Digitale nieuwsbrief van de KoninKlijKe vereniging van organisten en KerKmusici

jaargang 12 - 2019nummer 03 - maart

Op zaterdag 25 mei wordt van 13.00-17.15 uur in de Martinikerk te Groningen het tiende Oecumenisch Liedfestival gehouden. De middag is bedoeld voor iedereen die graag zingt. Een aanrader, speciaal voor liefhebbers van de Engelse hymns. Het jaarlijkse Liedfestival wordt georganiseerd door Stichting De Vertaalslag, die is gelieerd aan het werk van theoloog/dichter/vertaler Sytze de Vries. De Vries heeft de afgelopen jaren onder de titel ‘Het liefste lied van over-zee’ in twee delen meer dan 120 vertalingen gepuliceerd van klas-sieke, bekende en ook nieuwe hymns uit de Engelse traditie. Inmiddels verschenen bij deze lie-deren cd’s, begeleidings- en koor-bundels. Deze lustrum-editie van het Liedfestival zal geheel aan deze op Engelse leest geschoeide hymns worden gewijd, met als on-dertitel Songs of Praise in de taal van Sytze de Vries.De koor- en samenzang zal wor-den geleid door Daniël Rouw-kema, opgeleid en specialist in de Engelse kerk- en koormuziek.Hij wordt daarbij geholpen door het koor Choral Voices.

ZomerAgenda 2019Sluitingsdatum 1 mei!

De Koninklijke Vereniging van Or-ganisten en Kerkmusici (KVOK) geeft dit jaar opnieuw de Zomer-Agenda uit. Hierin staan gegevens van orgelconcerten die tussen 1 juni en 30 september gegeven worden in Nederland en daarbui-ten. Concerten voor de agenda kunnen tot uiterlijk woensdag 1 mei 2019 opgegeven worden, uitsluitend (!) via het daartoe be-stemde webformulier: www.kvok.nl/zomeragenda_concerten_aan-melden.php. De redactie van de ZomerAgenda verzamelt dus niet zelf concertgegevens! Per aange-kondigd concert wordt € 2 in reke-ning gebracht. Het te betalen be-drag wordt via een automatische incasso geïnd, waartoe u op het webformulier de benodigde gege-vens dient in te vullen. Uw concer-ten worden voor dat bedrag ook opgenomen in deze NotaBene-nieuwsbrief en in de web-agenda van Het Orgel.

Advertentie Het is ook mogelijk dat u uw concertserie in een afzonderlijke advertentie onder de aandacht brengt. Concerten die in deze ad-vertenties staan, worden zonder meerkosten ook in de concerten-lijst opgenomen. Daarnaast is het mogelijk andersoortige adverten-ties in de ZomerAgenda te plaat-sen. Neem voor informatie en opgave van advertenties (dus niet voor opgave van concerten!) con-tact op met Bureau van Vliet B.V., Postbus 20, 2040 AA Zandvoort, 023-5714745. Contact-persoon: Luciène Paap, e-mail: l.paap@bu-reauvanvliet.com.

Het liefste lied van overzee Songs of Praise in de taal van Sytze de Vries

Jean Guillou achter de speeltafel in Saint-Eustache | Foto: AFP

Naast de veelvuldige samenzang is er ook ruimte voor fraaie Engelse koorwerken. Bijpassende orgelmuziek zal worden gespeeld op het beroemde Schnitger-orgel van de Martinikerk. Medewerking verleent Leonard Sanderman, die inmiddels als director of music werkzaam is aan de Universiteit van York. Op het Liedfestival van 2018 won hij de publieksprijs met een serie nieuwe melodieën op nieuwe teksten van Sytze de Vries. Uiteraard zullen deze ook op het programma staan! Uit beide delen Het liefste Lied zijn voor de Advents- en de Kersttijd twee complete Festivals met Lezingen en Liederen samengesteld, met koor-zettingen van Dirk Zwart. Zowel de directie- als de kooruitgave worden deze middag gepresenteerd.Christiaan de Vries, organist van de Lutherse Spuikerk in Amsterdam, en ook al jaren vaste huisorganist van het Liedfestival, tekent weer voor de begeleiding van de samenzang. De presentatie van de middag is in handen van Sytze de Vries. Hij zal ook voorgaan in de afsluitende Choral Evensong, het dagelijkse gezongen koorgebed in de Anglicaanse traditie.Meer informatie staat op www.liedfestival.nl. Opgave voor deelname kan ook via deze website. Ook is opgave mogelijk om als zanger mee te doen aan het Meerstemmig Grootkoor; dan worden de koorzettingen gratis toegestuurd. De toegangsprijs bedraagt € 18 (aan de kassa), bij vooruitbetaling € 16. 65-plussers, studenten en groepen vanaf 5 personen betalen € 12 per persoon. Komt u met uw cantorij of koor, dan is de prijs € 10 p.p. (vanaf vijf personen).

Jean Guillou overledende Notre-Dame des Neiges in l’Alpe d’Huez, in de Tonhalle te Zürich en in de Auditorio van Tenerife. De laatste ja-ren werkte hij aan het Orgue à structure variable, een spec-taculair idee voor een verplaats-baar modulair orgel, dat ook in de open lucht zou kunnen worden opgesteld. Van 1963 tot 2015 was Guillou ti-tularis van de St.-Eustache te Pa-

rijs. In de herfst van 2018 gaf hij zijn laatste concerten, in de Elb-Philharmonie in Hamburg en in de Michaelskirche van München.In het mei-mummer van Het Orgel zal een uitgebreid In Memoriam verschijnen.

KVOKAlgemene Ledenvergadering

1 juni 2019Steenwijk

Op zaterdag 26 januari overleed op 88-jarige leeftijd de Franse or-ganist Jean Guillou. Hij dankte zijn wereldwijde roem als virtuoos met name aan zijn improvisatiekunst. Hij werd beïnvloed door docenten als Olivier Messiaen, Marcel Du-pré en Maurice Duruflé. Zelf gaf hij op zijn beurt zijn kennis door aan organisten van de volgende generatie als docent in Lissabon, Berlijn en Saarbrücken.Ook op orgelbouwgebied had hij duidelijke ideeën over het orgel van de toekomst. Hij was een van de medebedenkers van de klank-concepten van de instrumenten in

2 NotaBene | maart 2019

Nieuws

NotaBene is een digitale nieuwsbrief van de Koninklijke Vereniging van Organisten en Kerkmusici, opgericht op 12 decem-ber 2008 te Leeuwarden

Adres bestuur Hans Beek | Klipper 49 | 9801 MT Zuidhorn | 0594 50 78 76 secretaris@kvok.nl

© KVOK 2019 ISSN 1876-2921

EindredactiePeter Ouwerkerk | Schweitzerstraat 116 2131 RJ Hoofddorp | 06 28 42 6540 [openoor.nl] (oneven maanden)

Jan Smelik | H. van Steenwijckstraat 10 8331 KK Steenwijk | 0521 521 276

Corrector Kees Kugel

E-mailadres NotaBenenotabene@kvok.nl

Beschikbaarheid voor slechtziendenNotaBene is voor mensen met een leesbeperking beschikbaar in braille, grootletter en digitale vorm. Tel. CBB: 0341 56 54 99.

Deadline NotaBene

De deadline van NotaBene is de vijf-tiende van de maand, dus twee weken voor het verschijnen van het betreffende nummer.

AgendaConcertaankondigingen in de Agenda kosten € 2 per concert. Opgave van con-certen kan uitsluitend geschieden via het aanmeldformulier op www.hetorgel.nl. Opgave van kerkmuziekuitvoeringen via het redactieadres.

RecensiesCd’s, boeken en bladmuziek die aan de redactie van Het Orgel en de redactie van Muziek & Liturgie worden gestuurd, worden zo snel mogelijk genoemd op de nieuwssite www.orgelenkerkmuziek.nl. Het is mogelijk dat uitgaven naderhand uitvoeriger aan de orde komen in Het Orgel of Muziek & Liturgie.

