.iQQ;2 'i' 1987 4.pdf · · 2015-06-17Knipsels Reacties (I en 11) op brief van J.Bouchette...

.iQQ;2 ' i '

U NODIG KUNT

b?, Bosch, waarnemingen , Eikelkamp 65, 8162 ZK Epe, te1.05780-20313 P. Groen, Niersenseweg 34 , 8171 RG Vaassen, f ' 05788- 3849 Mevr.E.Kooprnans-Grommé, Bongerdple in 1, 8162 AW Epe, 0 57 80- 120 83 W. Bijlsma, Bal-lastputweg 9 , 8162 EN Epe, li 05780-144&2 H. Menke, Schotakker 38, 8162 J E Epe, l1 0 5 r{ 80- l30 10 Mevr.Th .A.Herweijer-Smi,t , Pcl .zerpark 3, 8162 GA Epe, u 05780-13703

BESTUUR --a-

Waarn.voorzit- t e r S e c r e t a r ~ s

N a t . h i s t . s e c r e t a r i s Penningmeester

Leden

: P. P f a f f Goossenskamp 2 , 3841 XH Harderwijk

: L . J ~ Drevijn, 2.

Wissel.seweg 78, 8162 RN Epe (Wisse l ) : H . J . van Woerden,

Vuurdoorristra.at 104, 8171 XG Vaussen, : Id ske Mulder

Norelholtweg 9 , 8161 NA Epe : Mevr. 0. van Bas t en ,

Molenkampweg 23, 8181 CA Reerde, Mevr. Y.M. Roe l an t s , Sprengenkampweg 4 , 8171 RL Vaassen,

(P. P f a f f , Willem Dreeclaan 101 , 8161 ZC Epe ) W. Bijlsma, B a l l astputweg 9 , 8162 EN Epe,

WERKGROEPEK EN CONTACTADRESSEN ----------- Rubriek : F. Bosch, waarneming en Eikelkamp 65, 8162 ZK Epe, li 05780-20313 Paddes toe l en : A, Sj-eders

Schotakker 15, 8162 Jn Epe, 11 05780-1-3612 Vogels : : J u l e s de V r i e s ,

Koekoeksweg 48, 8171 VH Vaaesen l' 05788-3176 F l o r ? s t i e k : H. Menke,

Schotakker 38, 8162 JE Epe, li 05780-13010 Natuurbescher- : Mevr. E. Drevijri- Dijkstr'a, mingscommissie Wisselseweg 78, 8162 RN Epe, 'l 05780-12673 Zoogdieren : P e t e r P f a f f ,

Wil1 em Dreeslaan 101 , 8161 ZC Epe, " 05780-16744 I n s e c t e n Mevr. F, Kooprr.ans-Grr~mrrié

~ o n ~ e r h p l e j - n 1, 8162 AW Epe, li 05780-120t?3 I

CONTRIBUTIE : f . 35.- per jaar. Huisgenoot leden f . 7.50 p e r jaar .

Rekening van de penningmeester: 53 13 41 542 ABN Apel-doorn of Postbanknr. 989945 t e n name van: KIVNV E p e / ~ e e r d e

OPZEGGING LIDMAATSCHAP ~ 6 6 ~ 1 NOVEMBER

K-N N.V. EP€ .HL€.RDL

Blz. l I 1 2

Inhoud Voorwoord Programma e t c. S t u ~ i r p r a a t Naar de Oener Molen KPJiVV-Pinkst erkamp Ratum Banketbakkersus I n s e c t e n kijken bij de v i sv i jvers Excurs ie -vers lag Vogelwerkgrcep op Tongeren Wolken ( d e e l I ) Gedicht Wolken Een winterverbl i j f voor vleerwiuizen Vleermuizen: een l e g e k e l d e r en vol- l e z o l d e r s Een vreemde verress i .ng Geomorfologie i n Vlaamse Ardennen E e r s t e zomervogels Aandacht voor h e t Wisselseveen Insectenwerkgroep Knipse l s R e a c t i e s ( I en 11) op b r i e f van J.Bouchette Vogelaars , opge l e t : A t las Ned.Vogels Wilde p l a n t e n r u i l Op een houtworm A l s de winter t i jd i n g a a t (E ih l - io theek) Mi l ieuzorg gemeente Epe Dag- en nac h tv l i nde r s+neush oornkever Wie g e e f t ons de ru imte Waargenomen Oproep aan a l l e l eden Knipsel i.v.b. artikel op pag. 24. ( Wisselseveen)

Redact ie Bestuur Bestuur E l s ~oopmans/Ot to v. d.Broeke Gerda van S l o t e n Frans van Noorden Een deelnemer J u l e s de Vr i e s

P i e r Groen H. Roland-Holst Han Bosch Fra.ns Bosch

Jann ie Pol-man E l s Koopmans-Grommé

Henk Menke

Di,k Koopmans en Frans van Noor d.en

Hen.k Menke Kees S t i p

E l s Koopmans-Gr ommé Bestuur Frans Bosch Redact ie Henk Menke

Een nummer b e g i n september l a t e n verschi jnen b e t e k e n t schrij- v e n e n v e r g a d e r e n i n v a c a n t i e t i j d . I t Z a l wel n i e t z o ' n d i k nummer worden, denkt de red?c . t ie dan. Maar d a l i s a n d e r s ui.tgekon;en z o a l s U z i . e t . Zoveel copy w a s e r z e l f s d a t k - ~ ? t , tweede v e n n e n a r t i k e l d a t gewijd zou zijn a a n h e t d i e r e n l e v e n , u i t g e s t e l d moet worden. J

We hebben v o o r r a n g gegeven a a n de a c t u a l i t e i t v a n a c t i e s e n e x c u r s i e s r o n d de kwel-gebieden, met name h e t Wissel-seveen.

Een nieuw ontierwerp - n i e t e c h t c a t u u r h i s t o r i s c h K a a r boe iend genoeg voor r i a t u u r l i e f h e b b e r s - sn i jd t P i e r Groen a a n i n zijn e e r s t e a r t i k e l o v e r wolken.

Natuurbescherming e n KNRV: eeri n o o i t ges1 o t e n d i s c u s s i e. Z i j wordt i n deze Na tuurk lanken v o o r t g e z e t i n de vorm van twee r e a c t i e s op de h a r t e k r e e t van Bouchet te .

I n t u s s e n g a a t de p r a c t i j k van de nat ,uurbescherming ook i n de a f d e l i n g gewoon door. Hoezeer v e l d s t u d i e e n na tuurbesche rming verweven zijn, b l i j k t op e e n a a n t a l p a g i n a ' s i.n d i t nummer. Een g r e e p : Men z i e h e t u i t g e b r e i d e a r t i k e l o v e r h e t Wissel-se- v e e n , h e t v e r s l a g over i n r i c h t i n g van e e n v lee r rnu izenke lde r e n de oproep om gegevens o v e r kwelgebieden t e verzamelen .

We hopen d a t U i n d i t nummer v e e l v a n Uw g a d i n g v i n d t . S t u u r t U ook e e n s wat i n v o o r de r u b r i e k ItWi-lde P l a n t e n R u i l t f ?

a Red3.c t i e ,

z a t e r dag 112 september

EXCURSIE N A A R 2 1 JENBEER Oost e l i jk v , - onder l e i d i n g van de hebr W.van Soes V e r t r e k : '8.30 ,quY bij A.E. ' t6 Epe ( a u Terug: ca. 13.00 uur .

We gaan kijken n a a r p l a n t e n , dier'en' e n De Heer van S o e s t z a l ons ook h e t een t e - l l e n over de h i s t o r i - e v a n - d i t voor o geb ied .

donderdag LEZING OVER DE WONDERE WERELD VAN DE PADDESTOELEN l7 september door de h e e r J. J .S.Ossebaard .

De Heer Ossebaard s p r e e k t over a l l e r l e i a s p e c t e n van de p a d d e s t o e l e n , oa. symblose met a n d e r e p lan- t e n , f u n c t i e i n de' n a t u u r e n rde v e r s c h i l l e n d e groe- pen, We weten bij. e r v a r i n g d a t de h e e r Ossebaard L

b e s c h i k t over e e n p r a c h t i g e , s e r i e d i a ' s .

I n de pauze wordt e r aandach t geschonken a a n de p a d d e s t oelen-werkgroep va^-onze a f d e l i n

-Pi ,aa ts : Eper Gemeentewoning, S t a t i o n s s t Tij d: 20.00 -uur. 1

1 .

zondag 27 september

NATUUR-PUZZEL- WANDELTOCHT -7

Afwijkend van onze t r a d i t i o n e l e e x c u r s i e s k u n t U nu z e l f a a n h e t werk. - Er wordt g e s t a r t t u s s e n 10,.00 e n 123.00 uur '(denk a a n w i n t e r t i j d ) , , , l ,

Srtairt p l a a t s : Hertenkamp, I D e l l e n ~ e g , -alwaar een - s s t e n c i l met v ragen e n ~ p d z a c h t e n .uitgerei. z a l

worden, ,Om a a n h e t g e h e e l e e n ,wedst&jjdelesenf. te geven, wordt zowel Y O O ~ de yoLwassenen a9sk:ci.e jeugd een pr i j s be d. - , I _ - _ - ', De duur . , l

z a t e r dag - l l P A D D E S T O E L E N R E N f l , , . . " 1 0 o c t o b e r

, -> * - AlLe l e d e n d i e . b e l a n g s t e , l l i n g hebben voor padde-

- s t o e l e n worden om 10,OO u u r perwaeht op h e t k r u i s p u n t bij ~ o n g e r e n / ~ u n s p e e t / 1 t Harde, We gaan p r o b e r e n z e l f de ,namen .van ,de p a d d e s t o e l e n

, &e v'nden. , ,

Dus meenemen: naslagwerken ( e n voor a ls .we e r n i e t u i tkomen p l a s t i c zak jes /doos jes) S p i e g e l t je , l o u p e , pen e n p a p i e r . We verwachten om ong&ve&r 13.00 u u r weer t h u i s t e zij n,

maandag AVOND INSECTENWEHKGRE 1 9 o c t o b e r De p lannen voor h e t w i n t e r s e i z o e n worden besproken

e n de a f g e l o p e n "zomerI1maanden worden k r i t i s c h bekeken. Nieuwe werkgroepleden zijn van h a r t e welkom. Wie h e e f t nog nieuwe d i a ' s , f o t o t s enz. t e t o n e n ? Tijd: 20.00 uur P l a a t s : f a m i l i e Koopmans, Bongerdp le in l, Epe.

'i donderdag LEZING OVER MACRO FOTOGMFIE 15 oc tober door de heer Poo t j e s .

Wegens h e t u i t g e b r e i d e programma b e g i n t de avond i e t s e e r d e r dan gewoonlijk. We verwachten U om 19.45 uur i n de Eper Gemeentewoning, S t a t i o n s s t r a a t Epe.

-- . - - - - Vóór de pauze : - besprek ing f o t o g r a f i e bij d a g l i c h t en de even tue l e

hulpstukken. - Hierna v o l g t een overv loe i -d ia - se r ie over

paddes toe len d i e be t r ekk ing h e e f t op dag l i ch t - f o t o g r a f i e .

N& de pauze : - i n l e i d i n g over f o t o g r a f i e bij k u n s t l i c h t - gevolgd door een overv loe i -d ia - se r ie over

i n s e c t en.

De ve ren ig ing voor ama teu r fo tog ra f i e h e e f t ook een u i t n o d i g i n g voor deze avond gekregen.

woensdag 21/10 t o t

ZU n dag 25/10

zondag 1 november

HERFSTKAMP, i n FRAIMONT ( ~ e l g i ë ) -p-

Ook d i t jaar wordt geprobeerd i n de he r f s t v a c a n t i e ( 21-25 oc tobe r ) een kamp t e o r g a n i s e r e n . i n ~ e l g ~ e . E l d e r s i n d i t nummer v i n d t U meer i n fo rma t i e .

VOGELS KIJKEN I N DE POLDER onder l e i d i n g van -I-.-.--.-.-----

P e t e r P f a f f . Een bezoek aan de Knardijk staat o.a. op h e t programma. Ver t r ek : 9.30 uur bij A.H. t e Epe ( a u t o ' s )

, Terug: ongeveer 14.00 uur. Meenemen: kijker e n l a a r z e n ( regenkled ing! )

donderdag ----y- LEZING "HET ZUIDPOOLGEBIED BEDREZO" door de 1 9 november h e e r H. van Bohemen.

Bij zijn bezoek a a n de Fa lk l ande i l anden en outh Georgia h e e f t de hee r van Bohemen een prach-

t i g e d i a - s e r i e gemaakt over de v o g e l s , de vegeta- t i e e n h e t landschap. . . Vooral de i n v l o e d van de mens op d i t mooie geb ied staat i n de b e l a n g s t e l l i n g .

-. laats : Eper Gemeentewoning, S t a t i o n s s t r a a t , Epe ij d : 20 .O0 uur .

donder dag VACANTIE- DIA-AVOND l7 december Nog even nagen ie t en van de zomerse r e i z e n en voo ra l

meegenieten met b e l e v e n i s s e n van anderen. En missch ien doet U i d e e e n op voor volgend jaar! Heef t U een s e r i e (o f enke l e i n t e r e s s a n t e d i a ' s ) g e e f t U z i c h dan op bij C h r i s Drevijn, te1.05780- 12673. ook f o tot s , s t enen , sche lpen e. d. zijn welkom. P l a a t s : Eper Gemeentewoning, S t a t i o n s s t r a a t , Epe

.- Tij d : 20.00 uur . '

woensdag --p CURSUS DETERMINEREN VAN WILDE PLANTEN september Deze d r i e woensdagavondbh wordt e e n d e t e q m i n a t i e -

23 september c u r s u s gegeven door de p lan tenwerkgroep , , i n de Eper Gemeentewoning, S t a t i o n s s t r a a t , Epe. 20.00-22.00 uur .

" ~ e ~ e cursus staat ook open v o o r n i e t - l e d e n van de I .

KNNV Wie w i l deelnemen moet z i c h p e r omgaande opgeven bij C h r i s Drevijn ( a d r e s z i e v o o r i n ) . Kos ten voor de 3 avonden f . 5.- leden)

f.10.- p.p. ( n i e t l e d e n ) Meenemen: l o u p e + s c h r i j f g e r e i .

E r zijn weer v e r g e v o r d e r d e p l a n n e n om e e n a f d e l i n g s k a m p j e i n de B e l g i s c h e Ardennen t e o r g a n i s e r e n i n h e t Na tuurv r i enden- h u i s I1Hurle Ventt1 i n F r a i p o n t . (bij Eupen) van woensdag 2 1 o c t o b e r t / m ,+zondag 25 o c t o b e r a.s. E r g e l d e n de gewone pri jzen van de B e l g i s c h e Na tuurv r i enden- hu izen . We gaan gezamenlqk onze maaltij.den i n de keuken v a n h e t h u i s koken. Opgeven bij I d s k e Mulder of bij E l s Koopmans-Grommé ( a d r e s v o o r i n ) , We .verheugen ons nu a l op de h e e r l i j k e - h e r f s t d a g e n z o a l s we d i e a l j a r e n l a n g p l e g e n door t e b rengen i n ~ e l g i e . We komen a l t i j d weer b o o r d e v o l h e r i n n e r i n g e n a a n de f r a a i e n a t u u r , de l andschappen , de d o r p j e s e n de mensen t e r u g . Wie ,me ld t z i c h h e t e e r s t e a a n ?

We w i l l e n zo s p c e d i g mogeluk h e t a a n t a l dee lnemers weten!

E l s Koopmans-Grommé + I dske Mulder P.S.ook KNNV-leden b u i t e n onze a f d e l i n g ,

kunnen - m i t s e r p l a a t s is - deelnemen a a n d i t kamp.

Het vo lgende nummer van Na tuurk lanken i s weer een f 8 VACANT1 EVERHALEN NUMMER -----m_.- @ @

Gaat U m i s s c h i e n nu nog weg of h e e f t U een p a a r fijne weken i n binnen- of b u i t e n l a n d of gewoon i n de e i g e n s t r e e k d o o r g e b r a c h t ? I n Na tuurk lanken p l a a t s e n we g r a a g U w e r v a r i n g e n . D a t kan

e e n e n k e l e l e u k e a n e c d o t e of waarnening zijn, of een complee t v e r s l a g van e e n v a c a n t i e . Het moet u i t e r a a r d ook i e t s v e r t e l l e n over i n t e r e s s a n t e d ingen op r . a t u u r h i s t o r i s c h g e b i e d van d i e s t r e e k .

v ó ó r 1.0 o c t o b e r a . s . i n s t u r e n n a a r de

R e d a c t i e ,

Ook deze s t u u r p r a a t staat weer i n h e t kader van de toekomstige wijzigingen i n de bes tuu r s samens t e l l i ng . t

De v a c a t u r e van V o o r z i t t e r d i e s i n d s de a.fgelopen jaarverga- de r ing i s o n t s t a a n e n t o t op heden door P e t e r P fa f f ingevuld i s , moet opnieuw ingevuld worden. P e t e r i s namelijk naar Har- derwijk v e r h u i s d en de V o o r z i t t e r h o o r t i n h e t geb ied d a t de a f d e l i n g b e s l a a t woonachtig t e zijn. De tweede v a c a t u r e , welke na de ee r s tvo lgende jaa rvergader ing van de a f d e l i n g o n t s t a a t , is d i e van s e c r e t a r i s . C h r i s Drevijn z i e t z ich genoodzaakt als gevolg van p r ivé - omstandigheden zijn f u n c t i e besch ikbaar t e s t e l l e n . Ook i n deze Natuurklanken dus weer een oproep aan de l e d e n om één van deze v a c a t u r e s t e komen ve rvu l l en .

Tijdens de l a a t s t e be s tuu r sve rgade r ing werd o.a. b e s l o t e n om de e x c u r s i e s e n de l e z i n g e n ook i n de Veluwe Expres , de

, Schaapskooi en de Handelspost t e pub l i ce ren , zodat n i e t a l l e e n abonnees van de s t r e e k b l a d e n deze gegevens onder ogen krijgen. Verder i s bepaa ld , da t men a l l e e n abonnee op Natuurklanken kan worden i n d i e n men b u i t e n h e t geb ied van de a f d e l i n g woont. I n de pract i jk z a l h e t e r bijna a l t i j d op neer komen d a t men b u i t e n de gemeenten Epe e n Heerde moet wonen. U i t de, l eden l i j s t d i e v i a de computer vervaard igd wordt i s ge- b leken d a t voor onze a f d e l i n g d i v e r s e belangrijke gegevens van de l eden h e t Hoofdbestuu.r n i e t bekend zUn, z o a l s b.v. de aandach tsgeb ieden : . f l o r a , fauna , o r n i t h o l o g i e enz. ? l idmaat- schap van werkgrogpen, h e t telefoonnummer om vdjz:i.gl.ngen i.n ex- c u r s i e s en l e z i n g e n s n e l door t e kurinen gever*; geboorteda.t,um, i n verband met de m o b i l j . t e i t t i jdens e x c u r s i e s , enz. Het i s mogelijk da t iemand van h e t b e s t u u r de leden. benaderen z a l om deze gegevens t e verkrugen, 2,oda.t de leder , .adminis t ra . t ie ook w a t o \ ik b e t r e f t bijgewerkt kan worden.

Tijdens de Vert.egenwoordig~:nde Vergaderi.ng ( V V ) wel.he op 7 november i n Sonsbeek i n Arnhem wordt gehouden en d i e de h e l e dag d u u r t , vrorden door h e t Hoofdbestuur b u i t e n de zakelijke dingen vo lgens de agenda van de ve rgade r ing , ook de over ige werkzaamheden van zowel de Vereniging als van de d i v e r s e a fde l7 ngen b e l i c h t d.m.v. een e x p o s i t i e i n de h a l van he t h o t e l . Aangezien de VV n i ~ t a l l e e n toega.nkelijk i s voor vertegenwoor- di-gers van de a f d e l i n g e n , maar ook voor be langs t , e l l ende l eden &n g e z i e n de p l . aa t s waar de ve rgade r ing gehouden wordt , w i l h e t Bes tuur l eden optoepen om van hun b e l a n g s t e l l i n g blijk t e geven door een bezoek aan de VV. Voor nadere gegevens z i e Natura.

Het Bes tuur ,

een L n b m d umw naar cie Cleneer? Mokn

Het i s e e n b e e t j e vreemd i n de k r a n t t e l e z e n , d a t e e n p l a a t s e l i j k e f i e t s v i e r d a a g s e i n onze s t r e e k honderden mensen beweegt v i e r avonden l a n g op de f i e t s door onze s t r e e k t e t r e k k e n , t e rwi j l e e n door Dik Koopmans z o r g v u l d i g v o o r b e r e i d e f i e t s e x c u r s i e van onze K.N. N.V.-af d e l i n g 5 deelnemers t e l t , Dik i n c l u i s .

N i e t d a t ze e r ' spi j t van hadden, d i e z a t e r d a g o c h t e n d van de d e r t i e n d e j u n i de e x c u r s i e t e hebben meegemaakt. I n t e g e n d e e l .

Het weer was, z o a l s z o v e e l dagen i n j u n i h e t g e v a l was, a a n de k i l l e kan en de zon deed a l l e e n a f en t o e e e n poging door de gri jze wol z e n t e komen. Maar e r w a s nauweluks wind, w a t h e t f i e t s e n t o t e e n ontspannen b e z i g h e i d maakte. Toen we onze f i e t s e n met e n i g gemanoeuvreer over de deuren van h e t s l u i s j e i n h e t Apeldoorns Kanaal hadden g e l o o d s d , hadden we a l h e e l w a t g e z i e n . D a t begon a l op de Brakerweg, d i e i n h e t b e g i n de K l a a r b e e k k r u i s t . De beek i s h i e r duide- l i jk o p g e l e i d t e n behoeve van de Kopermolen ve rde rop . De bene- denbeek voerde ook v e e l w a t e r , want a a n r e g e n hadden we de voorgaande p e r i o d e geen g e b r e k gehad. I n de mooie, b e b o s t e beekwal z a t l u i d k e e l s en met v e e l v a r i a t i e s een s p o t v o g e l t e z ingen. Die dag zouden we e r nog v e r s c h e i d e n e horen.

De wegberm w a s nog n i e t gemaaid, w a t ons e n i g e i n t e r e s s a n t e p l a n t e n v o n d s t e n op leve rde . Het f l u i t e k r u i d r a a k t e u i t g e b l o e i d , maar h e t werd a l weer opgevolgd door de w i t t e bloemschermen van h e t zevenblad . I n de t u i n i s h e t e e n l a s t i g o n k r u i d , maar i n de bermen i s h e t een f r a a i e b l o e i e r . Aan. é é n k a n t was de berm om de e e n of a n d e r e r e d e n omgewoeld geweest . En h e t i s j u i s t op z u l k e p lekken , d a t we w a t ongewone bloemen kunnen tegenkomen. Bekend i s h e t , d a t k l a p r o o s e n m a r g r i e t g r a a g van de g e l e g e n h e i d g e b r u i k maken op e e n o p e n g e v a l l e n p l a a t s t e kiemen e n t e b l o e i e n . Prompt s t o n d h i e r dan ook k l e i n e k l a p r o o s . Maar e r waren nog a n d e r e p l a n t e n d i e onze a a n d a c h t t rokken . Er g r o e i d e z o a l s op v e e l r u d e r a l e p l a a t s e n , de gewone r a k e t . Maar ook twee a n d e r e g e l e k r u i s b l o e m i g e n e n z e l f s h e e l f o r s e p r i jk t en i n v o l l e b l o e i , d a a r waar h e t g r a s h e t t i jdel i jk had l a t e n afweten . Ze droegen b e i d e g e l e bloemen i n t r o s s e n bijeen. De ene s o o r t , de Hongaarse r a k e t e e n b e e t j e b l e e k j e s u i t g e - v a l l e n , de a n d e r e , de zeldzame s p i e s r a k e t mooi donkergee l . Beide zUn a a n v o e r p l a n t e n , d i e onverwacht verschi jnen e n weer verdwijnen. Het deed ons p l e z i e r op v e r s c h e i d e n e p l a a t s e n b l o e i e n d e vogel- melk t e g e n t e komen. Het g r o e i d e s t e e d s t u s s e n wekland of ak- k e r e n e igen l i jke berm i n , z o ' n b e e t j e i n de z8ne onder h e t p r i k k e l d r a a d . Meer p l a a t s wordt d i t f r a a i e bolgewas j e i n ons h u i d i g e l a n d b ouwsysteem n i e t meer gegund. Bijzonder p l e z i e r i g was h e t daarom e e n a n d e r e v e r s c h o p p e l i n g , de a d d e r w o r t e l t e z i e n b l o e i e n op h e t voor de mees ten t o t a a l onbekende Werlerpad.

