneenbushangt‘tenbatevan’ditgebouwendatdezebussenbijdelaat-

ste,jaarlijkselichtinghet‘mooie’bedragleverdenvanf1.82.Jauleesthetgoed

honderdentweeentachtigcenten!Weetudatzulketeleurstellingende‘Samuël-

commissie’voorgrotemoeilijkhedenplaatsen,datuookeensteentjekuntbijdra-

gentotinstandhoudingvanhetgebouw,doordebussennietlangertevergeten

bijuwbezoekaanSamuëlendoorspoedigdonateurteworden’.Ondertekend

doorvoorzitterC.MolenaarensecretarisC.J.Doornenbal.

De CJV maakt een ontwikkeling door

DeCJVmaakteeenontwikkelingdoor,diejeterugvindtindenotulering.Ikver-

teldeueerder,dattijdensdeeerste,pakwegdertig,veertigjaar,debijbelbespre-

kingcentraalstondenerallerleivragenwerdenbesprokendieverbandhielden

metgeloofenkerk.Nadepauzewaserdanaandachtvooropstellenover,aande

bijbelgerelateerde,onderwerpen.Nadeoorlogkwamerechter,tijdenshettwee-

89


gebouwkondenkopen’,omdaarnaintegaanop‘despannendetijdwaarinhet

menschdomverkeert’.

SecretarisCornelisDoornenbalWznuitKatwoudedeeduitgebreidverslagvande

geschiedenisvandeCJVenhetlokaalSamuël.HijmemoreerdehetlegaatvanDs.

HartgerinkvoordeCJVvanf3000,-,Uitzijnverhaalwerdduidelijkdathetportret

vandepredikant,waarikeerderoverschreefendattoenteduurwerdbevonden,

ertochgekomenwas.Spreker:‘Ditportrethangthiernogenaaniederdiedatziet

enweetwiedatis,weetookdatditdemanwas,waarhetChristelijkejeugdleven

feitelijkveelvanhaarbestaanaantedankenheeft’.

Dekrantschreefop11oktober:‘Dejubilerendeverenigingheeftsindshaarbestaan

zegenrijkenarbeidgegeven,zowelopgeestelijkalsopstoffelijkgebied.Indesa-

menkomsten worden besprekingen gehouden over geestelijke onderwerpen,

waarbijiederlidindegelegenheidwordtgesteldaandegedachtewisselingdeel

tenemen.Hierdoorverkrijgendeledennietalleeneenjuistinzichtindebetref-

fendestof,dochlangzamerhandleerenzijookopgepasteenvrijmoedigewijze

vanrepliektedienen,eeneigenschapdieinhetlaterelevenwaardevolkanzijn’.

Dekrantwijstverderoppolitiekevergaderingenwaardejongelui,veelaloud-

ledenvanSamuël,dikwijlsgeargumenteerdvoorhunovertuiginguitkwamen.

‘Menigoud-lid,nuvolwassen,denktdanookmetdankbaarheidterugaanhet-

geendeCJVSamuëlvoordevormingvanzijnlevenheeftbetekend.Devereniging

bleekdejuistebrugomdemoeilijkeperiode‘nadeschooljaren’dievoordejeugd

volgevarenis,teoverspannen’.

HetzalunietverbazendatmeerdereCJV-ledenopeenlatertijdstipgevraagdwer-

denvoordefunctievanouderlingofdiaken.

Ookopzondag9oktober1949werd,tergelegenheidvanhet60-jarigbestaan,een

kerkdienstgehouden,gevolgddooreenreceptieinSamuël.Veertienoktoberwas

ereenavondvooroud-leden,20en21oktobervoordonateursen26oktobereen

avondvoordering‘Waterland’.Tijdensdezeavondenwerdderevue’60jaren

CJV’,geschrevendoorJ.KleinenhettoneelstukjeFrekieFransenopgevoerd.

BoekhandelaarPietMaasindeKerkstraathadeenetalagebeschikbaargesteld

vooreententoonstellingoverdearbeidvandeCJV(29).

SecretarisAndriesWildschut,zeilmakerenzoonvankosterMeikeWildschut,

eindigdezijnjaaroverzichtmet:‘Wemogennietontevredenzijnover1949.Er

kwamennieuwedingen,traditieswerdenopzijgezetennieuwefrisseplannen

uitgevoerd.Wijgaaninhetnieuwejaarmetgoedemoedaanpakkenenervoor

zorgendatweindesfeervaneerlijkheidenkameraadschapblijven.Dankunnen

88

Het40-jarigbestaanwerdgevierdopzondag6enwoensdag9oktober1929.Het

verslagdaarvanbegintalsvolgt:‘Zondag6OctoberwashetvoordeChr.Jongel.

Vereen‘Samuël’teMonnickendameenplechtigedag.Desavondswerdditnog

meeropenbaar,toenzijzichtegen7uurophetklokgebomvandenzwaareMon-

nickendammertorenkloknaar’sHeerenhuisbegaf,omaldaarmeteengrotescha-

re,waarbijvelendievanelderswarenopgekomen,niettegenstaandehetstorm-

weder,tegedenkenhetfeit,datdevereeniging40jaaralsvereenigingmetrechts-

persoonlijkheidmochtbestaan.Voordenaanvanggafhetkerkorgelmetkeurige

muziekdestemmingaan,waarindezootalrijkopgekomenschareverkeerdeen

plechtigenaangrijpendwashetlieddat,toendevoorzittervandevereniging,Ds.

J.H.Vaandrager(hijzoudriemaandenlateruitMonnickendamvertrekken)den

kanselbeklom,gezongenwerd:‘WijlovenU,oGod,wijprijzenUweNaam’en

datzootreffendweergaf,degevoelensonsbezielden’.

Devoorzittermemoreerdedaterinhetafgeslotentijdperkhoogtenendiepten

voorkwamenenweesopdetoewijdingenhetmedeleven,zowelindevereniging

alsdaarbuiten.‘Enalsallesoverzienwordt,blijktnietsdanGodsliefdeentrouw

enpasthetonsopdezenavondtedankenvooralleswatgeweestisenookvoorden

tegenwoordigetoestand’.Desprekerweeserop,datdeverenigingallangerdan

veertigjaarbestaat,maarop6oktober1889(dedagvandeKoninklijkegoedkeu-

ring)meerderjarigwasgeworden.‘Enhoeganschanderszouhetzijnindezege-

meente,alséngebouwénverenigingernietwarengeweest.Weliswaarwordtde

Chr.JongelingsVerenigingalsouderwetschgescholden,maarditverwijtison-

verdiend’.

Ds.Vaandragerweesvervolgensopdemoeilijkhedenwaarmeedejeugdindietijd

tekampenhad.‘Delosbandigheidderrijperejeugdisontzettendendezuig-

krachtvandeafgrondiszeersterk.JuistdeCJVbedoeltvastheidtegevendoorte

wijzenopHemdiekrachtgeeft’.

OokDs.A.vanderZwaal,inmiddelspredikantinAvezaath,sprakdeaanwezigen

toe.HijweeseropdateenCJVvanhethoogstebelangwas.Inzijntegenwoordige

gemeentekonhijzo’nverenigingonmogelijkvandegrondkrijgen.

Ookop5oktober1939,toenhet50-jarigbestaanwerdherdacht,waserindeGro-

tekerkeenherdenkingsdienst.Ditkeero.l.v.Ds.vanderDoes,metooknuweer

Ds.vanderZwaalalsgast.Ondanksdebijzonderetijdsomstandighedenhadmen

beslotenditgoudenjubileumnietonopgemerktvoorbijtelatengaan.

NadedienstgingiedereennaargebouwSamuëlvooreenfeestelijksamenzijn.Er

wareneenaantalsprekers,waaronderdevoorzittervandeCommissievanbeheer,

CorMolenaar.HijherdachtkortDs.Hartgerink,‘diegemaaktheeft,datwijhet

91


enmetallegeestdriftaanhetwerkzullengaan,omdeplannentehelpenverwe-

zenlijken.Geefonsslechtsdekans’.

Hetvervalvanhetgebouwwasindiejarenregelmatigonderwerpvangesprek,

metnameindeCommissievanbeheer.Tijdenseenvergaderingvandekerkvoog-

denwerdDs.Verbaasuitgenodigd.HijgaftekennendatgebouwSamuël‘inzijn

tegenwoordigestaatongeschiktwasvoorregelmatiggebruikindeochtenddien-

sten,daardeventilatiezeerslechtwasendepredikantdaarvangrotehinderon-

dervond’.

Hetzouechter,doorverschillendeoorzaken,nogheelwattijdkosten,vooreen

verbouwingwerkelijkzouplaatsvinden.

Weeshuis en Grote kerk

HetplantotverbouwingvanSamuëlwerdgelanceerdineenperiode,daterook

nagedachtwerdovereennieuwebestemmingvanhetweeshuis.Erwarengeen

wezenmeerenmenmeendehetweeshuis,middelseenverbouwing,tekunnen

gebruikenvoorkleinebijeenkomsten.

Maarerwasnogmeeraandehand.OokdeGrotekerkwashardaanrestauratie

toe.Hoeernstigdesituatiewas,vermeldthetkerkbladop7november1958:‘Zon-

dagjl.kondenwealweereenbeetjeervarenwathetzeggenwilkerkdiensttehou-

denindeeerstkomendetijdindeGrotekerk.Lustigwapperendegordijnenvoor

geschondenramen,dewindendetochtspelenhunspelmetallegevaardaaraan

verbondenvoordelichamelijkewelstand.Alshetregent,zoalsopHervormings-

avond,danmoetmennaardepreekstoelgehelezeeënpasserenenmenigeenmoet

indebankengaanzitten,omdathetopdeoudevertrouwdeplaatsnietdroog

blijft.Menkanalleennoghetadviesgeven:neembijregenachtigweereenpara-

pluie mee en houdt rustig uw hoofdbedekking tijdens de kerkdienst op. Het

klinktallemaalwatsarcastisch,dochhetismaareenzachtevertolkingvaneen

hardewerkelijkheid’.

Eenduidelijkverhaaldatonderstreeptdatrestauratievandekerkhardenhard

nodigwas.HetNoord-Hollandssprakinjuni1959over‘eenruïne’.

Monumentenzorg

DeoverheidzagindateenhistorischkerkgebouwalsdatvanMonnickendamniet

verlorenmochtgaan.Dekostenvanderestauratiezoudenvoor99%vanrijkswe-

ge (Monumentenzorg) worden betaald. De Hervormde gemeente was verant-

woordelijkvoordielaatste1%,watneerkwamopeenbedragvanf2000,perjaar.

‘Alsmenzeseeuwengeledeninstaatwasdezekerknieuwtebouwen,zullenwij

dannunietinstaatzijn1%vanderestauratiekostenoptebrengen’?Aldusdekerk-

voogdijinaugustus1958.

90

wijallen,metGodshulp,werkenvoordeuitbreidingvanZijnKoninkrijk’.

Inoktober1959washet70jaargeledendatdeCJVSamuëlwerdopgericht.Omdat

eenjaarfeestnietmogelijkwas(demeisjeshaddeneerderdatjaareenfeestavond

gegeven)werdergekozenvooreenbijzonderefilm‘HetWoord’,vandeDeense

schrijver/domineeKayMunk.Diefilm,opdinsdag10enwoensdag11november

inSamuëlvertoond,werddedonateurs(trices)aangebodenvanwegehunvaakja-

renlangeondersteuning.

Plannen voor verbouwing van lokaal

Samuël

Albeginjarenvijftig!werderovergespro-

ken,datlokaal‘Samuël’nietmeeraandeei-

senvandetijdvoldeed.Deaanzettotver-

nieuwingwerdgegevenineenbriefvande

jeugdaandeCommissievanbeheer,d.d.28

april1953,geschrevendoorDs.R.Bijlsma:

‘Reedslangishetduidelijkdathetgebouw

Samuëleeninwendigevernieuwingnodig

heeft.Bovendienisvoorgroterevergaderin-

gen, feestavonden en ook voor de winter-

avonddienstenmeerdereruimtenodig.En

vooral is een goed podium onontbeerlijk.

Wanneer wij willen voorkomen, dat wel-

licht ook onze jongeren naar een lokaal-

ruimteelderszullenwordenweggetrokken,

ishetnudetijdommetplanneninboven-

genoemdezinspoedtemaken.Hetlijktons

jongerenmogelijkom

1. vanSamuëleenhogerezaaltemaken,doorhetwegbrekenvanzolder,trap

etc.

2. hetkleinezaaltjeomhoogtebrengen,zodathetbehalvevoorvergaderzaaltje

tevensalsgoedtoneeldienstkandoen.

3. zomogelijkonderdateldersomhooggebrachtezaaltjekleedkamertjesaan

tebrengen

4. achterindezoverkregenhogeSamuël-zaaleengalerijaantebrengentotver-

meerderingvanhetaantalzitplaatsen’.

Ookwerdenernogwatwensenvooraankledingeninrichtinggenoemd.

‘Wijwetendatvoorhetbovenstaandeveelgeldnodigis.Maarwijgevenudever-

zekering,datwij,indiengijonswiltinschakelen,allekrachtenzullenbijzetten

Samuëlvoordeverbouwingin1961

93


dat,wanneerergeldis,directmetdeverwezenlijkinghiervankanwordenbegon-

nen’.

IndiezelfdemaandschreefdeheerOosterveldeenwarmeaanbeveling:‘Verblij-

dendishetelanenhetenthousiasmewaarmeevelejongerenzichinzettenom

geldenteverzamelenvooreenzonodigerestauratie,betergezegd,completever-

nieuwingvanhetoudgewordengebouwSamuël.Erzalveel,heelveelgeldnodig

zijn,maarhoopgevendisdeeerstereactienagenoegallerwegenindegemeente;

hetbedragaangeld,reedsgeïndentendeletoegezegd,dusmettertijdinbaar,is

nietonbeduidend’.Ds.Verbaasdeedinhetkerkbladdeoproepdejeugdnietin

desteektelaten,‘zijkunnenniemandssteunmissen.Wijzettenonzeschouders

eronderenuzetdepenophetpapier,methetdoelonsgeldtoetezeggenvoordit

noodzakelijkedoel’.Zelfnamhijzittinginhetaanbevelingscomité,samenmet

burgemeestermr.J.F.deGroot,dr.W.C.vanStalborch,kerkvoogdJ.Oosterveld

engemeente-architectK.F.Simons.DeCommissievanbeheerzouhetgeheelco-

ordineren.RegelmatigwerddestandvanzakeninMonnickendamskerkblad

vermeld.

ToeneindaprilinPurmerendeennieuwjeugdgebouwwerdgeopend,gingeen

deputatievandeCommissienaardereceptie.Menkwamtotdeconclusiedat,als

meninMonnickendamookzo’ngebouwwilde,erveelwerkverzetmoestworden

enerveelgeldmoestbinnenkomen.Datgeldkwambinnen,langzaammaarze-

ker.Collectesinjeugddiensten.GiftenvanvoormaligeMonnickendammers.Ver-

koopvangebruikteboeken.Eenverloting.Alleswatmaargeldopleverdewerd

omarmd.Dekerkvoogdijbeslootindecember1959omdeeerstkomendetienjaar

f1000,-guldenteschenken.Datkon,omdatergedurendederestauratiegeenkos-

tenwarenvoorbv.verlichtingenverwarmingvandeGrotekerk.

Het gebouw intensief gebruikt

Ondertussenbleefhetgebouwintensiefgebruikt.Dezondagsschoolwerdervan

twaalftoteengehouden.DeJeugdwerkcommissiehadeentoneelgroepopgericht

dieregelmatiginSamuëleentoneelstukuitvoerden,zoalsinmei1957:‘Jeugdver-

zetzich’.

Op27maart1957wasereenverkoopdagvandevereniging‘Blinden-Penning’uit

Amsterdam;verkoopvanblinden-handwerkstukken.Dhr.OosterwelderuitAm-

sterdamkwamerdeclameren.

Nieuwekerkenraadsledenwerdenergekozenenbijeenkomstenmetbelijdenis-

catechisantenvondeninSamuëlplaats,evenalswijkavonden.

Erwerdenregelmatigrouwdienstengehouden,zobv.op21april1958voorde28-

jarigePieterJacobusLafarque(zienoot28),diedoordeledenvandeCJVnaarzijn

92

Derestauratiedieuiteindelijk4,5miljoenheeftgekost,duurdevan1960tot23

maart1969,dezondagwaaropdekerkweervoorheteerstkonwordengebruikt.

Erwasdusheelwatgeldnodigvoorverschillendeprojecten.VoordeGrotekerk

waseenrestauratiefondsinhetlevengeroepen.Inhetkerkbladwerdregelmatig

definanciëlestandvanzakenvermeldenelkederdezondagvandemaandvoor

datfondseencollectegehouden,waarbijgebruikgemaaktwerdvaneenwitte!

Collectezak.

Dearchitectenbureaus,verantwoordelijkvoorderestauratiezoudenhunuiterste

bestdoenomervoortezorgen,daterzoveelmogelijkkerkdienstengehouden

kondenworden.Daartoewerddekerkdooreenschottussenhetkoorenhetschip

intweedelengesplitst,zodaterbijgoedweertochdienstgehoudenkonworden.

Waar moest men samenkomen?

Omdatmenwistdatereentijdzoukomendatdekerkeenaantaljarennietofbe-

perktgebruiktzoukunnenworden(beperktvanwegehetontbrekenvanverwar-

ming),werderin1957eencommissiesamengesteld.DeherenDoornenbal(kerk-

voogdij),HardebolenStam(kerkenraad),Molenaar(Samuël)eneendeskundige,

Langendijkmoesteneenoplossingvoorhetprobleembedenken.Erwerdserieus

nagedachtovereensoort‘noodkerk’opdeZarkenofeenzaalachterhetweeshuis.

Demeningenwarenverdeeld.

Maarinhetvoorjaarvan1958werddoordeCommissievanbeheergenotuleerd:’Daar

deplannenomeennieuwekerkzaaltebouwenachterhetweeshuiszijnafgeval-

len(Monumentenzorghadgeentoestemminggegeven)doorafkeuringengebrek

aanorganisatie,isdoorenkelemensenhetooggevallenopSamuëlomdattever-

bouwenentevergroten.Dehuidigebreedteisechtertesmalvooreengoedezaal.

Erzalgetrachtwordenhetbredertemakeninderichtingvandesteeg’.Aldusge-

beurde.ErwerdeenbouwcommissieingesteldwaarinledenvandeCommissie

vanbeheerzatenenvertegenwoordigersvanplaatselijkejeugdverenigingen.De

bouwvaneennoodkerkopdeZarkenwasdaarmeevandebaan.

Bouwcommissie Samuël

Op18april1958schreefDs.Verbaasinhetkerkblad:‘Zoalsubekendzalzijn,be-

vindtzichhetjeugdgebouwSamuëlinzeervervallenstaat.Navoorbereidende

besprekingenheeftonzejeugdeenparigbeslotenhetgebouwdusdanigtevergro-

tenentemoderniserendathetruimtekanbiedenaanhet‘oude’en‘nieuwe’Mon-

nickendamentevens’swinterseventueelalskerkkanwordengebruikt.Hiertoe

iseencommissiegevormduitdejeugdonderdenaam‘BouwcommissieSamuël’.

DezeCommissieheeftdeplannenalineenvergevorderdstadiumuitgewerkt,zo-

95


elknegenmeterlang+eenbetonnenopzetvanzo’n2,5meter,indegrondworden

geheid.Eenheleklus,waarvoordegebroedersKoningenKroonuitVolendam

werdeningehuurd.

De eerste steen gelegd

Op2augustus1960wasmenzover,datdeeerstesteenvanhetnieuwegebouw

gelegdkonworden.Opmaandagmorgen,evenoverhalfelf,haddeneenreeksge-

nodigdenzichbijhetgeslooptegebouwgemeld.Deplechtigeeerstesteenlegging

werdgedaandoorAnnemiekeMolenaar,hetjongstegezinslidvandeCJV-voor-

zitter(33).Daarnamochtendeaanwezigenopdefoto.MetdankaandeherenKla-

verenReijndersgeefikudenamen:

Bovenaanv.l.n.r.Jb.Reijnders,C.Reijnders,G.Karmelk,Jb.Roos.Vooraande

kinderenAnnemiekeenJacobMolenaar.Daartussenv.l.n.r.D.Molenaar-vGee-

men,G.SchaapvGeemen,mej.G.M.Jansen(halfzichtbaar),N.Prijs-deReus,T.

Dekker,mr.J.Oosterveld,G.Karmelksr.,Ds.C.L.Verbaas,G.G.Verbaas-Venema,

K.Hardebol,S.Langelaar,J.M.Oosterveld-Visser,C.Molenaar,C.J.Doornenbal,

S.vAltena,not.P.W.Strootman.

Hetgezelschapwandeldevervolgensnaarhetweeshuis,waareenkopjekoffiemet

eenkoekjewerdgedronkenenrookwerkgepresenteerd.Develeaanwezigenwer-

94

laatsterustplaatswerdgedragenenop1december1959voordeop27november

1959overledenJacobKoel(30).

DeCJVenCMVorganiseerdenopvrijdag21augustus1959eenfeestavondvan-

wegehetaanstaandehuwelijk(29augustus)vantweevanhunactievemensen:

CornelisKarmelkenCorneliaB.J.vanGeemen(31).

De plannen voor verbouwing worden serieus

Indecember1959werdenerserieuzebesprekingenvoordebouwplannenvanlo-

kaalSamuëlgevoerd.ErbleekeenstrookgrondindeSmidsteegnodig,omeenen

andertekunnenrealiseren.Tijdensdebehandelingvandekwestieindegemeen-

teraad,zateneropdepublieketribuneheelwatbelangstellendenomdebeslissing

uitdemondvandeburgemeestertevernemen.Endiewaspositief.Vianotaris

P.W.Strootmanwerdgeregeld,datervoorf2000,-eenstrookgrondvan37bij3

metergekochtkonworden(32).

Omgeldbijeentebrengenwerdvanallesondernomen.OpOudejaarsdag1959was

ereenoliebollen-actie.Meerdan9300oliebollenenappelflappenwerdenerdie

dagengebakken!Twaalfstuksvoorééngulden,keurigthuisbezorgdineenplas-

ticzakjedoorledenvandemeisjesvereniging.Hetleverdedebouwkasf517,-op.

OmeJanOosterwelder,voordrachtskunstenaarendeclamatoruitAmsterdam,die

alheelwatjareninSamuëlhadopgetreden,deeddatookop22februari1960,

waarbijdeopbrengstvoordenieuwbouwwas.HetzelfdedeeddeUitdammerto-

neelverenigingmethetblijspel‘Deooievaarvergistzich’endeMarkertoneel-

groepmethettoneelstuk‘Hetwittelegioen’.TijdensdietoneelavondenzatSa-

muëlmudvolenwerdenerlotenverkocht.Hetmaaktetegelijkduidelijkdathet

gebouwfeitelijktekleinwasvoorzulkeevenementen.

Evenalsin1931werderooknuweereengrotebazaaropgezet,waarbijopelke

Monnickendammereenberoepwerdgedaan,omvoorditdoelwataftestaan.En

erwerdwatgebreid,gehaakt,genaaid,gekloptengetimmerd(makenvanspeel-

goed).

Juli1958stonddetelleropf5125,-,inseptemberopf13.000,-,injanuari1959op

f18.933,-

De verbouwing begint

Hoewelhetbenodigdebedragnognietgeheelbinnenwas,werderbeginjuni1960

eenbegingemaaktmetdeherbouw.HetwasdefirmavanGeemendievooreen

totalesloopvanhetgebouwzorgde.DaarnawashetdebeurtaandefirmaLange-

dijkenvanOostveen.Voorergebouwdkonworden,moestenereerst79palenvan

97


dezevenledenwerdendoorhetbestuurvandeCJVgekozen,deanderedriedoor

deKerkenraadaangewezen.

Het nieuwe ‘Samuël’ geopend

Eindelijkwashetzover.Deofficiëleopeningvondplaatsopdinsdag11april1961

omachtuur’savonds.OpdattijdstipkreegDs.C.L.Verbaasdesleuteloverhan-

digdomhetnieuwegebouwSamuëlteopenen.Eengrotegroepaanwezigenhad

zichvoordeingangverzameld,omvandezebijzonderegebeurtenisgetuigete

zijn.‘NadatDs.Verbaasdedeurenhadgeopend,trokkendeaanwezigennaarbin-

nenenzochteneenplaatsjeindezaaldiemeteenverrasteblikwerdbewonderd’.

NadeopeningswoordenvanDs.Verbaas,namdevoorzittervandeBeheerscom-

missie,CorMolenaar,hetwoord.HijrichttewoordenvandankaanB&Wenar-

chitectSimons‘voorhunvelebemoeiingen,hulpenraad,diebijsloopingenher-

bouwingnueenmaalnodigzijn.’BijhetverleggenvandesteeghadSamuëlalle

medewerkingvanhetgemeentebestuurondervonden.Devoorzitterherdacht

metwelgemeendewoordenwijlenarchitectJ.PlasSr,descheppervanditfraaie

gebouwenbedanktedienszoonJ.PlasJr,diehetwerkvoortgezetenafgemaakt

had.

Iedereendiebetrokkenwasgeweestbijsloop,bouwofinrichtingwerdgenoemd

(36),inhetbijzonderhetschildersbedrijfvanDiepen,wiensmensendelaatstetijd

dagennachthaddengewerkt.Ookdegenendieanderewerkzaamhedenhadden

Huldevandezondagsschool

96

denbedanktdatzeopzo’nmoeilijkuurtochgekomenwaren.Alsoudsteaanwe-

zigesprakdhr.J.Oosterveld.Hijherinnerdezichdathijzeventigjaargeledenal

kennismaaktemethetgebouwSamuël.Hijzattoenopdezondagsschool,diein

hetlokaalwerdgehouden.AlsbestuurslidvandeCommissievanBeheerhadhij

het‘oude’gebouwmogenbesturen,samenmetDirkMolenaar,PietMaasenCor-

nelisUbbels.Hijbeslootzijntoespraakmet:‘Godzegeneditwerk,namensde

kleine,hieraanwezigeSamuëlvriendenendegrote,nietaanwezigegroepSamuë-

lvriendenindeGemeente.Ds.Verbaastenslottememoreerdedaternueenge-

bouwkwam,waaraleentientaljarenoverwasgesproken.Ermoestenveelmoei-

lijkhedenoverwonnenworden,metnamemetbetrekkingtotdeplaatswaarhet

nieuweSamuëlzoumoetenkomen(34).

Statuten wijziging

TijdenseenvergaderingvandeCommissievanbeheer(35)werdgemeld,datde

bouwinvollegangwas.Dekostenwarengeraamdopzo’nf.70.000,-

Ermoestnogweleenbelangrijkpuntgeregeldwordenmetbetrekkingtotdesta-

tutenvandeCJV.Bijdeoprichtingin1889wasafgesprokendat,alsdeCJVzou

wordenopgeheven,hetgebouwaanhetlandelijkeNederlandsJongelingsVer-

bondzouvervallen.Diebepalingwerdgewijzigd.BijontbindingvandeCJV,die

konplaatsvindenalstweederdevandeledendatverlangde,zoudeHervormde

Kerkeigenaarworden.

Destatutenwerdenaangepastenop7januari1963koninklijkgoedgekeurd.Een

anderebelangrijkeveranderingwas,datdebezittingenzoudenwordenbeheerd

door een Commissie van zeven personen uit

Monnickendam.Hetmerendeelmoestlidzijn

van de Hervormde gemeente en instemmen

metgrondslagendoelvandestatuten.Viervan

AnnemiekeMolenaarlegtdeeerstesteen.

99


Dhr.JanOosterveld,albehoorlijkopleeftijd,zeiinzijnkortetoespraakdathij

ergblijwasditnogtemogenbeleven.HijdachtdatdenaamlokaalSamuëlnuwel

uitdetijdzouraken.

OokpastoorVerhaarenvertegenwoordigersvandeLutherse-,Doopsgezindeen

GereformeerdeKerk,hieldeneentoespraak.

GerbrandKarmelksprakeenpersoonlijkwoordenmeende,namensdeHervorm-

degemeente,danktemogenbrengenaanallestillewerkers.Vertegenwoordigers

vandiverseachtergrond,bodenbloemenaan.Als laatstekwamFlipdeBruin

(1897-1974)naarvoren,omeenenvelopmetinhoudaantebiedennamensdeoud-

ledenvanCJVSamuël.Debijeenkomstwerdbeslotenmetdankgebedeneenlied

vansamenzangmettrompetbegeleiding(38).

Feestavond

EendaglaterwaserinhetnieuweSamuëleenfeestavond,m.m.v.hetHervormd

kerkkooro.l.v.dhr.P.Vijzelaar.Ledenenoud-ledenvandeCJVendeCMVvoer-

denhetblijspel‘Erwoeieenfrissewind’op.Sterkerollenwerdengespeelddoor

Samuëlnadeverbouwingvan1961

98

verrichtoffinancieelhaddenbijge-

dragen,werdenbedankt.

Daarna werd het gebouw, met een

fermehanddruk,overgedragenaan

Cor Reijnders, de voorzitter van de

CJVSamuël.Naeenkopjekoffiemet

koek bood het vierjarig dochtertje

vandevoorzitter,datdeeerstesteen

hadgelegd,haargelukwensenaanen

overhandigdeeenstapeltjetheedoe-

ken.

Nadat burgemeester de Groot iets

hadverteldoverdediscussieoverde

plaats, waar het gebouw moest ko-

men,kwamenerdriekinderenvan

dezondagsschoolnaarvoren.Zijla-

zen een mooie wens voor en boden

daarnaeenelektrischeklokaan.

Allerleisprekersvoerdenhetwoord

enoverhandigdendaarbijeenenve-

loppe met inhoud of een geschenk

voorhetnieuwegebouw,waaronder

driehonderdkopenschotelseneen

koffiezetapparaat. Namens de Ker-

kenraadzegdedeheerDickOosterveldeenorgeltoe,omtijdenskerkdienstende

samenzangtebegeleiden.

MevrouwH.J.Nienhuis-NeefuitAnkeveen,overledenop6januari1961,hadbij

haarlevenf100,-beschikbaargesteld.Aangevuldmeteenbedragvandecatechi-

santen,hadDs.Verbaasdaarvaneenbijbelgekocht,diedeCJVwerdaangebo-

den.

MevrouwG.Ardon-Mulder(1908-1983),mejuffrouwG.M.JansenenmevrouwM.

J.Schaap-vanGeemen(1920-1993)haddeneendonateurs-actiegehoudenvooreen

jaarlijksbijdragetenbatevanhetgebouw.Opbrengstf755,-.MevrouwArdon(37)

deeldemee,datzedekostenvanaldekoppenkoffie,diezetijdensdesloopende

herbouw,inopdrachtvandebouwcommissie,hadgeschonken,nietinrekening

zoubrengenendatzehetgebouw,zolangzedatzoukunnen,gratisschoonwil-

dehouden.Hetleverdehaareenenormapplausop.

Namensdevaklieden(stukadoors,metselaars,schildersenelektricien)boodAdri-

aanStameengasstelaan,hetChr.dameskoorendefirmaKlokasbakken.

Huldevandezondagsschool

101


Kranten

Waterlander,Prov.NHcourant,PurmerenderCourant,SchuitemakersPurmerenderCourant)

NotarieelarchiefMonnickendam

Kerkarchief:NotulenvandeNed.HervormdeKerk(Kerkenraad,KerkvoogdijenDiaconieen

MonnickendamsKerkblad1957-1961.

Boeken en brochures

MonnickendaminWaterland,AddyvanOverbeeke,2005

HerinneringenaanOud-Monnickendam,J.Veltrop,1975

HerinneringenaanmijnjeugdjareninMonnickendam,JanHaakma

JaarboekjesOud-Monnickendam

Bijlage 1 – Bewoners van Kerkstraat 34

*LutgertjeClaas,begraven5november1651.

*StoffelCornelisDeucht,vroedschaplidenburgemeester,woondeerinmei1654metzijnvrouwMarit-

jeAlmers

*CornelisCorneliszBraarenNiesgenJansDeucht,van1688tot1734.Braarwaslidvandevroedschap

eneenaantaljarenschepen.

*Ds.Keppelkochthetpandop30april1734

*Hethuiswerdinjuli1744gekochtdoormr.HubertGerardNahuijs,lidvandevroedschapen

gedeputeerdevandestadbijdeStatenvanHolland.

*Oud-schepenmr.PieterTeerhuijswerdop11december1759voor1700guldeneigenaarvanhetpand.

*CommissionairClaasMolenaarjrenzijnvrouwNiesjeMosterdbewoondenhethuisvanafcirca1785

tot1820.

*ChristoffelMeijlinkuitVoorburgkochthethuisop30augustus1820voorf700,-Hetverpondings-

nummerwastoenvervangendooreenwijknummer,wijk2nr.100.

*Hethuis,erf(tuintje)enstalenpakhuisgingenop1september1829voorf750,-overinhandenvan

grutterJanJacobszDoets,zoonvanJacobDoetsenLijsbetDekkeruitBlaricum.

*Op26april1838kochtentweekerkvoogdenvandeNed.HervormdeGemeente,deherenJanWijndels

deJong,lidvandeRaadenzilversmidCornelisvanZanen,hethuis,erfenstal,kadasternr.204,voorf

1100,-Hetpandwerdgebruiktalstweedepastorie,naastdieopdeZarken.

*LandmanMaartenKlaasz.Sluisenbrood-enkoekbakkerKlaasdeHaas,verkochteninjuni1874,

namensdeHervormdegemeente,hethuis,erfenstalvoorf1450,-aanmr.timmermanJohannes

AdrianusNeijzen.Neijzenkreegvandegemeentepermissie,mitshijdebestaandevoorschriftenin

achtnam,omhethuisvaneennieuwevoorgeveltevoorzien.GeletopdekadasternummersA1243en

1244isertoeneenhuisofeenschuurachtergezet.9A

*Hetkoffiehuiswerdkortdaarna,inaugustus1878,doorNeijzenvoorf4000,-verkochtaaneneJohan

WilhelmVölbel.Maarinmei1879bleekNeijzenweereigenaarvanhetpand.

100

DickStavanUitertalsbaronvanMerkensteijnenBepdeGraafalszijnechtge-

noteHermine.HannyvanderHorstspeeldederolvanToniaenmevrouwD.Mo-

lenaar-vanGeemenkreegalstanteIsabelmeniglachsalvouitdezaalophaarcon-

to.DeandereacteurswarenCorDoornenbal–huisbediende,RitaSturm–kamer-

meisje,GrévanOostveen,eenbijdehantekeukenmeid.OokdeherenHenkPronk

(leraar)enKlaasHardebol(chauffeur)waren,naastmevr.RiaLafarque-Kleinals

verzorgstervanTonia,goedopdreef.

BezoekwaserdieavondvanburgemeesterJ.F.deGrootendevorigeHervormde

predikant,inmiddelsprofessor,Dr.R.Bijlsma(1910-1993)NamensdeCommissie

vanbeheermaaktevoorzitterCorMolenaarbekend,datertijdensdeopenings-

avondf2000,-wasgeschonken.

HetnieuweSamuëlwasongeveer24meterlang,10meterbreed,7meterhoogen

boodplaatsaanzo’n275bezoekers.Hethadeengoedtoneelengeschiktvoorhet

houdenvankerkdiensten.Hetgebouwhadeenliturgischcentrum,eenkanselen

eendoopvont.Datkwamgoedvanpas,omdatdediensten,vanwegeeenlangdu-

rigerestauratievandeGrotekerk,inSamuëlgehoudenmoestenworden.

Hiermoetikhelaasstoppen.Hoehetverdergingmetdebeide‘Samuëls’leestu

inhetjaarboekje2014.

Uwreacties,correctiesen/ofaanvullingenzijnwelkom.Zekunnenzonodigver-

werktwordeninhettweedeenlaatstedeel.

Ds. C.A.E. Groot

cae-grootAzonnet.nl

Bronnen

NotulenboekCJVSamuël1888-1890; NotulenboekCJVSamuël1890-1894

NotulenboekCJVSamuël1894-1903 NotulenboekCJVSamuël1903-1905





Vermoedelijkontbrekenernotulenboeken,wantop16april1954wordtverwezennaardevolgende

bijeenkomstop23april1954,waarCor(nelis)Molenaareenboekbesprekingzalhouden.

NotulenbestuursvergaderingenC.J.V.Samuël

12.6.1902–7.1.1909

NotulenvanvergaderingenCommissievanbeheer

11.10.1925-16.10.1951;14.10.1952-24.1.1989

103


CJV-leden.In1925melddedekrant,datheteenjaarlijksterugkerendebijeenkomstwas,waar

predikantenuitMonnickendamenomgeving,evangelistenofzendelingen,hetwoordvoerdenenook

veelwerdgezongen.

VeehouderJacobMolenaar(1859-1950),in1882vanuitOosthuizennaardePurmergekomen,getrouwd

metGrietjeMan(1860-1949),waserin1900meebegonnen;zoonDirk(1890-1971,getrouwdmet

AnnetjeDoornebal(1888-1971)zettevanaf1914dezebijeenkomstenvoort.

HetgeslachtMolenaarisinboekvormverschenen:‘VanBeetstotdePurmer.Eenmolenaar’sgeslacht’.

Ziem.n.pag.189vv.JacobMolenaarwasmeerdan50jaarlidvanhetChristelijkschoolbestuur,waarin

februari1938bijwerdstilgestaan.29

5.Ikvermoeddater‘maand’moetstaani.p.v.‘week’,wantdebijeenkomstenvonden1xperweek

plaats,zoalsuitdenotulenblijkt.

6.Actenr.740,not.Costerus,d.d.29.11.1889.DatDs.Hartgerinkdekoopzouhebbengefinancierdis

nietcorrect.Evenmindenotitiedathijindekoopactezouhebbenopgenomendatergeensterkedrank

zoumogenwordengeschonken.(Contra‘HonderdjaarneringenambachtinMonnickendam’,H.

Vogel,blz.35).Welheefthijongetwijfeldeenflinkbedragbijgedragen.

7.Overaldezebewonersvaltmeertevertellen,maarvanwegederuimtehebikdeinformatiebeperkt

gehouden.ZievoordeouderdomvandeKerkstraatook‘VanMonnikenwerknaarParochiekerk,blz.

20,21.

IndeKerkstraat,opnummer32,woondenvanaf1797tot1957deLuthersepredikanten,waarondervan

1834tot1837Ds.F.J.DomelaNieuwenhuis.Dathetpanddestijdsdeelzouhebbenuitgemaaktvanhet

Sligcher-complexisnietjuist.(Contra:‘HuizenengevelsteneninMonnickendam’,H.Vogel,blz.35).

8.Elkhuisindestadhadtot1806eenverpondingsnummer.Verpondingwaseenvormvangrondbelas-

ting,dietussende17eeeuwen19eeeuwinNederlandwerdgeheven.Op1oktober1832werdde

verpondingvervangendoorinvoeringvandegrondbelasting,dieophetkadasterwasgebaseerd.

Monnickendamgingin1806overopwijknummers.Dehuidigehuisnummeringdateertvan1938.

9.Hijwerdop20november1833inHeemstedegeboren,alszoonvanweduwnaarHendrikJan

HartgerinkuitLochem,dieop6mei1822inBreukelen-NijenrodehertrouwdemetJohannaMaria

Blekkink(Blecking),overledeninHaarlemop7januari1878.

Alstheologischkandidaatnamhijinmaart1877eenberoepaannaarOldemarkt,eendorpindekop

vanOverijsel,waarhijin1882eenvoorvechterwasvaneenopterichten‘schoolmetdebijbel’.Zeven

jaarlaterkwamhijnaarMonnickendam,waarhijop18mei1884werdbevestigdendepastorieaande

Zarkenbetrok.HijwistzichinMonnickendamopz’nplaats,wantberoepennaarIersekeen

Leimuidenwerdenafgeslagen.

Depredikantiszijnhelelevenongetrouwdgebleven.EennichtuitHillegom,CorneliaHartgerink,

fungeerdealshuishoudster.Nahaarvertrekindecember1899namdeLuthersedienstbode,Maritje

Hoppehaarplaatsin,waarnanahaarvertrekinmei1900naarEdamdeHervormdeJohannaGesina

BruinuitOudkarpselhetinjunivandatjaarovernam.

Deopmerkingvandhr.Verloop(VIIblz.14):‘menkanzichvoorstellendatdemusischebevlogenheid

vanDs.Hartgerinknietéenvanzijnmeestinhetoogspringendeeigenschappenwas’...isnietterecht.

102

*Eennieuwekoperdiendezichaanop20mei1881,BernardusLambertusKolkers.Hijkochthet

‘Noord-Hollandschkoffiehuis’voorf3000,-Maartiendagenlaterkochtmr.timmermanNeijzenhet

voordezelfdeprijsterug.

Neijzen(hijwoondezelfFluwelenburgwal,hethuidigenummer8),heeftbegin1878hetkoffiehuisver-

huurdaande39-jarigekasteleinArendvanEngelenuitMeppel,getrouwdmetMariaPost.Dezevan

Engeleniseenhalfjaarlater,op10juni1878,overleden.MogelijkheeftdaarnaNeijzensvrouw

MargarethaSistermanshetkoffiehuisgebruikt.Zeisop12februari1882inhetpandoverleden.

JohannesNeijzenisinaugustusvandatjaar,inAmsterdamgetrouwdmetdedaargeborenCornelia

WilhelminadeJong(1846-1901),zijnvoormaligehuishoudelijkehulp.DezeCorneliaheeftwaarschijn-

lijkhetkoffiehuisenigetijdgerund,wantop23april1884vroegzeaanhetstadsbestuur,oferinhet

lokaalsterkedrankinhetkleinverkochtmochtworden.Datverzoekwerdop1meiafgewezen.Ikheb

hetsterkevermoedendaternooitalcoholinhetkoffiehuisisgeschonken,wanthetpandkomtniet

vooropeenoverzichtuit1882,waarallepersonenwordengenoemd,dieeenvergunninghadden,om

sterkedrankinhetkleintemogenverkopen.

Misschienwelmededoordezeafwijzing,ginghetnietgeweldigmethetkoffiehuis.Endatineenstad

waar,dooroudenjong,flinkwatalcoholgenuttigdwerd.Injanuari1901melddeeenkrantdat

Monnickendam,naWeesp,hethoogstealcoholverbruikvanheelNoord-Hollandkende!

*In1889kwamhetpandinhandenvandeCJV,zoalsgemeldenkreegheteentotaalanderebestem-

ming.Hethuidigenummer34dateertuit1938,toendewijknummersvervangenwerdendoorde

nummeringvannu.

Noten

1.Eenvraagvandehuidigebeheerder,dhr.J.Klaver,wasdedirecteaanleiding,ommeteverdiepeninde

geschiedenisvanKerkstraat34.

2.DenaamSamuëlkomtuitdebijbelenbetekent:‘vanGodgebeden’.IkschrijfCJVzonderpuntjes

ertussenenSamuëlzonderaanhalingstekens.

3.DaarmeewasMonnickendamdeeerste.DeanderestedenvanWaterlandzoudenvolgen.InOostzaan

wasvanaf1894ookeenCJVSamuël.Hetlaatstekwartvande19eeeuwwaseentijd,waarinoveral

verenigingen,bonden,genootschappenenclubsalspaddestoelenuitdegrondschoten.Opalle

mogelijketerreinenvankerk,sport,kunst,politiekenmaatschappij.

4.Datchristelijknationaalzendingsfeestwerdvoorheteerstin1863gehouden.In1893wasde

bijeenkomstophetlandgoedVelserbeek,daartoebereidwilligafgestaandoordhr.F.W.C.H.Baronvan

TuyllvanSerooskerke.OokdeChristelijkeGeheelonthoudersVereniginghielderzijnbijeenkomsten,

evenalshetLegerdesHeils,ino.a.1897metgeneraalWilliamBoothalsgast.Totverinde20eeeuwzijn

dezebijeenkomstenopVelserbeekgehouden.Ondergetekendeheefterinmei1975gemusiceerdmet

hetgospelteamTheLighters.

Hoebelangrijkhetchristelijkgeloofwas,blijktbv.uitdeopenluchtmeetingsdieelkezomer,zorond

eenuurofzes’savonds,indeboomgaardvandefamilieMolenaarindePurmeraandeOosterweg)

werdengehouden(boerderij‘Weltevreden’).Daarkwamenhonderdenmensenopaf,waaronderde

105


kendam.Zewasnaaister,ongehuwd,lidvandeHervormdegemeente.Zewoondeeerstbijhaar

moederinopdeNieuwezijdsBurgwal,laterindeKerkstraat33(Hervormdrusthuis),dustegenover

gebouw‘Samuël’.DaarisAntjeop11februari1941overleden.Inapril1938werdstilgestaanbijhaar

40-jarigebetrokkenheidbijTabitha.

14.Indeacteziteengetekendekwitantied.d.24oktober1908waaruitblijkt,datopdiedaghetrestant

vandehypothecaireschuldisafgelost.Debetalingvanf590,-isnamensdeCJVgedaandoorvoorzitter

CornelisUbbels.

15.Meeroverdetijdsomstandighedeneind19e,begin20eeeuw,inJOM1991,bzl.37v,JOM1992,blz.

46vv.ZieookMonnickendaminWaterland,blz.84-91.Eentijdsbeeldvandetweedehelftvande20e

eeuwinJOM2001blz.32-38.

16.Brochure:GereformeerdekerkMonnickendam1889-1989.In1897haddeGeref.kerk160leden,incl.

dedoopleden,in1900184leden.

17.UvindtzijnlevensverhaalinJOM2007blz.66vv.

18.Demeisjesverenigingisdusin1874opgerichtendaarmeeruimtienjaarouderdandeCJV.

19.UitgebreidverslagindeProvincialeNHCourant15.10.1938blz.4.Debuurtvereniging,Pitto

geheten,had

eeneigenclublied.Uvindthetin‘HerinneringenaanmijnjeugdjareninMonnickendam,JanHaakma,

blz.21.Toendebuurtverenigingin1949weerhetgebouwhaddengehuurd,bleefbetalingvandehuur

achterwege,metalsgevolgdatPittonietmeervanhetlokaalgebruikmochtmaken.Tja...

20.Moody,depredikerenSankey,dezanger,wareneenevangelisch,christelijkduo,datvanafjuni

1871samenkomstenhieldinheelAmerikaenlaterookinGrootBrittannië,waarbijmensenwerden

opgeroepeninGodtegelovendoorJezusChristus.Zijpubliceerdeneenboekmeteenreekschristelijke

liederen(hymns).VeelvandezeliederenzijnvertaaldindebundelvanJohannesdeHeerterecht

gekomen.

21.Halverwegede19eeeuwkwamhetliberaledenkenop,datookdekerkennietonberoerdlied.Als

reactieontstondhet‘Reveil’metalsdoeleendamoptewerpentegeneentoenemendevrijzinnigheid.

VruchtvanhetReveilwashet,op23oktober1853opgerichte,NederlandsJongelingsVerbond(NJV).Ze

wasvanafhaarbeginaangeslotenbijdewereldbondYoungMen’sChristianAssociation,dewelbeken-

deYMCA,opgerichtin1844inEngeland.Dezebondhadalsdoel:hettotstandbrengenvaneen

samenwerkingtussendechristelijkejongelingsverenigingenenhetbevorderenvandeoprichtingvan

nieuwechristelijkejongelingsverenigingen.In1948werddenaamveranderdinCJMV(Christelijk

JongeMannenVerbond),in1958omgedoopttotChristelijkJongerenVerbond,vanwegeeenfusie

tussendejongensenmeisjesbonden.Opvallenddetail:in1916redenerindenHaagambulancesrond

metdeletterYWCA,vandezewereldbonddus.

22.DatheteenmindereperiodewasinhetbestaanvandeCJVblijktuithetaantalbijeenkomsten:inde

2ehelftvan1912,nl.4waarbijinoktober(geendatum)doorsecretarisP.Maaswordtgenotuleerd:‘Door

hetnietopkomenvanledenwasdevereniginggenoodzaaktmetdeledenvergaderingtestakenvoor

eenonbepaaldetijd’.In1913warenerslechts7bijeenkomsten,in1914vijf.Delaatstebijeenkomstwas

op12januari1915.

104

10.Datfanfarecorpswordtalin1895genoemdenspeeldetijdensverschillendegelegenheden,zoalsbv.

tijdensdeopenluchtbijeenkomstenindeboomgaardbijMolenaar(noot4)enooktijdensdiverse

provincialezendingsfeestenwerddesamenzangbegeleid(o.a.1908inHeilo).Samenmetfanfare

‘Olympia’was‘Halleluja’opKoninginnedagactief.

Geoefendwerderopdehoevenvandeleden,w.o.Katwoude,vaakinschurenmetopenstaandedeuren.

Erwassprakevanmuzikaalsuccestoeninaugustus1912,bijeenconcoursinOud-Beijerland,deeerste

prijswerdbehaald.Datallesonderdebezielendeleidingvandhr.BernardusSteggerdauitEdam,

kleermakervanberoep.VóorhemwerddefanfaregeleiddoordeherenHenricusStapel,geboren1869

Wieringerwaard,muziekonderwijzer,in1913overledenteBroekinWaterlandenDirkKlut,geboren

1872Zaandam,banketbakker(inapril1912vertrokkennaarVelsenendaarin1941overleden,opgevolgd

doorB.A.HoonteBroekinWaterland.ZowelKlutalsHoonwarenookdirigentvandameskoor‘de

Lofstem’).

Nadefeestelijkhedenin1913(ziehetartikel‘EeuwfeestinMonnickendam’)benikgeeninformatie

overdezefanfaremeertegengekomen.Misschienhadhettemakenmethetfeitdatdhr.Steggerdamet

‘Olympia’,waarhijookdirecteurvanwas,ookopzondagnaarconcoursenging(zieVerloopVIIblz.

16).DePurmerendercourantvan19.7.1919meldtdatdetweefanfarekorpsengeenmedewerkingaan

Koninginnedagkunnenverlenen,daarheteneslapendeenhetandereontbondenis.Datlaatstemoet

op‘Halleluja’slaan.Vermoedelijkheeftde1eWereldoorlogertoebijgedragen,wantookinBeemsteren

Watergangwarendefanfarecorpsendaardoorontbonden.Merkwaardigiswelhetberichtop14.4.1918

datdhr.SiemeralsmuziekdirecteurvanOlympiaisaangesteld.

SteggerdaleiddeookdeKwadijksefanfare‘Eensgezindheid’enbegin1920hetfanfarecorpsvan

Warder.In1913washijdirigentvaneenMonnickendamskinderkoorenvanhetdameskoor‘Ons

genoegen’van1914tot1920.In1916richttehijinMonnickendameenmannenkoorop.Steggerda,in

1875inSneekgeboren,getrouwdin1902teHoornmetJacobaCompasuitHoorn,vertrokinapril1920

naarAmersfoort,waarhijin1957isoverleden.Hijwerdalsdirigentvanhetdameskooropgevolgddoor

dhr.L.G.Siemer.EenfotovanSiemermethetdameskoorrond1930in:‘KentuzenogdeMonnicken-

dammers,G.Huurdeman,blz.30.Idemvan‘Olympia’,vermoedelijkzorondhetmiddenvandevorige

eeuw,blz.31.

11.Eenvoorbeeldvanzijnaandachtvoordechr.school,VerloopVIIblz,17.

12.OverigenswasTabithanietdeenigeclubdievoorgratiskledingzorgde.OokdeChr.Meisjesvereni-

ging‘WachtopdenHere’hielpmensenmeteentekleinebeursaankleding.

Alveeleerder–vanaf1864–bestondereenvereniging‘Dorcas’die,doorgiftenvandeburgerij,jaarlijks

zo’n200stukjeskledingbedlinnenverstrekteaanbehoeftigegezinnen.DedamesThierens-Englert,

S.E.SchmidtenCornelissen-vanNoothoornwarendaarvoorverantwoordelijk,envoorhenmevr.van

Leeuwen-Onnekink,eenvandeoprichters,overledeninjanuari1899.DeverenigingDorcasisin

oktober1902ontbonden.

13.AntjeTekelenburgisop14september1872inAmsterdamgeboren,dr.vanweduwnaarJohannes

JacobusTekelenburg,op26juni1870getrouwdmetJohannaFredericaSchweeke,overleden28mei

1931.Toenhaaroudersop27juli1876warengescheiden,kwamAntjemethaarmoedernaarMonnic-

GeertruidaKlein.DeledenvandeCJVhebbenhemnaarzijnlaatsterustplaatsgedragen.Ookzijn

vrouwRiaKleinisnietoudgeworden,zeoverleedzondag29juli1973,41jaaroud,Zeleedalzevenjaar

aaneenongeneeslijkeziekte,eensteedsverdergaandeverlamming.