Advertenties Bureau Van Vliet B.V. | Postbus 20 2040 AA Zandvoort | 023 5714 745 contactpersoon: Luciène Paap, l.paap@bureauvanvliet.com www.bureauvanvliet.com

AbonnementenHarco Clevering | Jabbingelaan 21 9591 AL Onstwedde | 0599 33 18 90 ledenadministratie@kvok.nl.

colofon

Cursus Kerkmuziek Word je als kerkmusicus in je praktijk wel eens geconfronteerd met vragen waar je niet zo snel een goed antwoord op hebt? Hoe overleg je met een predi-kant, kerkenraadslid of een leidster van de kindernevendienst over kerkmuziek? Of meer praktisch: hoe begeleid ik dit lied, of deze acclamatie? Hoe dirigeer ik deze onberijmde psalm...? Je bent niet de enige. Veel collega’s lo-pen tegen dezelfde vraagstukken aan, vooral nu het nieuwe Liedboek echt is ingeburgerd. Wil je je als amateurorganist of -dirigent verder verdiepen in kerkmuziek? Wil je je kennis vergroten, veel ervaring op-doen en samen met anderen op collegi-ale, vriendschappelijke en vaak vrolijke wijze je eigen prestaties onder de loep nemen? Volg dan een van de kerkmu-ziekcursussen van de Protestantse Kerk in het land! In september gaat in Dieren een nieuwe driejarige cursus van start, waar nog enkele plaatsen voor organisten en di-rigenten/cantors beschikbaar zijn. Later volgt de cursus in Drachten, en bij ge-noeg belangstelling wellicht ook andere plaatsen. Neem nú je kans waar! Tijdens de cursus, waarbij de cursisten en deskundige docenten elkaar twee zaterdagochtenden per maand ontmoe-ten, worden lessen als liturgie, hymno-logie/muziekgeschiedenis, solfège en orgelbouw afgewisseld met de praktijk-vakken voor de organist en de koordiri-gent. Na de cursus heeft het vak kerk-

Compositiewedstrijd Mafra (Portugal)Het bestuursorgaan van Cultuur van de stad Mafra (Portugal) heeft een internationale compositiewedstrijd uitgeschreven rondom de zes historische orgels in de basiliek van het Nationale Paleis in deze stad. De doelstelling is het stimuleren van het ontstaan van nieuw repertoire voor deze prachtige instrumenten. Aanmelden voor deze wedstrijd kan tot 29 maart aanstaande. De zes orgels in de basiliek zijn gebouwd door de twee belangrijkste Portugese orgelbouwers uit de 18e en 19e eeuw, António Xavier Ma-chado e Cerveira en Joaquim António Peres Fontanes. Het zestal orgels is uniek omdat ze specifiek zijn gebouwd om tegelijkertijd te worden bespeeld. De tweejaarlijkse wedstrijd is uitgesplitst in twee onderdelen. Naast het schrijven van een oorspronkelijke, nieuwe compositie, is een tweede opdracht het maken van een transcriptie voor de zes orgels. Het prijzengeld bedraagt respectievelijk € 10.000 en € 5.000. In de jury nemen plaats Jean Ferrard (België, tevens voorzitter), Sérgio Azevedo (Portugal), William Whitehead (Engeland) en João Vaz (Portugal). Voor meer informatie wordt verwezen naar www.cm-mafra.pt/pt/municipio/premio-internacional-de-composicao-orgaos-do-palacio-nacional-de-mafra.

Landelijk Examen KerkmuziekZoals bekend stelt de Protestantse Kerk in Nederland elke amateur-kerkmusicus in staat om, na een traject van zelfstudie, examen te doen in de kerkmuzikale vakken die nodig zijn om het diploma te behalen dat recht geeft op de derdegraads bevoegdheid. Behalve de praktische vakken (orgel of koordirectie, gemeentezangleiding) bestaat het exa-men uit theoretische vakken als solfège en algemene muziekleer, orgel-bouw, muziekgeschiedenis/hymnologie en liturgiek. In het verleden vonden deze examens jaarlijks plaats in het laatste weekend van oktober. Omdat er inmiddels al wat belangstellenden zijn, zal bij voldoende aanmeldingen reeds eind mei een landelijke examen-dag worden georganiseerd. Iedereen die een of enkele, of misschien zelfs alle kerkmuziekmodules met een examen wil afronden, kan zich aanmelden via academie@protestantsekerk.nl. Meer informatie over de kerkmuziekmodules en de examens is te vinden op www.protestant-sekerk.nl/training/landelijk-examen-kerkmuziek.

Vijf van de zes orgels in de Basiliek van het Palacio Nacionale in Mafra (Portugal) | Foto: www.palaciomafra.gov.pt

3NotaBene | maart 2019

Nieuws

Workshop Leo van DoeselaarDe Andriessen/De Klerk Stichting organiseert op 17 en 18 mei 2019 een tweedaagse workshop in de Haarlemse St.-Josephkerk. De bekende organist Leo van Doeselaar zal dan lesgeven over een aantal door hem geselecteerde orgelwerken van Hendrik Andries-sen en Albert de Klerk. Deze gratis workshop is bedoeld voor con-servatoriumstudenten en net afgestudeerde organisten. Toehoor-ders zijn welkom tegen een kleine vergoeding. Van Andriessen zijn geselecteerd de Sinfonia (compleet) en de nummers 2 en 3 uit de Quattro Studi. Van Albert de Klerk behandelt Leo van Doeselaar Vexilla regis, Toccata en Passacaglia uit de Tien Orgelwerken, het Ricercare en ‘Dic nobis Maria’ (Meditatie 1) uit de Tres Meditatio-nes Sacrae. De workshop vindt plaats in de Haarlemse St.-Josephkerk, de kerk waaraan Andriessen en De Klerk zelf verbonden zijn geweest. In de ochtend vinden de lessen van Leo van Doeselaar plaats.

‘s Middags krijgen de actieve deelnemers de gelegenheid om op het Adema-orgel te studeren. De twee workshopdagen worden op zondagmiddag 19 mei afgesloten met een openbaar concert om 15.30 uur in de St.-Josephkerk. De deelnemers zullen daarbij het resultaat aan het publiek laten horen. De toegang is gratis.Conservatoriumstudenten en net afgestudeerde organisten kun-nen zich als actieve deelnemers aanmelden bij de Andriessen/De Klerk Stichting. Toehoorders kunnen de workshop bijwonen tegen een vergoeding van € 15 per ochtend en € 25 voor beide och-tenden. Meer informatie en de mogelijkheid tot aanmelden op de website van de Andriessen/De Klerk Stichting: www.andriessende-klerkstichting.nl.

musicus geen geheimen meer! Je ontvangt een diploma namens de Protestantse Kerk in Nederland, waarmee je je derdegraads be-voegdheid kunt aanvragen. Vooral voor gediplomeerde cantors is er de komende jaren veel werk aan de winkel!Neem voor meer informatie of om aan te geven dat je belangstelling hebt contact op met de Acade-mie van de Protestantse Kerk in Nederland (voorheen het Protes-tants Centrum voor Toerusting en Educatie) via www.protestantse-

kerk.nl/training/opleiding-kerk-muziek, of stuur een mail naar academie@protestantsekerk.nl. Doe dit zo snel mogelijk als je nog wilt meedoen aan de cursus in Dieren.

Quaerendo invenietisIn mei 2019 zal organist, Bach-onderzoeker en publicist Kees van Houten een nieuw boek uit-brengen over de muziek van Jo-hann Sebastian Bach. Dit boek is bedoeld als een compendium van de reeds meer dan vijfenveertig