D a t komt u i t bij de V.M.I. een f a b r i e k , d i e n e t n i c i t een nieuw pand u i t g e b r e i d i s op de p l a a t s van de v roegere melkfabr iek. I n d u ~ t r i e i s h i e r over igens n i e t nieuw. I n oude tijden was h i e r a l een watermolen, De r e s t a n t e n , een w a t e r v a l l e t j e t u s s e n twee muren g e t u i g t van een nijver ve r l eden , toen h e t nog diende om een wate r rad i n beweging t e b renge~ì , De beek (ook de Klaarbeek) i s aan een f o r s e schoonmaakbeurt t o e ,

We f i e t s e n v e r d e r r i c h t i n g K i e v i t s v e l d , Bij de oudste zand- winn ingsp las is h e t r e c r e a t i e s c h a p bez ig geweest een ruime p a r k e e r p l a a t s aan t e l eggen , Men verwacht kennelijk een gro- t e t oe loop naa r d i t t o t zwemgelegenheid i n g e r i c h t e qlErrister- g a t v s , We g e n i e t e n van een overv loed ige b l o e i van dagkoe- koeksbloernen i n de v e r s e bermen en bij de beek, d i e h i e r de p l a s b innenst roomt. Het i s e r d o o d s t i l , Op een enke le v i s s e r na is e r geen levende z i e l t e bekennen. De t u i n f l u i t e r s t o o r t z i c h n i e t aan onze aanwezigheid en d raag t voor tdurend zijn drukke, mere l ach t ige l i e d voor , De t j i f t j a f z i n g t ook nog s t e e d s , Er i s genoeg voedse l voor de zanger t i jes i n de b o s j e s t e v inden , want ondanks h e t k i l l e weer, 'bl.!jken e r v e e l i n s e c t e n i n de v e g e t a t i e t e z i t t e n . F r a a i i s de dans

van een groep je l angsp r i e tmo t j e s Cje\der5e roos (Nemophora d e g e e r e l l a ) boven de bramen

en frambozen. De ragfi jne s p r i e t e n van deze a a r d i g e mot jes zjjn v e l e malen l-anger dan hun l i j f j e s , De mannetjes hebben de l a n g s t e .

We bewonderen de bl.oem v a n een g e l e l i s e n z i e n d a t de valer:i?..an bUri.a

e t pad s l i n g e r t door de jonge a a n p l a n t , aar de Gelderse r o o s ui tbundi ,g b l o e i t ,

r zijn h i e r nog twee nieu.we p l a s s e n gegraven, want de zandwinrij-ng g a a t

s t e e d s v e r d e r , We s tappen even a f , om zo 'n p l a s t e bekijken. Het is w a t n e v e l i g bij h e t water . Met v e e l gekrya st i jgen e r ze s r e i g e , r s , de een na de ander van d.e s l i k k i g e clever op. Een p a a r s c h o l e k s t e r s zoeken e r samen met w a t k iev- i ten voed- s e l en i n de ops lag op de zandbergen z i n g t een 'bos r io tzanger , E r i s h i e r a l een poos n i e t gewerkt.

Tot onze v e r r a s s i n g z i t h i e r , n e t a l s a l e e r d c r , een k l e i n e k o l o n i e oeverzwaluwen i n een r e s t a n t van een zandberg. De voge l s a a r z e l e n door onze aanwezigheid w a t met : ianvliegen, maar we z i e n ze t och goed, Een tweede v e r r a s s i n g j c; de aanwe- z i g h e i d van een b o n t b e k p l e v i e r t j e , d a t l a n g s do Inge oever d r i b b e l t . Zou h e t h i e r e r g e n s broeden?

U i t de hoge p o p u l i e r e n van de voormalige v i sv i jvers k l i n k t de roep van een wielewaal , We hebben wel g e l u k vandaag, en de t o c h t i s nog maar ne t begonnen!

We gaan a c h t e r de Venzfabr iek de G r i f t over en n,a h e t a l genoemde s l u i s j e , da t zuidel i jk van de Venzfabr iek . l . ig t , daar waar vroeger een watermolen i n de G r i f t h e e f t g e d r a a i d (de en ige onderslagmolen, d i e onze s t r e e k rijk was) vo lgen we de drukke kanaalzude t o t a an de G e e r s t r a a t . Va.n de f r a a i e begroeiing l a n g s de kanaaloeverti w i l . i k de zwanebloem noemen en evn p o l heksenmelk, eon i.noi).i.e, 1i.cl.il;groen- g e l e wolfsmelksoort .

Veel k laprozen i n de bermen van de ke r sve r se o p r i t t e n naar de snelweg. We t r appen de brug over van de G e e r s t r a a t en komen nu i n he t geb ied van de Weteringen d i e t u s s e n h e t Kanaal en de I J s s e l hun water naar h e t noorden afvoeren.

Een kos te l i jk f i e t s p a a d j e v o e r t r e g e l r e c h t naar de ke rk van Nij- broek. We komen e r op t e r e c h t na w a t gezwerf l a n g s en t u s s e n 5 de weteringen. Het v a l t i n d i t , l andschap , d a t v roeger v e e l nat - t e r w a s dan nu, op, da t e r nu, midden jun i nog zoveel k i e v i t e n broeden of jongen hebben. Ze z i t - t e n v o o r a l op de nog vrijwel k a l e maisakkers , n e t a ls enke le scho l - e k s t e r s . I n h e t g r a s en op h e t ge- maaide hooi land wemelt h e t van l u i d krijsende spreeuwen met jongen. We koersen nu r i c h t i n g Oene, t e l k e n s weer s tukken weter ing volgend. Het i s een s c h i t t e r e n d landschap waar we doorheen rijden. De s l e c h t e staat waarin sommige s tukken zandweg ver- keren , maakt d a t we ook h i e r weer niemand tegenkomen. Oude popu l i e r en omzomen h e t pad, we horen een paar kee r een wulp jodelen en z i e n , hoe een moedige g r u t t o i n zijn e e n t j e een k r a a i v e r j a a g t .

Aardig zijn de v e l e morgensterren i n de berm van de weteringen. Een poos l ang zwemt een zwanenechtpaar met d r i e jongen gelijk met ons op, de jongen keu r ig a c h t e r e l k a a r , moeder voor en vader a c h t e r ze. z én s l o o t je staat v o l met b loe iende water- v i o l i e r . Deze mooie wa te rp l an t z i e n we ook s t e e d s minder he l aa s . Het is een i n d i c a t o r van kwelwater.

I n de v e r t e herkennen we nu de molen van Oene. Merkwaardig genoeg d r a a i t hij n i e t , hoewel hij met v o l l e z e i l e n opgetuigd is. Maar kijk, even l a t e r komt e r t o c h beweging i n . Zou de molenaar gege ten hebben? Vlak bij Oene, waar we de weter ingen gaan v e r l a t e n , s t a a t een gemeentelijke bank. Aan h e t hoge g r a s t e z i e n , z i t h i e r noo i t iemand op, Of i s h e t weer t e . s l e c h t geweest? Wij s t r i j - ken e rop neer en bewonderen de rijke b l o e i van een h e e l v e l d heksenmelk, da t rondom de bank is opgeschoten, A l s we de molen bezoeken, d r a a i t hij nog s t e e d s , We worden door de vr iendel i jke molenaar rondge l e id , waarbij hetdoor één van ons s impel beroeren van een touw voor h e t zakken hijsen voldoende a a n l e i d i n g voor de molen bli jkt t e zijn, om nu weer helemaal s t i l t e b lqven s t a a n . ZÓ weinig wind was e r d i e dag, da t z e l f s de Oener molen n i e t wi lde d raa i en ! Tijdens de t h u i s r i t naar Epe v i e l e r een s a a i e , s t i l l e regen,

E l s Koopmans-Grommé

naa r aantekeningen van Ot to v.d.Broeke.

Voor d i t larideltjke kampje van 5-9 j un i hadden we ons i n j a n u a r i a l opgegeven, i n de verwacht ing daar h e t .beg in van de zomer t e beleven, Bat v i e l watuurlgk wel e n i g ~ z i n s t egen , Regenjassen en l a a r z e n behoorden t o t de dagelukse a t t r i b u t e n en onze k l e i n e ca ravan moest de l a a t ~ t e dag met mankracht over p l a n k i e r e n u i t h e t wei l a n d worden geduwd. Maar wat hebben we e r evengoed hee r lgk g e f i e t s t en gewan- d e l d i n de s c h i t t e r e n d e e n i n t e r e s s a n . t e omgeving, Ratum l i g t 7 km t e n ooeten van Winterswl;lk en btj de geolo- g i s c h e l e z i n g met d i a ' s s p de d e e l van de boerderu hoorden we over Muschelkalk en Bontzandsteen u i t h e t Secunda i re t udpe rk en we konden d i t daarna ook z e l f z i en , De kalkgroeven waren d ich tbg en h e t Bontzandsteen i s aan de rode a k k e r s waar t e nemen, Geologisch g e z i e n komt i n Winterswuk een mszarek van tudvakken aan de opperv lak te e n d i t i s mede oorzaak van een aan t r ekke lgk geb ied voor p l a n t e n l i e f hebbers , v o g e l a a r s en geologen, Er egn houtwal len , groeven, eiken-haagbeukbossen, komvenen, voeh t ige he iden en s l i n g e r e n d e beek je s , De plantenla4jst was weer g r o o t , maar i k wi$ s l e c h t s een paa r a a r d i g e vondsten nOBUìenr I n de bossen t r o f f e n we versche idene malen de b loe iende mispe l aan, Die moe t sorspronke luk u i t Zuid-sos t Europa komen, maar i.s h i e r l ang ge leden a l ingeburgerd , Ook de Gelderse r o o s b loe ide vo lop en ook de, meidoorn, Toen kwam n a t u u r l u k de v raag op: Is h e t de 6 6 n s t u l i g e of t w e e ~ t g l i g e meidoorn? Biotoop e n bladvorm aun v e r s c h i l l e n d maar de doors lag g e e f t n a t u u r l g k de stul, Het was de &&n- s t u l i g e , maar bij nauwkeurige t e l l i n g bleken e r toch ook v e e l bloempjes met twee ~ t i j l e n t e zun, een b a s t a a r d waar- s c hijnlij k,

Een volgend v raags tuk was h e t v e r s c h i l t u s s e n eena r ig wol- l e g r a s l i n k s en veenp lu i s r e c h t s van h e t moeraspad door h e t Wooldse Veen, Ze zun'nauw verwant , maar h e t veenp lu i s h e e f t meerdere d o t j e s z a a d p l u i s d i e wat naar beneden hangen c

en h e t 6 é n a r i g wol legras h e e f t zijn ronde pluimpje f i e r r ech top ,

Ook h e t v e r s c h i l t u s s e n de s che rpe boterbloem en de kruipende boterbloem i a nog l a n g n i e t i e d e r e KNN'V-er bekend, Heel eenvoudig i s da t t e z i e n aan h e t b l a d : de s che rpe h e e f t een handvormig gedee ld , i n omtrek rond b l a d , de kruipende h e e f t een t u s s e n s t u k j e i n de l e n g t e r i c h t i n g e n w o r t e l t met u i t l o p e r s .

We t e s t t e n r ege lma t ig de voge lge lu iden en a l s handle id ing t o t de z e l f s t u d i e kregen we 's avonds bij de s jok een eze l sb rug l i j s t u i t g e r e i k t voor de vogelzang.

Het Zwi l lb roeker Veen verschaf t e ons e c h t e r voornamelijk kok- meeuwen, honderden l a n g s de oever en op de e i l a n d j e s . Tot onze verbaz ing huizen e r ook 16 f lamingo ' s . Zij ve r t r ekken i n augus tus naa r warmer s t r e k e n maar keren i e d e r j a ~ r te rug . We ontmoetten daar ook de a d d e r , d i e we i n V i r o i n node hadden gemist en zagen p r a c h t i g e smara. gdgroene zandloopkevers. Erg ge lukkig w a s i k met de vondst van h e t g r o o t warkruid. I n Epe kennen we van de h e i h e t du ive l snaa iga ren , h e t e e r s t - genoemde i s e c h t e r v e e l g rove r en knoopt met zijn roze blad- l o z e s t e n g e l s de b r a n d n e t e l s aan e l k a a r . Beide zijn p a r a s i e t e n .

Het f l o r i s t i s c h meest rilke ,geb ied i s een t e r r e i n van S t a a t s - bosbeheer , de WillinkwosC geheten. Daar zUn v e l d j e s waar honderden g e v l e k b o rch i s sen b l o e i e n , Volop v l e u g e l t jesbloem, h e i d e k a r t e l b l a d , k a l e jonker, kruipbrem, h e e l k r u i d en h e t l euke t r i l g r a s , de beve r t jes . Het h e e f t een s c h r a l e maar kalkri jke bodem, d i e men nog verder p r o b e e r t t e v e r s c h r a l e n door e r twee keer p e r j a a r schapen t e l a t e n grazen. ~ e l a a s ' i s door bezu in ig ingen de toekomst van d i t geb i ed nog n i e t v o l l e d i g v e i l i g g e s t e l d ,

Gerda van S lo t en .

Banketbakkersijs

Tussen Keulen en Parus Zong een voge l eigenwus over coupe de p i s t a c h e hoe l e k k e r d i e w a s , . Het was dan ook een banketbakkersi js ,

Fcams PI@

We s t e l d e n ons weinig voor van een als dagvl inder -excurs ie gep land zaterdagmiddaggebeuren, De koude maand jun i had op v l i n d e r g e b i e d nauwelijks i e t s opgeleverd. D i t l a a t s t e juni-weekend kwam e r waarempel wat zon,maar op één ,# e n k e l hoo ibees t j e na , zagen we ook- nu geen d a g v l i n d e r i n h e t door Henk van Woerden u i tgekozen gebied, Het b l e e k e c h t e r t o c h weer, wat e r a l l e m a a l nog t e z i e n i s , a l s j e r u s t i g de p l a n t e n e n s t r u i k e n i n een kruidenri jke v e g e t a t i e a f z o e k t , Het zevenblad b l o e i d e vo lop , evena l s de v e l e bramen, dag- koekoeksbloemen en b randne t e l s , Behalve dagv l inde r s , d i e dus nu g r o t e n d e e l s ontbraken, zijn e r op zulke r i jkbloeiende p l a n t e n v e e l andere i n s e c t e n t e z i en , van k l e i n t o t vrij f o r s , Zo'n f o r s e knaap was wat een zee r g r o t e wesp l e e k t e zijn, Maar h e t b l e e k d 8 vondst van d i e middag: n l , een. h o r z e l v l i n d e r , ( S e s i a a p i f o r m i s ) één van de merkwaardige wespvl indersoor ten, Ze hebben d o o r z i c h t i g e v l e u g e l s en een zwart-geel gebandeerd a c h t e r l i j f , De l~vermommingl' a ls wesp schijnt t e r ' bescherming van zijn kwetsbare l ichaam t e d ienen, De r u p s van deze n a c h t v l i n d e r l e e f t i n de v o e t van popu l i e r en , bomen waar de v i sv i jvers v o l mee s t a a n , De v l i n d e r l u k t n i e t s op wat w j j nu een h o r z e l noemen, Maar i n v roeger tijden keek men n i e t zo nauw wat d i e naamgeving b e t r e f t . A l l e s t e e k b e e s t e n noemde men. eenvo~d igweg~~horze l s " , Nach tv l inde r s zijn minder gevoe l ig voor koude, We zagen dan ook wat s p a n n e r t j e s en mot jen, d i e we op een enke le na , a l l e k.onden determineren. F r a a i l i e t e n z i c h de l angsp r i e tmo t j e s met hun onwjjslange s p r i e t e n (6x hun l ichaams l e n g t e bij de mannet jes!) bekijken, Het was de s o o r t Nomophora d e g e e r e l l a (Een zekere meneer de Geer h e e f t e r zijn naam aan mogen ver- b i n d e n ) , Opvallend k l e u r i g i s h e t b r a n d n e t e l v l i n d e r t je (Einrrhypara h o r t u l a t a ) , Het prijkt met o r a n j e , zwart en w i t , Tussen dicht- gevouwen b randne t e lb l adon wordt h e t r u p s j e g r o o t , Bovenop de b randne t e lb l aden vonden we een k l u i t zwarte rupsen van de dagpauwoog,

K e v e r t j e s van zee r k l e i n t o t duidelijk waarneembaar waren e r ook, Vooral op h.ennepnetels komt een s c h i t t e r e n d glimmend h a a n t j e voor d a t dekscGi ld jes h e e f t i n a l l e r l e i k l e u r e n , v a r i e r e n d van groen t o t rood:Chrysomela f a s t u o s a A

h e e t h e t b e e s t je , J e ZOU h.et gewoon hennepnetelhaari t je kunnen noemen. Een a l even f r a a i , zeegroen snu i tke- v e r t j e l e e f t op b randne t e l s ,He t hee t Phyllokous u r t i c a e , noem h e t maar b r a n d n e t e l s n u i t k e v e r ! Van de v r a a t z u c h t van een weekschild-

UQRZISLVLINDE~ keve r , één van de s o l d a a t j e s s o o r t e n , waren we g e t u i g e , t o e n deze r u s t i g

een gevangen s c h o r p i o e n v l l e g g i n g z i t t e n o p e t e n , d i e i n h e t - z e l f de p o t j e z a t ! Vee l bewondering c o g s t t e n ook de b r a n d n e t e l b o k t o r r e n met hun l a n g e , wi t / zwar t g e b l o k t e s p r i e t e n , Ze d ragen de w e l h a a s t o n u i t s p r e e k b a r e naam van Agapan th ia v i l l o s o v i r i d e s c e n s , Hun l a r v e n bewonen b r a n d n e t e l s t e n g e l s en bl i jkbaar w a s h e t ge t i j voor deze k e v e r s g u n s t i g om u i t hun verpopping t e voorschi jn t e komen,Er waren t i e n t a l l e n van ze t e z i en . Van de l i b e l l e n v i e l op h e t a a r d i g e l a n t a a r n t j e , e e n j u f f e r - s o o r t met é é n l i c h t e n d blauw p l e k j e op h e t l a n g e , s l a n k e a c h . t e r l i j f .

We hebben g e n o t e n d i e middag! Een deelnemer.

P

tijd : 07.00 - 0 9 . i 5 uur

weer : licht bewolkt l zon/ 6.roog

aantal deelnemers : 15

startpunt: Le Chevalierlaan

ter gelegenheid van : Europese Voge1l;ijkweek

organisatie: Vogelwerkgroep van de K , N . N . V . P--

afd. Epe1 Heerde Vogelbcschcrming ,Q

Waarnenomen soorten :

Blauwe reiger - ovcrvljegcnd ex . Kleine v1iegenv:ingcr - zingend mtinneije Buizerd -- four. in weiland Grocne specht Kleine bonte sy;eclit - paartje Ylui t~r Glunskopmees Boomklever fiolenduif Hout duif Turkse tortel

- - Gierzwaluw i . i ru i~ hori ie xl)ei:lil Boerenzwaluw Boompieper Witte kwikstaart Winterkoning Heggemug Roodbprst Gekraagde roodstaart Merel Zanglijstpr

Zariglijs,ter Tuinfluiter Zwar ikoptuinfluiter Tjiftjaf ~ i t l s ~ Coudhuarit je Grnuwe vli.cgenv&r. ger Hoxite .vliegsnvcrrger Ma tkopn~cisc:~ K ui.fii~ees Z wart erriec? s IL.irnj,seX~n~?es ~ ~ o ~ ~ c ~ ' I c ) K ' : s B~omkruiper Vlaamse gaui Ekster Kauw Zwarte kraai Spreeuw Huismus Vink Groenlili g

/ Van de Gr iekse f i l o s o o f Tha les van Mi l e t e kennen we de u i t - s p r a a k : "Het b e g i n s e l van a l l e s is h e t wate r ; u i t water i s a l l - e s e n t o t h e t water k e e r t a l l e s terugI1, De d i c h t e r van h e t scheppingsverhaa l i n de Bijbel h e e f t een ander geloof Òmtzent de oorsprong van a l l e dingen, Toch h e e f t ook h i e r h e t water een p l a a t s vbór a l h e t andere van de aa rde . E r s taat (vbór h e t v e r h a a l van de ze s l ldagenll , waar in de schepping z i c h ontvouwt $:"en de g e e s t van God zweefde over de waterenll. Verderop komt de nadere ontwikke- l3.ng: I1En God maakte h e t u i t s p a n s e l ; Hij s che idde h e t water onder h e t u i t s p a n s e l van h e t water daarbovenI1, Hier i s de wolkenhemel i n h e t scheppingsverhaa l verschenen, F ranc f scus , de k l e i n e arme van Assisi weet daar 001% van, I n zijn l lZonneliedll h e e t h e t : "Geloof d z q t G i j , mijn Heer, voor b roeder Wind en voor l u c h t en wolken en voor goed en n l e c h t weder, waardoor G i j Uw s chepse l en onderhoudt, Geloofd zijt Gi j , mijn Heer, voor z u s t e r Water, d a t zo n u t t i g i s en k u i s , , , Men zou gemakkelijk een boek kunnen v u l l e n met poëz ie waarin h e t motief van h e t water i n een van zijn v e l e v ~ r s c h i j n i n g s - vormen een r o l s p e e l t , En n i e t a l l e e n i n de poez i e , maar ook i n de kuns t i n h e t algemeen vinden we d i t mot ie f ; i n de muziek en i n de beeldende kuns t - denk maar a l l e e n aan onze ne de r l andse 1andschap . i sch i lders en hun wolkenluchten, Water, da t voor ons de gewoonste s t o f van de wereld i s , i s f y s i s c h een s t o f met u i tzonder l i jke eigenschappen (om e r maar gen t e ncemen: h e t z e t bU s t o l l i n g u i t , wat h e e l afwijkend i s ) , Het i s ook h i e r i n un i ek , d a t h e t i n a l l e d r i e agg rega t i e - t oe s t anden i n de na tuu r voorkomt, a l s g a s , a l s v l o e i s t o f en a l s v a s t e s t o f , Een k l e i n e i n v e n t a r i s a t i e van de t o t a l e hoeveelheden water d i e i n v e r s c h i l l e n d e vormen op onze p l a n e e t voorkomen l a a t h e t volgende z i e n (we zouden deze hoeveelheden wel i n ton- nen of kubieke k i l o m e t e r s kunnen opgeven maar we doen h e t l i e v e r op een wat aanschouvrelijker manier j , De dampkring beva t een hoevee lhe id water ( i n de vorm van waterdamp en a l s d r u p p e l t j e s en i j s k r i s t a l l e t j e s i.n de walken) , d i e , i n d i e n g e h e e l gecondenseerd a l s v l o e i b a a r water over de h e l e a a r d b o l gelijkelijk ve rdee ld een l a a g j e van 2,6 cm zou geven; h e t water ( e v e n t u e e l a l s ijsj i n meren, r i v i e r e n , beken, kana len , s l o t en . en i n de grond vormt een hoevee lhe id d i e , evenzo v e r d e e l d , naa r s c h a t t i n g een l a a g van 1 , S m, op de aard.bo1 zou vormen; h e t water van zeeën en ocoanen (gemiddelde d i e p t e 3700 m ) zou evenzo een u n i f o r r e l a a g van 2700 m vormen; t e r w g l t e n s l o t t e h e t landi js , waartoe de g l e t s c h e r s behoren, en waarvan de ijskappen van A n t a r c t i c a en Groenland h e t leeuwedeel ui tmaken, nog een hoeveelheid H20 beva t d i e , i n d i e n gesmol ten, h e t p e i l der oceanen en zeeën 75 m zou doen s tugen en over de h e l e aa rdbo l ve rdee ld een

l a a g van 55 m zou vormen. Het wa te r i n de a t m o s f e e r vormt dus maar e e n k l e i n e f r a c t i e van h e t t o t a a l . Maar i.n de k r i n ~ l o o p v a n h e t wa te r op onze p l a n e e t , welke k r i n g l o o p voor h e t l e v e n op a a r d e a l l e s b e h e e r s e n d i s , i s j u i s t d i t a t m o s f e r i s c h e wa te r de dominerende f a c t o r . I n deze k r i n g l o o p s p e l e n de wolken a.h.w. de r o l van s l u i z e n , Hoe i n t e n s i e f d i e k r i n g l o o p i s moge blijken u i t de volgende g e t a l l e n b e t r e f f e n d e n e e r s l a g en verdamping. Neersl-aghoeveel- heden p l e g e n i n de m e t e o r o l o g i e opgegeven t e worden i n m i l l i - m e t e r s of c e n t i m e t e r s . Om h e t wat aanschouwelijk.er t e maken: 1 mm r e g e n komt overeen met 1 l i t e r p e r m2. De t o t a l e neer- s l a g p e r jaar op onze a a r d b o l , welke h o e v e e l h e i d (gemiddeld) i n evenwicht i s met e e n g e l u k e h o e v e e l h e i d verdamping, be- d r a a g t over ,de g e h e l e aardbol . gemiddeld ongevser 80 cm. Ver- ge l i jken we d i t bedrag met d i e 2 , 6 cm water d i e de a t m o s f e e r op e e n w i l l e k e u r i g moment gemiddeld b e v a t , dan z i e n we d a t e r j a a r l i j k s ongeveer 30 maal z o v e e l water u i t de a t m c s f e e r n a a r beneden komt a ls e r op é é n moment gemiddeld i n aanwe- z i g is. Met a n d e r e woorden: de water inhoud van de a t m o s f e e r wordt z o ' n 3 0 maal p e r jaar door n e e r s l a g e n verdamping ver- v e r s t .