NamenvanMonnickendammersinziekenhuizenofsanatoria,diedoordeziekendienstbedacht

werden:Mej.H.Kleijsen,Santpoort1950;mej.MetadeVries,Hilversum1949,1950;JanTromp;P.Bijl,

W.vanFloresteijn,Hilversum;mej.GréSnieder,Hilversum;mej.TinieMol,Almen;mevr.Oosterbaan

–Molenaar,CorDuif,DirkSniederinSonnevanckHarderwijk;mej.AnniePostdijk,Th.G.Oudhuis

1951.

29.Dezegegevenskomenuitdekrant,wantindenotulenisgeenverslagvanhet60-jarigbestaan

opgenomen.

IndeeerstehelftvandevorigeeeuwwasPietMaas(1880-1954)jarenlangdedrukker/uitgevervanhet

predikbeurten-enadvertentieblaadje,indevolksmondde‘Maasbode’genoemd.Datdrukkendeedhij

inhetgebouw‘Samuël’opdeeersteverdieping.DeopbrengstwasvoordeNH-diaconie.Iedereen

mochteenadvertentieplaatsen,maaradvertentiesvandeS.D.A.P.werdengeweerd(Prov.NHcourant

d.d.14.5.1927).PietMaaswasgetrouwdmetNeeltjedeJong(1884-1966).Hijhadeenboekwinkeltje,

eerstinhetZuideinde(1912),daarnaindeKerkstraat.

30.JacobKoel(1887-1953)wasCJV-lidvan1905tot1919,waarvandelaatstetweejaaralspenningmees-

ter.Hijheeftheelwatvoordrachtengehouden.DeongetrouwdeJacobKoelnaminjuli1920debrood,

koekenbanketbakkerijvandeweduweBoerlage-vanderLeeoveropdeN.O.Burgwal.Hijwas

jarenlangdiakenvandeNH-gemeenteenwasdaarbuitenookzeeractiefinhetkerkelijkleven.‘Klein

voorzijnGod,grootintrouw;kinderlijkeenvoudigeninnigvroom’aldusOosterveldinzijn‘in

memoriam’.‘Hetgeheimvaneenkinderlijke,iederontwapenendegeest,bepaaldezijnwoordenen

daden.Eenbeminnelijkeeenvoud,dieiedertrof,verschaftehemtoegangtothartenenbeurzen,die

vooriederanderzoudenzijngeslotengebleven’aldusDs.VerbaasinMonnickendamskerkblad

4.11.1959.

31.Hetechtpaarzoudestadgaanverlaten.CorKarmelkwasgemeenteambtenaarinRuinerwolde

geworden.CorenCorrywerdendoorvelenbedanktvoorhuninzetvoorhetjeugdwerk,clubwerketc.

Eenkopinhetkerkbladspreektboekdelen:Eentrouwdienstzoalsjedienietvaakmeemaakt.Meerdan

tweehonderdaanwezigen.

32.Omdatdhr.GerardMeijbereidwaseengedeeltevanzijntuintekoopaantebieden,kondesteeg

zijnbreedtebehouden.DeSmidssteegwerdookwelhetsteegjevanValentijnwerdgenoemd,naarde

timmermandieerzijnwerkplaatshad,ofhetsteegjevanSamuël,naarhetgebouwvandeJongelings

vereniging,Veltropblz.46.

33.AnnemiekeMolenaar(numevrouwJonker-Molenaar),heetofficiëelMargarethaAnnette,maar

werdAnnemiekegenoemd.Zewasgevraagdomde1esteenteleggen.Aanvankelijkwildezijdatniet,

maartoenhaartweerepenpurechocoladewerdenbeloofd,gingzeoverstag,zoheeftzemelaten

weten.

34.ErwerdgedachtaaneennoodkerkopdeZarkenenookaaneennieuwgebouwachterhetweeshuis.

35.DenamenvandeCommissieindatjaar1961:CorMolenaar,voorzitterendeledenJ.Bootsman,Jb

107


Ds.GerardEngelbertAlers,geb.in1887teRotterdam,werdseptember1917inM’dambevestigd.Was

o.a.actiefvoordeChr.GeheelonthoudersVer.Op3.4.1921vertrokhijnaarTransvaal,Zuid-Afrika.1928

teruggekomennaarNederlandenomstreeks1939naarWest-Indievertrokken.WoondeopArubain

1943.

WillemAdrianusNoordzij,geboren1892inIJsselmonde,wasin1917vanuitVlaardingennaar

Monnickendamgekomen.HijwashoofdvandeSchoolmetdeBijbel.Op3juni1922vertr.mets.s.

TabanannaarNed.Indië,wasbenoemdalsleraaraandeChr.MULOaldaar.Kreegbijzijnvertrekvan

deCJVeenzilverenvorkmethetmonogramvandeCJV.

23.ZieookVeltropblz.22en23

24.Tussendeduursteengoedkoopsteinschrijverzatmeerdanf1000,-verschil!

25.Op1.5.1927wastimmermanPietVisserconciërgegeworden,geb.30.11.1901,overl.A’dam2.3.1933,

op1.5.1924getrouwdmetWilhelminaStam,geb.26.8.1899,overl.10.3.1984.Mevr.Visserheeftnahet

overlijdenvanhaarmanhetwerkvoortgezet.Zijhertrouwdeop25.3.1937metTeunisMol,geb.

18.6.1905,overl.16.12.1970.MevrouwVisser-Stamvroegontslagper1april1936.

Eenoproepinhetpredikbeurtenblaadjebetekendeeenkeustussentweecandidaten:JacobBruijnen

H.Oostveen.BijlotingwasBruijndegelukkige,geboren9.11.1886,overleden12.5.1944,getrouwdmet

JacobavanderKieftuitHilversum,geb.13.10.1882,overl.22.11.1972.Zewoondeneerstophet

Zuideinde,nadebenoemingindeSmidsteeg.Mevr.Bruijnzettehetwerkvanhaarmanvoort.Ze

kreegvoorhaarwerkzaamhedenzevenguldenperweekenvrijwoneninhethuisachterSamuël.Ze

wastot1.1.1948ookindienstvanhetschoolbestuur.

VanwegedenoodwetDreesdieop1januari1948vankrachtwasgeworden,bedanktemevrouwBruijn

alsconciërgeenvroegdeCommissieomhaarzoonHenkalszodanigtebenoemen‘aangeziendeze

practischtochaltijdhetwerkdeed.Welishijnuenigetijdopgenomen,maarnaarverwachtingkomt

hijbinnenkortweerthuisenisdezearbeidjuistzeergeschiktvoorhem’.BeslotenwerdomzoonHenk

per1januari1948indiensttenemenopdezelfdevoorwaardenenconditiesalsvoorheen.In1950

ontvinghijf33,-permaandenvrijwonen,op1januari1954f520,-perjaar.Hijheeftdefunctievervuld

totmaart1953.

26.TjaardHeikens,geboreninSlochteren1883,wasvan1928tot1936burgemeestervanMarken

geweest,toenhijop1september1936burg.J.VersteegopvolgdealsburgemeestervanMonnickendam

enKatwoude.Hijkreeg,volgenskrantenberichten,eengeweldigonthaalenbetrokalsambtswoning

hetvoormaligeDoelenhotel.Innovember1936bezochthijhetjaarfeestvandeCJV.Hijwasookzeer

betrokkenbijhetMonnickendamsesocialeenmaatschappelijkeleven.Aanheteindevandeoorlog

dookHeikensonderopMarken.HijwerdvervangendooreenNSB-burgemeester.Nadebevrijding

wasJ.Versteegenigetijdwaarnemendburgemeester.In1946werdW.N.Kelderburgemeester.Over

Monnickendaminde2eWereldoorlog,zieVeltropblz.87vv.VoorHeikensalsHervormdlid,zie

VerloopVIIIblz.30en31.

27.Erwarenermeertewerkgesteld,zieHaakma,blz.22

28.PieterLafarque(1930-1958),innovember1949gekozentotalgemeenadjunctvandeCJV,ismaar28

jaargeworden.Hijkwamop16april1958bijeenauto-ongelukomhetleven.HijwasgetrouwdmetRia

106

109

De Speeltoren en het raadsel van de kerk

Elise Richter & Thijs Terhorst

Inleiding

NaaraanleidingvandebouwvanhetnieuweWaterlandsmuseumdeSpeeltoren,

iserinfebruari2011doorHollandiaarcheologeneenopgravinguitgevoerdophet

terreinrondomdeSpeeltoren.Aangezienhetnieuwemuseumzouwordenge-

bouwdinhethistorischecentrumvanMonnickendam,wasditarcheologischon-

derzoekbijwetverplicht.Demogelijkheidbestondimmers,daterarcheologische

informatiedoordebouwbeschadigdofvernietigdzouworden.

DeresultatenvandezeopgravinglietensommigeMonnickendammersinverwar-

ringachter.Eenlanggehoudenveronderstellingomtrentdegeschiedenisvande

Speeltorenbleeknamelijknietdoordearcheologietewordenbevestigd.Indit

artikelzalwordennagegaanhoedezeveronderstellingtotstandisgekomen,wat

dearcheologischebevindingenopditpuntwarenenzalereennieuweinterpre-

tatievandeSpeeltorennaarvorenwordengebracht.

Verwachtingen

Dearcheologenverwachtten,naaraanleidingvaneenliteratuuronderzoek,bijde

opgravingenopderestantentezullenstuitenvaneenmiddeleeuwsekerk.Dezelf-

deverwachtingheerstebijveelMonnickendammers,onderwiedeSpeeltorenvan

oudsherwerdbeschouwdalseenrestantvandeoudstekerkvandestad.Ditbeeld

komtbijvoorbeeldnaarvoreninhetboekVanMonnikenwerknaarParochiekerk,

waarinondermeerwordtingegaanopdegeschiedenisvandeSpeeltoren.

Zozouerallereerst,indedertiendeofveertiendeeeuw,sprakezijngeweestvan

eenhoutenkapelophethuidigeNoordeinde.Opeenzekermomentzoudezezijn

vervangendooreenstenenkerk,dieaandezijkantvanhetgebouwwerdvoorzien

vaneentoren;dehuidigeSpeeltoren,ofdefundamentendaarvan.Ergensvóórde

tweedehelftvandezestiendeeeuwmoesthetkerkgebouwzijnfunctiehebben

verloren,aangezieneropdekaartvanJacobvanDeventervanrond1560eencivita

domus(raadhuis)opdebewusteplekwordtaangegeven;eenfunctiediehetge-

bouwtotindenegentiendeeeuwzoubehouden.1

108

deWeijze,G.Karmelk,C.VlugtenC.J.Doornenbal.C.J.V.bestuursledenwarentoeno.a.C.Reindersen

G.Ubbels

36.Fa.vanGeemen,deaannemersLangedijkenvanOostveen,demetselaarsVeermanenStallenberg,

stucadoorsHartwigsenenMeij,electriciënJ.Klein,loodgietersA.enJ.Stam.

37.In1953warenerachtkandidatenvoordefunctievanconciërge.Ardonwerdop1.5.gekozen.

JacobusCornelisArdon,geb.6.8.1906inFijnaartenHijningen,overl.29.4.1963,getrouwdinBroekin

Waterlandop1.2.1927metGeertjeMulder,geb.14.6.1908BiW,overl.5.11.1983.Mevr.Ardonwas

conciërgevanaf1961.

38.Erismeertevertellenoverdezefeestelijkegebeurtenis,maarderuimteisbeperkt.Ikverwijsunaar

develekrantenberichtendiemeldingmakenvandesloop,herbouwenopeningvanSamuël.

111

PogingenzijngedaandooronderanderedefysischgeograafDeCock,diemeende

daterwerdgedoeldophetgebiedronddeKerkstraat,algeefthijgeenuitlegbij

dezeinterpretatie.7Eenandereuitlegvindenweinhetrapportvandeopgraving

bijdeSpeeltoren.DaarinvermeldtVerduindatNienhuisheeftvastgesteld,datmet

degenoemdekerckedeBegijnenkerkwordtbedoeld,dieonderdeeluitmaaktevan

hetkloosterMariëngaardeenvóór1404moetzijngebouwd.8Ditlijkteenvoorde

handliggendeconclusie,aangezienalgemeenwordtaangenomendatdegeschie-

denisvanMonnickendamopdieplekbegon.HetartikelvanNienhuiswaarnaar

wordtverwezenblijktechterevencryptischalsdemiddeleeuwsetekst,enbiedt

helaasdanookgeenuitsluitselwatbetreftdelocatievandegenoemdekerk.9

Eenlaatsteinterpretatievandetekstuit1356isdatmet‘ende westsijde bij der kercke

tot half den water dat men hiet die Meere’wordtverwezennaardeSt.Nicolaaskerk

(sindsdealteratieGroteKerkgenaamd),dieisgelegenaanhetvoormaligeMon-

nickenmeer.OokhetfeitdatbijZuiderzeestedendeparochiekerkdoorgaansniet

inhetcentrumvandestadstaat,maarjuistaanderandvandestad,ishiervoor

eenargument.10Hoeweldeoudstewaargenomenbouwfasevandezekerkisgeda-

teerdrond1400,ishetnietuitgeslotendatdezebijvoorbeeldeenhoutenvoorgan-

geropdezelfdeplekheeftgehad,zoalsbijveelmiddeleeuwsestenenkerkenhet

gevalwas.11VandeOudeKerkinAmsterdambijvoorbeeld,wordtaangenomen

datdeoudstestenenbasiliek,daterendvanrond1325,voorafwerdgegaandoor

eenkleinehoutenkapel.OverigenswasdezeoudsteAmsterdamseparochiekerk

oorspronkelijk,evenalsdeGroteKerkvanMonnickendam,gewijdaanSt.Nico-

laas–beschermheiligevanveelhavensteden.12

Eenanderehistorischebron,dieisaangevoerdalsdirecteaanwijzingvooreen

vroegergebruikvanhetraadhuisalskerkgebouw,dateertvan7september1813.

Hetgaathierbijdanooknietomeendirectecontemporainebron,maaromeen

veellaterinspectierapport,waarindetoestandvanhetpandwerdbesproken:

‘Wij ondergetekenden verklaren inspektie genomen te hebben van het oude stad- of raad-

thuijs te Monnickendam en bevonden het te zijn een ouwt en bouvallig gebouw ogen-

schijnlijk van de 14de of 15de eeuw en weleer tot een capel of kerk ingerigt. [...] de oude

glazen aan weerzijden, die daarin zijn na kerksgewijzen zijn aller deporabels [...]’ 13

Hetgebouwdatin1813nogopdeplaatsstondvanhetnieuwemuseumdeedmen

dusdenkenaaneenbouwwerkdatooiteenkerkofkapelalsfunctiekonhebben

gehad.Deraampartijen,diemenkennelijkals‘kerk-achtig’ervoer,lijkenhierin

leidendtezijngeweest.Wellichtwashetgebouwindegotischebouwstijlopge-

D E S P E E L T O R E N E N H E T R A A D S E L V A N D E K E R K

110

Alvorensintegaanopdezegeschiedenis,geeftdeauteurechtertoe:

‘Van de geschiedenis van de eerste kerk van Monnickendam is niets bekend. De namen

van de stichters zijn onbekend; wanneer deze kerk gebouwd werd ligt in het duister; we

kennen zelfs geen enkele naam van een pastoor of een kapelaan die deze kerk bediend

heeft; onbekend zijn de heiligen waaraan de altaren waren gewijd; we weten zelfs niet

wie de patroon was van dit kerkgebouw; we weten niet wanneer dit kerkgebouw veran-

derde in een raadhuis.’ 2

HetisdusdevraagwaarhetideevaneenkerkaanhetNoordeindepreciesopge-

baseerdis.Hieronderzalnaderwordeningegaanopdezekwestie.

Oorsprong van een hypothese

DegeschrevengeschiedenisvanMonnickendambegintindejaren1235-1251,als

hetbewustegrondgebiedinhetbezitkomtvanhetFrieseNorbertijnerklooster

Mariëngaarde.Eengelijknamigkloosterwerdopgerichtopdeplekvandehui-

digebegraafplaatsaandeKloosterstraat,3hetgeenvermoedelijkhetstartseingaf

voordestedelijkeontwikkelingvanMonnickendam.Waardeeerste‘gewone’be-

volkingzichpreciesvestigdeisnognietvastgesteld,4maarzekerisweldatdene-

derzettingtegen1340dermategegroeidwas,datGraafWillemtoentolvrijheid

verleende‘aandievandeparochievanMonnickendam’.5

Menmaguiteraardaannemendatindezemiddeleeuwseparochieeenkerkheeft

gestaan,maarwaar?

Debeschikbarehistorischebronnenbiedenopditpuntweinighouvast.Deoudste

tekst(1356)waarinwordtgesprokenvaneenkerk,wordtvermeldinhetGrootChar-

terboekderGraavenvanHollandvanZeelandenHeerenvanVriesland1753-1756

dlIV,waarindetweedestadsuitbreidingvanMonnickendamwordtbeschreven:

‘op die noertsijde thien roeden buiten der porte, op de zuytsijde tien roeden buten Jan Su-

karswoeningh, op die oestsijde, toten palen toe, ende westsijde bij der kercke tot half den

water dat men hiet die Meere en alsoe voert ommegaende’

Welkgebiedermetdezeomschrijvingwordtaangeduidisvooralsnogonduide-

lijk.OvereensoortgelijkebeschrijvingvanhetstadsrechtelijkgebiedvanAmster-

damconcludeerdeSpeet: ‘Voortijdgenoteneenuitgemaaktezaak,voorlatere

generatiesééngrootkluwenvanonbegrijpelijketopografischeraadselsendaar-

meevoedselvoorspeculatiesengedachtekronkels.’6

Noordeinde,werddezetheorieovergenomendoorDeCock,inzijninmiddelsbe-

kendemodelvoorhetontstaanendevroegeontwikkelingvanMonnickendam.16

Hoewelhijgeenexplicietverbandtrekt,blijktuithetfeitdatDeCockdeSpeelto-

renstelligaanduidtalshetrestantvande‘KleineKerk’,dathijzochtnaareenpa-

rallelmetEdam,waarvandewordingsgeschiedeniseenparagraafeerderwasbe-

sproken.

DeCockgaatinzijnmodelnietinopdepreciezerolvandezekerkindevorming

vanMonnickendam;hijwasernamelijknietzekervanofhethieromdeeersteof

detweedekerkvanMonnickendamging.Degeschiedenisvandestadbegonvol-

gensdeDeCock,zoalseerderaangegeven,metdestichtingvanhetkloosterMa-

riëngaardetenoostenvanwaarnudeGroteofSt.Nicolaaskerkisgelegen.Tussen

dedijk,tegenwoordiglopendoverhetNoord-enZuideinde,enhetkloostervorm-

dezichvervolgenseenlandweg:deWegh der Papen(verwijzendnaargeestelijken),

dieineenoorkondevan1283genoemdwordt.In1345werdhetgedeeltelopend

vanafhetzuidentotaandevoormaligeKermergracht,volgensDeCock,alskerk-

weghaangeduid.WanneerdehuidigesplitsingvandezewegindeZarken(mo-

gelijkverwijzendnaardebegraafplaatsvandeSt.Nicolaaskerk)endeKerkstraat

heeftplaatsgevonden,isnietduidelijk.OpvallendgenoegwijstDeCocknietde

St.Nicolaaskerk,maardehypothetischekerkaanhetNoordeindeaanalsdeoor-

sprongvandezestraatnaam.

DehypothesedatdeSpeeltorendeoudstekerkvanMonnickendamvertegen-

woordigt,is–ondankshetgebrekaanbewijs–nogdoorverschillendeauteursvan

localegeschiedenisboekenalsfeitovergenomen.Opdezemanierishetideesterk

verankerdgeraaktinhetbeelddatveelMonnickendammershebbenvanhunstad

enzoalsweindevolgendeparagraafzullenzien,wordtdezestelligheidweerspie-

geldindevraagstellingendiewerdenopgesteldvooraanvangvanhetarcheolo-

gischonderzoekin2011.Zoudezeopgravingdanmisschienuitsluitselbieden?

Het archeologisch onderzoek

VóóraanvangvanarcheologischewerkzaamhedenmoetvolgensdeKwaliteits-

normArcheologiedoordebevoegdeoverheid–inditgevaldegemeenteWater-

land–eenProgrammavanEisen(PvE)wordenopgesteld,waaraanhetwerkmoet

voldoen.Enkelevandehierinopgenomenonderzoeksvragengingenuitvande

indevorigeparagraafbesprokenhypothese,enzageneralsvolgtuit:

_ Zijneraanwijzingenvoordeaanwezigheidvaneenhoutenvoorlopervande

bakstenenkerk?

113


112

trokken,dieindenegentiendeeeuwalzeldzaamwasgewordeninHolland,en

diemenmogelijkmetkerkgebouwenassocieerde.Wezullenerechternietachter

komen,wanthetbouwwerkwerdkortnadeinspectiegesloopt.14

Zoalstotzoverisgebleken,zijnerhisto-

rischgeziengeendirecteredenenomde

locatievandeeerstekerkvanMonnicken-

damaanhetNoordeindeteverwachten.

Deveronderstellingheeftdaarommoge-

lijk ook een andere oorsprong, zoals de

vergelijkingmetdeoudstekerkengeogra-

fievanEdam.

UiterlijkvertoontdetorenvandeEdamse

O.L.V.-Kerk (na de alteratie Kleine Kerk

genaamd)sterkestilistischeovereenkom-

sten met de Speeltoren van Monnicken-

dam.Beidetorenszijnimmersgebouwd

indestijlvandevijftiende/vroeg-zestien-

de-eeuwseHollandseGotiek–eenlichtere,bakstenenaanpassingbinnendeze

architectuurstroming,diemeninstaatsteldeomgrotereconstructies(veelalker-

kenenstadhuizen)opeenslappebodemtebouwen.15Indelatezestiendeeeuw

werdenbeidetorens,zoalsdestijdsdetrendwas,voorzienvaneentorenspitsmet

carillon,watzoweldeEdamseKleineKerkstorenalsdetorenvanhetMonnicken-

damseraadhuisdebijnaam‘Speeltoren’opleverde.

Tochzijnerookduidelijkeverschillenaantewijzen.ZowasdeEdamsekerkoor-

spronkelijkgeïncorporeerdineentypischetweebeukigehallenkerk(waarvanin

denegentiendeeeuweengedeelteisafgebroken),terwijlhetgebouwinMonnic-

kendamopvallendnáástdetorenwasgebouwd.Ookisdelaatstgenoemdetoren

eenstukbreder,hetgeenmogelijksamenhangtmetdefunctievanhetgebouw,

maarhierkomenweaanheteindvanditartikelopterug.

Totslotisereenduidelijkverschilinsitueringwaarneembaar:waardeO.L.V.-

kerkzoalsdemeestemiddeleeuwsekerkenlosinderuimtestond(deomliggende

begraafplaatsenlietmenimmersdoorgaansonbebouwd),moethetbouwwerkin

Monnickendam,alswenaarhetoudstekaartmateriaalkijken,alzekersindsde

zestiendeeeuwtussenanderepandeninzijngeklemd.

Ondankshetgebrekaandirecteaanwijzingenvoorhetbestaaneenkerkaanhet

DeKleineKerkvanEdamopeenprentvan

HenrikTavenier,ca.1790

Achterdezestructuurwerdeengrafaangetroffen,datstratigrafischinde14eof15e

eeuwkonwordengedateerd.17Helaaswashetnietmogelijkomditgrafcompleet

inbeeldtekrijgen,aangezienalleenhethoofdvandebegraveneeneengedeelte

vandehoutenkistuithetprofielstak,enderestbuitenhetonderzoeksgebiedviel.

Medegeziendeuiteindelijke

interpretatievanhetbouw-

werkaanhetNoordeinde(zie

conclusie en interpretatie),

wordtditgrafinverbandge-

brachtmethetnabijgelegen

gasthuis, dat gevestigd was

boven de middeleeuwse

waag.18

Fase 3: tweede helft 15e eeuw

Uitdezeperiodestammende

sporenvandevolgendedrie

gebouwen:eengrootgebouw

aanhetNoordeinde,datoverdeinhetvoorgaandegenoemdevroeg-15e-eeuwse

funderingsrestenisheengebouwd,defunderingvandeSpeeltoreneneengebouw

aandeMiddendam.

VanhetbouwwerkaanhetNoordeindewerdentweedelenvanparallellopende

zijmureneneengedeeltevandevoorgeveloftussenmuuraangetroffen.Deach-

termuurvanhetgebouwwerdnietgelokaliseerd,aangeziendezevermoedelijk

buitenhetopgravingsterreinligt.Aandehandvandebaksteenmatenkonhetge-

bouwglobaalgedateerdwordentussenca.1375en1500.Ookresteerdenervandit

gebouwtweevloerniveaus,bestaandeuitversletenenverzakteplavuizen.Onder

hetbovenstevloerniveaulageenvlijlaag(eenonderlaagomdegrondmeeteega-

liseren),metdaaronderdirectdetweedeplavuizenvloer.Dedateringvandeze

plavuizen,endaarmeevandevloerniveauskomtovereenmetdeglobaledatering

vanhetgebouw:tussen1300en1500.19

Dezeopeenvolgingvanvloerniveauskanwordenverklaardaandehandvanhet

historischegegevendaterin1499en1512tweegrotestadsbrandeninMonnicken-

damhebbengewoed,waarbijslechtsenkelehuizenendeGroteKerkwerdenge-

spaard.Indegenoemdevlijlaag,enookalléénindezelaag,zijnnamelijkas,

houtskoolenstukkenleisteen�vermoedelijkafkomstigvandedakbedekkingvan

hetgebouw–aangetroffen,watzoubetekenendatdeonderliggendebouwfasebij

115


Fase3.Uit:Verduin,2011

114

_ Zijnerindeondergrondnogrestantenvandefunderingenvanhetvoorma-

ligestadhuisen/ofdevoormaligekerkterugtevinden?

_ Isermenselijkskeletmateriaalaanwezig?

MetditPvEindehand,werdenerophetonderzoeksterreinvierwerkputtenge-

graven.Aangezienhetsmalstegedeeltevanhetteonderzoekenterreinslechts3m

breedwas,erveleleidingenliepenenhetpandernaastslechtgefundeerdwas,werd

beslotenomdeoppervlaktevan

deze werkputten beperkt te

houden. Hiernaast werden er

nogtweekleineproefputtenge-

gravenomdefunderingvande

Speeltoren te inspecteren. De

inhoud van deze werkputten

zalhierkortnaarfaseworden

besproken. Hierbij wordt

slechtsingegaanopdefasendie

voorditartikelrelevantzijn.

Fase 1: 14e/15e eeuw

Uit deze eerste periode stam-

men slechts enkele terpopho-

gingen,bestaandeuithumeuze

kleilageneneenaantalmestla-

gen,dieaandehandvanaarde-

werkvondstenkondenworden

gedateerd.

Fase 2: eerste helft 15e eeuw

IndezefaseisophetNoordein-

de4eengebouwgeplaatst.Van

ditgebouwresteerdenbakste-

nen funderingsresten aan de

achterzijdevanhetperceel,die

aan de hand van de baksteen-

matenkondenwordengedateerd.Dezestukkenmuurtezamenvormdenwaar-

schijnlijkdeachterzijdevanhetgebouw,enervanuitgaandedatdittotaanhet

Noordeindedoorliep,komtdelengtevanhetoorspronkelijkegebouwopca.18

meter.

Delocatievandeopgravingsputtenbinnenhetonderzoeks-

terrein.Uit:Verduin,2011

Fase2.Uit:Verduin,2011

geenkerkheeftgestaan.Indatgevalblijvenervragen,wantalsdeSpeeltorengeen

kerktorenwas,hoemoetditbouwwerkdanwelgeïnterpreteerdworden?Enwaar

stonddanweldeeerstekerkvanMonnickendam?

EenmogelijkantwoordopdeeerstevraagvindenweinhetAmsterdamvanvóór

dezeventiendeeeuw.OpdeDam,waarnuhetPaleis(tot1808hetstadhuis)staat,

bevondzichtot1652eenbijzondereclustervangebouwen,waarvandegeschiede-

niswasbegonnenindetweedehelftvande14eeeuw.Erbestonddestijdseendrin-

gendebehoefteaaneenrepresentatievelocatievoorhetbestuurlijkcentrumvan

dealmaargroeiendestad.Eenlocatiewerdgevondenophetplaetse nabijdeMid-

deldam(indezestiendeeeuwzijndezesamen‘deDam’gaanheten),vlakbijhet

OudeofSt.Elisabethgasthuis.23

Hetnieuweraadhuisverreesuiteindelijkrond1395,alseeneenvoudig,langwer-

piggebouwmettweebouwlagen,eenzoldereneenzadeldak.Indeeeuwdaarop

werdhetgebouwverderuitgebreid,eerstmeteenvierschaar(openbarerechtbank)

enlater,nadegrotestadsbrandvan1452,

meteenrechthoekigetoren,waarinde

burgemeestersvergaderden.Tenslotte

werdin1492hetSt.Elisabethgasthuis

metkapelbijhetgebouwgetrokken.24

Naasthetfeitdatmenin15e-eeuwsMon-

nickendameenzelfdeclustervanbouw-

werken(dam-gasthuis-raadhuis-toren)

aantrof, vertoont specifiek de Speelto-

renenhetvroegereraadhuiseensterke

gelijkenismetdeAmsterdamsesituatie.

Beidetorenswarennamelijkgebouwd

ineenrelatiefbrede,rechthoekigevorm

inHollands-Gotischestijl,enopgetrok-

kenuitbaksteen.Bovendienwasinbei-

degevallendetorennáásthetlangwer-

pigeraadhuisgebouwgeplaatst,metde

gevels gelijk aan de straatkant. Overi-

genswerdookdezetorenindezestiende

eeuwvaneencarillonvoorzien,datop

gezettetijdenenbijfeestelijkegelegen-

hedenwerdbespeelddoordestadsbei-

aardier.

117


Links:detailuitHet oude stadhuis te Amsterdamdoor

PieterJansz.Saenredam,1657

Rechts:deSpeeltorenvanMonnickendam

116

deeersteoftweedestadsbrandisvernietigd.Incombinatiemetdedateringvan

deondergrond,betekentditdatdeeerstebouwfaseuitdetweedehelftvande15e

eeuwdateert.Detweedebouwfasedateertlogischerwijsvanna1499ofna1512.20

DebakstenenfunderingvandeSpeeltorenkon,slechtsuitgaandevandebak-

steenmaten,netalsdeeerstebouwfasevanhetzojuistbesprokengebouw,inde

vijftiende eeuw worden gedateerd. De hieronder aangetroffen houten funde-

ringstechniekonderstreeptdezedatering.21Bovendienblekendefunderingen

vanbeidegebouwenmetelkaarinverbandtezijngemetseld(afbeelding5),met

hetzelfdetypebaksteen.22DitzoubetekenendatdeSpeeltorentegelijkertijdmet

hetgebouwaanhetNoordeindeisgebouwd,indetweedehelftvande15eeeuw.

Indeeeuwenhieropzouhetbouwwerkblijvenstaan,totdeuiteindelijkesloop

hiervanindenegentiendeeeuw.

Conclusie van het archeologisch onderzoek

Hetarcheologischonderzoekleverdedevolgendeconclusiesopmetbetrekking

totdebouwgeschiedenisvanhetterreinrondomdeSpeeltoren:

_ Aangezienhetbouwwerkdatopzijnlaatstna1512aanhetNoordeindeisge-

bouwd(zie fase 3) pasindenegentiendeeeuwisoverbouwd,moethethiergaan

omderestantenvanhetMonnickendamseraadhuis,datvoorheteerstwordt

vermeldopdestadskaartvanVanDeventer(1560)endaarnaregelmatigop-

duiktindehistorischebronnen.

_ Deoudstebouwfasevanditpanddateertindetweedehelftvandevijftiende

eeuw,evenalsdeSpeeltoren,dievermoedelijktegelijkertijdwerdgebouwd.

_ Beidebouwfasenvertonengeentypischekenmerkenvankerkgebouwen,zo-

alsbegravingenonderdevloer,nochzijneraanwijzingengevondenvooreen

ombouwtotkerk.BovendienishetgebouwtejongomdeSt.Nicolaaskerk

vooraftezijngegaan.

_ Erzijngeenaanwijzingenvooreenoudere(houten)kerkophetonderzoek-

sterrein.

Samenvattendkanergezegdwordendatergeenarcheologischebasisbestaatvoor

eenvroegerekerkaanhetNoordeinde.

Interpretatie

Hetisinmiddelsduidelijkgewordendatdetheorievaneenmiddeleeuwsekerk

aanhetNoordeindealtijdalwankelwas,endatdezedoorhetarcheologischon-

derzoekvan2011nogverderisondergraven.Wezoudenkunnenstellendathier

119


Bronvermelding

_ Brinkkemper,D./J.Boon/K.Karregat/J.Kock/J.Schilder/A.Steur-Hoogland/M.Tessel,2000:Van

monnikenwerk naar parochiekerk. De geschiedenis van de Nicolaas- en Antoniusparochie te Monnickendam bij

gelegenheid van het eeuwfeest van de r.k. kerk aan het Noordeinde 1900-2000,Monnickendam

_ Cock,de,J.K.,1975:Historische geografie van Waterland,in:Holland,regionaal-historischtijdschrijft,

nummer5,oktober1975,pp.329-349

_ Melker,B.de,2004:Burgers en devotie,in:M.Carosso-Kok(red.),GeschiedenisvanAmsterdamtot

1578.Eenstaduithetniets,Amsterdam,p.251-312

_ Muller,P.L.,1881:Regesta Hannonensia. Lijst van oorkonden betreffende Holland en Zeeland uit het tijdvak

der regeering van het Henegouwsche huis, 1299-1345, die in het charterboek van Van Mieris ontbreken,

’sGravenhage

_ Nienhuis,C.G.,1987:De geschiedenis van de raadhuizen en de Speeltoren in Monnickendam,in:Jaarboek

VerenigingOud-Monnickendam,jaargang1987,nr.4van9.

_ Rutte,R.,2008:Stadslandschappen. Een overzicht van de stadswording in Nederland van de elfde tot de

vijftiende eeuw,in:Rutte,R./H.vanEngen(red.),StadswordingindeNederlanden.Opzoeknaar

overzicht,Hilversum,p.143-169

_ Speet,B.,2004:Verstening, verdichting en vergroting,in:M.Carosso-Kok(red.),Geschiedenisvan

Amsterdamtot1578.Eenstaduithetniets,Amsterdam,p.75-106

_ Verduin,J.T.,2011:Archeologisch onderzoek (IVO-P en AO) aan het Noordeinde 4 en archeologische

begeleiding (AB) bij de Speeltoren te Monnickendam, gemeente Waterland,Zaandijk(Hollandiareeks388)

_ Verkerk,C.L.,2004:De goede lieden van het gerecht,in:M.Carosso-Kok(red.),Geschiedenisvan

Amsterdamtot1578.Eenstaduithetniets,Amsterdam,p.175-201

Noten

1 Brinkkemperetal.,2000;Verduin,2011,44

2 Brinkkemperetal.,2000,18-19

3 Cock,de,1975,344

4 DeoudstesporenvanbewoningwerdenaangetroffenindeKerkstraat.OphetZuideinde,waar

DeCockdeoudstehuizenverwacht,isnoggeenarcheologischonderzoekgedaan.

5 Muller,1881,270

6 Speet,2004,75-76

7 Cock,de,1975,347

8 Verduin,2011,33

9 Nienhuis,1987

10 Deparochiekerkstondmeestalopdeplekwaareennederzettingoorspronkelijkwasbegonnen,

nietindelaterehavenstad–Rutte,2008,165

11 Verduin,2011,33

12 http://www.oudekerk.nl/;Melker,de,2004,254

13 Nienhuis,1987

118

De gelijkenissen tussen beide raadhui-

zen en hun torens roepen interessante

nieuwevragenop:wasdeéénnaarvoor-

beeldvandeandergebouwd?Enwatzegt

ditoverdeverhoudingentussendezeste-

den,dieindevijftiendeeeuwbeidenog

volop in opkomst waren? Zeker is dat,

hoewelMonnickendamhetuiteindelijk

economischmoestafleggen,zijinieder

gevalhaargeliefdetorenbehield.

De vraag waar de oudste parochiekerk

vanMonnickendamheeftgestaan,blijft

voorlopig ook onbeantwoord. Theore-

tischbestaaterdemogelijkheid datde

werkputtenpreciesomderestantenvan

eenhoutenkerkzijngegraven,allijktdit

onwaarschijnlijk.Andere,reedsbespro-

kenkandidaten,zoalseendirectevoorlo-

per van de St. Nicolaaskerk onder de

oudst bekende bouwfase, en de Begij-

nenkerk van het naastgelegen klooster

Mariëngaardeliggendanmeervoorde

hand.Hierlagimmers,volgensdehuidigeinzichten,deoorsprongvandestad.

Wellichtdattoekomstighistorischenarcheologischonderzoeknaarhetverleden

vanMonnickendamonzevragenzullenbeantwoorden.

’t Oude Stadthuys met St. Elisabeths Gasthuys,

anoniemeprent(1729)naardestadskaartvan

AmsterdamdoorCornelisAnthonisz(1544)

Dezelfdeafbeeldingalslinks,maardangespiegeld,

enmetslechtshetstadhuisendetorenweergegeven

Het Stadhuis te Monnikendam,prentdoor

HendrikSpilman,ca.1750

121

Openbaar vervoer in Waterland na de Tram

Piet Jongert

Ik heb mij in het artikel op de volgende pagina’s beperkt tot het busvervoer in

Waterland en de tram alleen in het begin even aangestipt. Enerzijds omdat ik niet

voldoende inhoudelijke kennis bezit over het trambedrijf en anderzijds omdat er al

voldoende over is gepubliceerd en ik daar weinig aan kan toevoegen.

Ik ben vanaf 1969 tot aan mijn (pre)VUT in 2002 werkzaam geweest bij het busbedrijf

in Waterland, aanvankelijk als chauffeur en heb daarna functies als controleur,

planner en unitmanager van de stalling Volendam mogen bekleden. Hierdoor heb

ik enige kennis kunnen vergaren.

Hoewel ik dit artikel zoveel mogelijk in het historisch perspectief van Monnicken-

dam probeer te plaatsen, dien ik voor de volledigheid toch het gehele plaatje te

schetsen van het busbedrijf in Waterland incl. het tariefstelsel, plaatsbewijzen en

materieel.

Verder vindt u in dit artikel hoofdstukken over de problemen in Monnickendam in

relatie met de bus, een beschrijving van de buslijnen in Waterland, ongeregeld ver-

voer zoals groepsvervoer, schoolreisjes, enz. en een flink hoofdstuk over agressie in

en buiten de bus m.b.t. disco in Monnickendam.

Ik hoop dat u veel plezier beleeft aan het lezen van dit artikel en voor een aantal

oudere passagiers de herkenning van het vervoer met de bus in de beginjaren.

Ten slotte wil ik de volgende mensen bedanken voor het beschikbaar stellen van

hun materiaal: Tim Castricum, Carolien van de Wetering, Anton de Boer en Piet

Kemper.

Piet Jongert

120

14 Verduin,2011,20

15 http://nl.wikipedia.org/wiki/Hollandse–gotiek

16 Cock,de,1975

17 Dendrochronologischeanalysevanenkelehoutmonstersleverdegeendateringop.

18 VandemiddeleeuwseWaag(hethuidigegebouwdateertinde17eeeuw)isbekenddathierboven

eengasthuiswasgevestigdmetmogelijkeenkapel.Hetisgoedmogelijkdatmendaarbeschikte

overeeneigenkleinebegraafplaats–Verduin,2011,52

19 Verduin,2011,37

20 Verduin,2011,37

21 Verduin,2011,48

22 Overdezeconclusieinhetarcheologischrapportbleektijdensdelezingoverdezeopgravingop

18oktober2012nogwelenigediscussietebestaan.KlaasRoos,dieaanwezigwasbijdeopgraving,

meentnamelijkdatergeensprakeisvaneenmetselverband.Iniedergevalwijzendebaksteen

matenenhettypefunderingopeenovereenkomstigedateringvandeSpeeltorenenhetgebouw

ernaastinde15eeeuw.

23 Verkerk,2004,175

24 Verkerk,2004,175

123

O P E N B A A R V E R V O E R I N W A T E R L A N D N A D E T R A M

tweekassiersgehuisvestwaren.Dechauffeursmeldden

zichhierindienstenkregenhunbustoegewezen.

Hierwerd’snachtswachtgelopenwantdegeparkeer-

debussenwarennietafgeslotenenregelmatigwerden

dezebusseninhetweekendgebruiktvooramoureuze

avonturenofzelfsalstoilet.

Personeelwerdalvervoordestartvanhetbusvervoer

aangeworven.Overalverschenenadvertentiesinkran-

tenwaarmeechauffeursopgeroepenwerdenombijde

NACOinVolendamindiensttetreden.Opvallendwas

deeisdatzijnietbrildragendmochtenzijn.Denieuwe

chauffeurskwamenvooraluitdeomgevingvanVolen-

dam maar ook uit Hoorn, Purmerend, Drenthe en

Frieslandwerdenzeaangenomen.DeNACOzetteook

diverse keren een advertentie om kosthuizen voor

dezemensentezoekenenuiteindelijkkondenzijbij

diverse families, o.a. Basseleur, worden gehuisvest.

Uiteindelijkwerdergestartmet27chauffeurs.

VanafdeNZHtramkwamookpersoneeloverendie

kregeneenfunctiediebijhuncapaciteitenpasten,zo-

alshaltechef,controleur,wagenwassereneenenkele

werd opgeleid tot chauffeur. De Heer Stamkot uit

MonnickendamwasookvandeNZHtramovergeko-

menenwerdcontroleur/haltechef.

WervingchauffeursvoorVolen-

dam.(bron:NCviaWaterlands

archief)

Kosthuisgezochtvoorchauf-

feursuitdevreemde.(bron:

NCviaWaterlandsarchief)

HetnieuwebusstationaandeZeestraat(foto:P.tenHagevzPJ)

122

Start en huisvesting Rayon Volendam

DeverbindinginWaterland,tussenAmsterdam,Monnickendam,EdamenVo-

lendam,werdonderhoudendoordeelektrischetramvandeN.Z.H.V.M.

InverbandmetdeAmsterdamsetunnelplannen,waarbijhettramstationbenoor-

denhetYmoestwordenafgebrokenomdathetophetgeprojecteerdetunneltracé

stond,werddetramverbindingdoorbussenvervangen.

DoortegenruilvanlijnenmetdeNZHVMteHaarlemkwamdeNACOeerstin

1949inhetbezitvandebuslijnenvanAmsterdamnaarPurmerendenin1956van

hettrajectEdam-Volendam-Amsterdam.

Op29september1956vertrokdelaatstetramuitVolendamendevolgendedag,

30september1956,werdhetbusbedrijf(NACO)operationeel.

DeNACOheeftalsvestigingvoorhunnieuwerayonVolendamgekozen.

VoorhetindienststellenvandeWaterlandselijnenmoestenzevenCrossleybus-

senvandeN.Z.H.wordenovergenomenenopgeknapt,terwijlooknogenkele

Crossley’suiteigenbedrijfwerdenomgebouwdtoteenmanswagens.Intotaal

werdgestartmet14Crossley’sen3Scania’s.

DebussenwerdengestaldophetparkeerterreinachterdeAMVOenhetonder-

houdwerduitgevoerdindegaragevanCeesKilwaarenkelemonteursvande

NACOspeciaalvoordezebussenwerkzaamwaren.

Delijndienstenvertrokkeninheteerstejaarvanafhetparkeerterrein,daareerst

derailsnogvandeZeestraatverwijderdmoestenwordenendebestratingaange-

legd.

OphetterreinvandeAMVOstondeenkeetwaardeRayonchef,Stationschefen

‘Indevroegemorgenurenvande30steseptember1956washetbijzonderrustigophetparkeerterrein

vanrestaurantAMVOteVolendam.Zorustig,datmennietzouzeggen,daterzichteVolendameen

evolutievoltrokophetgebiedvanpersonenvervoer.Geenfanfares,geentoespraken,zelfsgeenvlag-

vertoonkondigdedeeerstebusaan,dieVolendam–na68jaartramvervoer--eenautobusverbinding

metdehoofdstaddeslandszougeven!Slechtseentwintigtalautobussen,keuriginhetgelidopgesteld,

brachteneensaluutaaneenvanhunmakkers,diedeeerstezoumogenzijnomdebusverbindingte

openen.’(uithetpers.bladNACO-nieuwsnov.1956.vzPietKemper)

‘NACO-BUSSEN DOOR MONNICKENDAM BRENGEN GROOT GEVAAR’.

Waarom niet de Hoofdweg? (de hoofdweg is nu de N247)

‘Is het verantwoord de busdiensten van de NACO door de stad Monnikendam te blijven leiden,

terwijl hierdoor ernstige verkeersproblemen ontstaan? Mag de veiligheid van het steeds toene-

mend verkeer worden opgeofferd aan voortzetting van plaatselijke toestanden uit vroeger jaren?

Deze vragen dringen meer en meer op nu de tramdiensten door de NACO zijn overgenomen

en dagelijks chauffeurs gedwongen zijn de vrij smalle straten van Monnikendam door te trek-

ken en bij sluis en brug alle stuurmanskunst wordt vereist om het voertuig met kostbare la-

ding veilig over te brengen.’

Wij menen, dat de vereniging voor veilig verkeer en de verkeerspolitie, wanneer door deze in-

stanties een intensief onderzoek wordt ingesteld, afwijzend moeten staan tegenover deze situ-

atie. Als de bussen van Amsterdam komende de brug aan de ingang van Monnikendam moeten

oprijden, is de chauffeur verplicht zijn wagen eerst naar de linkerhelft van de hoofdverkeers-

weg te sturen en daarna rechtsaf te slaan, waardoor enige tijd het verkeer volkomen is gestremd.

Bij helder weer kan dit manoeuvreren vroeg genoeg door andere weggebruikers worden over-

zien, maar enorm gevaar ontstaat bij mistig, regenachtig en donker weer. Dan is het voor de

chauffeur van de bus al geen pretje om zijn omvangrijke voertuig over de brug te leiden, maar

kan het voorkomen, dat andere gebruikers van de hoofdweg, die onbekend zijn met deze toe-

stand, tegen de afzwaaiende autobus terechtkomen, met de gevolgen daaraan verbonden.

Ook in de straten van Monnikendam levert het geregeld busverkeer moeilijkheden en is het

speciaal de jeugd, die gevaar loopt.

Zou het niet beter zijn de halteplaatsen te verleggen naar de hoofdweg? De bussen stoppen aan

beide uiteinden van de stad en eenmaal in het centrum. Voor de mensen, die aan de buitenzijde

van de stad plaats nemen is het weinig moeite even verder naar de weg te lopen. Alleen passa-

giers, die in het centrum in- en uitstappen zullen een paar stappen meer moeten geven.’

Totzoverenkelebezwarenenaanbevelingenvandeschrijvervanditartikel.Men

vergeetdatdehordemensenindeochtendspitsdeHoofdwegzoumoetenover-

stekenmetallerisico’svandien.Ookdebuschauffeurkwamnogevenaandebeurt

methetvolgende:

‘Als daarbij de NACO-chauffeurs er mee staken in hun voertuigen voor 43 zittende en 15 staan-

de personen, dus gerechtvaardigd 58 mensen, omstreeks zeventig passagiers te ‘drukken’, de

aantallen zijn gecontroleerd!, dan wordt ook op deze manier de veiligheid gediend. Men stel-

le zich voor, dat met een als haringen in een ton gevulde bus een ongeval gebeurt...’

Verderwerdinditartikelnogeenopmerkinggemaaktoverhetgebrekaanbe-

hoorlijkewachtgelegenhedenenhetfeitdathetzolangduurdevoorallemensen

125


124

OokuitMonnickendamen

BroekinWaterlandwerden

chauffeursaangetrokkenen

omdaterindietijdnietveel

inbezitvaneenautowaren,

kregendezedebeschikking

overeenpersoneelbus,on-

der de chauffeurs bekend

als P.O.D. bus (Personeel

Ophaal Dienst). Deze bus

werd volgens een rooster

door een plaatsgenoot die

late dienst had meegeno-

menendecollegadievroe-

ge dienst had kon er mee

naarzijnwerk.

Ermoestdusveelgeïmproviseerdwordengezienhetontbrekenvangoedevoor-

zieningen.MetmedewerkingvandegemeenteVolendamwerdenplannenge-

maaktvoornieuwbouwenin1957verreesopdeZeestraateenmoderngebouw

meteenkantoor,chauffeursverblijfenopenbaretoiletten.Hetkantoorwerdde

werkplekvoordeRayonchef,Stationschefentweekassiers.AandeJulianaweg

werdeengrotemodernegaragegerealiseerdcompleetmetwerkplaatsvoorrepa-

ratiesenonderhoudaandeautobussen,eenwasstraateneenruimtewaarde

chauffeurszichmelddenvoorhundienst.Naastdegaragewerdeenwoonhuis

gebouwvoordechefmonteurzodatertevensaltijdtoezichtwas.

Problemen en (leuke) voorvallen in en rond Monnickendam in

relatie met het busvervoer.

WaarinEdamenVolendamdeovergangvantramnaarbusbetrekkelijkrustig

wasverlopenontstondeninMonnickendamdenodigeproblemenm.b.t.veilig-

heid,overlasteninfrastructuur.Indithoofdstukwordt,o.a.aandehandvanar-

tikelenuitdeNoord-HollandseCourant(verderalsNC),wetenswaardigheden

behandeld.VerdereenpaarleukeenminderleukevoorvalleninenrondMonnic-

kendameneenbeschrijvingvandebarrewinter1962/1963inWaterland.

Veiligheid en overlast

IndeNCvan29oktober1956werdeengrootartikelgeplaatstoverdeonrustdie

ontstaanwasoverhetzwarebusverkeerindebinnenstad.Hetbegintmet:

DenieuwegarageaandeJulianaweg.Zoalsopdefototezien

staatdegaragenoginhetweilandmethetgevaardaterweleens

eenbusindeslootrolde.(foto:P.tenHagevzPJ)

het gevaar, hieraan verbonden, zo klein mogelijk te houden. Begonnen zal worden met het

opruimen van de rails in de Kerkstraat en het Noordeinde en het aanbrengen van een goede

bestrating. Bovendien zal in deze straten een volledig parkeerverbod van kracht worden,

waardoor de grote bussen meer ruimte krijgen. Een en ander zal zeker tot gevolg hebben, dat

de bussen geen groter gevaar zullen opleveren dan de tram. Ook nauwlettend zal worden toe-

gezien op de snelheid van de bussen. Burgemeester Kelder deelde ons in dit verband mede,

dat hij diep respect had voor de NACO en de buschauffeurs, die alles in het werk stellen de

veiligheid te dienen, terwijl ons van de zijde van de NACO-directie werd verklaard dat er steeds

op veiligheid wordt gehamerd.’

Deschuldigevanhetprobleemisvolgenshetartikeldeprovincie.Wanneertijdig

eengoedebrugwasaangelegdbijMonnikendamwasveelnarigheidvoorkomen.

Menverzuchtteverder,alsdeafsluitingeenvoorbodeisvaneennieuwebrug‘be-

terlaatdannooit’.Op30november1956koptedeNCineenartikelmet:

‘BRUG BIJ MONNIKENDAM WORDT ZONDAG GESLOTEN’.

‘NACO bussen zullen dan buitenom moeten rijden’

‘De valbijl voor Monnikendam is gevallen. Provinciale Waterstaat heeft de gemeente medege-

deeld, dat de brug aan de zuidkant van de gemeente (bij de Grote Kerk) met ingang van zondag

2 december gesloten zal worden verklaard voor al het wegverkeer dat zwaarder is belast dan 3

ton per as. Dit besluit houdt in, dat met diezelfde datum de NACO bussen niet meer door de

gemeente mogen rijden maar buitenom moeten gaan. Monnikendam is niet voornemens zich

bij dit harde besluit neer te leggen en de gemeentenaren hebben dat gisteravond in een pro-

testbijeenkomst niet onder stoelen of banken gestoken. Na vele felle verwijten aan het adres

van de provincie werd besloten een actiecomité in het leven te roepen. Dit actiecomité kwam

direct tot daden, want nog gisteravond werd een protesttelegram verzonden aan Gedeputeer-

de Staten.’