jaar durende Bach-research van Kees van Houten. Zijn levenswerk is een diepgaande zoektocht naar de geheimen van Bachs monumentale kunst: naar de structuren, de onderliggende betekenissen en de meer verborgen lagen in zijn composities.Dit onderzoek wijkt in veel opzichten af van de manier waarop de huidi-ge muziekwetenschap de muziek van Johann Sebastian Bach benadert. Deze benadering houdt zich louter bezig met objectief bronnenonder-zoek en biedt oplossingen van muzikale problemen vanuit een rationele invalshoek, die volgens Van Houten geen ruimte biedt aan elementen als symboliek en andere verborgen lagen in Bachs composities. Boven-dien meent hij dat een diepgaande, gedetailleerde muzikaal-retorische analyse van een compositie slechts zelden wordt toegepast. In dit boek stelt de schrijver aan de orde dat deze moderne muziekwetenschappe-lijke methode op veel punten tekortschiet en niet in overeenstemming is met de manier waarop de ‘muziekwetenschap’ in Bachs tijd bedreven werd.Bach is niet voor niets in 1747 lid geworden van de Societät der mu-sikalischen Wissenschaften, een groep vooraanstaande musici die zich bezighield met de instandhouding van de oude waarden van de ‘Musica’, waarbij de totale samenhang van muziek, kosmos en getal centraal stond. Deze benadering ging terug op de filosofie en theorieën van Pythagoras. Hierbij speelden elementen als ‘raadsel’, symboliek, verborgen lagen, kosmische structuren, het onuitspreekbare etc. een grote rol. De vele bevindingen en oplossingen die Kees van Houten in zijn boeken heeft aangedragen (men denke aan de kruisvorm in de Matthäus-Passion, de dubbele confessionele bodem –luthers en katholiek tegelijk– van de Hohe Messe, het raadsel van de Kunst der Fuge en de oplossing van Contrapunctus 14 enz.), zijn steeds tot stand gekomen vanuit de hierboven genoemde oude pythagoreïsche invals-hoeken. In de vier eerste hoofdstukken van dit boek wordt een duidelijk beeld geschetst van de bijzondere plaats die de ‘Musica’ ten tijde van Bach nog innam als de hoge kosmische wetenschap en filosofie, die voortborduurde op de ideeën van Pythagoras. In het daaropvolgende vijfde hoofdstuk, dat als titel draagt ‘Een juistere ‘wetenschappelijke’ benadering van de muziek van Johann Sebastian Bach’, komt de hier-boven aangesneden thematiek uitgebreid aan de orde. Vervolgens licht de schrijver in de hoofdstukken 6 t/m 13 zijn benadering van Bachs muziek toe aan de hand van vele voorbeelden. Deze voorbeelden be-vatten uitgebreide samenvattingen van onderwerpen die in zijn boeken aan de orde zijn gekomen. Veelvuldig citeert hij bekende muziekweten-schappers als Christoph Wolff, Emil Platen, Alfred Dürr e.a. en plaatst hij kanttekeningen bij hun conclusies. Het boek ‘Quaerendo Invenietis’ - Johann Sebastian Bach en de mu-ziekwetenschap zal door Kees van Houten worden gepresenteerd op zaterdag 11 mei 2019 om 10.30 uur in de Sint-Catharinakerk in Eind-hoven. Muzikale medewerking wordt verleend door een ensemble o.l.v. Ruud Huijbregts.Men kan op het boek intekenen tot 5 mei 2019 door overmaking van € 22,50 + € 5,- verzendkosten naar IBAN NL40INGB000 1511 142 t.n.v. Kees van Houten. Na 5 mei wordt de prijs € 25 + € 5 verzendkos-ten.

Orgelreis Ost-FrieslandOp 5, 6 en 7 juni dit jaar organiseert Gijsbert Lekkerkerker een orgelbus-reis naar Ost-Friesland. Aanleiding is de 330e sterfdag van Arp Schnitger. Bezocht worden de orgels in de Ludgerikerk te Norden (1686), de Georgs-kerk in Weener (1710) en de Petri- en Paulkerk in Cappel (1680). In Wee-ner zal ook het Organeum Orgelmuseum worden bezocht, onder leiding van Ludolf Heikens. Ook orgels van andere bouwers worden bezocht, zo-

Leo van Doeselaar doceert in de Haarlemse Josephkerk Foto: Andriessen/De Klerkstichting

4 NotaBene | maart 2019

Nieuws

als de instrumenten te Osteel (Warnfriedkerk, 1619), Altenbruch (Nikolai-kerk, 1730) en Dornum (Bartelomäuskerk, 1710). De reissom bedraagt, op basis van halfpension, € 425 per persoon. Voor een eenpersoons-kamer wordt € 450 gerekend. Een folder kan worden aangevraagd via acg.lekkerkerker@planet.nl, of kijk op www.gijsbertlekkerkerker.nl.

Educatief programma OrgelmuseumOp woensdag 30 januari heeft groep 6 van Basisschool De Regenboog in Doornspijk een bezoek gebracht aan het Nationaal Orgelmuseum te Elburg. De kinderen beleefden die ochtend een primeur: ze mochten als eerste groep het gloednieuwe educatieve programma van het muzi-kaalste museum van Elburg uitproberen. Tijdens het bezoek verkenden de kinderen al puzzelend en speurend het museum met als hoogtepunt het zelf bouwen van een echt pijporgel; het zogenaamde ‘Doe-orgel’.Mede dankzij de enthousiaste en bruikbare tips van de kinderen van De Regenboog zal het Orgelmuseum het educatieve project verder uitbrei-den en bijschaven om toekomstige jeugdige bezoekers een zo aantrek-kelijk mogelijk programma aan te kunnen bieden. Mocht u meer willen weten over het educatieve aanbod van het Orgel-museum, dan kunt u contact opnemen via info@nationaalorgelmuse-um.nl.

Kerklied vanaf de SynodeOp zaterdag 2 maart 2019 zal het vierde ‘Synode & Muziek’-concert worden gegeven in de Grote Kerk, met als thema: Het kerklied vanaf de Synode. Stadsorganist Cor Ardesch zal op het Kam-orgel werken van o.a. Cor Kee, Bert Matter en Jan Welmers uitvoeren. Arie Eikelboom, kerkmusicus, houdt een lezing over ‘Statenberijming van de Psalmen 400 jaar in gebruik op verschillende manieren’. Aanvang: 16.00 uur; toegang: € 8 (Vrienden van de Grote Kerk € 4).

Voorjaarsexcursie Stichting Organum FrisicumOp zaterdag 6 april vindt de voorjaarsexcursie plaats van Stichting Orga-num Frisicum. Drie van de te bezoeken orgels staan in Drachten, maar de excursie begint in Rottevalle. In de Doarpstsjerke aldaar staat een or-gel van L. van Dam & Zn. Het werd in 1865 gebouwd voor het ‘Armen- of Schipperskerkje’ in Leeuwarden. In 1924 is het overbracht naar Rotte-valle. Vervolgens gaat excursie naar De Fontein in Drachten. Hier staat een orgel met twintig stemmen van de orgelmaker Bernard Pels & Zoon uit 1965. Het orgel is in 2007 gerestaureerd door de Gebroeders Reil.Na de lunchpauze wordt de excursie voortgezet in de Doopsgezinde Vermaning, in het centrum van Drachten. Hier staat een orgel met twee

klavieren en een aangehangen pedaal van L. van Dam & Zonen uit 1857. De dag wordt besloten in de Grote Kerk van Drachten. Daar staat een orgel met eveneens twee klavieren, in 1820 gebouwd door J.A. Hillebrand. Aanvankelijk had het orgel een aangehangen pedaal maar in 1942 voorzag de firma Flentrop het instrument van een pneumatisch pedaal met twee stemmen. In 1986 verving dezelfde firma dit door een me-chanisch pedaal.De leiding van de excursie op za-terdag 6 april is in handen van Theo Jellema en Jochem Schuur-man. U kunt zich voor deze ex-cursie aanmelden door vóór 25 maart € 15 (donateurs) of € 20 (niet-donateurs) per deelnemer over te maken naar IBAN NL64 INGB 0002 3777 93 t.b.v. Stich-ting Organum Frisicum te Veen-wouden o.v.v. voorjaarsexcursie, aantal personen, postcode en huisnummer. Kinderen onder de 16 jaar kunnen gratis deelnemen. Als u gebruik wilt maken van de lunch dient u € 10 p.p. extra over te maken. Na het weekeinde van 30 maart ontvangen de deelne-mers een deelnemerslijst en een routebeschrijving.

Kindermuziekweek Vanaf 5 tot en met 14 april 2019 vindt de eerste landelijke Kin-dermuziekweek plaats. Overal in het land kunnen kinderen van 0 tot en met 12 jaar en hun (groot)ouders luisteren naar muziek en actief meedoen met workshops, leuke voorstellingen, meezingen in het Concertgebouw, of instru-menten maken van afval. Na tien succesvolle edities in Rotterdam, georganiseerd door de Doelen en het Rotterdams Philharmonisch Orkest, gaat in 2019 de Kinder-muziekweek landelijk. Twaalf partners, waaronder het Concert-gebouw, De Nationale Opera en Ballet, TivoliVredenburg en het Prinses Christina Concours, bun-delen hun krachten om alle kin-deren van Nederland de kans te geven om live-muziek te ervaren. Tien dagen lang kunnen kinde-

ren en hun (groot)ouders genie-ten van muziek, meedoen met workshops of zangcursussen, zelf instrumenten maken en nog veel meer. Meer informatie op de nieuwe website www.kindermu-ziekweek.nl

Orgelreis WürttembergVan maandag 8 t/m zaterdag 13 april zal een zeer bijzondere or-gelreis worden gemaakt naar een groot aantal belangwekkende en historische orgels in de deelstaat Württemberg (Duitsland).Een uitvoerige inlichtingenfol-der kan worden aangevraagd bij Maarten Seijbel te Elburg, tele-foon 0525-681486 of per email: m.seijbel.1@kpnmail.nl

