islamrecht - pol.gesch.1islamrecht - pol.gesch.1

Situatie begin 7e eeuwSituatie begin 7e eeuw- Byzantium v. Perzië; Arabische stammenByzantium v. Perzië; Arabische stammen- Religieus: christelijke scheuringen (nestorianen, Religieus: christelijke scheuringen (nestorianen,

monofysieten); manicheïsmemonofysieten); manicheïsme Grote Arabische politiek-militaire expansie midden 7e eeuwGrote Arabische politiek-militaire expansie midden 7e eeuw-- alliantie tussen voorheen verdeelde arabische stammenalliantie tussen voorheen verdeelde arabische stammen- leidde tot een rijk onder leiding van kaliefenleidde tot een rijk onder leiding van kaliefen- volgens de overlevering gestart o.l.v. profeet Muhammad volgens de overlevering gestart o.l.v. profeet Muhammad

(waarbij de kaliefen zijn opvolgers waren) en een religieuze (waarbij de kaliefen zijn opvolgers waren) en een religieuze veroveringsstrijdveroveringsstrijd

- grote interne conflicten; in 661 scheuring Shia(tu Ali) / Sunnagrote interne conflicten; in 661 scheuring Shia(tu Ali) / Sunna Omajjadenrijk 661-750 (vanuit Damascus)Omajjadenrijk 661-750 (vanuit Damascus) V.a. 747 opstand vanuit het Oosten o.l.v. Abbasiden: V.a. 747 opstand vanuit het Oosten o.l.v. Abbasiden:

Omajjaden uitgemoordOmajjaden uitgemoord

islamrecht - pol.gesch.2islamrecht - pol.gesch.2

Abbasidenrijk (v.a. 749, hoofdstad Bagdad)Abbasidenrijk (v.a. 749, hoofdstad Bagdad)- o.m. kalief Haroen al Rasjied (786-809), bloei van de o.m. kalief Haroen al Rasjied (786-809), bloei van de

wetenschappenwetenschappen- verzwakking door groeiende macht provinciegouverneurs verzwakking door groeiende macht provinciegouverneurs

/regionale dynastieën/regionale dynastieën- v.a. 861 macht in feite in handen van Turkse paleiswachtv.a. 861 macht in feite in handen van Turkse paleiswacht Vanaf einde 9e eeuw stagnatieVanaf einde 9e eeuw stagnatie-- op geestelijk vlak verstarring;op geestelijk vlak verstarring;- op politiek vlak verbrokkeling van de macht (Fatimiden v.a. op politiek vlak verbrokkeling van de macht (Fatimiden v.a.

910; sultans)910; sultans) Verwoesting door de Mongolen 1258Verwoesting door de Mongolen 1258

islamrecht - relig.rechtsgesch1islamrecht - relig.rechtsgesch1

Met de grote militaire expansie v.a. 7e eeuw ook ontwikkeling van Met de grote militaire expansie v.a. 7e eeuw ook ontwikkeling van een religieus recht (sharia), o.m. gebaseerd op de « Koraan »een religieus recht (sharia), o.m. gebaseerd op de « Koraan »

Volgens de overlevering (neergeschreven v.a. ca.750, niet in de Volgens de overlevering (neergeschreven v.a. ca.750, niet in de Koran) was de expansie een religieus project, gevolg van de Koran) was de expansie een religieus project, gevolg van de « definitieve »openbaring aan Muhammad« definitieve »openbaring aan Muhammad

Historische gegevens/tekstenHistorische gegevens/teksten- uit 7e eeuw: Koraanuit 7e eeuw: Koraan- v.a. 2e helft 8e eeuw:v.a. 2e helft 8e eeuw:- --- verzamelingen ahadith : sunna an-nabi--- verzamelingen ahadith : sunna an-nabi- --- biografieën van de profeet: sirat an-nabi--- biografieën van de profeet: sirat an-nabi- --- Korancommentaren: tafsir--- Korancommentaren: tafsir Vanaf 8e eeuw zijn er rechtsgeleerden die hun adviezen Vanaf 8e eeuw zijn er rechtsgeleerden die hun adviezen