Maar nu d i e wolken, want d a a r o v e r zou d i t v e r h a a l gaan. Het v o r i g e d iende om even h e t g r o t e g e h e e l , waar in zij f u n c t i o n e - r e n , t e s c h e t s e n .

Om t e beg innen v o l g t h i e r e e r s t een beknopte sys tema . t i ek van de v e r s c h i l l e n d e wolkentypen. De vlijze van i n d e l i n g en naamgeving van de ze s y s t e m a t i e k hebben de me t e o r c l ogen m i n of meer a fgekeken van de b i o l o g e n . Men s p r e e k t ook h i e r van " g e s l a c h t e n H e n l l s o o r t e n t l e n een s o o r t h e e f t een dubbele l a t i j n s e naam met vocrop de naam van h e t g e s l a c h t . Bovendien worden i n b e p a a l d e g e v a l l e n ook nog v a r i ë t e i t en ondersche i - den.

De s y s t e m a t i e k d e r wolkenges lach ten b e r u s t op twee hoofd- i n d e l i n g e n , d l e als h e t ware dwars op e l k a a r s t a a n : e e n iri- d e l i n g n a a r de hoogte e n e e n i n d e l i n g n a a r de vorm ( d i e na- t u u r l i j k samenhangt met de ontstaanswijze - maar d a a r o v e r l a - t e r ) . De eers tgenoemde i n d e l i n g o n d e r s c h e i d t Lage bewolking , Middel- b a r e bewolking e n Hoge bewolki-ng. Deze i n d e l i n g is i n zover- r e e n i g s z i n s w i l l e k e u r i g d a t de hoogt e -grenzen gewoon afge- s p r o k e n zijn e n n i e t o v e r a l op a.arde en n i e t a l t i j d d e z e l f d e zijn: zij zijn v e r s c h i l l e n d v o o r v e r s c h i l l e n d e ~ e o g r a f i s c h e b r e e d t e n en kunnen ook met de s e i z o e n e n v a r i e r e n . Samen b e s l a a n de d r i e wolken-Hetages ' ' nanel i jk de h o o ~ t e van de t r o p o s f e e r , de o n d e r s t e h o o f d a f d e l i n g of hoof de tage van de a t m o s f e e r , e n deze hoogte v a r i e e r t aanz ien l i jk van de pco l - s t r e k e n t o t de e v e n a a r , De t r o p o s f e e r i s h e t domein waar z i c h de dynamiek van de weersystemen m a n i f e s t e e r t met hun open nee rgaande bewegingen (waardoor de wolkenvorming b e h e e r s t word t ) e n waar in e e n t e m p e r a t u u r v e r v a l van beneden n a a r bovec h e e r s t t e n b e d r a g e van gemiddeld 60 C d a l i n g p e r k i l o m e t e r s t i jg ing . Het p l a f o n d van de t r o p o s f e e r i s de onderkan t van de e rboven l i g g e n d e s t r a t o s f e e r , d i e , i n t e g e n s t e l l i n g t o t de t r o p o s f e e r , n a a r boven t o e geen v e r d e r e afname v a n de t e m p e r a t u u r laat z i e n e n daa rdoor i n e e n s t a b i e l e , s ta t i - s c h e t o e s t a n d v e r k e e r t , w a a r i n wel h o r i z o n t a l e m a a r geen s t e r k e v e r t i c a l e bewqingen h e e r s e n ; wolken komen h i e r dan ook p r a c t i s c h n i e t voor ( a f g e z i e n van de soms n a zonsonder-

gang waargenomen ~ e e ~ i j le I1paar%m~erwolkentl e~ I t l iak$ende n&6htwolkent1 ) o Be h ~ o g t e van de t r o p o e f e e r nu L i g t boven de po len bid 618 km ( @ wintera l a g e r dan t a a o ~ e ~ a ) , aan de evenaar b4 om- ~ t ~ e e k s l 7 km8 Gegeven d.eae hosg tevsraakLl len i@ h e t cluide= Lqk d a t ook de greneen tuimen de dr1e genoemde w ~ l k e n - ~ ~ d $ w g e ~ ~ t v e r e a h i l l e n a l naar de p l a a t 1 op aarde (op I R - e r e breedtgn. hoger dan OP h,oger;te b reed ten ) en h e t e e i ~ o e n 7 1 1 %@mor@ hogor dan Ie w 3 : n t e r ~ ) ~ Op gematigde b reed ten ega d e ~ e g r s n m n gemiddeld a l s v o l g t aangenomen: Hoge wolken: onderkant 5 km hoogte of hoger , Middelbare wolken: oliid.erkant op 2-5 km r -

hoogtel Lag@ wolken: onderkant sp 0-2 km hoogte. Er LEI i=amid= de l@ &en type wolken da t e i a h a is% goveel van dege i n d e l l a g a a n t r e k t , datq i a he t type van d:e hoge @%&petwolken en de buleawolken, d i e dwam door a l l e d ~ i o d t a g e ~ heen g r o e i e n , Nu d s andere i n d e l i n g c Bie i a meer f y ~ l e e h en onder@ekeidt d@ ~ ~ l g @ ~ d @ d r i e gFQ@p@B! I, Bewolking d i e een snond@rbrokea loag vormtvan g r o t e ho-

r i e o s t a l e u i t g e e t r e k t h e i d en d i e van oademn g e d e n e g a a l van u i t e ~ l 1 . k i@,

IE, Een l a a g v ~ ~ m i g wolkenveld d a t af verdeePd i@ Ln mLn of meer l s e e e @lementen, l l ~ e k a a p j s e ~ ~ , sshoLlen, b a ~ d e n , b f , i n d i e n ge@hoten, t o e h aan de onderkant duideli jk gegslbd Of geribbeLd i@@ i

III, In deze groep gun twee w ~ l k ~ n t y p e n o n d e r g e b r a ~ h t : (I) Wolken d i e i n @ e r e t e aanfeg op z i e h a e l f @taande

l l ind : iv idu~ni i van beperk te h o ~ l e o n t a l e omvgng adn ea z ioh v e r t f a a a l ontwikkelen, #e% u i t g @ g r o e i d s type h i e rvan i a de stapelwolk,

(2) Hoge wolken bs@taasde u i t l@@@@ verea , luime en, d r a d e p of ~ o o r t g e l ~ k e @%z-uatu~ew (t twindveronll]

eirroeumulu@ a l t oaumulue wtratoaumulu@

Gembinati@ van de twee b@- s sh revea i n d e l i n g e n l e v e r t BM h e t b&%mnde p l a a % J s , waardn de afkerk ingen de volgende t i e g wolkenge- ~ l a 6 h t e n aanduf den:

A l @ nadere %[email protected] ing op dege "ds t e rmin&t i@tab@l i r ve lgen k i e r @@r& d r i e o p m @ ~ k i n g @ n ~

- Het o n d e r s c h e i d t u s s e n s t e n n s : s t r a t u s g e e f t a f g e e n n e e r s l a g af h o o g s t e n s motregen , hang t m e e s t a l l a a g , i s minder d i k ; n i m b o s t r a t u s g e e f t r e g e n of sneeuw, r e i k t hoog ( i s d i k ) , is v e e l a l verbonden a a n a l t o s t r a t u s .

- S t a p e l w o l k e n : C U e n cb . Het o n d e r s c h e i d is d a t e e n cumulo- nimbus n e e r s l a g g e e f t , d o o r d a t hij hoger r e i k t dan e e n cumu- l u s . De n e e r s l a g kan zijn r e g e n , sneeuw, k o r r e l s n e e u w of h a g e l . De n e e r s l a g u i t c b h e e f t ( i n t e g e n s t e l l i n g t o t n s ) h e t k a r a k t e r van buien . Het b o v e n s t e d e e l van e e n c b s p r e i d t z i c h v e e l a l i n de b r e e d t e u i t t o t h e t zg. l taambeeld l i , d a t dan g r o t e n d e e l s u i t i j s k r i s t a l l e n b e s t a a t ( i n de t r o p e n kan h e t wel e e n s zonder i j s k r i s t a l v o r m i n g ) .

- De hoge wolken b e s t a a n v o o r ' t g r o o t s t e d e e l u i t i j s k r i s - t a l l e n , i n h e t bijzonder c i r r u s e n c i r r o s t r a t u s , Ciusro- s t r a t u s kan a l s e g a l e d o o r z i c h t i g e s l u i e r a a n l e i d i n g geven t o t ha lo -ve r sch i jnse len ( o p t i s c h e v e r s c h i j n s e l e n ) om e n bij zon of maan ( k r i n g , bijzonnen e . d. ) .

Het bovens taande schema l i j k t ( o o k met de tcegevoegde opmer- k i n g e n ) e e n v o u d i g e r dan h e t is. De werkel i jkheid i s m e e s t a l g e c o m p l i c e e r d e r . N i e t a l l e e n zijn v a a k twee of meer wolken- t y p e n ge l i jk t i jd ig aanwezig - d a t i s zo e r g n i e t -, maar vaak hebben we ook t e maken met tussenvormen of mengvormen, d i e de naamgeving bemoeili jken. I n h e t v e r v o l g v e r h a a l van d i t a r t i k e l z a l nog even n a d e r op h e t schema worden i n g e g a a n (o.a . met wat p l a a t j e s ) , waarbij b i n n e n de g e s l a c h t e n ook e n k e l e soor tnamen a a n de o r d e z u l l e n komen. Daarna z a l worden i n g e g a a n op de v e r s c h i l l e n d e onts taanswi jzen van de d i v e r s e wolkentypen.

P. Groen.

,--" ' l , \

/ Het schoonste, wat ik weet in de natuur, 1. ",

dat zijn de wolken, als zij het licht drage' in hun flanken en zich in de lichtzee wagen, onbekommerde zeilers zilverpuur.

Hun edele vormen, die nooit verstarren, maar altijd weer in andere verglijden, hun stoeten, die zich warren en ontwarren, als menschlijk gebeure' in bewogen tijden,

j--. zij maken de ziel blij met hun genade. Hun diepe grotte' en stoute steigeringen, beelden zuiverder dan alle andre dingen het rijk der ziel, de moeder van de daden.

Op 1 4 september 1986 l i e p i k i n Epe i n h e t bos d a t i n g e s l o t e n wordt door de Of f i c i e r sweg , h e t Pe l ze rpa rk en de Burg. van Walsemlaan. I n d i t bos , Pelzerkamp &enaamd, l i g g e n de r e s t e n c

van een voormalig l a n d h u i s , da t ook nog a ls k i n d e r t e h u i s h e e f t gefunct ' ioneerd. Helaas werd h e t op 31 december '80( l79.?) door brand verwoest , Naast deze puinhoop zag i k een langwerpi- ge ondergrondse k e l d e r d i e nog g r o t e n d e e l s i n t a c t was. Toen i k de andere l eden van de zoogdierwerkgroep over h e t be- s t a a n van deze k e l d e r v e r t e l d e , on t s tond h e t p l a n om d i t ver- blijf t e gaan beheren als win t e rkwar t i e r voor vleermuizen. E r werd c o n t a c t opgenomen met de Haagsche S t i c h t i n g voor Chr i s te - li jke Gezondheids- en Vacant ieko lon ien , de e i g e n a a r van de Pelzerkamp. Het verkrijgen van toestemming l e v e r d e geen enke l probleem op en dus konden we a a n de s l ag . Een g a t i n h e t dak van de k e l d e r werd d i c h t gemetseld en pu in en grond d i e door da t g a t naa r b innen waren g e v a l l e n werden weer op de k e l d e r aangebracht . 'Verder werd &en van de twee ingangen a f g e s l o t e n met b e t o n p l a t e n e n daar tegen werd de no- d ige a a r d e g e s t o r t . Bij de andere ingang moest w a t metselwerk worden v e r r i c h t en e r werd een houten deur g e p l a a t s t . Daar- vóór werd e e n , s p e c i a a l voor d i t doe l ve rvaa rd igd , i jzeren hek aangebrach t da t a f g e s l o t e n kan worden met eerl hangs lo t . Op 29 november 1986 werd een i n fo rma t i ebo rd opgehangen en daarmee waren de werkzaamheden afgerond. We wi s t en e c h t e r nog n i e t p r e c i e s w a t voor k e l d e r h e t eigenli jk was, a l hadden we van orqwonenden gehoord d a t h e t h i e r waarschijnlijk g ing om een voormalige Uskelder. D i t i s een verbli jf waar jn 1 s w i n t e ~ n i js werd . i~g i . s l agen en, omdat h e t zo goed

*.e g e l s o l e e r d was, b l e e f 6eze rv.imte k o e l t o t i n de zomer. H.1.t.r- door was h e t mogelijk i n zo 'n k e l d e r voedse l l a n g e r e tUd t e bewaren. Een i j skelder i s dus de voor loper van de k«ell.;i-st. V i a de h l s to r i . s che ve ren ig ing "Ampt; Eper1 verrj.amen. we d a t h e t i nde rdaad g ing on.1 een ijskel..der d i e i n 1.911 gelijktdj di.g mel; h e t l a n d h u i s werd gebouwd i-n opdracht van Jan van .Lol-iui.zen. I n de t w i n t i g e r j a ren i s h e t geh.eel a l 0vergega.a.n i n handen van de hu id ige eigenaa.r. I n d e tweede wereldoorl..og h.seft; de k e l d e r ook. d i e n s t gedaan als s c h u i l k e l d e r .

Ve2l.. i j ske lde r s bl.even na d e oor log zonder beste.mming er1 raak- t e n i n ve rva l . VliJ hopen, d a t door h e t geven van een nieuwe bestemming, de k e l d e r i n de Pel-z,erBarr,p dik l o t bespaard z a l blijven, En, da t .daarnaast . een d i e rg roep d i e iri Nederland vcl - l e d i g beschermd is, ervan z a l p r o f i t e r e n . Er zjjn en.kele c o n t r 6 l . e ~ gehouden, maar vleermuizen werden n . i e t gez i en , De meeste v l e e r ~ u i z e n zoeken e c h t e r a l i n oc tober de winter- Bivsrt ieren op en de k e l d e r w a s dus t,e laat k l a a r om de afge- l open win t e r a . l s zodanig t e kunri.en dienen. Toch h.ebben we g0ed.e h.oop d a t e r de komende w i n t e r s wel v l ee r - muizen g e b r u i k zu l len . maken van de k e l d e r , want aan al.1.e e i s e n

,P

d i e v lee rmuizen I s w i n t e r s s t e l l e n , kan worden voldaan. De k e l d e r i s donker , v o c h t i g , r u s t i g , s ta r ik .- e n vors tvr i j .

Daarpaas t werden twee v l i n d e r s o o r t e n ( r o e s je e n dagpauwoog) o v e r f i n t e r e n d a a n g e t r o f f e n i n de k e l d e r . D i t zijn p r e c i e s de twee s o o r t e n d i e vaak i n g e z e l s c h a p van v leermuizen over- win te ren .

f8

Namens de z o o g d i e r ~ r e r k g r o ë p ,

Han Bosch.

Een l e g e k e l d e r e n v o l l e z o l d e r s .

Op 1 9 maart was de h e e r zomer Bruijn i n Epe om een l e z i n g t e houden over v leermuizen. N a a f l o o p h e e f t hij met de zoogdierwerkgroep a f g e s p r o k e n i n j u n i of j u l i t e r u g t e komen om samen e e n kraamkolonie van v lee rmuizen t e bezoeken. Bij h e t maken van nadere a f s p r a k e n z e i hij de h e e r A.VoÛte, bekend v lee rmuisdeskund ige , mee t e w i l l e n nemen. De avond van woensdag 22 j u l i was voor i e d e r e e n g e s c h i k t .

N a de (hernieuwde) kennismaking g ingen ,we n a a r de Pelzerkamp i n Epe om e r de v l e e r m u i s k e l d e r t e bekijken. Aan de b u i t e n k a n t begon h e t enthousiasme van VoÛte e n Bruijn a l vorm t e krijgen, P P eenmaal b innen was h e t vrijwel onbegrensd. " J e mag h e t n i e t zeggen, maar h i e r móeten e e n k e e r v lee rmuizen i n kamen1! e n " I k wou d a t we z o i e t s i n Amersfoort haddenn k lonk h e t . D r .

a Vofite gaf wel e n k e l e beheersadv iezen . De h o u t e n deur zou ver- vangen moeten worden door e e n b e t e r s l u i t e n d e . Ten tweede zouden e r w a t s c h u i l h o e k e n ' voor v lee rmuizen gemaakt moeten worden. Het t e g e n h e t p l a f o n d m e t s e l e n van e e n p a a r p a t i o b l o k k e n was a l voldoende.

N a d i t voor ons bemoedigende b e g i n togen we n a a r de B e a t r i x - straat i n Vaassen. Bij é é n van de h u i z e n daa r w a s o v e r l a s t door v lee rmuizen o n t s t a a n . Op h e t doek van , e e n mark ies l a g e n i n - de rdaad e r g vetel. k e u t e l s . Ook op de t e g e l s e n tu inmeube l s l a g . h e t nodige. Om met de l a d d e r bij h e t v l i e g g a t t e kunnen komen werd een tweede mark ies opgetrokken. Op d a t moment v i e l e r w a t a c h t e r vandaan. Een v lee rmuis . Het b l e e k e e n jong exemplaar nog n i e t v l i e g v l u g . Door Zomer Bruijn werd h e t a l d i r e c t a l s een dwergvleermuis benoemd. Ons vermoeden, d a t h e t bij d i t h u i s om e e n kraamkolonie g i n g , werd door de v o n d s t van d i t d i e r t j e b e v e s t i g d . D r . ~ o û t e s c h a t t e de l e e f t i j d e r v a n op 1 0 2 1 2 dagen. Het b e e s t j e was zo g r o o t als e e n v i n g e r k o o t j e . De k o l o n i e had z i c h e e n p l a a t s gekozen a c h t e r de boe iborden

d

op h e t hoogs te punt van h e t h u i s . Waarschijnlijk werd ook de spouw e n meer n a a r b innen g e l e g e n r u i m t e b e n u t , want binnens- h u i s was ook v lee rmuismes t t e v inden. Behalve h e t jonge d i e r , d a t z o r g v u l d i g t e r u g g e p l a a t s t werd, l i e t e n z i c h geen v lee rmuizen z ien . Het t i j d s t i p van u i t v l i e g e n was nog n i e t aangebroken. De bewoners van h e t h u i s hadden a ls h o o g s t e a a n t a l 38 u i t v l i e g e n d e dwergvleermuizen g e t e l d .

De volgende a f s p r a a k hadden we i n Heerde gemaakt. Daar hoopten we wel v leermuizen u i t de ko lon i e t e z i e n komen. Bij aankomst k regen we a l t e horen , d a t d a t n i e t mee zou v a l l e n . Men had e r r ege lma t ig a c h t op geslagen:, De vleermuizen waren e r verdwenen. N a v e r d e r u i t v o e r i g geinformeerd t e zijn over de f e i t e - ll jkheden, namen we b u i t e n een kijkje. E r v logen wel w a t v l ee r - muizen, maar ze waren n i e t u i t h e t b e t r e f f e n d e pand afkomstig. Met behulp van een b a t d e t e c t o r ( e e n apparaa t da t h e t sonar- g e l u i d omze- i n voor ons hoorbare ge lu iden ) werd v a s t g e s t e l d , d a t h e t h i e r ook dwergvleermuizen b e t r o f .

' De boeiborden werden grondig bekeken. C

Op p l a a t s e n waar ze n i e t vermoed werden, z a t e n nog enke le exemplaren. Sommige vlo- gen u i t . I n h e t l i c h t van de zak l an t aa rns was goed t e z i e n hoe ze weer t egen de muur landden en vervo lgens a c h t e r de boeiborden kropen.

7 Bij deze kraamkolonie hadden de bewoners samen met Adr ie Hot t inga 105 vleermuizen g e t e l d .

He laas veroorzaak ten de d i e r e n op be ide p l a a t s e n o v e r l a s t : k e u t e l s e n s tank . Bovendien hebben de ve rha l en over hondsdol- h e i d de mensen bang gemaakt. Op be ide a d r e s s e n w i l men w a t ondernemen om t e voorkomen d a t de vleermuizen e r volgend jaar weer hun i n t r e k nemen. Men i s daarbij wel b e r e i d t e wachten t o t de ko lon i e voor d i t s e i z o e n h e t onderkomen d e f i n i t i e f v e r l a t e n h e e f t .

Tot s l o t van de avond hebben we i n de Pelzerkamp nog jagende vleermuizen proberen v a s t t e s t e l l e n . Twee s o o r t e n l i e t e n z i c h v i a de b a t d e t e c t o r horen: de r o s s e v lee rmuis en de l a a t v l i e g e r .

Namens de zoogdierwerkgroep, F rans Bosch.

6 j u l i 1987.

Vanmorgen zwommen mijn zwer:iv'rien.din er1 i k i n l.ie t Erris.t;ergat e n "croffen daar in:ìdde:n op h e t water een zv~onimendc? mol.. a a n , De poiien peddelden om de bcurl;, het, rie.ilc;jt? orilhoog ges.l;oken, e n ue t gro.te srììelheid s t a k ~ z i j / z ~ de pl.a.6 over. 1s d a t norrnaa.1. voor een mol-? ~ i j / z i i j zwoin bijr1.a' tegeri ons aan, De overkant werd wel. gebaa ld ; daar z a t een s t e l eenden z i c h mooi t e poeJcsen., v e r d e r weet i k n i e t hoe h e t a fge lopen i s , maar i k neem aan d a t h e t goed gegaan i.s. We wilden geen inb reuk maken op hun pri.vacy.

Jann ie Polman.

EEN MOEILIJK WOORD VOOR EEN INTERESSANT ONDERWERP.

I n 1987 i s e r e e n nieuwe l ande l i jke werkgroep g e s t a r t . I n N a t u r a , ons l a n d e l i j k KNNV-blad h e e f t i e d e r l i d h e t lrunnen l e z e n ( j u n i 1987, pag. 144) . WERKGROEP GEOLOGIE EN LANDSCHAP

h e e t deze c o n t a c t g r o e p v o o r mensen b i n n e n de KNNV met b e l a n g s t - e l l i , n g v o o r de opbouw van h e t l a n d s c h a p w a a r i n we met z ' n a l l e n rondwandelen e n de a a r d e n s a m e n s t e l l i n g van de bodem h i e r o n d e r .