Evensong LeeuwardenDe eerste zondag van de passie-tijd valt dit jaar op 10 maart. De Choral Evensong op deze zondag heeft daarom een ingetogen ka-rakter, met lezingen en muziek die passend zijn voor deze tijd. Er wordt muziek uit de renaissance gezongen, waar componisten zochten naar een eigen geluid voor de nieuwe protestantse kerk. De teksten waren in de ei-gen taal, verstaanbaar voor alle gelovigen. Hoewel componisten werd verboden de vroegere stijl te gebruiken, maar integendeel een eenvoudiger en meer homofoon idioom te hanteren, is de muziek uit deze tijd nog steeds prachtig. De sfeer van de teksten wordt, vooral in de lijdenstijd, getoonzet met prachtige ingetogen drama-tische muziek. We horen op 10 maart werken van Orlando Gib-bons (1583- 1625) en Thomas Weelkes (1575- na 1630). De afwisseling van solostemmen en koor, ondersteund door een con-tinuo, herinnert aan de vroegere kloosterpraktijk met de alterna-tim tussen priester/voorzanger en monniken/koor.De Evensong van 10 maart be-gint zoals altijd om 17.00 uur en wordt gezongen door de Schola Liturgica o.l.v. Geke Bruining-Visser. Theo Jellema bespeelt het orgel. De toegang is gratis.

Het Schnitger-orgel in de Georgskerk in Weener (1710) Foto: Maarten Rog/Orgelfoto.nl

VERENIGINGSNieuws

5NotaBene | maart 2019

afdelingsnieuws

FryslânZaterdagmiddag 9 maart organi-seren we een studiemiddag rond-om de orgels van Dearsum en Jor-wert. We beginnen half twee uur in Dearsum. Daarna zal de jaar-vergadering worden gehouden. Eventuele tegenkandidaten voor het penningmeesterschap kun-nen tot 4 maart worden gemeld bij de secretaris. Rond drie uur vertrekken we naar Jorwert. Jelle Rollema zal ook dit orgel demon-streren. Zie voor meer en uitge-breidere informatie het februari-nummer van NotaBene.Noteert u ook de excursie naar de stad Groningen op zaterdag 25 mei? Zie ook hiervoor het februa-rinummer van dit blad.JELLE ROLLEMA

GelderlandZaterdag 9 maart: Groenlo (Calix-tusbasiliek, Kerkstaat 8). Vanaf 13.00 uur zijn we welkom in de basiliek Ton Steintjes (hoofdor-ganist van de basiliek) iets ver-tellen over het Sybrand Adema orgel (1926 II/36) en de historie ervan. Vervolgens is er de moge-lijkheid zelf te spelen. De middag eindigt rond 16.30 uur. Zie voor meer informatie, ook over de volgende bijeenkomsten in dit jaar, NotaBene van februari. DANNY KOSCHINSKI

Groningen Na de geslaagde jaarvergadering in de Martinikerk te Groningen

staat de volgende activiteit op het programma. Op zaterdag 30 maart willen we een bezoek bren-gen aan het nieuwe orgel van de Lutherse kerk in Groningen. Het orgel is gebouwd door Bernhardt Edskes en in gebruik genomen op 31 oktober 2017. Vanuit praktisch oogpunt is er een separate continuo-speeltafel ge-bouwd en mechanisch aangehan-gen aan het Manuaal. hierrmee kan het orgel vanuit de positie van cantor bespeeld kan worden. Dit aparte klavier beschikt over een zestal registerzwaarden waarmee vier registertrekkers van het Ma-nuaal (P8, H8, O4, O2) en twee registertrekkers van het Borst-werk (G8 en B4) door de bespeler bediend kunnen worden.Victor Timmer zal vertellen over de orgelgeschiedenis van deze kerk en de totstandkoming van dit orgel. Victor heeft ook een boek geschreven over dit instru-ment, dat op 30 maart te koop is. Een cd van dit nieuwe orgel is in de kerk verkrijgbaar. Tymen Jan Bronda is bereid gevonden om het instrument aan ons voor te stellen; hierna kunnen wij het zelf bespelen.Aan de leden willen wij een kleine bijdrage vragen van € 5 per per-soon, dit bedrag zal geheel ten goede komen aan de Stichting

Reconstructie Schnitgerorgel. Het belooft een zeer bijzondere mid-dag te worden die u niet mag mis-

sen! Aanvang van deze middag is 14.00 uur. Leden en niet-leden zijn van harte welkom!Verder willen we u nog attenderen op de volgende activiteiten:25 mei: Excursie naar orgels uit de Schnitgerschool te Nieuw-Scheem-da, Noordbroek en Zuidbroek28 september: Studiemiddag Engelse kerkmuziek in de Columnakerk te Groningen, m.m.v. Vocaal Ensemble het Hoogeland o.l.v. Vincent Hensen.Alle activiteiten zullen met onze zustervereniging de VGK worden geor-ganiseerd.TIES WILDEBOER

Zuid-Holland NoordDe afdelingen ‘Noord’ en ‘Zuid’ komen op zaterdag 23 maart bij elkaar in de Adventskerk, Julianastraat 69 in Alphen aan den Rijn. Gastheer Simon Stelling zal een boeiende inleiding houden over Zuid-Duitse ro-mantische muziek. Op het Steinmeyer-orgel (1922) klinkt deze muziek voortreffelijk. Na een demonstratie door Simon Stelling zijn de leden uitgenodigd om passende muziek te spelen. Suggestie: Louis James Alfred Lefébure-Wély (150 jaar geleden overleden). Graag opgave voor 19 maart, max. 8 minuten, bij Marcus van Driel of bij ondergetekende. Aansluitend aan deze bijeenkomst zal hij een (openbaar) concert geven

AfdelingenDRENTHE - Leo Ridderbos | Ballastweg 15 | 7741 ZM Coevorden | 0524-517461 | leo.ridderbos@gmail.com

FRYSLÂN - Jelle Rollema | Buorren 29 | 9014 CD Tersoal | 0515-521261 | j.rollema@planet.nl

GELDERLAND - Danny Koschinski | Nachtegaalstraat 108 | 7481 AV Haaksbergen | 06-51135514 | secretaris-gelderland@kvok.nl

GRONINGEN - Ties Wildeboer | Weth. Huismanlaan 34| 9902 LR Appingedam | 0596-682956 | 06-51515196 | tieswildeboer@home.nl

LIMBURG - Huub Geurten | Hofstraat 12 | 6121 ZE Born | 046-4857919 | hjmgeurten@ziggo.nl

NOORD-BRABANT - Rens Swart | Perzikgaarde 7 | 5103 EH Dongen | 06-28334594 | l.m.th.swart@planet.nl

NOORD-HOLLAND - Sybren Boukes | Roelat 50 | 1906 VG Limmen | 072-5054850 | sboukes@quicknet.nl

OVERIJSSEL - Bastiaan Nuijen | Pastoor Schneiderstraat 7 | 7545 CM Boekelo | 053-4303029 | mob. 06-44454258 | benuijen@planet.nl

UTRECHT/ZUID-OOST FLEVOLAND - Leendert Verduijn | Johan de Wittlaan 19 | 2805 CM Gouda | leendertverduijn@hotmail.com

ZEELAND - Bert Geleijnse | Torenstraat 45 | 4353 AB Serooskerke | 0118-591016 | kvokzeeland@gmail.com

ZUID-HOLLAND-NOORD - Jan van der Spek | Werkzijde 39 | 2543 CA Den Haag | 070-3662493 | janvanderspek@planet.nl

ZUID-HOLLAND-ZUID - Peter van de Minkelis | Rijshoutstraat 33 | 3361 ET SLIEDRECHT | apvdminkelis@hetnet.nl

Adema-orgel (1926) in de Calixtusbasiliek in Groenlo | Foto: Maarten Rog/Orgelfoto.nl

6 NotaBene | maart 2019

Deze maand in Het Orgel:

Orgelgebruik in de protestantse kerkdienst tussen 1886 en 1938. Deel 1: het zelfstandig orgelspel in en rond de kerkdienst - Jan Smelik

Hauptwerk in de Dom van Utrecht - Jan Hage

Moderne orgelfronten. Het orgelfront in de St.-Laurentius te Neustadt an der Donau - Auke H. Vlagsma

Orgelgeschiedenis van de Sint-Christoffelkathedraal te Roermond met bijzondere aandacht voor de recente renovatie - Rogér van Dijk (Cees van der Poel: Impressies) Een eeuw geleden

‘Koningin van het orgel’ - Jeanne Demessieux herdacht. Deel 1 - René Verwer

De Achterplaat. Omzwervingen van een bijzonder handschrift - Frits Zwart

Bestellen: penningmeester@kvok.nl

kwaliteit en vakmanschap, van boomstam tot kerkorgel

ook gespecialiseerd in het onderhouden van uw kerkorgel !