Hieronderdevolledigetekstvandittelegram:

‘Het comite van actie ter handhaving van de verbinding van Monnikendam en het eiland Mar-

ken met de buitenwereld heeft met grote ontsteltenis kennis genomen van Uw besluit tot

drastische beperking van het verkeer op de provinciale brug ten zuiden van Monnikendam en

verzoekt U dringend om een onderhoud op zeer korte termijn met Uw college en tevens tot

onmiddellijke opschorting van het desbetreffende besluit, zodat dit zondag a.s. geen door-

gang zal vinden, zulks mede in verband met levensgevaar voor buspassagiers en snelverkeer.

Getekend,

G. BLOEM, voorzitter.’

127


126

kondeninstappenomdatdechauffeurdekaartjesmoestknippenvoorhijkon

rijden.Menwasnatuurlijkdetramgewendwaaronderwegdeconducteurlangs

kwamomdekaartjesteknippenzonderdatmenbuitenhoefdetewachten.

Brug over de Broekervaart

IndeNCvan7november1956staateenartikeldatdeprovincievanplanisop

kortetermijndebrugoverdeBroekervaartteMonnikendamgeslotenteverklaren

voorhetzwareverkeer.Ditbetekentdat,buitenhetvrachtverkeer,ookdeNACO

bussenentouringcarsMonnickendamaandeAmsterdamsekantnietmeerkun-

nenbinnenrijden.

Alsditbesluitofficieelwordt,zalvanverscheidenekantenprotestenklinken.Ver-

dervondmenhetopzijnzachtstgezegdschandalig,dathetalenigejarenoude

planvandeprovincieomdebouwvalligebrugtevervangendooreenbeterenog

nietwasgerealiseerd.Datditsommigengoeduitkwamblijktuithetvolgende:

‘Gezien de toestand waarin de brug zich thans bevindt, is het verbod zeker te verwachten,

vooral ook, omdat de 120 NACO bussen, die er nu dagelijks overheen denderen deze toestand

uiteraard nog zullen verslechteren. Het gevolg zal dus zijn, dat de NACO bussen bij een verbod

de Provinciale weg zullen moeten houden en niet meer door Monnikendam zullen rijden.

Kort geleden hebben wij in onze krant (zie art. van 29 oct. hierboven) de wenselijkheid hiervan

al naar voren gebracht, aangezien wij van mening zijn, dat het ‘opdraaien’ van de bussen naar

de brug gevaar oplevert voor de andere weggebruikers. De bussen komen namelijk bij deze

manoeuvre op de linker helft van het wegdek.’

Inhetvolgendecitaatwerdmengewezenopdeproblemenvanbuitenomrijden:

‘Van bevoegde zijde is ons thans medegedeeld, dat het buitenom rijden ook gevaren met zich

brengt. In de eerste plaats zullen dagelijks enige honderden passagiers de drukke weg moeten

oversteken en vooral bij mist en dergelijke bestaat ook dan het gevaar van aanrijdingen en

dergelijk. Voor de NACO komt er bovendien nog een extra moeilijkheid bij, omdat deze on-

derneming ook het vervoer van Monnikendam naar Marken in handen heeft en bij buitenom

rijden een passagier van Amsterdam naar Marken bij Monnikendam enige honderden meters

moet laten wandelen...’ (naar de boot! PJ)

VoordegemeenteendeNACOwaserdusallesaangelegendathetbesluitnietof-

ficieelzouwordenenwildenervanallesaandoenomditterugtedraaien:

‘Ten aanzien van het rijden van de bussen door de nauwe straten van Monnikendam heeft

burgemeester Kelder ons medegedeeld, dat het gemeentebestuur alles in het werk zal stellen

129


Toen ze echter in Monnikendam gekomen als plaats van bestemming ‘Marken’ op de bus

kwam te staan en de richting van de dijk naar Uitdam werd gekozen, waren ze overtuigd. In

13 minuten tijds werd de rit over de dijk gemaakt. Daarna moesten de Markers nog wel een

kwartiertje glibberen over het dijkje naar hun woningen omdat de aansluitende weg op het

ex-eiland naar de dijk nog niet gereed is, maar dat kon de pret niet meer bederven.

Ook de verdere diensten werden die avond per bus gedaan, terwijl eveneens de eerste ochtend-

diensten door de bussen werden gereden. Toen de boot weer behoorlijk kon varen, nam die

het vervoer tussen Monnikendam en Marken over. Het ligt voor de hand, dat de Markers het

snelle optreden van de NACO ten zeerste op prijs stelden.’

Bus in de goot

DitkwamdiversekerenvoorinhetNoordeindeenZuideinde.IndeNCvan7juli

1958stondhetvolgendeberichtje:

‘Lijn EF moest om half 4 in begin Noordeinde uitwijken voor een vrachtwagen met trailer. De

bus kwam op één van de gootplanken, daar doorheen zakte en vervolgens met één wiel muur-

vast bleef zitten. Door monteurs van de NACO werd hij er uit gehaald en met veel vertraging

kon hij zijn weg vervolgen.’

EengootenstoepaanhetZuideindemoesterookaangeloven.Volgenseenartikel

vandeNCvan24juli1959konMonnickendamdedruktebijnanietmeeraan:

‘OokinhetZuideindeisdestroomvanauto’szeergroot.EenNACObus,diebijdeGroteNoord

vooreentegenliggermoestuitwijken,kwamopdestoepvandeheerMeementerecht.’

Rommelpotterij

DeoudereMonnickendammershebbenallenweleensmeegedaanaande‘Rom-

melpotterij’opVastenavondendathetopenbaarvervoerhierooklastvanhad,

blijktuiteenartikeluitdeNCvan4maart1960:

‘De Vastenavond pret is weer als vorige jaren op tamelijk luidruchtige wijze gevierd. Tegen

zessen hoorden we reeds uit de verte het geluid van met touwen aan elkander vastgemaakte

blikken die door een aantal knapen over de straat werden gesleept. Allengs werd het drukker

en de slepen rommel werden uitgebreider. De jeugd kwam van alle kanten aanrukken om aan

het festijn deel te nemen. Ongeveer half acht nam het geluid dusdanige vormen aan dat horen

en zien verging. Even later had men een grote verzameling rommel achter een NACO bus ge-

bonden, waardoor het verkeer in het Noordeinde gevaar begon te lopen. Gelukkig raakte de

sleep los, maar het gevolg was dat deze nog steeds met oorverdovend geraas door de straat

werd getrokken.

128

Afschriften vandittelegramwerdenooknaardedirectievandeNACOende

ANWBgestuurd.VerderheefthetactiecomitéhetgemeentebestuurvanMonni-

kendambenaderdomeencontra-expertisevandebrugtelateninstellen.

DeburgemeestersenwethoudersvanMonnikendamenMarkenzijnmeteenaf-

gereisdnaarHaarlemomeenspeciaalonderhoudtehebbenmetdeCommissaris

vandeKoninginindeprovincie,dr.Prinsen.Resultaatvanditonderhoudwasdat

deCommissariseennieuwonderzoeknaardetoestandvandebruginMonniken-

damhadtoegezegd.

Deinspanningenvanaldezemensenleiddenweltoteengoedresultaat.Op12

decemberberichttedeNCdatdebrugoverdeprovincialevaarttot22december

1956geslotenzalzijninverbandmet‘verzwaringvandebrug’.

Op2augustus1957(NC)werdgestartmetdevoorbereidendewerkenvaneen

nieuwebrugoverdeprovincialevaarteventennoordenvandeoude.

Op23mei1958schreefdeNC:

‘Nieuwe brug in gebruik in Monnikendam’

‘Gistermiddag is de nieuwe brug over de provinciale vaart in gebruik gesteld. Er werden wei-

nig woorden aan gespendeerd.

Met de ingebruikneming van de nieuwe brug werd gelijkertijd de oude brug buiten werking

gesteld. De laatste die deze passeerde was een bestelauto van ‘De Hunze’. De eerste auto die

over de nieuwe brug kwam, was er een van de Monnikendammer vishandel van de firma Vlak.

Op de plaats waar de nieuwe brug ligt is heel vroeger reeds een gebogen houten brug geweest.

Het daarvan nog bestaande pad is door de gemeente in eigen beheer verbreed en verbeterd tot

de daar nu bestaande in- en uitvalsweg.’

Ongeloof bij Marker passagiers, met de boot heen en de bus terug

DatdeNACOzijnuiterstebestdeedomgoededienstverleningteverrichtenbleek

uithetvolgendekrantenartikelvan20december1957uitdeNC:

Nacobussen reden naar Marken toen bootje niet verder kon.

‘Geheel onverwachts hebben deze week de eerste autobussen over de dijk naar Marken gere-

den. Kruiend ijs in de Gouwzee, welke de tocht per boot moeilijk maakte, was de oorzaak hier-

van. De gehele woensdag had schipper Kes al moeilijkheden gehad met de overtocht. Steeds

weer kwamen er ijsschotsen in zijn vaargeul, waardoor het schip slechts langzaam vooruit

kwam. Toen woensdagmiddag de situatie nog slechter werd, nam de directie van de NACO het

besluit met bussen naar Marken te rijden.

De Markers, die ’s middags 5 uur in Amsterdam in de bus waren gestapt wilden het niet gelo-

ven, toen de buschauffeur hen vertelde, dat ze konden blijven zitten tot het voormalige eiland.

131


De weg kwijt

TijdensdezomerwashetaltijdheeldrukmetdeafvoervantoeristenvanuitVolen-

dam.Opeendagin1960moesteenchauffeuruitPurmerenddeVWnaarAmster-

dambijrijden.DemanwistechternietgoeddewegdoorMonnickendam.Dechauf-

feurvandelijndienstzeihemdathijdebusmaarmoestvolgen.

MaardoordegrotedrukteduurdehetwatlangvoorhijVolendamuitwasende

lijndienstwasalrichtingMonnickendam.OphetNoordeindeinMonnickendam

aangekomenzaghijnetdeachterkantvaneenbusenreedhieronmiddellijkachter-

aan.BijdespeeltorengingdebuslinksafdoorhetZuideindeendemanginghier

trouwachteraan.Wathijechternietindegatenhad,wasdatditdebusnaarMarken

was.OpMarkenaangekomenvroeghijaandelijndienstchauffeurhoehijnunaar

Amsterdammoest.ZijncollegalegdeuitdathijinMonnickendambijdeSpeeltoren

rechtsafhadgemoeteni.p.v.linksaf,dusvanMarkenaflinksaf.Dechauffeurhad

inzijnzenuwenalleenlinksafverstaanenreedterugdedijkoverrichtingMonnic-

kendam.BijdeafslagnaarUitdamzaghijophetANWBborddeplaatsaanduiding

Amsterdamlinksafstaanensloegdanookpromptlinksafmethetgevolgdathij

meteengroteCrossleyviaUitdamenDurgerdam,waarhijzelfseenpaarkeermoest

stekenomdebochtomtekomen,uiteindelijkinAmsterdamaankwam.Depassa-

giersvondenweldatdeterugreiseenstuklangerduurdedandeheenreis!

Winter van 1962/1963

Veelouderenherinnerenzichdestrengewintervan1963vooralomdatertoeneen

elfstedentochtwerdgehoudendiedoorReinierPapinginzeerbarreomstandig-

hedenwerdgewonnen.

NietminderbarwarendeomstandighedeninWaterland.Naeenflinkeperiode

vanzeerstrengevorstishetopoudejaarsavondheviggaansneeuwenenstormen.

Daardezeedichtlagendewindlandinwaartsstond,stoofdesneeuwoverdedij-

kenendoordeluwteachterdedijkenbleefhetliggen.Erlagzoveelsneeuwdat

detopvandedijkglooiendtottientallenmeterslandinwaartsnaarbenedenliep.

Diversebussendieonderwegwarentijdensdestormkwamenvasttezittenofgle-

denvandeweg.Opdeoverigewegenwashetnietveelbeter,op3januariom17.00

uurstaaktedeNACOallebusdiensten.Depassagierswarenvanafdatmoment

verstokenvanvervoer.Indeloopvandevolgendedagkwamhetvervoerweerheel

langzaamopgangnadatschuiversvandeprovinciedewegenenigszinsschoon

haddengemaakt.DeNC9januari:

‘Er wordt hard gewerkt op de dijk welke van Monnikendam via Zuiderwoude naar Marken

loopt, om de toegang tot het eiland weer begaanbaar te maken. Bulldozers stouwen de enorme

sneeuwhopen langs de weg, waarbij metershoge sneeuwmuren gevormd worden waardoor de

130

Om het programma volledig af te werken, kwamen de feestvierende knapen op het onzalige

idee de brandsirene op het raadhuis in werking te stellen. Gelukkig had ieder direct door wat

er aan de hand was. Na acht uur was het feest ten einde, maar overal langs de straat lag de rom-

mel nog verspreid en moesten enige gemeentewerklieden de straat schoonmaken.’

Hoofddeur

DeeerstebussenwarengroteCrossleybussenwaarvandevoordeuralseenharmo-

nicadichtvouwdeenindietijdzaternoggeenbeveiligingop.

Opzekeredagin1959hadeenchauffeurbijdeGroteKerkzijnbusgeladenen

slootzijndeuromwegterijdentoenernogeenpassagierhardkwamaanlopen

enindebuswouspringen.Ophetmomentdatdepassagierdebusinprobeerde

tespringenklaptededeurdichtenbevondzichindebuséénhandmeteentaser

aanendaarboveneenroodhoofd.Derestvandemanbevondzichbuitendebus.

Deschrikwasgrootbijzoweldemanalsdechauffeur,diehemnooitaanheeft

zienkomen.Behalveeengeknaktetrotshaddemangelukkiggeenletsel.

Wachtlokaal

In1961wasereendiscussieineengemeenteraadsvergaderingomeenwachtlokaal

voorpassagiersterealiserent.o.deGroteKerkbijdeComo.

NCvan30februari1961:

‘Daar de toename van het aantal reizigers, dat bij de halte Grote Kerk instapt het niet meer

mogelijk maakt de bouw van een wachtgelegenheid uit te stellen, komt op korte termijn op

deze zeer ongeriefelijke plek een wachtgelegenheid te staan, die de gemeente ten laste van de

kapitaalsdienst 1961 op 2010 gulden komt te staan terwijl de NACO het resterende bedrag,

zijnde 1000 gulden voor haar rekening gaat nemen.

De heer Wijchers vond de keuze van deze plaats niet zoals het moet zijn. Ten eerste waren hem

klachten van de bedrijfsleider van de COMO ter ore gekomen, die van de wachtende reizigers

last zou ondervinden en esthetisch vond hij de plaats ook niet zo juist gekozen. Spreker had

al meer malen aangedrongen, ter beveiliging van de levens van de eigen bewoners. Hij stelde

daarom voor het wachthuisje op de Bernhardlaan te projecteren en de bussen uit de richting

Volendam en Edam bij de Speeltoren linksaf te laten slaan, het Zuideinde door en via de Bern-

hardlaan naar de provinciale weg te laten rijden. Dit voorstel werd door niemand onder-

steund. De heer Kaars (prot. chr.) juichte het plan toe, terwijl de heer Stam vroeg of het ge-

bouwtje niet door Monnikendammer constructeurs kon worden geleverd en de eventuele

reclame daarin niet aan de Monnikendammer winkeliers kan worden afgestaan. De heer En-

gelvaart stemde voor het voorstel, maar tekende protest aan tegen de z.i. schandalige tege-

moetkoming van het groot-vervoersbedrijf de N.V. NACO.’

133

Doodschrik

Zoalsinhetbeginaangegeven,haddendechauffeursuitMonnickendamenBroek

inWaterlandbeschikkingovereenpersoneelsbus(POD-bus).DeMonnickendam-

merchauffeurdielatediensthadgehad,parkeerdedebusopeenparkeerplaats

enlateropdePierebaan.Devolgendemorgenkoneencollegavaneenvroege

diensthierweermeenaarzijnwerk.

Opeendag’smorgensom04.30uurmiddenindewinterstondervoormijopde

PierebaaneenoudeScaniaklaaralsPOD-bus.Hetwaspikdonkerenspookachtig

stil.Ikstapteindebus,maaktedemotorkapopenomdesnelstartknopintedruk-

kenenstarttedemotor.

Ikstakeenlampjeaanenkeekbijtoevalindebinnenspiegel.Totmijngroteschrik

zagikeeninmijnogenenormegedaanteopdeachterbankomhoogrijzendiemet

slaperigesteminMarkerdialectvroeg:‘GeetdezebusnaarMerken’.Verstomd

vanschrikenmeteenhartslagvan200konikalleenuitbrengen,‘Nee’.Hetbleek

eenbekendfiguuruitMarkentezijndievrijweldagelijksnaarAmsterdamging

enheelvaakdelaatstebusnaarMarkenmiste.

Spookbus

IndejarennegentigwerddestationsdienstinPurmerendgebelddooreenbewo-

nervanhetNoordeindeinMonnickendammetdevraagoferietsaandehand

was.

Hijwerdwakkervanlawaaiindeanderszostillestraatopdattijdstip.Hijkeek

uitzijnslaapkamerraameninhethalfduisterzaghijeenschimvaneengrotege-

ledebusdieuitderichtingvandeEngelseHoekkwam.Aangezienheteenrich-

tingsverkeerisinhetNoordeindereedhijdusooknogtegenderichtingin.Be-

grijpelijkdatdemanbezorgdwas.

UitonderzoekbleeklaterdateenkantoormedewerkereenrituitMonnickendam

moestversterken.KomendevanuitPurmerendnamhijdeafslagbijMonnicken-

dam-Noordi.p.v.devolgendeafslag.Maarjadachtdeman,watmaakthetuithet

isallebeiMonnickendam.


SneeuwoverlastlangsdedijktussenEdamenVolendameninKatwoude,winter1962-1963.

(foto’s:AntondeBoerenP.tenHage)

132

autobezitters weer via de nieuwe dijk en de Waterlandse Zeedijk Monnikendam kunnen

bereiken. Gistermorgen vroeg probeerden nog enige Markers met hun auto over de Gouwzee

Monnikendam te bereiken. Dit was geen eenvoudige zaak. Weliswaar is bijna overal het ijs dik

genoeg maar op sommige plaatsen lag nog al wat sneeuw en onder dit sneeuwdek had zich een

centimeters diepe laag water gevormd. Hierin liepen enige auto’s vast en werden later met trek-

kers weggehaald. Mogelijk zal vandaag of uiterlijk morgen de Nacobus weer kunnen rijden.’

OoktussenEdamenVolendamwerdverkeermogelijk.NC9januari:

‘Maandagmiddag heeft de sneeuwploeg uit Volendam vandaan, de Nacobus bereikt, welke

sedert oudejaarsavond stond ingesneeuwd langs de IJsselmeerdijk tussen Edam en Volendam.

De bulldozers komende uit de richting Edam waren toen nog enige honderden meters van dit

punt verwijderd. De laatste honderden meters waren zeer moeilijk, zodat het tot gistermid-

dag duurde, alvorens de weg langs de dijk vrij was. Dit betekent nog niet, dat nu volledig van

deze weg gebruik kan worden gemaakt, want de doorgang tussen de twee sneeuwmuren is

nog veel te nauw voor de Nacobussen. Bij de smalle doorgang zijn thans verkeerslichten ge-

plaatst, die bediend worden door met walkie-talkie uitgeruste verkeersagenten. De Naco zal

vandaag bekijken of de dienst weer uitgevoerd kan worden. De opruimingswerkzaamheden

tussen Volendam en Monnikendam vorderen minder snel. Een van de bulldozers is al een keer

van de weg gegleden waardoor weer nieuwe moeilijkheden ontstonden. Ook op dit dijkge-

deelte staat nog een Nacobus ingesneeuwd.’

SneeuwoverlastlangsdeWaterlandseZeedijk,winter1962-1963.(foto’s:AntondeBoer)

135

en Monnickendammers,

met het verkopen van vis

in Amsterdam. Zij waren

gewend dit in emmers of

kistenmeteenjukmeete

nemen.Dezehandelstond

daninhetgangpadvande

busendelaterbinnenko-

mendepassagiersmoesten

er maar overheen sprin-

gen.Destankdieheteen

en ander met zich mee-

bracht is niet te beschrij-

ven, vooral met vochtig

weer.

VanafhetNoordeindegingderoutedoordeKerkstraatendeZarkenenstoptedan

bijdeGroteKerk.DatdebewonersvandezestrateninMonnickendamhierniet

onverdeeldgelukkigmeewaren,blijktweluithetfeitdatdebewonershunka-

chels regelmatig weer tegen de schoor-

steenmoestenaanschuivenvoordezeaan-

gestokenwerden,omdatzijdoordezware

bussengewoonweggetrildwaren.

Tot1968bleefmendoordenauwestraten

rijdenentoenwerderbijdeBernhardlaan

naasthetwatertje‘DePierebaan’eenplein

aangelegddatingebruikwerdgenomen

alsdraaiplaatsenbusstation.

DeroutedoorMonnickendamvervielen

allebussenkwamennuviadebrugbijde

GroteKerkMonnickendambinnenenre-

denviadeBernhardlaannaarhetbussta-

tionwaargedraaidwerdenviadezelfde

routedestadweeruit.

Hetbusstationwerdookhetoverstappunt

voor de bus van Marken, de passagiers

staptenhieroveropdeVWnaarAmster-

damofVolendam.

NadatdewijkRingshemmenindejaren


DebusnaarVolendamwurmtzichdoordeKerkstraat

(foto:HRijswijkvzTC)

Deomgevingiswatmodernermaardebus

rijdtin1965nogsteedslangdespeeltoren.

(vzPJ)

134

TothijvoorhetNoordeindestondenzagdathijtochwelfoutzatmaarhetniet

meermogelijkwasomtekeren.Opgoedgelukdanmaarenhijhadhetgelukdat

hijnietstegenkwam.

Demanheefthetjarenmoetenhoren.

Buslijnen in Waterland

AndersdanvrijwelalleNederlandsebusbedrijvengebruiktedeNACOtotaande

fusiemetdeNZHlijnlettersinplaatsvanlijnnummers.

BijdestartvandeNACOinWaterlandbestondhetlijnennetuitvierlijnen:VW,

EF,HenAD.In1959kwamlijnMNerbij.LijnHwerduitgevoerddoorrayonPur-

merendendeoverigedoorhetnieuwerayonVolendam.

Hieronderdebeschrijvingvandelijnen,incl.begin-eneindpuntenenvoorvallen

opdielijndievermeldenswaardzijn.DeroutevanafMonnickendamnaarAm-

sterdamisbijdelijnenEFenMNnietbeschrevenomdatdezeidentiekzijnaan

deVW.

Lijn VW (Volendam-Amsterdam), na 1972 lijn 110

DezelijnvertrokaanvankelijkvanafhetbusstationaandeZeestraat,maarbijhet

gereedkomenvandewijk‘Munnikenveld’op7november1966afwisselendook

hiervandaan.(NaaanlegvandeDijkgraafPoschlaaninVolendamwerdhetbegin-

puntverlegdnaarEdam).DaarnavervolgdehijzijnrouteviadeJulianawegen

KatwoudenaarMonnickendam.NadatdeZeddewegaangelegdwas,gingmen

afwisselendrijdenoverdeZeddewegofviaKatwoude.

VanafdenoordzijdewerdMonnickendambinnengeredenlangsdehalte‘Grafe-

lijkheidssluis’naarhetNoordeindemetalshalte‘DePosthoorn’.Ditwastevens

overstapplaatsvoordeveerdienstMarken-Monnickendam.

Dechauffeurmoestwachtentotdebootwasgearriveerdenalsdemeutedanvan-

afdehavendoordesteegkwamaange-

stormd,wanteeniederwildegraageen

zitplaats,konhijzijnroutevervolgen.

Deveerdienstwasvanlevensbelangvoor

debevolkingvanMarken,hetwasvoor

hen de enige vorm van openbaar ver-

voer.Debootdienstheeft60jaarbestaan

enzoutot1959inbedrijfblijven.Daarna

opendedeNACOeenbusdienstoverde

pasgeopendedijknaarMarken.

Een groot aantal Markers verdienden

hunbrood,evenalsveelVolendammers

DeveerbootMonnickendam–Markenbijzijn

aanlegplaatsop’tProoyeninMonnickendam,in

diensttot1959.KapiteinJaapVisser.(vzPJ)

137

�

IndejarenzestigbegonmenmetdebouwvandeIJtunnelendetoegangswegnaar

detunnel(NieuweLeeuwarderweg)entoendezegereedwaseningebruikgeno-

men,werderbijAmsterdam-Noordlinksafgeslagen.VervolgensderouteIJdoorn-

laan,OudeLeeuwarderweg,Waddendijk,WaddenwegnaardeMeeuwenlaange-

reden.

OpdehalteMeeuwenlaanstapteveeljeugduitvooreenaantalscholenindie

buurt.Bijdezehaltekomtbijmijeenherinneringboven.In1958gingikmetde

busnaareenvandiescholenalsjongetjevan13jaarendebussenwaartoendienst

meegeredenwerd,warenoudeCrossley’senomaantegevendatjebijdehalteuit

debuswilde,warendeze,netalstegenwoordig,meteenstopknopjeuitgerust.

Alleengingerbijdechauffeurgeenstoplampjebrandenmaargafheteenuiterst

irritant geluidssignaal. Er werd

doordeschooljeugdaltijdmassaal

gebeldenerwaseenchauffeurdie

erheelslechttegenkonendatook

liet blijken. De jeugd had deze

chauffeursneldoorenalshijdienst

hadopdezeritmoesthijhetextra

ontgeldenenhijreedalsstrafaltijd

eenhalteteverdoor.Nuwildehet

gevaldatindezebusdagelijksonze

leraresEngelszatenwelmevrouw

DeWaaluitMonnickendam.Alsde

chauffeurweerdoorreedkreeghij

hetmetmevr.DeWaal,overigens

eenschatvaneenvrouw,behoorlijk

aandestokenwijgenotenhiervan.

Opschoolmoestenwijhetdanookontgeldenwantzewistheelgoedwaarde

schoenwrong.DevolgendehalteswarendeHamerstraat,Havikslaan,Valkenweg

endaarnadeeindhaltebijhetBergmanbootjeaandeAdelaarsweg.Hierblevende

meestebussenoverdagstaanendechauffeursdieeengebrokendiensthadden,

gingendanmeteenpersoneelsbusnaarhuis.Echtereenaantalchauffeursbleef

vaakhangeninhetgezelligekoffiehuisvanKokdattevensdienstdeedalswacht-

ruimtevoorpassagiersenchauffeurs.Vooraldegenendienoggeengezinhadden

enbrachtenhuntijddoormetklaverjassen.

Dat het er in de jaren vijftig en zestig gemoedelijk aan toe ging blijkt wel uit het volgende:

Regelmatig reisde een groepje meisjes uit Volendam mee naar Amsterdam en zaten dan bij

elkaar gezellig te kletsen en zwarte kousen te breien. In Amsterdam aangekomen stapten zij


BussenstaanopgesteldopbusstationAmsterdam-

Noordvoordeavondspits.Kortnahetnemenvandeze

foto(1969)werdditstationopgehevenendebussen

gingendoordeIJtunnelrijden.Opdeachtergrondzijn

decontourenvandeIJtunneltezien.(vzPJ)

136

zeventiggereedwas,werdderouteverlegdnaardehuidigeroute.Dereizigersuit

Volendamklaagdensteenenbeenomdatzijmetiedererithet‘rondje’vanMon-

nickendammoestenondergaan.

Hetresultaatwasdatdelijnen110(v.h.VW)en114(v.h.EF)Monnickendamlinks

lietenliggenenhunrouterechtstreeksviadeN247richtingAmsterdamvoerden.

HetvervoernaarAmsterdamwerdovergenomendoordenieuwelijn113dieeen

routevolgdediebegoninPurmerendenreedviaEdam,Volendam,Katwoudeen

MonnickendamnaarAmsterdam.Eentypischboemellijntjedatwerkelijkoveral

stopte.

DaaropgegevenmomentookdebusuitMarkendoorgingrijdennaarAmster-

damwerdhetaanbodvanrittentussenMonnickendamenAmsterdamwelwat

grootenkreeglijn113alseindpuntMonnickendam.Uitbezuinigingsdriftenhet

feitdatdebezettingtussenVolendamenMonnickendamlaagwaswerddittraject

naeenpaarjaarookopgeheven.

NadehalteGroteKerkwerdviadebrugoverdeBroekervaartlinksafdeprovinci-

aleweg(N247)opgedraaidomdewegtevervolgennaarBroekinWaterland.

NaBroekinWaterlandvolgdendehaltesZwartepad,’tSchouwenSlochter.Na

halteSlochterreedmenvanzelfAmsterdam-NoordbinnenviadeLeeuwarderweg

langsdeijsbaanenhetvoetbalveldvanDWVrichtingMeeuwenlaan.

EenCrossleyvandelijnEFslaathierlinksafoverhefbrugbrugnaarAmsterdam.DeBernhardlaan

moestnogwordenaangelegd.(foto:HRijswijkvzTC)

139


Hoewelheteenflinkeverbeteringvoorhetpubliekbetekendewashetnietideaal

omdatdemeestemensengraagindebuurtvanhetC.S.wildenzijn.

Tenbehoevevandetoeristenwerderindezomereenpendeldiensttussenhet

WaterloopleinenhetC.S.ingesteldviadeGelderseKadeenNieuwmarkt.

Vanafdenieuwedienstregelingin1970redendebussen,t.b.v.dereizigers,vanuit

detunneleerstnaarhetC.S.omvervolgensviadeGelderseKadenaarhetWater-

loopleinterijden.

DeruimteophetWaterloopleinwaswelietsaandekrappekant,vooralindespits-

urenwasdetoevoervanbussenbehoorlijkgroot.

Hetwasweleengezelliggezichtmetdemarktvooronzeneusenvooralopzater-

dagkonhetzodrukzijndatdebuszichletterlijkdoordemensenmassamoest

waden.Deverstandhoudingmetde

kooplui was prima en we hebben

veelleukesituatiesmethenmeege-

maakt.

Met een vroege dienst was je wel

eens heel vroeg op het Waterloo-

pleinendanwasheteenbizarge-

zichtomtezienhoededaklozenuit

deoudedekschuitenkwamenkrui-

pen en de nog verlaten markt af-

struindenomietsvanhungadingte

zoeken.

Voorzieningen voor het personeel

konnietgerealiseerdwordenomdat

het de bedoeling was dat binnen

afzienbare tijd naar het Centraal

Stationzouwordenverhuisd.

Vooreentoiletwasjeaangewezen

opeenopenbaartoiletofeenvande

bedrijvenindebuurt.

Opdemarktwaseenmobielkoffie-

huisjewaardechauffeurheelgast-

vrijwerdontvangendoor‘Dien’de

eigenares, eenechteAmsterdamse

methethartopdejuisteplaats.Het

eerstekopkoffiewasaltijdgratis.

OphetWaterloopleinwerdhetop

Hierrijdteenbushettijdelijk‘busstation’

Waterloo-pleinoptussendemarktkramen.

(foto:Carolienv.d.Wetering)

Indespitswashetdrukmetbussendoordegrote

aanvoerophetWaterlooplein.

(verzamelingTimCastricum)

138

niet uit en op de vraag van

de chauffeur of zij er niet uit

moesten antwoordden zij dan

dat zij alleen maar meereden

omdat het zo gezellig was.

Hetwasvooralindespits

altijd spannend als het

bootje aankwam vanaf

het CS. Er stonden dan

vooriederelijntweebus-

senklaaromdemensen

aftevoeren.Dechauffeur

wachttedanmetdeknip-

tangindeaanslagopde

grotegroepmensendiekwamaanstormenomzosnelmogelijkintestappenen

eenzitplaatsjetebemachtigen.Alshet’savondsmistigwasoferlagveelijsinhet

water,ondervonddeboothierdoorvaakvertragingendandiendejewelopde

boottewachten,zekeralshetdelaatstebuswas.

Nadeopeningin1968vandeIJtunnelinAmsterdambehieldendeWaterlandse

lijnenaanvankelijkhunstandplaatsaandeAdelaarsweginAmsterdam-Noord.

BijAmsterdamCSwastoenonvoldoendestandplaatscapaciteitaanwezig.

Op15april1969werdheteindpuntinAmsterdam-Noordopgehevenendelijnen

verlegddoordeIJtunnelnaarhetcentrumvanAmsterdam.

DerouteinAmsterdam-Noordwasnualsvolgt:

IJdoornlaan,brug959,dieinmiddelswasvoltooid,bijhetwinkelcentrum‘Boven

’tIJ’overdeverlengdeWaddenwegomvervolgensviadeWaddenwegendeMeeu-

wenlaandetunneltraversetebereiken.

Na de IJtunnel was de route: Valkenburgerstraat, Jonas Daniël Meijerplein,

Waterloopleinnaarheteindpunt.

DaarerbijhetCentraalStationinAmsterdamnogsteedsgeenruimtewas,iser

bijhetWaterlooplein,opdehoekvandeZwanenburgwalendeZwanenburger-

straateeneindstationgebouwd,compleetmetoverdektehalteplaatsen,eenklok,

eentelefoonceletc..Voortsisereenopenbaarparkeerterreinmetplaatsruimte

voortienautobussen.Bijdeabri’szijnverlichtebordenmetdevertrektijdenvan

deNACO-bussengeplaatst.Hetautobusstationvergdeeeninvesteringvanruim

150.000gulden.(bronNACOnieuwsmei1969)

April1969,debussenrijdennudoordeIJtunnelrichting

Waterlooplein.(Persfoto,verzamelingTimCastricum)

141

kroegmetdemooienaam‘HotelPlant’.Deeigenaardeedwelzijnbestvoorde

chauffeursdoorgoedekoffieteschenkentegeneengereduceerdeprijsmaardoor-

datdekroegdagennachtgeopendwaskwamerindeavondurenookpubliekwaar

jelievereenstukjevooromliep.Dus’savondsbleefmenlieverindebusmedeook

omdatdebus,volgensNZHrichtlijn,aangewezenwasalswachtruimtevoorde

passagierwanneerergeenopenbareruimtevoorhenwas.

Heelveeloverlastwaservandaklozenenverslaafden.Hetkwamvaakvoordatje

eerstjebusmoestcontrolerenalsjeevennaarhettoiletwasgegaanofeenkopje

koffiehadgedronken.Zelfhebikdiversekereneenverslaafdemoetenverwijde-

renuitdebusalsikbinnenkwamomdathijachterindebuszatmeteenspuitin

zijnarm.Overigensgingenzewelaltijdzondertegensputterendebusuit.Inde

loopvandejarenzeventigwerdereenPorto-cabingeplaatstalschauffeursver-

blijf.Datditeenaangenameverbeteringwaslaatzichradenmaarerwerdook

vaakaangekloptdoorvoorbijgangersomvanhettoiletgebruiktemakenmaar

hiergingmennietopin.

Indejarentachtigwerdbegonnenmetdesloopvaneenaantalpandenbijhetbus-

stationt.b.v.derealiseringvanhetluxe‘BarbizonPalace’hotelenhetbinnen-

plein,waareendeelvanhetbusstationlag,moestwordenontruimdomeenluxe

entreevoordithoteltecreëren.


AlseréénplaatsindetijdveranderdisdanishetwelhetbusstationteEdam.

HierstaatlijnEFtewachtenomrechtsafnaarAmsterdamtevertrekken.(vzTh.Groot)

140

gegevenmomenttochdringenwantmenwasvolop

bezigmetaanlegvandeMetroenallehuizenwer-

denrondomhetbusstationgesloopt.

Nadriejaar,indeperiodedatdeNACOgingfuse-

renmetdeNZH,kreegmeneindelijkdemogelijk-

heidomteverhuizennaareenbetereplaatsinhet

centrum.

OpdePrinsHendrikkade,bijdeNicolaaskerken

t.o.hetCentraalStationwerdeenparkeerplaatsin

dehoekbijdetoegangnaardeZeedijkontruimten

daarwerdeneenaantalhaltepalen geplaatst. Dit

‘busstation’hadinhetbegin,buitendehaltes,nog

steedshetuiterlijkvaneenparkeerterreinincl.de

strepen voor de parkeervakken. De daklozen die

hierrondzwiervenwistenereenslaatjeuitteslaan.

Zodradelaatstebuswasvertrokkenwerdenauto-

mobilisten, die een parkeerplaats zochten, door

hennaarditterreingeloktentegenbetalingeen

plaatsgewezen.Alleenwerdtothungroteverontwaardiginghunautodevolgen-

deochtenddoorParkeerbeheerweggesleept.

Alsuitstaphaltevoorallebinnenkomendebussen,enzekerindespitswarendat

ernogalwat,werdruimtegecreëerdopdebrugt.o.hetVictoriaHotel.Hierkwam

eenperronwaarzekerdriegeledebussenachterelkaarkondenstaanomdepas-

sagiers uit te laten

stappen en reden

daarnaineenscherpe

bochtlinksafoverde

anderebrugrichting

het‘Busstation’.

Voorzieningen voor

hetpersoneelwaren

er aanvankelijk nog

niet, er werd alleen

een telefooncel ge-

plaatstvoorhetper-

soneel.Verderwasde

chauffeur aangewe-

zenopeennaburige

Hetnieuwe‘busstation’aande

P.H.Kadetussendefoutgepar-

keerdeauto’s.


Aankomsthaltesopdebrugt.o.

hetVictoriahotel.


BusstationP.H.Kadenaeengrondigerenovatie.(vzPJ)

143

ginglijndienstooktweekeerrechtsafrichtingdewegendanlinksafrichtingAm-

sterdam.In1964werddenieuweN247eneentweedebrugaangelegdendehal-

teplaatsenverhuisdennaareennieuwaangelegdbusstationophetEgbertSnij-


BusnaarMarkenslaatafnaarhetZuideinde.(foto:HRijswijkvzTC)

142

Aanderijbaankantwerd

een busbaan aangelegd

waar de meeste halte-

plaatsen ondergebracht

kondenwordenenaande

overkant aan het water

eenperronvoordeWater-

landselijnen.

Totmedio2000bleefdeze

plaatsdienstdoenalsbus-

stationendaarnawerder

wegens de reconstructie

van de binnenstad een

platform aangelegd als

tijdelijkbusstationt.o.hetpostkantoortotzekondenverhuizennaarhetnieuwe

permanentebusstationachterhetCS.

Lijn EF (Edam – Amsterdam), na 1972 lijn 104 en later 114

Aanvankelijkwarenertweeroutesvoordezelijn,namelijkdelangeEFdiedoor

derayonsHoornenPurmerendwerdgeredenmeteentweemanswagenenliep

vanHoornnaarAmsterdam.Opdezebussenwerdeninhetbeginnogconductri-

cesingezet.

DoorrayonVolendamwerddekorteEFgereden,d.w.z.Edam–Amsterdam.De

eerstejarenbestondopditgedeeltedehuidigeN247endenieuwebrugniet.Al

hetverkeerreedinEdamoverdehuidigeparallelwegenbrugbijhetWesterbui-

ten.DebuskomendeuitAmsterdamreedeerstdebrugoverensloegdanrechtsaf

naardehalteslinksvanhetwatermetdekoprichtingCafé-restaurant‘Hofvan

Holland’ompassagiersinofuittelatenstappen.

HiervandaansloeghijrechtsafoverdeTrambrug

enmeteenrechtsaflangsdeanderekantvanhet

waternaardewegendanweerrechtsafenviade

brugrichtingHoorn.Hijmaakteduseenlus.

DebusdievanafHoornrichtingAmsterdamkwam

sloegvoordebruglinksafenhalteerdenetalsde

busvanafAmsterdambijdezelfdehalteplaatsen

linksvanhetwater.Dereservebussendieindespits

delijndienstmoestversterken,stakenachteruitde

vestingopomdaarhuntijdaftewachten.Hierna

OmgebouwdeCrossley,hiergesliptbijdeRietvinkbrugnabij

Monnickendam.(foto:P.tenHagevzPJ)

AdvertentieopeninglijnMN(bron:

NCviaWaterlandsarchief)

145

Lijn MN (Marken-Monnickendfam-Amsterdam) vanaf 11 juli 1959, na 1972 lijn 111

NadatdedijktussenMarkenenhetvastelandgereedwas,werdop10juli1959een

proefritgemaaktenop11juligingdedienstregelingin.DezelijnliepvanMarken

totMonnickendamendepassagiersmoesteninMonnickendamoverstappenop

delijnenVWofEF.IndespitsreeddeMNdoornaarAmsterdam.

Tot1962stonddezebusvoorzijneersteritzijntijdaftewachtenopdehalteGra-

felijkheidsluis en was de eerste halte naar Marken bij de ‘Posthoorn’ aan het

NoordeindeinMonnickendam,waaropdelijnenVWenEFwerdgewacht.

DeroutegingdanvanafhetNoordeinde,linksafZuideindewataanheteindover

gingindeWaterlandseZeedijk.HetwasvoordebewonersvanhetZuideindegeen

pretjedatdezebusdoorhetsmallestraatjereed.TerugvanMarkenwerddezelfde

routegereden,dusvanafdedijkdoorhetZuideindenaarhetNoordeindeenwerd

ophetlegeterreintegenoverDePosthoorn(huidigeStalborghplein)gedraaidom

deritnaarMarkenweerterijden.

DaardezelijneenuurdiensthadnaarMarkenenopzondagzelfseen2uurdienst,

werdinMonnickendamregelmatigdoorgeredennaarDeGroteKerkendaarge-

wacht.Detijdwerdvaakgedoodmeteenslaapjemaarditmonddeweleensuittot

verslapen.HetisvoorgekomendatpassagiersvanuitMarkennaardestations-

dienstbeldendateralzo’n3uurgeenbusopMarkenwasgeweest.

AlswachtplaatsgebruiktemenvaakhetpleintjevoordeGroteKerk.Debusdraai-

deomdegroteboomomenkondanderitweernaarMarkenvervolgen.

Voorzieningenvoordechauffeurwarenerniet,zowelopMonnickendamalsMar-

kenwasnietsenalsmendedienstnaarMarkenhad,wasdechauffeuraangewezen

opeenbosjealshetdonkerwasofjeginginMonnickendamnaarcaféBuitenlust

vanKouweDirk.

In1962kwamereeneindeaandeoverlastophetZuideindeenwasereindelijk

rustvoordebewoners.DeBernhardlaanwerdgeopend.UitdeNCvan13augustus

1962hieronderdeinhoud:

‘Vandaag is de Bernhardlaan opengesteld voor al het verkeer. Dat betekent, dat de Oranjewijk

van Monnikendam een directe verbinding heeft gekregen met de Waterlandse Zeedijk waar-

door met name het verkeer naar Marken niet meer door het Zuideinde behoeft te gaan. De

toeristen zullen zeker de moderne ringweg niet altijd meteen kiezen, maar voor de NACO

diensten van en naar Marken ligt het anders. Die gaan van vandaag af ook over de nieuwe weg.

Dat heeft o.a. tot gevolg, dat de halte Zuideinde is verplaatst naar de Bernhardlaan.’

DeroutevanafMarkenvoerdenulangsdeWaterlandseZeedijk,Bernhardlaantot

halteGroteKerk.HierstaptendepassagiersoveropdebusnaarAmsterdam(lijn

VWofEF).Debuswachttehierzijntijdafvoordevolgenderitenreeddaarna


144

derplein,aandeanderekantvanhetkarakteristiekevierkantetramwachthuis.Dit

huisjewerdlaterverbouwdtotwoonhuisenbepaaldenogjarenlanghetuiterlijk

vanhetbusstation.Inhetbeginvandejarenzeventigisdithuisjegesloopt.

DeroutevoerderechtstreeksnaarMonnickendamenvanhieruitwerdpreciesde-

zelfderoutegeredenalslijnVW(110).

(Illegale?)wachtplaatsbijdehoofdingangvandeGroteKerkvoordebusnaarMarken.Jekanhetje

nunietmeervoorstellen.(foto:CollectieRijksdienstvoorhetCultureelErfgoed,Amersfoort,object-

nummer56.898vzPJ)

147

busvlooginbrand.Inpaniekvluchten

depassagiersuitdebusenkwamenge-

lukkigmetdeschrikvrij.Debusbrand-

degeheeluit.

Lijn MS (Marken-Uitdam-Amsterdam),

na 1972 ook lijn 111

GelijkmetlijnMNwerdooklijnMSin

dienstgesteld.Ditlijntjewerdvierkeer

per dag gereden en de route liep van

MarkenviaUitdam,Durgerdam,Schel-

lingwoudenaarAmsterdam.

Dezerittenwerdenmeteenkleinerebus

gereden daar de weg soms zeer smal

was.Debezettingwasminimaalbehal-

veindespits,danredenveelpassagiersvanMarkenmeezodatdefilebijMonnic-

kendamwerdomzeild.

Deenigepassagiers,buiteneenverdwaaldetoerist,dieoverdagvandezebusge-

bruikmaakten,wareneenpaarvissersuitUitdamdienaarDurgerdammoesten.

Dezewerdendannetjesvoordewoningafgezetwaarzijmoestenwezenenmaak-

teneenafspraakmetdechauffeurvoordeterugreismetdeopmerking‘toeter je effe

als je er bent, zeun!’

BekendenamenvandezevisserszijnvooralJaapSandersenKlaasBuitenhuis,die

debijnaam‘Tarzan’had.

Deredendatditlijntjeondanksgebrekaanbelangstellingindienstgehouden

werd,wasvooraldatmenrekendeopinpolderingvande‘Markerwaard’endus

opdetoekomstigeconcessievoorhetvervoerindeMarkerwaard.

Lijn AD (Volendam-Purmerend), na 1972 lijn 102/112 en later 113

DezelijnbegonzijnritbijhetbusstationaandeZeestraatenreedindeeersteja-

renviaeenstukjeJulianaweg(deJulianaweghieldbijdegarageop)rechtsafEdam-

merwegenviadeB.DemmerstraatenJozefstraatnaarhetNoordeinde.Dedijk

werdgeheelafgeredenenkwamdanuitopdewegdielangsdedijknaarEdam

liep.Alsjenudezestraatjesdoorlooptkanjejenietvoorstellendatdaarooiteen

busheeftkunnenrijden.

ToendeJulianawegwerddoorgetrokkenliepderoutevanafdeZeestraatgewoon

overdeJulianawegrichtingEdamlangsdeWaterlandseZeedijk.

InEdamkwamjeuitbijdeKeetzijdeenderouteliepdandooroverdeBurg.Ver-

steeghsingelenviadeTrambruglinksafnaardehalteplaatsenaanhetWesterbui-


Bus6880uitgebrandopdeMarkerdijkna

tragischongeval.(vzPJ)

146

linksafN.P.Laan,linksafWilhelminalaan,linksafMarijkestraatenweerrechtsaf

BernhardlaanomderitnaarMarkentevervolgen.

HetgebeurderegelmatigdatdechauffeuropMarken,zehadden25minuten

wachttijd,opgehaaldwerddooreengroepmeisjesombijhunthuiskoffietedrin-

ken.Demeisjesvondenditwelspannend.

Dechauffeursaccepteerdendeongemakkengelatenwantmenwasnietanders

gewendenerwarennoggeenvrouwelijkechauffeursindienstandershadheteen

anderverhaalgeworden.

ZelfhadikeenseenvroegeritindespitsvanMarkennaarAmsterdam.OpMarken

kreegikbuikpijnmaarbentochgaanrijden.Onderwegwerdhettochwelbe-

nauwdeninMonnickendamaangekomenreedikrechtstreeksnaarmijneigen

huisomnaarhettoilettegaan.Ikverontschuldigdemijbijdepassagiersen,hoe-

welzehierwelbegripvoorhadden,warendeopmerkingennietvandelucht.

In1968werdheteindpuntverplaatstnaarhetnieuwaangelegdebusstationaan

dePierebaanendaarhadmendebeschikkingovereenopenbaarurinoir.

Ditbusstationheeftvelegedaantewisselingenondergaan.Inhetbeginwashet

eeneind-endraaipuntvoorallebussenenwasereenhalteaandekantvanhet

latere‘Swaensborgh’.

Daarnawerddehalteverplaatstnaardeoverkantophetpleintjeenontstonder

eenheusbusstationnetjewaardeperronsinvisgraatmodelwerdenaangelegdmet

dekopnaarhetwater.

LijnMNkreegin1972lijnnummer111ennadatlijn110en114Monnickendamniet

meeraandedenginglijn111doorrijdennaarAmsterdam.

Monnickendambreiddemeteenforstempouitenalsnelkreegmetbehoefteaan

eensneldienst.In1981werdlijn115alssneldienstinexploitatiegenomen.Aan-

vankelijkalsspitslijn,maarlaterookoverdag.

ToendewijkRingshemmengereedwaswerdderouteverlegdnaardehuidige

routeinMonnickendamendehalteswerdenverplaatstnaardekantvanSwaens-

borchendezesituatiebleefgehandhaafdtothetstationinhetkadervanderecon-

structievandebinnenringinMonnickendaminmei1998eenfaceliftonderging

enhetbusstationgerenoveerdnaardehuidigesituatie.

Ongeval

Indezomervan1973gebeurdeeropdeMarkerdijkeentragischongeval.Inde

scherpebochtbijdeNesrichtingMarkenkwamdebusvanlijn111inbotsingmet

tweeEngelsemotorrijdersdieevenwarenvergetendatzeinNederlandwarenen

aandelinkerkantvandewegreden.DetweeEngelsenwarenopslagdoodende

149

PurmerendviadePurmernaarEdamenVolendamendanviaKatwoudeenMon-

nickendamalsstopdienstnaarAmsterdamMaarzoalsbijdelijnVWisbeschre-

ven,stopteditnaeenpaarjaarenwerdVolendamstationdeeindhalte.

Lijn H, (Monnickendam – Purmerend), na 1972 lijn 103

DezelijnreedaanvankelijktotHaarlemenwerdlateringekorttotPurmerend.

VanafMonnickendamwerdergeredenviadeKloosterdijkdoordePurmernaar

Purmerend.Indejarennegentigvonddeprovinciehetnodigomnaflinkedruk

vandebewonersuitdePurmerlangsdehelerouteverkeerremmendemaatrege-

lentenemenindevormvandrempelsindeweg.

Dezedrempelswarenvoordechauffeursvandelijndiensteengrotebelasting.

Zoalsdechauffeurshetzelfverwoordden;‘Jekrijgtiederekeereenklapinjerug’.

Hetgingzelfszoverdatgroepenchauffeursweigerdenomdezeritterijden.

DeNZHheeftonderzoekverrichtmiddelstellingenvanin-enuitstappendepas-

sagiersindePurmerendaaruitbleekdatdebezettingopdezerouteuiterstmini-

maalwas.Hetbesluitwerdtoengenomenomderoutevanlijn103tewijzigenen

inhetvervolgvanafMonnickendamviaBroekinWaterland,SchouwenIlpendam

telatenrijden.

Eensaillantdetailwasdatdezelfdemensendieermedevoorgezorgdhebbendat

deverkeerremmendemaatregelengerealiseerdwerden(uiteraardmetdebestebe-

doelingen)laterhunbeklaghebbengedaandatzegeenbusvervoermeerhadden.

Groepsvervoer

Groepsvervoerisbijhetpubliekminderbekenddanhetlijndienstvervoer.Het

valtintweegroepenuiteen,geregeldgroepsvervoerdatingeroosterdisbijde

chauffeurenongeregeldgroepsvervoer.Voorbeeldenvangeregeldgroepsvervoer

waren:Dagelijksvervoervanpersoneeldoorbedrijvendiedebusseninhuurden

zoalsNDSM,ADM,DRAKAinAmsterdam-NoordendiepvriesMonnickendam

(DIMO).Verderschoolkinderennaarzwembadenvervoerenvoorzweminstructie.

HierondereenkomischincidentmethetDIMOvervoer:

Ditvervoerwerduitgevoerdmeteengeledebusvan18meterlangenreedderou-

tealtijdviadedoorsteekindedijknaarhetHemmelandendanlinksafnaarde

DIMOomvervolgenslangsdegemeentewerfenviaderotondeweerdeBernhard-

laanoptedraaienenzijnwegvervolgen.

EindjarennegentigwerdderotondeopgeknaptenwasderoutelangsdeGemeen-

tewerfnietmogelijk.Debusmoestdannadedoorsteekoverdedijki.p.v.linksaf

nurechtsafendanheteerstegroteparkeerterreinoprijdenomdaartekunnen

draaien.


148

tenmetdeachterkantge-

richtnaarcafé-restaurant

‘HofvanHolland’bijde

sigarenwinkelvanKraay.

Daarna werd de route

vervolgd door recht de

wegovertestekenrich-

tingPurmerend.Debus

van Purmerend stak de

provincialewegoverom

bijhetstationtekomen

ensloegookgelijkrechts-

afdebrugovermaarreed

danrechtdoorviadeBurg.VersteeghsingelrichtingVolendam.