A l s iemand de mededel ingen , i n f o r m a t i e e t c . van deze werk- g r o e p w i l on tvangen, moet hij f . 10.- b e t a l e n a a n Lyda Kop- de V r i e s , Th i j s se l aan 63, 6705 AM Wageningen, pos tbanknr . 816535 Wageningen.

Hie ronder k u n t U l e z e n ove r e e n a c t i v i t e i t door Arno,ld Nieuwaal - v o o r z i t t e r v a n de werkgroep - opgeze t als Lande- l i j k Hemelvaartkamp d a t i n h e t t e k e n s t o n d van de geomorfolo- g i e , Het vond p l a a t s i n de :

Wij hadden nauwelijks e n i g e v o o r s t e l l i n g , waar de Vlaamse Ardennen t e v i n d e n wareh; noch hoe ze e r u i t zagen. Onze n i e u w s g i e r i g h e i d w a s gewekt , dus we s c h r e v e n i n voor d i t kamp.

Op de k a a r t vonden we n a l a n g zoeken B r a k e l , onze kampplek, o o s t e l i j k van B r u s s e l , op h e t e r f van een k o s t e l i j k e boerderi j . J e kr i jg t e n i g e weken t e v o r e n e e n dee lnemers l i j s t e n programma t o e g e s t u u r d . Nu, d a t programma l o o g e r n i e t om! Lez ingen e n e x c u r s i e s , g e l e i d door twee Vlaamse we tenschapper s , n l . e e n a r c h e o l o o g e n e e n Gentse p r o f e s s o r i n de Geomorfo logie e n nog e e n p l a n t e n l e z i n g . Het programma z a t p r ima i n e l k a a r .

Van de o u d s t e bodemvondsten met de wijze waarop de mensen e n d i e r e n , d i e deze r e s t e n o v e r l i e t e n , de bodem g e b r u i k t e n e n vervormden, t o t de n i e u w s t e e r o s i e v o r m e n door de a a n l e g van m a i s a k k e r s op de vr i j s t e i l e h e l l i n g e n v e r o o r z a a k t , kwamen e r i n voor . We sch rokken e e r l i j k gezegd e e n b e e t j e van d i t " v a c a n t i e - programmaI1 !

Hebben wea sp i j t gehad v a n onze keuze? Absoluut n i e t , I n t e g e n - d e e l $ h e t w a s gewe ld ig i n t e r e s s a n t om met z u l k e deskund ige l e i d e r s n a e e n goede i n l e i d i n g i n h e t t e r r e i n h e t mooie l and- s c h a p r o n d B r a k e l i n de Vlaamse Ardennen t e l e r e n begrijpen. Hoe h e t komt d a t e r i n L e s s i n e s e e n enorme l t p o r f i e r u - g r o e v e i s , waar de o n v e r v a l s t e Vlaamse "k inde rhoof d j e s " werden gemaakt en d i e nu voor s t e e n s l a g , dijkverzwaringsmat'eriaal e.d. wordt g e ~ x p l o i t e e r d . Wat de mensen i n de s t r e e k p o r f i e r

noemen bl i jk t dan een voormalige vulkaan- pijp van z,eer oude datum t e zijn, r e s t e n van een vulkaan u i t h e t p r imai r . Het ge-' s t e e n t e i s geo log isch gesproken een d i o r i e t . I n t e r e s s a n t zijn ook de r o t s e n e r omheen met hun oude boormosselgaten, een oude zeebodem dus! We v inden e rgens op een akker massa's f r a a i e ge ro lde vuurstenen. Hoe komen d i e daa r? Ze blijken merkwaardigerwij ze me t o e r r i v i e r e n u i t Noordfranse k a l k r o t s e n

nte zijn aangespoeld. Ze zorgen voor s t e r k e bedekkingen, waaronder de heuve ls zijn blijven s t a a n , terwij l de omgeving wegspoelde. We lopen door bossen v o l b e e k j e s en b ronne t j e s . Het water komt dáár tevoorschijn waar een door la tende zandlaag op een d i c h t e k l e i l a a g l i g t . Doordat e r a fw i s se l end meerdere zand- e n k l e i l a g e n op e l k a a r zijn a f g e z e t door de zee , v inden we op, .verschi l lende hoogten op de h e l l i n g e n bronne t j e s d i e va- r i e r e n van n a t t e plekken t o t heuse bo r r e l ende bronnen. We v inden daar dan twee s o o r t e n goudve i l , e c h t e bronnenplan- t en . Popu l i e r en doen h e t ook goed i n deze vrij voch t ige strek.en. Ze zijn e r v e e l aangeplant . Een bo t an i sche v e r r a s s i n g i s de merkwaardige k l e i n e schubwor te l , een p a r a s i e t op popul ieren- wor t e l s . D a t k l e i n slaat n i e t op de bloemen, want d i e zijn j u i s t vrij g r o o t , t o t 3 cm. Ze s t a a n d i c h t opééngepakt, zonder b l a d e r e n gewoon mooi t e zijn. E lk van de paa r se bloemen l i jk t zomaar u i t de grond t e komen, waar hij zijn w o r t e l s i n d i e van de p o p u l i e r h e e f t s t o e l e n . De p l a n t komt op d i e manier aan zijn benodigde voed ingss to f f en . Blad i s daarbij n i e t nodig. Vlaamse plaatsnamen ai; Zottegem, Oudenaarde, Koppenberg ( wielren- ne r s ! ) , Kapel leberg , S c h o r i s s e , doen je terugdenken aan F e l i x T im- mermans en andere Vlaa.mse schrij- ve r s . ( We zongen tijdens de a u t o r i t t e n om onze excu r s i edoe l en t e be- r e i k e n dan ook l u i d k e e l s Vlaamse l i e d j e s ! )

En wat je voor t e s t e l l e n bij : Wandeling op de Muziekberg? E r b l i jk t een groeve t e zijn, waar men een s o o r t i jzerzandsteen de l f t . Hé, n e t a l s op onze Veluwe, ijzerhoudend zand, waaru i t i jzer n e e r s l a a t ! L a t e r z i e n we de b ru in rode i j z e r s t een verwerkt i n h e t oeroude k e r k j e van h e t do rp j e R o b c r s t , d a t een a c h t k a n t i g e t o r e n b e z i t . m

De Muziekberg h e e f t ook een p r a c h t i g beukenbos v o l b ronne t j e s . We bekijken watermolens a a n de Z w a l m en zijn zijbeken. Net a ls bij ons zijn d i e watermolens v e r v a l l e n . Bij sommige i s een r e s t a u r a n t of c a f é ' t j e onts taan. , De g r o t e g e l e k w i k s t a a r t komt e r bijna op ons t e r r a s j e z i t t e n !

Wat by ons v e r b e t e r d i s , maar i n de Vlaamse Ardennen nog l a n g n i e t , i s de w a t e r k w a l i t e i t van d i e molenbeken. Ze s t i n k e n van een b e e t j e t o t h e e l e r g ! De Sche lde waar de Z w a l m i n ui tmondt l i jk t é é n g r o o t r i o o l t u s s e n n a a r g e e s t i g e

I r e c h t g e t r o k k e n oevers .

Maar h e t l andschap i s v e r d e r f r a a i , heu- v e l a c h t i g a l s ons Zuid-Limburg. De landbouwgronden zijn v r u c h t b a a r . Ook h i e r i s

omeen lösslaag d a a r goed voor . ~ ö s s , ar met h e t woest i jnstof d a t i n a p r i l over

ons l a n d nee rdaa lde . Vele duizenden j a r e n l a n g , t i jdens de ijsti jden ( h e t . ijs b e r e i k t e ~ e l g i ë n i e t ) b l i e z e n harde winden s t o f u i t de t o e n d roog l iggende Noordzeebodem over Europa. De hoeveelheden s t o f p e r jaar waren vergel i jkbaar met de minieme h o e v e e l h e i d woest i jnstof van nu. De aanvoer door de l u c h t h i e l d a l l e e n I 'enige t i jdu l a n g e r aan!

Er i s na tuur l i jk nog e i n d e l o o s v e e l meer t e v e r t e l l e n over deze s t r e e k . G a e r e e n s n a a r t o e a l s de wi lde h y a c i n t h j e s e n de bosanemonen b l o e i e n . Veel h e l l i n g b o s s e n s t a a n e r v o l mee. Het moet e r dan p r a c h t i g zijn, zo b e g i n mei. Verbaas U over namen a l s "De K a v i t t e " e n l l K l o o s t e r van de ongeschoeide K a r m e l i e t e s s e n f f , g e n i e t v a n h e t e n i g e s t a d h u i s j e van Oudenaar- de , opget rokken u i t de b l a n k e Balegemse s t e e n van de s t r e e k , p r o e f de befaamde mat t enkoeken e n h e t Z o t t egemse b i e r en U b e n t e c h t i n de Vlaamse Ardennen!

E l s Koopmans-Gr ommé.

L i t e r a t u u r : Gids ----m- voor de Vlaamse Ardennen door M.de Smet e.a. c o p y r i g h t M.de Smet, Bevere s t raat 50, Oudenaarde, ~ e l g i ë ) . T o e r i s t i s c h e g i d s met v e e l i n f o r m a t i e over de c u l t u u r - h i s t o r i s c h e monumenten e t c .

Levende a a r d e i n de Vlaamse Ardennen van Marie- C h r i s t i n e Vanmaercke-Gottigny. U i t g , S t i c h t i n g Omer Wattez 1987. Een k o s t e l i j k g e s c h r e v e n b o e k j e over de geomorf o l o g i e van h e t geb ied . Zeer duidel i jk e n voor l e k e n l e e s - b a a r . Met v e e l voorbee lden i n h e t t e r r e i n .

Samen met de p l a a t s e l i j k e g i d s j e s van de V V V ' s zijn deze boeken e e n goede g i d s i n de s t r e e k .

ELRSÎ ii. ZOMPRVOGELs LIJSTEN INLEIEREN VOOR 1 oCToBE;R! e W i l l e n a l degenen d i e b i jh ie lden wanneer ze de e e r s t e t j i f t j a f , wie lewaal e t c . waarnamen deze gegevens , l i e f s t op h e t o f f i - c i ë l e Natuurklankenforr r lu l ie r s t u r e n a a n Wirr van Waveren Hoger- v o r s t , Z ~ a r t ~ e l a n d s t r a a t 38, 8162 HD Epe? Graag vóór 1 o c t ober a.. s. !

Een p a a r kr 'ant ,eknipeels , een e x c u r s i e van h e t Gewest, een p a a r gespr-ekken met w a t erschapsmensen, een voorl-ich t ingsbij- eenkomst van de p r o v i n c i e over he t t l r e l a t i e ~ o t a . g e b i e d " h e t Wiszelseveen; a f del ings-werk dagen op h e t l a n d je van Jori l~er , genoeg s t o f om de hu id ige s i t u a t i e rond h e t Wisselsevsen voor onze l e d e n samen t e v a t t e n .

Kwelgebieden -.----W

De oos t r and van de Veluwe i s gekerirr~erkt door een a a n t a l l age geb ieden , t egen de st,uwwal a.an gelegen. Ze zijn van e l k a a r ge- s che iden door w a t hogere , west -cost lopende ruggen. De l a g e geb ieden versmal len z i c h naa r h e t oos ten t o e ; door d i e nauwe u i tgangen lopen ~ e e s t , a l beken.

Die l a g e geb ieden zijn z e e r nat. Vroeger waren h e t veengebieden; op oude kaa.rten z i e je ze als moerz-ssen, soms z e l f s a l s meren aangeduid. I n de, buur t van Epe v ind je zo, van noord naar zuid h e t Dorpse Veen, h e t Tongerenseveen en ho t Wissel.seveen.

Over de geomorfologie van deze venen zijn wel- wat i n t e r e s s a n t e dingen t e v e r t e l l e n . We moeten ons i.n dLt. a r t i k e l e c h t e r beperken t o t één a s p e c t daarvan: b e t water , Deze l a g e v lakke kommen aan de voe t van de heuve ls zijn venen geworden omdat h e t kwelgebieden zijn: t e r r e i n e n waar l iet grorid- water ~ ~ i t d e bodem omlioog komt. Nu komt water a l l e e n onder druk omlioog; d i e druk v1or6.t g e l e v e r d door de watervoorraad d i e i n de nabije heuve l s i s opgeslagen.

Het kvsellx,arakter i s (:lp v e e l p lekken goed t e z i e n a a n de oran- j e of b r u i n e n e e r s l a g i n de s l o t e n ; daa r k c o r t vaak ook een o l i e a c h t i g v l i e s met b r e k i n g s k l e u r e n bij.

Het veen o n t s t o n d -duizenden j a r e n geleden- omdat deze l a g e kommen met hu.n s m a l l e doorgangen n a a r h e t o o s t e n , e e n s l e c h - t e a f w a t e r i n g hadden. Een r o l z a l ook de vorw:ing van i jzeroer- l a g e n g e s p e e l d hebben. I n h.et wa te r opgel.oste ij zerverbindir , - gen s l a a n n e e r o.a. i.n g e b i e d e n wiet wisse lende w a t e r s t a n d ; zo o n t s t a a n d i k k e o n d o o r l a t e n d e , soms s t e e n h a r d e l.a.gen.

Ont,ginnLng -- Beperken we ons v e r d e r t o t h e t Wisse lseveen, dan moeten we beg innen met, t e zeggen d a t h e t g e b i e d a l eeuwen - m i s s c h i e n al. wel een p a a r duizend jaar - menselijke i n v l o e d h e e f t onder- gaan. Het oorspronkel i jke (hoog- )veen werd. d e e l s a ls b r a n d s t o f a f g e g r a v e n ; de overblijvende - z e e r n a t t e - g rond werd e x t e n s i e f beweid, m i s s c h i e n soms gehooid.

I n de l o o p van de v c r i g e eeuw,voora l i n h e t l a a t s t e k w a r t , namen door a l l e r l e i economische on twikke l ingen de a g r a r i s c h e a c t i v i t e i t e n t o e .

Op de t o p o g r a f i s c h e k a a r t van 1885 t r e f f e n we h e t tegenwoor- d i g e n e t van r e c h t e ontgi.nningswegen a l aan. Echt g r o o t s c h a l i g e o n t g i n n i n g h e e f t p l a a t s gevonden r o n d 1-91?, t o e n de Heidemij g r o t e s tukken. diep. gep loegd h e e f t . I n 1952 werd h e t l a a t s t e s t ,uk n i e t vergra.ven veer1 c~ntgonnen.

Midden z e v e n t i g e r j a ren -zo s c h r i j f t Pa.ul Terwan i n zijn s c r i p t i e van 1981- werden de l a a t s t e -percelen b i e z e n l a n d , d i e nog i n d e z e l f d e staat v e r k e e r d e n waarin de v e r v e c e r s ze i n de v o r i g e eeuw hadden a c h t e r g e l a t e n , d iepgeploegd. Dclt gebeurde i n s t r i j d met h e t bestemmingsplan, waar in z e de bestemming l l r ~ a t u u r g e b i e d t f hadden gekregen. S l e c h t s e e n stuk- j e van 0 , S h a ontkwam -mede dankzu een p a a r K N N V - e r s . D a t i s h e t h u i d i g e l a n d j e van Jonker .

Eenmaal- ontgonnen zijnde nam -met de i n t e n s i v e r i n g van de land- bouw de menselijke bemoeienis v e r d e r toe . De hoof d o n t s l u i t i n g werd verhard.. Er ve r rezen-a lweer i n s t r i j d met h e t bestemmings- p l a n da t op landschappel i jke grond.en geen kebouwing t o e s t o n d - e e n p a a r l e l i j k e bouwsel's. Zarigs e e n van de onverharde wegen werden p o p u l i e r e n g e p l a n t . En de i n t e n s i v e r i n g van de land- bouw l e i d d e t o t e e n s t e e d s s t e r k e r e bemest ing van de g r a s - l a n d p e r c e l e n .

O n t w a t e r i x --F-

Overa l waar i n ons l a n d h e t wint ergrondwat e r n i e t m i n s t e n s een mete r d i e p z i t b e t e k e n t o n t g i n n i n g ook ont,watering,

Waarschijnlijk had h e t Wisse l seveen van oudsher e e n natuur l i jke o n t w a t e r i n g i n de vorm van de V e r l o r e n Beek, De l a n g e r e c h t e s t u k k e n i n deze beekloop wijzen op a.anleg: h e t oorspronkel i jke bed i s onge tMjfe ld ve r ru imd e n v e r l e g d .

Op de Oost-Veluwe be tekenden beken i n de e e r s t e p l a a t s w a t e r k r a c h t : u i t d a t oogpunt g i n g wa te r d a t geen molenrad deed d r a a i e n , v e r l o r e n . ( P a u l Terwan s c h r i j f t d a t e r r o n d 1800 een p l a n werd i n g e d i e n d om een watermolen. op de beek t e z e t t e n . De e i g e n a r e n van de Tongerensebeek maakten e c h t e r bezwaar omdat ze voor hun e i g e n w a t e r t o e v o e r v r e e s d e n ) .

Naarmate h e t a g r a r i s c h g e b r u i k toenam werd de behoe f t e aan on twate r ing g r o t e r . We z i e n dan ook s l o t e n bred.er en d i epe r worden. Een middel om t o t on twate r ing t e komen was h e t diepploegen. De o e r l a a g werdckn doorbroken en -zo redeneerde men- h e t s tag- nerende water kon wegzakken. A l s men nu weet d a t i n kwelge- b i eden h e t water n i e t wegzakt maar j u i s t opwelt , dan kan dat d iepploegen geen e f f e c t hebben. I k heb inderdaad i n h e t meest westelijke d e e l eens een wei land g e z i e n da t na een diepploeg- b e u r t nog n a t t e r was dan daarvoor. Verder betwijfel i k ook of o v e r a l onder h e t veen een oe r l aag za t . I n h e t l a n d j e van Jonker vonden we onder 90 cm veen zonder overgang w i t zand, I k heb de i nd ruk da t h e t i n z i c h t i n kwelgebieden. van vrij r e - c e n t e datum is ,

Wat w e l h e l p t , zijn brede diepe s l o t e n d i e t evens een ver- s t e r k t e a f v o e r nodig maken. Op d i e manier wordt h e t opwellen- de water s n e l l e r a fgevoerd en zak t h e t g rondwaterpe i l i n de g ras landen , Was t o t voor k o r t h e t onderhoud van de beken en s l o t e n een zaak van gemeente en grondeigenaren - s i n d s enke le j a r en v a l t de wate rbeheers ing onder de verantwoordeli jkheid van h e t Waterschap Oost-Veluwe. Een nieuw element i n de toenemende be lnv loed ing van h e t gebied. Het Waterschap h e e f t - z o a l s zijn t e chn i sch hoofd h e t k o r t for- e

muleerde- geen be lang , a l l e e n een taak . Maar h e t be lang van de gezamenlijke, wa te r schapsbe l a s t i ng b e t a l e n d e , grondeigenaren is: b e t e r e a g r a r i s c h e p r o d u c t i e en daarmee : b e t e r e ontwater ing. Nat uur -- Er is, a l s i n d s bijna. een eeuw, v e e l geschreven over h e t Wis- sel.seveen. Toch krijg j e u i t a l d i e gegevens geen b e e l d hoe h e t landschap e r v roeger ui tza.g. Misschien moet j e denken aan een na t l a n d met v e e l modderige ka r r e spo ren , vol. p l a s s e n en p e t g a t e n , met v e e l e l z e . .- ,gagel-, en w i l g e s t r u i k e n , met g r e p p e l s en beekach t ige w a t e r t j e s ; h i e r en daar g r a z i g en op andere p l a a t s e n met he ide en biezen. Van de p l a n t e n g r o e i van v roege r weten we wel i e t s . U i t Wilde P l an t en 111 van Natuururionumenten druk i k een paar kolomme n a f , Het boek d a t e e r t van 1973. S indsd i en zijn ook de l a a t s t e bijzondere s o o r t e n u i t h e t Wi.sselseveen verdwenen. Toen nog minder bijzondere s o o r t e n worden nu zeldzaam.

Bewoners

Bij de p lan tkundigen van e i n d v o r i g e eeuw gdd h e t Wisselse- veen a l s een van de bo t an i sche schatkamers van ons l and . Een enke l e maal spraken we wel eens oudere boerenmensen u i t de s t r e e k -en ook van hen zijn e r verhal.en t e b e l u i s t e r e n over de bloemenrijkdom van voorheen. De me i s j e s p luk t en boe- k e t t e n van welr iekende n a c h t o r c h i s e n "blauwe v i o o l t j e s t t ( v e t b l a d ) . D a t e r een l a n d j e van Jonker i s , is ook t e danken a.an een gevoe l bij de eigena.ar voor andere waarden dan opbrengsten p e r h e c t a r e ,

Op de i n f o r m a t i e a v o n d van de p r o v i n c i e om de werking van de r e l a t i e n o t a t o e t e l i c h t e n was d a t g e l u i d cok een p a a r maal t e b e l u i s t e r e n : we moeten op d i e ( s l e c h t e ) g rond i n de e e r s t e p l a a t s ons b rood v e r d i e n e n , maar a l s we e r e e n s bij s t i l s t a a n , of als j e ' t van a n d e r e n h o o r t : ja, ' t i s t o c h wel e e n m 6 Ó i l a n d .

E x c u r s i e --p

Op 2 1 j u n i h i e l d h e t Gewest I J s s e l s t r e e k van de KNNV e e n f l o r i s t i s c h e e x c u r s i e i n h e t Wisse lseveen. I n de e e r ~ j t e p l a a t s b e d o e l d a l s d e m o n s t r a t i e van i n v e n t a r i s a t i e - w e r k , werd h e t meer e e n i n v e n t a r i s a t i e van - i n na . tuur1 ie fhebbe . r~ - ogen - de verkommering van h e t g e b i e d ,

Het l a n d j e van J o n k e r v a l t a l t i j d weer op door zijn afwijkende m a t t e k l e u r t u s s e n a l h e t f e l l e g r a s g r o e n van de s t i k s t o f - weiden. Het s l o o t j e l a n g s de weg was s t , roomafwaar ts r a d i c a a l schoongemaakt , maar t e r hoog te van h e t l a n d j e nog mooi b e g r o e i d met o.a. k l e i n e watereppe. Iemand v e r t e l d e d a t J o n k e r z e l f had gezorgd d a t d a t s t u k j e n i e t geschoond werd. Zonder h e t t e weten s p a a r d e h i j daarmee de blauwe wa te re repr i j s . Die komt z e e r spaarzaam i n h e t g e b i e d v o o r e n werd nu v o o r h e t e e r s t bij h e t l a n d j e gevon- de n.

We kwamen nog v e e l geschoonde water - gangen t egen . S l o o t j e s en b e e k j e s zijn a l t i j d p e r i o d i e k schoongemaakt. De f l o r a en f a u n a i s daarop i n g e s t e l d e n b l i j f t r i jk z o l a n g d a t schonen n i e t i n - t e n s i e f (met p r o f i e l h a p p e n d e machines) e n n i e t op o n g u n s t i g e t i jden g e b e u r t .

I n e l k g e v a l h e e f t h e t Waterschap d i t jaar p l a a t s e l i j k v e e l meer bodem- en o e v e r m a t e r i a a l verwijderd dan t o t dusver . Die f l s p e c i e l t wordt op cle oever gedeponeerd. De gemeente h a a l t d a t zo s n e l en zo goed mogelijk weg, maar h e t i s op deze manier n i e t t e voork.omen d a t v e g e t a t i e s van gave s c b r a l e bermen jdIdLiuJe w ~ k e r e r e p r < $

e r n s t i g worden b e s c h a d i ~ d . Op é é n p l e k konden we een F a a r nog l e - vende b r o n k r u i d p l a n t j e s van de berm weer t e r u g z e t t e n i n d e beek. Het g e l n t e n s i v e e r d e onderhoua van de s m a l l e ondiepe b e e k j e s kan ook t o t a a n t a s t i n g e n inzakken van de s t e i l e o e v e r k a n t e n l e i d e n . De van n a t u r e s c h r a l e bermen i n h e t Wisse l seveen e n de s t e i l e s l o o t k a n t j e s zijn de l a a t s t e v l u c h t p l a a t s e n v o o r de f l o r a e n de f a u n a : j u i s t d i e worden op h e t o g e n b l i k h e t s t e r k s t a a n g e t a s t .