J.L. van den Heuvel-Orgelbouw bvAmstelwijckweg 44 3316 BB Dordrecht T 078-6179540

vandenheuvel-orgelbouw.nl vdheuvel.orgelbouw@wxs.nl

orgel-vd heuvel 180409.indd 1 09-04-18 09:50

EARLY

www.klop.info

RUIM 75 JAAR EEN VERTROUWD ADRESVoor nieuwbouw, restauratie én onderhoud van uw orgel.

WWW.VULPEN-ORGEL.NL

TENNESSEEDREEF 16 | 3565 CJ UTRECHT | 0031(0)30-2313541

adv-siteinfo.indd 1 20-02-18 15:15orgel-van vulpen 181212.indd 1 13-12-18 10:31

7NotaBene | maart 2019

OrgelbOuw

• NIEUWBOUW

• RESTAURATIE

• ONDERHOUD

• STEMMEN

Vreeweg 49

8071 SJ Nunspeet

Tel: 0341-252484

www.hendriksen-reitsma.nl

&&Hendriksen & Reitsma

Hervormde kerk NumansdorpRestauratie en uitbreiding 2018

orgel-hendriksen 181213.indd 1 19-12-18 10:57

Nijverheidsstraat 13 | 4261 TK Wijk en AalburgT.: 0031 (0) 416 - 561790 | F.: 0031 (0) 416 - 561874

M.: 06 - 53388734 | M.: 06 - 81788851 E.: info@rossumorgelbouw.nl | http://www.rossumorgelbouw.nl

Concertserie 2019> Rotterdam Laurenskerk

Paasconcert • Ben van OostenMaandag 22 april, 20.00 uur

> Zaltbommel MaartenskerkHemelvaartsconcert • Sietze de VriesDonderdag 30 mei, 20.00 uur

> Rotterdam LaurenskerkHerdenkingsconcert Jean Guillou Zuzana FerjenčíkováWoensdag 5 juni, 20.00 uur

> Utrecht DomkerkPinksterconcert • Peter EilanderMaandag 10 juni, 15.30 uur

> Den Haag Ev.-Lutherse KerkOrgelconcert • Peter EilanderMaandag 29 juli, 20.00 uur

> Doesburg MartinikerkOrgelconcert • Loreto AramendiDonderdag 22 augustus, 20.00 uuri.s.m. StiDoMu

> Nijmegen StevenskerkOrgelconcert • Arjen LeistraVrijdag 6 september, 20.00 uur

> Lisse AgathakerkOrgelconcert • Sophie-Véronique Cauchefer-ChoplinZaterdag 12 oktober, 20.15 uuri.s.m. Stichting Vrienden van het Adema-orgel

> Amsterdam ... KerkKerstconcert • Peter EilanderVrijdag 27 december, 20.00 uur

Welkom op onze

concerten!

STICHTINGVOXHUMANA.NL

ZIE VOOR

MEER INFORMATIE

ONZE WEBSITE

VERENIGINGSNieuws

8 NotaBene | maart 2019

BestuurscolumnJACK GARDENIERS

Orgelcomposities van Limburgse componisten

Dit keer wil ik de aandacht vestigen op een stukje zuidelijke cq. Lim-burgse orgelgeschiedenis, met een uitstapje naar het heden. De geza-menlijke oorsprong maar ook de later kenmerkende verschillen tussen het katholieke zuiden en protestante noorden van Nederland komen ook aan bod. Orgelbouw en orgelspel volgen sinds de Reformatie hun eigen aard. In 812 vinden we in het nabije Aken eerste tekenen van orgelbouw en orgelmuziek. In het Aachener Munster werd even later voor het eerst een orgel opgesteld in een christelijke kerk. Het eerste orgelgebruik was niet kerkelijk-liturgisch van aard, maar diende doorgaans de wereldse overheid. Vanaf de 14e eeuw zijn in de Nederlanden orgels aanwezig. In Limburg komen orgels voor vanaf de 15e eeuw. Met name Maastricht was vanaf de 14e eeuw al een orgelstad, en een bekend centrum van orgelbouw vanaf de vroege 15e eeuw. Roermond kreeg vóór 1499 een orgel, Venlo in 1516. Wellicht al vóór 1411 maar pas uitgebreid gedocumenteerd vanaf 1515 en ook Venray had al vóór 1526 een orgel. Met een enkele uitzondering verschijnen de eerste kerkorgels op het Midden-Limburgse platteland pas in de loop van de 19e eeuw. Men wilde het volk bewuster en meer betrekken bij de katholieke liturgie. Wat betreft de liturgische muziek ijverde men o.a. voor kerkelijke zangkoren die naast het grego-riaans ook in andere stijlen zongen, eventueel begeleid door het orgel. Dit was een nieuwigheid in de katholieke traditie. Het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) heeft dit verder uitgewerkt. In ieder geval werd

met werken van Reubke, Wagner en Liszt. We beginnen om 14.00 uur. Op zaterdag 13 april bezoeken we de Hervormde Dorpskerk van Val-kenburg aan den Rijn. Het gebeurt niet vaak meer dat in Nederland een nieuw kerkorgel wordt gebouwd. In de Hervormde Dorpskerk van Valkenburg aan den Rijn is dat wel het geval. Het heeft drie klavieren en bestaat uit pijpwerk van twee andere orgels, bestaand pijpwerk en nieuw pijpwerk, in totaal 34 stemmen. Het resultaat mogen we zaterdag 13 april beluisteren. Dan zijn we welkom bij onze gastheer Ton Baris. Ook de bouwer Rene Nijsse (Oud-Sabbinge) is erbij. Hij zal een toelich-ting geven en ook bespeelt hij het orgel, net als onze gastheer Ton Ba-ris. Daarna is er voor ons de mogelijkheid om te spelen. Het thema van deze middag is ‘Festivo’. We beginnen om 14.00 uur. Vanaf 16.00 uur is er een borrel t.g.v. het 10-jarig bestaan van de KVOK en daarmee ook van onze bloeiende afdeling. Er worden ook gasten uitgenodigd. Ook leden die niet (regelmatig) komen zijn van harte welkom. Ter gelegen-heid van dit jubileum heeft onze ‘huiscomponist’ Frank van de Beld een feestelijke hymne gecomponeerd. Hij zal die voorafgaande aan de borrel laten horen. Ook Rob van Efferink zal een toepasselijke noot ten gehore brengen. Op zaterdag 11 mei is er een excursie naar Gouda en en Ouderkerk aan den IJssel. We zijn welkom bij de jaarlijkse excursie van ‘Zuid’. Zie hiervoor de informatie hieronder. Tot slot nog een oproep: we zijn op zoek naar een beheerder van onze Facebook-pagina. Hebt u interesse? Wij zien uw aanmelding graag te-gemoet via de seretaris. JAN VAN DER SPEK