VanafEdamnaarPurmerendliepderouteoverhetdijkjedoorMiddelieenKwa-

dijk.Daarditdijkjebijzondersmalwaswerdopdetegemoetkomendebusge-

wachtbijdegraanmalerijinKwadijk.Alsditvergetenwerdoferwerdopgegokt

omdatdeanderebusmaarnietkwam,kwamhetweleensvoordatmenelkaarte-

genkwamophetsmalledijkje.Hetvergdedanheelveelstuurmanskunstomel-

kaartepasseren.Ookalshet’swintersgladwaskondenerproblemenontstaan

daarhetwegdeknietgeheelvlakwasgleedmenmakkelijkweg.Erhebbenerdan

ookdiversenindekantgezeten.VanafKwadijkwerddangeredenviadePurme-

renderweginZ.O.BeemsternaarPurmerendbusstation.

Op de lijn AD ging het zeer gemoedelijk toe. De chauffeurs kenden op gegeven moment hun

passagiers. In Purmerend vroeg een vrouw aan de Volendammer chauffeur van de lijn AD of

hij in Kwadijk even bij haar huis het gas wilde uitdoen want dat was zij vergeten. Zij gaf de

chauffeur haar huissleutels, met natuurlijk een fooitje, en zei dat hij de sleutels op het raam-

kozijn kon leggen. Ook was er een vrouw die in Middelie met koffie klaar stond als de bus er

aan kwam.

TweekeerperdagwerderookeenziekenhuisdienstgeredentussenVolendam/

EdamenPurmerend.DezerittenliepengeheeldoordePurmer.

NadeomnummeringvandelijnenkreegdelijnADviaMiddelie/Kwadijkalslijn-

nummer112endeziekenhuisrittenlijnnummer102.

NadeopeningvandeDijkgr.Poschlaangingendezelijnendezelfderouterijden

alslijn110,viahetMunnikenveld.

KortetijdlaterwerdderouteviaMiddelieenKwadijkwegensgebrekaanbelang-

stellingopgehevenenerwerdeennieuwelijningesteld,lijn113.Dezeliepvan

VandeweggegledenophetdijkjebijMiddelie.(foto:P.tenHage)

151

liepnaardechauffeurenvroeg;‘Chauffeur,ikweetnietwaarjeonsheenbrengt

maarwerijdennubijAmersfoort’.Dechauffeurkonweldoordegrondzakken.

Extraatje

Ookdoorfeestcomitéswerdenbussengehuurdvoorvervoervanbezoekers.

In1970werdinZuiderwoudefeestgevierdvanwegehet50jarigbestaanvande

plaatselijkefanfareenerwerdbijonsbedrijfeenbusgehuurdvoorvervoertussen

BroekinWaterlandenZuiderwoudeopzaterdagavond.

Omdatikeenreservediensthad,werdditvervoerwerdaanmijtoegewezen.Het

wasdebedoelingdaterdeheleavondtotheteindevanhetfeestgependeldzou

worden,zodatniemandmetdeautohoefdetekomen.Hetvervoerwasvoorieder-

eengratisduserwerdgretiggebruikvangemaakt.

Aanheteindevanhetfeest,hetwasalmiddenindenacht,begondebusvoltelo-

penmetpassagiersdieeenheelgezelligeavondhaddengehad.Ikwaszelfooknog

jongenhaderwellolinentotmijnverbazingwerddoorveelfeestgangersbijhet

verlatenvandebuseenguldenofzelfseenrijksdaalderopdebetaaltafelgelegd.

Meteenbeginnendgezinnetjethuiswasditzeerwelkomenikbeslooteenpaar

guldentelatenliggenmethetideedatditmisschienzouaangroeien.Ditgebeur-

deookenhoe!!

OpgegevenmomentwerdmijzelfsgevraagdomookevennaarUitdamterijden

wantdemensendaarwarenmetdefietsgekomenenhaddennietveelzinmeer

omdeterugreisopdiemaniertevolbrengen.

Natuurlijkhebikditgedaanennietuitsluitenduitmenslievendeoverwegingen.

Demensenwerdensamenmetdefietseningeladenennetjesthuisgebrachtwat

doorhenhoogwerdgewaardeerdendatlietenzeblijken.Datik,netalsbezoekers,

eengeslaagdeavondhebgehadlaatzichraden.

Toeristen

Inhethelezomerseizoenwerdmetspecialebussende‘MarkenExpress’gereden

onderleidingvaneengids.

Degidswasvaakeenlijndienstchauffeurdiegoedzijntalenkendeeneenvlotte

babbelhadenhiervoordehelezomervrijvanlijndienstwerdgehouden.Eenheel

bekendegids/chauffeurwasdeVolendammerArievanRees.

DetoeristenwerdenmetdezebussenviadeklompenmakerijinBroekinWater-

landenkaasboerderijinKatwoudenaarVolendamgebracht,waarzijnaeenrond-

leiding,aanboordgingenvaneenspecialebootdiehennaarMarkenbrachten

daarnaviaMonnickendamnaarAmsterdam.

Eenanderegroepging’smorgensmetdebootvanAmsterdamnaarMonnicken-

damenviaMarkennaarVolendam,endanmetdebusterug.


150

Eenchauffeur,die’smorgensdewerkliedenhadafgezet,hadzijninstructieshalf

gelezenennarechtsaftezijngeslagen,verzuimdehijdaarnarechtsafhetparkeer-

terreinoptedraaien.Hijbleefstugzijnwegvervolgenenvondopgegevenmo-

mentdathetparkeerterreinwelergverwegwasensloegdaaromtochmaarrechts-

afeengeasfalteerdpadjeop.

Naca.100meterginghetpadjeoverinzandentoenhijgoedkeekzaghijdathij

metzijnkoptegenhetstrandvanhetHemmelandzat.Kerenkonnietwantlinks

enrechtsbevondenzichgreppelsenzachtegrond.

Viadeverkeersleidingwerdhulpgevraagdenikbenuitmijnbedgebeldomer

heentegaanwantikwoondetochdichtbijentrofdechauffeurdaarhulpeloos

aan.Uiteindelijkhebbenwehetopwetentelossendoorhetheletrajectachteruit

terijdenennaenkeleurenendenodigezweetdruppelszijnweermetenigescha-

deaandebusweeruitgekomen.

Ongeregeld groepsvervoer warendeschoolreisjes,voetbalritjesmetjeugdelftal-

lenuitVolendamofeenseniorenelftalwatvoordechauffeurhetmeestaantrek-

kelijkwaswanterwerdaltijdmetdepetrondgegaan.Verderwerdvaakeenbus

gehuurdbijdorpsfeestenomdebezoekerstevervoeren.

BijdeNZHwashetooktoegestaanomvooreigengebruikeenbustehurenenal-

leendebuskostenwerdeninrekeninggebracht.

IkzelfhebeenkeereenbusgehuurdvoorbiljartverenigingDeTroetersuitMon-

nickendam,waariklidvanbengeweest,omdeledennaarBowlingcentrumWij-

denestebrengenenhalenwaarzeeenfeestavondvierden.

Klaphek

Eenleukgroepsvervoertjewarenderitjesnaarhetdagrecreatiepark‘DeLieberg’

bijEemnesin’tGooiwaarjaarlijksveelschoolkindereneendagkondenrecreëren.

Inditnatuurreservaatwerdendekinderenbeziggehoudenmetsportenspel.

Eenweeklangredenerdagelijkseenaantalbussenvanonsbedrijfhiernaartoe.

DekinderenwerdenbijdiversescholeninWaterlandenAmsterdamopgehaald.

EengebeurtenisoverdezeritjesnaarEemneswaswelgrappig.ErwordtoverVo-

lendammersweleensgekscherendgepraatdatzijnietvoorbijhetderdeklaphek

moetenkomenwantdanzijnzijinbuitenlandendanishetmoeilijkdewegte

vinden.BijéénchauffeuruitVolendamwerdditwelheelergbevestigd.Hijhad

deschoolkinderenergensinWaterlandopwetentehalenengingonderwegnaar

Eemnes.Deplaatswaardekinderenafgezetmoestenworden,lagbijhetrestau-

rant‘Dewittebergen’aandesnelwegA1in’tGooi.

Opgegevenmomentvondeenvandebegeleidstersdereiswelheellangdurenen

153


IndeBroekermeeraangekomenhadikdoordatsteedsdenooddeurachterinwerd

opengedaanwaardooreenlevensgevaarlijkesituatiekonontstaanvoordeandere

weggebruikers.

Ikzettedebusaandekantenonmiddellijkkwamenertweeagentendebusin.De

jongensdiehetgeflikthadden,gingensnelopeenandereplaatszittenmaarikhad

algezienwiehetwaren.Deheleachterkantmetjongeluiwerdgesommeerduitte

stappenmaardetweeboosdoenersspeeldendevermoordeonschuld.Deagenten

maaktenkortemettenmethenenwerdenletterlijkaanhunharen,zehaddeneen

enormeboskrullen,debusuitgesleeptenmeegenomen.Derestmochtweerin-

stappenenredenmeetotAmsterdam-Noord.OpmijnterugritrichtingVolendam

kreegik,rijdendeopdeMeeuwenlaan,meteenvreselijklawaaieengrotestoepte-

geldooreenzijruitgegooid.Toevalligzateropdieplaatsgeenpassagieranders

hadditheelslechtkunnenaflopen.Dejongenshebbenmijduidelijkopgewacht

omwraaktenemen.Vanwegedeveiligheidbeniksneldoorgereden.

OokdebevolkingvanMonnickendamkreegveeloverlastteverwerken.Bewoners

vandeKerkstraatdurfdenhunautonietmeervoorhunwoonhuisteparkeren.

Hetwerdsteedspopulairderomoverauto’stelopenalszeuitdedisco’skwamen

opwegnaardebushaltebijdeGroteKerk.

EenchauffeurverteldezijnverhaalindeNNCvan8okt.1978:

‘Je bent je leven niet veilig. Met de pest in je lijf begin je aan je rit. Onderweg worden banken

kapot gesneden. TL-buizen moesten het ontgelden. Ruiten werden ingedrukt. Overige pas-

sagiers voelden zich lastig gevallen. Sigaret na sigaret wordt opgestoken. Het noodluik wordt

open gerukt en ze lopen over het dak bij een snelheid van 70 a 80 km per uur.

Wij worden, als we er iets van zeggen, bedreigd. Stukken van de stoelen worden op de weg

gesmeten. Onzedelijke handelingen zijn schering en inslag.’

NaaraanleidingvanklachtenvandeNZH,overdevernielingenindebusenbe-

dreigingenrichtingpersoneel,envandeeigenbevolking,werdrond1977overleg

gepleegdtussenNZH,gemeenteendeeigenaarsvandebeidedisco’s.Ditresul-

teerdeineenaantalmaatregelen.Dedisco’svoerdeneenpasjessysteeminwaarmee

jongerendedisco’smochtenbezoeken.Wiezichvervelendenagressiefgedroeg

werdditdocumentontnomenenhadhierdoorgeentoegangmeertotdedisco’s.

DeNZHhuurdeHBbeveiligingsdienstinterbegeleidingvandelaatsterittot

AmsterdamCS.

HierondergedeeltenvaneendienstmededelingvoorhetpersoneelvandeNZH

van27oktober1977:

152

Hetaanbodwasdiedagenzogrootdaterdagelijksdoorreservechauffeursbijge-

redenmoestworden.Dezechauffeurskondendanbijeenaantalgidsenrekenen

opeenfooitje.

OokdelijndienstvanAmsterdamnaarVolendamwaszodrukbezetindezomer-

maandendatbijnaiedereritbijgeredenmoestwordenensomsdoormeerdanéén

bus.

Agressie

Deagressievanpassagiersjegenshetpersoneelwasindebegintijdnietteverge-

lijkenmetwathetpersoneelopditmomentkanmeemaken.

Meestalwerdenproblemenmetmoeilijkepassagiersgemoedelijkopgelostvaak

ookafhankelijkvandesocialecapaciteitenvanhetpersoneelslid.Deeenheeft

nooitproblemenensommigeanderenhebbenermeermoeitemee.

Deechteproblemenbegonnenpasinbeginjarenzeventigmetdeopkomstvande

discobars.

InMonnickendamgingcafé-restaurantDePosthoorneendiscoexploiteren.Aan-

vankelijkvieldeoverlastwelmeemaargaandewegwerdhetiedereweekverve-

lender.

DelaatsteritnaarAmsterdamwasoverladenmetjongeluiuitAmsterdamdieeen

gezelligeavondindePosthoornhaddendoorgebracht.Aangezienzeaardigwat

geestrijkvochthaddengenotenwarenzeindebusheelmoedigenbaldadig.

Dechauffeurhadindietijdgeencommunicatiemiddelenenooknoggeenbege-

leiding.Hetwasdanookzaakalsdebusvolwasmeteengasopdeplankenvoor-

alnietindebinnenspiegelkijkenenbijheteindpuntaangekomendeschadeop-

nemen.RegelmatigwarendanookdeTLlampengeslooptofeenbinnenspiegel.

Naklachtenvanchauffeurswerdereenreservebusingezetenbegeleidinggere-

gelddooreencontroleurintezetten.Dezegingdanvoorindebusstaaninuni-

formenpetopenkeekheelstrengdebusin.Nietdatditzoveelindrukmaakte

maardechauffeurvoeldezichevenveilig.

Naeenpaarjaarwerdookeenbar-discoindeKoperenVisgeopendenwasgeves-

tigdindevoormaligeJoodsekerk.

HierdoornambelangstellingvansteedsmeerjongerenvanbuitenMonnickendam,

enmetnameuitAmsterdam,enormtoeenhieraangepaarddeoverlastindebus.

ErwerdbegeleidinggeregelddooreenpolitieautototdegrensvanAmsterdam

(verdermochtenzeniet)endatwistendejongelui.

Ookikhebzo’nervaringmeegemaaktindietijd.Ikhaddienstopdelaatsterituit

Monnickendamenhadmetdebegeleidendeagentenafgesprokendatikmeteen

debusaandekantzouzettenbijproblemen.

155


OpgegevenmomentwasbijhetpersoneelvandeNZHdemaatvol.Opzaterdag

30september1978werdeencontroleurmishandeld.Deknapensmetendebrilvan

zijngezicht,sloegenenschoptendemanwaarzijkonden.

Dechauffeurswenstenzichnietmeerbloottestellenaandeagressievelingen.

BijcafévanDiepeninVolendamwerdvrijdag8okt.1978eenbijeenkomstbelegd

doordevervoersfederatieNVV-NKVendaarwerdunaniembeslotendelaatste

tweerittenvanafMonnickendamnaarAmsterdamnietterijden.

Metdezezeldzameactiewenstendechauffeursuitingtegevenaanhetfeitdatzij

alvijfjaarlangmetangstenbevendezenachtelijkerittenvoltooiden.

Erwerdeenprotocolopgesteldvoorhetpersoneelvoor7en8oktober1978:

_ Betreftdelijnen111en113.DerittenvertrekMonnickendam23.20en23.47

uur.

_ Lijn 111 rijdt vanaf Marken via Zuiderwoude naar Broek in Waterland en

Amsterdam.

_ ViermensengaannaarMarkenenbegeleidendebustotBroekinWaterland

enkijkennaarpassagiersuitomzeeventueelnaardebustebrengen.

_ Lijn113rijdtvanafbusstationVolendamviaEdam,DePurmernaarPurme-

rend.DangaathijviadeGorslaan,JaagwegnaardeSplitsingenvervolgens

denormaleroute.

_ ViermensengeveninstructieaandechauffeurengaanvervolgensviaKat-

woudeomeventuelepassagiersnaarBroekinWaterlandtebrengen.

_ Vier mensen gaan naar Purmerend om de reservebussen niet uit te laten

rijden.

_ DriemensengaannaarbusstationP.H.kadeomdepassagiersteinformeren

voor route-omleiding. Dit gebeurt niet eerder dan na telefoon uit Volen-

dam.

_ HetinformatiecentrumisdegarageinVolendamwaarenkelemensenbijde

telefoonzitten.Steedsbellenmethetcentrumvoorinformatie.

_ Uiterlijkzijndelaatstemensenweerom00.45uurterugbijdegaragein

Volendam.

_ Deoverigemensenstaanterbeschikkingvanhetinformatiecentrum.

Vredelievendepassagiers,diezaterdag-enzondagavonddedupevandestaking

werden,zijninpersonenauto’svanNZH-medewerkersthuisgebracht.

Endegroepvandalenhieldzichredelijkrustigdoorafwezigheidvanauto’sinde

Kerkstraatenvandebus.Eenaantalwistliftendthuistekomen,anderenbesteed-

denhungeldaaneentaxi.

154

_ Pervrijdag28oktober1977heeftHoogeboom’sBewakingdienstAmsterdam

opdrachtontvangenindeweekendendelateritvanlijn110,vertrekuitEdam

om23.17uur,aankomstteAmsterdamP.H.kadeom23.59uurtebegelei-

den.

_ InzetvanHB-bewakingsdienstis:4geüniformeerdebeambten,2hondenen

2auto’s,uitgerustmeteenmobilofooninstallatie.

_ Zijhebbendestrikteopdrachtontvangenuitsluitendpreventievebewaking

uitteoefenenbuitendebus.

_ Omeendoeltreffendebeschermingtekunnenbiedenmoethetvolgendege-

schieden:

_ Indienzichtijdensderitonregelmatighedenvoordoen,dientdechauffeur

eenmondelingewaarschuwingtegevenaandebetreffendeoproerkraaier(s).

_ Mochtditgeenresultaathebben,dochintegendeelleidentoteenprovoce-

rendeofergerdoordegewaarschuwdebelhamel(s),dientdechauffeurde

knipperlichtinstallatievandebusinteschakelenenzijnbusopdeeerstaan-

wezigeuitwijkstrookvanderijbaanparkeren,waarnadechauffeurdebuszo

snelmogelijkmoetzienteverlaten.

_ N.a.v.dezereactiestoppennaastdebusdebegeleidendebewakers,diezich

directbijbeidebusdeurenopstellenmethond.Zijroepengelijktijdigde

eveneenspatrouillerendepolitie-instanties(s)op.Zijgevendechauffeurde

gelegenheidzijnbusteverlaten,waarnadein-enuitgangvandebuszodanig

wordtbewaakt,datniemandmeeruitdebuskanstappen.

_ Dechauffeurgeeftonderwijlaanwiedeonruststoker(s)is(zijn),zodatzijn

getuigeniskandienenomgepastemaatregelendoorJustitiemogelijkma-

ken.

Ookdezebeveiligersslaagdenernietinhetgedragvandejongerentetemperen,

ondanksdeaanwezigheidvanindrukwekkendebouviersennadriemaanden

werdhiermeegestopt.Hetkosttedelievesomvan55.000gulden.

BleefnogoverdebegeleidingvandeRijkspolitiemeteenautomaardezemochten

nietverderdandegemeentegrensvanAmsterdam.

ErwerdberoepgedaanopdepolitievanAmsterdammaardezemeldde‘geen

mensentehebbenomditsoortonheiltegentegaan’.

Burgemeester De Groot van Monnickendam haalde fel uit: ‘Het is een trieste zaak dat de Am-

sterdamse politie niets heeft ondernomen op ons herhaaldelijke verzoek om de bussen vanaf

de gemeentegrens met een patrouillewagen naar de Prins Hendrikkade te begeleiden. De

hoofdcommissaris heeft alleen laten weten dat hij geen mensen had’. (Telegraaf 12 okt.1978)

In1982werdbardiscoTheMoviesinVolendamgeopendendeproblemenwerden

naarVolendamverplaatst.Naookhierproblementehebbenondervonden,wer-

denerafsprakengemaaktmetdepolitieenregelmatigwerddebusbegeleid.Er

werdookeenproefgestartdoorburgersmeetesturendievrijwilligerbijdereser-

vepolitiewaren.Zijgingenachterinzittenmaarwerdendoorhunlichaamstaalal

snelherkenddoordejongelui.

Ikzelfhebdetwijfelachtigeeergehaddezesituatiemeetemaken.Deopgefokte

jongeluibegonnendevrijwilligersuittedagenenopgegevenmomentliephet

uitdehandentijdensmijnritbegondebushevigteschuddendooreenmassale

vechtpartijachterin.

Ditwasmeteendelaatstekeervoordezegoedwillendevrijwilligersendepolitie

namhetopzichdebussengedeeltelijktebegeleiden.

EenandersoortagressiewashetafvoervanvoetbalsupportersalsFCVolendam

eenthuiswedstrijdhadgehouden.VooralsupportersvanUtrechtenFCDenHaag

warenberuchtenzorgdenvoorveeloverlastindebussen.Menigmaalkwamende

bussengeslooptinAmsterdamaan.

DeNZHweigerdeopgegevenmomentdezesupporterstevervoerenengingin

gesprekmetFCVolendamendegemeente.AfgesprokenwerddatFCVolendam

debussenvandeNZHginghurenenvoorbeveiligingzouzorgendoorstewards

indebussenmeetelatenrijden.

157


OpnametijdensoefeningmetdeME.Hetgroepje‘hooligans’opdefotoispersoneelvandeNZH.(vzPJ)

156

Opmaandag9oktoberwasdezestakinggrootnieuwsenhaaldezelfsdelande-

lijkepers.Grotekoppenindiversebladenmeteenpaginagrootartikel,o.a.:

Jongerenterreur in bus en trein.(DeTelegraaf9okt.)

Buschauffeurs bang voor wraak in Monnickendam.(DeNNC9okt.)

NZH chauffeurs verlangen veiligheid op autobussen. (DeWaterlander10okt.)

Chauffeurs vrezen busrit met dronken jongelui. (DeTelegraaf12okt.)

DeburgemeestervanMonnickendam,mr.J.F.deGroot,zatbehoorlijkmetde

toestandindemaag.Vorigjaarhebbenwepasjesvoordecafébezoekersingevoerd.

Wiezichagressiefgedroeg,werdditdocumentontnomen.Maarnaeenaantal

maandenverflauwdedit,wantdebareigenarenwarenbangvoorhunbroodwin-

ningenkekennietmeerzonauw,wieerbinnenkwam(NNC9okt.).

DeNNCberichtteopvrijdag13oktober1978datoplastvandeburgemeestervan

Monnickendamdebar-discotheken, ‘DePosthoorn’en‘DeKoperenVis’twee

weekeindengeslotenzijnopgrondvandealgemenepolitieverordening.

BurgemeesterDeGrootmotiveerdezijnbesluitmetdemededelingeenrustpauze

tewilleninlasseninMonnickendamendaarnaastderegelmatigeterugkerende

misstandenindelaatsterittenvandeNZH-bussen,veroorzaaktdooreenaantal

Amsterdamsejongeren,tegentegaan.‘Wezijnnuophetpuntgekomendateen

dergelijkemaatregelonontkoombaaris,omdeoverlastvoordebewonersvan

Monnickendamteverminderen.Deafgelopentweejaarzijnwegeconfronteerd

meteenreeksvernielingenaanondermeerauto’s,heturinerenopstraatenin

brievenbusseneneengrotegeluidsoverlastalsgevolgvanvertrekkendejongelui

metauto’senbrommersnasluitingstijdvandezehorecazaken.’Hijvoegdehier

aantoedatdebetrokkencaféhoudersnietinstaatwarengeblekeneenbepaalde

groepjongerenindehandtekunnenhouden.

Opvrijdag13okt.beslotendechauffeursnadetoezeggingvandepolitiedatopde

gehelerouteMonnickendam–Amsterdamophaardaadwerkelijkesteunkon

wordengerekend.

Devolgendeweekendenwashetinderdaadrustigdoordesluitingvandedisco-

theken.

Ooknadietijdbleefhetrelatiefrustigopwatkleinestrubbelingenna.

Afentoewarenernogwelwatproblementijdensdelaatsterittenmaarvoorde

chauffeurwashet,mededoordemedewerkingvandepolitie,aanzienlijkveiliger

geworden.

Maarookwashetvoordetoeristeenmakkelijkenvoordeligplaatsbewijsomdat

meninheelWaterlandonbeperktkonreizeninclusiefdebootnaarMarken.

Deweek-enmaandabonnementenwerdendusnuookbijdechauffeurgekocht.

HetkaartjekwamuitdeBecksonenwerdsamenmeteenplastichoesjeaande

klantoverhandigd.Vooralbijhetmaandabonnementwasheteenprobleemdat

voorzoweldeheen-alsdeterugreismetdetangeengaatjegekniptwerd.Tegen

heteindevandemaandbestondhetabonnementvrijwelalleenuiteengat.

Hettarievensysteemwasgebaseerdopdeaantalkilometersvaneentraject.Op

iederhaltebordstondeenkmcodeendechauffeurhoefdealleenmaarhetverschil

tusseninstapcodeendecodevandebestemmingshalteteberekenen.Monnicken-

damwasbijvoorbeeld15enAmsterdam-Noordwas01.Dushetbedragvan14km

werdberekend.

AlsmennaarAmsterdam-cswilde,dusinclusiefhetIJ-veer,wasdat15kmwant

CShadalscode00.

NadatheteindpuntwasverlegdnaarhetWaterloopleinwerdookhettarievensys-

teemgewijzigd.Dekmcodevervielenmengingoverophet‘sectiesysteem’.Ie-

deresectiebestonduitgemiddeld2km.

Ominhethelelandeenuniformetariefberekeningtegebruikenwerdin1977

overgestaptophetzonetarief.HiervoorwerdNederland,inclusiefdegroteste-

den,opgedeeldinzonesenzoontstondeenvolledigetarief-enbiljetintegratie.

Op1oktober1980kwamereeneindeaandeBecksonenwerdovergegaanophet

strippenkaartsysteem.Deachterliggendegedachtehiervanwasondermeerdat

mennumetéénsoortkaartjeinheelNederlandterechtkon.

Naeengewenningsperiodeleekdereizigertevredenmetdekaartdienationaal

bruikbaarwas.Veelchauffeursmistenhetpersoonlijkecontactmetdepassagier,

nuerhoofdzakelijkgestempeldwerd.

Hetaantalstrippendatmenvooreenritnodighad,wasopgebouwduiteenstart-

strip,watvooriedererithetzelfdewas,ongeachtdelengte,enhetaantaltereizen

zones.

Datditgeenperfectsysteemwasbleekalsnel.Erwerdveelgefraudeerdendefrau-

deurwerdsteedscreatieveromgratisterijden.

Eenveelgebruiktemethodewasb.v.omeenpaarstrippenmetkaarsvetintesme-

renzodatdestempelmakkelijkweggeveegdkonworden.Ookwerdeneruitoude

strippenkaartenlegestrippenuitgekniptenmetonzichtbaarplakbandopvolg-

ordeaanelkaargeplakt.

Hetpersoneelwaservanovertuigddathetstrippenkaartsysteemeenhelesnelle

doodzoustervenendeBecksonweerterugzoukomen.Maardathettot3novem-

ber2011zoufunctionerenhadzelfsdegrootsteoptimistnietkunnenbedenken

ennuhebbenwedande‘OV-chipkaart’.

159


DeMEzoudebussenperautobegeleidenenbijonrustonmiddellijkdebusstil-

zettenommaatregelentenemen.

SpeciaalvoordesupportersrittenwerdendoordeMEspecialetrainingengehou-

denwaarbijNZHpersoneelvoorvervelendesupportersspeelden.Hetgingeraf

entoeaardigruwaantoe.

Tariefstelsel en plaatsbewijzen

Deplaatsbewijzenbestondeninhetbeginuit

eenblokjevoorgedruktescheurkaartendieuit

twee delen bestond. Ze werden geldig ge-

maaktdooropbepaaldeplaatseninteknip-

pendoordetweedelenheen.Hettweededeel

washetspiegelbeeldvanhetorigineelendeze

kopieën werden dan bij de kassier afgere-

kend.

Voor de bussen op het traject Volendam-

Amsterdamwarenafwijkendeplaatsbewijzen

t.o.v.derestvandeNACO,zodatdechauffeur

verschillendesoortenblokjesbijzichhadden.

Ookwaserkleurverschilindekaartsoorten.

Enkelereiswaswit,retourgeel,maandkaart

roodenweekkaartpaars.Opsommigekaarten

moestensomswel7knippengegevenworden:

Vankm-code,naarkm-code,dag,maand,bedrag(guldens,kwartjes,dubbeltjes,

stuivers,centen).

Deweek-enmaandabonnementenwerdeninvoorverkoopmeestalverkochtbij

een sigarenwinkel. In Monnickendam was dat bij kapper Piet Klein in het

Noordeinde.

Laterwerddechauffeuruitgerustmeteenplaatskaartenapparaat,deBeckson,

wateenenormeverbeteringwas.Mensteldedebegin-enuitstaphaltein,deprijs,

soortkaart(retour,enkelereisofabonnement)endatum.Nadehandeltweekeer

rondgedraaidtehebbenkwamereenkaartjeuitdaterafwerdgescheurd.Ook

scheeldedatveeltijdmetafrekenenbijdekassier.

MenrekendenuafmiddelseenafrekenblokwaaropdebeginstandvandeBecks-

ontellervandeeindstandmoestwordenafgetrokkenendefoutekaartjesinmin-

deringwerdengebracht.

HeelpopulairbijdechauffeurwasdeverkoopvandeMarken-Expressrondreis-

kaartennietindelaatsteplaatsomdatdechauffeurhier25centprovisievoor

mochtaftrekken.

158

Hetgereedschapvandechauffeur,zijn

kniptangenBeckson.(vzPJ)

161


Indejarenvijftigzijndemeestevandezebussenomgebouwdtoteenmanswagen.

Hetraamindeafscheidingtussenchauffeurenhetpassagiersgedeeltewerdweg-

gehaaldenopdemotorkapkwameenbetaaltafel.Erwerdookeeninstapdeur

aangebracht.Deoorspronkelijkebussenhaddenalleeneendubbeledeurinhet

midden.Dezebussenhebbendienstgedaantotindejarenzestigenwerdengelei-

delijkvervangendoornieuwebussen.Deijzersterkebusseneindigdenroemloos

bijdesloperofalstuinhuisje.

Vanaf1959stroomdenernieuwebussenbinnenvanhetBritsemerk‘Leyland’.De

eerstebussenwarenvande4600t/m4900serieenwerdenookwelaangeduidals

‘bolramers’vanwegedebollevoorruiten.Delaterebolramers,7600seriewaren

watluxeringericht.Bijdeouderepassagierswarendezebussenheelherkenbaar.

Deze bussen waren voorzien van een vloeistofkoppeling. Er was geen koppe-

lingspedaalmaarweleenschakeldomwaarmeejedebuskonopschakelen.Dit

betekendenietsmeerdandatjeeenbepaaldeluchtkanaalopendevandebetref-

fendeversnellingendatginggepaardmeteensissendgeluid.

Eenvandezebussenuitde4700serie,de4740dieinVolendamdienstheeftge-

Triesteeindbestemmingvandezesterkebussen,eenzomerhuisje!(vzPJ)

160

In1983werdbekenddatdestrippenkaartmogelijkvervangenzouwordendoor

eenkartonnenmagneetbandkaart,omdatopenbaarvervoerbedrijvenvondendat

hetstrippenkaartsysteemnietvoldeed.Belangrijksteredenwasdemoeilijkmeet-

bare‘vervoersprestatie’.Hetnieuwevervoerbewijszoudoorspecialeapparatuur

opgeldigheidgecontroleerdwordenenstrippenkaartenenabonnementskaarten

vervangen.

In1984begonnenhetministerievanVerkeerenWaterstaatonderleidingvanNee-

lieKroesenhetDuitseindustrieconcernSiemensmetdeontwikkelingvande

magneetkaart.

Hetontwikkelenvanhetsysteembleekmoeilijkerdaniedereenaanvankelijkhad

verwacht.Deoorspronkelijkeinvoeringsdatum,1988,bleekalsnelniethaalbaar.

Hetprojectwerdop19september1989stopgezet.Vanuitdevervoerswereldwerd

hetbestaanvanonzekerhedenmetbetrekkingtothetmagneetkaartsysteemals

redenaangedragen.Ditbetrofdekostenenbatenvanhetmagneetkaartsysteem,

defraudegevoeligheidenbeveiligingsaspecten,deklantvriendelijkheid,dein-

vloedopdehalteringstijdenendaarmeederijtijd,hetinformatiesysteemende

wijzevaninvoering.Ookkondendevervoerbedrijvenhetnieteenswordenover

devraagwaaraandemagneetkaartmoestvoldoen.

Dekostenwareninmiddelsopgelopentot300miljoengulden.EnSiemenskreeg

nahetstopzettenvanhetprojectvanhetministerie2miljoenguldenvooralle

vruchtelozemoeite.

Rijdend materieel

ZoalseerdervermeldwerdinVolendamgestartmetveertieneenmansbussenvan

hetmerkCrossleyendriekleineScania’s.

DeScania’s,diesmallerwaren,haddenalleeneeninstapdeurenwerdeningezet

opdelijnenwaarB-wegeninvoorkwamen,zoalsdelijnenMS(Marken-Uitdam-

Amsterdam)enAD(Volendam-Kwadijk-Purmerend).

DeoorspronkelijkeCrossleyisrond1948gebouwdalstwee-manswagen,d.w.z.

meteenchauffeurdievolledigwasafgeslotenvanhetpassagiersgedeelteeneen

conductricedieindebusrondliepenvoordekaartverkoopzorgde.

TekeningCrossley(hierboven)enLeylandbolramer(rechterpagina)

163


Vanafbeginjarentachtigbegonmenmethetinbouwenvaneenmobilofoonsys-

teem,de‘ESOfoon’,waardoorchauffeursmethunESOfoonpostkondencommu-

niceren en bijvoorbeeld onregelmatigheden snel en eenvoudig konden door-

geven.Ditwasechtgeenoverbodigeluxewanthiervoorwasdecommunicatievan

hetbedrijfrichtingchauffeuropzijnwerkplekuiterstgebrekkig.

AlsdeRayonleidingeenchauffeurdirectnodighadvoorvragenofmededelingen,

moestgewachtwordentothijopzijnstallingwas.Alshetechtnoodzakelijkwas

omdirectcontacttehebbenwerdb.v.eencontroleurmetzijneigenauto,alshij

diealhad,oppadgestuurdomdechauffeurtecontacten.Eenanderveelgebruik-

temethodewasviaeencaféhouder.Menschattewaarenhoelaatdechauffeurin

debuurtvanhetcaféwasendekasteleinwerderopuitgestuurdomdechauffeur

aandetelefoontehalen.

Metditsysteemkondenzoweldechauffeuralsdedienstdoendechefelkaarop-

roepen.Ditgaftochweleenveiliggevoelbijdechauffeurenerkonookmeerser-

viceaandepassagierwordenverleenddoorb.v.bijvertragingdecentraletevra-

genofeenanderebusevenkonwachteni.v.m.eenoverstapper.

Verderwerdendebussenuitgevoerdmeteennoodknop.Ditwaseenpedaalopde

voerenalsditwerdingedruktwasdebusdirectverbondenmetdecentraleenkon

destationsdienstmeeluisterenwaterindebusaandehandwaszonderdatzewat

hoefdentevragen.

Indebeginperiodemoestmenhiernogaanwennenenerisdiversekerenperon-

gelukdepedaalingedrukt.

Incontactmeteenchauffeur.Achterdemobilofooncentraledeschrijvervanditartikel.

162

daan,isnazijnwerkzaamlevendoorvrijwilligersprachtiggerestaureerdenwerd

ingezetbijnostalgischeuitjes.In2002naeenzwareaanrijdingisdezebustotal-

lossverklaard.

In1970kwamenmodernebussenbinneninde2000serieenwarenvanhetmerk

Leyland.Dezebushadeenschuinaflopenderechtevoorruitenwasuitgerustmet

stuurbekrachtigingwatvoordechauffeureenweeldewas.Bijdeouderebussen

kwamhetwelvoordatjeletterlijkmoeststaanachterstuurbijvollebezettingom

debochtrondtekomen.

DeeersteinstroominWaterlandbestonduitzesbussenenwerdenineenlicht-

blauwekleuruitgevoerdmetdeachterliggendegedachtedatzeookalsreisbus

ingezetkondenworden.NadefusiemetdeNZHstroomdederestvandezeserie

binnenenwasineenfellegelekleur(streekgeel)uitgevoerd.Ditwerddestan-

daardkleurvandenieuweNZH.Ookdeouderebussenwerdengeelgespoten.

Na1971eindigdedesamenwerkingmetLeylandenwerdovergestaptopDAF.In

1973stroomdendeeersteDAFbussenbinnen.HetuiterlijkleekveelopdeLey-

landbussenwatnietverwonderlijkwaswantdeopbouwvandewagenswasin

handenvancarrosseriebedrijf‘DenOudste’dieookhetmerendeelvandeLey-

landsopbouwde.

OokExpres-bussenkwameninbeeld.DezogenaamdeExpreslijnenredeninde

spitsurenmetdezespecialebussendiedoorhunuiterlijkheelherkenbaarwaren.

ZewarenluxeuitgerustenredenvanafdiverseplaatseninWaterlandnaarbedrij-

veninZuid-oostAmsterdam.

Delaatstebolramer,bus4740inoudestaatgerestaureerdlinksopdefotogebroederlijknaastjongere

collega’s.NaastdezebuseenVolvolijnbus,eenExpressbuseneenDAFlijnbus.(vzPJ)

165


dezebussenregelmatigtegenmetvaakdeNederlandseplaatsaanduidingenhet

lijnnummer nog aanwezig. Alleen werden een paar zijruiten vervangen door

schuiframendieals‘airco’dienden.

In1988washetaanbodvanpassagierszogrootenmetnameindespitsurendat

erwerdoverwogenzgn.Megabussenaanteschaffen.Erkwameendubbelgelede

MegabusopproefuitFrankrijkennadebenodigdebeletteringenenaanduidin-

gentehebbenaangebrachtwerddezebuseenweeklanginWaterlandopdelijn-

diensteningezet.Debushadeencapaciteitvan62zit-en150staanplaatsenenwas

24,38meterlang.

Eenchauffeurkreeghiervoorspecialeinstructieenerwerddagelijkseencontro-

leuringezetterbegeleidingeninformatieverstrekkingaandepassagiers.Ikheb

ookeendagdezebusmogenbegeleidenenhetwasechteenbelevenis.Alsdebus

eenscherpebochtmaakteenjezatachterin,konjedechauffeurdoorhetzijraam

gedagzeggen.

Deproefwerdechternietdoorgezetwanterdaagdenzeerveelproblemenop

m.b.t.deinfrastructuur.Allehaltesmoestenaangepastwordenendiversever-

keersobstakelsdiendenteverdwijnen.Duseindeverhaal.

Toenin1999deNZHoverginginConnexxiondiedevolgendezesjaarhetvervoer

mochtverzorgen,stroomdeneralsnelnieuwebussenindegroenekleurbinnen.

ToenArrivadeaanbestedingwonin2005hadditbedrijfgeeninteresseindebus-

senvanConnexxionenlietnieuwebussenbouwenvoorWaterland.OokEBS,die

hetstokjevanArrivaovernamin2011,lietnieuwmaterieelaanrukken.

Dushoevakereenaanbestedingdesvakerheeftdepassagierkansdatzemeteen

hagelnieuwebusrijden.

Kanookeenvoordeelvoordepassagierzijn!

De organisatie (brono.a.Wikipedia)

De oprichters van de NACO waren de Purmerender onderneming Fa. F.A. de

Raadt&J.Kistemakermetdelijndienstin1924Hoorn-Purmerend-Amsterdam

enin1925Purmerend-Zaandam,endeHoornseJ.B.Post,diein1922delijndienst

Hoorn-Enkhuizenhad.Naasthuneigenlijndienstbedrijvenwashundoelstelling

deelnemersaandein1924inAmsterdamtehoudenOlympischeSpelenvanen

naardeverschillendelocatiestevervoeren.OokwildenzeuitstapjesdoorNeder-

landgaanverzorgen.AmsterdamkreegdeSpelenechterpasin1928.Ondertussen

werdendeambitiesvandeNACOgerichtophetstreekvervoerinNoord-Holland.

DoorveleovernamenkregenzevrijwelgeheelNoord-HollandbovenhetNoord-

zeekanaalinhanden.

In1940werddeNACOovergenomendoordeATO–eendochterondernemingvan

deNederlandseSpoorwegen–enwerddaardooreentweedekringsbedrijfbinnen

164

Decentraleswerdenbijiederrayongeplaatstendooreendienstdoendehaltechef/

controleurbediend.VoorRayonWaterlandbevonddecentralezichtePurmerend

opstationTramplein.

Indeloopvandejarennegentigwerdhetmobilofoonsysteemgemoderniseerden

erwerdeenCentraleverkeersleiding(CVL)inhetlevengeroepen.Alslocatiewerd

HaarlemgekozenenbestreekdeheleNZH.

Ditteambestonduitpersoneelsledendieeenzeergedegenopleidingkregenen

eengrondigegebiedskennishadden.Uitelkrayonwerdendezemensengerekru-

teerdenwerdenspecialistvandatgebied.

NadatdeNZHovergegaanwasnaarConnexxionkwamereenuitgebreidever-

keersleidinginBoskoop.

Aangezienhetspitsvervoerenormgroeidegingmenookinbeginjarentachtig

overtotaanschafvangeledebussen,enookdezewarenvanDAF–DenOudste.

Dezebussenwerdenheelpopulairenopgegevenmomentwarenermeergelede

danstandaardbussen.

Indejarentachtigwerdinallegeledebus-

seneenstempelautomaatingebouwdom

hetinstappenvandegrotestroomreizigers

tevereenvoudigen.Depassagiersmochten

dooralledeureninstappenenhaddende

verantwoordelijkheid zelf hun strippen-

kaartaftestempelen.Beginjarennegentig

werden ze weer buiten werking gesteld

vanwege het veelvuldig zwartrijden. Het

aantal bekeuringen, dat door de contro-

leurs in de gelede bussen werden uitge-

schreven,steegexplosief.

Eindjarentachtigbegonmenmethetwa-

genparktevervangendoorVolvo-bussen.

Deze bussen hadden een geel-grijze uit-

monstering en geleidelijk verdwenen de

gelebussenuitbeeld.

Datdeoudestreekbussenlangmeegingen

bewijst wel het feit dat honderden afge-

schrevenDAFlijndienstbussenuithethele

landwerdenverkochtaanCubawaarzenu

nogdienstdoenopdelijndienst.Vakantie-

gangers die naar Cuba gingen, kwamen

EenechteNederlandseDAFlijnbusuitde

3700seriegefotografeerdinCuba.Dezebus

waseenlijnbusvanConnexxion.

(foto:ConnyJongert)

Dubbelgelede‘Megabus’typePR180vanhet

FranseRenault/Heuliez

Hiermeewaseeneindegekomenaanhetvervoerinonsgebiedvandevanoor-

sprongNederlandsebusbedrijven.Tevenswashiermeeeeneindgekomenaande

vestigingvaneenbusbedrijfindegemeenteEdam-VolendamomdatArrivade

nieuwestallinginEdam,in1999gebouwd,nietwensteovertenemenvanCon-

nexxionenwerdverkocht.HetbusstationinVolendamwasalverkochtin1992

omplaatstemakenvooreennieuwoverdektwinkelcentrumenhetgarageterrein

met opstallen aan de Julianaweg werd in 1998 verkocht aan garnalenhandel

‘Puul’.

Per11december2005zijndenieuwebussenvanArrivagaanrijden.Voorhetper-

soneelhadditverdergeenconsequentieswantmenwasverplichtnaeengewon-

nenaanbestedingalhetpersoneelovertenemenopdebestaandevoorwaarden.

EBS wonop11maart2011deconcessieinWaterland.EBS,eenbusbedrijfdatoor-

spronkelijkuitIsraëlkomt,zaldeko-

mendeachtjaarhetbusvervoerinde

regioverzorgen.

Bekend personeel

Als je het over het personeel hebt komen er

onmiddellijk de namen van markante fi-

guren naar boven. Met markante figuren

bedoel ik mensen die opvielen door o.a. hun

humor, hulpvaardigheid of een bepaalde

manier van werken. Deze mensen werden

en worden door veel collega’s en passagiers

op een positieve manier herkend en leven

ook bij velen in hun herinnering voort.

Heel bekend in Monnickendam en

omstrekenwascontroleurJaap Vis-

ser.Hijwaseenintelligentenbelezen

manmeteenzeergrootverantwoor-

delijkheidsgevoel en gezegend met

veelhumor.Ooksprakhijmeerdere

talen,o.a.‘Esperanto’,eeninternati-

onaletaal.

JarenlangishijSchippergeweestop

deveerboot,de‘KoninginEmma’die

van Monnickendam naar Marken

167


JaapVisseralsdekapiteinvande‘KoninginEmma’,

deveerbootMarken-Monnickendam.Inzet:Jaap

gepensioneerdinMarkerklederdrachtmaarzijn

NZHpetblijftopzijnhoofd.Hijmoestweltoe-

stemmingvragenomdepettemogendragenmaar

hetembleemmoesteraf.(vzPJ)

hetNS-concern.DithieldindatdeNACOeeneigenbestuurhaddatverantwoor-

dingaflegdeaanhetbestuurvanATO.In1942werddeNACOeeneerstekringsbe-

drijf,eenrechtstreeksedochtervandeNS.

HethoofdkantoorvandeNACObevondzichinAlkmaarwaarookdecentrale

werkplaatswasgevestigdvoorgrootonderhoudaandebussen.

DeNACOhaddiversevestigingeninNoord-Holland,o.a.DenHelder,Hoorn,

Purmerend(1949)enVolendam(1956).

In1969maaktdeNACOvoorheteerstverlies.Ookgedurendedejarenzeventigis

detendens:dalingvanhetaantalreizigers.DeCommissieVervoervergunningen

(CVV,voorheenCVP)dringtaanopbezuinigingdoorvervoersconcentratie.Het

gevolgiseenfusiegolfinhetopenbaarvervoer.Per1januari1972fuseertdeNACO

metdeNZHteHaarlem.

Ditkreegop1juli1972gestalteendenieuweonderneminggingdenaamvoeren

vanN.Z.H.V.M..Na16jaarNACOwasdenaamNZHweerteruginhetWater-

landsegebied.

NadefusiemetdeNZHwerdendelijnlettersvervangendoorgeheelnieuwelijn-

nummers.OmoverlappentevoorkomenmetNZH-lijnnummerswerdenvoorhet

eerstinNederlandlijnnummersbovende100gebruikt.

IndejarenzeventigverenigdenallestreekvervoerdersenNS-dochterszichineen

overkoepelendeorganisatie,deESO,enalleaandelenvandeNederlandsebus-

maatschappijenwerdenin1982ondergebrachtindeholdingABS.

Beidebedrijvenwerdenin1989samengevoegdtothetVerenigdStreekvervoer

Nederland.DeredenvoordeherverdelingwasdenieuwintevoerenWetperso-

nenvervoer2000,waarmeemarktwerkinginhetNederlandseopenbaarvervoer

werdgeïntroduceerd.

Deverantwoordelijkeoverheidverdeelthetgrondgebieden/ofdebestaandelij-

neninzogenaamdeconcessiegebiedenoflijnconcessies.Omdemeestgeschikte

vervoerdertevinden,organiseertdeconcessieverlenereenopenbareaanbeste-

ding.Vervoerbedrijvendiemeerdan50%marktaandeelbezittenmogenzichniet

meerinschrijvenopeenaanbesteding.

InVSN-1werdendesterkstestreekvervoerdersingedeeld,namelijkMidnet,NZH,

OostnetendeZWN-Groep.Dezevervoerbedrijvengingenop10mei1999verder

onderdenieuwenaamConnexxion.

OnderinvloedvanEuropesewetgeving,dietoezietopmarktwerking,vindener

inNederlandaanbestedingenplaatsbinnenhetregionaalopenbaarvervoer.

Connexxionkonzichtotophedengoedovereindhouden,maarverlooruiteinde-

lijkdeaanbestedinginWaterlandvaneenveelgroterespeler:hetBritsebedrijf

Arriva.Arrivaboodmeeropenbaarvervoerenmeergeld,waardoorHetRegionaal

OrgaanAmsterdam(ROA)deconcessievoorzesjaaraanArrivagunde.

166

169


Zijnpassieomserviceteverlenenaanpassagiersgingsomsweleensver.Opeen

goededagstondJaapbijdehalte‘GroteKerk’inMonnickendam.Ervertroknet

eenbusnaarAmsterdamenopdatmomentkwamereenmanbuitenademaan-

gelopenenschreeuwdenaarJaap:‘wasdatdebusnaarAmsterdam’.Jaapaarzelde

geenmoment,spurtteachterdebusaanenvoordebrughadhijhemtepakkenen

sommeerdedechauffeureventewachten.Hijwenktedepassagierendievroeg

weerofditdebusnaarAmsterdamwas.OpJaap’sbevestigendantwoordver-

zuchttedeman:gelukkigwantikmoetnaarVolendam!!!Jaapverstraktemaarzei

nietsenlateropdiedagvertrouwdehijmijtoedathijdemanweleenklaphad

willengeven.Ditwashetenigemomentdatikhemuitzijnrolzagvallen.

HetafscheidvanJaapVisserop14juni1975werdgevierdbijMotelKatwoudeen

werdzeerdrukbezocht,ookdoorpassagierswataangafdathijbijzondergeliefd

was.Bijdezegelegenheidwerdhijdoordeburgemeestergeridderdvanwegezijn

40jaardienstbijhetbedrijfwathemergontroerde.VandechauffeursuitVolen-

damkreeghijeengroteingelijstefotovanhetbusstationvanVolendammetde

pasfoto’svanallechauffeursuitVolendameropgeplakt.

NazijnpensioneringbleefhijvooreeniederherkenbaardoordathijaltijdinMar-

kerklederdrachtliepmaarwelmetzijnonafscheidelijkeNZHpetopzijnhoofd.

EenanderepopulairefiguurachterstuurwasNico Blokker.Veelouderemensen

hebbenhemgekendonderdenaam‘OmeNico’.OmeNicowaseenkleineenzeer

corpulentemandiezijnstoelaltijdtotopdegrondnaarbenedendraaide,anders

konzijnbuikjenietonderhetstuur,enaltijdachterhetstuurzatmetinsigaarin

zijnmond.

ToenernogmetCrossley’sgeredenwerd,liethijsteevastdevoorbandenhalfleeg-

lopenomdatdebusdanbeterveerde,wantdatontbrakerwelaanbijdezebussen.

Hijwaszeergeliefdbijdepassagiersvanwegezijnaltijdvriendelijkoptredenen

hadvooreeniedereenvriendelijkwoordover.Bekendwasvooraldathijnooiteen

geldbakjegebruiktemaarhetlossegeldaltijdinzijnrechterjaszakbewaarde.Als

hijdangeldmoestteruggevenrammeldehijeerstmetzijnhandinzijnjaszaken

dankwamerheellangzaameenhandmetlosgelduit.Danpiktehijdemuntjes

eruitenzeidansteevast‘alstublieftmevrouwtje’.

Vaakgebeurdehetdatdepassagierhettelangvonddurenenalachterindebus

zat.Dangingdehandweerteruginzijnzakenhijmompeldedan‘dankuwel

mevrouwtje’.Ooktegenzijnmedeweggebruikerswashijzeervriendelijk,ofhij

nueencollegaofeenanderewagentegenkwam,altijdgingzijnhandomhoog.

Ooithebikhemeensnaareenkoezienzwaaienomdathijdachtdathijineen

glimpeenautozag,gewoonuitgewoonte.

168

heenenweervoer.ZijnkundigheidwasalombekendenzelfskoninginWilhel-

minaheeftbijhemaanboordmeegevaren.

Hijwaseenmandieprecieswistwaarhijvoerenopklokenkompasdoordedik-

stemistbankenmetgroteprecisiehethavengatwisttevinden.

BekendzijnookzijnuitsprakenalsschippervandeMarkerboot.Bijhevigemist

gafhijalsantwoordopdevraaghoehetbuitengaatswas:‘Je ken er tegen leunen.’

Nadatdeveerbootwerdopgehevenishijeenjaaralsparkeerwachterophetpar-

keerterreinvanMarkengaanwerkenmaarditgafhemweinigvoldoening.