E r n s t i g hebben ook de bermen van h e t BronLruicl g a g e l - l a a n t j e t e l i jden onder h e t ma-

c h i n a a l geweld. Bermen van e e n zuwegge- t j e v e r d i e n d e n a l l e e n nog maar de OK- s c h r u v i n g Itst o r t p l a a t s l l .

28

Tekst uit: Wilde Planten, deel 111 pag. 247, 250 (Natuurmonumenten)

D e hoge wallen ter weerszijden van een sprengebeek. die buiten het bereik van het grondwater liggen, dragen een Eiken-Berkenbos, een Struikheidevegetatie of een droog grasland. O p d e overgang van d e wallen naar aangrenzend cultuurland, waar d e boer niet met d e kunst- mestzak komt, vinden we soms een droog borstelgrasland. Dergelijke vegetaties zijn iiog gevarieerder als ze grenzen aan vochtige heide of hoogveen. In dat gevril kan me11 o o k Heidekartel blad, Klokjesgentiaan, Gevlekte Orchis. Welriekende Nacl~torchis e n Beenbreek aantreffen. H e t hoeft wel geen nader betoog dat zulke overgangs- situaties met hiin bijzondere plnntengroei door cultuur. technische werken allerwege vernietigd zijn en thans nauweli j ks ineer voorkon~en. Bijzorider fraai was dit vroeger te zien in het Wisselse Veen bij Epe. Dit kleine hoogveen lag aan d e voet van d e Tongerense Berg in cc11 laagte waarin cie Tongereiise Beek ei1 d e Piiulbeek oi~tsprin,geli. De 2 0 - S 0 centimeter dikke veci~laag r~is trc o p oiidoorlrircndc ijzcroerafzctti i~~eii . D e veengroei wíis begoiincii in het 1)rebore;ial ei1 had zich in liet Atlaiiticum over het íinn,greiizende 'gebiect ~iitgebreid. I n het begin vziii deze eeuw is tiet Wissclse Veeli grotendeels door cie Hci~lernnatsclinpl->ij ontgoilnci7. H c t Irintstc perceel or i~brotroof veen rnct Lavendelheide en Veenbes werd

par ncissid

echter pas twintig jaar geleden in slecht weiland veran. derd. Uit d e minuscule relicten die thans nog aanwezig zijn e n gegevens van plantenvrienden die het gebieci gekend hebben voor het werd vervloest, kunnen we op maken dat e r een complexe gradiënt was ontwikkeld tussen liet veengebied en d e haar aan drie zijden ornrin- gende hogere zandgronden. In het veen waren zowel plaatsen met Lavendelheide. Veenbes en cle hier in 1875 voor het eerst in ons land waargenomen Veenmoszegge (Cctrex lilllosll) als wrat voedselri j kere minerotrofe gecleel- ten met Moerasvaren, Draadzegge, Moeraskartelblad, Waterdrieblad, Galigaan, Slank Wollegras en Plat Blaas. jeskruid íUtrii-~//aric/ iuterme~ái~~), die beïnvloed werden cloor kwelwater e n In overgangen naar v Vetblad, Parnassia e n Lange Zonneciauw een geschikt milieu; op zandige plekken met .cvisselcndc waterstanci groeiden o.a. Oeverkruid e n Veelstengelige Waterbies: D e hybride tussen Lange e n Ronde Zonnedauw (Drosenl x obozqata) werd ook voor het eersr in Nederlnncl in dit veen gevonden. H e t Wisselse Veen is thans vrijwel geheel tot een cultuursteppe verworden. In een wegberm groeien nog steeds Welriekende Nachtorchis en Vetblad als getuigen aan d e grote botanische rijkdom die h i e r , eens aanwezig was. i

U --L.. - . -.-- ""-4

Op a n d e r e p l a a t s e n d ragen bermen de l i t t e k e n s van een ande- r e verwonding: h e t schremmen. D i t a f b r a n d e n van bermen i n h e t v o o r j a a r , e e n oud maar nu z i n l o o s g e b r u i k , bedekt de bo-\ dem met e e n a s l a a g j e e n d a t z o r g t v a a k voor e e n monocultuur van w i t b o l .

Vee l s l o o t j e s e n g r e p p e l s d i e kwelwater a f v o e r e n zijn r e - del i jk h e l d e r ; h e t s t romende schone kwelwater b e p e r k t de ag ra - r i s c h e v e r v u i l i n g . Waar s t a g n e r e n d e s l o o t j e s g r e n z e n a a n wei- l a n d e n en a k k e r s d i e een overmaat a a n g i e r moeten v e r d u r e n , i s h e t b e e l d h e e l a n d e r s : e e n dra .bbige , s chu imige a l g e m e g e - t a t i e o v e r h e e r s t e n a l l e e n l i s d o d d e n , l i e s g r a s en e e n p a a r b i e z e n v o e l e n z i c h h i e r t h u i s .

V i a de Lagelreenweg, waar de berm s p o r e n van bespuj - t i r ig ver - t o o n d e , kwamen we l a n g s h e t b o s j e - o n t s t a a n i n e e n n i e t ontgonnen s t u k j e veen. To t v o o r een jaar of vijf waren e r e e n p a a r n i e t - d i c h t g e g r o e i d e t u r f g a t e n waar z i c h w a t b e e n b r e e k , v e e n p l u i s e n e n k e l e o r c h i d e e e n hadden gehandhaafd. Die o r c h i - deeën waren w a a r s c h ~ n l i j k . exempla ren van de r i e t o r c h i s , Maar h e t t e r r e i n t j e - i k was e r j a r e n n i e t i n g e w e e s t , b l e e k i n - t u s s e r , g e h e e l e e n d i c h t b o s geworden e n di.e l a a t s t e overk l i j f - s e l s v a n de n a t t e h e i d e v e g e t a t i e b l e k e n verdwenen. Wat v e r d e r o p - i n ongeveer h e t d i e p s t e g e d e e l t e van h e t veen- vonden we, omringd door nieuwe d i e p e s l o t e n een ta rweakker- t j e op e e n waarschijnli jk wat opgehoogd t e r r e i n - i n s t r i j d met h e t bestemmingsplan- .

Een zand ige berm a a n h e t e i n d van ons r o n d j e l e v e r d e t e n s l o t - t e een. b o t a . n i s c h e v e r r a s s i n g op: de g r o t e r a t e l a a r . To t

v o o r e n k e l e decenn ja e e n gewone p l a n t van de s c h r a l e , meesta.1 v o c h t i g e g r a s - la .nden , maar z,eker i n h e t Wisse l seveen j a r e n l a n g n i e t meer gevonden. ( I n t u s s e n b l i j k t deze r a t e l a a r c c k e l - d e r s i n h e t g e b i e d opgedoken t e zijn. Mondel inge mededelirig A , Sc;hci.ut ens . )

Het was b e s t e e n a a r d i g e e x c u r s i e , een p r a c h t i g e zomercchtend, een r e s p e c t a b e - l e s o o r t e n l i j s t , ri7aar de invc.:rlEari s a ? ; i e var:. d.c bl i jken TIELY? m g c v ( lel. i g l en cn- vercc7rii.l..l.~_ghe.id voor de d i e r e n - e n plan-- l;erlrijkd(;lmi d i e (:lis ].(lef mi.lieu rrice he l .p~ :n vormen, T-)ec?ierf de p r e t .

Een r e s p e c t a b e l e p l a n t o r l.ijst : r~nirr 1-CC. s o o r t e n , maar a l s j e e e n t w e e d e l i n g

maakt i n enerz i jds de gewone, o v e r a l g r o e i e n d e b e r m s o o r t e n e n anderzu d s de s o o r t e n v a n a rmere g ronden , zowel n a t a l s d roog , dan kom je op ongeveer 100 van de e e r s t e e n 60 van de tweede groep . V i j f t ig jaar g e l e d e n was d i e ve rhoud ing

waar SC hij nli j k a n d e r s om.

A c t i e -.m

B l e e f de (waarschi jnl i jke) ophoging van de t a r w e a k k e r bij de Veenweg onopgemerkt , de d r a i n a g e , de ophoging e n de m a i s t e e l t i n e e n aangrenzend , s o o r t g e l i j k g e b i e d l e i d d e wel t o t a c t i e van o.a. KNNV-ers, maar v o o r a l v a n de V e r e n i g i n g M i l i e u z o r g .

30

Een a c t i e - met vo lha rd ing gevoerd en d i e t o t een j u r i d i s c h s u c c e s l e idde . Overigens waren de p a r t i c u l i e r e a c t i e v o e r d e r s geen par t i j , maar de gemeente, want e r werd gehandeld i n s t r i jg met h e t bestemmingsplan. J u r i d i s c h een s u c c e s voor de gemeente dus, maar ondanks de bemoedigende krantekop en ondanks h e t ongedaan maken van een a a n t a l ingrepen : de p e r c e l e n i n h e t kwelgebied z u l l e n noo i t meer t e rugke ren naa r hun oude staat. De grondbewerking is n i e t ongedaan t e maken, de opgebrachte grond i s d e e l s a fgevoerd , maar hek is t e c h n i s c h onmogelijk nu de l a a t s t e 3 cm verhoging e r a f t e krugen, zeg t een gemeenteambtenaar. Verder mag i n e l k e a g r a r i s c h e bestemming mais gekweekt en bemest worden zovee l de boer maar w i l , De beschermende bepa l ingen i n h e t bestemmingsplan zijn dus n i e t t o e r e i k e n d en de g r o o t s t e b e t e k e n i s van de a c t i e i s m . i . d a t zij overhe id , e igena ren en p u b l i e k h e t belang van de kwelgebieden onder ogen h e e f t gebrach t R e l a t i e n o t a - 3

Een week na d i e e x c u r s i e k reeg h e t Wisselseveen op een h e e l ande re manier aandacht , A l l e onderzoek van amateurs e n beroepsmensen had e r t e n s l o t t e t o e g e l e i d d a t he t Wisselseveen werd u i t v e r k o r e n een r e l a t i e - no tageb ied t e worden, Overigens g a a t h e t daarbij n i e t a l l e e n om h e t Wisselseveen, D i t i s n i e t meer dan een onderdeel van h e t randgebied rond de Veluwe, waarvan men een g r o o t d e e l onder de r e l a t i e n o t a zou w i l l e n brengen.

Heel k o r t gezegd: r e l a t i e n o t a g e b i e d e n zijn a g r a r i s c h e gron- den waarvan men de ,g ro t e waarde voor na tuur en landschap t r a c h t t e behouden. De Rijksoverheid doet da t door met e ige- naren overeenkomsteh t e s l u i t e n , waarbij de boer beperkingen i n zijn bedr i j fsvoer ing aanvaard t e n h e t Rijk een v a s t e jaar- l i jkse vergoeding g e e f t vodr de mindere inkomsten d i e h e t ge- v o l g zijn van d i e beperkingen. Die beperkingen kunnen 'be t rekk ing hebben op h e t geb ru ik van bes t r i jd ingsmiddelen, h e t t i j d s t i p van maaien, de grondwater- s t a n d , h e t scheuren van g r a s l a n d , de bemesting. I n een r e l a t i e n o t a g e b i e d wordt onderscheid gemaakt t u s s e n h e t r e s e r v a a t sgeb i ed en he t beheersgebied. He t r e se rvaa t sge - b i e d zou i n p r i n c i p e op den duur i n handen van een natuur- be sche rmings ins t an t i e moeten komen, omdat h e t u i t e i n d e l i j k gewenste beheer n i e t b innen de bes taande a g r a r i s c h e bedrijfs- voe r ing i s t e r e a l i s e r e n ,

De beheersgeb ieden l i g g e n a l s een buf fe rzone om h e t r e s e r v a a t s g e d e e l t e heen; de overeen t e komen beperkingen dienen mede om schadelijke inv loeden u i t h e t r e s e r v a a t s - g e d e e l t e t e weren, Het gehee l g e b e u r t op b a s i s van vr i jwi l l ighe id . Niemand h o e f t z o i n beheersovereenkomst t e s l u i t e n . En a l s niemand w i l , wordt e r ook n i e t s beschermd. Dat a l l e s l e g d e de P rov inc i e e i n d j un i aan de Wisselse grond- e igena ren voor. De r e a c t i e s waren spaarzaam en v o o r a l vragenderwijs -boeren, e n zeker de Veluwse, kijken r u s t i g de k a t u i t de boom- maar de stemming l e e k me n i e t onwelwillend. Misschien s p e e l t daarbij mee d a t , hoe g r o o t s c h a l i g of i n t e n s i e f ook aangepakt , h e t WisseLseveen wel n o o i t a g r a r i s c h e t o p p r e s t a t i e s z a l l e v e r e n ,

31. -

De P r o v i n c i e gaf hoog op van de p o t e n t i e l e waarde van h e t gebied . A l s v o o r b e e l d hoe h e t e r u i t zou kunnen gaan z i e n door g e r i c h t b e h e e r , werd h e t l a n d j e van Jonker genoemd. Beschouwin$

Het i s moeilijk om je a l s n a t u u r l i e f h e b b e r l o s t e maken'van j e t r e u r n i s over de s t e e d s maar doorgaande a c h t e r u i t g a n g van n a t u u r e n l andschap . Toch is d a t soms nodig om de d ingen be- t e r i n g r o t e r ve rband t e kunnen bekijken. De v r o e g e r e b o t a n i s c h e rijkdom van h e t Wisse lseveen was d e e l s t e danken a a n k l e i n s c h a l i g e menselijke a c t i v i t e i t e n . Verander ing van a c t i v i t e i t e n , v o o r a l i n de s c h a a l daa rvan , z o r g t a l e e n eeuw l a n g d a t e r p l a n t e n verdwijnen. Van de soor - t e n d i e men t o e n bijzonder vond i s e r vrijwel of he lemaal geen e n k e l e meer over . S o o r t e n d i e men t o e n llgewoonfl vond, v inden we nu bijzonder. En i k denk -missch ien cynisch- d a t h e t a a n t a l s o o r t e n n i e t e e n s i s verminderd ( z i e mijn opmerking over d i e 160 s o o r t e n ) . Maar h e t v e r l i e s is t o c h meer dan h e t v e r l i e s van een a a n t a l bijzondere p l a n t e s o o r t e n , h e t i s ook een v e r l i e s a a n n a t u u r l i j k h e i d , a a n v a r i a t i e . Want d i e 100 algemene bermplanten komen we o v e r a l tegen. En h e t v e r l i e s a a n n a t u u r l i j k h e i d ondervinden we a l s we kijken i n de v e r v u i l - de t r o e b e l e s l o o t j e s met d r a b b i g e a l g e n , Dat i s gewoon v i e s , n e t a l s de zware g i e r l u c h t d i e nu bijna permanent over ons a g r a r i s c h l a n d s c h a p hangt .

J e kunt j e a f v r a g e n of z o ' n a l een eeuw a a n de gang zijnde on twikke l ing omgebogen kan worden, Missch ien zijn j u i s t i n een kwelgebied a l s h e t Wisse l seveen de kansen daarvoor aanwe z i g , Kwelgebieden, z e k e r d i e a a n de v o e t van de g r o t e , g e h e e l be- b o s t e s tuwwal, blijven schoon wa te r p roduceren , zoda t geen of we in ig bodem- e n g r o n d w a t e r v e r v u i l i n g o p t r e e d t . Daarom blijven d i e kwelgebieden de mogelijkheden voor een s p e c i f i e k p l a n t e - e n d i e r e l e v e n b ieden. De natuurbescherming v i n d t nu de o v e r h e i d met h a a r r e l a t i e - nota-plannen a a n h a a r zijde. E n h e t a g r a r i s c h be lang bij ge- b i e d e n a l s h e t Wisse l seveen i s w e l l i c h t n i e t overheersend. Zeker i n een t i jd waar in Europa hardop p r a a t over h e t u i t de p r o d u c t i e nemen van a g r a r i s c h e g rond e n een m i n i s t e r i e h i e r h e t a a n de na tuurvrpr i j s geven" van u i t e r w a a r d e n durfk t e opperen,

Eén d ing is e s s e n t i e e l - i k heb d a t ook op d i e v o o r l i c h t i n g s - avond n a a r v o r e n gebrach t - de r e l a t i e n o t a - d o e l s t e l l i n g staat of v a l t n i e t a l l e e n met de medewerking van de b o e r e n , maar i n een kwelgebied waar de na tuurwaarden g e h e e l v a n g r o n d w a t e r p e i l e n -beweging a fhanke l i jk zijn, ook van de dee l - neming van h e t Waterschap i n h e t beheer .

Wat doe t de KNNV?

De KNNV i s e e n v e r e n i g i n g v o o r v e l d s t u d i e . I k heb i n d i t l a n g e a r t i k e l maar h e e l we in ig over v e l d s t u d i e geschreven , Er b l i jk t u i t d a t n a t u u r s t u d i e n i e t meer l o s v a l t t e denken van natuurbescherming. Nu h e e f t onze a f d e l i n g e e n na tuurbe- schermings-werkgroep d i e z i c h v o o r a l met h e t b e h e e r van e n k e l e n a t u u r t e r r e i n t j e s b e z i g houd t -dank zij h a a r werk e n h e t s t i m u l e r e n van v r i j w i l l i g e r s kon de Pro- v i n c i e h e t l a n d j e van Jonker als l i c h t e n v o o r b e e l d aanha len . Die werkgroep houdt z i c h soms met a n d e r e , b.v. p l a n o l o g i s c h e zaken bez ig . A c t i e v e r op d i t t e r r e i n i s de

Vereniging Mi l ieuzorg Epe. Ook zijn e r raakvlakken met de Bekens t ich t ing . Maar de KNNV b l i j f t , hoewel a c t i e v o e r e n haa r n i e t vreemd i s , denk i k t och voor v e e l l e d e n i n de e e r s t e p l a a t s een s t u d i e - veren ig ïng . Onder de l e d e n zijn e r dan ook s t r i jdbaren en minder s t r i jdbaren. Die moeten e l k a a r r e spec t e r en . Voor de e e r s t e n bli jkt d a t wel eens moeilijker dan voor de l a a t s t e n . D a t neemt n i e t weg d a t e r i n onze r e g i o v e e l t e doen bli jkt op h e t geb ied van - "de groene" mil ieubescherming. e

Het i s dan ook een goede a f s l u i t i n g van d i t a r t i k e l om de ke rn over t e nemen van een b r i e f d i e de Vereniging Mil ieuzorg Epe aan de b e s t u r e n van KNNV en Bekens t i ch t ing zendt. Die b r i e f p l e i t voor gezamenlijk beraad' over p r a c t i s c h a l l e onderwerpen d i e i n verband met h e t Wisselseveen aanlde orde zijn geweest. De b r i e f noemt de on toere ikendhe id van de p la - no log ische bescherming van kwelgebieden, p a r t i c i p a t i e i n de r e l a t i e n o t a - a c t i v i t e i t e n , de b ezwaren van even tue l e grond- wa te rve r l ag ing , i n s p r a a k bij beheersplannen van h e t Waterschap en bestemmingsplannen, de bezwaren t egen h e t onderhoud van watergangen z o a l s da t d i t jaar gebeurde. Behandeling van d i e b r i e f i s u i t e r a a r d een zaak van de aan- geschreven bes tu ren . Hij i s aan de r e d a c t i e van Natuurklanken a l l e e n t e r kennisname aangeboden.

Henk Menke.

Wanneer deze Natuurklanken u i tkomt , i s de l a a t s t e zomer- e x c u r s i e van de werkgroep a l geweest. Zoals U o.a. i n h e t v e r s l a g van één van de e x c u r s i e s kunt l e z e n , is e r v e e l ge- z i e n en genoteerd . Van de nachtvl inderavond hoo r t U nog t . z . t . Het e c h t e s e i z o e n is nog n i e t afgelopen. E r v l i e g e n nog s t e e d s dagv l inde r s , v l i e g e n of l i b e l l e n rond en e r k ru ipen nog kevers i n de t u i n en t o t i n de w i n t e r zijn e r n a c h t v l i n d e r s t e z ien. I n de waarnemingenrubriek v i n d t U ook enke le bijzondere insec- tenwaarnemingen vermeld. Een huiskamerbijeenkomst w i l l e n we maandag 1 9 oc tober houden en wel op Bongerdplein 1 i n Epe, om 20.00 uur. Er wordt nage- p r a a t over de a fge lopen zomer en plannen voor de toekomst komen op t a f e l . Misschien krijgen we j u l l i e n ieuwste f o t o ' s of d i a ' s t e z i en? Nieuwe b e l a n g s t e l l e n d e n zijn u i t e r a a r d van h a r t e welkom de7,e avond. d-.-

Denkt U om de leesmap? Heef t U k n i p s e l s , boek jes e.d. h i e rvoo r? ,. HEEFT U NOG WAARNEMINGEN VAN INSECTEN, w i l t U d i e vóór 1 december a.s. doorgeven aan E l s Koopmans, Bongerdplein 1, 8162 AW Epe, t e l 05780-12083. Graag met p r e c i e z e p l a a t s , datum, zo mogelijk weersomstandig- heden en beschrijving t e r r e i n .

De In sec tenwerkgroep.

H E T S O V J E T D E N K E N O V E R N A T U U R E N M I L I E U DOORBRAAK I N

erwijl we de kosinos &dwingen, verwoesten we de aardeo. Gc- weldpleging jegens de natuur

onttrekt zich aan morele controle(). Wat L zal er met ons dagelijks leven gebeuren

ais wilj de laatste resten olie en gas uit de aarde hebben gepompt'?", 7fi schreef de Russische rotnanschrijver Bclov in 1986, Velen in de USSR zijn inei hein bezorgd ctver de toekoinst van het milieu in de Sovjet Unie. In weterisctiappelijke krin- gen in de USSR wordt dc milieuproble- matiek gezien als x5 inotrdiaal veispreid en 't(i furihiiicntcel &n urgent, dat d n re- volutie in het denken en in hel beleid wordt vtmrgesteld. De bedreiging van de biostber door de mens is een van de achtergronden van Gorbatsjov's hervormin- gen. Glasnost en inilieii: wat hebben die met elkaar te maken? Oost-Europa keil grote inilieuprc%le- nien. Te denken volt aan zware luclitver- ontreinigirrg du gevolg vati verbranding van bmin- en steenkool, en vooral wn de verontreiniging van de Zwarte Zee, de Zee van Azov, het Buikal Meer en tal van rivieren in Rusland, Tsjechoslowukije en Oost-hitsland. Schiicie aan bos~en dtx~r verzuring, btxlemerosie, verspilling var1 niltuiirlijke hiilpi~ronnen zijn in~nitldels welbekende vei.schi,jnselen waarover ook binncn de socialistisclie landen zcer val1 zorg bestaat. Dc ver\i.ovstirig van de natiair is cali k- langrijk tlieniu in de inodenie Russische literatuiir en wordt er oiirler meer i11 verband gebracht ii~ei een onvoorwnardelijk geloof in wetenschap en techniek. iri 1986 werd tijdens een congres vair schrij- vers vecl aai~dircht geschonken aan milieuproblemen zoals dc vciuuiling van ri- vieicii en rneren en de toeti nog he- btuiiitle plannen om de stroonuichting van Siberische rivieren oni te draaien oni 70 grote woestijngebieclen te irrigerecl. Men richtte zich openliijk tot hct Polilhu- ro eii tot Gorbatsjov, inct het v e ~ ~ o e k etti aantal van die silualie~ ol)tiieuw te bczicri en ~ervo lg~ns te kalisscieii "in liet hclang vnn het volk en niet in dat dzi.hcirckkzn instanties"

Ovcrlieidsitrstellinneri hnn- delcri taitk op grond vair hun eigen bdan- gcn en cr tii~inen competenticptoblemen zijn. Ze Y ~ O C E ~ ~ I regen het licht pcholiden worden, e,veefuils hun kulissingen. Ttanspararica heet dat, zo hoorde ik toen ik algelopen, februari in Moakou was voor het grote firnin Iaar een Kernwa- ptntlrije HJercld era hpt V~nrthe~~rnu~t van ril* h!c/ishuid. Ik vroeg ii~ijn tolk act1 proirmvendu in de Middeleeuwse filosofie - of ze 1ili.i kon vcrtcllen wat de veclbcsproken openheid

~lasrro,vt - in werkelijkheid beot:kent. Ze gaf i i ie cii\tiliddcllíjk drii: vt~oxhceldcn: de

berichtgeving over norzaken en gcvolgen van de ramp in l'tijernobyl, het terug- draaicti van de plannen voor die imrde- iijke rivieren, en de sluiting van een grote fabriek die het Lndogamcer (een zeer groot meer NLfn Leningrad en Finland) als ecmysteem aantastte. Ook deze laatste sluiting was het gevolg van hardnek- kige publieke pressie op autoriteiten en bedrijfsleiding. Wet frtppiinte van dit rijtje voorbeelden is, dat ze alle bctrek- king hebben op niilieuproblemeii

Het forum als geheel besprak de betlrci- ging van het voottbestiian van de mens- heid als gevolg vaij een aíintííl "Inondiale problemen', waaronder op de dlqreerste plaats de dreiging van een kernoorlog, en op de tweede plaats de dreiging van mi- lieuverwoesting, ook zonder kernoorlog. De 'Ronde Tafel ecology urulpe(ice', een subgroep waarvan ik deelnemer was, richtte zich (met circa veertig mensen gedurende twee dagen) vooral op dat tweede probleem. Er werd veel gesproken over de concrete milieuproblemen in af- zonderlijk~ landen., ID kwamen onder andere aAii de orde: Tsjernohyl, kern- energie in het algemeen, herstel van vcr- woeste ecosystenicn mitls het Xhiknl Meer en bescberrning von iiiheemse soorten van schaarse hiilpbroniien iils water en mineralen, Maar het grootsrc dwl van de tijd werd besteed aan dc mondiale ;ispccten van dc milieuproble- matiek en de achtergronden &i;irv;itr. Díiinnee, dwlde tiien op twee dingen, Allereerst bekende zaken als uitputting van grondstoffen, en vcx)ris zure regen, aantasting van de ozonlaag boven dc anr- de en vervuiling van dc alinosfeer met CO2 waardmr klinil~itsveranderingen drcigen. De biosfeer is een 'eindig huis', waarin blijkbaar niet altijd plaats is voor doorgaande materiële groei van Iiet type dat we nu kennen. En dat leidt tot de tweede betekenis van de mondiale aard van de tnilieuproblematiek: dc manier waarop maatschappijen thans met het milieu onigmn is otihoudbacir, ointiat zij uitgaat van een wezenii~k foute visie op de natuur als zou deze WEI een onbeperk- te opvang~ipttcitcit heblxri voor dc gew volgen vaii menselijk hiiiideien.