Zuid-Holland ZuidOp 23 maart treffen we elkaar in de Adventskerk te Alphen aan den Rijn. Het thema van deze middag is ‘Zuid-Duitse romantische mu-ziek’ olv dhr. Simon Stelling. Zie de informatie in de bijdrage van Zuid-Holland Noord hierboven.Op zaterdag 11 mei 2019 hopen we onze jaarlijkse excursie te houden. Dit jaar staat de excursie onder leiding van Gerben Mourik, organist te Oudewater. Hij zal voor ons enkele orgels demonstreren.We beginnen de dag om 10.00 uur in de kerk van de Geref. Gemeente te Gouda, waar een prachtig klinkend Van Vulpen-orgel staat.Later op de dag vertrekken we naar Ouderkerk aan den IJssel, waar we het nieuwe drieklaviers instrument van orgelmaker Van den Heuvel gaan bekijken en be-luisteren. We sluiten de dag af in de Dorpskerk te Ouderkerk aan den IJssel, waar een fraai Kamor-

gel staat.Wilt u met deze excursie mee-gaan? Geeft u zich dan uiterlijk 1 mei op bij rienverwijs@gmail.com. Het volledige programma ontvangt u direct na 1 mei. U dient ook aan te geven of u ge-bruik wilt maken van de lunch, die we houden in het kerkgebouw van de Herst. Herv. Gemeente te Ouderkerk a.d. IJssel. De kosten voor deze lunch bedragen € 10. Deze kosten kunt u ter plekke voldoen.Voor leden van de KVOK is deze excursie gratis. Niet-leden beta-len € 7,50 en mogen dit bedrag voor 1 mei 2019 overmaken naar IBAN NL17ABNA04 548 03 184, ten name van KVOK te Helmond o.v.v. excursie Zuid-Holland-Zuid. Partners van de leden van de KVOK zijn uitgezonderd van deze bijdrage. Zij mogen uiteraard gra-tis mee.PETER VAN DE MINKELIS

de actuosa participatio (de daadwerkelijke deelname van de gelovigen) aan de Rooms-katholieke liturgie toen een van de uitgangspunten. Het orgel is het traditionele muziekinstrument van de kerk, omdat het ‘de harten hevig kan opstuwen naar God en de dingen van boven’. Dit citaat van het concilie verwijst bijna letterlijk naar de Theologische Fakultät van Wittenberg die in 1597 een ‘Unbedenklichkeitserklärung’ voor het orgel in de liturgie uitsprak. Luther zelf bleef tegen het gebruik van het orgel in de Liturgie. In de Formula missae van 1523 had hij al laten we-ten dat ‘Organa vero ad missam non debent adhiberi’ (orgels behoren echter niet gebruikt te worden tijdens de mis), en latere getuigenissen bevestigen zijn standpunt. Eigenaar van het orgel Van wie waren de orgels? Immers de eigenaar bepaalt door wie, wan-neer en wat er op het orgel gespeeld wordt. De eerste orgels in de Ne-derlanden –buiten die in de klooster- of kapittelkerken– waren door-gaans eigendom van de stad. In Maastricht waren de kanunniken van de O.L.-Vrouwe en de Servaaskerk verantwoordelijk voor de muziek in hun eigen kerk, en als kloosters en kapittels een orgel bezaten was dat doorgaans ook hun eigendom. Maastricht bezat meerdere stadsorgels. In Roermond beschikte de kathedraal sinds 1622 over een stadsorgel. Ook ‘Willem den organist’ wordt betaald door de magistraat. Venlo heeft in 1516 eveneens een organist in stadsdienst. Meister Johan en vanaf 1525 Meister Albrecht waren de eersten van een reeks organisten die tot 1797 in dienst van de stad, en daarna in dienst van de kerk waren. Het orgelgeluid werd meer en meer een kerkelijk geluid: in de kerken van de Reformatie vanaf het begin van de 17e eeuw, in de Catholica was het kerkelijke gebruik al eerder begonnen. Curieus is dat sommige ker-ken wel een orgel bezaten, maar geen organist, en dat men deze bij be-

VERENIGINGSNieuws

9NotaBene | maart 2019

paalde gelegenheden van elders liet komen. Wat de organist speelde, is niet geheel duidelijk.

Het orgelgebruik in de Rooms-Katholieke kerkenDe christelijk-katholieke liturgie kent twee pijlers: de Getijden (Officie) en de Eucharistieviering (de Mis). In principe wordt het orgel gebruikt als ‘Festorgel’ en als vervanger van de zang (alternerend, of soms hele-maal de zang vervangend). Als regel: hoe hoger een feest, des te meer vocale zang; hoe lager een feest, des te meer wordt de zang door het orgel vervangen. Het Credo echter wordt nooit gealterneerd. Het orgel begeleidde zeker niet het Gregoriaans. Priesters waren verplicht om in het geval het orgel de zang verving, de liturgische teksten zacht te lezen, zodat deze wel gezegd zouden worden. Denk aan de reeks orgelmissen vanuit de Italiaans-Franse traditie en de eindeloze reeks Magnificat-sui-tes uit de barok. Zij vervingen een koorhelft van de klooster- en kapit-telzangers die verplicht waren het volledige officie te zingen, maar soms een kleine bezetting hadden: de kanunniken waren niet altijd verplicht lijfelijk aanwezig te zijn. Soms lieten ze zich vervangen door koorknapen die daarmee hun opleiding betaalden. De alternatim-praktijk heeft lang stand gehouden.

Het orgelgebruik in de Protestante kerkenNa de Reformatie raakten in de Protestante kerken de orgels eerst in onbruik. De Synode van Dordrecht keurt in 1574 het gebruik van het or-gel af en in 1578 beveelt dezelfde Synode om orgels te verwijderen uit de kerken. Uiteindelijk wordt het op veel plaatsen een strijd tussen ker-kenraad en stadsbestuur, omdat de laatsten meestal eigenaar van het orgel waren. In 1638 besluit een Synode in Delft dat het allemaal niet zo belangrijk is en noemt het gebruik van het orgel in de eredienst een ‘middelmatijge zaecke’. Constantijn Huygens heeft in 1639 de moed om in deze min of meer politiek geladen discussie een standpunt in te nemen en een verhandeling over het gebruik van het orgel uit te geven. Zijn stelling: op z’n minst kunnen de nieuwe liederen van de Reformatie door passende orgelbegeleiding beter ingang vinden en krijgt de kerk-zang een waardiger uitvoering.De stadsorganisten hadden na de Reformatie in de niet-katholieke ker-ken waar het orgel gebruikt mocht worden de opdracht om de nieuwe melodieën ingang te doen vinden –allereerst buiten de liturgie– en daarnaast ook de mensen te verpozen en uit de kroegen te houden. De Calvinisten hadden geen goed woord over voor de wereldse geluiden van de orgels, maar zelfs als ze wel kerkelijke melodieën speelden zou dat God niet welgevallig zijn. Voor de duidelijkheid: de reformatoren wa-ren niet tegen kunst en cultuur, of tegen muziek en muziek als vermaak van de geest: zij huldigden, zoals nu nog de Oosterse Christelijke ker-ken, het standpunt dat alleen de mens en de menselijke stem God kan verheerlijken. In de praktijk viel de keuze voor vocale of instrumentale muziek altijd wat milder en minder principieel uit dan alle besluiten en regeltjes willen doen geloven.

Orgelcomposities in Limburg vanaf 1850 Vóór 1850 werd er nauwelijks literatuurspel beoefend door Limburgse organisten en ook geen orgelliteratuur gecomponeerd. In de laatste 150 jaren zijn in het Limburgse orgelpartituren ontstaan door drie gene-raties orgelcomponisten. De eerste generatie is die van rond de eeuw-wisseling van 1900. De meeste componisten waren kerkmusici of ‘koor-directeuren’, zoals toen de koordirigenten heetten. Zij componeerden bescheiden voor orgel, en vooral ordinaria voor meerstemmig koor en devotieliederen met orgelbegeleiding. De tweede generatie Limburgse orgelcomponisten van direct na de Tweede Wereldoorlog hebben wel

enkele karakteristieke orgelcomposities op hun naam staan. De derde generatie treedt rond 1990 aan, vooral dankzij inspanningen van de Stichting Limburgse Componisten (SLC).

De eerste generatie Limburgse orgelcomponistenDe 17e-eeuwse Limburgse broers Henri (1610-1684) en Lambert Du Mont (1612-1678) gelden als voorlopers. Zij waren beiden organist. Henri verbleef korte tijd in Maastricht en maakte carrière in Frankrijk. Lambert bleef tot aan zijn dood in Maastricht. Henri gaf wat orgel- en klavecimbelstukken uit. Verder is er van gedrukte orgelmuziek in deze periode niets bekend.

Hoe zou het dagelijkse muzikale leven er in die tijd hebben uitgezien? De kerkmuziek lijkt goed geoutilleerd met rijk gedisponeerde orgels en toch zeker ook met een waardige traditie. Waar zijn de partituren? Elders waren er immers al zelfstandige orgelwerken gepubliceerd. Het lijkt dat in Limburg daar pas verandering komt na de periode van Napoleon, vanaf ongeveer 1820. In het begin van de 19e eeuw werd voornamelijk geïmproviseerd, vermoedelijk in de populaire stijl van de toenmalige pianomuziek der Weens klassieken: sonates, aria’s, mar-sen en variatiewerken. De organistenopleiding kwam in de praktijk ook neer op een pianostudie. Na 1850 werd er geleidelijk meer literatuur gespeeld. De organist als koorbegeleider kreeg een groeiende eigen inbreng. Verschillende (orgel-) componisten en schreven tussen 1860-1960 missen voor koor met orgelbegeleiding.