terugvoeren op Koranteksten en overgeleverde ahadith; zij terugvoeren op Koranteksten en overgeleverde ahadith; zij ontwikkelden een fiqh (plichtenleer) die teruggevoerd wordt op ontwikkelden een fiqh (plichtenleer) die teruggevoerd wordt op een Sharia (goddelijke wijzing, weg). Deze rechtsgeleerden een Sharia (goddelijke wijzing, weg). Deze rechtsgeleerden vormen de « oelemaa » of « fuqaha » vormen de « oelemaa » of « fuqaha »

islamrecht - relig.rechtsgesch2islamrecht - relig.rechtsgesch2

Koran (7e eeuw) bevat vnl. 2 soorten teksten:Koran (7e eeuw) bevat vnl. 2 soorten teksten:- Mekkaanse verzen (meer theologisch, verhalend)Mekkaanse verzen (meer theologisch, verhalend)- Medinese verzen (meer fiqh)Medinese verzen (meer fiqh)- theologische kern: één God, schepper van het heelaltheologische kern: één God, schepper van het heelal Ontwikkeling van de SoennaOntwikkeling van de Soenna- de auteur van de Koraan wordt bestempeld als « laatste » profeetde auteur van de Koraan wordt bestempeld als « laatste » profeet- na hem geen openbaring meer, geen religieus oppergezagna hem geen openbaring meer, geen religieus oppergezag- de wet (sharia) moet dus teruggevoerd worden op zijn woorden en de wet (sharia) moet dus teruggevoerd worden op zijn woorden en

daden, d.i. de daden, d.i. de ahadithahadith, tezamen de , tezamen de sunna-an-nabi (weg van de sunna-an-nabi (weg van de profeet)profeet)

- deze deze ahadithahadith worden verzameld en geordend met hun ketting van worden verzameld en geordend met hun ketting van overdracht als bewijs van authenticiteitoverdracht als bewijs van authenticiteit

- de de SoennaSoenna als tweede historische bron ontstaat in de scholen als tweede historische bron ontstaat in de scholen waarin de ahadith bediscussieerd wordenwaarin de ahadith bediscussieerd worden

- compilaties: eerst compilaties: eerst MusnadMusnad, dan , dan MusannafMusannaf

islamrecht - relig.rechtsgesch3islamrecht - relig.rechtsgesch3 Islamisering van het recht geschiedde doordat rechtspraak (kadi) in handen Islamisering van het recht geschiedde doordat rechtspraak (kadi) in handen

kwam van de schriftgeleerdenkwam van de schriftgeleerden Minstens onder de Abbasiden wordt ander recht dan de sharia (religieus Minstens onder de Abbasiden wordt ander recht dan de sharia (religieus

recht) verworpenrecht) verworpen Ontwikkeling religieuze recht gebeurde in scholen in de steden:Ontwikkeling religieuze recht gebeurde in scholen in de steden:- vastleggen van de canon aan bindende teksten (vastleggen van de canon aan bindende teksten (koraan, ahadithkoraan, ahadith))- ontwikkeling van de sharia door toepassing op nieuwe gevallenontwikkeling van de sharia door toepassing op nieuwe gevallen- compilatie in de basiswerken 8e/10e eeuw (compilatie in de basiswerken 8e/10e eeuw (musannafmusannaf)) Methodologie, interpretatieleer:Methodologie, interpretatieleer:- - ontwikkeling recht door ontwikkeling recht door IdjtihadIdjtihad van de van de MudjtahidMudjtahid (geschoolden) (geschoolden) Meerdere stromingen (Meerdere stromingen (madhabmadhab):):- Hanifi: ontwikkeling door Hanifi: ontwikkeling door qiyasqiyas (griekse logica); ook billijkheid en gewoonte (griekse logica); ook billijkheid en gewoonte- Moetazili: rationalistisch: naast letterlijk en logische ook allegorische Moetazili: rationalistisch: naast letterlijk en logische ook allegorische

interpretatie van o.m. Koraaninterpretatie van o.m. Koraan- Hanbali: geen Hanbali: geen idjtihadidjtihad, , tafsirtafsir of of qiyasqiyas, enkel de canon (koran, soenna), enkel de canon (koran, soenna)- Safi: leer van de 4 wortels (Safi: leer van de 4 wortels (usulusul), w.o. bindende kracht van de ), w.o. bindende kracht van de idjmaidjma- MalikiMaliki

islamrecht - relig.rechtsgesch4islamrecht - relig.rechtsgesch4

9e eeuw: strijd tss. Ashari en Moetazili; Moetazili niet langer als 9e eeuw: strijd tss. Ashari en Moetazili; Moetazili niet langer als orthodox erkend; Asharitische principes in 3 van de 4 andere orthodox erkend; Asharitische principes in 3 van de 4 andere scholen (Hanbali nog strenger)scholen (Hanbali nog strenger)