Dathijeenbekendfiguurwas,bleekuithetfeitdatdeNChetnodigvondeenbe-

richtinhunkrantvan5oktober1960tezettendatdevoormaligeschippervande

Markerveerbootper15oktober1960indienstkomtbijdeNACOals‘Haltechef’met

alsstandplaatsVolendam.Hijhadeenhogeopvattingvanzijntaak.Toeninde

wintervan1963alhetvervoerplatlagdoordesneeuw,reedhij’snachtsom03.00

uurmetzijnbrommertjeoverdehoogmetsneeuwopgetasteGouwzeenaarVolen-

damomdaaroptijdzijndiensttekunnenaanvangen.Ookzijncontroletaakvoer-

dehijzeernauwgezetuitenmenigchauffeurkwamhemopdemeestonverwachte

plaatsentegen,soms’savondslaatendoornatvanderegenopafgelegenhaltes.

Hijwaseenzeergewildobjectomereengeintjemeeuittehalenvooralomdathij

heelsportiefwasenergoedtegenkon.

Wat voorbeelden hiervan:

JanBootsmansr.(Wagen)rijdtopdeMeeuwenlaanmetlijnMSvanuitMarkenen

JaapVisserhoudthemaanenJanvraagthem:‘watwenstu,meneerVisser’.Jaap

antwoordde,‘MeneerBootsman,hoeveelmensenheeftuindeauto’?Jangaat

staanenbegintheelserieusdemensentetellenenmetdeknopindehandzegt

hijmeteenstalensmoel:‘driemensenenderestzijnMarkers’enhijstoofonmid-

dellijkwegwantditwaswelheelgevoeligvoorJaapalsMarkerzijnde.

Eenbaldadigechauffeursmeerdeeenseenbeetjelijmopzijnpettoendezeopzijn

bureaulagenJaapevenwegwas.DaarJaapeenbeetjeijdelwasdroeghijeen

pruikjeenzodraJaapterugwaskreeghijvandechauffeurdeopmerkingdater

buitenproblemenwaren.Jaapplanttemeteenzijnpetopz’nhoofdenvertrok

naarbuiten.Evenlaterkwamhijterugengingeenbeetjeboosachterzijnbureau

zittenenruktezijnpetvanzijnhoofd.

Heteffectwashilarischwantdepruikbleefalseenvogelnestjeinzijnpetzitten.

Jaapgafechtergeenkrimp,peuterdezijnpruikuitdepetenzettehemonver-

stoorbaaropmaarwistexactwiehemdithadgeflikt.Dezechauffeurislaterab-

soluutdeklosgeweestvaneen‘geintje’vanJaap.

171

EnkelebekendeMonnickendammersdiebijdeNACO/NZHgewerkthebben:

_ Frits de Jong,dielaterdebekendeautorijschool‘DeJong’metzijnvrouw

Jokerunde.

_ Cor Jongert,diesamenmetKlaasKaarseendrukkerij‘Jongert&Kaars’begon

enhierheelsuccesvolinwerd.

_ Cees Lagrand,dievrijwelzijnhelewerkzamelevenbuschauffeurisgeweest.

ZolangikCeesken,endatisheellang,werktehijaltijdtendienstevanzijn

collega’sinbijnaallecommissiesdiewegekendhebbenzoalsOndernemings-

raden,Onderdeelcommissie,Rayoncommissie,Vakbond,enz..

MetdezelfdepassieheefthijzichjarenlangingezetvoordeverenigingOud

MonnickendamenwasmetzijnvrouwAneenvandesteunpilarenvande

vereniging.

Hetbusbedrijfisdoorallejarenheeneenheeldynamischbedrijfgeweestenhier-

voortewerkenbrachteenzeerafwisselendbestaanwatjemoeilijkkonloslaten.

Gekscherendmerktenwijsomsopdatalsjewegwiltgaan,doedatdanbinnen

eenpaarjaaranderskanjenietmeerweg.Jemoestaanvankelijkwelergwennen

aanonregelmatigwerkmaardatgafalsvoordeelveelvrijetijdoverdag.

Dathetaantrekkelijkwerkwas,blijktookuithetfeitdatindeloopderjarenveel

familieledenvanchauffeurshierindienstzijngeweest.Vaakwerktenerbroersen

nevenmetelkaarensomsookvaderenzoon.

Omereenpersoonlijktintjeaantegeven,mijndochterenschoonzoonwerken

ookbijhetbusbedrijf(EBS)inWaterland.


170

Heelbekendbijjongenoudis

Arie van Rees.Dezestondbe-

kend als een zeer sociaal en

hulpvaardig man. Jarenlang

heefthijdekinderenvancolle-

ga’sbezochtop5decemberals

Sinterklaas samen met zijn

zoon Marcel die Zwarte Piet

speelde.Hijdeedditvolkomen

belangeloos en genoot er zelf

hetmeestevan.Jemoestbijhem

altijd op je tellen passen want

alshijeengeintjeuitkonhalen

danliethijditvastnietna.

Heelconsequentwashijooktij-

denszijnwerk.ZoheefthijmijeenslatenstaanbijdeZeestraatomdatiknietop

dehaltestondmaarbrachtmijwellatermetzijneigenautonaarhuis.Hetverhaal

gingdathijditookeensmeteigenvrouwflikte.

Ookmochthijgraagdeboelopstangjagenendatblijktuithetvolgendeverhaal:

Eriseenaantaljarenmetlijn114vanAmsterdamnaarHoorndoorgeredenvanaf

stationHoornnaardewijkRisdam.Enaltijdmoestjedanopdetreinwachtenom

aansluitingtegevenenjestonddanvaakvoordespoorbomenomopdiezelfde

treintewachten.

Arie,zodwarsalshijsomskonzijn,beslootomnormaalopvertrektijdwegtegaan

ennietopdetreintewachtenalshijhiergeenopdrachtvoorkreeg.

Hierwerdhijlateropaangesprokenenalsreactiehieropheefthijeengedichtje

opgehangeninhetchauffeursverblijfmetdetekst:

‘Hier moet men wachten op een trein die nog moet komen en als dank hiervoor sluit men de

bomen’.

ToenhijeenkeeruitAmsterdamkwamriephijdepostHoornopenzei;‘chef,ik

rijnubijdeBeetsmetongeveer3minutenvertraging.VraagbijdeNSofzede

treinnaarEnkhuizenenMedemblikzolanglatenwachtenopenkelepassagiers

uitmijnbus’.Ariewistnatuurlijkhetantwoordwelenkreeginderdaadalsant-

woorddathetnietkon.Hijmelddepromptdathijdanooknietmeeropdetrein

zalwachten.

Jarenlangishijgids/chauffeuropdeMarken-Expressbusgeweest,zoalseerder

vermeld,enalsjehembijmoestrijdendeeldejealtijdmeeindetipdiehijontving.

Voorhemwasgeldminderbelangrijkdanhetplezierwathijinzijnwerkhad.Na

zijnVUTbleefhijmettoeristenwerkenendeedhijveelvoorhetVVVinVolendam.

ArievanReesalsSinterklaasbijeencollegathuis.Achter

hemzoonMarcelalszwartePiet.(vzPJ)

172 173

Het eeuwfeest in Monnickendam1813–1913–2013

DemeesteMonnickendammerszullendefestiviteitenvanzomer2006–Monnic-

kendam650jaarstad–nognietvergetenzijn.Eenonvergetelijkfeest,metwoord

enbeeldvastgelegdinhetprachtigefotoboek‘DemagievanMonnickendam’.

Maarvergisuniet,onzevoorouderskondenerookwatvan.In1923en1973werd

deslagopdeZuiderzeeherdachtenuitbundiggevierd.Daartusseninvondin

1955deherdenkingvan600jaarstadsrechtenplaats,evenalsin2006destijdseen

grootfeest.

Ditverhaalgaatookovereenfeest.Namelijkoverdedag,waaropwerdherdacht,

datNederlandhonderdjaareerderonafhankelijkwasgeworden.Eendagdiein

hetlandheelveelaandachtkreeg,ookinMonnickendam.Endatineentijdwaar-

inmenigMonnickendammerdegrootstemoeitehadomhethoofdbovenwater

tehouden.Ikhebhetover1913.

Het Koninkrijk der Nederlanden

Op30novembervanditjaarishettweehonderdjaargeleden,datde41-jarigeprins

WillemFrederik,zoonvanstadhouderWillemVenprinsesWilhelminavanPrui-

sen,vanuitEngelandaankwamophetstrand

vanScheveningen.VanwegehetPatriottisme

endedaarmeeverbondenkomstvandeFran-

sen,hadzijnvaderin1795onslandnoodge-

dwongenmoetenverlaten.DeFranseperiode

dieeropvolgde(1795-1813)liepechteruitop

onvredeenonrustonderdebevolkingvande

Bataafse Republiek. Groot was daarom de

vreugde,toenNapoleonzijnheerschappijover

Europaverlorenzaggaan.Hetjaar1813bete-

kendeeennieuwbeginvoordeNoordelijkeen

ZuidelijkeNederlanden.Hetwashetbeginvan

hetKoninkrijkderNederlandendatzobelang-

rijkwerdgevonden,dathetsindsdienelke25

jaarherdachtwerd,vooralinScheveningen.WillemVengezin

175

sulgaiknietaanlopen’.Woordendieaanduidelijkheidnietstewensenoverlaten.

ZesluitenaanbijdeobservatievandeEngelseministervanbuitenlandsezaken,

SirJamesHarris.Hijtypeerdedestadhouder,dielangetijdinEngelandverbleef,

alsvolgt:‘DeprinsvanOranjeheeftnognooiteenopzienbarendedaadgesteld.

Initiatievenheefthijnooitgenomenengeenenkelebelangwekkendeuitspraak

heefthijooitgedaan.Alshijopzijnstrepengingstaanenvoorzijnconstitutio-

nelerechtenopkwam,deedhijhetófophetverkeerdemomentófmetdeverkeer-

dewoorden’.

Terug naar 1795

Nadathemverteldwas,datzijnvrouw,haarbehuwddochterendedriejarigeWil-

lemFrederikKarel(delaterekoningWillemII),omeenuur,metgunstigeoosten-

wind,perschipnaarEngelandwarenvertrokken,namWillemVafscheidvanhet

Staatscollege.SamenmetzijnbeidezoonsWillemFrederikenWillemGeorgeFre-

derikginghij,vergezelddoor

een grote menigte uit Den

Haag, naar Scheveningen.

OverdeScheveningsewegre-

denachttienwagensmetpor-

selein, schilderijen, zilver,

kunstvoorwerpen en kisten

metgoudrichtinghetstrand.

Daarwerdallesovergeladen

inpinken(vissersvaartuigen

metplattebodem,caeg),die

hetschipbegeleidden,waar-

meedestadhoudernaarEngelandzouvaren.TerhoogtevandeScheveningse

vuurtorenzaghetdiezondagzwartvandemensen.Staandeopeenijsschotssprak

WillemVdebedroefdemenigtetoe.Daarnawerdenhijenzijnzoonsrondtwee

uurineengarnalenbootnaarde‘JohannaHoogenraad’geroeid,hetschipwaar-

meehijdeovertochtzoumaken.Zijnlaatstewoordentoteenvanderoeierswas:

‘Zooikmijnvaderlandwederbetreed,zalikugedenken’(2).Aanboordklomhij

indemastenwuifdedemenigteaanhetstrandeenlaatstevaarweltoe.Toende

avondvielvertrokhetschip,begeleiddoorScheveningseschippersdie,metde

bagagein22pinken,hunlevenwaagden.

DeprinsvanOranjezouzijnlandnietmeerterugzien.In1806ishij,tijdenseen

bezoekaanzijndochterLouiseinBrunswijk,gestorvenendaarbegraven.In1958

is zijn lichaam overgebracht naar ons land en bijgezet in de Nieuwe Kerk te

Delft.

H E T E E U W F E E S T I N M O N N I C K E N D A M 1 8 1 3 – 1 9 1 3 – 2 0 1 3

WillemVvertrekt.

174

Nu,tweehonderdjaarlater,iseropnieuwruimschootsaandachtvoordathisto-

rischnieuwebegin.Erstaaneenaantalfeestelijkhedenopstapeldieditjaarbegin-

nenendoorlopentotin2015.Watditherdenkingsjaarextrabijzondermaaktis

deabdicatievankoninginBeatrixende‘troonsbestijging’vanprins,nukoning

Willem-Alexander,metkoninginMaximanaastzich.

Een stukje geschiedenis

Zondagmorgen18januari1795wasstadhouderWillemVinallevroegtenaarhet

Binnenhofgekomen,waardeledenvandeStaten-Generaalzichhaddenverza-

meld.Toenhijzijnafscheidsbriefvoorlas,roldendetranenoverzijnwangen.

Maarniemandvandeaanwezigendeedeenpogingomdeprinstebewegenop

zijnbesluitterugtekomen.Blijkbaarvondmenhetnietzoergdathijvertrok.

DeeerlijkheidgebiedtezeggendatWillemVbepaaldgeensterkepersoonlijkheid

was.Zijnachterachterkleindochter,koninginWilhelmina,noemdehemeen‘suf-

ferd’engafdaarmee,zonderhetteweten,eenantwoordopdevraagdieWillem

zichzelfinmei1793gesteldhad:‘Watzalmenvanmijzeggenindegeschiedenis’?

In1780hadhijgeschreven:‘Ikwenschtedatikdoodtwaere,datmijnvaedernim-

merstadhouderwasgeworden(...)Ikvoele,ikbendaertoenietbekwaem’(1).

In1958,toenkoninginWilhelminawerdgevraagdbijdeherbegrafenisvanhaar

betovergrootvaderinDelftaanwezigtezijn,zouzijgezegdhebben:‘Achterdie

VertrekvanhetBinnenhof,1795

177

jongemannengeentrekomhunleventegevenvoordeexpansiedrangvankeizer

Napoleon.Evenalseldersinhetland,weigerdenookinMonnickendamdecon-

scrits(lotelingen,caeg)omoptekomen.Zewachttenafwaterzougaangebeuren

(9).

Deontwikkelingenkwamenineenstroomversnellingtoenbekendwerd,datNa-

poleon,‘deonmenschtedwingeland’,zoalshijeensdooriemandwerdgenoemd,

op18oktoberbijLeipzig,tijdensdezogehetenvolkerenslag,eengevoeligeneder-

laaghadgeleden.DatberichtbereiktebeginnovemberAmsterdamenverspreid-

dezichrazendsnel,ookinWaterland.Erontstondeneenreeksversjes,metals

doelomNapoleontekleineren.Eenvoorbeeld:

Noem nooit Napoleon zoo stout, verheven boven leed;

Te Moskou toch, was ’t hem te koud, te Leipzig al te heet!

Oranje, de kleur

PrefectMollerusteHoorn,namensNapoleondebaasinhetdepartementZuider-

zee,gafopdrachtaanzijnondergeschikten,omhemopdehoogtetehoudenvan

destemmingonderhetBataafsevolk.Op15novembermoestenalledouanierszich

naarNaardenbegeven,maarhetbevelwerdalleendoordeFransenopgevolgd.

DiezelfdeavondwerdeninAmster-

dam douanehuisjes in brand gesto-

ken,waarvandevuurgloedtotverin

Waterlandzichtbaarwas.Deonrust

leiddeertoe,datallehogeFransebe-

ambten hun post verlieten en naar

hunthuislandvluchtten.

Op 16 november kwamen de melk-

boeren uit Amsterdam terug, alle-

maal voorzien van een Oranjelint.

EendaglaterwerderinheelNeder-

land een proclamatie verspreid,

waarindeterugkeervanhetOranje-

geslachtopNederlandsebodemwerd

aangekondigd.Heteersteseintotde

opstandwasgegevendoorgraafvan

Limburg Stierum, die in de vroege

morgen van de 17e november een


176

1795-1813 De Franse periode

Nazijnvertrekbegoneenperiodevandegeschiedenis,waarheelwatboekenover

zijnverschenen:deBataafseRepubliekonderFransbestuur(3).

HoeheterindiejareninMonnickendamaantoeging,isuitgebreidbeschreven

doordeheerL.Appel(4),terwijlondergetekendeaandachtheeftbesteedaande

periode1810-1812,toenkeizerNapoleonhetinonslandvoorhetzeggenhad(5).

‘Drie jaar zijn het geweest van ver-

drukking,vanvernedering,vanschan-

de,vanonvrijheid,vanbespioneren,

van aantasting van aloude rechten.

Weliswaar vergeten wij allerminst,

datwijaanNapoleonsbestuurveelte

dankenhebben,dattalvanmisbrui-

kenzijnafgeschaft,dathetprovincia-

lismeisbedwongen,instellingenvan

blijvendewaardeinhetlevenzijnge-

roepen.Maarééngrootkwaadstond

daartegenover–debewonersvandevrijeRepubliekderVerenigdeProvincieën,

meerenmeerinhunvrijheidbeperkttijdensdewisselendebesturentijdensde

BataafseRepubliekenhetKoninkrijkHolland–warenuiterlijkFransmangewor-

den,haddenhetNederlandsekleeduitgetrokkenenmoestenzichschikkennaar

bevelenuitParijs’(6).

Nee,vanhetenthousiasmeuit1795(dedansomdevrijheidsboom,weetunog?)

wasin1813nietveelmeerover!

1799 Inval in Noord-Holland

Dezoonvandestadhouder,PrinsWillemFrederik,waserbij,toenin1799bijDen

HeldereenEngels-Russischeinvasieplaatsvond,metalsdoeldeRepubliektebe-

vrijdenvandeFransenendeOranje-stadhouderweeraandemachttekrijgen(7).

Deinvalwerdechtereengrootfiasco,waarbijzeker10.000mannenhetlevenver-

lorenenookdeprinszichhaastigoverzeemoestterugtrekken.‘Eenmachteloze,

politiekeballingzonderuitzichtopverbeteringdekomendejaren’(8).

1813 De ommekeer

Maarindetweedehelftvan1813keerdehettij.DenederlaagvanNapoleoninRus-

land,najaar1812,hadinEuropaindrukgemaakt.Dekleinekeizerlietheterech-

ternietbijzittenenprobeerdezosnelmogelijkeennieuwlegeropdebeenbren-

gen.DaarwarenveelnieuwerekrutenuitheelEuropavoornodig.Maarvanwege

hetenormeverliesaanmensenlevensin1812,haddendeHollandsejongensen

Napoleon

179


opdebeentebrengen,maartevergeefs.Op18juni1815werdhijbijhetBelgische

WaterloodefinitiefverslagendooreenlegervanEngelse,HollandseenPruisische

soldaten,onderleidingvandeEngelsehertogvanWellingtonendePruisische

generaalBlücher.

Tweemaandennadezeveldslag,toenNa-

poleondefinitiefvanhetEuropesetoneel

wasverdwenen(hijwerdverbannennaar

heteilandSt.Helena,waarhijop5mei

1821isgestorven),vondop14augustusde

afkondiging van de grondwet voor Ne-

derlandenBelgiëplaats,waarnaWillem

Iop21septemberookgehuldigdwerdals

koningvanBelgië(11).

Tot zover een beknopt overzicht van

de gebeurtenissen in 1795, 1813 en kort

daarna.

Monnickendam in 1813

Hoe werd de omwenteling in Monnic-

kendambeleefd?Daaroverwordenwein-

gelichtviahetgeschrift‘Monnickendam,

Waterland en Marken’ van Willem van

EngelenburguitBroekinWaterland.Nadatdeschrijvereenoverzichtheeftgege-

venvandeFranseperiodealsgeheel,gaathijverdermetberichtenuit1813waarin

ookMonnickendameenrolspeelt.

Indestadwerdallesingereedheidgebrachtomdevlaguittesteken.Inhetarchief

iseenbriefjebewaardgebleven,metpotloodgeschreven,aanhetraadhuisbe-

zorgdmetdetekst:‘Daarwordtvriendelijkaandeheerenverzogtomdenvlagop

detoorentezettenomalleongelukkenenoproerighedentevermeijden;uitaller

naam:A.L.Thierens,H.J.vanMarle,RemmetKousBos,A.Gojewijn,T.Hondius,

Jb.Teengs,J.A.BloysvanTreslong,E.J.vanRooijenA.F.Tinne’,toenmaligeno-

tabelenvandestad.NahetvertrekvandeFransebeambten,vormdenzij,onder

voorzitterschapvanburgemeesterD.Arbman,hetvoorlopigbestuurvanMon-

nickendam.

Opde25enovemberwerdbijproclamatiedoordatvoorlopigbestuur‘hetvrijen

onverletdragenvanOranje’toegestaanenMonnickendamals’tware‘voorNe-

derlandenOranjegewonnen.

Maarhetgevaarwasnognietgeweken.Hetvoorlopigbestuurriepvrijwilligers

Proclamatie

178

oranjestrikopzijnhoedhadbevestigdeendaarmeedoordestratenvanDenHaag

wasgaanwandelen.HijkreeggezelschapvanGijsbertKarelvanHogendorp,

graafFransAdamvanderDuijnvanMaasdamenanderen.Op20november1813

riependezedrieherendeNederlandseonafhankelijkheiduitennamenvoorlopig

hetbestuurvanonslandopzich.Hetwasookdittrio,daterfstadhouderprins

WillemFrederikvanOranje-Nassau,dieinEngelandverbleef,uitnodigdeom

naaronslandtekomen.Dezenamdeuitnodigingaanenging,nawatoponthoud

vanwegetegenwind,op30novembertegenvijfuurinScheveningenaanland,niet

vervandeplek,waarzijnvaderin1795wasvertrokken.

De Prins terug in Nederland

Hetberichtdatdeinmiddels41-jarigeprinsvanOranjeonderwegwasnaarons

land,hadzichrazendsnelverspreid.DetoeloopnaardeScheveningseweg(10)was

enorm.Hijwerdmetuitbundiggejuichontvangen.Allepartijschappenwaren

verdwenen.Op2decemberaanvaarddedeprinsindeNieuweKerkteAmsterdam

desoevereiniteitoverdeNoordelijkeNederlanden.Eenvandeeerstedingendie

hijdeedwaseenproclamatieuitvaardigen,waarinhijaankondigde: ‘Onsge-

meeneVaderlandisgered;Deoudetydenzullenweldraherleeven’.

Op21decemberkreegeencommissievanwijzemannen,o.l.v.vanHogendorp,

opdrachtomeennieuwegrondwette

maken, waarvan het ontwerp op 29

maart 1814 werd goedgekeurd in een

vergaderingvanvooraanstaandebur-

gers.Vande600mannendiewarenuit-

genodigd, kwamen er 474 opdagen.

Slechts 26 stemden tegen. Tijdens de

vergaderinglegdeWillemIdeeedop

degrondwetafenwerdbenoemdtot

soevereinvorstoverNederland.

Koning der Nederlanden

Hetwasop16maart1815,datdeprins

detitel‘KoningderNederlanden’ver-

kreegenalskoningWillemIdoorhet

leven zou gaan. Even nog dreigde er

eenkinkindekabeltekomen,omdat

Napoleonkansgezienhadteontsnap-

penvanheteilandElba,waarhijinbal-

lingschapverbleef.Hijwisteenleger

piteinvanDooren.Hethielpechterwel,wantderustkeerdeweer.

DatdetachementwasnogsteedsinMonnickendam,toeneropde29edecember

eenberichtkwam,datFransenvanuitdeZuiderzeeeenpogingwildenwagenom

Noord-Hollandbinnentedringen.Menmeendehunvaartuigenreedsgeziente

hebben.Hetbleekechterloosalarm.

Tamelijkrustigkoneind1813deOudejaarsavondwordengevierdenalseenpsalm

vanvertrouwenklonk‘NeerlandschVolkslied’:

Wilhelmus van Nassauwen was onzer vad’ren lied.

Hun toevlugt, hun vertrouwen, toen alles hen verliet.

Toen ’t wreed geweld van Spanje de moordbijl had gewet,

was ’t Willem van Oranje die Neerland heeft gered.

Endanvolgenernogzevencoupletten.

1 januari 1814

Op1januariwerdafgekondigd:‘Medeingezetenen,toenwijuindeafgelopen

weekbekendmaaktehetvrijenonverletdragenvanOranjeentegelijkdevlaggen

vandetorensvandestadgehesenwerden,verbondenwijonsvoorNederlanden

Oranje.HetspreektdusvanzelfdatalleFranseinvloeduitonshartverbannenen

wijalswareNederlandersallestotdeherstellingvanhetgelukvanonsdierbaar

vaderlandbehoort,inhetwerktestellen’.(Volgteenpassageoverhetbestuurvan

destad).‘Wijvertrouwendus,waardigeingezetenen,aanuwwensenvoldaante

hebben,terwijlgijzekerzijnkuntdatwijallesdoenzullenwatdebelangensdezer

181


InhuldigingkoningWillemI,1814

op,omdestadteverdedigen‘tegenaanvallen,welkedreigdenvanonderscheiden

Franseschoeners,waarmeedeZuiderzee,volgensingekomenberichten,alsnog

scheenontrustteworden’.Erwerdenbuitengewonenachtwachtengestationeerd

bijdeNoordeinder-endeNieuwePoortalsookbijdeLangebrug.Op1december

werddezeextrabewakingechternietmeernodiggeacht.

Delegatiesvandediversedorps-ofstadsbesturen,waaronderMonnickendam,

steldencommissiessamen,diezichnaarZijneHoogheidzoubegeven,omdeze

alsSoevereinVorstvanNederlandtehuldigen.OmdatdeVorstinmiddelsAmster-

damhadverlaten,werddezehuldigingtoteenlatertijdstipuitgesteld.

Monnickendamboodvijfvrijwilligersaanom‘onderdevaandelenvanZ.K.H.te

wordeningelijfd’.Tweevanhenwarenonderdemaat(teklein),maarzijwerden

doorhetstadsbestuurtochaangenomen‘uijthoofdehunnebetoondeijver’.

De vrijheid misbruikt

ErwasgroteeensgezindomdeFransenvoorgoeduitonslandwegtehouden.

Maarerontstondenookplannenvoornieuwe‘vrijheden’.Katwoudebijvoor-

beeld,wenstevurigvanMonnickendamgescheidentewordenenZuiderwoude

wildezichafscheidenvanBroekinWaterland.Watergangwildenietlangermet

LandsmeerverenigdblijvenenPurmerland,voorheendehoofdplaatsvandege-

combineerdedorpenPurmerland,DenIlpenIlpendam,probeerdediecentrale

plaatsweeropnieuwintenemen.Degemoederenkwamenpastotrust,toende

commissarisvanHoornzichermeebemoeideendebesturenzichschikteninde

bestaandetoestand.

Ergerwashet,waterindecember1813indePurmergebeurde.‘Degodsdienstige

denkwijzederinwonersenhunvroegerepolitiekegevoelens,gavenaanleiding

tottwistenvervolging,welkezichopenbaardeningrovebeledigingenenhetple-

genvanverregaandebaldadigheden.Op15decembervondendebrigadierende

veldwachter in de PurmeronderMonnickendameen grotegroepmannen en

vrouwen,diezichschuldighaddengemaaktaanhetafdwingenvangeldvanboe-

ren.Viervanhenwerdengearresteerdende17e,viaMonnickendam,naarHoorn

overgebracht’.

Toenerberichtenkwamen,dat‘ercomplottengeformeerdwarenomonzebrave

burgersopnieuwteverontrustenenhunbetaaldtezetten,datdegevattepersonen

opgebrachtzijn’,stuurdeHoorneenaantalmanschappennaarMonnickendam

omderustteherstellen.Maar...zohaddenzedatinMonnickendamnietbedoeld,

wantnukregenzelastvaninkwartieringvaneendetachementsoldateno.l.v.ka-

180

183


talrijkevergaderingvanmenschenenhetwelk

nietalsdoorzeerfermemaatregelentoteengoed

eindekonwordengebracht’.Erwarennietge-

noeg militairen, terwijl de zitting van ’s mor-

gensnegentot’savondstienuurduurde’.

Maarookdiezwartedagwerdverledentijd.

Door de Soevereine vorst werd D. Arbman als

burgemeesteraangesteldenonderdenotabelen

vandestreekwerdenE.J.vanRooijenenJacob

Teengs geschikt geacht om ‘de constitutie te

raadplegen’,datwilzeggen,meetedenkenover

detevolgenkoersinhetland.Hoedestemming

inhetlandwas,vertelteen‘Bevrijdingspamflet’

metdetitel‘Oranjeboven’

Monnickendam 1814, 1815

Omdathetjaardatonslandonafhankelijkwerdnogversinhetgeheugenlag,

ontvingenallestadsbesturenvandeGouverneurvanNoord-Holland(eenfunctie,

tevergelijkenmetdecommissarisvandekoninginvandaag)eind1814hetvol-

gendebericht:

‘Dedagvande17Novemberaanstaande,herinnerdonsdiebelangrijkegebeurte-

nisin’sGravenhage,welkezoogelukkigdengrondslaggelegdheefttothetves-

tigenonzerNationaleOnafhankelijkheid;dievanden18edaaraanvolgendeisde

GeboortedagvanHareKoninklijkeHoogheidMevrouwedePrincesvanOranje.

BeidedezeomstandighedenvervullenalleBewoonerenvanNederlandmetvreug-

deendankbaarheid.Dedagvanden18eNovemberaanstaandeisbijzonderbe-

stemdomaandieherinneringenplegtigtewordentoegewijd’(...)‘Teneindenu

ditherinneringsfeestNationaalzij,nodigikUed.uit,aandegoedeingezetenen

derProvincieallevrijheidtelatentotontsluitinghunnerhartenvoordieblijd-

schap...’Omhetfeestinuniformiteittedoenplaatsvindenworden‘deLeeraren

deronderscheideneGezindhedenuitgenodigdomopgemeldevrijdagden18e

’smiddagsvantwaalftotéenuureenplegtigDankuurtehouden,opdewijzebij

hunKerkgenootschapgebruikelijkendenGodonzerweldadigheidteverheerlij-

kenvoorzoovelevolks-zegeningen,welkerherinneringplegstatigopdiendag

gevierdwordt’.

Verzochtwordtomdevlaggenuittesteken,deklokkentelatenluidenoftebe-

spelen,hettoestaanvanalgemeneilluminaties,‘maarookdebehoeftigendaarin

tedoendeelen,opzodanigewijzealsdelocaleomstandighedenenfinantiëletoe-

182

stadvoordelingzijnkan,denavolgendeproclamatieuitNaamvanZijnHoogheid

deHeerPrinsvanOranjeaanonsgezondenomookvandepuijvanditRaadhuis

tewordenafgelezen’.

Opzondag12decemberwerdinallekerkendieproclamatievandeprinsvoorge-

lezen,waarinwerdverzochtom‘eenliefdegiftvoorhetbehoudvan’tVaderland’.

Inderaadhuizenwerdenkistengeplaatst,waarinmeneenbijdragekonstorten.

BroekinWaterlandbrachtf935,-bijeen,Monnickendamf364,-.Beslotenwerd

degelegenheidombijtedragenindestad,metachtdagenteverlengen.

Verderwerdergesprokenover‘eensgezindheidenvredelievendheiddiemeeren

meerbevorderdwordt,allepartijschappenzijnvernietigdenelkeburger,van

welkegodsdienstigegezindheidhijzijnmoge,zaldezelverechtengenieten.De

Politiewettenblijvenvankrachtenwiepartijschapbevorderdzalstrengworden

gestraft’.HetberichtwasondertekenddoorburgemeesterArbman.

4 januari 1814

Op4januari1814volgdeeennieuwepublicatie.

‘HetprovisioneelbestuurvandestadMonnickendamdoetweten,datdeHeer

PrinsvanOranje-Nassau,SouvereinvorstderVerenigdeNederlanden,bijbesluit

van26december1813heeftbeslotendatopde5ejanuari1814envoortstotweder-

opzeggingtoe,iedereeerstewoensdagvaniederemaanddesavondsvanzestot

zevenzalwordengehoudeneenplechtigdank-enbede-uur,geschiktnaardeom-

standighedenvantijdenenzaken.TeneindedezeBidurenplechtstatigenmet

betamelijkestiltewerdengehouden,gelasthetzelveprovisioneelbestuurdatop

deavonden,waaropdiebidurenzullenwordengehouden,vanhalfzestothalf

achtgeenpubliekevermakenenalleneringenenverteringenmoetenstilstaanen

dewinkelsgesloten.Alleinwonerswordenernstiggewaarschuwdomgeenvoet-

zoekers,swermersofandereofdergelijkevuurwerkenaftesteken,terwijlbijon-

dervindingvandienzulkstenstrengstenaardewetzalwordengestraft’.Onder-

tekenddoordeburgemeester.

In dienst van de koning

HoeweldeHollandsejongensnietmeerineenFranslegerbehoefdentedienen,

bleefdedienstplichtzelfgehandhaafd.

InMonnickendamwashettumultueus,toenop7januari1814delotingvoorde

landmilitieaandeordewas.Alleingeschrevenenuithetgehelekantonwarendie

daginMonnickendam,maarerwarenveeldronkenpersonenbij.Deburgemees-

terschreefdathet‘doenvandezelotingbovenmenschelijkekragtgeweestwas,

daarhethoudenvandenordezeerveelmoeiteinzigheeftgehadonderzooeen

Aandoenlijk oogenblik! O nooit vergeetbaar strand,

waar Vader Willem eens, verheugd is aangeland;

Nee, geen ondankbaar hart klopt binnen onze kringen,

wij denken aan het blij gejuich, o, edele feestelingen!

En’t lieflijk welkomslied, voor vijf en twintig jaar,

gewijd aan onzen Vorst door heel de burgerschaar.

De zee, het strand en ’t duin moog’ van ons heil getuigen

als ’t hart hier dankbaar klopt, de knieën elders buigen,

wij roepen ’t nageslacht hier toe, vol zielevree:

Gedenk wat is gebeurd aan d’ oever van de zee!

OngetwijfeldzalerinnovembervandatjaarookinMonnickendamaandachtzijn

besteedaan25jaarOnafhankelijkheid.Onderzoekindebeschikbarebronnen

leverdeechtergeeninformatieop.

185


Gedenkplaat1838

184

standuwergemeentezulkshetmeestraadzaamzijn’.Waardatkanzullen,van

Gouvernementswege,kanonschotenwordengelost’.DegouverneurvanTetsvan

Goudriaan.

Monnickendamgafgehooraandezeoproep.Illuminatievan8tot11uur.Klokge-

lui,wapperendevlaggen,maarookeenuitdelingaandebehoeftigenvandestad,

tewetenkaas,broodenbier.‘EindelijkdaarwijvaststellendatliefdevoorhetVa-

derlandenhartelijkegenegenheidvoorhetvorstelijkeHuisvanOranjedegevoe-

lenszijn,welkeonzeingezetenenbezielen,vlijenwijonsdatgijuwonderling

zultverenigenomditplechtigfeestopdemeestgepastewijzetegedenken’.

In1815waseropnieuwzo’noproepomdebevrijdingvanonsVaderlandtevieren.

DeburgemeestervanMonnickendambevalhetvlaggenvanpubliekegebouwen,

schepenenvaartuigenaanen’savondshetilluminerenvanhetstadhuis.Dezon-

dagdiedaaropvolgdewerdbestemdom‘denAlmachtigedeDankbarehuldete

brengen,hetwelkzichiederweldenkendebijherinneringvandatalgezegend

tijdstiponweerstaanbaargevoelenmoet’.Eraantoegevoegdwerddathetafste-

kenvanvuurwerk,schotenmetgewerenenpistolenverbodenisenstrenggestraft

zalworden.

Umerkt,erwaslangetijdzeerveelaandachtvoorde‘ommekeer’dieerhadplaats-

gevonden.Endatzouzoblijven.

Herdenkingen en vieringen in de 19e eeuw

OmdatdeterugkeervanOranjeenwateropvolgdezo’ngeweldigebetekenishad,

werddeommekeervan1813regelmatigindeherinneringteruggeroepen.InSche-

veningenwerd(enwordt)sindsdien1813elke25jaardeaankomstvandeprinsvan

Oranjeherdachtennagespeeld.MaarnietalleeninScheveningen,ooklandelijk

waseraandachtvoordezememorabelegebeurtenis.Erwarenherdenkingenin

1838(25jaar),1863(50jaar),1888(75jaar)eninhetbijzonder1913(100jaar).Niet

allemaalenoveralevengrootsgevierd,maarerwerdwelaandachtaanbesteed.

Ook1938,1963en1988gingennietongemerktvoorbij.

Herdenking 1838

Tijdensdeherdenkingvanhet25-jarigregeringsjubileumvankoningWillemI

werdeengedenkplaatgemaakt.InhetwapenisdeNederlandseLeeuwafgebeeld

enomhetportretvandekoningheenzijndebelangrijkstegebeurtenissenuitzijn

regeringsperiodeafgebeeld.

Bijdevieringop30novemberwasookdeenige,noglevende,matroosaanwezig

vandebemanning,diein1795deprinsessennaarEngelandhadgebracht.Hij

droeghetvolgendegedichtvoor:

187

Naastdeze,watmeerofficiëlezaken,wareneropveelplaatsenvolksfeestenmet

vlagvertoonenvuurwerk.Dedestijdsherwonnenvrijheidmoestgrootsgevierd

wordeneneenonuitwisbareindrukachterlaten.‘AmsterdamginggeheelNeder-

landvoorinhetvierenvanhetOranjefeest.Opeenwijzezovolkomendatinde

gehelewereldzekergeenhoofdstadhaarevenarenkan’,aldushetAlgemeenDag-

blad.

De weeskinderen delen in de feestvreugde

ToenhetberichtoverdevieringvanNederlandsOnafhankelijkheidbekendwerd,

reageerdenderegentenvanhetweeshuis.Zijvondendatookde,aanhentoever-

trouwdewezen,dezedagmoes-

tenkunnenvieren.Omdater

inhetweeshuisgeenbehoor-

lijkevlagaanwezigwasenhet

voornemen bestond om op

zondagde15e,bijdegodsdien-

stige opening der viering, de

Nederlandsevlagtedoenwap-

peren’ kregen de weeshuisva-

derenmoederdeopdrachtom

vooreenvlagtezorgenmeteen

lengtevan5el,ca.1.50mtr.De

kinderenwerdenvoorzienvan

Oranjelinten,dejongenskre-

geneenkokarde(strik,versiering,caeg)opdelinkerkantvandepet,demeisjeseen

strikjeopdelinkerborst.Opdathetfeesteenonuitwisbareindrukbijdekinderen

zouachterlaten,werdhetvolgendebepaald:

1. erzoudentwaalfexemplarenwordengekochtvantoepasselijkezangstukjes

om,doordekinderenvanbuitengeleerd,opdiedagtewordengezongen

2. dekinderenkregendiedagpermissieomzichtussendefeestvierendenop

straattemogenbegeven,maarwelmetinachtnemingvandegoedeordeen

ondertoezichtvandeweeshuisvaderenmoeder

3. dekinderenkregendiedageenfeestmaaltijdbestaandeuitzakkoekmetro-

zijnenengebradenvlees

4. naafloopvanvuurwerk’savonds,waarbijdekinderenaanwezigmochten

zijn,kregenzijgekooktemelkmettulbandgebak

5. tenslottewerddewezengelegenheidgegeven,omdezefeestdagmetgepaste

vreugdetebesluiten.


Weeshuis

186

Herdenking 1863

Op18maartmelddehetAlgemeenWeekblad,dateendeputatievandestichting

toteenNationaalGedenkteken,terherinneringaandegebeurtenissenin1813,bij

dekoningmetgrotebelangstellingwasontvangen.Oplandelijkniveauwerder

dusgewerktaaneengedenkteken,waarvoorflinkebedragen,middelscollectes,

werdenopgehaald,o.a.indenHaagbijnaf6000,-,eninAmsterdamongeveerf

8000,-Op17novemberwerddoordekoningdeeerstesteenvanhetmonument

gelegd.HetstaatophetvoormaligeWillemsplein,nuplein1813inDenHaag.Ove-

rigensvonddeofficiëleonthullingpasop17november1869plaats!

Sommigenhaddenmoeitemetzoveelbeeldenbijelkaar.Zijzagenlievereensober

monument, bv. dat van de

NederlandseLeeuwinrijzen-

de houding, van boeien en

verdrukking bevrijd, maar

dat is het, tot teleurstelling

vanvelen,nietgeworden.

In 1863 werd er ook een ge-

denkplaatontworpen,terge-

legenheidvanhet50-jarigju-

bileumkoningschapderNe-

derlanden.Hetginggepaard

meteengrootsefeestviering.

En ondanks de scherpe kou

(oostenwind)warentalvanHagenaarsnaarScheveningengekomenomdefeest-

vieringopenbijhetstrandbijtewonen.TerwijlindenHaaghetmonumentver-

rees,werdinScheveningen,nietverdeplaatswaarprinsWillemin1813devaste

walbereikte,eeneenvoudigegedenknaaldopgericht.

De Kerk

DealgemenesynodevandeNederlandsHervormdeKerkstuurdeinseptember

eenuitnodigingnaardeKerkenraden,omhetfeestvanNeêrlands50-jarigeonaf-

hankelijkheidtedoenvoorafgaandooreenplechtigegodsdienstoefeningopde

zondag,dieaandeburgerlijkevieringvoorafging.

OokKoningWillemIIdeedvanzichspreken.Hijzoudevieringvandeonafhan-

kelijkheidgraaglangdurigherdachtzienensteldedeStaten-Generaalvoor,om

eengeheelnieuwgebouwtestichtenvoordevergaderingenvandevertegenwoor-

digersvanhetland.Hijzoudaardangraageenkredietvoorverleendzienvan

1miljoengulden.

189

eenmildebronvanzwakheidisgeweest;datzijheteigenlijkwaren,dieonsde

nationaleeenheidhebbenopgedrongen.Onderdedrukvanpolitiekeslavernijis

hetNederlandsevolkherboren’.Deschrijvereindigtzijnverhaalmet:‘Alswenu

maarzorgen,denationalekrachtnietteverbeuzelenmetkleingeestigetwisten

over--,jaiederweetwathiervolgenmoet.Erhangtmeerdanéénwolkaandepo-

litiekehorizon,dieookoveronsVaderlandonheilkanuitstorten.Laatonswaak-

zaamzijn,vastaaneengesloten,eensgezindenzonodigtotoffersbereid.Scharen

weonsomdetroonvanOranjealshetvastemiddelpuntdernationaleeenheid;

zijdeherdenkingvan1813eenwek-

stemomvoordetoekomstvanhet

Vaderland te leven, te denken, te

werken, met hart en hoofd en

hand’!

Monnickendam

Op14novembermaaktenB&Wvan

Monnickendambekend,datzater-

dagde17e‘deherdenkingvanhet75

jarigbestaanvanNeerlandsOnaf-

hankelijkheidzouwordengevierd.

Deingezetenenwerdenuitgenodigd‘omopdiedag,doorhetuitstekenvande

vlaggen,vanhunnenvaderlandsliefdetedoenblijken’.Eenbescheidenfeestdus.

Maardatzou25jaarlateranderszijn.Daaroverzometeenmeer.Eerstnogkort

aandachtvoordevieringeninde20eeeuw.

1938

Deherdenkingvandatjaarkreegwatminderaandacht,ookinMonnickendam.

Op31januariwerddegeboortevanprinsesBeatrixuitbundiggevierdeninsep-

temberwaserhetveertigjarigambtsjubileumvankoninginWilhelmina.

Hetonafhankelijkheidsfeestgingechternietgeheelongemerktvoorbij,zeker

nietinScheveningen.MaarookinPurmerend,BeemsterenWijdeWormerwerd

de125jaaronafhankelijkheidgrootsgevierd.Monnickendamhadmeeroogvoor

deeerdergenoemdefeestelijkheden.

1963

Tergelegenheidvan150jaaronafhankelijkheidlegdekoninginJulianaop30no-

vembereenkransbijhetmonumentopPlein1813.InScheveningenwerdooknu

weerdelandingvandeprinsvanOranjenagespeelddoorenthousiasteSchevenin-

gers.


Herdenking1888

188

Herdenking 1888

Hoewelsommigenvonden,datdeverjaardagvanhetprinsesje(Wilhelminawerd

achtjaar)meeraanleidinggafvooreenfeest,kwammentochtothetbesluit,om

uitingtegevenaanzijngevoelvandankbaarheidenvaderlandsliefde.De75-jari-

geherdenkingvandeonafhankelijkheidin1888wasgeenredenvooreenNatio-

nalefeestdag.Welwerderopplaatselijkniveauaandachtaangeschonken.Maar

alleswaswatingetogenvanwegedekoning,dieindatjaarmetz’ngezondheid

tobde.OmdieredenvondenerbijvoorbeeldinApeldoorngeenopenbarefeesten

plaats.

InScheveningendaarentegenwaserdiedagopnieuweengeweldigeherdenking.

Stratenwarenversierd,erwaseenoptochtmethistorischevoorstellingenende

landingvandeprinsin1813werdnagespeeld.DeKeizerstraatendealoudeSche-

veningseweg(verbindingswegtussenDenHaagenScheveningen,caeg)wasgeïl-

lumineerd.

SchuitemakersPurmerenderCouranthaddatjaarop14novembereenbijdrage

metalskop‘Oranjeboven’:‘Delaatstedagvandezeweekisgewijdaaneengroot-

segeschiedkundigeherinnering.Allemannenenvrouwendiededriekruisjeseen

poosachterderughebben,zullenzichdeNovemberfeestenvan1863herinneren,

dietoengevierdwerdentererevanhetvijftigjarigbestaanvanhetvrijeenzelf-

standigKoninkrijkderNederlanden.Ietsdergelijkszullenthansopnieuween

aantalplaatsenteaanschouwengeven,ofschoonnietzoalgemeenalstoen.Ikont-

houdmijvaneenoordeel.(...)Waarmenfeestviert,wensikdedeelnemerstoe,dat

hetgesmaaktegenotmagstrekkenomhunliefdevoorhetvaderlandenonsvor-

stenhuisteversterken;waarmendiedagalseengewonelaatvoorbijgaan,zijhet

tochnietzonderhetuitstekenvaneenvlagofhetdragenvaneenoranjelint,dat

menweetwatde17eNovembertedenkengeeft’.

Deschrijvergaatverdermet:‘Hetismetditdoel,datikmijnlezersthansvoorstel,

eenblikteslaaninhetverleden.(...)‘OnzeeigenBataafseRepubliekwaseenmis-

luktenabootsingvaneenstaatsvorm,waarvanhetjuistebegripontbrak.Entoen

hiereenvreemdeVorstopdetroonwerdgezet,jazelfshetlaatsteoverblijfselvan

nationalezelfstandigheiddooreenbesluitvankeizerNapoleonwerdvernietigd,

heerstevolstrektnietinallekringenhetbesef,dateenzwarerampoveronswas

gekomen.(..).Menheeftvanhetdriejarigtijdperkderinlijvingveelkwaadsge-

zegdenniettenonrechte.Maarhetdoenvoorkomen,alsofheelonsvolkzuch-

tend,wanhopigbijna,hetgehatejukdesvreemdelingstorste,isdegeschiedenis

geweldaandoen.Laatonsnietvergeten,datwezondertussenkomstvandeFran-

sennietgemakkelijkverlostzoudengewordenzijnvanhetprovincialisme,dat

191

Detitelvanzijnboekje‘Godredde

Nederland’isontleendaandetekst

opdegedenknaald,dieinScheve-

ningen werd opgericht. Ik citeer:

‘OnzeVaderenschrevendusdebe-

vrijdingvanonsVaderlandin1813

niet aan eigen dapperheid en be-

leid,maaralleenaanGodtoe.Hij

haddendwingelandNapoleonin

eigenstrikkenhaddoenvallenen

aanhetverdrukteNederlandonder

eenVorstuithetgeliefdeStamhuis

vanOranjeweereennieuwtijdperk

opendevanontwikkeling,vrijheid

envoorspoed’.

Meteenbijbelvers(Joël1:3)boodde

schrijver, ingehoorzaamheid aan

ditWoord,ditGeschriftzijnland-

genoten aan. ‘De Heer gebiede er

Zijnen zegen over, opdat het bij

kleinengrootdankbaarheidjegens

GodenliefdevooronslandenVor-

stenhuismagwekken’.

Hetboekjebiedteenoverzichtvan

de geschiedenis van voorbije 100

jaarwaarinveelaandachtwordtbe-

steedaandeverschillendevertegenwoordigersvanhethuisvanOranje-Nassau:

KoningWillemI,IIenIII,hetregentschapvankoninginEmma,detroonsbestij-

gingenhethuwelijkvankoninginWilhelminatotenmetdegeboortevanprinses

Juliana.

Nietkritisch,zoalslaterescribentenzoudendoen,maarvanuiteenGodsvertrou-

wenenliefdevoorhetvorstenhuis.

Erwasookeenanderekant.Alsofmennogsteedszijngalkwijtmoesttrokken

schrijversendichtertegendevoormaligeFransedespootvanleer.Bv.ineenrijm-

pje,waarvandeeersteletterszijnnaamvormen:


190

1988

Indatjaarginghetervrolijkaantoe.De21-jarigeprinsWillem-Alexandertoostte

inScheveningenmetdestand-invoorprinsWillemFrederik,JaapVrolijk.

Herdenking 1913

De100eherdenkingsdagzoualdevoorgaandevieringenovertreffen.DePurme-

renderCourantschreefop21meionderdekop‘Onseeuwfeest’:‘AllerwegeinNe-

derlandbereidtmenzichvooropdeherdenkingvandegebeurtenis,diedelaatste

maandvanhetjaar1813eenzobelangrijkeplaatsindevaderlandsegeschiedenis

heeft ingenomen. Wij kunnen bijna geen

courantdoorlopen,zonderdaarinmedede-

lingentevindenomtrentdevoorbereiding

totuitvoeringvanminofmeergrootsefeest-

plannen’.

Enzowasook.Inhethelelandwerdenplan-

nengemaaktomdeaankomstvanprinsWil-

lemIV,op30november1813inSchevenin-

gen,uitbundigtevieren.Zijnterugkeerbe-

tekendedestijdsimmerseennieuwbeginvanbestuur.DeBataafseRepubliek

werdvervangendoorhetKoninkrijkderNederlandenendatmoestinhetgeheu-

genvanelkerechtgeaardeHollandergegriftworden.

Gedenkboek

In1913werdeengedenkboekuitgegeven.Hetbegintmetdewoorden:‘Nederland

maaktzichgereedomin1913feesttevieren,hetfeestderherdenkingvandeher-

winningzijneronafhankelijkheidvoorhonderdjaren’.

DeschrijverG.J.W.KoolemansBeijnen,vraagtzichinzijnvoorredeaf,ofzijn

landgenotenwelvoldoendebesefhebbenvan‘hetgewichtdiergebeurtenis’.Hij

schrijftopblz.VI:‘Devrijheidszinvanonzevoorvaderen,enalsgevolgdaarvan

hetnagenoegdooralletijdenheengehuldigderechtderbewoners,omwatzij

meendenengevoelden,teuiteninwoordengeschrift,devrijheidvandemen-

schelijkegeesttotonderzoekentotopenbareverkondigingvanwatvoorwaar-

heidwerdgehouden’.

Kuiper: God redde Nederland

J.KuiperuitLeeuwardenschreefeengedenkschriftbijgelegenheidvanhethon-

derdjarigjubileumvanNeerlandsherkregenonafhankelijkvolksbestaan,aange-

bodenaanzijnlandgenotenenvervaardigddoordeNijverdalsedrukkerijenuit-

geverij.

193

De feestcommissie

Erwasduseengroepmensenaan

deslaggegaanomdefeestelijk-

hedeninMonnickendamvoorte

bereiden. Dat ging echter niet

zonderhortenenstoten,wantop

9 juli meldde de Purmerender

Courant, dat het comité uiteen

dreigdetegaan.Eénvandeaan-

wezigeRooms-Katholiekeleden

verklaardeindevergadering,dat

diepartijnietbereidwaslanger

zitting in de feestcommissie te

hebben.Hunargumentwasdat

zijnietgezamenlijkfeestwensen

tevierenmetdeliberalendiebij

dej.l.gehoudenverkiezingvoor

deTweedeKamergetoondhad-

den ‘rood’ te zijn en dus geen

Oranjefeest konden vieren’. De

krantvervolgtmet: ‘Wijvinden

hetzeertebetreurendatdeR.K-

leden van het comité gemeend

hebbenzichdaaromterugtetrek-

ken.Zeker,deverkiezingsstrijdisdooronshelelandmetfelheidgevoerd,datkan

nietwordenontkend,maartochzekerdoorallepartijenenwijachttenheteen

zeergevaarlijkantecedentscheppen,depolitiekbijfeestvieringopdevoorgrond

testellen.Hetzalonsdanooknietverwonderen,dateendergelijkehoudingvan

deR.K-partijbijandersdenkendenkwaadbloedzalzettenendeonafhankelijk-

heidsfeesteninonsstadjegevaarlopenopnietsuittelopen.Ditzaltochtebejam-

merenzijn.Steedsheefthier,niettegenstaandedeverschillendestromingenop

kerkelijkgebied,vredeeneendrachtgeheerst.Laatditzoblijven’.