8 – 13 Sept.2019

Information, online application form and contact

co mp e ti t io n20 19 @ o rgue - dudela nge . lu w w w.o rgue - dudela nge . lu

n Jury Bernard Foccroulle (President), Paul Breisch, Kay Johannsen, Monica Melcova

n Prizes1st Prize 5.000 €2nd Prize 2.500 €3rd Prize 1.250 €Public Prize 750 €Finalist Reward 500 €

n Interpretation competition – 8 – 13 September 2019n Master classes by jury members – 13 and 14 September 2019n Age limit – Less than 35 years old (born as of 1 September 1984)n Max. number of admitted candidates: 40n Program – for the main part freely set up by the candidaten Application deadline – 15th July 2019

plus concert 2020

Finalists without 1st, 2nd or 3rd Prize

7th InternationalOrgan Competition DudelangeStahlhuth-Jann organ (IV/78) at St. Martin’s Church in Dudelange (Luxembourg)

Advertisement_9.2019_HetOrgel_88.5x131mm.indd 1 02.12.18 15:26orgel-concours 190102.indd 1 03-01-19 10:31

VERENIGINGSNieuws

10 NotaBene | maart 2019

Louis Toebosch ontvangt de Prijs voor Schone Kunsten in 1962 | Foto: Eric Koch

Eind 19e, begin 20e eeuw doken ook buiten Maastricht de eerste ge-drukte orgelcomposities op, zoals van Willem Joseph Rietra, die decen-nialang organist in Rolduc was. En vanuit Limburg gingen de gehele familie Vranken en ook Hubert Cuypers (1873-1960) en Jos Beltjens naar het katholieke deel van Holland om daar als (kerk-) musicus te werken en te publiceren.In de twee bundels ‘Nederlandsch Orgelalbum’ (resp. 1902 en 1905) treffen we Limburgse componisten aan als Henri Tijssen, Elbert Frans-sen, Gerhard en Karel Hamm, Jos Beltjens en ene J.H. Schaeken (uit Weert en werkzaam in Brussel). Het orgel was vooral voor de koorbege-leiding en zo werden de orgels ook gebouwd en gebruikt. Het Getijdengebed verdween als een van de twee liturgische pijlers uit de parochies ten gunste van de mis, die meer en meer het enige hoogtepunt van gezamenlijk liturgievie-ren wordt. Geïnspireerd door het kloostermodel werd het eenstemmige Gregoriaans opnieuw ingevoerd, waar mo-gelijk zonder orgelbegeleiding. Met het gezongen Ordinarium vertegenwoordigde het kerke-lijk zangkoor de volkszang, met dien verstande dat zij door hun meerstemmige zang het volk feitelijk zijn aandeel afnam. En zoals de koren langzamerhand autonoom werden, gingen ook de organisten de eman-cipatiestrijd aan: het orgel liet zich ook steeds meer buiten de context van de getijden- en misliturgie horen. De tweede generatie (1945 - ±1990) De vernieuwingen in de orgelbouw van het Noorden beïnvloedden uit-eindelijk ook de orgelbouw, de orgelopleidingen en het orgelgebruik in Limburg. Voorzichtig raakten de organisten binnen de kerkmuziek geëmancipeerd. Een Limburgse eenling die in deze periode al vroeg overging naar de meer moderne stijl was Louis Toebosch (1916-2009), Maastrichtenaar van geboorte. Hij componeerde een veertigtal orgel-werken die zowel waren bestemd voor kerkelijk-liturgisch gebruik als daarbuiten. De ‘actuosa participatio’ van Vaticanum II (1962-1965) gaf een nieuw elan aan de volkszang in de Catholica en raakte ook het gebruik van het orgel. Onder invloed van het nieuwe, Nederlandstalige rooms-katholieke kerklied kreeg vanaf 1964 ook het orgelspel een an-der accent. Het begeleiden van de samenzang (vergelijkbaar met de kerken van de Reformatie) maakte het orgel weer autonomer en bij de meeste gezangen verschenen voorspelen die het orgel meer op de voorgrond plaatsten. Er werd zelfstandig orgelspel hoorbaar op plaat-sen waar voordien het koor de zang verzorgde. Op de Limburgse orgels waren weer Trompetten, Cornetten, Bombarden en kwint- en tertsregis-ters te horen, en er werd weer voor orgelsolo gecomponeerd, hoewel deze werken vaak ook voor buiten de liturgie gedacht waren. Namen als Mathieu Geelen, Nico Hermans, Mattie Niël, Willem Kersters (een Belgische ‘Limburger’), Henri Pousseur (een Waalse ‘Limburger’ – vaak

vanuit Luik te gast in het Maastrichts Conservatorium), Andrée Bon-homme, Jean Franssen, Jean Lambrechts en Jan Seevens componeer-den enkele orgelwerken. De derde generatie (na ±1990): twee stromen Met de komst van een derde generatie componisten kwamen er we-derom enige veranderingen in het componeren voor orgel. Met name de oprichting van de Stichting Limburgse Componisten (SLC) op 19 ok-tober 1988 heeft het nodige bijgedragen aan het ontstaan en versprei-den van een hele reeks eigentijdse orgelcomposities via de Stichting Orgelconcerten Noorbeek (SON).

Een tweede, bescheiden bij-drage aan deze derde gene-ratie stamt uit kerkelijk-liturgi-sche bron. In juli 1997 startte de St-Gregoriusvereniging in het Bisdom Roermond in haar blad Koorgeleide de reeks ‘Do-Ut-Des’-muziekbladen. Deze muziekbijlagen werden aan-geboden tegen een vrijwillige vergoeding. Het thema van het eeuwfeest-congres van de KNOV was in 1990: Orgelcultuur op de scheidslijn van kerk en staat: “In de 17e eeuw heeft het orgel een transformatie ondergaan van wereldlijk instrument, be-heerd door de overheid, naar een kerkelijk instrument, be-heerd door de kerkelijke over-heid. In de huidige tijd lijkt zich een verandering in omgekeer-de richting te gaan voltrekken: de toenemende secularisatie leidt er toe dat het beheer van

veel instrumenten overgaat in handen van stichtingen of van andere (particuliere) eigenaren.” Bijna 25 jaar later, bij gelegenheid van de Nationale Orgeldag 2013, opperde de vice-president van de Raad van State, mr. J.P.H. Donner: “Het orgel als monument beschermen en koesteren is kortom mijme-ren over wat verloren is gegaan of dreigt te gaan, maar het biedt geen toekomst.” Hij wil het orgel laten klinken als eigen aan onze cultuur: maakt niet uit in of buiten de kerk, als wij ons cultuurgoed maar in stand weten te houden en door te geven. Laten we, zoals Donner voorstelt, ook eens buiten de grenzen gaan kijken. Nieuwe muziek is niet per se streekgebonden. Limburgse or-gels zijn dat weliswaar tot nu toe grotendeels wel. Omdat wij ongeveer 12 eeuwen lang tot het Bisdom Luik behoorden, zijn de invloeden van de Luiks-Waalse orgelbouw niet te ontkennen in de historische orgels. Maar wellicht wordt het ook in de orgelmuziek tijd voor een nieuw geluid waarop Donner in 2013 duidde. Orgelvrienden, behoudt het goede en veel inspiratie voor de toekomst, die altijd nieuw is.

Bron: Gerard Sars, Orgelcomposities van Limburgse componisten, aug. 2016.