Het bctckent een nictiwc rilanier vai) denken en een nieuwe ethiek. kin J e consc. qucntiri daarva11 ZOU zijn dat er :k;!%ierc matschappelijke sbnicturen moeten komen, een gcdaiiocratiseerde tresluitvor- nring, 'ecologiseiing' van dc iridilstrielc stnictiiur en van het wctcrisc~htipsklcid, intcriiationule samenwerking op het ge- b i d van mondale riiilieiiprohlemerin en ter oplossing van liet armoedevraagstuk, en nog vcel meer mooie zaken - aldus bi.j voorbeeld ook Acadcmieiid Nikita Moi-

~e)lev, verantwoordelijk voor de toe- komststudies in de IJSSR. Maar het opvallende is, dat nu ook Gor- batsjov in deze termen spreekt en de genoemde oplossingen voorstaat. Zo bleek althans uit dienst slottoespraak tijdens tiet Forum, Die clialectische minenhang noodzaiikt diis een andere ethiek als politiek uit- giingspint. En dat was bet tweede, in we. zen nieuwe piint in r~rhiitsjov's toe. spraak: het Kremlin erkent nu officieel, (lat oplossing vati nianúiale (111ilieu)pro- Irlcmen dic het vwflbci;taati van de k. siaande ciilturan in gevaar ?ouden kuip wii brengen, e n absolutc prioriteit nm!t krijgen in Iict Lrelcid. 111 dc Konde Tak1 over nlilieuproblenieii werd zelfs Iiet aloude blokpaard tlc intcrn~tioiulc klas. wnlri.jd (in ol dsii nict vreed~aine vorrnl - diiarvmr op stal gezet. I)ivcrsitcit in soc)rlcn en ecosyslenien mocl írls een 1iii- siswiulrdc worden crkcntl (fvíoi~eyev).

Veel van de gedachten die hierboven besproken zijn, kwamen terug in Gorbat- sjov's inmiddels krocindc slotrede op 16 februari , . l . : de mondiale samenhang binnen &!n biosfeer, de onlosniakelijk- hcid van vrede en ecologische inpasbaar- hcid, de risico's van overbelasting en uitputting van het milieu, de waarde van di- versiteit c.q, pluriformiteit, de absolute prioriteit vuii het voortbestaan van de menselijke cultuur. Hij bel)lcitie een riicuw dcnkcn vanuit nieuwc ethische wtiurdeii, relevant gc~vrden dcior dc na- oorlogs~ ontwikkelingen i n maatschappij cn tezliticilopic. Dat nieuwe denken wordt tricdc gevoed door (rnontliale) mi- liei~problcmen. Het is tcn (Iele geformu- leerd in begrippen die cc11 rnilierikundig denken weeispiegellcn

l)e zorg cirn tiet mmili@u \riitI towci Iturgcrs als wetenscltappers CJI liet streven naar ecii rnci~sclijka i.rirlaischalipij, Iriken ook in C'riirbiitti~jov~s visic scrrk aai) clkwi~r ge- koppdlrl. 116 toekomst zit1 iert.11 lioe sterk vcrwiikcxd (;~irI)t~ts,jov's por,ilic is in de Snvjcr-marrtl;chuppij. Dc snelheicl van zo- wri cle deiriwrntiscring als dr kwali- teitsverheterinp vun lrct rniiicu, ïi~llen iiir:dc diiatvtin afli:iripcii I

H a n s O p s c h o o r V U - M a g a z i n e M e i 1 8 7

Hanr Ops&wjr la dirrcirt1r van tri.1 Iiiutlltiui. voor Mllieuvuvrnugstt~lrbrri cia tnliinp drior L Vi l Iwnoemri tot hnoglcrmr riil!iciikurirlc en milieo.ccsn»n~it, liij nw W H YRII de parijd- pnttn In het lii~rimt voor cni Ikerttwnpeiivr1je H1~vloki en hei Voortlsc~truri v i i i de %lclmheid, &t van t4 tot r ~ i naPt i 6 fcbriir~a-i 1YKi in Mos- kou plrrhttt,rvonrl.

Onderzoek naar de

vernietiging

, zeldzame oever flora

EPE - De provincie Gelderland gaat een onderzoek instellen naar de achtergronden van de vemieti- ging van zeldzame oeverflora op de Oost-Veluwe. Gedeputeerde voor milieuzaken, Christine Stig- ter, heeft dit bekend gemaakt, In het college heeft zij haar collega Te Bokkel (die Waterschaps-zaken behartigt) om opheldering gevraagd. De zeldzame oeverflora van heken en sprengen op de Oost-Veluwe wordt volgens de Milieuraad Oost Veluwe en de ApeldoBrnse gemeen- teli ke bioloog, H. Cuppen bedreigd en d e schuld ligt volgens hen bij het Waterschap. Het schap zou onzorgvuldig omspringen met het onderhoud van de watergangen: o de oevers wordt specie en maaise P ge- dumpt, zonder oog te hebbenvoor de zeldzame begroeiing. Watergraaf R. Krol onderkent het probleem, maar betitelt de beschuldigingen als ,,ongenuanceerdn. Met name de landeigenaren moeten er voor zorgen dat de specie op de oevers wordt we ehaald, maar kennelijk staat men aarvoor niet in de startblokken.

'7 Het is de bedoeling dat medio augus- tus duidelijkheid wordt verkre en over deze zaak. Vanwege vakan f ies ziet het college geen kans op korte termijn maatregelen te nemen.

V o g e l a s y l e n i n G e l d e r l a n d :

Apeldoorn , 055-411173 Apeldoorn O55554807 Arnhem 085-424534 Arnhem 085-614473

A - b

i iVogelslt j u l i 187

l Voor en tegen jacht 'U wist misschien nog niet dat Nederland meer dan 33.000 jagers telt. Ze jagen allemaal voor hun plezier en reken maar dat ze lol hebben. De heren schieten op bijna alles wat beweegt. Het is hun teken van liefde voor de natuur.'

Voorstanders van de jacht denken daar anders over:

'Schieten komt pas op de tweede plaats. Waarnemen van wild, beheren van de fauna, de leefomstandigheden van de dieren.. . allemaal zaken waar de jager het gehele jaar door mee bezig is.'

Kortom, zoveel mensen, zoveel meningen. De tentoonstelling 'Voor en tegen jacht' geeft u de kans de argumenten van voor- en tegenstanders te wegen, uw eigen mening te bepalen. Vanaf 16 april 1987 t/m oktober 1988 in het Zoölogisch Museum te Amsterdam, Plantage Middenlaan 53. . . I -

eerste nummer van de jaargang het motto 'kleine vogel 1987 o. a, een overzicht van in grote mod' heeft de DBV,

G e l d e r s Landschap

De r e e ë n s t a n d i n Neder l and i s na de o o r l o g g e g r o e i d van e n i g e du izenden , d i e hoofdzakel i jk i n oos te lUk Neder land voorkwamen, t o t e e n g e s c h a t t e 22000-25000, v e r s p r e i d ó v e r a l l e p r o v i n c i e s , ( I n f o r m a t i e o n t l e e n d a a n " J a c h t e n Wi ldbeheer f l , 1983).

31)

DL BRIET VAN J. VOPIGL W.KL. RLACT \LI Epe, 15 auL;us Lus 1.387

B e s t e B o u c h e t t e ,

Terugkomend van e e n waa rdevo l l e gewe ; t e l i jke p l a n t e n - exc ix r s i e , waaraan vijf dee lnerners rnedededen (van de 800 gev~estel i j lce K.N.N.V.-leden), hoor i k d a t e r geen r e a k t i e op j e b r i e f i n d e - v o r i g e Natuurlr lanken i s biniiengekomen. En je s c h r i juen i s een rea1:tie waard! I f i s s c h i e n kenmerkt h e t s t i l z w i j g e n bvel h e t k a r a k t e r van onze v e r e n i g i n g : s t i l l e bewonderaars van de n a t u u r .

Of zou e r t o c h nog i e t s a n d e r s z i j n ? I n h e t b e g i n van do z e v e n t i ~ e r j a r e n s t o n d d e 1t.N.N.V. a a n de b a s i s van de p r o v i n c i a l e e n r e g i o n a l e m i l i e u f e d e r a t i e e n voor zove r i k weet d r a a i e n KoN*NoV.-ers nog op v e l e p o s t e n mee. I k behoe f , zonde r a n d e r e n t e k o r t t e doen , a l l e e n x a a r t e denken a a n h e t werk van ?oke Vink e n Wenk Menke i n d e r e g i o n a l e rni l ieu- r a a d , d i e weer i s a a n g e s l o t e n biJ de G e l d e r s e M i l i e u f e d e r a t i e .

S Toen d e IC.N,N.V, v o r i g j a a r e e n na tua rbesche r in ingsdag i ~ c t be1an;;wek- kende s p r e k e r s i n A r t i s o r g a n i s e e r d e , waren e r twee l e d e n u i t Epe. Van d e schreeuw om e e n a n d e r b e l e i d e n een a n d e r e p l a a t s van de n a t u u r - bescherming i s n i e t v e e l over-gekomen. Toch z u l l e n we lnnde l i , j l . weer p r o b e r e n om a a n d a c h t s a n d i t a l l e s ove rhee r sende v ra_ t l~ ; s tuk t e schenken* 1'4isschien wat p r o f e s s i o n e l e r dan e e r s t : K. N.N.V. - e r s tiiri::ieren n i e t g r a e g a a n d e weg e n denken doorgaans d a t p o l i t i e k n i e t mag. l faar onze b e s t u u r l i j k e , d u s p o l i t i e k e organen z u l l e n de voorwaarden rnoeten scheppen voor e e n ~ i i i l i e u b e ~ v u s t b e l e i d .

I n de d o e l s t e l l i n g e n van onze v e r e n i g i n g s t a a t s e d e r t 1 9 0 1 h e t ve r - mee rde ren van de k e n n i s d e r n a t u u r ( n a t u u r s t u d i e ) voorop , r,lasir zelcer wordt de d e r d e s t e l l i n g : h e t b i j d r a ~ e n a a n h e t behoud e n h e r s t e l van n a t u u r - e n l a n d s c h a p n i e t a l s bcwagen beschouwd,

En t o e n kwam IlLilieuuorg i n Epe. Een v e r e n i d i n g , d i e z e e r naarclevol lcan z i j n voor h e t m i l i e u i n de e i g e n gemeente Epe, inaar :laar ook a n d e r e zaken e e n r o l s p e l e n , waarbij n a t u u r o t u d i e n i e t a a n t c pas b.,lloef.l; t e 1~ornen. I k ben b l i j , d a t h e t afdel.inl;sbe:;tuur p o s i t i e f h e e f t , , e r e a g e c r d , d a t e e n a a n t a l KaM.N.v.-ers e e n p o s i t i e v e r o l s p e l e n i n ' l i l - i euzo rg , maar v o o r l o p i g z a l i k a l s b e l a n g s t e l l e n d e a a n de k a n t s t a a n .

Onderzoek n a a r d e n a t u u r l i j k e waarden van onze oiri~eving; b e h o e f t d e i n z e t vun onze l e d e n . T e g e n w o o r d i ~ e b e s l i s s i n g e n worden minder genomen op grond van g i s s i n g e n dan op t a s t b a r e gegevens. En d i e s u l l e n wY a l s K.N*N*V* mede kunnen p roduce ren . Voora l de r e s u l t a t e n van de onder- zoelten, d i e i n d e werkgroepen van d e a f d e l i n g p l a a t s v i n d e n , z i j n i n d i t ve rband z e e r waardevol . De voor soiri~~iige l e d e n "s tornme" 1:jsten waarnemingen, of d i e nu een s p i t s m u i s j e , e e n v u u r v l i n d e r t j e , e e n l;r.ansuviert j e of e e n d a s s e n b u r c h t b e v a t t e n , zijn zo be langr i Jk i n h c t h e l e ecosys teem, d a t z e e e n r e g e l r e c h t e bijdrage l e v e r e n t o t de k e i h a r d e ar{;u~ncnten n a a r d e o v e r h e i d t o e om hun m i l i e u , Òns m i l i e u d u s , t e beschoriaen.

Daarorii b e t r e u r i k h e t d a t v o o r ' d e p l u n t e n s t u d i e - e x c u r d e i n e i g e n r e g i o , d i e i k a a n h e t b e g i n van deze b r i e f b e s c h r e e f , raaar d r i e Epennren kaamen opdagen,

Over onze l a n d e l i j ke n a t u u r b e ~ ~ c h e r m i n g s c o m m i s s i e zou i b j e l a n g e v e r h a l e n kunnen v e r t e l l e n . I4aar v o o r a l : wat k o s t h e t e e n i aoe i t e om docde rnensen op dc b e s t u u r s p l a a t s e n t e k r i j g e n . /Sn hel: zou i?ii,j s p i j t e n , a l s d i e g o e i e n uitwijlren n a a r een p l a a t s e l i jlre v e r e n i g i n g .

Voor de vo lgende l a n d e l i j ke n a t u u r b e s c h e r ~ z i n g ~ ; d a g , vcrrnoedeli,jk i n f e b r u a r i 1988, heb i k nog tvfee p l a a t s e n i n d e a u t o vrij.

Hierbij e e n r e a c t i e op de b r i e f van J, R o u c h e t t e , waarorr, gge- v r a a g 6 i n Na tuurk lanken v a n mei/ j u n i j l . I k v i n d , d a t J , R , volkomen ge l i jk h e e f t , van u i t zijn g e z , i c h t s p u n t bekeken. J .B . 's *. zienswijze w i l i k , p r i n c i p i e e l / c o n s e q u e n t noernen. Verve1em.d. i s a l l e e n , d a t e r v e l e i n v a l s h o e k e n zijn. Het ge l i jk l i g t dan ook n i e t i n h e t midden maar e r i s mbbr dan é é n gel.ijk., Z o Iijlcl-, - h e t mi j h e e l goed t e ve rded igen . waarom iemand. geen l i d wordt v a n de Eper M i l i e u z o r g ook a l i s hij KJNV-er. I n 1945 of 1946 werd i k l i d van de NNV - l a t e r werd d a t KNNV, IZr werd l i d omdat i l r b e l . a n g s t e l l i n g had v o o r nat .uurl i jke 1zi.s- t o r i e e n v ia . de bTNV k e n n i s wil-de opdoen e n ~ ~ i t , b r e i d e n . Daar- t o e was de NNV de aangewezen c l u b , Had i k meer k>elangxtel.Ling gehad voor s c h a k e n cf postzege:l .s ve rzamelen , dan was i.lr l i d v a n e e n sch.aak- of pos+tzegel . -club g.eworden. Mijn hobby was n a t u u r k e n n i s ve rzamelen , vrat na tuur l . i jk ook l i e f d e voor en be- t r o k k e n h e i d t o t de n a t u u r i n h i e l d . Zo werd i k ook l i d van Nat.~~.urmonv.menten, onidat i k t é a e , ~ h e t v e r l o r e n gaan va.n bel.angrlijke n a t u u r t e r r e i n . e n ben. I k . v ~ e r d l i d v a n Vogelbescherming, omdat i k : t egen , h e t u i t r o e i e n v8.n v o g e l s ben. I k werd l i d van K r j - t i s c h F a u r ~ a b e h e e r , omdat i k t é ~ e g pl.ezi.er j a c h t ben. I k werd l i d . van MiJ.i.eu.defensie, oni- d a t i k t é g e n m i l i e u v e r o n t r e i . n i g i n g ben. I k ; w~erd l . i d van P r o v i n c i a a l Lsxndschap, 0~iida-k i k t,'eg@n., . . . . . z i e boven. ( I l r v e r o n d e r s t e l - , d a t de mees te KNNV-ers van bovengenoemtle v e r e n i g i n g e n wel I.id zul. len zijn). Bovendien werd i k C I O ~ ri.og l . i t 3 van e e n a a n t a l ver'eni.gi.ngen op p o l i . t i e k niaatscbappel.ijk t e r r e i n . . Wat b l i j k t nia, d a t a l l é é n d.e JCNNV rn.iJri. hobby-clz:b ix en a l d i e a n d e r e vereni.giri .gen e r zijn orri t e beschermen, t e be- s t r i j d e n , t e ' beh.ouden, t e b e v o r d e r e n enz. enz. Kortc'm, mij11 u St;rij dl1 v o e r i k wel v i a a.ndere ~ e r e n i g i r ~ g e n e n n i e t viw de KNWV. O~vtnx5.gen.~;, i .n de 3KNNV-c.t;atu,ten s t a a t o.a. ( z i e ~ a b u r a ) : l1doe1 van de ve ren . ig ing i,.i h e t meewerken a a n de bescherming v a n rzatu.ur s n l a n d s c h a p enz. enz.!' De KKNNV 1~i.n-t~ 2,o n.cl en clan zijri strem wel horen . Maar we zijn &eer. ~tri jCl.groep. J r B . vc!r\ivijt. de KNbTV ( of b e d o e l t hij de KNKV-ers?) :2.~.lrshej.d. Mifìsch.ien h e e f t h.ij wel geli jk. Roevecl. mensen bek)k)en op de oprcep van de r e d a c t i e om op J.B, 1s b r j e f t e r e a g e r e n gereageerc l? I k ben benieuwd.

F.L.vcrl.r! Nocirden, 7 j u l i 190j7.

Er i s e e n ~ n g e s c h r e v e n ~ ~ w e t " bij de k r a n t , d a t a ls e r é é n iemand r e a g e e r t op e e n a r t i k e l , h e t e r z e k e r ' 0 hadden w i l l e n doen, maar h e t n i e t deden! We hadden d i t a a n t a l i n onze k r i n g hoger g e s c h a t . W61 hebben z i c h d r i e nieuwe l e d e n u i t KNNV-kring a l s l i d bij M i l i e u z o r g Epe gemeld!

Uogelclars, opgelet ! De A t l h s - van de Nederlandse Vogels versch iJn t i n november !

I n november 'verschí j n t b i j SOVON de tangvetwachte At1 as van de Nederlandse Vogels ,.)iet ve rvo lg ,op de A t l a s van de Nederlanlse Broedvogeis. ~ o ' n v i j f - dul zend vogelaars hebben gegevens Voor de nteuwe:.Atlab.aafl~elevèrd;:?ei~j kunnen zich h e t r e c u l t aa t , een gebonden boek van. ru im 600 b ladz i jden, zeer voor- d e l i g aanschaffen.

Wet v e l donderzoek van h e t At1 as p r o j e c t voor Winter- en Trekvogel s duurde v i j f j aa r , van oktober 1978 t o t en h e t september 1983. Maandel i jk werden de 1767 at lasb lokken geïnventar iseerd op vogels. Een un ikk . p ro jec t : nog nergens t e r werel d i S.. zo' n g roo tscha l i g onderzoek opgezet en ui tgevoerd. De deel nemende vogelwerkgroepen en i n d i v i d u e l e vogelaars zorgden voor ca. 220.000 ingevulde waarnemingskaarten met een t o t a a l van maar l i e f s t 5 m i l - j oen waarnemingen. Het CBS verzorgde de automat iser ing van d i t g igant ische gegevensbestand. I n t o t a a l werden gedurende h e t onderzoek 426 vogelsoorten en gemakkel i j k t e herkennen ondersoorten vas tges te ld . Gerekend over de 60 onderzoeksmaanden betekent d i t d a t h e t basisbestand u i t ca. 20.000 vers p r e i d i ngskaarten bestaat . Ten behoeve van de At1 as van de Neder1 andse Vogels i s d i t basisbestand bewerkt t o t een s e t van maximaal 12 kaarten per soor t , voor e l ke kalendermaand een verspre i d i ngs kaar t , waarbi j de gegevens u i t de v i j f a f z o n d e r l i j k e onderzoeksjaren z i j n samengevoegd. Van de 197 soorten, d i e gedurende h e t he le j a a r kunnen worden waargenomen, z i j n 12 kaarten afgebeeld; de 55 soorten zomervogels en wintervogels kregen e r 9. Schaarse, zeldzame en zeer zeldzame vogels moeten h e t doen met 3 kaarten, r e s p e c t i e v e l i j k 1 k a a r t j e en een tabel i n p laa ts van een kaa r t . B i j soor ten d i e i n de A t l a s minder dan 12 kaar ten k r i j g e n , wordt de gewonnen ru imte vaak benut voor spec ia le k a a r t j e s met opmerkel i jke verspreidingsbeelden u i t a f z o n d e r l i j k e onderzoeksmaande f voor diagrammen met gegevens over door- t r e k o f aantalsveranderingen. ? n de begeleidende t e k s t wordt u i t l e g gegeven b i j de verspre id ingskaarten. Verder wordt aandacht besteed aan trekgedrag en ecologische e isen en wordt ingegaan op h i s t o r i s c h e gegevens o f b i j zondere ve rsch i j nse len d i e i n de l oop van h e t p r o j e k t worden waargenomen. Bovendien wordt per vogelsoor t een s c h a t t i n g gegeven van h e t aanta l vogels da t t i j d e n s h e t p r o j e c t i n ons land voorkwam, waar moge l i j k aangevuld met een v e r g e l i j k i n g ten opz ich te yan h e t broedvogelonderzoek en met actuele ont- wikkel ingen. I n een aanta l in le idende hoofdstukken wordt h e t voorkomen van vogels i n Nederland samenvattend besproken, waarb i j wordt ingegaan op a l l e r - l e i f ac to ren d i e daar i nv loed op ui toefenen, zoals landschapsstructuur en weerqaesteldheid.

Voor w ie i s de A t l a s van de Nederlandse Vogels bedoeld? De A t l a s i s een vraagbaak zonder weerga, van g roo t belang voor vogelstudie en vogelbescheming, maar ook voor overheden en planologen. D i t SOVON -boek vormt een aanvu l l i ng op vogelgidsen; na de i n fo rma t ie over h e t u i t e r l i j k van vogels i s nu eenvoudig t e vinden waar de vogels t e z ien z i j n . Het i s dan ook een onmisbaar naslagwerk voor ieder d i e w i l weten welke vogels e r i n de omgeving leven, o f i n vakant ie- o f ex'cursiegebieden voorkomen. Leden van SOVON en waarnemers, d i e i n de per iode van 1978-1983 aan he t A t l a s p r o j e c t hebben meegewerkt ( i nd i v iduee l o f a l s l i d van een vogelwerkgroep), be ta len s lech ts f39250 ( i n c l u s i e f f 7,00 verzend-en verpakkings- kosten). Na 31 december 1987: f '42,50.