Blijkbaarheefthetstukjeindekrantgeholpenwanttweewekenlaterschreefeen

medewerker,‘datbijgeruchtvernomenis,datvanR.K-zijdepogingeninhetwerk

zijngesteldomtochtoteengemeenschappelijkefeestvieringtekomenenzijop

haareerdergenomenbesluitwasteruggekomen’.Hetberichtbleekjuist.Op3

augustuswerdgemeld,daterverzoeningtotstandwasgekomen.Deafgevaardig-

denvandeverschillendegodsdienstigegezindtenzijnbijelkaargeweestin‘De


192

Neerlands gesel, menschenmoorder,

Armoedzaaier, rustverstoorder,

Pest der menschen, oorlogskweker,

Oproerkraaier, woordverbreker,

Landverrader, Godverzaker,

Echtverbreker, oproermaker,

O monster, voor de hel bekwaam,

Neem d’eerste letters, ’t is uw naam.

In1913wasersprakevaneendubbelfeest.DeverjaardagvanhareMajesteit,ko-

ninginWilhelminaop31augustus,werdgekoppeldaanheteeuwfeest,dehon-

derdjarigeherdenkingvaneenvrijNederland,verlostvandeFranseinvloed,Na-

poleonBonaparteinhetbijzonder.

Datvoordiedatumwerdgekozenhadtemakenmetdemogelijkslechteweers-

omstandighedeninnovember,waardooreendatumindiemaand(17of30)niet

zogeschiktwerdbevondenvooreengrootscheepseviering.Daaromwerddeon-

afhankelijkheidsvieringgekoppeldaanKoninginnedagenop1septemberge-

vierd.

Het eeuwfeest in Monnickendam

Eengroot,nationaalfeestvraagteengrondigevoorbereiding.Maarop11mei

schreefdekrant:‘Menschijnthier(Monnickendamdus)geenplantehebbeneen

plaatselijkonafhankelijkheidsfeesttezullenvieren,althanswevernamennog

nietsdaaromtrent’.

Datveranderdeechter.Op21meimelddedePurmerenderCourantdaterinhet

comite,’datalhiernogsteedsbestaatvandeherdenkingvanhet12,5jarigbestaan

vanOlympia’sfanfarecorps,stemmenzijnopgegaan,ookinonsstadjeNeder-

lands100-jarigeonafhankelijkheidfeestelijktegedenken.Binnenkortzaleen

openbarevergaderingwordenbelegd’.

Ookindegemeenteraadkwamhetnaderendefeestaandeorde.C.Martensvroeg

namensdefeestcommissieofdegemeenteeensubsidiewildeverstrekken,van-

wegedehogekostenvanzo’nfeest.Definanciëletoestandvandegemeentewas

echterzodanig(debegrotingwasalmetf856guldenoverschreden)datdiesubsi-

dienietmeerkonbedragendanf100,-eenbedragdatnaeengesprekwerdver-

hoogdtotf150,-

Aandeministervanoorlogwerdop22augustusgevraagdofZijneExcellentie

voorhetfeestinbruikleenwildeafstaan:40rijzadels,40dekensen40complete

hoofdstellen.

195

17augustuswaseenzwartedagvoorhetdamescomitédatKoninginnedagvoor-

bereidde.Naeenkorte,maarernstigeziektewasdevoorzitster,mej.A.deJong

overleden,nogmaardertigjaaroud.‘Eenlegeplaatsachterlatendinhetcomité

datzijmetlustenijversteunde’,aldusdekrant.

Eenjaareerderwasietsdergelijksgebeurd.Toenwaskortvoordefeestviering,in

juli,depenningmeesteresse,MariaElisabethHengholtoverleden,22jaaroud.

Het feest voorbereid

Aandevoorbereidingvandeonafhankelijkheidsfeestenindestadwerdondertus-

sen met enthousiasme gewerkt. Er hadden zich allerlei buurtcommissies ge-

vormd,dieovereenflinkefinanciëlesteunkondenbeschikken.Voorversiering,

verlichtingvandestadendeelnameaandeoptochtzouwordenzorggedragen.

Hetfeestzouplaatsvindenopde4eseptember,eendagnaKoninginnedag,dieop

de3egevierdzouworden.

Brand

Ergingookweleenswatmis.Opvrijdagavond,de26eontstonderbijboekhan-

delaarJ.Moleenbeginnendebrand.Hijhadindeuitstalkastallerleilampions

opgehangenenalsreclamestunteréénvanaangestoken.Dooreennoodlottigtoe-

valraaktedielampioninbrand,waaropdeanderenweldravolgden.Molwistde

vlammengelukkigsneltedoven,maarzijnuitstalkastwasbehoorlijkgehavend.

Eenbelangrijkeschadepost,zekermetdefeesteninhetvooruitzicht,aldusde

krant.

Feestvierende meiden

MeidenvanhetNoordeinde,genietendvandevoorpret,vierdenelkeavondal

feestdoorbijelkaartekomenomdeversieringeninordetemaken.Dehelestad

wasmetbloemenversierd,erepoortenmetgroen.Overalfonkelenlichtjesen

’savondsbranddenerlampions.Dedamestrokkenalzingendeingroependoor

destadenzettendeboelopstelten.

Feestvieren, een sociaal gebeuren, toch?

DeWaterlandervan30augustuskwam,onderhetkopje‘feestvieren’,metdevol-

gendebijdrage:‘Hetjaar1913ishetjaarvandefeesten.Inhetbijzonderzijdie

onderderookvandehoofdstadleven,kunnenditervaren.Herdenkingvanhet

herstelvanNeerlandsonafhankelijkheidhier,eeuwfeestdaar,historischeop-

tochtginds,tentoonstellingelders.

Genieten,vreugde,vrolijkzijnisalomdeleus.Feestvreugdewerktimmersaan-

stekelijk.Enwaaromookzoumennietdeelnemenaandealgemeneblijdschap


194

hofvanHolland’.Hetresultaatvandiebespre-

kingwas,datmeteendrachtigesamenwerking

heteeuwfeestzouwordenvoorbereid.Opluch-

tingalom,denkikdanmaar.

Eenpaardagenlatermelddedekrant,datmet

eenparigheidvanstemmenbeslotenwasomhet

‘eeuwfeestonzeronafhankelijkheidschitterend

teherdenken’.Eencomitévan21personenwerd

gekozendiedeplannenzoudenontwerpenvoor

hetfeestdatbeginseptemberzouplaatsvinden.

Hetbestuurwasalsvolgtsamengesteld:Voor-

zitterA.N.Teengs;2evoorzitterdr.C.vanTijen;

secretarisC.Martens;2esecretarisP.Beunder;

penningmeesterS.Barten2epenningmeester

H.Th.BloemGz.Inhetcomitéwarenookdrie

vertegenwoordigersvandebui-

tengebieden,dePurmerenOver-

leek,opgenomen.

Koninginnedag

Tussendebedrijvendoorliethet

damescomité,evenalsvoorgaan-

dejaren,lijstencirculerenterin-

tekeningterherdenkingvande

verjaardagvandekoningin.‘Zij

hopendatiedereennaarvermo-

gen zal bijdragen,opdatde da-

meseenflinkfeestkunnenvoor-

bereidenvoordekinderen’.

BurgemeestervanAkenhadon-

dertussen welwillend het ere-

voorzitterschap aanvaard, hem

aangebodendoorhet‘comitétot

hethoudenvanwedstrijden’op

de verjaardag van de koningin.

Devoorbereidingenvoor30au-

gustus gaven dus geen proble-

men.Herdenkingszegel1913

197

tekenvanfeestvieren.Dehelestadisversierdenopverschillendepuntenzijn

fraaieerepoortenopgericht’.

AanhetbeginvanhetNoordeindestondzo’nerepoortmetalsopschrift:‘Wel-

kom’endejaartallen1813en1913.OveralisversieringinoranjeenisdeNeder-

landsedriekleuruitgestoken.Ookbijhettramstationstondzo’npoort.Open-

baregebouwen,zoalshetstadhuisenpostkantoor,warenverlicht.Enfin,teveel

omallemaaloptenoemen.Dehelestadlietzichvanz’nbestekantzien.

Hetprogrammavermelddevoordonderdag‘eenhistorischeoptocht,gondel-

vaart,vuurwerk,vreugdevurenopdeZuiderzee,algemeneilluminatieetc.Alshet

weerzoumeewerkenzoudenvelenvanons,infeestgewaadgestoken,onsstedeke

meteenbezoekkomenvereren.’

Nou,hetweerwerktemee.Zowelwoensdag3alsdonderdag4septemberwaren

onbewolkte dagen met een temperatuur van gemiddeld 21 graden. Alleen op

woensdag0.2mmneerslag.Welwoeierafentoeeenstevigewind,waarvande

feestvierderswathinderondervonden,metnamem.b.t.deilluminatie.

Erwasvoorbeidedageneengedruktprogrammabeschikbaarvan16pagina’s,

keurigverzorgddoordefirmaPietMaas.EenpaargroteadvertentiesvanhetDoe-

lenHotel,sigarenmagazijnJ.deJongaanhetNoordeindetegenoverhettramsta-

tion en zijn collega/concurrent sigaren magazijn Deli van K. Klein aan het

Noordeinde,hoekWijdesteeg,zullenertoebijgedragenhebben,datditprogram-

maboekjeopgroteschaalgratisverspreidkonworden.

Hetmoetgezegd,deOranje-Commissie,bestaandeuitzevendames,hetSport-

Comité(28heren)endeFeest-Commissie1913(22heren)haddenerwerkvange-

maaktendejongeenouderebewonersvandestadeengeweldigfeestvoorgescho-

teld.

Koninginnedag 3 september

Dedagbegonomhalftienmeteenoptochtvandeschoolkinderen,die,alsikde

routelees,zo’nbeetjedehelestaddoorkruisthebben,tebeginnenbijdeDoelen

viadeKerkstraatnaarhetNoordeindeenopdeterugweglangsdeMiddendam,

hetZand,ZonnepadendeZarkenterugnaardeDoelen.Indeverschillendescho-

lenwerdennaafloopcadeautjesuitgereikt.

Ophetsportterreinbegonnenomelfuurdevolksspelenvoorkinderenvantwaalf

jaarenouder.Voordejongenshardlopenmethindernissen,touwtrekken,plank-

fietsen,steenstoten;voordemeisjesblokjesrapen,hetlopenvaneenhindernis-

baanenslingerbal.


196

overeenzoheugelijkfeitalsdebevrijdingvanNederland?Zie,daarwringt’m

juistdeschoen.Menmaaktzichzogemakkelijk,altegemakkelijkwijs,datmen

metzulkefeesteniedereendient,armenzowelalsrijken.Maaru,diezorijkgeze-

gendbentmetaardsegoederen,hebtuerweleensovernagedacht,wateenstrijd

ersomsvoorafmoetgaanbijuwarmebroeder,voorhijhetbesluitdurfttenemen,

metvrouwenkinderenzichinhetfeestgenottemengen?Enhebtuweleensstil-

gestaanbijdegedachte,datdefeestvreugdevandearmevaakgevolgdwordtdoor

wroegingofzelfverwijt?Dagenvanontberingenellendevergallennietzeldenhet

genotvandefeestviering.

Entochheeftookdearmerechtopdegenietingenvanhetleven.Ookhijismens!

Maaralshijdiegenietingenmoetkopentenkostevanlatergeluk,danzijnzij

misdadig.Evenwel,niethijalleenstaaterschuldigaan.Ookwellichtinnoggro-

terematedegenen,diemeteengerusthartkunnenfeestvieren.Zijdiezichde

feestcommissienoemen,dielijstenlatencirculerenenalshetbroodnodigegeld

eris,dagenendagenvergaderenomtesprekenvanoptochten,versieringen,ten-

toonstellingen,muziek-enzanguitvoeringen,wedstrijdenetc.

Zouhetnietopdewegliggenvanfeestcommissies,ookvangemeentebesturen,

omvooralnutetonen,datonslandwerkelijkvrijis,door,zijhetslechtsenkele

keren,hetvaakhogeentreegeldvandetentoonstellingenteverlagen,doorde

minderbevoorrechtengratistedoengenietenvaneenhistorischeoptocht?Door

ookhentedoengenietenvanmuziekenzang,opdatzij,temiddenvanhetver-

maakengenot,temiddenvanhetonafhankelijkheidsbetoon

envrijheidsgejubel,vooreenogenbliktenminste,bevrijdmogenzijnvandeknel-

lendebandderarmoede?

Hetisnogniettelaat.Hetkannog!Enalzoudaardoorhierofdaarhetprogram-

mawatbeperktmoetenworden,geennood,immers:Niethetveleisgoed,maar

hetgoedeisveel’.

Ofhetkrantenberichtgeholpenheeftwordtnietvermeld.Maarmogelijkheeft

hetdezeengenewelaanhetdenkengezet.

Advertentie

Op 31 augustus verscheen in Schuitemakers Purmerender Courant een grote

advertentiemetdeaankondigingvanwaterop3en4septemberzougaangebeu-

ren.

Grootse versiering

DedagvoorKoninginnedagenhetOnafhankelijkheidsfeestopdonderdag4sep-

tember1913schreefdePurmerenderCourant:‘Diedagenstaatonsstadjeinhet

199

lemFrederik,prinsvanOranjeNassau,endegeneraalsPerponcherenFagel,

diemeteenvissersvaartuignaardewalwarengeroeid,plaatsindeoptocht.

Doorde‘Noorderpoort’enviahetNoordeindewerdhaltgehoudenbijhet

versierdeRaadhuis,waardestoetdoorB&Wwerdontvangen.Daarnaging

hetverderdoordestadomviahetZuideindeontbondentewordenopde

Broekerjaagweg.Heelwatvanonzevoorouderswarenbijdeverschillende

optochtenbetrokken.Ikgeefudenamen.

Destoetwerdvoorafgegaandoortweeherautentepaard(S.KroonenM.de

Jong).DaarachterOlympia’sfanfareinkostuum.26

OpeenpraalwagenbestuurddoorG.Reursengeflankeerddoortweehelle-

baardierstepaard(J.KeijzerenK.Zijp)zatWillem,prinsvanOranje,inde

persoonvandeheerD.Stam,metnaasthemtweepages:J.OutenJoh.Bloem,

terwijlookmej.MariaCorneliaMartenspresentwasalshuldebetoon.Men

hadvoordezegelegenheidookenkelebroersenzonenvandeprinsvanOran-

jeaangetrokken,allemaaltepaard:Jan(S.Prins),Lodewijk(K.Reijnders)

Adolf(P.Bos)enHendrik(G.Karmelk).DezonenMauritsenFrederikHen-

drikwarenpresentindepersoonvanD.LansingenA.Jonker.

Uiteraardliependaaromheen(voorde‘veiligheid’)allerleiofficierenenman-

schappen.

OokdeeerdereprinsenvanOranje-Nassauhaddeneenplekjeindeoptocht:

WillemII(P.Sluis);WillemIII(G.KleinGz);WillemIV(C.Kroon)enWillem

V(C.deWaal).

Uziet,dehelevaderlandsegeschiedeniswaszo’nbeetje‘aanwezig’opdeze

dag.Jammerdatweergeenfoto’svanhebben.

2. DetweedestoetwerdgevormddoorvertegenwoordigersvanhetFransebe-

wind,1795–1813.Officierentepaard,deGarded’honneur,maarschalkBer-

nadotte,graafdeCelles,deprefectvanhetdepartementZuiderzee.

KeizerNapoleonenzijnbroerLodewijkNapoleon,vertegenwoordigddoor

respectievelijkdeherenM.WitmondenN.Kramer,vormdenhetstralende

middelpuntvanditdeelvandestoet,‘bewaakt’doorFranseartilleristen,die

tweestukkengeschut,elkmetvierpaardenbespannen,meevoerden.

3. Hetderdedeelvandestoetwerdgevormddoordemensendiebijde‘bevrij-

ding’vanonslandin1813eenbelangrijkerolhaddengespeeld.Degeneraals

PerponcherenFagel(R.SpaansenJ.deReus)eneenEngelseofficier(A.Kra-

mer).TepaardgingenzijZ.K.H.WillemFrederik,prinsvanOranjeNassau

vooraf.De31-jarigeansjoviszouterHendrikusTheodorusBloemhaddeeer

deprinstemogenzijn.


198

Voorjongensenmeisjeswaserooknogeenwedstrijdhardlopenover200meter.

DesportverenigingenSpartaenBriniohaddensameneentweekampgeorgani-

seerd.ErwastouwtrekkenwaarbijvertegenwoordigersvanBroekinWaterland

hetopnamentegenMonnickendamenKatwoude.

Om13.00uurwaseropnieuweenoptochtvandeschoolkinderenmetversierde

poppenwagens,kruiwagens,hoepelsetc.DestartwasweerbijdeDoelen,deaan-

komstophetfeestterreinwaar,voordemooisteversieringen,prijsjeswerdenuit-

gereikt.

’sAvondswasdehelestadverlichtenomachtuureengondelvaartopdeBinnen-

dijkwaarvoordemooisteverlichtegondelsprijzenwarenteverdienenvanf15,-,

f10,-enf7,50.

Onafhankelijkheidsdag 4 september

Koninginnedagwasnogslechtsdeopmaatvoorhetgrotefeestopdonderdag.

Onafhankelijkheidsdagbegonomachtuurmethetluidenvandeklokken,waar-

naomhalfnegenkoraalmuziekvanafdetransvandegrotekerktorentengehore

werdgebracht.ErwaseenGroteHistorischeenAllegorischeOptocht,verdeeld

overvijfthema’s.

1. DestoetsteldezichopaandeKloosterdijkenklokslagkwartoverelfging

menrichtingdestad,diemenbinnentrok,nadatdetramvanhalftwaalfrich-

tingEdamgepasseerdwas.TerhoogtevancaféBellevuenamenZ.K.H.Wil-

RiekusBloemalsprinsvanOranje

nietmee?Jawel,maarinbescheidenmate.Devierjaargetijden,lente,zomer,

herfstenwinterwerdenvertegenwoordigddoorrespectievelijkdedames

N.E.Beunder,A.Groot,H.deJongeenA.deJonge.

Alsbeschermengelwasmej.C.deVriesaanwezigeneenmedewerkstermej.

G.Klerk-Bakker.

Eenallegorischeoptochtbeeldteenenanderuit.Tienmeisjessteldenvoor:

‘Watdeboomgaardonsgeeft’.Hetzalwelmetallerhandevruchtentemaken

hebbengehad.

TotslotzorgdendedamesP.Sistermans,NellyHoningh,NellyKooijenGeer-

truidaOutennogeenaantalanderen,nietmetnamegenoemdedames,voor

deuitbeelding‘Wintervermaak’.

Hopelijkhebbenaldienamenunietaltezeervermoeid,maarhetistochbestaar-

digteweten,dateenvoorouder,100jaargeleden,eenhistorischpersoonuiteen

nogveelverderverledenheeftmogenvertegenwoordigen.Ikzouertenminste

trotsopzijn,zelfsalishetmaarspel.

Volksspelen

Wasdathetdan?Onee,OphetterreinvandeheerWiedemeijer,aandeNieuwe-

zijdsBurgwal,begonnenomdrieuurdevolksspelen,waarbijallerleiprijzenvie-

lentewinnen.BijeenDriebenigewedloopbijvoorbeeldofLadderpalmen,Tob-

besteken,TonrollenofBlaastrappen.Elkspelkendeeenreglementdatvooraf

bekendwerdgemaakt.

Ongeval

Ophetfeestterreinhadeenongevalplaatsdatgelukkiggoedisafgelopen.Een

paar jongensvermaaktenzichmethetklimmenineenheistelling toen,door

schommeling,hetgevaarteplotselingomsloeg.DezoonvanS.deVrieskreegde

stellingtegenz’nbenenwaardoorhijachterovervielenbewusteloosbleefliggen.

GelukkigwasdoktervanTijenophetterreinaanwezig.Hijlietdeongelukkige

naarhuisvervoerenenconstateerdeeenlichtehersenschudding.Dejongenkwam

spoedigbijenmaaktehetalsnelweergoed.

Avondprogramma

NetalsdedagervoorwaserookopdonderdagsprakevanIlluminatieeneenGon-

delvaart.Tijdensdegondelvaartwerdendoorgymnastiek-verenigingBrinioeen

paartableauxuitgevoerd:1.Gevechtstanden;2.HuldeaanhetVorstenhuis;3.

Neerlandsonafhankelijkheid.Watgroepdrieinhield,wordtinhetprogramma

alsvolgtomschreven:‘Bovendegroepstaatdestedenmaagdmeteenpalmtakin

dehand,alstekenvanoverwinning.Daarvoorstaateenbeschermengel,aanbeide

201


200

OokdedrieNederlandsestaatsliedendieeenbelangrijkerolhebbengespeeld

bijdeomwentelingontbrakenniet:GijsbertKarelvanHogendorp(D.Don-

ker),AdamFrans,baronvanderDuynvanMaasdam(P.deWit)engraafLeo-

poldvanLimburgStirum(D.Schaatsbergen).

DaaromheenredentepaardeengroepvantwaalfKozakken,o.l.v.eenofficier.

Destoetwerdbeslotendooreendeputatievanhettoenmaligestadsbestuur.

StadsbodeSimonAlderkamp(D.Klepper),wasdekoetsier,metinhetrijtuig

burgemeesterArbman,adjunctBurgemeesterH.J.vanMarleenraadslidJb.

Teengs,respectievelijkvertegenwoordigddoorS.Bart,Jb.MolenaarenK.

Kaars.

Daarachtermuziekvanhetfanfarecorps‘Halleluja’,voortgekomenuitdeCJV

Samuel,zoalsuelderskuntlezen.

Onzevooroudershaddenerechtwerkvangemaakt,letterlijkenfiguurlijk,

wanthetmakenvandiekostuumsmoeteengeweldigkarweizijngeweest.

Datwasoverigensmaartendelehetgeval,wanteenaantalkostuumswaren

gehuurdbijdefa.A.J.BakkeraandeO.Z.Voorburgwal49inAmsterdam.

Voordepruikenendegrimeringhaddhr.D.SchoutenuitPurmerendge-

zorgd.

4. Hetvierdedeelvandeoptochtbestonduitallerleiberoemdepersonenuitde

geschiedenis, verdeeld over drie praalwagens: Zeehelden, Staatslieden en

Kunstenaars.A.StamwasMichielAdriaanszdeRuijter,JbStam,MaartenHar-

pertszTromp,J.MolwasJohanEvertsenenG.KarmelkspeeldePietHein.

UiteraardontbrakburgemeesterCornelisDirkszoon,bekendvanzijnover-

winningvandeslagopdeZuiderzeein1573,nietopdewagen.Hijwerdver-

tegenwoordigddoorJoh.Oosterbaan.

OpwagentweezatenJanPieterszCoen,destichtervanBatavia(K.Karmelk

Pzn)enJohanvanOldenbarneveldt(P.GrasdietegelijkookHugodeGroot

representeerde).S.KleinwasraadpensionarisJohandeWit.

BlijftoverwagendriemetRembrandtvanRijn(P.Beunder),JanSteen(K.Kar-

melk),JoostvandenVondelenJacobCatsineenpersoon(JbJansen,)enF.Kar-

melkdiewis-ennatuurkundigeChristiaanHuijgensvertegenwoordigde.

EenmuziekkorpsvanMarkenliepachterdezepraalwagen.

5. Hetlaatstedeelvandehistorischeoptochtwerdgevormddoorwatmenhad

genoemdallegorischegroepen.DaarinliepenmeehetGildevandeScheep-

makers(Bijltjes)enhetGildevandevissers.

Uhebttotnutoevooralmannenvoorbijzienkomen.Dedendevrouwendan

203

kantvandestraat,alleverlichtinguitviel.Eendaglaterwasdatinvrijweldehele

stadhetgeval,uitgezonderdophetWagenpaden’tZand’.Deschrijvermoettot

zijngrotespijt‘getuigen,datonze,zorijke,illuminatieinhetwaterisgevallen.

Daaromishetplanopgevat,omdegeheleversieringtotmaandagtelatenblijven.

Zondagzalerdannogeenpogingwordengedaanom‘destadinrijk-verlichte

geesttooitedoenaanschouwen’.

Ooktoen,schrijftdekrantop14september,washetnietwindstil,maarwerden

desondanksdevetpotjesendelampionsaangestoken.Deverlichtingaandewind-

kantgooideechterroetinhetetenenookdeerepoorten,waarzoveelwerkvanwas

gemaakt,bleveninhetduistergehuld.Tochwaseropstraateenfeestelijkestem-

ming,wantOlympia’sfanfarekorpstrokdoordestadenhetgeheel-onthouders-

koor‘deBlauweVaan’zongenkeleliederen.

DescribentnoemtinzijnverhaalverschillendeMonnickendammersbijname.De

heerH.VisserinhetNoordeindehadindelindeboomvoorzijnhuisoranjeappe-

lendoengroeien,destammenmooimetklimopenbloemenversierdenverlicht

eneenverlichteWbovendedeur,diealsenigewasblijvenbrandentijdensdeoos-

tenwind.‘Eenwaarlichtpuntindeoverigensduisterestraten’.

OphetWeeselandhadD.Greutereenaardigeversiering,deelsvanlevendebloe-

menenheelveellampionsaangebracht.IndeKerkstraatlietdeetalagevande

JacobMolzien,watdenationalebodemaanbrandstofopleverde:zwartesteen-

koolmetgroenenbloemenversierd,smaakvolgerangschikt.

DekosterswoningvandeHervormdekerkboodbeideavondeneenfraailichtpunt

aanheteindevandestad.IndepredikantswoningvandeLuthersegemeentein

deKerkstraat(nummer32,naastSamuël,caeg)haddenenkelenotabelenbinnens-

huisversieringmetverlichtingaangebracht.

Erblekenmaarliefstachttienerepoortenenpoortjesindestadtestaan.Deschrij-

vernoemtdestraatversieringinhetZuideindehetsmaakvolst,metnietsdanguir-

landesvangroenenoranjeaanwittepalenbevestigd,metomdevoettotruimeen

meterhoogklimopgroeimetwitterozenenbijdeDamsluisdemooiintoonge-

houdenpoortaandeZuidzijde,wijldieinhetNoordentevolenteveelkleurig

werd.

Describentgeeftvervolgenszijnindrukvantweedagenfeestvieren.Optochten

metmuziekopKoninginnedag,waaronderkleutersmetversierdepoppenwa-

gens,jongensmetversierdehoepels.Deverenigingvoordrankbestrijdinghadeen

boot,verlichtmeteendoekuitgespannen,waaropstondgeschreven:Ruim2300

inwonersenslecht49geheelonthouders,meteengrootvraagteken.

Eenkooro.l.v.dhr.Siemerzongmetpianobegeleidingdriestemmigenkeleliede-

ren,waaronder‘InLiefdeSaam’.


202

kantengeflankeerddooreenvrouwenfiguurmeteenbazuinvoordemond,de

vrijheidverkondigende.OpdevoorgrondenkeleNederlandsesoldaten,diede

voorhenliggendeFransesoldatenhebbenoverwonnen.Dezelaatstenworden

doorpleegzustersverbonden’.

Vuurwerk

Defeestelijkhedenwerden’savondsomhalftienafgeslotenmeteengrootsvuur-

werk.Waterwerdafgestokenstaatnauwkeurigvermeldinhetprogramma.Net

alsinonzetijdginghetomlichtengeluid.Tussendoorwasooknogsprakevan

elektrischvuurwerk,vuurpijlen,telegrafenenlicht.

NaafloopvanhetvuurwerkwerdeneropdeGouwzee‘Reuzen-Vreugdevuren’

gebrand.

DaarnakoniedereenterechtvooreengezelligebijeenkomstinhetDoelenHotel,

hetHofvanHolland,Bellevue,deZwaanenanderelokalen.

Extra trams

Erwasaanallesgedacht,ookdathetweleenslaatkonworden.Daaromredener

dieavondomelfuurextratramsnaarAmsterdamennaarEdamkonjezelfsom

halfeennogopstappen.JemoestdanwelomtienvoortwaalfbijhetTolhuis-Sta-

tionzijn.

Terugblik op de beide feesten

Uiteraardwerdookindemediaverslaggedaanvandefeestelijkheden.DePurme-

renderCourantschrijft:‘Zoalsgewoonlijkisookwoensdagweerdeverjaardag

vanonzevorstinmetopgewektheidgevierd.Voornamelijkgeldtheteenfeestvoor

deschoolkinderendataanvingmeteenoptochtdoordestad,metdemuziekvan

Olympia’sfanfareenHalleluja,waarbijeenaubadeaandeburgemeesterwerd

gebracht’.

Minpuntjeopdiedagwasdatdewind’savondsietwattesterkwas,waardoorde

feestverlichtingslechtstendelekonwordenontstoken.Maarhetdamescomité

kanmetzeerveelvoldoeningterugzienophetdoorhaargeorganiseerdefeest,

aldusdescribent.

Eenanderekrantmeldt:‘Nogmethetfeestgewoelindeorenbenikgenoodzaakt

mijneertezettenomonzelezersietstevertellenvandefeestenbinnenonzeklei-

nevesteenikwiltrachtenhieraanzogoedenzokwaadalshetgaat,natweedagen,

waarinontzettendveelvanjegezichts-engehoororganengevergdwordt,tevol-

doen’.

DeheerLakemaninhetNoordeindehadz’nhelehuisverlicht,maarhelaas,de

felleoostenwindopdeavondvande3eseptemberhadervoorgezorgd,dataanéén

Eerderverteldeikudaterproblemenwaren,voorereenbreedvertegenwoordigd

comitéwasgevormd,omdefeestelijkhedenvoortebereiden.ToenMonnicken-

damin1915eennieuweburgemeesterkreeg(Versteeg),schreefeenjournalistin

dekrant:‘TypischebevolkingdieMonnickendammers.Ingewonetijdenzich

verliezendinallerleikwestietjesvanpartijen,zijnzenooitmeereensgezinddan

bijfeestelijkheden.Enwateenandereplaatskan,datkanMonnickendamdanin

enminimumvantijd’.

Wel,uhebtzojuistde‘werkelijkheid’vandezeconstateringkunnenlezen.

Tot slot

Nadereeksherdenkingensinds1813,zalerookditjaaraandachtwordengeschon-

kenaandedagdatNederlandvrijwerdvanFranseoverheersing.EriseenNatio-

naalComitésamengestelddatvieringenvoorbereid,dieop30novemberbegin-

nen(Scheveningen),terwijlerinmaart2014(DenHaag)aandachtzalzijnvoorde

grondwetengrondrechteneninseptember(Maastricht)eenprogrammadatzo-

welinhoudelijkals

feestelijkingaatop

onzeinternationale

politieke,zakelijke

encultureleverbin-

dingen.

Twee vieringen in

2015sluitendereeks

festiviteiten af. In

april van dat jaar

gaat het in Zwolle

om aandacht voor

actiefburgerschap,

voorvrijwilligersen

het verenigings-

205


1988

Debeidefanfarekorpsen,o.l.v.dhr.SteggerdauitEdam,lietenzichnietonbe-

tuigdterwijlhetRozencomiteo.l.v.mej.E.SchweekeopdemotorvanC.deMoes

hadplaatsgenomeneneveneenseenliedzongopdemelodievan‘Wijlevenvrij,

wijlevenblijopNeerlandsdierbregrond’.

Eendaglater(4septemberdus,caeg)kwamenvanheindeenverrevreemdelingen

naardestad,omopdedagvandeonafhankelijkheidtekijkennaardehistorische

enallegorischeoptocht.Hetwasprachtigweer.Klokgeluiklonkenkoraalmuziek

vanafdetransvandetorenvandegrotekerk.

Opdesportterreinenhaddenallerleivolksspelenplaats,waarbijaardigeprijzen

teverdienenwaren.Mindergoedgewaardeerdenontvangenwerddetouwtre-

kwedstrijdtussentweevijftallenvanBroekinWaterlandenMonnickendam.

‘Eenigejongeliedenwarenzosterkdoorijvermachttotvervoeringgebracht,dat

zeletterlijkallemenselijkheidverlorenenófuitgeputfutlooseindigdenófeer

gelekenopwildedieren,dieelkaarprooibetwisten’.

Desporteisteverdernogeenpaarslachtoffers,eenmeisjekneusdehaarvoetdie

daardooropzwol.Maar,zogaatdescribentverder,‘nergenswerdverdereenwan-

klankvernomenengelukkighebbenwemaareenenkelegezien,diezichaanal-

coholtebuitenisgegaan’.

‘Nogmoetenwevermeldendatopverschillendeplaatsenwaardeoptochtpas-

seerde,dePrinsdoorjongemeisjeseenliedwerdtoegezongen,watnietaltijdge-

lukkigslaagde,metuitzonderingvanhettweestemmigkoortjeaandeKrimen

Binnendijko.l.v.mej.A.Kleindatzeerzuiverwasenuitmunttedoorvoordracht

enklankgehalte’.

‘Eenaardigvuurwerkbeslootdedagen.Totindemorgenbleefmeninverschil-

lendekoffiehuizenprettigenjoviaalbijeen’.

Eenpaardagenlatervoeldedekrantzichverplichtnogeenkleinenabetrachting

overdefeestentegeven.Aparteaandachtkreegdegymnastiekvereniging‘Brinio’

dieopdeavondvanKoninginnendag,mooiegroepenoverhetwatervertoonde.

Hetkwamhelaasniethelemaaluitdeverf,vanwegedekoudeoostenwindenhet

uitwaaienvandelichtjes.ApartvermeldwerdookhetfanfarecorpsvanMarken,

datdehistorischeoptochtafslootendeallegorischevoorafging.Meegekomen

wareneengrotegroepMarkers,meestjongevrouwenenmeisjes,innationaal

kostuum.‘Kortom,ookMarkenheeftbijgedragentotdealgemenefeestvreugde

endezeisgrootgeweest’.

Ikhoopdatu‘indegeest’eenenanderhebtzienvoorbijkomen.Hetwasvoor

stadgenotenhonderdjaargeleden,minstenszo’ndagvanherinneringals2006

wasenisvoordehuidigegeneratieMonnickendammers!

204

207

KoninkrijkderNederlandenonderbestuurvankoningWillemI.

7.JOM2001,blz.68vv.ZieookJaarboekWaterland1999blz.56vv,een‘live’verslagvanA.N.vanSanen

Teengsuit1799.

8.Dedrieoranjekoningen,WillemI,IIenIII,J.G.Kikkert,ASPEKt2010,blz.16

9.Desituatiein1813isbeschrevendoorJohanJoorin:DeadelaarenhetLam,blz.348vv.

10.DeScheveningsewegiskilometerslange,kaarsrechteweg,ontworpendoorConstantijnHuijgns,in

1653aangelegdtussenhetoudecentrumvanDenHaagenScheveningen.DeeersteNederlandsetram

(paardentram),aangelegdin1864,liepoverdezeweg.Vandaagrijdtereenelectrischetram.Erstaateen

bustevanHuijgensbijdeingangvandeScheveningsebosjes,terhoogtevandeAryvanderSpuijweg.

Hijmaaktookeengedichtoverdeze‘Zee-straet’.

11.MeeroverkoningWillemIvinduinboekenals:‘DedrieOranjeKoningen(ziebijnote8),blz.7-63

enC.Fasseur,Degekroonderepubliek,blz.34vv,uitg.DeBalans,Amsterdam

12.DegeschiedenisvanScheveningen,JCVermaas,dl.1

Herdenkingen in Monnickendam

1814 – een jaar onafhankelijkheid

1815 – twee jaar onafhankelijkheid

1863 – 50 jaar onafhankelijkheid







1865 – slag bij Waterloo

1873 – 300 jaar slag op de Zuiderzee

1966 – 600 jaar Stadsrechten Monnickendam

1973 – 400 jaar slag op de Zuiderzee

2006 – 650 jaar Stadsrechten Monnickendam


206

levenenvoorinitiatievendiemensennemen,omonzesa-

menlevingvooruittebrengen.

Op26september2015iserinAmsterdameenfeestelijke

slotmanifestatierondomhetthema‘eenheidinverschei-

denheid’.

Datisallemaalnog‘ver’weg.Hetdoelvanmijnverhaalwas

om u te herinneren aan uw feestvierende voorouders in

1913.Jammerdatzehetonszelfnietmeerkunnenvertel-

len.

Ds. C.A.E. Groot

cae-grootAzonnet.nl

Bronnen

KrantenWaterlandsarchiefPurmerend.

GemeentelijkestukkenB&WenRaadMonnickendam;idemingekomenstukken

Boeken

*GodreddeNederland,gedenkschriftdoorJ.Kuiper,1813-1913,uitg.Nijverdal,1913,20pagina’sen52

illustraties

*BlikkeninhetVerledenvanWaterland,G.vanZeggelaar

*DeFranscheoverheersching,C.F.GijsbertiHodenpijl

*Gedenkboek1813,dl.1,Staatkundigegeschiedenisvandeomwenteling,Haarlem,deervenF.Bohn.

Noten

1.StadhoudersenKoningen,P.J.Rietbergen,uitg.BekkingenBlitz,Amersfoort/Brugge

2.Inapril1815kregenzijvankoningWillemI,alsdankvoordezemoeilijkeengevaarlijkeovertocht,

elk600gulden.

3.DeFranscheoverheersching,C.F.GijsbertiHodenpijl;DeadelaarenhetLam,JohanJoor;

Gedenkboek1813dl.1,G.J.W.KoolemansBeijnene.a.,Haarlem,deervenF.Bohn;

Monnickendam,WaterlandenMarken,W.vanEngelenburg;BlikkeninhetverledenvanWaterland,

GvanZeggelaar

4.JaarboekjeOud-Monnickendam(JOM)2001en2002

5.JOM2011,2012

6.Gedenkboek1813,blz.vii;

Hetgedenkboekgeeftvervolgenseenuitgebreidestaatkundigegeschiedenisvandeomwenteling.

BoeiendvoorwievandetailshoudtoverdelaatsteperiodevanNapoleonenhetbeginvanhet

209

De plannen voor de drooglegging van de Purmer

J. Mewe-Reekers

In1622wasdePurmeromdijktendrooggemalen.Nukonwordenbegonnenmet

deaanlegvanvaartenendeindelinginkavels.Dewerkzaamhedenvoordeze

droogleggingwarenin1620aanbesteedenhaddendustweejaargeduurd.Drie

jaareerderwashetoctrooivoordebedijking,op10juni1617,doordeRidderschap,

EdelenenStatenvanHollandenWest-Friesland,verleendaandestedenMonnic-

kendamenEdam.1Hieraanwarenvelejarenvoorafgegaanwaarinsteden,koop-

liedenenregenten,iedermetzijneigenbelang,geprobeerdhaddenhetoctrooi

opdebedijkingvandePurmerteverwerven.Alsmotivatievoordeverleningwerd

gezegddatbeidestedenveellasthaddenondervondenvande‘Troubels’d.w.z.de

oorlogmetSpanjeenbovendienbetekendehetwerkvoordevelewerkelozen.Ook

zouhetgrondoppervlakaanzienlijkvergrootworden.

AlgeruimetijdwerdenmereninNoord-Hollanddrooggelegd,éénvandeeerste

washetin1430bedijkteLimmermeerbijLimmeneninlatertijdin1556hetEg-

mondermeerenin1566hetKooimeerbijAlkmaar.2

VoordedroogleggingvandeBeemsterwareneralplanneninde60eren70erjaren

vandezestiendeeeuw.3DoordeopstandindeNederlandenendedaaropvolgen-

deoorlogmetSpanjewerdendezeplannennietgerealiseerd,maartoendeoor-

logshandelingenzichverplaatstenvanHollandenZeelandnaarhetzuidenen

oosten,kwamdehandelinhetwestentotbloei.

DekoopliedenindeHollandseenZeeuwsestedenverdiendenveelgeldenzoch-

tenvoorhunkapitaalgoedebeleggingsmogelijkheden.Indietijd,hetbeginvan

de17eeeuw,wasbeleggeninonroerendgoedéénvandeweinigeopties.Beleggen

indroogmakerijentrokdanookveelbeleggers.

Eind1601werderindevroedschap(hettoenmaligegemeentebestuur)vanPur-

merendalgesprokenoverplannentotbedijkingvandemeren.Ditkangeziende

liggingvandestadtussenBeemsterenPurmeralleenbetrekkinghebbenopdeze

beidemeren.4

UiteindelijkwerddeBeemsteralseerstedrooggelegd.Hetverzoekvaneenaantal

Amsterdamsekoopliedenbeginmei1607omditmeertebedijkenwerdalop

208

WaterlandsArchiefPurmerend

ArchiefvanhetHoogheemraadschapvandeUitwaterendeSluizenvanKennemerland

enWest-Friesland,nr.1145

211

D E P L A N N E N V O O R D E D R O O G L E G G I N G V A N D E P U R M E R

HetverzoektothetverkrijgenvanhetoctrooivoordedroogleggingvandePur-

merdoorEdamwerdechternietinbehandelinggenomendoordeStatenvanHol-

landenWest-Friesland.

Indecember1607hadBoudewijns,eenkoopmanuitAmsterdam,deStatenver-

zochthemoctrooiteverlenenvoordebedijkingvandePurmer.Erwerdechter

beslotenditverzoektweejaaruittestellen.8Monnickendamkomtpasin1609in

beeld.ToenbeslootdevroedschapvandiestaddebeideanderestedenaandePur-

mer,EdamenPurmerend,voortestellengezamenlijkhetoctrooiaantevragen.9

DitwasdeeerstekeerdathetinitiatiefvanMonnickendamuitging.Bijditvoor-

stelzalAdriaanTedinghBerkhout,stadspensionarisvanMonnickendam,weleen

belangrijkerolhebbengespeeld.AlshoofdingelandvandeBeemstermoethijzich

hetbelangrijkefinanciëlevoordeelbijeendergelijkeonderneminggerealiseerd

hebben.BijdedroogleggingvandeBeemsterhadhijingeschrevenvoorintotaal

315morgen.10Eénmorgenis1.077ha,dusintotaalvoor334,3ha.

DezetweedepogingtotdroogleggingvandePurmerliepechterookopnietsuit.

Purmerendhieldechterweleenvingeraandepols,toenindezomervan1611Bar-

naertBoudewijnszonderhandelingenbegonmetEdamom‘cumsociis’dePur-

mertebedijken.PurmerendvroegdeStatenvanHollandenWest-Frieslandom,

zodrahetoctrooizouwordenaangevraagd,destadeenkopievandeaanvraagte

sturenenniettebeslissenvóórzijwerdgehoord.11Laterbijdeverlotingvande

kavelsindeBeemsterwerddezeBoudewijnsookgenoemd.12Deregeerdersvan

Edamwildenechterdathijeerstdenamenvanzijnmedestandersbekendzou

maken,zodatmetwistwieerachterdezeplannenzaten.13

Boudewijnszsteldeechterdatdestadeerstduidelijkmoestmakenwathaarbe-

langenbijdebedijkingzoudenzijn,danwerdduidelijkwaaroverhijmetzijn

participantenkonoverleggenendankonmenmetdeonderhandelingenbegin-

nen.Devroedschapbleefechterbijhaarbesluit,eerstmoestendenamenworden

genoemdendanpaskonmenoverleggen.14

Erwarenechternogmeerbelangstellenden.Innovember1611vroegentweepar-

ticipantenvanheteersteuurvandeBeemster,DirckvanOsenArenttenGrooten-

huis,octrooiaanvoordebedijkingvandePurmer.Ookhunverzoekwerddoorde

StatenvanHollandenWest-Frieslandvoortweejaaruitgesteld.15

Eendroogleggingmoetheelprofijtelijkzijngeweest,wantindeeerstehelftvan

1612deeldendeburgemeestersvanEdamaandevroedschapmeedaterietsinDen

Haagwasvoorgevallendathunstad‘concernerende’.Hetmochtabsoluutniet

210

21meivanhetzelfdejaargehonoreerdinDenHaag.Dezesnellebehandelingvan

hetverzoekkantemakenhebbengehadmetdeachtergrondvandeaanvragers.

NaastrijkeAmsterdamsekooplieden,warenookveleHaagseambtenaren,zoals

ledenvandeHogeRaad,hetHofvanHollandenstadspensionarissen,waaronder

dievanMonnickendam,AdriaanTedinghvanBerkhout,onderdeparticipanten.5

DoorhunaanwezigheidenfunctiesinDenHaagenhunfamiliebanden,hadmen

veelonderlingecontacten.

StondbijdedroogleggingvandeBeemsterhetdirectefinanciëlebelangvanpar-

ticulierenvoorop,bijdePurmerlagditanders.Hierwarenhetdebelangenvan

destedendievooroplagen;Monnickendamhooptedatdebedijkerszoudenzor-

genvoorhetopdieptehoudenvanhaarhaven,vanhetspuitotdeboomvoorha-

ven.Dezeboomwaseenpaal,dieinhetwaterlagendehaven’snachtsafsloot.Dit

werdgedaandoordeboomsluiter,eenambtenaarindienstvandestad.Voor

Edamwashetvoorhaareconomischoverlevenvangrootbelangdateraandeoost-

zijdevandestadeengoedesluiszouwordengebouwd,zodathetslibindevaar-

geulletterlijkenfiguurlijkbuitendedeurzouwordengehouden.

Ditwaseerstnietzo.Destadwasalsindshetmiddenvande16eeeuwinconflict

metUitwaterendeSluizenvanKennemerlandenWest-Frieslandovereengoede

waterkeringinhaarhaven.6DePurmerstondviaEdaminopenverbindingmet

deZuiderzee.Voorhaarvoortbestaanhaddestaddiedoorstromingvanhaarha-

vennodigomdeneerslagvanslibtegentegaan.Zijweigerdedanookeenwater-

keringinhaarstad.Hetinstromendezoutewaterzorgdeechtervoorsteedsmeer

problemenvoordeoudelandenronddePurmer.Uiteindelijkdoorvelehogevloe-

denzagin1605ookEdamhetbelangvaneengoedesasinhetOosteinde.

HeteersteverzoektotdroogleggingvandePurmerkwamvanEdam.Inseptem-

ber1607reisdenvertegenwoordigersvandiestadnaarDenHaagvooreenoctrooi-

verzoek.

DitverzoekmoetalseenverrassingzijngekomenvoorPurmerend.Hungedepu-

teerdemoestzosnelmogelijknaarDenHaagreizenomindeStatenGeneraalmee

tedelendatzijnstadnoggeenbeslissinghadgenomenovereeneventuelemede-

werkingaaneenoctrooiaanvraag.Ookverzochtmeneenkopievanhetoctrooi-

verzoekvanEdamtemogenontvangen.7Destadwasdrukbezigmetdebedijking

vandeBeemsterenzaldaarmeehaarhandenvolhebbengehad.Menzalookbe-

zorgdzijngeweestvoorhetverliesvaneengoedeverbindingmetdeZuiderzeeen

hetverliesvanhaarvisserij.LaterzoueenringslootronddePurmermeteengoe-

debreedteendiepteditbezwaaropheffen.

213


Hijboodookaantweevanzijnknechtenmethungereedschapnaardestadtestu-

renomdaarzijdenstoffen‘egalementenofanders’temakenendatelkca15werk-

nemersnodigzouhebben.Dekomstvandezeambachtsliedenzoueenbelang-

rijkeeconomischestimulansbetekenenvoordestad.24Intienpuntenwerdende

voorwaardenvanEdamvastgelegd,waaraandebedijkersmoestenvoldoen,alvo-

rensdestadhetoctrooizouaanvragen.

Hetoverlegresulteerdeineenovereenkomsttussendestadendebedijkers,hier-

instondalseerste,datdebedijkerseensluiszoudenmakenaandeoostzijdevan

destad,eensluisdienaasthetbuitenhoudenvanslibdestadookzoukunnenbe-

schermentegenhoogwater.

Debedijkerszoudendezesluisonderhouden.Ookmoestderingvaartworden

aangelegd,meteenbreedtevanvijfroedenwijdeneendieptediedestedenrond

dePurmerlatergezamenlijkzoudenovereenkomen.25Dezedieptewerdlaterge-

steldopzesenhalvevoet.26

UiteindelijkwerdhetoctrooiverzoekingedienddoorEdamenMonnickendam.

Purmerendhadzichteruggetrokkenenbehoordenutotdeopposanten.

IndeStatenvergaderingwerdechterbeslotenditoctrooiverzoekeerstnaarde‘Ka-

merevandeReeckeninge’testuren.Alleopposantenzoudenwordenbenaderd,

ditwarendedijkgraafenheemradenvandeUitwaterendeSluizenvanKennemer-

landenWest-Friesland,destedenAlkmaarenPurmerendendedorpenKatwou-

de,IlpendamenPurmerland.27Deeerstevoorzaggroteproblemen.DePurmer

waseengoedeboezemvanca3000morgentalenvoorhetovertolligewateruit

KennemerlandenWest-Friesland.Doorditmeerkonhetwaterwordenafgevoerd

doordesluizenvanEdamenMonnickendam.

HoewelbijdedroogleggingvandeBeemstergoedeafsprakenwarengemaaktmet

debedijkers,haddentochdiverseomliggendepolderswateroverlastgehad,en

hadhetverzwarenvankaden,dijkenendammenveelkostenmetzichmeege-

bracht.28

Alkmaarzagdebelangenvanhaarscheepvaartvanennaarhetzuidenbedreigd,

deoverigeplaatsenhaddenvanoudshervisserijrechtenopdePurmergehad.

Op6december1612vielhetbesluitdathetoctrooinietzouwordenverleend.

Deredenenvoordeafwijzingwarenduidelijk;deRekenkamerhadeennegatief

advies gegeven en bovendien liep het verzoek van Dirk van Os en Arent ten

Grootenhuisnog.Bovendienwerdendebelangenvandeoverigeopposantente

zeerbedreigd.

Op9december1613kwamdevroedschapinEdamweerbijeenomdeafwijzingte

bespreken.Erwerdafgesprokendatmenopnieuweenverzoektotbedijkingzou

indienen.

212

bekendworden,devroedschapsledenmoestenonderedeverklarenhetgebeurde

geheimtehouden.16

NaaraanleidingvandegebeurtenisseninDenHaagwerdbeslotennamensdedrie

steden,Edam,MonnickendamenPurmerend,hetoctrooiaantevragen.Gepro-

beerdzouwordenofdestadEdamminstens400morgentalenaankavelsinde

nieuwepolderkonverkrijgen.17

InmiddelshaddendestedenEdamenMonnickendamindezomervan1612van

drieparticulierendeheerlijkhedenPurmerlandenIlpendamgekocht.HetHuis

VanEgmondhadsinds1468dezeheerlijkhedeninbezit.Delaatstetelguitditge-

slacht,PhilipsLamoraal,hadveelschuldenentoenhijnaarFrankrijkuitweekin

1605liethijzijngrafelijkebezittingenachtervoorzijnschuldeisers.18In1611wer-

denbeideheerlijkhedenvoordehelftgekochtdoorAdriaanvandeBurcht,een

zijdenenwollenstoffenverkoperinDenHaag.VandeanderehelftwerdenFrede-

rickvanElburghenGonsaloGybelseigenaar.Voordezelaatstekwamdeverkoop

aanbeidestedengoeduitwanttottweekeerwashemdoordeStatenvanHolland

enWest-Frieslanduitstelvanbetalingverleendoppersoonengoederen.19

In1610warendebeideheerlijkhedenookaltekoopgeweest.Purmerendhadtoen

belangstellinggehad,destadwastoenbereid100tot150guldenbovendevraag-

prijsvanf.4000.-tebieden.20DeaankoopsomdiedestedenEdamenMonnicken-

dammoestenbetalenlagaanzienlijkhogernl.f.21.550.21

DitgrotebedragwerdechterbetaalddoorAernoutCabaut,metdeafspraakdat,

zodrahetoctrooizouwordenverkregen,VolkertOverlander,lidvandeadmira-

liteitinAmsterdam,aanhemofzijnerfgenamenditbedragzouvergoeden.De

heerOverlanderzouhiervoordanbeideheerlijkhedeninleenontvangen.22Door

dezeaankoopwarenallerechtenvanhogeenlagejurisdictie,metdevisserijvan

Necken100morgenindePurmer,innaameigendomvanbeidesteden.Hierdoor

warenerookgeenconcreteobstakelsmeervoordebedijking.Niemandkonnog

buitenbeidestedenenigrechtopdePurmerdoengelden.Beslotenwerddever-

tegenwoordigervandenieuweplannenmakersuittenodigenomindevroed-

schapdeplannentoetelichten.23DitwasAernoutCabeau(CabautofCobbaut)een

Amsterdamslakenkoopman.Ookhijwaséénvandeingelandenbijdeverloting

vankavelsindeBeemster.