AGENDA

11NotaBene | maart 2019

Za 2 Almelo Doopsgezinde Kerk | 14.00 Arend Kettelarij Info: www.dgtwente.doopsgezind.nlDen Haag Lutherse Kerk | 15.30 Master and Pupil: Sander van den Houten (orgel) en Strijklicht. Info: www.hetbatzorgel.nlDordrecht Grote Kerk | 16.00 Cor Ardesch (orgel), Arie Eikelboom (lezing ‘Het kerklied vanaf de synode’) Info: www.synode400.nl/agendaUrk De Schuilplaats | 20.00 Minne Veldman. Info: www.minneveldman.nlUtrecht Domkerk | 15.30 Jan Hage (Guilmant, Sweelinck en Hol) Info: www.zaterdagmiddagmuziek.nlZo 3 Amsterdam Orgelpark | 14.15 Leo van Doeselaar (orgel en piano), Wyne-ke Jordans (piano) en Gregor Horsch (cello) Werk van Joseph JongenInfo: www.orgelpark.nlAmsterdam Muziekgebouw aan ‘t IJ, Kleine Zaal | 11.00 Ere Lievonen (Fokker-orgel), ensemble SCALA. Microfobia: Intrigerende werken met kleine toonafstanden. Info: www.huygens-fokker.org en www.muziekgebouw.nlAmsterdam Koepelkerk of Ronde Lutherse Kerk | 16.00 Florian Just (bariton), Matthias Havinga (orgel) Ralph Vaughan Williams (Songs of Travel), Elgar, Hubert Parry, Quilter. Info: koepelkerkconcerten.comDo 7 Tiel St.-Maartenskerk | 20.00 Bert Wisgerhof Info: orgelconcertentiel.simpsite.nlVr 8 Amsterdam Orgelpark | 20.15 Studenten uit de orgelklassen van Pieter van Dijk en Matthias Havinga, Erika Waardenburg (harp) Info: www.orgelpark.nlEde Edesche Concertzaal 20.00 Doris Hochscheid (cello), Gonny van der Ma-ten (orgel) en Frans van Ruth (piano). Schumann en De Falla Info: tickets.edescheconcertzaal.nl/t1170Za 9 Amsterdam Orgelpark | 20.15 Doris Hochscheid (cello), Gonny van der Maten (orgel) en Frans van Ruth (piano). Louis Andriessen en nieuw werk voor orgel, cello en piano van Wouter van Belle en Rick van VeldhuizenInfo: www.orgelpark.nlLeiden Waalse Kerk | 16.30 Erik van Bruggen Info: sites.google.com/site/muziekindewaalsekerkMaassluis Groote of Nieuwe Kerk | 19.00 Minne Veldman en Marco den Toom. Info: www.orgelfeest.nl en www.minneveldman.nlNijkerk De Fontein | 16.00 Gert van Hoef (orgel), Wouter Harbers (vleugel) Info: www.defontein-nijkerk.nlRotterdam Laurenskerk | 14.00 Promenadeconcert. Orgelmarkt vanaf 13.00 Info: www.rotterdamorgelstad.nlRotterdam Laurenskerk | 20.00 Thomas Ospital en Baptiste-Florian Marle-OuvrardZo 10 Amsterdam Orgelpark | 14.15 Geert Bierling (orgel), Amsterdam Brass. Alexandre Guilmant: Eerste Symfonie bewerkt voor orgel en blazersInfo: www.orgelpark.nlSchagen St.-Christoforuskerk | 15.30 Tjeerd van der Ploeg Info: www.nicholsonschagen.nlWoerden Lutherse kerk | 15.00 Jeroen de Haan. Orgelmuziek bij de 40-dagen-tijd. Info: www.jeroendehaan.netZa 16 Amersfoort St.-Joriskerk | 20.00 Jan Jansen (koororgel) Benefietcon-cert. Info: www.orgelconcertenjoriskerk.nlAmsterdam Nassaukerk | 14.00 Willem Harold Boog (orgel) en Maaike Roe-lofs (cello) Info www.boogconcerten.nl en maaikeroelofs.nlAmsterdam Orgelpark | 20.15 Hayo Boerema (orgel), Alan Laurillard (saxo-foon), Greetje Bijma (jazz-zang) Het Up There Trio brengt Flashes - nieuwe composities met improvisatie. Info: www.orgelpark.nlDen Haag Bethlehemkerk | 15.30 Aarnoud de Groen en Engelbert Schön Info: www.aarnouddegroen.comKampen Nieuwe Kerk | 20.00 Minne Veldman. Info: www.minneveldman.nl Rotterdam St.-Dominicuskerk (Het Steiger) | 16.00 Simon Stelling Info: sites.google.com/site/concerteninhetsteiger

Wateringen Herv. kerk | 19.30 Jan van Westenbrugge Info: www.orgelwateringen.nlZo 17 Amsterdam Orgelpark | 14.15 Jan Hage (orgel), Ralph van Raat (piano) Catharsis voor piano en 12 Interludes voor orgel van Kris Oelbrandt (B)Info: www.orgelpark.nlAmsterdam De Duif | 16.00 Stephan van de Wijgert Info: www.orgelconcertendeduif.nl/Rotterdam Paradijskerk | 14.00 Geert Bierling (o.a. Bierling, Koraalpartita over Psalm 25). Info: www.vriendenparadijskerk.nlDo 21 Groningen Lutherse kerk | 21.30 Rien Donkersloot (orgel) Bachnacht-concert bij kaarslicht. Info: www.binnenstadskerken.nl Vr 22 Kampen Bovenkerk | 20.00 Vincent de Vries en Harm Hoeve Info: www.orgelconcertenvincentdevries.nlZa 23 Bennekom Oude Kerk of Sint Alexanderkerk | 16.00 Kirstin Gramlich (kabinetorgel), Lotte Pen (saxofoon). Info: kabinetorgelbennekom.nlDen Haag Bergkerk | 20.00 Arjan Breukhoven, Warner Fokkens Info: www.arjanbreukhoven.nlKatwijk aan Zee Nieuwe Kerk | 19.30 Vincent de Vries. Info: www.sonk.nl Leiden Marekerk | 16.00 Harm Jansen. Info: www.marekerk.nlRotterdam De Doelen | 13.00 Geert Bierling (Kuhnau, Grieg en Williams)Veenendaal Westerkerk | 16.00 Erik van der Heijden, Dick Troost, Ad Verhage. Krebs en Händel op (kist)orgel en klavecimbelInfo: www.westerkerkmuziekveenendaal.nlVoorburg Oude kerk | 20.00 Arnoud de Groen Info: stichtingorgelconcertenoudekerkvoorburg.nlZo 24 Amsterdam Orgelpark | 14.15 Pieter Dirksen (continuo), Cappella Am-sterdam (Vlaamse polyfonist Giaches de Wert) Info: www.orgelpark.nlAssen Adventskerk | 15.00 Wietse Meinardi (orgel), Vespercantorij (dir. Dick Dijk), ds. Jaap de Raadt (liturg) Info: www.vredenoord-assen.nlVr 29 Alphen aan den Rijn Adventskerk | 20.15 Bert van den Brink Info: www.orgelcommissiealphen.nlNieuw-Loosdrecht Sijpekerk | 20.00 Harm Hoeve (orgel), Johan Bredewout (piano), Arjan en Edith Post (trompet)Zoeterwoude-Dorp Dorpskerk | 20.00 Adriaan Hoek (orgel), Alisa van Dijk (viool) Info: orgelconcerten.kerkvanzoeterwoude.nlZa 30 Amsterdam Orgelpark | 20.15 Cathedral mobile. Jacob Lekkerkerker (orgels), Alfredo Genovesi (electronica), Oene van Geel (altviool), Gareth Davis (saxofoon), Miri Lee (dans). Info: www.orgelpark.nl en www.cathedralmobile.euAssen De Bron | 13.00 Orgelconcours voor jongerenInfo: www.orgelkringassen.nlKampen Bovenkerk | 20.00 Evert v.d. Veen (Rondom de PsalmmelodiënInfo: www.evertvandeveen.nlPeize Johanneskerk | 15.00 Willem Harold Boog (orgel) en Maaike Roelofs (cello) Info www.boogconcerten.nl en maaikeroelofs.nlScheveningen Oude Kerk | 15.30 Christian Ahlskog Info: www.oudekerkscheveningen.nlStrijen Grote of St.-Lambertuskerk | 20.00 Bastiaan Stolk (Van Passie naar Pasen) Info: www.bastiaanstolk.nlUtrecht Domkerk | 15.30 Jan Hage (Guilmant en Tournemire) Info: www.zaterdagmiddagmuziek.nlZo 31 Amsterdam Orgelpark | 14.15 Geerten van de Wetering (orgel), Resi-dentie Bach Ensemble. Bach: Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit (Actus Tragicus) en motet Lobet den Herrn, alle Heiden. Info: www.orgelpark.nlGroningen Lutherse kerk | 17.00 Tymen Jan Bronda (orgel), Lutherse Bach Academie. Cantatevesper: Widerstehe doch der Sünde BWV 54 Info: www.binnenstadskerken.nl ‘s-Heerenberg St.-Pancratiuskerk | 16.00 Simon Stelling (orgel), Theo-Hans Kuijvenhoven (hobo). ‘In Franse sferen’: Boëlmann, Guilmant, Widor Info: www.scaladoetinchem.nlSoest De Open Hof | 16.00 Jan Jansen (orgel en klavecimbel) Info: www.zondagmiddagconcerten-soest.nl

concerten in maart