Begin 10 e eeuw: sluiting van de Begin 10 e eeuw: sluiting van de Bab el IdjtihadBab el Idjtihad- - enkel nog enkel nog taklidtaklid (imitatie) (imitatie)- bestaande varianten van de 4 scholen bleven aanvaardbestaande varianten van de 4 scholen bleven aanvaard- evenals de aanvullende bronnen van die scholen evenals de aanvullende bronnen van die scholen - (NB. elke moslim behoort in beginsel tot één van de riten)(NB. elke moslim behoort in beginsel tot één van de riten) Ontstaan van de Ontstaan van de madrasasmadrasas, met als programma:, met als programma:- de geopenbaarde wetenschappende geopenbaarde wetenschappen- de 4 hulpwetenschappen (Ar. grammatica, logica, retorica, de 4 hulpwetenschappen (Ar. grammatica, logica, retorica,

wijsbegeerte)wijsbegeerte) Buiten de orthodoxie:Buiten de orthodoxie:- soefismesoefisme- grote andaloesische denkers (doch zonder invloed op arab. wereld), grote andaloesische denkers (doch zonder invloed op arab. wereld),

i.h.b. Averroës (ibn Rushd)i.h.b. Averroës (ibn Rushd)

islamrecht - kadirechtspraakislamrecht - kadirechtspraak

Rechtsbronnen / lage graad van institutionaliseringRechtsbronnen / lage graad van institutionalisering- geen institutionalisering rechtbanken in rechterlijke ordegeen institutionalisering rechtbanken in rechterlijke orde- nauwelijks wetgeving (gezag/bevoegdheid daartoe ontbrak)nauwelijks wetgeving (gezag/bevoegdheid daartoe ontbrak)- doctrine beperkt geïnstitutionaliseerddoctrine beperkt geïnstitutionaliseerd Rechtspraak:Rechtspraak:- alleenzetelende rechtersalleenzetelende rechters- niet motiverenniet motiveren- niet opgetekendniet opgetekend- geen beroep, geen gezag van gewijsdegeen beroep, geen gezag van gewijsde- enkel bevoegd voor de sharia (Maliki ook voor ander recht)enkel bevoegd voor de sharia (Maliki ook voor ander recht)

islamrecht - gesch. na 1258islamrecht - gesch. na 1258

Na Mongoolse verwoesting: verbrokkeling rijkNa Mongoolse verwoesting: verbrokkeling rijk Verscherpt tegenstelling tussen de universele Verscherpt tegenstelling tussen de universele oemmaaoemmaa en de en de

versnipperde wereldlijke macht; politieke macht heeft geen eigen versnipperde wereldlijke macht; politieke macht heeft geen eigen legitimiteitlegitimiteit

Wel ruime bevoegdheid van de persoon van de heerser: Wel ruime bevoegdheid van de persoon van de heerser: siyasa siyasa sariyyasariyya

-- op gebieden als rechtsbedeling, belastingen, niet-koranisch op gebieden als rechtsbedeling, belastingen, niet-koranisch strafrecht, grondeigendomstrafrecht, grondeigendom

- daaruit ontwikkelen zich ook regels van beleid, de daaruit ontwikkelen zich ook regels van beleid, de qanun siyasaqanun siyasa (soort administratief recht)(soort administratief recht)