Op17november1612washijbijdevroedschapinEdam.Hijdeeddestadallerlei

gunstigevoorstellen.Zoverteldehijdathijzoukunnenbewijzendatvandeheer-

lijkhedenIlpendamenPurmerlandgeenhonderd,maarzevenhonderdmorgen

indePurmerlagen.WanneerhijditnietkonbewijzenzouhijdearmenvanEdam

duizendCarolusguldensgeven.

215


bedijkers,zodatdestaddezelfdevoordelenzouhebbenm.b.t.grondindenieuwe

polder,molensenminderonderhoudaandeoudedijk.37

TotdegoedkeuringvandeStatenvanHollandenWest-Frieslandinjuni1617werd

doorallepartijen,zowelmetelkaaralsiedervoorzichmetbedijkersveeloverleg

gevoerd.

DedijkgraafenheemradenvanNieuwendam,Schardam,Akersloot,Uitgeest,

GraftenDeRijplietenop20mei1617UitwaterendeSluizenwetengeheelachter

debedijkingvandePurmertestaan.38ZijsprakendehoopuitdatUitwaterende

Sluizeneindelijkzijnnaamzouwaarmakenenhenbevrijdenvan‘deschuttinge

vantgrovezeewater’datviaEdamnaarbinnenstroomde.Doorhetinlatenvan

hetzoutewaterhaddenveelarmeweduwenenwezen’geweend’datde‘vruchte’

vanhetveldbedorvenenlandweggespoeldwas.Bovendienwildenzijafvande

hoge bijdragen die zij moesten betalen aan het onderhoud van de haven van

Edam.

Op10juni1617werddoordeStatenGeneraalhetoctrooivoordedroogleggingvan

dePurmerverleend.Op29juni1617gingdevroedschapvanEdamakkoordmet

devoorwaardeninhetoctrooi.ZowelEdamalsMonnickendamkregenelk400

morgenindenieuwepolder.IndestadEdamzounaasthetmakenvaneengoede

sluisbijdeZuiderzeeaanheteindevanhetOorgat,desluisindeVrouwensluis

wordenvernieuwd.

HetbelangrijkstevoordestadEdamwasdetoezeggingvoordebouwvaneen

nieuwesluisbijdeZuiderzee.39

Dekostenvoordebouwenonderhoudzoudengeheelkomentenlastevandebe-

dijkers.

In1619werdbegonnenmethetmakenvanderingdijkronddePurmerenop29

oktober1620wasdedijkdicht.In1622wasdepolderdrooggevallenenop12au-

gustuswerdbegonnenmetdeverkaveling.40

Noten

1 WA,OAE,no.439

2 Bouman,blz.22-23

3 Oud-archiefBeemster,no.1

4 WA,OAP95b,tussen29-10-1601en01-01-1602

5 Danner,blz.15

6 Bouman,blz.64

214

Daarmenzoaanelkaarverbondenen‘verknocht’was,washetmoeilijkeenan-

derekoerstegaanvaren.AdriaenCabbautzougevraagdwordenopnieuwaante

gevendathijzijnmede-participantenkonvertegenwoordigenbijdevolgende

aanvraagvooreenoctrooi.29

Datvoorjaargingmendoortastendtewerk;vertegenwoordigersvandeStatenvan

HollandenWest-Frieslandwerdenuitgenodigdinlocotekomenkijkenenmet

debelanghebbendentespreken.30

Indezomervan1613gingeenburgemeestervanEdamnaarSchagen.Daarlogeer-

deopdatmomentderaadspensionarisJohanvanOldenbarneveltbijdeHeervan

Schagenomhemteverzoekendeproblemenrondhetoctrooitekomenbespre-

ken.31

Deraadspensionarisstemdetoe.HijzoueerstnaarMonnickendamgaanenver-

volgensindeloopvandemiddagnaarEdam.Devolgendedagzouhijverderrei-

zennaarPurmerend.

Voordemaaltijden,middagenavond,besteldedesecretarisvanEdambijCabbaut

een kok, Jeremias met zijn gereedschap en een pasteibakker. Zij moesten

o.a.meenementweegoedeWestfaalsehammen,eenpaarschapenboutenvanhet

zuiglam,enigegoedekonijnen,drieofvierpaar,artisjokken,asperges,debeste

rinsewijnenindientekrijgenzes‘sneetjesverse‘sallem’.32Eensuikerbakkerwas

nietnodig,diewasaanweziginEdam.

NahetvertrekvanVanOldenbarneveltwerdCabbautuitgenodigddoordevroed-

schapdeovergeblevenwijnenanderedrankentehelpenopdrinken.33

Februari1614gingseigneurCabbautfailliet.OpvoorstelvanAdriaanTedinghvan

Berkhoutwerdbeslotendoortegaanmetdeplannenvoordebedijking.34

Van1609tot1616zijnervanMonnickendamhelaasalleeneenpaarkladresoluties.

Vandietijdisergeenresolutieboek,waaruitblijkthoeactiefmendeplannenvan

debedijkingvandePurmerheeftaangepakt.Erzijnslechtseenaantalsummiere

aantekeningen.

Op24augustus1614werdendedoorEdamnaardevroedschapgezondenzescon-

ditiesbesproken.Dezeconditieszijnechternietvermeld.35Ookwerdhiervan

nietsschriftelijkvastgelegd.

Op24april1616zouopverzoekvandeburgemeesterseenaantalvroedschapsle-

deneenstukopstellen,waarindepuntendievoorMonnickendamhetmeeste

voordeelzoudenopleveren,wordenvastgelegd.36Ookdezepuntenstaannietver-

meld.

Devolgendeaantekeningisvan26maart1616waarinbeslotenwerdEdamtever-

zoekeneenkopietesturenvandeconditiesdiezijhaddenafgesprokenmetde

Bronnen en literatuur

Ongedrukte bronnen:

WaterlandsArchiefPurmerend

OudarchiefMonnickendam(OAMonnickendam)

OudarchiefEdam(OEEdam)

OudarchiefPurmerend(OAP)

ArchiefvanhetHoogheemraadschapvandeUitwaterendeSluizenvanKennemerlandenWest-Fries-

land(AUS)

ResolutiënvandeStatenvanHolland

Literatuur:

BoumanJ.,Bedijking,Opkomst en Bloei van de Beemster,Purmerend1857

DannerH.S,Van Water tot Land, van Land tot Water, verwikkelingen bij de indijkingen van de Beemster,

Wormerveer1987

MoelkerH.P.,De Heerlijkheid Purmerland en Ilpendam,Purmerend1978

VanZwet,Lofwaerdighe dijckagies en miserabele polders,Hilversum2009

217


216

7 WA,OAP94b,09-09-1607

8 WA,ResolutiënvandeStatenvanHolland,18-12-1607,blz.375

9 WA,OAM,21,18-10-1609

10 Bouman,blz.47

11 WA,OAE,65b,158r

12 Bouman,blz.300

13 WA,OAE65b,blz.158r

14 WA,OAE65b,158r

15 Danner,blz.10r

16 WA,OAE65b,blz.168r

17 WA,OAE65b,blz.169v

18 Moelker,blz.43

19 WA,ResolutiënvandeStatenvanHolland,blz.248/271

20 WA,OAP,nr.94b,18-04-1610

21 WA,OAM,nr.766

22 WA,OAE,nr439

23 Ibidem

24 WA,OE,nr.65b,blz.172v

25 WA,OAE65b,blz.172v

26 WA,OAEnr.434

27 WA,ResolutiënvandeStatenvanHolland,blz.277

28 WA,UitwaterendeSluizen,nr.1145-1/2

29 WA,OAE,65b,blz.174v

30 WA,OAE,,65b,blz.184v

31 WA,OAE,nr.149

32 WA,OAE,nr.149/2

33 WA,OAE,nr.149

34 WA,OAE,65b,blz.192

35 WA,OAM,no.21,blz.35r

36 Ibidem,blz.46v

37 WA,OAM,nr.21,blz.43r

38 WA,AUS,nr.1145,no.7

39 WA,OAE,65b,blz.236r

40 VanZwet,blz.484

219

Vier eeuwen gemeentezang in de Grote kerk van Monnickendam

Ds. C.A.E. Groot

Opzaterdag25meiwordtindeGrotekerkvanMonnickendamhetnieuweLied-

boekvoordeKerkengepresenteerd.Datisveertigjaarnadebundeldiesinds1973

inProtestantsekerkdienstenwordtgebruikt.Naastpsalmenengezangenbevat

hetLiedboek2013eenaantalnieuweliederen,afkomstiguitverschillendetradi-

ties,bundelsenlanden.

Depresentatievanditnieuweliedboekwasvoorondergetekendereden,omde

stedelijkeenkerkelijkearchieventeraadplegen,metalsuitgangspuntdevraag:

hoeiserdoordeeeuwenheenindeSt.NicolaaskerkvanMonnickendamgezon-

gen?Immers,indezekerkkwamvanaf1574deGereformeerdegemeentebijeen,

in1816NederlandsHervormdeKerkgenoemdeninmei2004opgegaanindePro-

testantseKerkvanNederland.

Mijnverhaalbegintmetwathistorischeinformatieoverkerkelijkezangenmu-

ziekinhetalgemeen.DaarnarichtenwedeaandachtopMonnickendam.

Zang en muziek

Sindsmensenheugenismakenmuziekenzangdeeluitvanhetlevenopaarde.De

bijbelnoemtopéénvandeeerstebladzijdeneenman–Jubal–diedevaderisge-

wordenvanallendiedefluitendeciter(harp)bespelen.Blaas-ensnaarinstrumen-

tendus.

DeapostelPaulusheeftintweevanzijnbrieveneennotitieoverhetzingenvan

‘psalmen(liederenbijsnarenspel),lofzangen(hymnen,liederenmetmeerstrofen

en/ofcoupletten)enliederendoorde(Heilige)Geestgeleerd’(1).Hoedat‘zingen’

geklonkenheeft,wetenweechterniet.

Kerkhistoricinemenaan,daterindeoudchristelijkekerk,vanafdederdeofvier-

deeeuw,psalmenwerdengezongen.Gezongenwerderookinkloosters,waarde

psalmeneenplaatshaddenindegetijdendiensten.Opnieuw,hoediepsalmen

toenhebbengeklonken,isnietbekend.Misschienherinnertdemanier,waarop

dechazan,devoorzangerindejoodsesynagoge,degemeentezangleidt,enigszins

aanhetzingenvanweleer.OokhetGregoriaansinderooms-katholiekeKerkzou

ereenafgeleidevormvankunnenzijn.

218

221

V I E R E E U W E N G E M E E N T E Z A N G I N D E G R O T E K E R K V A N M O N N I C K E N D A M

Het Geneefs Psalter

Depsalmenvormenindebijbeleenapartbijbelboek,

maardiekanjenietzingen.Daaromhebbenmeerderen

zichingezetompsalmberijmingentemaken(3).InNe-

derlandkwameenvertalingtotstandvandeGeneefse

psalmen,waarbijGeneefsverwijstnaardeplaatsvan

ontstaan:Genève.MetbehoudvandeFransemelodieën

washetPetrusDathenus(1531-1588),die,omdeband

met de zusterkerken te versterken, deze psalmen in

onzetaalheeftovergezet.Datwilzeggenindetaaldie

toeninonslandgangbaarwasennogalverschiltmet

wat vandaag ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands)

wordtgenoemd.

De voorzanger

HetzingenvanpsalmenindekerkenvandeReformatie

gebeurde‘acapella’,zonderbegeleidingvaneeninstru-

mentdus.Dezangwerd,volgenseenbesluit,genomen

tijdens het convent (vergadering, caeg) van Wezel in

1568, ‘begeleid’ en ‘gestuurd’ door een voorzanger,

meestaleenschoolmeester,die,waarmogelijk,gesteund

werddoorschoolkinderen,aanwiehijdepsalmenhad

geleerd.Diekinderenmoestendaaroverigensbehoor-

lijkvooroefenen.

Devoorzangerdeedz’nwerkindekerk,maarwasin

dienstvanenwerdbetaalddoorhetstadsbestuur.Een

goedevoorzangerwerdzeergewaardeerd,getuigehet

volgenderijmpjevaneenpredikantuitdeSt.Bavoin

Haarlem:

‘Geweldig musicijn, geschapen om te singen, en wat een stem heeft hij,

wie iszer die niet weet! En hoe voortreffelijk hij zijne plaatz bekleed?’

Het kerkorgel

Hetkerkorgelisvanoudseen‘werelds’instrumentdatinvroegertijddienstdeed

bijfeesteninhetcircusenerggeliefdwasbijdeRomeinsekeizers,waaronderkei-

zerNero(37-68).

Watbegonalseenwaterorgelontwikkeldezichgaandewegtoteenwindorgel,dat

vooralgebruiktwerdaandehovenvanvorsten.Hetwarenmooierelatiegeschen-

PetrusDathenus

Voorzanger

220

Alleeeuwendoorzijnerliederengemaakt,waarvaneendeelgeschiktwerdbevon-

denomdoorgelovigengezongenteworden.Ikgavoorbijaanwateropdatgebied

inlandenalsEngelandenDuitslandisgedaanenbeperkmetotonseigenland.

TentijdevandeReformatie(16eeeuw)ontstondenereengrootaantalpsalmen,

voorzienvanrijmeneenmelodie.Vanafbegin19eeeuwkwamendaargezangen

bij,terwijlerindetweedehelftvande20eeeuwallerleivrijeliederenontstonden,

waarvaneendeelhunwegnaarkerkenengemeentenhebbengevonden.

Ikmerkalvastop,dathetzingeninde21eeeuwinschril

contraststaatmethet‘zingen’vanonzeverrevoorouders.

Datwastotinde19eeeuwdikwijlsnietomaantehoren.

Verderopmeerdaarover.

Zang en muziek in de kerken vóor de Reformatie

VóórdeReformatiewerderindeHollandsekerkenniet

gezongen.Datwilzeggen,nietdoordekerkgangers.De

zangtijdensdeR.K-misvieringwerdvanafdevierdeeeuw

verzorgddooreenkerkkoor.Opeenkerkvergaderingin

367naChr.wasnamelijkbepaald,datniemandindekerkmochtzingendanal-

leenzij,dieervooropgeleidwaren,degeestelijkendus.Diezongennietinde

volkstaal,maarinhetLatijn.Degemeentewaspassief,luisterdetoe(2).

Zang en muziek in de kerk vanaf de Reformatie

Diepassiviteitveranderde,toeninEuropadeReformatievoetaandegrondkreeg.

DereformatorenLutherenCalvijn,lietenhetkerkvolkindelandstaalzingen.

LutherzagmuziekalseendonumDeï,eengavevanGodenschreefeenreekslie-

deren,waaronderhetbekende‘EenvasteburchtisonzeGod’.IndeCalvinistische

traditiebleefhetzingenbeperkttotdeberijmdepsalmen.Calvijnhadnamelijk

ontdektdatgezongen‘gebeden’,zoalsdepsalmenwerdengezien,meerzeggings-

krachthadden,alsereenmelodieonderwasgezet.Misschienhadhijdatvande

GrieksewijsgeerPlato,die,methetoogopmuziek,hadgeschreven:‘Erisinde

wereldnauwelijksietsdatopgedragingenvanmensenzo’ngroteinvloedheeft’.

Calvijnsloegvocalemuziekhogeraandaninstrumentaleenweesdaaromhetge-

bruikvanmuziekinstrumenten,waaronderhetorgel,indekerkaf.Hijwasniet

deeerste,wantookkerkvadershaddenhetbespelenvanmuziekinstrumenten

door gelovigen verboden, zowel thuis als in de kerk. Dat klinkt ons vandaag

vreemdindeoren,maarwemoetenzulkeopvattingenenuitsprakenzieninde

contextvandietijd.

Calvijn

223

teerdetegenhetweghalenvanhetorgeluitdekerkengavenorganisten,diein

dienstvandestadwaren,opdracht,omopbepaaldetijdenhetorgeltebespelen.

Insommigegrotestedenwerdendagelijks‘concerten’gegeven.‘Hetorgeldiende

geenenkelliturgischdoel,zewarenertotvermaakvandeburgerijdiedagelijks

indekerkkwamomerte...flaneren.Nagedanearbeidverzameldendemensen

zichdikwijlsindegrotekerk,dieeen‘plein-functie’had.Deorganistspeeldevro-

lijkewijsjes’(5).

Het orgel gebruikt bij gemeentezang

Langetijdwasdein1578gedaneuitspraakdebeleidslijnindekerkenvandeRe-

formatie.Maargaandewegde17eeeuwkwamereenkenteringinhetdenkenvan

onzecalvinistischevoorvaderen.EengeschriftvanCon-

stantijnHuijgens(1596-1687)uit1640metalstitel:‘Ge-

bruickofongebruickvan’torgelindekerckenderVer-

eenigdeNederlanden’heeft(mede)voordezeomme-

keergezorgd,hoewelhetonderwerpnogjarendaarna

heelwatpenneninbewegingheeftgebracht.Huijgens

pleittevoorhet‘gebruijckvaneenkostelickspeeltuijgh’

enhijachtte‘hetongebruijckveelmeerschadelijckdan

hetmisbruijck’.

AlseerstestadinHollandmaakteLeidenin1637ge-

bruikvanhetorgelomdegemeentezangtebegeleiden.

DelftenDordrechtvolgden.In1638werdopdeZuid-

HollandseSynodeteDelfthetvolgendebesluitgenomen:‘hetorgelspeelenonder

hetpsalmzingeniseenmiddelmaetigesaeckeenwertdaerommegelaeteninde

vrijheytvanyderekercke’.

De orgeltrapper

Hetorgelkonalleenwordengebruiktalsereenorgelblazeroforgeltrederaanwe-

zigwas.Dezemanregelde,doorhettrappenvandeblaasbalg,dewindvoorzie-

ningvanhetorgel.Zwaarwerk,datmeestalmaarkarigwerdbeloond.Totaande

tijddatorgelselektrischaangedrevenzoudenworden(20eeeuw),warenerorgel-

tredersinfunctie.

Voorwiewathumorkanwaarderen:zegtdeorgeltrappertegendeorganist:‘Wat

hebbenweweermooigespeeldvandaag’!

Het zingen niet om aan te horen

IndeGereformeerdekerken,waaronderdievanMonnickendam,werdenjaren-

languitsluitendpsalmengezongen,merendeelsindeeerdergenoemdeberij-


ConstantijnHuijgens

222

ken.ZodeedkeizerConstantinusVin757eenorgelcadeauaanPepijndeKorte,

deeerstekoningvandeFranken,devadervanKareldeGrote.

Vanafde10eeeuwwerdenorgelsvooraldoorkloosterlingengemaaktengebruikt

tijdensdegetijdendienstenindekloosterkerken.

Omdaterinderooms-katholiekekerkveelaandachtwasenisvoorhetvisueleele-

ment(demeestekerkgangerskondenvroegernietlezen),werdsteedsmeeraccent

gelegdopzichtbarezaken,zoalsprocessies,bedevaarten,kerkelijkefeestenetc.Dat

bevorderdedeverschillendekunstuitingenzoalsbeeldhouw-enschilderkunst,als

ookdemuziek.Binnenzo’ncultureelgunstigklimaatkondeorgelbouw,voorzien

vanvaakrijkeversieringen,danooktotvolleontplooiingkomen.

‘Hetorgel,hetvolmaakstevanalletoonkunstigewerktuigenenhetheerlijkste

gewrochtdermuzijkalevinding,schijnteralsopzettelijktoeingerigtomdechris-

telijkeerediensttedienen’,alduseenoudeschrijver.Datwerdechternietdoor

iedereenzogezien.

Het orgel de kerk uit

Toenin1566,tijdensde‘beeldenstorm’,veelkerkgebouwenaanderooms-katho-

liekenwerdenontnomen,wasdehoudingvandeCalvinistischeautoriteitensoms

dusdanigvijandig,dathetorgelindeNoordelijkeNederlandenrechtstreeksin

z’n bestaan werd bedreigd. Evenals altaren en heiligenbeelden werd het be-

schouwdalseenoverblijfselvaneenpaapsverleden,datgeheelgezuiverdmoest

worden,aldusonzevroedevoorvaderen.

TijdensdeProvincialeSynodein1574teDordrechtwerdbesloten(artikel50):‘Ae-

ngaendehetspelenderOrgelenindeGemeentenhoutmen,dathetganschbe-

hoortafghesettewesenvolgensdeleerePauli(4).Endealhoewelmenhetalsnoch

insommighedeserkerckenalleenin’teijndederPredicatieëngebruijckt,op’t

scheijdenvandenvolck,sodientnochtansmeestomtevergetenwatmentevoren

heeftgehoord,endeistebesorghen,dathethiernaartotsuperstitie(bijgeloof,

caeg)salgebruijcktworden,gelijckhetnutotlichtvaerdicheijtdient’.

DeNationaleSynodevan1578,bijeengekomeninDordrechto.l.v.PetrusDatheen,

gingnogeenstapjeverder.Zijbesloot‘datdeorghelen,ghelijcksevooreentijd

geduldetwerden,alsoometdeneerstenendeop’taldervroeglijckste,moesten

weggenomenworden’.

Hetorgelspelwerdgezien‘alseenleugenachtich,jabedrieglijckgeluijt,doorden

Duijvelghedreven’.

Maar–gelukkigmogenwenuwelzeggen–warenorgelsindekerkheteigendom

vandestedelijkeoverheid,zoookinMonnickendam.Hetstadsbestuurprotes-

225

zohardmogelijktezingen,zijnversiedeboventoontelatenvoeren.Alsdemuren

vandeGrotekerkkondenspreken,zoudenzeheelwatkunnenvertellenoverhet

Monnickendamsepsalmgezang!

Voorzangers in Monnickendam(ziebijlageA)

EvenalsinallestedenvanHolland,warenerookinMonnickendamvoorzangers

actief.Hijfungeerdealsbegeleider,inhetbijzonderwanneerergeenbekwame

organistwas.Danmoesthij‘naesijnbestevermogenhetorgelwaernemen’.

In1561woondeindeSaksteegschoolmeesterClaas.Hijzouookvoorzangerge-

weestkunnenzijn.Ietsjongeregegevensdaterenvanapril1580,alsineenverga-

deringvanvroedschapenburgemeesterstweeschoolmeesterswordengenoemd,

onderwieeneCornelisPietersz,in1584aangesteldtotstadssecretaris.Hetwordt

nietexplicietvermeld,maaraangenomenmagworden,datdezeschoolmeesters

ookalsvoorzangersindekerkoptraden.Deeerstewaarvanwedatzekerwetenis

JanSijmenszVogel(7).Hijisrond1575

geborenenmidden1598inMonnic-

kendambenoemdtot schoolmeester

vandeschoolopdeZarken.Geenman

vanonbesprokengedrag,geletopde

kerkelijkecensuurin1613.‘Hijheeft

zowelzichzelfalsdegemeenteinop-

spraak gebracht’. Wat de aanleiding

daarvanwas,wordtnietvermeld.Wel

komendewoorden‘mishandeling’en

‘oneerlijkheid’voorbij.

JanSijmensVogelwasnietdeenige.

Ook Garbrant Garbrants, voorzanger vanaf 1652, werd in 1657 ontslagen. Hij

‘heeftzichverlopenindevuijlesondevanoverspelmeteenenLijsbetJans’.Een

verzoekvandezeGerbrantGerbrandszop8september1657omeen‘bijschoolte

mogenhouden’werddoordeburgemeesters,ombegrijpelijkeredenen,afge-

wezen!

Ordonnantie voor de voorzanger

ToenvoorzangerenschoolmeesterEwoutBaartsBrughinoktober1704wasover-

leden,werdmr.PieterSpruijtuitHuizenzijnopvolger.Op20oktobervandat

jaarwerdereennieuweordonnantievankracht.Waarschijnlijkeennieuweversie

vaneenbestaandeordonnantie,wantongetwijfeldzullenookindejarendaar-

vooraanwijzingenenregelsvoordevoorzangersopgesteldzijn.Devierartikelen

vandenieuweinstructieluiddenalsvolgt:


Kerkin1726

224

mingvanPetrusDathenus.Hijhad–naarFransvoorbeeld–eenpsalmberijming

gemaaktoprijmschema’senmelodieënuitGenèveendiein1565ingrotehaast

voltooid.MetdezepsalmberijmingbepaaldehijruimtweeeeuwendeNeder-

landseGereformeerdegemeentezang.

Menmaakteindietijdgeenonderscheidtussenprofaneengeestelijkemelodieën.

Sommigewijzenwarenbijhetpubliekineendubbelehoedanigheidbekend,bij-

voorbeeldalsliefdesliedjeenalspsalm.

Hetzingengebeurdeisometrisch,d.w.z.opnotenvangelijkelengte.Omdatveel

gemeenteledennietkondenlezen,wasmenaangewezenopluisterenennazin-

gen.Erwerdheelhardgezongen,eenstemmigenineenuiterstlaagtempo.Dat

zingenklonkbovendiendikwijlsvals,meestalveroorzaaktdoordatertehoog

werdingezet.Nee,lieflijkenhoogstaandwasdegemeentezangbepaaldniet.Een

predikantschreefover‘ditdeelvandengodsdienstdiezeervleeschelijkis,zodat

hetinGodsoorennietandersisdaneengehuijlvanbeerenenwolven;Hijheeft

ereengrouwelvan’.

Of,metdewoordenvanConstantijnHuijgens:‘hetlaetsichonderonsveeltijds

aenhooren,alsoftermeergehuyltoftgeschreeuwtdanmenschelickgesongen

werde.Detoonenluydendwarsondereen,alsgevogeltevanverscheidenbecken.

Dematenstrijdenalsputemmers,d’eendalendesooveelalsd’anderrijse.Daer

werdtom’tseersteuytgekreten,alsof’teensakevanoverstemmingeware’.

Huijgensverklaardededisharmoniebijdesamenzangindekerkhieruit,‘datzo-

velenthuisonderhetwerkdepsalmenzingenendanhuneigenvariantplegente

kiezenvooreenmoeilijkemelodie’.

TijdenshetconventvanWezelin1568hadmeneenbesluitgenomenbetreffende

hetzingenindekerk:‘Tensalnietvreemdsyn,datmenindekerckehangtenige

bordenoftaferelen,waerinnekortelicdewysevanzingenwordtuytgelegd’.Maar

‘hetwerdenhelaaslaterdebordenmetdenamenvandepredikanten...!(6).

Naasthet‘nietritmisch’zingenwaserooksprakevanhetzogehetendraaien,

d.w.z.hetversierenvaneenmelodie.Zulke‘versieringen’bestondenuithetzin-

genvandoorgangs-enwisselnoten(hettoevoegenvanextranotenterversiering)

englissando’s(het‘glijden’vandeenenootindeandere).

Dat was voor de Rotterdamse predikant Hofstede aanleiding om in 1775 wat

‘zangles’tegeven.‘Datmendenotenonderhetsingenminderuitrekke,minder

slepe,minderdoordemonddraaitenomhale,korterafbrekeendevereischtetus-

senpozenbyheteindingenenaanvoerenvanelkenzangregelinachtneme’.

DatslechtezingenwasindeGereformeerdekerkenvrijalgemeen.Somswerden

ertijdensdekerkdienstverschillendeversiesvandezelfdepsalmgezongen,want

erwarenermeerdereinomloop.Metalsgevolgdateenbuurmanprobeerde,door

227

Organisten (ziebijlageB)

Organistenoforgellisten,zoalszeookwelgenoemdwerden,warenindeogenvan

eenstadsbestuurbelangrijk,hetgeenookblijktuithuntraktement.Zewerden

nogaleens‘weggekocht’doorstadsbesturenelders,dieeenhogersalarisofbetere

voorzieningenboden.

In1561kendeMonnickendameenzekereorganistmr.Jan.Hijwoondeophet

kerkhof,eenstukterreindichtbijdekerk.Vanhemisverdernietsbekend.

EenorganistwaarweietsmeervanwetenisJacobJansz.Mars.Hijkreegvijftig

guldenperkwartaal.November1606washijinfunctie,maarwaarschijnlijkal

eerderaangesteld.ZijnorgeltrederwasPouwelsBartsdievoorzijnzwarewerk

slechtstwintigguldenperjaarkreeg.

ToenJacobMarsin1638overleed,werdhijop22februari1639opgevolgddoor

DirckJanszVelsenuitHaarlem(9).

Vanafhetmiddenvande17eeeuwhaddenorganisteninMonnickendammeer

functiesdanalleenhetorgelbespelen.Velsenwas,vanaf1653totaanzijndoodin

1669,ookbelastmethetinnenvandepachtopbier,ijkmeesterencommissaris

vanhetveerendaarmeeverantwoordelijkvoordeteverzendenpakkettenenpost-

stukken.

Totongeveerhetmiddenvande17eeeuwwashetdegewoonte,datdeorganist

eenkwartiervoordediensthetorgelbespeeldeenooknadedienst,wanneerhet

volkdekerkverliet.Hetzelfdebeeldbijdedoordeweeksediensten.Waterge-

speeldwerdvaltnietteachterhalen,maaruitberichtenvaneldersblijkt,dathet

waarschijnlijkpsalmmelodieënwaren,dieindedienstgezongenzoudengaan

worden,onderleidingvandevoorzanger.Velsenwasdeeersteorganistdiehet

zingen van de Gereformeerde gemeente te Monnickendam zou gaan begelei-

den.


Orgeltreder Blaasbalg

226

Art. 1

De voorzangers sullen gehouden zijn de gemeente tot de godzaligheijd en Christelijke Reli-

gie met haren goeden wandel en Exempel (voorbeeld) aanteleijden en tot dien eijnde haar

zelfs altijd op den Sondag bij den godsdiensten in de kerke vervoegen.

Art. 2

De voorzangers zullen ook bezorgen en bedienen moeten hetgene inde kerk tot den kerken-

dienst behoort als: het aantekenen van de Psalmen, het ophangen van de leijen of Psalm-

borden en de gaarbuidels (collectezakken) der Diaconen, het brengen van de Bijbel en brief-

jes der gebeden; zij zullen ook optekenen de namen van de gedoopten met derzelver ouders

en getuijgen. Zij zullen ook in de kerk voorlezen des voor- en namiddags een Capittel uijt

het woord Gods en des voormiddags de tien-geboden des Heeren en des namiddags de Arti-

culen des Christelijken geloofs daar bij voegen, voordat zij tot het zingen van de Psalm gaan.

Ook zullen zij op de Catechizatie zelve present zijn en die oefening aanvangen en besluijten

met een Zang-vers uijt de psalmen Davids en dat tot believen en nade(re) ordre haar van de

Dienaren des Woord of kerkenraad gegeven ende was des meer daartoe behoort.

Art. 3

Niemand zal tot ordinaris Voorzanger der gemeente aangestelt werden, die niet wil onder-

tekenen de Acta Synodi Nationalis, belijdenisse der Christelijke Gereformeerde Religie,

nevens de Formulieren van Eenigheid op de Classis te Edam, volgens de kerken-ordre. Ook

zal niemand tot het voorzingen geadmitteert (toegelaten, aangenomen, caeg) worden, die

geen Lidmaat is van de ware Christelijke Gereformeerde Religie.

Art. 4

Ende opdat in allen dezen de goede meninge en ordre van de Edel. Agtb. Magistraat en des

voornoemde kerkenraats bij de voorzangers wel zouden mogen onderhouden worden, zo

zullen de Ed. Agtb. Magistraat en kerkenraad voornoemt toezigt hebben, dat de voorzangers

zig na de bovenstaande Ordres behorelijk gedragen of anderzins de fauten die zij bevinden

en met goede vermaningen niet kunnen verbeteren, aan de Ed. Agtb. Heeren Burgemeesters

bekent te maken, op dat daar inne met authoriteijt na gelegentheijd en eisch van zaken

voorzien werde.

Devoorzangerwasdusnietalleenverantwoordelijkvoorhet‘leiden’vandezang,

maarvervuldeooktaken,dievandaagdooreenkosterwordenverricht.Ofdeze

takenookinde16een17eeeuwalbijhet‘beroep’vanvoorzangerbehoorden,heb

ikindearchievenvanMonnickendamnietbevestigdgevonden,uitgezonderdhet

klaarmakenvandebordenmetdepsalmen,dieindedienstgezongenzouden

worden(8).

229

hetstadsbestuurtoenalovernagedachtwerd,omhetorgelintezettentijdensde

dienst.Ikciteeruitdenotulen‘dathaerE.dunckendatnocheenigemeerdere

dienstbijhem(organistVelsen)gedaenbehoorttewerden,’tsijmetopd’orgelte

spelenonder’tsingenvooroftenaedepredicatie’...Zevenjaarlater,op23novem-

ber1658werdgenotuleerddat,alsereennieuwevoorzangeraangenomenzou

worden,dezemoet‘gedoogen’dattijdenshetzingenhetorgelzalspelen’.

Maarpasop28oktober1659beslotendeVroedschapendeBurgemeestersomeen

proeftenemenmetorgelbegeleidingbijdesamenzang,metalsargument‘tot

voorkominghe van alle disordren’. Nee, Monnic-

kendamliepmeestalnietvoorop,alshetomkerke-

lijkeofmaatschappelijkeveranderingenging.

Uitdekerkenraadnotulenblijkt,datdeproefmet

orgelbegeleidinggoedwasgevallenensindsdienge-

handhaafdwasgeworden.Het leiddetoteenver-

zoekvandeorganistomloonsverhogingenbete-

kendeextrawerkvoordeorgeltreders.Ookzijvroe-

gen om een extra vergoeding, maar vanwege de

slechtefinanciëletoestandvandestadskas,werddat

‘inberaadgehouden’.

Deorgelbegeleidingzalongetwijfeldeenverbete-

ringzijngeweest,wantveelvoorzangerswarenbe-

terevoorlezersdanvoorzangers.Hetmaathouden

wasvoordezemannenvaakeenprobleem,evenalshetoptoonhoogteblijven.

ConstantijnHuijgensschreefin1641nietzonderreden‘datsijinderdaetVoor-

singersmoetenzijn,endenietmedesingers’.

De nieuwe Psalmberijming van 1773

VoordepsalmberijmingvanPetrusDatheenhaddendekennersgeengoedwoord

over.‘Eenberijmingzondersmaak’zeivaderCats(1577-1660).EnvolgensHuij-

genswasdehandhavingvan‘Datheen’eenstaaltjevanbekrompenconservatisme.

‘Zijnwoordkeuswektelachlust,zijngedachtegangleekonbeholpen’,wasdeal-

gemeneopvatting.

Desondanksheeftdit‘smakelozeenonnauwkeurigerijmwerk’zichtweehonderd

jaarkunnenhandhaven.Dathado.a.temakenmethetfeit,dathetmerendeelvan

hetkerkvolknietkonlezenendaaromeenaantalverzenuithethoofdmeezong.

Bijinvoeringvaneenandereberijmingzoudenzestommoetenblijven.

Bovendien,deberijmingvanDatheenbevattegeenofnauwelijksvreemdeenon-


Liedboek1773

228

Orgeltrappers(ziebijlageC)

NetalsJacobMarswasookDirckVelsenafhankelijkvanorgeltreders.Hijwerd

geholpendoororgelblazerUdsWillems,dietevenskosterengravenmakerwas.

OokUdskreegslechtstwintigguldenperjaarvoorzijnintensievewerkals‘wind-

god’,zoalsiemandzulkemenseneenstypeerde.

UdsWillemswaseenman,dieopmeerderemanierenzijnhandenwisttegebrui-

ken.Datbleekin1627,alsvermeldwordt,dathijindekerkde(lastige)kinderen

onderdepredicatie‘sofuriuselijcophunhoofdenslaetendeanderzinds,totbloe-

denstoe’...

Datjongerenindekerkdikwijlsoverlastveroorzaakten,wordtindenotulenvan

dekerkenraadregelmatigvermeld.MaarUdshadblijkbaarnietdetact,omdaar

opeengoedemaniermeeomtegaan.

Ds. Bartholdi heeft moeite met een lied

In1633meldendenotulenvandeKerkenraaddatDs.SamuëlBartholdimeedeelt

dat‘verscheijdeneledematenonrustichgemaecktwordenoverhetsingenvanhet

GebetvoordePredicatie’.Hetgaatovereenlieddatkerkgangersvandaagkennen

ondernummer463vanhetliedboek1973:‘OHeer,dieonzeVaderzijt,vergeefons

onzeschuld.Wijsonsdewegderzaligheidenlaatonshart,doorUgeleid,met

liefdezijnvervuld’.BartholdizelfvonddatliedtePuriteinsenwildehetbuiten

dediensthouden(10).Datkon,omdatdeSynodevan1618/19aanplaatselijkeker-

kendevrijheidhadgegeven,zelftebepalenwaterindeeredienstengezongen

zoumogenworden.

Hoeveel coupletten?

LangetijdwerdenindeGereformeerdeKerkenallecouplettenvande150psalmen

ineenhalfjaartijdsgezongen,verdeeldoverdriediensten,dieerwekelijkswer-

dengehouden.Datbetekendezo’ndertig!couplettenperdienst.OokinMonnic-

kendamwasditdegewonegangvanzaken.

Destedelijkeoverheidvroegin1634aandeKerkenraad,ofdaarnietop‘gekort

konworden’.

Hetverzoekomhetaantalcouplettentehoudenoptientottwaalfwerdechter

‘vooralsnochgehoudeninadviessonderdevoijsenteverminderen’.Erveran-

derdeechterniets,zoalswenogzullenzien.

Gemeentezang in Monnickendam met orgelbegeleiding

Eerderlasudatinal1637teLeidendegemeentezangdoorhetorgelwerdbegeleid.

Erzoudenruimtwintigjaarverstrijken,voordatdatookinMonnickendamhet

gevalzouzijn.Eenberichtvan18februari1651zoueropkunnenwijzen,daterin

231

Weeshuisjongen bespeelt het orgel

NadatvaderenzoonModeus,respectievelijkPieterenAdam,tussen1694en1762

hetorgelhaddenbespeeld,washetdetijdvoorJacobReinders(11),dievan1762

tot1777organistinMonnickendamwas.Hijgafookles.Eenvanzijnleerlingen

wasJacobSijbertsBleus,eentalentvollejongenuithetweeshuis.Datwasaleerder

gebleken,toendevoorgangervanReinders,AdamModeus,injuni1759hetstads-

bestuurhadgevraagdofhij‘eenjongemanuijthetWeeshuijsdiebijhemop’t

ClavierleertspeelensomtijdsonderdenGodsdienstopdenOrgelmaglatenspe-

len’.Datwerdgoedgevonden,maardeorganistmoesterwelaltijdzelfbijaanwe-

zigzijn.

Hetzalzeerwaarschijnlijkomdezelfdejongengaan,alsReindersinmei1765aan

hetstadsbestuurmeldt‘datJacobSijbertsuijthetweeshuijsthansgenoegsaamin

staatisombyvacaturevaneenorganistopdezeofGeeneplaatstekunnengaan

solliciteren’.(..)‘eniswijdersgoedgevondenommehiervankennissetegevenaan

deRegentenvan’tweeshuijsbinnendesestad’.

HelaasisJacobSijbertsernietaantoegekomenomalszelfstandigorganistaande

slagtegaan.Op27december1767ishijop29-jarigeleeftijdoverledenende31eop

hetkerkhofbegraven.

Jacobwasoverigensnietdeeersteweesjongendiehetkerkorgelhadlerenbespe-

len.AleerderwordtHendrikJans(1701-1752)genoemd,zoonvanJanHendriks

methethoutenbeenenWelmoetPieters,aliasDolletie,dedochtervanPieterDol,

mogelijkfamilievandeeerdergenoemdeorganistGerbrandDol.

Voorzanger in ‘toga’

In1775wasLouisSchutalsschoolmeesterwerkzaamindestad.HijheeftdeGe-

reformeerdeKerkveertigjaaralsvoorzangergediend,eenrespectabeletijd.En

datvoorslechtsvijftigguldenperkwartaal.MeesterLouisSchutkreeginmei1757

eennieuweinstructie.Daarinstondo.a.dathij,tijdenshetuitvoerenvanzijn

voorzangersambtopzondag,‘voordepreekstoelmoestverschijnen,in’tSwart

gekleed,omhangenmeteenswartemantel,omhebbendeeenbef’.Tijdensde

doordeweeksedienstenmochtendemantelenbefweggelatenworden.

Dirk Mars over het zingen in de kerk

Ineenbuitengewonekerkenraadsvergaderingvan21juli1795wordteenbrief

voorgelezenvanouderlingDirkMars(12).Eenlangverhaalmetveelomhaalvan

woorden,gerichtaande‘MedeburgersenBroederen’.

Aleerderlasu,dathettotverinde18eeeuw,inveelkerkelijkegemeenten,gebrui-

kelijkwasomdepsalmen1t/m150involgordetezingen.Inelkedienstgingmen


230

bekendewoorden.Hetwastaaldiehetvolkkende.Depsalmenverhievenzich

nooitbovendemiddelmaat,blevendaardikwijlsverbeneden,maardruktenin

duidelijkebewoordingenuitwatzebedoelden.Echtevolksliederen,naartoonen

inhoud,voordegewonemangeschreven.

BijnatweeeeuwenzijndepsalmenvanPetrusDathenusindekerkengezongen,

maarop19juli1773werd,integenwoordigheidvanstadhouderWillemV,een

nieuwepsalmberijminggepresenteerd.Dezemoestop1januari1775inalleker-

keningevoerdzijn‘inplaatsevandeallezintsgebrekkigeengeheelverouderde

RijmPsalmen’.Dienieuwepsalmberijmingwaseenregelingvanstaatswege(van-

daardenaamStatenberijming)endeinvoeringervanvonddanookplaatsviade

burgemeestersvandestad.Deregentenmoesteneroptoeziendaterna22janu-

ari1775‘geenanderePsalmenenGesangendandenieuwebereijmingsalwerden

gebruijckt’. Ook de schoolmeester

werdverzochtdezenieuweliederen

tegaanzingen.

DeKerkenraadhadmaartevolgen.

Tijdensdevergaderingvan23okto-

ber1774kwamdenieuwePsalmbe-

rijming aan de orde. Drukker Jan

Gorter zou worden gevraagd om

veertiengeheelnieuwebijbelsmet

devernieuwdepsalmentebesorgenen‘uithetgetalderoudebijbelseensestal

vernieuwdemetdePsalmentedoenzamenstellenvoorLedenvandenoudenKer-

keraad.ZullendegeldentotheteenenandernodigdoorBroederenDiaconen

wordenuitgeschoten,dochopdebestewijzewederomaanHungerembougeert

(terugbetaald,caeg)worden’.

Deregentenvanhetweeshuismoesten‘dekinderen,diedoorhenwordenopge-

voed,depsalmenindenieuweberijmingaanleren.Zezoudendevoorzangerdan

goedkunnenhelpenbijhetzingenindekerk’.Endemeestervandearmenschool

kreegopdrachtom‘deKinderenwelkeinhetzingenwordenonderweezen,aan

eenkortegemakkelijketoonenmaatkundigemaniertelatenwennen,metagter-

latingvanalleteemachtigedraijerijenendewoordenonderhetZingenduijdelijk

enverstaanbaaruijttebrengen’.

Datzulkeaanwijzingennodigwaren,geeftwelaan,daterophetgebiedvanhet

zingennognietveelvooruitgangwasgeboekt.Eengoedideedusomjuistdekin-

derenmeerzangbeginselenbijtebrengen.

Zangonderwijs

233

datzijonshierindebehulpzamehandgaarnezullentoereikenenonzepogingen

totverbeteringondersteunenwillen.

WijlnuaanstaandeZondagde150Psalmenteneindeloopenenwaarschijnlijkde

OudegewoontevanbijvervolgdePsalmentedoenzingen,wederomzougevolgd

worden,hebikmijverpligtgeachtdezeVergaderingteverzoeken,teneindein

dezelveeenplanteberamenomdezegewoonteafteschaffenendeGemeentege-

legenheidtegeven,omnaardelesvanPaulus1Cor.14:15,welindengeest,maar

ookmetverstandtezingen.HeilenBroederschap.Ondertekening‘UwMedebur-

gerenBroederDirkMars’,21julij1795,heteerstejaarderBataafschevrijheid.

Zijnbriefhadeffectalswordtvermeld,dat‘devergaderingmetalgemenegoed-

keuringhetbetoogvanMarsomhelst’.Zijbesluiteenparig‘datinhetvervolgde

Predikant,eerhetVoorgezangindeOpenbarenGodsdienstbegint,opdenPreek-

stoelzalklimmenomnaarhetuitsprekenvandegewooneaanspraaktotGod,de

GemeenteooktothetVoorgezangoptewekken,terwijldeVoorzinger,thans

zijndeMeesterSchut,voorafbijdenPredikantzalverneemenuitwelkePsalmen

één,tweeofmeerdereversenvoordenGodsdienstzullengezongenworden’.

EencommissievandeKerkenraadzalhetbesluitaanhetstadsbestuurkenbaar

maken.HettoevalwildatDirkMarsnietalleenouderlingmaarooksecretarisvan

destadwas.Hetzalertoehebbenbijgedragendatdezeveranderingen(ennogeen

paarandere)doordemunicipaliteitwerdgeaccepteerd.Eenbrief,dieop16augus-

tus1795indekerkenraadwordtbesproken,bevestigddezeconclusie.

Gedachtegoed van de Verlichting

IndebriefvanDirkMarsspelennietalleengodsdienstigeaspecteneenrol.Ook

hetgedachtegoedvande‘Verlichting’,werkteindiedagenkrachtigdoor.DeVer-

lichtingiseengeestesstromingdieinde17eeeuwhetdenkeninEuropaisgaan

bepalenenz’nwortelsheeftineentijd,toendemenszijnmogelijkhedenmeeren

meergingontdekkenengebruiken,deRenaissance.DefilosoofImmanuelKant

(1724-1804)gafin1784dezedefinitie:‘Verlichtingishetuittredenvandemensuit

deonmondigheiddiezijneigenschuldis.Hetisdeonmachtomheteigenver-

standtegebruikenzonderleidingvaneenander’.Hetgebruikenvanhetverstand

wasduseentekenvanmondigworden.Hetverstand,derede,werddemaatvan

alledingen.

HetgedachtegoedvandeVerlichtingkomenwetegenindepsalmberijmingvan

1773.De18e-eeuwsebreedsprakigheidendemanierwaaropindezeberijmingmo-

raliserenddeugdenvroomheidwerdengeprezen,gavenaanhetOudtestamenti-

scheliedaccentendie,quavormeninhoud,verafwekenvanhetHebreeuwseori-

gineel.


232

verderwaarmendekeerdaarvoorgeëindigdwas.Waargestoptkonwordenwas

aangegevenmethetwoordje‘pauze’endatwassomsmiddenineenpsalm,tussen

tweecouplettenin.

Blijkbaarwasditrond1800inMonnickendamnogsteedsdegewoonteendathad

deverontwaardigingenafkeervanDirkMarsgevoed.Naeenaanloop,waarinde

briefschrijver opmerkt dat ‘het Psalmgezang een voornaam gedeelte van den

OpenbarenGodsdienstderChristenenuitmaakt’,voegthijeraantoe‘datvooral

inhetVoorgesang,indienhetmetdenaartderGodsdienststrokenzal,hetgemoed

vandesaamgevloeideGemeente,moetwordenopgeleid,omafgetrokkenvanalle

zondige,aardschgezinde,jazelvsvanonzeberoepsbezigheden,denaandagtte

vestigenopenkelgeestelijkeengodverheerlijkendezaakeniszoozeker,datelk

Uwerzoikvertrouwe,debillijkheidenzekerheiddaarvangevoeltentoestemt’.

Daarzouiedereenhetwelmeeeenszijn.Hijroeptechterzijnmedebroedersop

omhem‘teontlastenvaneenbeswaar,’twelkreedsjarenlanginmijnenboezem

isgesmoordendeGemeente,dieaanonzezorgeenopzigtistoevertrouwt,teont-

heffenvaneenegewoonte,dieinharenhartzeerongeschiktis,omaandeware

oogmerkenvanhetPsalmgezangtevoldoen’.Hijwijstdanoptweedingen:

1.‘hetzingenderPsalmenbijvervolg’waarin‘openlijkevloekwenschenoverper-

zonenofvolkenvoorkomen’Hijvindtdateen‘ongepastegewoonte’enmerktop

dat‘hetVoorgesangonszalvoorbereidentotdenOpenbarenGodsdienst’,hetbid-

den,danken,geloof,ootmoed,liefdeenheiligmakingofinhetbezondervoorbe-

reidtotdiestoffe,diehetonderwerpderRedevoeringvandenLeraarzaluitma-

ken’.Hijgeefteenaardigeillustratiealshijschrijft:‘WatdunktU,pastheteene

Christen-Gemeente,diedagelijkschhareLeeraarenziettenkanselklimmen,uit

den74ePsalmtezingen:Nietéénprofeetisonstentroostgebleven’?

Eentweedevoorbeeld:‘IsheteengepasteVoorbereidingwanneereenLeeraarons

denluistervanJezusverhogingzalprediken,eenenPsalmvooraftezingen,die

nietsdanklaagtonenbehelst?Marssteltvoor:‘LaatonsditWangebruikafschaf-

fen,onzeGemeentemeergepastenredelijkdoenzingen’.

2.ZijntweedepuntbetreftdeslordigekeusvanPsalmen,bijplechtigegelegen-

heden.Ookhiereenvoorbeeld.AlshetAvondmaalgehoudenwordt,dangaathet

over‘GodsmenschenlievdeindeovergiftevanzijneneigenZoon,totzaligingvan

zondaren,metonzeoogentezien,metonzehandentetasten,teproevenente

smakenhoegoeddeHeereisendantezingen:‘kHebmijntranenonder’tklagen,

totmijnespijzedagennagt.Daarmijspottersdurvenvragen,waarisGod,dien

gijverwagt’?(Ps.42).

Hijbesluitzijnbriefmetdewoorden:‘Ikkanmijnverontwaardigingoverzulk

eenkeuzenietsterkgenoeguitdrukkenenikvertrouwvanUallendatgijmetmij

dezemisbruikenwiltafschaffen.IkvertrouwvandeLedenonzerMunicipaliteit,

235

oktober1806bijeeninAlkmaar,schreefonderartikel39‘datdenieuweverzame-

lingvanliederen,metdeingebruikzijndepsalmen,voortaanhetOpenbaarGods-

dienstigGezangboekvandeHervormdenzouuitmaken’.Hettijdstipvaninvoe-

ringwerdnietaandegemeentenofpredikantenovergelaten.Op1januari1807

moestdenieuwebundelingebruikzijn.Bijelkeopenbaregodsdienstoefening

moestminstenseenmaaluitdePsalmengezongenworden,maarbijFeest-enan-

dereplechtigtijden,wasmeervrijheid.Ookwerdhetgebruikvanhetnieuwe

zangboekthuisgestimuleerd.

Hetkongeenkwaadomdienieuweliedereneerstteoefenen.Daarvoorbodende

zondagavonddienstentussenvijfenzesuureengoedegelegenheid.Hetbeteken-

dedeaanschafvannieuwebundels.Eenaantalgemeenteledendeeddatzelf,ter-

wijleenboekhandelaarinAmsterdamgratisveertig(oningebonden)exemplaren


OrgelGroteKerk

234

HetVerlichtingsdenkenzouookz’nsporennalatenindebundelEvangelische

gezangen.

Evangelische Gezangenbundel

Inhetlaatstekwartvande18eeeuwontstondereengroeiendongenoegenoverhet

uitsluitendzingenvan‘oudtestamentischeliederen’,depsalmendus.Erkwam

steedsmeervraagnaarvrijegezangen,diegaandeweghetlichtzagen.Liederen

diehetevangelievanChristusenwatdaaruitvoortvloeideonderwoordenbracht

engebruiktkondenwordenbijbepaaldetijdenengelegenheden.Hetzouleiden

totdetotstandkomingvaneennieuweliede-

renbundel,eenaanvullingopdepsalmberij-

mingvan1773.

Eenmandiedaarzeervoorgeijverdheeftwas

de Barneveldse dominee Ahasverus van den

Berg(1733-1807).Bijdepresentatievandenieu-

wepsalmberijmingvan1773hadhijdewens

kenbaargemaakt‘dateensspoedigdeblijde

dagvoordeNederlandscheKerkmogeaanbre-

ken, dat zij, gelijk nu eerlang door een be-

schaafdenverbeterdPsalmgezang,alzooook,

naarhetvoorbeeldvanalleharegeloofsgeno-

ten in andere landen, door het gebruik van

Evangelische lofliederen haren God en Hei-

landmogeverheerlijkenendatzijnietaltoos

meerindeingewikkeldetaalvandevroegere

tijd,maarduidelijkenonbewimpeld,overeen-

komstigmetdenstijlvanhetEvangeliedervervulling,vanhaargeloofinJezus

Christus,harenmenschgewordenZaligmakerenvanharehopeophemzinge

moge’.