Z Ò b e s t e l t u de A t l a s van de Nederlandse Vogels. Maak h e t bedrag over op postbank 290.59.88, t.n.v. SOVON i n Arnhem, onder vermelding van "A t l as " en nummer van h e t A t lasb lok 'waarover u gegevens hebt v e r z m e l d .

Ex t ra voordeel: Vogelwachten en vogelwerkgroepen d i e voor meer leden t e g e l i j k b e s t e l l e n , be ta len minder portokosten. Bovend+en: Op de l a n d e l i j k e Dag (12 december 1987, de Reehorst, Ede) i s de meeneemprijs f 32,50.!

I n h e t v o r i g e nummer vroeg i k me a f wat e r t e r e c h t zou komen van i n de ( v o o r ) zomer v e r z e t t e p l an t en . Nu, i k heb voor mijn ( t o e n nog) bijna maagdelijke t u i n dankbaar geb ru ik gemaakt van h e t aanbod van E l s Koopmans i n deze r u b r i e k en i k moet zeggen: de b e r g c e n t a u r i e , h e t l ongkru id en de bosooievaarsbek s t a a n e r prima bij, terwij l de m a r j o l e i n en de g e l e ganzebloem b l o e i e n da t h e t een l i e v e l u s t is. Maar we moeten e r natuur l i jk wel meteen bij bedenken da t deze koe l e n a t t e zomer een bondgenoot i s voor l a t e p l a n t e r s .

E l s Koopmans deed ook de s u g g e s t i e om vraag e n aanbod u i t t e b r e iden t o t zaden. Het k o s t even w a t aandacht en tijd, maar h e t i s een goed i d e e om, v o o r a l van p l a n t e n d i e z i c h moeilijk l a t e n scheuren , bijtijds wat zaad t e winnen.

Gevraagd Aangeboden --F _I

r e c h t e g a n z e r i k wi lde c l e m a t i s p i j lk ru id

jonge p l a n t e n v.d.gele l i s waterweegbree wi lde muurbloem adderwor te l

Zaad van:

wede ( een 2- j a r i g e kruisbloem een v e r f p l a n t met g e l e bloemen en hangende zwarte hauwt jes ) .

schorseneer ( e e n 14 meter hoge composiet met g r o t e g e l e bloemen. Overblijvend) . ingesneden kaardebol .

beemdooievaarsbek. Een mooie 'l ' pi.j\krqi& p l a n t met g r o t e blauwe bloe-

men. Hij b l o e i t vrij k o r t en z a a i t z i c h e r g gemakkelijk u i t .

Opgaven aan : Henk Menke , Schotakker 3 8 8162 J E Epe. te1.05780-13010

OP EEN HOUTWORM

Een houtworm a t t e Nieuweraar een h e l e ee thoek i n h e t jaar. En kreeg hij knagend aan zijn k l i e k j e b e h o e f t e aan een zach t muziekje dan z e t t e hij met f r i s s e kop een vroli jk meube lp laa t je op.

Kees S t i p

ALS DL WIbIÏLRTclD INGAAT: LLZLW

U I T DE AFDELI NGSBIB1,IOTHEEJ ----"-- ( v o o r h e t l e n e n b e l l e n met E l s Koopmans-Grommé, B o n g e r d p l e i n l , Epe, t e l . 05780-12003).

Weer een k l e i n e g r e e p voor U u i t onze b i b l i o t h e e k , d i e g r a t i s v o o r e1.k l i d t e r b e s c h i k k i n g staat.

De Veluwe n a t u u r l i j k ? door d r s . H.E. van de V ~ e n . ---...-- D i t geruchtmakende g e s c h r i f t ove r behee r ' van de Vel-uwe door h e r i n t r o d u c e r i n g van w c l f , w i s e n t e n l y n x a l s a l t e r - n a t i e f voor de j a c h t , v e r s c h e e n i n 1975 bij de G e l d e r s e M i l i e u r a a d . We zijn nu 12 jaar l a t e r . I n t e r e s s a n t om d i t nu nog e e n s t e l e z e n en t e overdenken.

Water bodem, l u c h t . u i t de s e r i e Natuur er, Landschap, t i j& --d- s c h r i f t v o o r na tuurbehoud e n mi . l ieubeheer . Eveneens ru im 1 2 jaar oud. Hoe i.s h e t nu?

z e r k a d e l s ---*-p.,--- a lbums : ~ e ~ t ~ T e x e l Zomer De boerder i j

De b o n t e wei Winter De bloemen e n h a a r v r i e n d e n .

Een b e e t j e n o s t a l g i e ma.ar g e n i e t e n van de prima. v e r t e l t r a n t van. s c h r i j v e r s a . l s J a c . P. Thijsse,

Wat v i n d i k a a n h e t s t r a n d ? D r W.J,PrudlHomme v a n Reine -__.---m--_. -_U_-, Grima p l a a t j e s b o e k j 3

Wat Y-~--..-..---.IM.v---- v i n d i .k i n de duinen.? m.-.--i-* D r W. J. PrildlHornme van Reine ( p r i m a p l a a t j e s b o e k j e met ook v e e l i - n s e c t e n )

V o g e l t o c h t e n i r ~ , - d g l a g e l a n d e n . P. P a u l var, Laake e n Guido Burggra eve.

Een mzssa wande l ingen , f i e t s r o u t e s e t c . waarbij v o g e l s z i e n h e t d o e l i s , zijn i n d i t boek beschreven . Ze gaan door h e e l Neder l and en h e t l a g e d e e l van Vlaanderen e n zijr- v o o r z i e n v a n k a a r t j e s , f o t o ' s . Bij e l k e t o c h t wordt v e r t e l d wat U op deze r o u t e zou kunrlen z i e n . Een k o s t e l i j k boek! Om de h e l e w i n t e r t e g e b r u i k e n e n v e r d e r h e t h e l e jaar door.

Welke s t e r i s d a t ? W , Widman. Ned. bewerking J.C.Alders. ---w------

Voor de l a n g e , s t e r h e l d e r e h e r f s t a v o n d e n ! Met v e e l s t e r r e n k a a r t jes met p e r t i jd van h e t jaar de s t e r - r e n b e e l d e n d i e dan goed t e z i e n zijn. Boordevol met begrij- pe l i jk v e r t e l d e i n f o r m a t i e !

----.m- B e s c h e r m d ~ l a n t ---- e n e4n d i e r e n ( ~ a t u u r b e s c h e r r n i n g s w e t ) 1974. F r a a i i n k l e u r e n g m u s t , r e e r d b o e k j e met duide l i jke besch r i jv ingen v a n onze beschermde f l o r a e n f auna .

Was l e b t i n ~ ~ m a e . 1 . Bach. und Weiher? Ruk g e l l l u s t r e e r d boek over wa te rd i e r en en -p l an t en (géén v i s s e n )

Gall.enboek W.M. Docters van Leeuwen. A l b laderend i n d i t rijk g e i l l u s t r e e r d e boek ( u i t g a v e KNNv) z u l t U v e e l g a l l e n herkennen. Het i s h e e l goed mogelijk e t t e l i j k e h i e r v a n op naam t e brengen, hun ve roo rzake r s t e l e r e n kennen, kortom e r i n geyn te r e s see rd t e raken.

De l ands l akken van Nederland. ( v o l l e d i g ) . E . G i t t enberger -- e.a. Uitgave ~ N V -

De ,v~espvl i nde r s van N e d e m n b en ~ e l . R i e . Theo Zeeger-s. Uitg. Jeugdbonden voor Na tuu r s tud i e 1986.

Deze groep v l i n d e r t j e s wordt v o l l e d i g behandeld. I n deze t a b e l kan de i n v l i n d e r s g e ï n t e r e s s e e r d e vinden wat hg i n ande re werk jes t e v e r g e e f s zoch t , de j u i s t e kenmerken en namen van a l l e s o o r t e n wespvl inders .

De k r e k e l s e"n sprLnkhanen i n , de Benelux. M. Duym e n G.Kruseman. (Ui tg . KNNV.Volledia).

w , -

Ze zijn nog t o t i n oc tober t e v inden , deze i n t e r e s s a n t e i n s e c t e n met hun f r a a i e vormen, v e l e r l e i g e l u i d e n en gewoonten. Ook i n een eenvoudiger vorm als NJN-tabel beschikbaar .

M i I i e u z ~ r ~ nemeente E D ~

(IET l i g t een bewogen jaar a c h t e r onst t . Dat kan de Mil ieuzorg Epe wel zeggen. De k l e i n e groep a c t i e v e l e d e n en de

ge lukk ig g r o c e r e groep sympathisanten hebben n i e t s t i l g e - ze ten. Drie nieuwe l e d e n werden ingeschreven. Het meest op h e t i n t e r e s s e g e b i e d van de KNNV l i g t h e t succes d a t behaald is t.a.v. een t o t maisakker vomgebouwdlv e n bemest t e r r e i n t je bv de Rauwenhof f weg da t dankzij de opmerkzaamheid van Yvonne en Be r t Koster door een u i t s p r a a k van de Kroon weer i n de oude staat t e r u g moet worden gebrach t . We hopen da t d i t p r e v e n t i e f z a l werken voor andere t e r r e i n e n , want op h e t e c h t e h e r s t e l van deze maisakker t o t natuurgebied i s weinig hoop. Wat de waarde van een derge luk t e r r e i n , ge l egen i n de kwelge- b ieden van de Oost-Veluwe, be t eken t op n a t u u r h i s t o r i s c h ge- b i e d , kunt U u i t g e b r e i d l e z e n i n de a r t i k e l e n van Henk Menke i n d i t en h e t v o r i g e nummer van Natuurklanken. Een b e t e r e bescherming i s zee r noodzakelijk. Milieubescherming Epe h e e f t e c h t e r v e e l meer, da t haa r aandacht h e e f t , z o a l s gesche iden ophalen van h u i s v u i l , ophalen van rnilieugevaarlUke s t o f f e n , compostvaten, p r o t e s t t egen h e t naa r haa r mening o n t e r e c h t omhakken van beuken i n Vaassen en i l l e g a l e v u i l s t o r t . Het c o n t a c t met h e t gemeentebestuur van Epe i s een goede zaak, Nu maar hopen d a t de bevolk ing van Heerde ook a c t i e f wordt op mi l ieugebied!

Secr . Dorperveldweg 6 , 8162 NH Epe t e l . 05780 :2QO13

DAG - L W NACMTVLINDLRS 4 1

' \\g ~5% G. WLE ZAL Z f in OFL2.E OT?LEVINC* ?

We hopen, d a t v e e l l e d e n a a n t e k e n i n g hebben gehouden van de v l i n d e r s v a n d i t s e i z o e n . Ook waarnemingen van n i e t - dee lnemers a a n de i n s e c t e n g r o e p zijn welkom! Bijzcnder g e i n t e r e s s e e r d zijn we i n h e t voorkomen (wanneer, iaar , h o e v e e l ) v a n a t a l a n t a 1 s , d i s t e l v l i n 8 e r s a l l e p a r e l - m o e r v l i n d e r s e n p i j l s t a a r t s o o r t e n . Ook één e n k e l e waarneming j.s be langr i jk . Rupsen ook vermelden. Opzenden n a a r : E l s ~ o o ~ m a n s - ~ r O m m é , Bongerdp le in 1 7

8162 AW Epe. vóór l december a.s.

NLUSHOORNKLVLR Een opmerking van cnze buurvrouv~: "Een g r o t e zwar l i e p z e e r t r a a g door de t u i n ( i n Epe)". Het d i e r b l e e k h o n k v a s t , want de vo lgende d r i e dagen v e r - b l e e f hi j ,of z o a l s b l e e k , zij, e r nag. De te rn i ina t i e l e v e r d e de naam op: neushoornkever . D a t i k h e t d i e r n i e t meteen her - kende , kwam door h e t f e i t , d a t de hoorn op de kop rr.aar k l e i n was, nauwelijks i e t s om op t e merkeri. A l l e e n de manuiet j e s d r a g e n e e n f o r s e , gekromde hoorn op de I l n e u ~ ~ ~ .

De l a r f l e e f t i n h o u t , oo r sp ronke l i jk van e i k e n v i n zijn s t r e e k van herkomst : Zui.d.-Europa.. Met l l r ~ i n l t ( e i k e s c h o r s ) u i t Frankri jk werd hij g e i m p o r t e e r d e Toen d i t a1.s l o o i s t , o f i n 0nbrui.k r a a k t e , d r e i g d e de keve r weer t e verdwijnen. Nu v e s t i g t hij z i c h echter . i n zaagse lhopen e.d. M i s s c h i e n was ons exemplaar a f k o m s t i g u i t de w e r k p l a a t s van e e n aanneme? v l a k bij cnze t u i n e n . V o r i g J a a r v ~ n d Roe1 Panrie- koek e r é é n i n Harderwijk.

E l s Koopma n s - ~ r ornmé,

G E Z C j C H T :

C -r.-- Voor h e t onderb rengen van de u f d e l . i n g s b i b l i o t h e e k e n het. bijeenkomen van werkgroepen, h e t p l a a t s e n van e e n b i n o c u l a i r e t c . zoeken mre e e n rui.mte.

Het l i j k t ons i .deaa1 om e r g e n s , l i e f s t i n of vlakbi j h e t d c r p Epe ( e v e n t u e e l Heerde) eon e i g e n K.N.N.V.-hcnkje t e hebben, een f l i n k e k.amer of zol.der (mitx t,e verwarmen), is a l voldoende v o o r d i t d o e l .

Het i s een be langr i jke voorwaarde v o o r h e t goed f u n c t i o n e r e n van onze a f d e l i n g om een on tmoe t ingspun t t e hebber,, waar i d e e ë n kunnen worden u i t g e w i s s e l d , v o n d s t e n bekeken en a l z u l k e zaken meer.

Wie weet z o ' n r u i m t e of h e e f t z e l f e e n "kamer met vr i je opgangIt t e h u u r of t e n g e b r u i k e ? Opknappen moet met e n i g e h a n d i g e l i e d e n mogelijk zijn.

Denkt U e r e c h t e e n s o v e r e n gee f h e t door a a n de s e c r e - tari.s (05780-12673).

Het Bes tuur .

De waarnemingen zijn voor ve ran twoord ing van de waarnemer. L i j s t van waarnemers + a f k o r t i n g e n :

HvW=Henk van Woerden, A~S=Agnès Herweijer-Smit, EKG=Els Koopmans-Grornmé, EB=Egb. de Boer , OvdB=Otto v. d.Broeke, F B ~ F r a n s Bosch, HB=Han Bosch , Ml'/\, Henk Ilenke

do G ELS

A a l s c h o l v e r W 5 1 ex. zwemmend i n K i e v i t s v e l d E E' Appelv ink 11/6 ~ e t jongen, P a r k B e e k s t r a a t l E p e EKG

Bergeend 1 juv. ex. mogelijk a l v l i e g v l u g FB 6'7 z a t t e n noorden van h e t v e e r n a a r Wijhe.Even l a t e r zag i k t e n zui- den van h e t v e e r 2 ex. n a a r h e t noorden v l l e g e n . B r a e d g e v a l ?

Boomvalk 26/7 Rauwenhof f weg, Epe FB

B o n t b e k p l e v i e r 13./6 l a n g s de oever v . e . p l a s bij h e t OvdB K i e v i t s v e l d

29/6 p a a r t j e , a l a rmerend ,n ieuwe zand- EKG p l a s K i e v i t s v e l d

B o s r i e t zanger 13/7 3 zangpos ten r o n d ~ m s t e r ~ a t EKG nieuwe zandafg rav ing

B o s u i l 17/4 z i t t e n d op l tba lcon l tvan v o g e l h u i s OvdB i n e e n boom v. d.Bonenburg

B r i l d u i k e r z/!? 1 p a a r t j e H e e r d e r s t r a n d EB ?/S i p a a r t j e i n p l a s t . h . v . 0 e n e r d i j k . E B

i Zo/? l $ H e e r d e r s t r a n d

Canadese g a n s 12/6 1 ex.met jongen l a n g s h e t wa te r 0vd.B i n h e t g r a s kg Za lk

D r a a i h a l s 21/4 Ape ldoorn ,go lvende v l u c h t a l s Wessel S lob van e e n s p e c h t

Europese k a n a r i e 10/6 1 e x . l u i d z ingend ontdekt..De vc- FB g e l maakte vanaf de zangpost ook de kenmerkende b a l t s v l u c h t met hoogopslaande v l e u g e l s . Ondanks h e r h a a l d e bezoeken s l e c h t s één- maal gezien.Tongerenseweg, Epe

Flamingo 13/7 f o u r a g e r e n d i n u i t e r w a a r d e n bij EKG I Wijhe (Noord Veluws Dagblad)

Gele k w i k s t a a r t 24/5 2 & x . ~ o n ~ e r e n s e w e g , W i s s e l HB+FB

Grauwe g a n s 21/5 8 e x . v l i e g e n d i n NW-richting FB Over Burgerenk , Epe

Groece s p e c h t 7/11 G r o t e g e l e kwikst .21/6

Grc$te k a r e k i e t 9/6

G r o t e l i j s t e r 29/3

Kolgans

Mandarijneend 14/6

j u n i

2./7

Nijlgans 19/6

Oever loper W . 5 21/6

2/7

R o o d b c ~ r s t t a p u i t l?/?

T j i f t j a f 7/4

T o r t , e l d u i f 29/6

T o r e n v a l k 18/7

Tongeren , gehoord OV dB

p a a r t j e ( o f s.d.+ l juv.) d u i k e r Exc.gewest. Veenweg, Wisse l

R i e t k r a a g , Hoophuizen EKG

4 ex. Weiland bij bos van Rauwen- OvdB hof f

Bos van Windesheim OV dB 1 ex. b o s van Tongeren OV dB (gehoord+nestholte)Kopermolen EKG Ems t Deze zeldzame e n voor Neder land Exc .Vogelbe- vrij nieuwe ( b r o e d ) v o g e l werd scherming door A d r i e H o t t i n g a on tdek t . S l e c h t s een k l e i n d e e l van de e x c u r s i e g a n g e r s h e e f t h e t d i e r t j e gehoord e n gezien.Bq b e g r a a f p l a a t s i n Tongeren. Ondanks h e r h a a l d e bezoeken s l e c h t s éénmaal g e z i e n . FB.

1 ex.met jongen l a n g s h e t wa- OV clB t e r i n h e t g r a s bU Za lk . (Zeer bijzonder. Kan iemand deze waarneming b e v e s t i g e n ? FB.)

1. fl Landje van Jonker M i r e i l l e de' Heer

ad. + jongen, omgeving Torenweg EKG Ep E.

Juv. ex. Beek bij t l J o n k e r l v , Wissel EKG

pa-ar t j e met m i n s t e n s 3 jongen bij EB p l a s z u i d van Welsum

2 ex. K i e v i t s v e l d EB e n 26/7 1 e x . K i e v i t s v e l d FB 6 ex. H e e r d e r s t r a n d EB

2 of 3 bewoonde nesten.Nieuwe Exc. KNNV z a n d p l a s K i e v i t s v e l d z i e nog maar 1 bewoond nes t , rnaar EKC d i t wordt t e l k e n s docr meerdere oeverzwaluwen v e r d e d i g d t e g e n w i t t e k w i k s t a a r t j e s . Wi l l en d i e zo In n e s t h o l t e k raken? cp de door E l s genoemde p l a a t s FB worden 2 n e s t h o l t e n d ruk bevlo- gen. I n de opening van & & n e r v a n l i g g e n 3 jongen i n de zon.

p a a r , heid.e Welna FB

o v e r a l i n Tongeren e n Epe OvdB gehoord

bij Em8terga.t -t bij v i s v i j v e r s , 2 EKG p a s t e n

z i t t e n d op p a a l t j e a.d.Dorper- AHS veldweg(n0g n o o i t i n d i e b u u r t g e z i e n ! )

V i s d i e f

Vlaamse g a a i 9/6

Wielewaal 29/6

Wulp 14/6

I J s v o g e l 30/5

Zwarte s p e c h t 7/4 30/4

Zwarte wouw 16/6

PLPblTEN Blauwe w a t e r e r e - 21/6 pr i j s

Getand v l o t g r a s 21/6

Gro t e r a t e l a a r 21/6

I J s s e l t . h .v . a f s l ag Veessen OV dB 1 ex. Kolk bij Hattem EKG

l l p l u k t l l v l i e g v l u g g e huismus u i t EKG onze k l imop e n p l u k t hem u i t '

e l k a a r

niet jongen, v i s v i j v e r s Ernst EKG

p a a r met m i n s t e n s 1 juv. Midden- M i r e i l l e d e r dijk, Nijbroek Heer

v e e r r e s t e n op Zwartewegje bij EB Venz

Tongeren OV dB Zwolse Bos, v l i e g e n d e n roepend OvdB

1- ex. b iddend boven ASO t e n zui - HB den van a f s l a g Vaassen

B e e k j e l a n g s l a n d van J o n k e r Exc .Gewest

B e e k j e l a n g s l a n d van Jonker Exc.Gewest

W i s s e l Exc.Gewest

Kanaa l nabij G e e r s t r . Vaassen Exc. KNNV. a c h t e r Oene

Hongaarse r a k e t 9/6 1 ex. Brakerweg Epe /~rns t (v r i j EKG zeldzaam)

K o r e n s l a 15/6 N a de vonds t van v e l e ex. op gen EKC k ~ n i l g r a s b u l t a a n de Boerweg d a a r nu nog 10-15 ex. De k a l e g r o n d om de b u l t i s met g r a s he- g r o e i d g e r a a k t en de k o r e n s l a kierrit d a a r n i e t meer. Nu a l l e e n nog ex. op de b u l t z e l f .

M i d d e l s t e duive- 28/6 Fumaria m u r a l i s , adven t ie :€ pl:xnt, FB k e r v e l Burgweg, Wisse l

W/ Moerasv~olfskl-auw 27/6 ri jke v i n d p l a a t s , Norel l iol tweg. MVJ Wittcamp

In e n r o n d h e t z e l f d e ven g r o e i t ook v e e l k l e i n e e n ronde zonnedauw.

IvI Op de w a l gegoo id door t t s c h o n i n g l t Exc .Ge7,vest beek W i s s e l , door Waterschap.

ITostoc prun:j forme a p r i l of Nostoc spher i cum, e e n ko lon ie - M a r j o l e i n vnrmend b.lauwwier. Deze w i e r e n E(oopmaria doen z i c h v o o r a ls g r o t e b a l l e n . ,

Ze komen a l l e e n voor i n z u i v e r wa- t e r . Visvi jvers Emst ( I-Ierik Menlne v o r d ze d a a r v o r i g jaar ook) . Deze v i jvers b e v a t t e n z e e r goed, schcon w a t e r .

P e r z i s c h e k l a v e r 22/6 o p s l a g v o g e l v o e r Epe ( v r o e g e r IGKG omgekeerdbloemige k l a v e r ) . Kl ein r o z e k l a v e r t j e waarvan de v l a g g e n v a n d e bl-oempjes onder z i t t e n e n de k i e l boven!

S c h e r p e b o t e r b l o e m 24/5 4 ex. VoPkomen s t e r i e l . , Geen s t a m p e r s of meeldraden aanwezig, De Irl.eirie bloemen :l eken vier.ta.1- l i g ; h e t vijfde bloernbl.aadje wa.s onder on-t wikkel-d, maar wel. aanws z i g . Kerl?.,skr:. Wisse l ,

R p i e s r a k e t

W e g d i s t e l

916 1 ex'. Brakerweg ~ p e / E m s t . Z v l d - EKG. zame a d v e n t i e f p l a n t .