Verhouding Verhouding shariasharia / / siyasasiyasa::- meestal aparte rechters: meestal aparte rechters: kadikadi voor de voor de shariasharia, , mazalimmazalim voor de voor de

siyasasiyasa- verschil in rechtskwaliteit (eeuwig tgo. aan de persoon gebonden) verschil in rechtskwaliteit (eeuwig tgo. aan de persoon gebonden) - voorrang voor de voorrang voor de shariasharia

islamrecht - klass. shariaislamrecht - klass. sharia SiyarSiyar: statuut van niet-moslims:: statuut van niet-moslims:- dhimmat al-islamdhimmat al-islam (gedoogstatuut) voor volkeren van het boek (gedoogstatuut) voor volkeren van het boek- geen gedogen voor anderengeen gedogen voor anderen- inhoud inhoud dhimmatdhimmat: : djiziadjizia, reeks regels van ondergeschiktheid, enz., reeks regels van ondergeschiktheid, enz. Enkele verschillen met christelijke traditieEnkele verschillen met christelijke traditie Latere ontwikkeling (Ottomaanse rijk): de Latere ontwikkeling (Ottomaanse rijk): de MilletlerMilletler- voor minderheidsgodsdiensten (grieks, armeens, joods)voor minderheidsgodsdiensten (grieks, armeens, joods)- zeker zelfbestuur, eigen familie- en erfrechtzeker zelfbestuur, eigen familie- en erfrecht

Niet militair veroverde gebieden; grotere rol van Niet militair veroverde gebieden; grotere rol van adatadat (gewoonterecht)(gewoonterecht)

islamrecht - klass. Sharia 2islamrecht - klass. Sharia 2 RechtsbronnenRechtsbronnen Enige formele rechtsbron: de doctrine, in wezen MusannafEnige formele rechtsbron: de doctrine, in wezen Musannaf- integreert de 4 historische integreert de 4 historische usulusul; Koraan en Soenna vergoddelijkt; Koraan en Soenna vergoddelijkt- geen eigenlijk recht buiten de geen eigenlijk recht buiten de shariasharia- Recht = systeem van enkel gedragsregels (plichten)Recht = systeem van enkel gedragsregels (plichten)- Samenleving= leven in familiale structuur onder éénzelfde wetSamenleving= leven in familiale structuur onder éénzelfde wet Wetgeving: geen andere legitimiteit dan gezag van de auteur ervanWetgeving: geen andere legitimiteit dan gezag van de auteur ervan Rechtspraak: geen precedentwerking Rechtspraak: geen precedentwerking Juridische beroepen: rechtsgeleerden = godgeleerdenJuridische beroepen: rechtsgeleerden = godgeleerden Doctrine blijft in wezen adviezen over casussen (Doctrine blijft in wezen adviezen over casussen (fatwafatwa)) Geen doorsystematiseringGeen doorsystematisering Omzeilingstechnieken:Omzeilingstechnieken:- sharia aanpassen via de omweg van procedureregelssharia aanpassen via de omweg van procedureregels- hiyalhiyal

islamrecht - Turkije 1islamrecht - Turkije 1 Enorme machtsuitbreiding onder Ottomaanse sultans (tot 1683)Enorme machtsuitbreiding onder Ottomaanse sultans (tot 1683)- JanitsarenJanitsaren- Standenmaatschappi: leidende kaste; belastingbetalersStandenmaatschappi: leidende kaste; belastingbetalers- 3 minderheids-Milletler3 minderheids-Milletler- Westerse mogendheden verkrijgen steeds meer « capitulaties ».Westerse mogendheden verkrijgen steeds meer « capitulaties ». 19e eeuw: Tanzimat19e eeuw: Tanzimat- opheffing Janitsaren 1826opheffing Janitsaren 1826- Tanzimat Fermani 1839 / 1856Tanzimat Fermani 1839 / 1856- Franse wetboeken vanaf 1840 (Strafrecht, Koophandel, Procedure)Franse wetboeken vanaf 1840 (Strafrecht, Koophandel, Procedure)- In beginsel gelijke rechten voor minderheden (1856)In beginsel gelijke rechten voor minderheden (1856)- Codificatie Codificatie MedjelleMedjelle 1869-1876. Eigenlijk heropenen 1869-1876. Eigenlijk heropenen Bab-el-IdjtihadBab-el-Idjtihad. Toe te passen . Toe te passen