Hetonderwerp‘gezangen’kwaminmei1797terspraketijdensdevergadering

vandeClassisEdam,waardekerkvanMonnickendamonderviel.Demeerderheid

vandekerkvertegenwoordigerswastegeninvoering,maardekerkenraadvan

Monnickendamdachterandersover.Welwaserdeuitdrukkelijkevoorwaarde,

datdeinhoudvandegezangengoedbekekenwerd,voordatzetijdensdeere-

dienstgezongenzoudenmogenworden.

Denieuwebundelmet192liederenwasin1806afgerondenwerdvanhogerhand

aanbevolen,zegmaar,minofmeeropgelegd.DeSynodevanNoord-Holland,in

237

meente,zowelmannenalsvrouweneenkortversstaandetelatenzingenwasge-

lukt.HetideevanVolkersewasdusnietnieuw.Beslotenwerdomtijdensbijzon-

deregelegenhedenalsGoedeVrijdag,Oudejaarsavondenfeestdagen,staandete

biddenentezingen.

‘Lastige’ voorzangers

ToenvoorzangerCornelisdeHaasdoorziektezijntaaknietkonuitoefenen,kreeg

HendrikMuntinghNapjes,naeersttehebbenwaargenomenvoordeziekede

Haas,in1837eenvasteaanstellingalsvoorzanger.IndenotulenvandeKerkenraad

lezenwedatNapjusbijherhalingeengastpredikanthetverzoekdeed,omtedan-

kenvooreenmoedervaneenkinddatinonechtgeborenengedooptis.DeKerken-

raadvonddatzoernstig(gesprokenwordtover‘beledigend’)datzijNapjesaanhet

eindevandatkwartaal(juni1847)uitzijnfunctieontsloeg.Tja,zogingdatindie

tijd.Geengesprekoverdebeweegreden;hetwasfoutendathadgevolgen.

Inzijnplaatswerdinjuli1847JacobKlaverbenoemd.Dezeverdiendef19,50per

kwartaalenkreegin1865eennieuweinstructieterhandgesteld.Eenaantaljaren

latersignaleerdendekerkvoogdeneen,voordegemeente,hinderlijkegewoonte

vandeman.Watwashetgeval.Tijdensdeopenbaregodsdienstoefeningenzathet

zoontjevandezevoorzangernaastzijnvaderbinnenhetdoophekendatgafaan-

stoot.Devoorzangerkreegtehorendatdatafgelopenmoestzijn,erwarengenoeg

plaatsenindekerkbeschikbaar.

Maart1879diendeKlaverzijnontslagin,dathemop1aprilvandatjaarwerdver-

leend.InzijnplaatskwameentelguitdeKaterfamilie:JorisKlaasz.Kater,een

mandienogaleenstersprakezoukomenindejarendievolgden(13).

Instructie voor de orgeltreder

Voorelkefunctieindestadwasinhetverledenweleeninstructieofordonnantie

(wijzoudenheteenhandleidingnoemen)beschikbaar.Terechtnatuurlijk,want

danwistdefunctionariswaarhijzichaanhadtehouden.

Datgoldookvoordeorgeltreder.ToenGerritKroonop29maart1834wasoverle-

denenCornelisvanZalingenhemopvolgde,werderop15april1834eennieuwe

instructieopgesteld.Ikvatdeinhoudsamen.Hijmoestbijelkedienst(zondags

endoordeweeks)presentzijn,ophetmomentdatdeklokgingluiden.Hijkon

dusnietklokluiderenorgeltredertegelijkzijn.Zijnbeloningwasveertiggulden

perjaar.Deblaasbalgenmochtennietmetelkaarinbotsingkomenenhijmoest

uiterstvoorzichtigzijnmetvuurenlicht,alshijdekaarsenophetorgelklaar

maakte.Deorgeltredermochttijdenszijndienstgeentabakrokennochpruimen.

Als iemand zijn taak waarnam moest hij dat melden aan de president-kerk-

voogd.


236

vanhetnieuweliedboekterbeschikkingsteldevoordeminvermogenden.Ookde

kindereninhetweeshuiskregenhetnieuweliedrepertoireaangeleerd.

Detegenstandersvandegezangen,weerdenzichechtergeducht.

Beter zingen

Ondertussenwashetzingenindekerkernietopvooruitgegaan.Dikwijlswerden

erverschillendeberijmingendoorelkaargezongenenvooralhard!Hetkwamwel

voordatvaderenzoonzotegenelkaaropzongen,dathungezichtenblauwwer-

denendeaderenophunhoofdopzwollen.Voordatzeopdehelftvanhetvers

waren,washunademop.

Hetwarenvooraldemannendiedegemeentezangbedierven,maardekinderen

volgdenhetvoorbeeldvanhunvader.Devrouwenstemmenwarenniettehoren

omdatzedoordemannenoverstemdwerden.

De‘MaatschappijtotNutvanhetAlgemeen’hieldzichbezigmetverbeteringvan

hetzingenenhooptedatdatookinvloedophetzingenindekerkzouhebben.

Eenvraagineenboekjeuit1835:’Hoemoetmenzichindekerkenondergods-

dienstzelvegedragen?Antwoord:‘Paaruwstemzachtenbescheidenmetdege-

zangendiewordenaangehevenendenkmeernaoverdezinderwoordendiegij

zingtdanophetgeluiddatgevoortbrengt’.Maarhetschreeuwenbleef,vooralin

plaatsendiedoorzeevarendenbewoondwerdenenwaarenigemuzikalebescha-

vingeengeheelonbekendezaakwas.

In1817vormdedeHervormdeKerkdaaromeen‘commissievoordeeredienst’,die

o.a.debetekenisvanhetzingenonderdeaandachtmoestbrengen.Zijdeeddat

doortewaarschuwen‘tegenallehardenongeregeldgeschreeuw’endoorhetin-

voerenvanzingeninbeurtzang.Ookwerdenerzanggezelschappenopgericht,

dietotdoelhaddenhetzingenteverbeteren.

Hetwaseennieuwefaseinhetzingenvanhetkerkvolk.

Staande zingen

Inveelgemeentenvanevangelischesignatuurvandaag,isstaandezingenheel

gewoon.HetgebeurtooktijdensbepaaldemomentenindeProtestantseKerken.

Maarindekerkvande19eeeuwwasdatniethetgeval.Opvallendisdanookhet

voorstelinfebruari1818vankerkenraadslidAgeVolkerse,inhetdagelijkseleven

notaris.Hijsteldevoorom,bijwijzevanproef,nuendanstaandetebiddenente

zingen,alleendoordemannen,‘maarookdevrouwendiedaartoelusthebbenen

instaatzijnerooktoeoptewekken’.

Eenbriefaandeclassismeldt‘dateenproefinhetvorigejaargenomenomdege-

239

zangeneengrootaantalzijndiemennietkanzingen,terwijlindievervolgbundel

gezangenzijn,vooralgeschiktomtijdensChristelijkefeestdagentezingen’.Een

anderpuntwasdeaanschafvanzo’nnieuwebundel,hetkostenplaatjedus.Maar

bijstemmingbleek,datdemeerderheidtochvoorwas.DeKerkenraadbeslootdie

nieuwegezangentegaangebruiken,maarzezoudenweleerstgoedopdeinhoud

wordenbekeken.Beslotenwerdomvijftigexemplarenvandenieuwebundelaan

teschaffen.

De 20e eeuw

Hetzounietdelaatsteliedbundelzijn.Gaandewegde20eeeuwzagenallerlei

zangbundelshetlicht.DeliederenbundelvanJohannesdeHeerdie,sindsdever-

schijningin1905,alheelwatherdrukkenheeftgehad(15).Debundelvanevange-

liste,dichteresendirigenteWoenselKooij.Glorieklokkenuit1923vanzusterAlt.

StemmendesHeilsuit1924met270liederenvanJ.Douma,omwatvoorbeelden

tenoemen.

Sindsdejarenzeventigvandevorigeeeuwheefthetevangelischeliedeenopmars

gemaakt.Naastdebundel1938enhetLiedboek1973ontstondenallerleiliederen

dieeerstbuiten,maarlaterookindegevestigdekerkenwerdenenwordengezon-


GroteKerkvoor1910

238

VanZalingenhadmoeiteomhetorgelvanvoldoendewindtevoorzien,waardoor

hijeenhelpergebruikte,diedaarvooreenbescheidenvergoedingkreeg.

ZijnopvolgerwasdevoormaligeschoolmeesterHendrikvanFaassen,diedege-

broedersGerrit(20jaar)enSipkoNapjes(18jaar)naastzichhad,tweezoonsvan

voorzanger,schoolmeesterHendrikMuntinghNapjus,diein1831deurwaarder

was.Zijnamenin1851detaakvanvanFaassenover,maardezetweejongensde-

denhunwerknietgoedenwerdenontslagen.In1853werdJobSchaapaangesteld,

diedezetaaktotaanzijnoverlijdenop

22september1873heeftvervuld.Zijn

opvolger was Muus de Groot, die het

zwarewerktot1907zoudoen,waarna

zijnzoonMuusdeGrootjr.heteenaan-

taljarenzouovernemen.

Gezangen gezongen

WelezenindeKerkenraadnotulenvan

de19eeeuwnietzoheelveeloverhet

zingenindekerk,maareenenkelekeer

is er een notitie die ons verder helpt.

Dáterindekerkdienstenevangelischegezangenwerdengezongen,blijktuiteen

notitieinapril1859.OuderlingKooijmaaktedekerkvoogdeneropattent,datde

EvangelischeGezangboekenzichineenslechtetoestandbevonden.Eenzelfde

aandachtspuntinoktober1887,toenerwerdbesloten,omenkelekerkbijbelsen

gezangboekentelatenherstellen.Ookwerdenerzesnieuwegezangboekenge-

kochtvoor3,80perstuk.

Vervolgbundel Evangelische gezangen

DebundelmetEvangelischegezangen,diein1807wasingevoerd,kreegeenaan-

vulling.In1866werddeVervolgbundelEvangelischeGezangen,metruimzeven-

tignieuweliederen,doordeSynodeaandeplaatselijkekerkenaangeboden,van-

af1869indrukverkrijgbaar.InMonnickendamwerddezebundellangetijdniet

gebruikt.Datzalweltemakenhebbengehadmetdeinhoud.Deliederenzouden

namelijkeenvoorbeeldzijnvanmodernetheologischeopvattingen(14).

Deommekeerkwam,toenouderlingLuitinghinseptember1907voorstelde,om

dezevervolgbundelindedienstentegaangebruiken.Erstondenliederenin,die

bijeendeelvandekerkgangerszeergeliefdwarenenvermoedelijkookinhuise-

lijkeofgroepskringwerdengezongen.

IndeKerkenraadwerderovergesproken.ToenouderlingPuntopmerkte,dater

alzoveelpsalmenengezangenwaren,antwoorddeLuitingh,‘dateronderdege-

241

schermutselingentussenkerkvoogdijenker-

kenraad,tochStrubbediedenieuweorganist

werd. Tot 1924 heeft hij het orgel bespeeld,

maarmoesttoenontslagvragen,vanwegege-

zondheidsredenen.

Zijnopvolger,JacobGorter,benoemdinsep-

tember1924,heeftmaarenkelemaandenhet

orgelbespeeld.Bijziekteofafwezigheidwerd

hijvervangendoorAdriaanScherrewitz,dieop

1septembervandatjaarzijnopvolgerwerd.

De laatste voorzanger/voorlezer

Na hetontslagvan JorisKater, die meeging

metde groepHervormden,die tot de latere

Gereformeerdekerkzoudenovergegaan,was

op1april1887WillemOostervelddevoorzan-

gerenvoorlezergeworden.Omdathetorgel

dezangbegeleidingverzorgde,laghetaccentophetvoorlezen.Datheefthijmeer

dan25jaargedaan,tothijerinseptember1914meestopte.Dekrantschreefdaar

over:‘MetdeontslagnamevandeheerW.Oosterveldalhier,isalsvoorzangereen

eigenaardigefiguurverloren.Sedertmeerdanveertigjaar(eenfoutjewanthet

gingom25jaar,caeg)stonddezewaardigeveteraanbijelkegodsdienstoefening

opeenverhogingvoordegroteStatenbijbelendeeddegemeentevoorlezingvan

detekstmetverband,waarindiegeplaatstwas,daaruit,terwijlhijbij’taanheffen

vanpsalmofgezangna’tvoorspelvanhetorgeldeeerstetoondaarvanaanhief.

Hijismetrechtgrijsgewordenindedienstenz’nleeftijdbrengtmeedathijthans,

wanneer z’n gezondheid dat toelaat, ‘in ruste’ tussen de toehoorders plaats

neemt’.

Hetbetekendeminofmeerheteindevandezedienst.Hetvoorlezenzouinhet

vervolgdoordevoorgangerzelfwordengedaan.Alleenindelaatstejarenvande

TweedeWereldoorlog,waser,opvoorstelvanDs.vanderDoes,enigetijdsprake

vaneenvoorlezer.DatwerdouderlingReindertBantentoendezein1944ging

verhuizen,namouderlingDirkvanGeemendezetaakopzich.

Openigmomentisdevoorlezingovergenomendoorschoolmeesterenouderling

JanOosterveld.Hetis1september1949alshij,medevanwegeziekte,besluitniet

langeralsvoorlezerbeschikbaartezijn.Daarmeekwamerdefinitiefeeneindeaan

dezefunctie,dieeenpaareeuwenlangwerduitgeoefenddooreengrootaantal

manspersonen.


A.ScherrewitzenGeesjedeWaart

240

gen.Zezijnbijeengebrachtindebundelsals‘Opwekking’,‘Uitallermond’,‘Op

toonhoogte’ende‘EvangelischeLiedbundel’.Steedsmeerbekendheidkrijgen

ookde‘Psalmenvoornu’.

Hervormde bundel 1938

JarenlangzijnerinMonnickendamliederengezongenuitdeHervormdebundel

1938.Maarvernieuwingkosttijd.Datdezebundelnognietdooriedereenwerd

gebruikt,blijktuitdenotulenvandeCJVSamuel,alslidA.Wildschuteenverslag

geeftvanhetjaar1949envoorwatbetrefthetzingenopmerkt:‘Zouhetnietiets

frisserwordenalswebv.ookeensgezangenuitdeNB(nieuwebundel)gingen

zingen’?Debundel1938dus.

DeHervormdebundel1938isinMonnickendammeerenmeergebruiktgaanwor-

den.Datblijktuiteenberichtinhetkerkbladvan1november1957waarDs.Ver-

baasschrijft:‘Willendegenendienaardedienstenin‘Samuel’komeneraanden-

ken,datzijhuneigengezangenboekenmeebrengen.Erzijnerwelwataanwezig,

maardiehebbendoorherhaaldvervoerenintensiefgebruikdermategeleden,dat

hetnietraadzaamiszenogvaaktevervoeren.Bovendien,wemogenveronderstel-

lendatdenieuwebundellangzamerhandzoingeburgerdis,datiedernuwelzijn

eigenexemplaarheeft’.

Gaandewegdetweedehelftvande20eeeuwbleekdiebundelsteedsminderge-

schikt,o.a.vanwegeverouderdtaalgebruik.Daaroverstraksmeer.

Ritmisch zingen

Hetis1934alsdehymnoloog,ds.H.Hasper,pleitvoordeafschaffingvan‘niet-

ritmische’gemeentezang.Datwerktenietmeteen,maarweloptermijn.DePsal-

men-enGezangenbundelvan1938hadervoorgezorgd,datermeerritmischwerd

gezongen.MaarnogopeenGereformeerdeSynodein1946werdbijhetopgeven

vaneentezingenpsalmmeegedeeld,dater‘ritmisch’zouwordengezongen.Een

tekendatditblijkbaareenbijzonderheidwas.

PasnadeTweedeWereldoorlogishetritmischzingengewoontegeworden,hoe-

welernogsteedskerkenzijndienietritmischpsalmgezanghandhaven(16)

Organisten in de eerste helft van de 20e eeuw

Op23september1898overleedJanAdriaanszvanLeeuwen,74jaaroud.Hijwas

jarenlangstadsarchitectgeweestenhadvanaf1867deHervormdegemeenteals

organistgediend.KlaasStrubbesolliciteerdenaardevacantepost,maardekerk-

voogdijzougraagiemandaanstellenmetwatmeermuzikalekennis.Hoeweler

eenoproepvooreenorganistverscheeninhet‘NieuwsvandeDag’washet,nawat

243

digdmoestworden.Scherrewitzwaseenvoorstandervangezan-

gen,zekertijdensdebelangrijkechristelijkefeestdagen,maar

zijnopvattingwerdterzijdegelegd.Nee,hetboterdenietzotus-

senvandeDoesenScherrewitz.Zewarenechtertotelkaarver-

oordeeld.

ToenScherrewitzin1940vertrokenSimonBakzijntaakalsor-

ganistovernam,kreegookhijtemakenmeteenpredikanten

kerkenraad,diezijnmuzikaleomlijstingvandeliederenteveel

een‘orgelconcert’vonden.

Hoedekwestievandegezangendegemoederenbezighield,blijktuitnotulenvan

dekerkenraad.ToendeTweedeWereldoorlogvoorbijwas,werderbeginaugus-

tus1945,tijdenseenvergadering,flinkgediscussieerd.Eenaantalgemeenteleden

hadgeklaagd,dateralheelwatjarengeengezangenmeerwerdengezongen.Uit

dediscussiedievolgdebleekdeKerkenraadopditpuntverdeeldtezijn.‘Zouvan

derDoeseenskunnenuitleggenwaaromhijtegenhetzingenvangezangenis’?

VanderDoeszeidaarophetvolgende:‘Toenin1807degezangenwerdeninge-

voerd,haddattemakenmetdebeginselenvandeFranseRevolutie.Geblekenis

daarna,datdegezangenvervloeiingveroorzaaktenvanaloudebeginselen.Psal-

menhoudendemensenbijhetWoordvanGod,gezangenleidendegemeentevan

datWoordaf.Gezangen,aldusvanderDoes,zijnaltijdmiddelgeweestomdege-

meentetotketterijtebrengen’.Hijwijstdanop,inzijnogen,allerleisektendie

gezangengebruikthebben,omhun‘dwaalleer’teverbreiden.Ookdemodernen

(lees:vrijzinnigen)inNoord-Hollandgrijpengretignaardegezangenomdemen-

senvandeChristusderSchriftenaftebrengen’.IndevisievanDs.vanderDoes

warengezangenduspropagandavoorongeloof.‘Metdemooisteliederenwerd

degemeentevandewaarheidafgebracht’.

OosterveldenKoelraaddendepredikantaan,netalsinallekerkenteAmsterdam

opéénna,gezangentelatenzingen,waarophetantwoordvanDs.vanderDoes

was‘datdezestadeenvoorbeeldisvanwegzinkendchristendom’.

HetbetoogvanDs.vanderDoesisduidelijk,maarnietgeheelovereenkomstigde

werkelijkheid.Eerdermerkteikop,datookdepsalmenvan1773sporenvertonen

vanhetVerlichtingsdenkenalsGodhet‘Opperwezen’wordtgenoemdenerge-

sprokenwordtover‘hetpadderdeugd’,omnietmeertenoemen.

Deverdeeldheidindekerkenraadwerddoorditgespreknietopgeheven.In1947

kwamdekwestieopnieuwaandeorde.OuderlingDirkvanGeemenbetreurdehet

datDs.vanderDoesgeengezangenlietzingen,terwijlouderlingDoornenbalde

noodzakelijkheidvanhetzingenvangezangennietinzag.


1938

242

De laatste orgeltrappers

Ookaanditwerkzoueeneindekomen.Tweeorgeltreders,iknoemdezealeerder,

warenvaderenzoonMuusdeGroot.Muussr.overleedinfebruari1907,nadathij

enkelemaandeneerder(10september1906)zijn35-jarigdienstverbandbijvracht-

schipperdeMoeshadgevierd.MuusdeGrootjr.stoptein1911.

Delaatsteorgeltrederwaarvanwedenaamkennenisdein1887geborenJanLeger.

Hijboodop1juli1920zijnontslagaan,omdathijalsbestellerbijdepost-entele-

graafdienstteEdamaandeslagkon.Juistoptijd,wanterwastoengedachtover

elektrischeaandrijvingvanhetorgel.Erzoudenechternogeenpaarjaaroverheen

gaan,voorhetzoverwas.Eenofmeertijdelijkekrachtenzullenhetorgeltrappen

in die periode hebben verzorgd. De motor die de windvoorziening mogelijk

maakte,werdergensin1924aangebracht.

De gezangenkwestie in de 20e eeuw

Eind19eeeuwwasMonnickendameen‘eiland’indeclassisEdam.Hetmerendeel

vandeaangeslotenkerkenbehoordetothetvrijzinnigedeelvandeHervormde

kerk.Monnickendamwaseenuitzondering,watoverigensnietbetekendedater

sprakewasvaneenbloeiendkerkelijkleven(17).

Warenerinde17eeeuwdrieGereformeerdepredikanteninMonnickendamwerk-

zaam,inde19eeeuwwarendaternogmaartwee.Die

tweede predikantsplaats werd in 1922 opgeheven. De

enigediedegemeentetoendiendewasDs.J.H.Vaandra-

ger.HijstondinMonnickendamvan1922tot1929en

werddaarnavlootpredikantinDenHelder.

Naeenjaarvacanttezijngeweest,werddeuitVianenaf-

komstigeDs.J.W.vanderDoesberoepen.Menkwamer

alsnelachter,dathijbehoordetotderechtervleugelvan

de Hervormde Kerk, de ‘Gereformeerde Bond’. Zijn

komstnaardeZuiderzeestadhadliturgischegevolgen,

wanthijlietuitsluitendpsalmenzingenendanooknog,

alsweleer,ophelenoten.Datzorgdenogaleensvoorir-

ritatiesindekerkenraad.

VanderDoesschijntgeengemakkelijkepersoonlijkheid

tezijngeweest.Iemanddiegraagdedingennaarzijnhandzette,hetgeenopte

makenvaltuitdiversekerkenraadnotulen.Zobijvoorbeeldinmaart1937,als

voorzittervanderDoesopmerkt,datdeorganistzulkelangevoor-ennaspelen

heeft.OrganistScherrewitzwasdaarnogaloverontstemd.IneenbriefaandeKer-

kenraadbeschuldigthijdevrouwvanDs.vanderDoes.Zijzouhaarmanbewogen

hebbenophetbelletjetedrukken,omaantegevendathet‘orgelconcert’beëin-

245

organisttobtermaarme.Wanneerkunnenweweereensmetvollebegeleiding

vanganserhartezingen?Ikdurfgeenonbekendepsalmenengezangenopgeven,

omdatwijdaarbijdesteunvanhetorgelnietkunnenmissen’.In1972washetmet

hetbespelenvanhetorgelgedaanomdathetgrondiggerestaureerdzouworden.

Kostenf.600.000.VanafdatjaargebruikteBakzijneigenorgelindekerk.

Inaugustus1974kwamhetbericht,dathetgeheelgerestaureerdeorgeltijdens

eenfeestelijkebijeenkomstop30augustusopgeleverdzouworden.Hetdagblad

trouwopendeopzaterdag24augustusmeteenartikelvanHaroHielkema,de

zoonvandedominee:‘Restauratie‘vogelnestorgel’inGrotekerkMonnickendam

navijftienjaargereed’.Ineenpaginagrootverhaalgeefthijeenuitgebreidover-

zichtvanvijftienjaarrestauratievankerkenorgel,waarbijmenzichbijhetzin-

genzeermoestbehelpen.Hetoorspronkelijkeplanomhetaantalpedaalregisters

uittebreidenvanviernaartien,wasomtechnischeredenennietdoorgegaan.Ook

deverplaatsingvandespeeltafelmetenkele

metershadbijMonumentenzorggeengena-

degevonden.MaardeHervormdegemeente

konvanaf1septemberweervoluitzingen.

In1983werdBakopgevolgddoordealombe-

kendeGroningerorganistPietWiersma,die

totaanzijndoodinaugustus2003hetorgel

bespeelde.DezeBachkennerbijuitstekgaf,

ineengrootaantalstedenendorpen,lesaan

meerdantachtigleerlingen.Hijhadzelfshet

voorrechtomeenconcertindeLondenseSt.

PaulsCathedraltemogengevenendatisniet

vooriedereenweggelegd!

DehuidigeorganistisWimDijkstra.

Het liedboek van 1973

Nogeventerugindetijd.Tot1973werdinde

Hervormdekerkdezogehetenbundel1938

gebruikt.Maartaalisaanslijtageonderhe-

vigendaaromwerdergewerktaaneennieuw

liedboek,datin1973verscheen.Vandeoor-

spronkelijk700liederenbleveneruiteinde-

lijk471over.Nietiedereenwasevengeluk-

kig met het nieuwe liederen repertoire. In

hetkerkbladvan13september1968schrijft


PietWiersma

WimDijkstra

244

In1948washetW.N.Kelder,burgemeestervanMon-

nickendam en Katwoude sinds 1946 (tot 1958), die

vroeg,waaromergeengezangenwerdengezongenen

waaromdepsalmennietritmischwerdengezongen.

Het punt kwam tijdens kerkenraadsvergaderingen

steedsweeraandeorde.VanGeemensteldevooromde

kwestievandegezangentebesprekentijdenseenge-

meenteavond. Maar omdat Ds. van der Does op het

puntstondtevertrekken,vondmendatnietnodig.

MenzalerinMonnickendamdanooknietrouwigom

zijngeweest,datvanderDoesinaugustus1949met

emeritaatgingennaarAcquoyverhuisde,eendorpje

indeBetuweaandeLinge(18).

Einddecember1949albleekdebundel1938ingebruiktezijn.Datzouzoblijven

totin1973hetLiedboekvoordekerkenwerdingevoerd.

Kerkkoor

In1951wasereengroepjejongerendatzichoefendeinhetzingenvanhetkerklied.

Oktobervandatjaarbeslootdekerkenraadtotdeoprichtingvaneenkerkkoor,

terondersteuningvandegemeentezang.Dat‘ondersteunen’werdbenadrukt.

Hetmoestgaanomeendienendefunctie.Wekelijkswerdergeoefendo.l.v.orga-

nistSimonBak.Indezestigerjarenzoudecantorijhetlichtzien.

De organisten in de tweede helft van de 20e eeuw

OuderelezerszullenorganistSimonBak,eenschoonzoonvanAdriaanScherre-

witz,nogwelgekendhebbenen/ofhorenspelen.Alsjedekrantenuitdieperiode

leest,komjezijnnaamveelvuldigtegen.Vanaf1940tot1983washijorganistvan

deGroteKerk.Hijwerktemeeaanallerleizang-enmuziekavondenengafregel-

matigorgelconcerten.Alinnovember1936maaktedeAVROeenopnamevandhr.

Bak,diehetorgelvandeGroteKerkbespeelde,vooreenprogrammametorgel-

muziek,datzondagsrondtwaalfuurwerduitgezonden.22

SimonBakheefthethelaasheelwatjarenzonderhetgroteorgelmoetenstellen.

Tijdensderestauratievandegrotekerk(1960-1969)washetvanaf1961opgebor-

gen,eerstindetoren,laterbijdefirmadeKoffinUtrecht.Bijdeingebruikname

vandekerkwashetorgelverrevangeweldig,zoalsblijktuithetkerkbladvan2

april1969.‘Dathetorgelnietjedatis,mogenwijzekernietaanonzeorganist

wijten.Hijkamptmetgrotemoeilijkheden.Erzijnalzoweinigstemmenennu

blijvensteedsstemmenvastzitten.Wezullenhetmaarzonemenalshetis’.

Op23februari1971schreefDs.Hielkema:‘Hetorgeldeedhetheelslecht.Onze

247

gen.Delidmatenwarenenthousiast.Ds.Verbaas:‘Ikziemetverlangenuitnaar

detijddatdebundelcompleetzalzijn.Metvernieuwdeaandachtzaldandege-

meenteweerlerendepsalmentezingen.Deliederenvandekerk,waarweteveel

ontwendaanzijngeraaktindelaatstejaren’.Hetzounogwatjarenduren,zoals

weweten.

Ookwaserin1959aleenproefbundelmet110psalmenverschenen,hetzogeheten

groeneboekje.Op1november1968schrijftdhr.B.ElzingavanZuiderwoudein

hetMonnickendamskerkblad,datinnagenoegallekerkende150psalmeninde

nieuweberijmingwordengezongen,metuitzonderingvandeChristelijkeGere-

formeerdeKerkendeGereformeerdeGemeenten.

Alop21maart1966hadorganistSimonBakgeschreven:‘Dezepsalmenmoetenwe

weeropnieuwlerenzingen,maaralsweevendoorwillenzetten,zultuzienhoe

vlugofweeengoedekerkzangkunnenverkrijgen,wantdaargaathetom’.Hij

steldedegemeenteopdehoogtevaneenaantalverschillentussendepsalmversie

vandebundel1938enhetindemaakzijndenieuweliedboek.Hijeindigtmetde

woorden:‘Laatuwhoofd,maarvooralookuwharterbijzijn,wantzodoendekun-

nenweeengoedekerkzangbevorderen.Laatonsgoedbeseffen,wespelenenzin-

genvoorGoddenHere.HetbesteisvoorHemnognietgoedgenoeg’.

Nadeofficiële,landelijkeinvoeringop1april,gingdeKerkenraaderop9april

1973meeakkoord,dathetnieuweLiedboekookinMonnickendamgebruiktzou

gaanworden.Datzouechtergeleidelijkgebeuren.Hetkerkbladverweeseenaan-


Cantorij

246

‘meester’J.Oosterveldover168geschrapte

liederen uit de bundel 1938: ’Wat mij het

meestgetroffenheeftisdeverdwijningvan

devolgendegezangen’(hijnoemterdertig).

‘Hetheeftmaarweiniggescheeldofhetlied

datJacquelinevanderWaalskortvoorhaar

dood dichtte – Wat de toekomst brengen

moge–wasookverwijderd.Aldegesneu-

veldeliederen,waarvanzovelegeliefdbij

hetkerkvolk,gaanindeijskast.Zeworden

nietmeergeleerdopdescholenencatechi-

saties,nietmeergezongeninvergaderingen

ensamenkomsten.Maarzehebbenduizendengesterkt,bemoedigd,getroostin

dagenvanziekteenzorg,Hoeveelstervendenhebbenzenietgefluisterd?(..)De

gezangenbundelheeftnietmeerdan450liederen.Waaromniethetgetalop500

gesteld,danhaddenvelevandeversmadegezangenopgenomenkunnenworden.

(..)Hebbendetheologischestromingenvandezetijdinvloedgehadopdekeuze?

(,,)Menwerdgeconfronteerdmethonderdenzogenaamdevroomheidsliederen,

reactiesvanhetvroomgemoedophetheilvanGodinhetEvangelieenmenkwam

steedsmeertotdeovertuiging,datdevertolkingvandeboodschapzelf,vanmeer

belangisdandevromereactiedaarop.Dezelaatstestellingdoetdegedachterij-

zen,datdesamenstellerseenvanpiëtismegezuiverdgezangboekvooronzeKerk

nodigachten.Maar,aldusprof.VanNiftrik,zulkeengezangboekiseenrampvoor

onzekerk.Waaromzijnwetegenwoordigzobenauwdvoordeemotieenhetemo-

tioneleinKerkenprediking?Deverkondigingvandeboodschapduurtgewoon-

lijkongeveereenkwartier.Hetoverigevandedienstisliturgie’.Oosterveldgaat

danverder:‘IsdeboodschapverkondigingvanGodsrijkegenadeofeenzoge-

naamdehorizontaleprediking,mogelijkgetuigendvanstudie,meervanhuma-

nistischeaard,waardoordezielgeheelnietkomttotlofendank,totzelfonder-

zoekenschuldgevoel?Ishetindekerkenvaaknietkoudendoods’?Oosterveld

eindigtdanmeteencitaatvanprof.vanNiftrik‘Eennieuwgezangboekiseenbe-

langrijkezaak.Theologischenkerkelijkbeide.Debelijdenisisinhetgeding.En

deKerk.Enonsgeestelijkleven.BovenaldeeervanGod’.

IkdenkdatOosterveldnietdeenigezalzijngeweest,diebijdezebundelz’nbe-

denkingenhad.Depraktijkgeeftaan,daterdoordejarenheenheelwatliederen

uitditliedboeknietofheelweiniggezongenworden.

Overigens,alineenheelvroegstadium–november1957–warenertijdenseen

wijkavondvanhetZuideinde,eenpaarpsalmenindenieuweberijminggezon-

249

Bronnen

*Godslofopdelippen,J.Smelik

*Hetkerklied,eengeschiedenis,J.Luth,J.Pasveer,J.Smelik(red.)

*Ennooitmeeroudepsalmenzingen,R.A.Bosch

*Hetkerkelijkorgelgebruik,bijzonderinNederland,N.C.Kist(internet)

*Bavianenenslijkgeuzen,A.Th.vanDeursen

*KerkarchiefvandeHervormde,voorheenGereformeerdekerk.

*RondomhetgroteorgelvanMonnickendam,G.Verloop,8delen

*JaarboekjesvandeverenigingOud-Monnickendam,geschrevenalsJOM+jaartal

Noten

1.InhetNieuweTestament,Ef.5:19enCol.3:16.

2.Pastijdenshet2eVaticaansConcilie,datvan1962-1965o.l.v.pausJohannesXXIIIwerdgehouden,is

daarveranderingingekomen.DatConciliewaseenkerkvergadering,waarinhetgingomhet‘bijde

tijdbrengen’(moderniseren)vandekerk,waaronderookhetzingen.

3.Wiedaarmeeoverwilweten,verwijsiknaardetweeeerstgenoemdebronnen.

4.Verwezenwordtnaar1Cor.14:28.Debetekenisvandatbijbelversheeftechtertotaalnietsvandoen

metde‘tongen’vaneenorgel.

5.Ds.A.G.SoetingindeNH-Courantvan10.2.1989‘KerkmuziekinWaterland’.

6.Ds.SoetinginhetMonnickendamsKerkbladvan21oktober1977.

7.MeeroverheminJOM1977,blz.17vv.

8.Wathiernietgenoemdmaarineerderetijdenwelgebeurde,washetneerzettenvandezandloperop

depreekstoel,maatvoordelengtevandepreek,alhoewellangnietelkevoorgangerzichdaaraanhield,

caeg).

9.ZievoororganistVelsenJOM1982blz.53-579

10.HetPuritanismeissindsde16eeeuweenstromingbinnendeEngelseAnglicaansekerk.Zijlegtde

nadrukopeenpersoonlijkerelatiemetGoddoorChristusenbenadruktdelevensheiligingvande

christen.Enkelekenmerken:StriktezondagsheiligingenintensiefBijbellezen.BekendePuriteinen

zijnJohnBunyanenCharlesSpurgeon.

11.MeeroverdezeorganistinJOM1982blz.53enJOM1984blz.109.ZieOokVerloopdl.3blz.34vv.

12.DirkMars(1746-1799)wasop28februari1795gekozen,toenalleOranjegezindeouderlingenen

diakenenhetveldmoestenruimen.Eenechtepatriotdus.

13.HijzoulateralseenvandeeerstenovergaannaardeGereformeerdekerkinMonnickendam,

ontstaanin1892.ZieookVerloopVIblz.4e.v.en69,70.

14.Midden19eeeuwontstonddebewegingdiewekennenonderdenaam‘HetReveil’.Eeninternatio-

naleoplevingvanhetchristelijkdenkenenhandeleninEuropa.Zijprobeerdeeendamoptewerpen

tegendeopkomendevrijzinnigheid.VadervanhetReveilisWillemBilderdijk.MededoorhetReveil

zijnlaterdieeeuwdeA.R.PendeC.H.U.ontstaan,indejarentachtig,samenmetdeKVPopgegaanin

hetCDA.


248

talkerennaarradio-uitzendingen(maandagskwartvoorzeven)endeTV,waar

zaterdags,nahetlaatstejournaal,hetliedvandeweekwastebeluisteren.Zowerd

menstapvoorstapvertrouwdgemaaktmethetnieuweliedrepertoire. Inhet

MonnickendamsKerkbladwerdvanafzondag21oktober1973hetliedvande

weekafgedrukt,meestalmetdemelodielijnerbij.Datliedwerddanzondagsaan-

geleerd.AlsDs.Hielkemaeenterugblikgeeftophetjaar1973schrijfthij:‘Eenvan

deverheugendeogenblikkenwasookdeintroductievanhetLiedboekvoorde

kerken;elkeweekhetinstuderenvanhetzgn.‘liedvandeweek’iseengenoten

maaktonsinsneltempometdezeliederenvertrouwd’.

Injanuari1975werdgenotuleerddathetliedvandeweekvoortaandoordevoor-

gangerzouwordenaangekondigd,waarnadeorganisthetliedeenkeerzouvoor-

spelenendaarnadegemeentezoubegeleidenbijhetzingenervan.Inhetkerkblad

schreeforganistBakelkeweekeenstukjeoverhetliedvandeweek.

GeadviseerdwerdomhetnieuweLiedboekookopdescholenenzondagsscholen

tegebruiken,wantdatzoueenondersteuningbetekenenvoordeerediensten.

Liedboek 2013 – zingen en bidden in huis en kerk

Hetliedboek1973heeftveertigjaarzijndienstbewezen,alswetenslotteuitko-

menbij2013,waarop25meiindeGrotekerkhetnieuweLiedboekzalworden

gepresenteerd.Hoedeontvangstzalzijn?Detijdzalhetleren.Maardatookdeze

bundelopeendagvervangenofaange-

vuldzalworden,iswelzeker.Hetlied

vanenvoorGodheefthet ‘eeuwigele-

ven’,maardatgeldtnietvoorbundels.

Nieterg,alsdeessentievanhetevangelie

vanChristus–degekruisigdeenopge-

staneHeerJezus–maarovereindblijft.

GeloofinGodzoektsteedsweernieuwe

vertolkingenomzichteuiten.Eénding

iswelduidelijk:inde21eeeuwheefteen

helenieuwelied-enzangcultuurzijnin-

tredegedaaninchristelijk,kerkelijkNe-

derland. Ondergetekende heeft er als

componist/tekstdichter,opbescheiden

wijze,aanmogenbijdragen.

Ds. C.A.E. Groot

cae-grootAzonnet.nl

251

1944-194?OuderlingD.vanGeemen,overl.13.11.1974

194?-1949OuderlingJ.Oosterveld

Dedienstvanvoorlezerwordtopgeheven.

Bijlage B _ Organisten in de kerk van Monnickendam

1561genoemdorganistmr.Jan

1606-1638JacobJanszMars,begr.24.12.1638.Zijnaanstellingwasaleerder.

1639-1669DirckJanszVelsenuitHaarlem,R.K.,geboren1636inLeiden,begraven15.8.1669;zieverder

JOM1982blz.53-57.VerloopII,blz.3-10

1669-1678JanGerritsKempher,uitHoorn,21.9.1678vertrokkennaarKampen,overl.Alkmaar

21.12.1701,zieookJOM82/54

1678-1679JuriaenBuff,19.11.1679vertrokkennaarLeiden,naarAmsterdamenoverl.Alkmaarjuli1691.

DaaropgevolgddoorJ.G.Kempher,zieeerder.

1680-1691JacobJanszBeths,begr.28.9.1691

1691-1691HelmigBacker,overl.inM’dam14.9.1691,begraveninKampen.

1692-1694Gerbrant(Meinderts)Dol,vertrokkennaarEnkhuizen,wasdaarookstadsbeiaardier.

1694-1743PieterModeus,kwamfebruari1694vanAmsterdam,geb.ca.1661,begr.12.4.1743,tr.

19.7.1699metLijsbethVrericksBloem;tr(2)27.3.1734LenaHendriksvanderGraaf,begr.22.12.1772..

1743-1762AdamModeus(zoonvanPieter),begr.5.11.1762.Hijtevenscommissarisvanhetveer.Tr.

20.5.1731GrietjeRoos,begr.26.3.1755.

1762-1777JacobReijnders,kwamvanNaarden,vertr.naarHilversum;zieverderJOM1984,blz.109-112

enVerloopIIIblz.34vv.

1777-1795JohanCoenraadPfeiffer,Luthers,verm.uitZwolleofUtrecht(Oldenzaal?),Waste

Oranjegezindenwerddaaromvervangen.In1802vertrokkennaarAmsterdam.Wasgetrouwdmet

MetjevandenBerg.ZevenkindereninM’damgeboren.WoondeKerkstraat23.

1795-1831GualtherusdesMillevilles,kwamvanThamenaandenUithoorn,geb.ca.1761,overl.M’dam,

22.8.1831,70jr.

1831-1840WillemvanVierhouten,geb.1798,kwamvanPurmerend,hijwasbankhouderenin1821

getrouwdmetHendrikaVolkerse,eendochtervannotarisAgeVolkerse.Injuli1840isvanVierhouten

naarKatwijkvertrokken,woondedaarnogin1846.

1840-1845AdolphFredrikMeijer,geb.M’dam1807,overl.A’dam1885,tr.1837SijbregKater;

onderwijzeropdeBurgerschool.Krijgtnieuweinstructie;vertr.naarPuttershoek.

1846-1856MarcusNuman,geboreninGroningen1803,wasonderwijzer,overleden20maart1858

(KlaasdeHaaswaarnemendorganist)

1856-1866JohannesNicolaasKnootuitA’dam;geb.Zwolle1826,overl.Amsterdam1880;1866

vertrokkennaarAmsterdam.Tr.(1)M’dam1860DidericaElisabethWijndelsdeJongh;tr.(2)A’dam

1876MariaHendrikaCatharinaThierens.ZieookVerloopVIblz.16en40vv.

1866-1867ThomasMarinusdeRoo,septembergekomenvanSteenwijk,maartvertrokkennaarA’dam.

Geb.Dordrecht1835,overl.Oosterwijk1899.


250

15.Inhetverhaalover‘Samuel’,eldersinditjaarboekje,maakteikalmeldingdatervoor1900uit

‘Sankey’werdgezongen.Ziedenootaldaar.

16.IkdenkaandediverseGereformeerdegemeenteninNederland.

17.Verloopdl.VIblz.7e.v..

18.Ikheberheelwatkerendienstgedaan.Zijnportrethangtaandewandvandeconsistorie.Leukte

weten,dekerkheefteenschevetoren.Aandevoetvandetorenligt,jawel,eenmevrouwPisabegraven!

Bijlage A _ Voorzangers/voorlezers in de kerk van Monnickendam

1572JanPieters,schoolmeester.

1580CornelisPieters,overl.eind1623

1598-1623JanSijmensVogel,begr.15.9.1631

1623-1652JanJanszVogels,zijnzoon,overl.18.3.1652,begr.23.3,woondeindeSacksteeg.

1624-1647mr.PouwelPouwelsz,begr.28.9.1647,kwamuitWest-Zanen

1647-1648GarbrantGarbrants(landmeteruitWestzaan),tijdelijkvoorzanger.

1648-1652PieterBurghszuitWestzanen,begr.3.10.1704

1652-1657GerbrantGerbrantsz.(heeftdestadmoetenverlaten).

1657-1658PieterEvertsBacker,schoolmeesteruitWormer,vertrokkennaarGrootebroek.

1659WaarnemerkosterClaesCornelis(Op)Stroomer.

1659-1704EwoutBaartszBrughuitKwadijk,begr.3.10.1704

1704-1713PieterSpruijt,begr.8.6.1713

In1712eenwaarnemer:CornelisTrompvoorPieterSpruijt.

1713-1748ClaasClaaszIlp,dp.19.4.1676,begr.13.11.1748

1748-1757ClaasMusk,kwamin1745vanWestzaandam,vertrokin1757naarUtrecht.

1757-1797LowijsJorisz.Schut,dp.30.1.1729,begr.27.6.1797

1797-1800WillemSlotuitdeRijp,vertrokin1800naarAmsterdam.

1800-1809HendrikvanVliet,kwamvanKadwoude,wegensdrankprobleemin1809ontslagen,overl.

26.1.1813

1810-1816A.Schouhamer–Immink,uitUtrecht,vertrok1816naarApeldoorn.

1816-1817PieterdeVries,schoolonderwijzer,ontslaggenomenwegensgezondheid.

1817-1837CornelisdeHaas,dp.4.6.1778,overl.lasookdedriegebodenbijeenvoorgenomenhuwelijk,

omgezondheidsredenenin1837afstandgedaanalsvoorlezerenvoorzanger.

1837-1847HendrikMuntinghNapjus,eersttijdelijk,latervastaangenomen.In1847vanzijnpost

ontheven,overl.7.2.1876.

1847-1879JacobKlaver,ontslagopeigenverzoek,geb.18.12.1818,overl.23.9.1897

1879-1887JorisKaterKzn,heeftz’ntaakneergelegdwegensovergangnaardeGereformeerdekerk.

Jorisgeb.11.7.1827,tr.BiW1848LijsbetMol,overl.1869.

1887-1914WillemOosterveld;alsvoorzangermaarkort,alsvoorlezertot1914

1914Depredikantennemenhetvoorlezenopzich.

1943-1944OuderlingBant

253

1907-1911MuusdeGrootjr.Begonin1929eenharinghandelenrokerij.

1911-1920JanLeger,bestellerbijdepostentelegraafdienst,overgeplaatstnaarEdamper1oktober1920.

daarnawatlossekrachten.

Indetweedehelftvan1924werdhetorgelmeteenelectrischewindmachineaangedreven.Daarmee

wasM’damnietdeeerste(Beemster1923),maarweleerderdanbv.Buiksloot(1929),Landsmeer(1930)

enOostzaan(1939).

Inhetpredikbeurten-enadvertentieblaadjekwamikeennotitietegendatdeelectrischeinstallatievan

dewinsinrichtingvanhetorgelop16juli1920heeftplaatsgehad.

Bijlage D _ Zangboeken in de kerk vanaf de Reformatie tot heden

Circa1565depsalmenvanPetrusDathenus

1773NieuwePsalmberijming,inMonnickendamingevoerdop1januari1775

1807EvangelischeGezangen

1866VervolgbundelEvangelischeGezangen

1938Bundel1938,PsalmenenGezangen

1973LiedboekvoordeKerken

1999Evangelischeliedbundel

2013LiedboekvoordeKerken,herzieneenuitgebreideversie.


252

1867-1889JohannesvanLeeuwenAzn,wasstadsarchitect,geb.Leiden11.7.1824,overl.M’dam

23.9.1898,op21.7.1847inleidengetrouwdmetGeertruidaBarberaOnnekink.

1898-1924KlaasStrubbe,geb.9.3.1864,timmerman,getr.1894metGrietjeKarmelk;Klaasgestopt

wegensgezondheidsredenen,overl.31.10.1932

1924-1926JacobGorter,kwamvanBuiksloot,vroegin1926zijnontslag.

1926-1940AdrianusScherrewitz,geb.in1861,moetopmedischadviesstoppen,krijgtin1940eervol

ontslag.OpgevolgddoorzijnkleinzoonSimonBak.Scherrwitzoverl.21.11.1945.

1940-1983SimonBak,woondeinEdam,overl.9.12.1997inEdam.

1983-2003PietWiersma,geb.Aduard(Groningen),1946)overl.Groningen21augustus2003

2003-...WimDijkstra

Bijlage C _ Orgeltreders/trappers in de kerk van Monnickendam

Rond1606PouwelsBartels,begr.april/mei1615

In1615genoemdeneAdam...

Rond1618UdsWillems,wasookgravenmaker,koster,begr.15.8.1652

1652-1656CornelisJanszLuijt,ookgravenmakerbegr.16.3.1656

1656-1664ClaasCornelisOpstroomer(=ClaasCornelisGeest),begr.16.9.1664

1667-1673JacobSijmonsKalis,koster,begr.7.4.1673.Hijwasin1667ookportiervandeKerkpoorten

deSacksteegpoort(in-enuitgangnaarOverleek).

1673-1678ClaasHuijberts,begr.28.12.1678

1679-1696TeunisJansPaijer(ofPop),begr.12.2.1696

1696-1702ReijnierdeWit,dp.15.12.1680,begr.8.3.1726

1702-1703ClaasDirksz(Nooij),dp.30.3.1684,overledenvoorjuni1719

1703-1718DirckClaaszBacker,koster,begr.13.4.1718

1718-1743AdamModeus,zoonvandeorganist,dp.RK17.12.1703,begr.5.11.1762

TijdensdeperiodevanPieterModeuskwamdeorgeltrederonderverantwoordelijkheid(enbetaling)

vandeorganist.VermoedelijkheeftzijnzoonAdamhet‘orgelblasen’gedaan.Maarhetkanookzijn

datsomswatouderejongensvanhetweeshuisvoordezetaakwerdeningezet.Namenwordenindie

periodenietgenoemd

1780-1799JochemPieterszEsselman,dp.EL13.4.1754begr.17.1.1799

1799-1834GerritKroon,dp.1.1.1769,overl.29.3.1834

Nieuweinstructievoordeorgeltrederin1834

1834-1844?CornelisvanZalingen,geb.2.5.1798,overl.16.2.1866

1845-1851HermanusvanFaassen,dp.9.9.1800,vertrokkenin1861naarNunspeet,overl.aldaar

26.12.1882

1851-1853GerritNapjes,scheepmakersleerlingenSipcoNapjus,schildersleerling,beidenontslagen,

wegensnietnaarbehorenfunctioneren.

1853-1873JobSchaap,geb.4.8.1820,overl.22.9.1873

1873-1907MuusdeGrootsr,geb.22.9.1848,ovl.8.2.1907

255

E R V A R I N G E N V A N E E N S T A D G I D S

zijnaarMonnickendamenvestigdenzichineenhuisaanhetNoordeindewaar

nuhetpleinvandeR.K.Kerkis.Dithuiswerdlaterinde19eeeuwgesloopt.

In1761werdhijals17-jarigeluitenantterzeeenin1777werdhijalsKapiteinter

zeebenoemd.Tijdensdejaren1782-1785wasHermanusReijntjeskapiteinvande

Argo44.Van1788-1790washijkapiteinopdeAmazoon.In1789werdhijkapitein

terzee.

TijdensdezeeslagbijKamperduin,in1797,raaktehijgewondenwerdhijnaar

Londenvervoerd.

Op9november1797overleedhijaanzijnverwondingenenwerddaarnanaar

Monnickendamovergebracht.Op22december1797wordthijbegravenindeGro-

teKerk.ZijngrafligtinhetkoorvandeGrotekerk,rechtsvandeingangvanhet

koor.Daarligthijnuooknogzijnlodenkist.

Wathebbenwijdiemiddagzoalbekeken?

EerstklommenweopdetorenvandeGroteKerkengenotenvanhetprachtige

uitzichtoverMonnickendamenWaterland.

DaarnaliepenweviadeZarken,deKerkstraatendeSpeeltorennaardeR.K.Kerk

omdaardeplektezienwaarhethuisheeftgestaan.Inhetboek‘VanMonniken-

werktotParochiekerk’staatnogeenfotovandathuis.

ViadeNieuweSteeg,deHavenendeFluwelenBurgwalgingenweweerterugnaar

deGrotekerkomzijngraftebekijken.Naafloopdaarvanleekhetmeookleukom

metdegehelefamilieeengroepsfototemakenaandeHermanusReijntjeslaan.Al

metalwashetvoordenazatenenvoormijeenbijzonderemiddag.

254

Ervaringen van een stadgids

Stadsgids Rini de Weijze

Opzaterdag17april2012mochtikeenbijzonderestadswandelingverzorgen.

DenazatenvanHermanusReijntjeswildeneenstadswandelingmakenlangsde

plekkendieinhetlevenvanhunvoorvaderinMonnickendamvanbelangwaren

geweest.

WiewasHermanusReijntjes?Hiereenbeknoptoverzicht:

HermanusReijntjeswerdinEdamgeborenenop4oktober1744inEdamgedoopt

alszoonvanBurgemeesterFransReyntjesenKlaasjeStapert.In1788verhuisden

Hetwandelgezelschap:denazatenvanHermanusReijntjes


j a a r b o e k 2 0 1 3

ve

re

ni

gi

ng

ou

d m

on

ni

ck

en

da

m j

aa

rb

oe

k 2

01

3

Jaarboek Vereniging Oud Monnickendam 2013

Documents

Transcript of Jaarboek Vereniging Oud Monnickendam 2013