22/6 Ocstravenweg EKG

L a n g s p r i e t m o t j e 15/6

Meikever 4/6

Neushoornkever 13/7 S t r a n g a l i a macu- 29/6 l a ta

S t r a n g a l i a quadr i -29/6 f a s c i a t a

Xylodrepa quadr i -27/6 punc t a t a

Zespennige waaier - 4/6

F r a n j e v l e k p l a a t M e s t s t r o p h a r i a 1 5/6

Agapan th ia v i l l o s o v i r i d e s c e r ì s , Exc. i n s e c ten- Versche idene op b r a n d n e t e l , werkgroep v i s v i j v e r s Ernst.

S e s i a a p i f ornmis, g r o t e nac21tvli.n~ I I

d e r met doorschijnende v l e u g e l s , d i e p r e c i e s e e n g r o t e wesp l i j k t . Rups l e e f t i n p o p u l i e r e n wi lg . Visv i jvers ,

Nemophora degee r e l l a , op zonnig EKG p l e k j e I1Emstergatl1 'boven bramen dansend. D i t jaar e r g v e e l g e z i e n ook bv. op 27/6 bij de v i s v i j v e r s op b r a n d n e t e l e n braam.

e n k e l e ex. t u i n Epe, V lee rmuis e r Wanda a

a c h t e r a a n ! Koopmans

9 Ì30ngerdplein 2 , i n t u i n EKG

B o k t o r s o o r t d i e e r g op quadrifasci-EKG ata l i j k t . \ / i s v L J ~ e r s , E r n 5 t ( 3 er)

B o k t o r s o o r t met zwar t e d e k s c h i l - EKG den met g e l e v l ekken . Vi5vLj\/ei-s Ems'c

( k e v e r ) f a m i l i e v .d . aaskeve r s . Exc . insec ten - O r a n j e g e e l met zwar t e s t i p p e n . werkgroep

o fwe l kamperfoe l ieb loesemmot , EKG P t e r o p h u o r u s p e n t a d a c t y l a . B o n g e r d p l e i n , Epe. D i t mot j e l e g t e i t j e s i n bloemknop van k a m p e r f o e l i e . Rups j e e e t inwen- d i g e bloem op, Deze komt daa rdoor n i e t i n b l o e i ( z i e N a t u r a n r 3 van 1 9 8 6 ) .

s t o n d e n b i j e l k a a r op e e n p l a k EKG oude mest . Weiland Tongeren.

P o l y p o r u s l e p i d i u s

19/5 op oude s t r o n k , Langeweg EKG

S V e r m i l j o e n hou t zwam

7/6 op dood berkestammet j e , z e e r EKG ze ldzame, f e l r o o d - o r a n j e hout- zwam, Kroondomein bij t u m u l i t . h a v a Hertekampsweg,

Z O O G P \ L R E ~ ~ I

9 /7 Dwergmuis 1 ex. dood. Onder v i a d u c t , FB Molenpad, Epe

Dwergvleermuis 22/7 k raamkolon ie , B e a t r i x s t r .Vaassen, Zoogdier- werkgroep

22/7 kraamkolonie,Emmalaan, Heerde. I I

L a a t v l i e g e r 22/7 P e l z e r p a r k , Epe; Middels v l e e r - I I

m u i s d e t e c t o r gehoord, Rosse v l e e r m u i s 22/7 P e l z e r p a r k , Epe ; Middels v l e e r - I I

-- L W---- --

-7 -

V i35EH

Riv ie rdonder - 17/6 ze ldzame, beschermde v i s . De Exc. Regiona- pad s o o r t was n i e t bekend voor de l e Mi l ieu-

Oost-Veluwe. Gevangen i n r a a d b e e k j e i n Wissel .

Nagekomen waarnemingen. J . VOGF-L5 p:

Bonte v l i e g e n - 23/5 v e r d r i j f t g r o e n e s p e c h t door n i e t PG v a n g e r a f l a t e n d e d u i k v l u c h t - a a n v a l l e n

u i t omgeving van n e s t k a s t ,N ie r - sen .

-- . Goudplev ie r Z8/6 komt f l u i t e n d o v e r , omgeving ',. I

PG Bergweg, N i e r s e n .

- K l e i n e p l e v i e r jun i / 21- s ~ m s t e r g a t . D ive r se malen HvW j u l i g e z i e n , m i s s c h i e n broedpoging?

( Z i e b o n t b e k p l e v i e r . De c o m b i n a t j e van deze waarnemingen l e i d t t o t t w u f e l . D a t b e i d e s o o r t e n met e e n p a a r op d e z e l f - de p l a a t s e n i n d e z e l f d e t i jd aanwezig zijn, i s wel e r g t o e - v a l l i g . I k heb voor mjjzelf op 2 1 j u n i d a a r é é n b o n t b e k p l e v i e r g e n o t e e r d . Het i n de at las van de Neder l andse b r o e d v o g e l s be- s c h r e v e n b i o t o o p van de k l e i n e p l e v i e r komt h e t b e s t ove reen met de s i t u a t i e van h e t E m s t e r g a t / K i e v i t s v e l d . FB). Kuif eend 27/S 3 g e n 2 $2 Emste rga t HvW

Paap j e 15/7 3 e n Emste rga t HvW

Zwarte r o o d s t a a r t 14/7 p a a r + 4 jongen, i n d u s t r i e t e r - HvW r e i n E e k t e r v e l d

P a t r i j s 15/8 64- e 4- 3 jongen. R u i g t e Exc. Gew. f l o r . Wetering.Hoge Gulbroek, Heerde werkgroep

P L n m r H n- - ----- Aangebrande j u l i t o o r t s

A b s i n t h a l s e m 11/8 Bospaar d e s t a a r t 25/7

G r o t e r a t e l a a r

Adderwor te l j u n i

I

G r o t e weegbree 10 /8

Moeraszou tg ras j u l i

Muskuskaas jes - k r u i d

2/ 8

Muurs la 11/8

j u l i

G r o t e b o t e r b l o e m 1518 Dic h t b l a d i g f o n t e i n k r u i d

1518

Pijpt o r k r u i d 15/8

e i g e n t u i n , Vaassen , Deze HvW t o o r t s met e e n vreemde v u i l - b r u i n e b loemkleur i s e e n k r u i - s i n g t u s s e n de p a a r s e t o o r t s e n de z w a r t e t o o r t s .

Rauwenhof fweg H M Kla renbeek , e e n oude s t a n d - Exc .Gew. f l o - p l a a t s , r e e d s l a n g bekend r. r i s t i s c h e Spijkerman, Wilp ) . werkgroep

op e e n a n d e r e p l e k dan de mel- Ad Schou-tens d ing van Exc. Gewest. (Deze p l a n t van n a t t e s c h r a l e zand- g rond i s j a r e n n i e t meer i n d i t g e b i e d gevonden, HM).

Dorpsbeek, t u s s e n Leeuwerik- HM weg e n Kolthovenweg. Een nieuwe v i n d p l a a t s v a n deze t y p i s c h e b e e k o e v e r p l a n t . De g r o e i p l a a t s a a n de Boskampweg t e Epe i s bjj de bouw van de FQksscholengemeen- s c h a p v e r l o r e n gegaan.

plaht met b e b l a d e r d e aar, FB Pelzerkamp, Epe

' t Vossebroek 1-1 M

E lburgerweg, N i e r s e n PG

Hattumse molenbeek, omgeving PG N i e r s e n

' t Vossebroek . Bij de a a n l e g van HM de sne lweg i s e e n h o e k j e a l s na- t u u r t e r r e i n g e r e s e r v e e r d . Het i s n o o i t b e h e e r d e n daa rdoor e r g v e r - r u i g d , maar h e t b l i jk t t o c h nog s t e e d s e e n z e e r waardevo l l e v e g e t a t i e t e h e r b e r g e n , waarvan h i e r b o v e n e e n p a a r v o o r b e e l d e n .

Hoge Gulbroek , Heerde Exc. Gew. f l o r . werkgroep

I l I I l I 1 I 1 1

DD ESTOELEZ'M K -- c a n t h a r e l

Dencevcetzwam

7,adel zwam

2 ~ / 7 meerdere ex. a a n Bergweg bij N i e r s e n

19/8 Stecnderkomweg Epe

18/8 aan b e r k ; Epe d.orp

Adder 6/7 $! l e n g t e ca.50 cm. omgeving HvW Smi t sveen , Epe

Zandhagedis 6/7 e n k e l e volwassenen e n t i e n t a l - HvW l e n j u v e n i e l e n . S m i t tve-er i

Hazelworm 1S/8 op pad bij Smi t sveen , Epe Wanda ~ o o ~ m a n ;

Bosdikkop j e j u l i 06- g e l e c o m p o s i e t e n , N i e r s e n PG

Hor z e l v l i n d e r 28/6 o p v a l l e n d e , op wesp l i jkende HV W en11/7 n a c h t v l i n d e r , Emstergat

K l e i n e pare lmoer- j u l i op g e l e c omposie ten , N i e r s e n PG v l i n d e r

Rozenkever t j e 1 1 6 , na h e t maaien i n e e n s i n g r o t e PG a a n t a l l e n zwermend boven g r a s - v e l d , Nie r sen .

T i e n u u r s v l i n d e r l 4 / 7 i n h u i s , N i e r s e n PG

Gehakkelde 1S/8 op be rek lauw e n e n g e l w o r t e l Exc. Gew. f l o r . a u r e l i a Lage Gulbroek, Heerae werkgroep

Oproep actui a\\e \eden Z o a l s U i n de p l a a t s e l i j k e p e r s e n i n onze" e i g e n Natuurklanken g e l e z e n h e b t , i s e r v e e l gaande over de b e d r e i g i n g van onze zo kwet sba re kwelgebieden e n de beken, s p r e n g e n e n we te r ingen om Epe, Vaassen e n Heerde. Z i e o.a. h e t a r t i k e l van Henk Menke i n deze k r a n t !

Van g r o o t b e l a n g i s h e t daarom, d a t a l onze l e d e n e e n bijdrage l e v e r e n , w a a r u i t bl i jken kan hoe be langr i jk deze t e r r e i n e n zijn. I e d e r , d i e waarnemingen h e e f t gedaan van p l a n t e n , v o g e l s , i n s e c t e n ( l i b e l l e n bijv. ) z o o g d i e r e n , a m f i b i e e n , r e p t i e l e n , -R--

v i s s e n i n deze g e b i e d e n , wordt d r i n g e n d v e r z o c h t ze t e melden -- a a n de r e d a c t i e van Natuurklanken. -- A l l e e n met k e i h a r d e gegevens kan e r wat z i n n i g ~ t e r b e t e r e bescherming worden ondernomen. C o n t a c t a d r e s : B o n g e r d p l e i n 1, 8162 AW Epe. te1.05780-12083

BESTUURDERS LATEN ZICH INFORMEREN ffvD 20,6,88 I

Grote belan sie door Wisselseveen

EPE -Een excursie van de Regio- nale Milieuraad en Milieuzorg Epe door het Wisselseveen heefl. grote belangstelling getrokken Een dertigtal deelnemers verza- melde zich bij de Berghoeve ir Wissel om onder leiding van bio- loo drs. H.P.J.J.Cuppen het gebie i te doorkruisen en zich dool hem om bijzonderheden te later, wijzen. De heer Cuppen is als deskundig€ verbonden aan de Re ionale Milieu- % raad, een organisatie innen het Sa- menwerkingsorgaan Oost-Veluwe. Hij is tevens de samensteller van dal gedeelte van het structuurplan Epe. waarin de landschappelijke en na- tuurwetenschappelijke waarden van de gemeente Epe worden vast- gelegd. Drs. Cuppen had tijdens dr excursie als toeschouWers en -hoor- ders een aantal omwonenden, enige KNNV-leden, leden van de organi- serende organisaties, .n vertegen- woordiger van het Sint Anthonir Gilde, maar ook afgevaardigden van instanties, die in bestuurlijk opzicht met het gebied temaken hebben: het hoofd van het bureau Nationaal Landschap Veluwe, leden van dr Eper gemeenteraad en de wethoudex van ruimtelijke ordening.

Opzet van de avond was de deelnemers te wijzen op de gevolgen van de wateronttrekking in het Wisselse- veen door het Waterschap Oost-Ve- luwe. Het gebied zijn een tweetal beektypen te onderscheiden: de sprengen die ontspringen in een gegraven sprengenkop ergens in de stuwwalen die water opleveren dat veel overeenstemming vertoont met regenwater, en de kwelbeker, eigen- lijk een soort slootjes die men overal in het Wisselseveen aantreft; ziple- veren grondwater op dat als .kwelwater uit deslootkanten naar buiten

I treedt. Het merkwaardige feit doet zich voor, dat met de kwel ook mineralen als kalk opwellen, die het slmtmilieu verrijken en daardom een buffer vormen tegen de zure re-

gen. Een natuurlijk alternatief dus in de strijd tegen de zure regen.

BEDREIGING Het Waterschap Oost-Veluwe wil het water zo veel mogelijk en zo snel mogelijk afvoeren. De gevolgen daarvan zijn dat de bufferende werking'van het kalkrijke grondwater verloren gaat, dat de grondwater- stand wordt verlaagd en de moerasplanten ten grande gaan. Bovendien droogt de veenachtige ondergrond in, waardoor de voedingsstoffen die erin zitten vrijkomen; de humuslaag wordt snel verteerd en vooral de 'al- ledaagse' grassen profiteren daarvan. Typische moerasplanten worden door de grassen 'onder de voet gelopen', de kleur (en fleur) ver- dwijnt uit het weiland. Bij beide ty- pen beken is die ontwikkeling al begonnen of staat te gebeuren. Bij de anderhoudswerkzaamheden van het Waterschap wordt de bagger en het maaisel uit de beken op de over gegooid en niet af evoerd. Wil- de bermplanten wor d en daardoor als het ware bemest (er zit kunst- meststoffen in de bagger opgelost), waartegen de bloemen vaak niet be-, stand zijn. Zij zullen langzaam het onderspit delven.

VERRASSING Als 'bekroning' van de excursie ving de heer Cuppen een exemplaar van de zeer zeldzame rivierdonderpad, een vissoort die hij voor het eerst in de Eper beken opvigte. Talloze andere wat&nsecten werdenTe deerne- mers getoond; daarbij werd erop ge- wezeq dat deze dieren aangewezen zijn op specifieke beekjes waarin het water een behoorlijke stroomsnel- heid heeft. Door beekjes te verbre- den en verder uit te diepen (voor een betere waterafvoer) wordt dit leef- milieu ernstig verstoord; er is dan nog wel stroming maar te weinig voor de rivierdonderpad, het ber- mpje, de beekprik, de bonte beek- zwemmer en de beekschaatsenlo- per.

De hoge grondwater-and in kwel- gebiedeniser debet aan lanbdbouw- kundigemogelijkheden in die gebieden beperkt zijn; akkerbouw is onmogelijk, veeteelt is nauwelijks winstgevend. De inleider wees erop dat de Eper kwelgebieden zich er wel uitstekend toe lenen als natuur- ebied door boeren beheerd te wor- [i en. Als de gebieden onder de zgn. Selatienota vallen krijgen de boeren een redelijke vergoeding per hectare wanneer zij hun weilanden en beken planten . - - diervriendelijk - - -. beheren. De beheersovereenkomsten zijn een goede 'pleister op de wonde' tegen- over de matige opbrengsten. Als slotopmerking werd nog naar voren gebracht dat door het ontwa- teren van de kwelgebieden bovendien de hogere landbouwgronden uitdrogen waardoor kostbare bere- geningssystemen moeten worden toegepast. Zelfs de beuken op Ton- geren kunnen gevaar lopen te ster- ven. Dat dat gevaar niet denkbeeldig is, hebben de droge zomers van en- kele jaren geleden reeds bewezen.

KNiPSELS BLYOREND BY ART\I-(LL 'PAG. E 4

BEDRIJF ZEGT HERSTEL TOE

ICw ebied l r t v D in Wissel

oude staat EPE - Het loonwerkersbedrijf Lokhorst heeft, na een langdu- rig juridisch getouwtrek, toegezegd landbouwkundige verbe- teringen aan drie percelen in Wis~el weer ongedaan te zullen

l maken. De werkzaamheden, die al in begin 1986 werden uitgevoerd, werden zonder vergunning verricht en waren in strijd met het bestemmingsplan Wissel. Het bedrijf legde drainage aan en stortte flinke hoeveelheden teelaarde op een perceeltje met de bedoeling het maaiveld van het (natte) weiland 15 cm te verhogen. De percelen liggen in een kwelgebied, een kwetsbaar gebied waaraan een hoge landschappelijke en natuurweten- schappelijke waarde wordt gehecht. Aantastingen daarvan zijn daar uit den boze.

Al een jaar geleden werd de f ima Lokhorst door degemeente Epe aangezegd werkzaamheden stop te zetten en al verricht werk on edaan te maken op 7 een drietal perce en op de hoek van de Oost Ravenweg-Rauwenhoff- weg. Bet bedrijf schakelde een ad- vocaat in en daarmee begon een uri- dische procedure om een aan% i zaken: het gebruik van depercelkn [die van grasland waren omgezet in maisland), het ophogen van een der- de perceeltje, de aangebrachte drainage. In maart wees de gemeente Epe be- roepen van het loonwerkersbedrijf af waarin het was aangezegd 'het gebruik in strijd met de voorschriften van het bestemmingsplan Wissel te beeindigen' en aangebrachte drainage te verwijderen; een aanlegver- gunnin voor het ophogen werd ge- weJger$ Binnen vier moest de firma Lokhorst aangebrachte veranderin- sen. die niet hadden moaen aebeu-

Bij de Raad van State werd niet al- leen bero4p aan etekend tegen de besluiten van c! e gemeente Epe, maar - in afwachting van een uit- spraak op het beroep- tevens schorsing gevraagd van die opgelegde maatregelen, Woensdag deed de Raadvan Stateuitspraak over de ge- vraagde schorsing. Aan de vewe- ken van de firma Lokhorst werd niet tegemoet gekomen. Er moet nu echt wat gebeuren om het laaglandge- biedje in oude staat terug te brengen. Als antwoord op de laatste uit- spraak heeft het loonwerkersbedrijf inmiddels de gemeente Epe laten weten aan de slag te zullen gaan. Het heeft een voorstel gedaan hoe de herstellende werkzaamheden zullen worden uitgevoerd. Vandaa wordt o het Eper gemeentehuis g eraad- s i and in hoeverre akkoord kan word ge aanmet de rocedure zo- @s dc?n&cikhorst &wil uitvoe-

Fen, ongedaan maken, zÖno&g,on- de: politiedwang. Tegen de gemeentelijke beslissingen g nghet bedrijf in beroep bij deRaad \an State. In afwachtin daarvan \leven de omstandighe c? en in het

VMIPSLI-S BEilbRE\YD 0') ARTIKEL. OP P M - . 24 terrein zoals zii waren. I

Milieuraad luidt noodklok: b! 0. 2% 8~

WATERSCHAP

(Door Jelle Vaartles) APELDOORN - De zeldzame oeverflora van beken en sprengen op de Oost-Veluwe wordt bedreigd. Kilometers slootkant wordt bedolven onder grote hoeveelheden-bagger en waterplanten. Zeer schaarse oeverplanten als het bronkruid en het verspreidbladig goudveil zijn - in een tiidsbestek van drie jaar - zo goed als uitgestorven. Oorzaak is, dat het Waterschap Oost-Veluwe onzorgvuldig omspringt met het onderhoud van watergangen.

De Milieuraad Oost Veluwe luidde ren. Cuppen: ,,Op tal van plaatsen gisteravond de noodklok. De raad zie je in het veld de kwaliteit van na- deed dat op aanwijzingen van de tuur en landschap sluipend achter- Apeldoornse gemeentelijke bioloog, uit gaan. Het is een bron van zorg." drs. H. Cuppen. Vorige week kon een Hij zegt ook dat oevers van sloten en delegatie van de raad nog met eigen vaarten vaak ,,een laatste vlucht- ogen zien dat de zeldzame oeverflora plaats" vormen voor sommige plan- van de Verloren beek (Wisselse tesoorten om ,,te overleven in deze Veen) bij Epe zo goed als uitgeroeid tijd van overbemesting". is. Het Waterscha heeft bag er gedeponeerd op Be wettelij% be- NIET BEWUST schermde 'gagel' en zeldzame blau- Guppen zegt dat het waterschap' we knoopvegetaties. Naar schatting zichniet altijd bewust isvande ernst is hier tachtig procent van alle zeld- van de situatie. ,,Men.zegt rekening, zame planten verdwenen. te houden met de beestjes en de plan;? Dergelijke catastrofes hebben zich tjes. Maar ze hewen de kennis niet.?' ~ o k voorgedaan langs de Oekense Hij denkt ook dat het een ,,menta. beek en de Grote Wetering. Het Wa- ,teitskwestien is. Het schap ZOU wei? ' terschap richt ook aanzienlijke ken in het belang van de agrarië#.

aan langs het ~ ~ ~ l d ~ ~ ~ niet zozeer in het belang van het md Kanaal (kilometers lang); langs het lieu. Het deponeren van de bagger spoorlijntracé Dieren-Hattem OP enige afstand van de slootkyt (evenees kilometers lang); in het kost immers mber geld. :pl' beekbegeleidend bos te Wenum; op Het gaat hoofdzakelijk om de zoge-, bosanemoonvegetaties langs de naamde A-watergangen, de breder9 Beekbergsche Beek. sloten en sprengen die moeten zo<

gen voor voldoende afstroom. Spg- D m G E N D cie en maaisel dat op de kanten

De Milieuraad zal het Waterschap Oost Veluwe dan ook dringend ver- zoeken haar verwoestende praktij- ken te staken. Bovendien zullen de betreffende gemeenten op de Oost- Veluwe, die de beken en sprengen in beheer hebben, op de hoogte worden gesteld en verzocht om 66k druk op de ketel te zetten. Volgens Guppen is het Waterschap al diverse malen tevergeefs gevraagd om de zelzame flora aan de oevers van de watergangen te spa-

wordt gedeponeerd zorgt voor een rijkere ondergrond, waardoor aller? lei plante- en diersoorten van de meer voedselarme oevers verdwig nen. DeMeinere sloten en waterga* gen dienen overigens onderhoudeb te worden door de grondbezitters, Dat gebeurt veel kleinschaliger qn, primitiever (minder geautomati-. seerd), zodat hier minder schade op- treedt. Bij het Waterschap was vanmorgen in verband met vakanties, niemand voor commentaar bereikbaar.

'KWESTIE VAN TIJD9

Voorlopig geen redding van zeldzame hl V b

oeverflora 'g 87 APELDOORN - Het ziet er niet naar uit dat op korte termijn de zeldzame oeverflora op de Oost- Veluwe van een zekere dood kan worden gered. Het Waterschap Oost Veluwe ziet geen mogelijkheden om snel maatregelen te nemen. Aldus heeft watergraaf R. Krol bekendgemaakt. Krol onderkent het probleem, maar betitelt de onlangs gepubli- ceerde beschuldigingen van de Milieuraad en de gemeentelijke bioloog H. Cuppen als ,,ongenu- anceerd". ,,Op grond van het Gel- ders Waterschapsreglement deponeren we specie op de oevers van de beken en sprengen. Het zal best eens gebeuren dat er een zeldzaam plantje onder terecht komt. Maar veel landeigenaren dienen die specie dan direct te verwijderen. Zij staan echter niet direct in de startblokken.

AUTOMATISERING Krol zegt dat de automatisering van het onderhoud van beken en sprengen met zich mee brengt dat oeverflora soms wordt vernietigd. ,,Indien men hier vanaf wil, dan moet het onderhoud met de hand geschieden, maar dat kost teveel geld." De Watergraaf zegt dat de oplossing van het probleem tijd zal vergen. ,,We zuiien doen wat in ons vermogen ligt. Je moet niet vergeten dat een zeldzaam plantje in de ogen van de boer máár een plantje is. Er zal dus kennis over- gedragen moeten worden. " Krol pleit voor méér wederzijds begrip. ,,Milieumensen moeten wat meer begrip tonen voor de agrariër. Zolang er in Europees verband nog geen regelingen zijn voor produktiebeperking, moet de boer zo optimaal mogelijk zijn werk kunnen doen. "

.iQQ;2 'i' 1987 4.pdf · · 2015-06-17Knipsels Reacties (I en 11) op brief van J.Bouchette...

Documents

Transcript of .iQQ;2 'i' 1987 4.pdf · · 2015-06-17Knipsels Reacties (I en 11) op brief van J.Bouchette...