door seculiere rechtbankendoor seculiere rechtbanken- Codificatie familie- en erfrecht (Codificatie familie- en erfrecht (mukthasarmukthasar) 1917) 1917- Eerste grondwet 1876 tot 1877; bleef autoritaire monarchieEerste grondwet 1876 tot 1877; bleef autoritaire monarchie 20e eeuw20e eeuw- revolutie jonge Turken 1908-1909; constitutionele monarchie (grondwet 1909)revolutie jonge Turken 1908-1909; constitutionele monarchie (grondwet 1909)- Grootschalige etnische zuiveringen (v.a. 1890, 190ç, 1915-1917)Grootschalige etnische zuiveringen (v.a. 1890, 190ç, 1915-1917)- Na nederlaag in WO I bevrijdingsoorlog onder leiding van AtaturkNa nederlaag in WO I bevrijdingsoorlog onder leiding van Ataturk

islamrecht - Turkije 2islamrecht - Turkije 2 Ataturkse hervormingen:Ataturkse hervormingen:- 1922 afschaffing monarchie1922 afschaffing monarchie- voltooiing etnische zuiveringvoltooiing etnische zuivering- 1924 afschaffing kalifaat1924 afschaffing kalifaat- 1924 grondwet naar Frans concept; unitair en republikeins1924 grondwet naar Frans concept; unitair en republikeins- Sharia verliest zijn statuut als positief recht (met hogere rang)Sharia verliest zijn statuut als positief recht (met hogere rang)- Nationalisering van religieuze eigendommen en instellingenNationalisering van religieuze eigendommen en instellingen- Nationalisering onderwijs (1924)Nationalisering onderwijs (1924)- Andere Atatrukse hervormingen 1925-1934 (kledij, afschaffing titels, Andere Atatrukse hervormingen 1925-1934 (kledij, afschaffing titels,

invoering burgerlijk huwelijk, decimaal stelsel, Latijns alfabet, enz…)invoering burgerlijk huwelijk, decimaal stelsel, Latijns alfabet, enz…)- Invoering vrouwenstemrecht 1934; verbod op polygamie 1934Invoering vrouwenstemrecht 1934; verbod op polygamie 1934 Turks BW 1926Turks BW 1926- Basis: Zwitserse ZGBBasis: Zwitserse ZGB- In familierecht compromis met Ottomaanse wetboek 1917In familierecht compromis met Ottomaanse wetboek 1917- Ook andere wetboeken vernieuwd 1926-1929Ook andere wetboeken vernieuwd 1926-1929

islamrecht - Turkije 3islamrecht - Turkije 3 Politieke geschiedenisPolitieke geschiedenis- Dominante rol leger als bewaker van de laïciteit en nationalismeDominante rol leger als bewaker van de laïciteit en nationalisme- 1982 nieuwe grondwet:1982 nieuwe grondwet:- - parlementaire democratie- parlementaire democratie- - verankert seculiere hervormingen in de grondwet- verankert seculiere hervormingen in de grondwet- Nadien: economische liberaliseringNadien: economische liberalisering

Grondwet vandaagGrondwet vandaag- Grondrechten; individuele vrij sterk; geen corporatieve vrijheden (kerk, Grondrechten; individuele vrij sterk; geen corporatieve vrijheden (kerk,

onderwijs, …)onderwijs, …)- Kerk niet gescheiden van maar geheel ondergeschikt aan staatKerk niet gescheiden van maar geheel ondergeschikt aan staat

islamrecht - Arabische landenislamrecht - Arabische landen Enkele algemene kenmerkenEnkele algemene kenmerken- grondwettelijke positie van de shariagrondwettelijke positie van de sharia- doch in de meeste gevallen geldt toch het gecodificeerde burgerlijk recht doch in de meeste gevallen geldt toch het gecodificeerde burgerlijk recht

(zelfs in het familierecht), waarvan de regels toch afwijken van de sharia(zelfs in het familierecht), waarvan de regels toch afwijken van de sharia- aanvullende rechtsbronnenaanvullende rechtsbronnen- Inhoudelijke evoluties (bv. Positie van de vrouw)Inhoudelijke evoluties (bv. Positie van de vrouw)

Opkomst nieuw islamisme (radicalisering Opkomst nieuw islamisme (radicalisering takfirtakfir-doctrine)-doctrine)

Marokko: bijzondere gezag van de koning als Marokko: bijzondere gezag van de koning als emir al moeminiememir al moeminiem geeft geeft hem de mogelijkheid om de hem de mogelijkheid om de shariasharia te herinterpreteren en dus aan te te herinterpreteren en dus aan te passenpassen- nieuwe - nieuwe MudawwanahMudawwanah 2004 2004