Investeringsprogramma harba lorifa

programma ‘Harba Lorifa’Investerings...verbindt Het Groene Woud met ’s-Hertogenbosch en ommeland!

Landschap van Allure Het Groene Woud

De Jofrahoeve

Esch

LandgoedDe Denneboom

BuurtschapDe Ruiting

Investeringsprogramma ‘Harba Lorifa’...verbindt Het Groene Woud met ‘s-Hertogenbosch en ommeland

april 2013

2 Investeringsprogramma ‘Harba Lorifa’

Investeringsprogramma ‘Harba Lorifa’ 3

Voorwoord

Voor u ligt het investeringsprogramma ‘Harba Lorifa!’ Een ambitieus programma met projecten dat Het Groene Woud met ’s-Hertogenbosch en ommeland verbindt. Het programma is opgesteld door de gemeenten ’s-Hertogenbosch, Vught, Haaren en Sint-Michielsgestel, Waterschap De Dommel, Brabants Particulier Grondbezit, Brabants Landschap, Fitt-Outdoor, Buurtschap De Ruiting en de provincie Noord-Brabant. Overheden, maatschappelijke organisaties en private partijen werken er in samen. De gemeente ’s-Hertogenbosch trad op als kwartiermaker voor de regio. De provincie was behulpzaam als ‘projectontwikkelaar’.

Het programma geeft invulling aan het verzoek en de adviezen vanuit de Streekraad Het Groene Woud, het Q-team en de provincie Noord-Brabant. Het doel is tot een samenhangend investeringsprogramma voor Het Groene Woud te komen; een majeur programma dat bestaat uit projecten die de relatie tussen de stad en Het Groene Woud verster-ken. Een programma dat de basis vormt voor een duurzame, regionale samenwerking tussen partijen in stad en land.

De Groene Delta opschalen naar Het Groene WoudSinds 2008 realiseert de gemeente ‘s-Hertogenbosch natuur- en land-schapsprojecten rond de stad. Het samenwerkingsverband staat be-kend als ‘De Groene Delta’. De doelen van De Groene Delta en Land-schap van Allure HGW sluiten nauw op elkaar aan. Ze zijn gericht op realisatie van projecten die de relatie tussen stad en ommeland verster-ken. Er is de laatste jaren fors geïnvesteerd in de kwaliteit van natuur, landschap, cultuurhistorie en recreatie. Steeds meer wordt met succes gezocht naar nieuwe economische dragers en samenwerking met part-ners vanuit landbouw, bedrijfsleven, zorg en onderwijs. Het werk aan De Groene Delta gaat de komende jaren gewoon door. Het Uitvoe-ringsprogramma De Groene Delta II 2013–2015 is in de maak.

In het Investeringsprogramma ‘Harba Lorifa’ ontstaat de mogelijkheid om vanuit de stad een extra accent te leggen richting Het Groene Woud. Het afgelopen anderhalf jaar gingen overheden, maatschappelijke or-ganisaties en private partijen in de regio met elkaar in gesprek. Het was een boeiende ontmoeting met een verrassend resultaat. De partijen met ieder een eigen belang bleken elkaar prima te kunnen versterken. Er ontstonden initiatieven en projecten die binnen een gezamenlijke, geformuleerde ambitie passen en een visie waarin de relatie stad en land nieuw leven is ingeblazen.

De partners hebben samen een langetermijnvisie ontwikkeld. Een vi-sie die via drie lijnen, structuren of thema’s Het Groene Woud met ’s-Hertogenbosch en ommeland verbindt. Het ‘Nieuwe landschap’ met in het oog springend een ware transformatie van het landschap rondom de nieuwe Zuid-Willemsvaart. Het Kanaalpark vormt een robuuste verbinding tussen Maas en Het Groene Woud en draagt bij aan een hoogwaardig woon- en werkklimaat. Het ‘Cultuurhistorische landschap’ waar de Essche Stroom de waterrijke drager is voor bevers en otters. Het centrale thema is beleving. Het is onlosmakelijk verbonden met de nieuwe invulling van historische buitenplaatsen, landgoederen en buurtschappen. En tot slot een ’Bewogen landschap’. Een spectaculair recreatieproject blijkt de motor voor een groenere regio en een schakel naar de Loonse en Drunense Duinen en Het Groene Woud.

Een eerste stap op weg naar een duurzame samenwerking!?De deelnemende partijen zien het Investeringsprogramma als een eer-ste stap. Uit de vele gesprekken en overleggen dienen zich al weer nieuwe kansen aan. Nog te groen voor een investeringsaanvraag. Maar wat in het vat zit verzuurt niet.

Realisatie van het project Boomkronenpad krijgt een grote spin-off naar groene, cultuurhistorische en recreatieve projecten in de omgeving. Dat levert kansen voor nieuwe projecten op. De realisatie van de Essche Stroom leidt nu al tot nieuwe initiatieven van burgers en particulieren in de omgeving. Het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart zorgt niet alleen voor een robuuste verbinding tussen Maas en Het Groene Woud. Het blijft private partijen en burgers uitnodigen om ook te investeren.

De kansen kunnen alleen verzilverd worden als er een duurzame sa-menwerking en continuïteit komt in aanpak van stad en land voor de toekomst. De gemeente ’s-Hertogenbosch is al actief met De Groene Delta. De huidige samenwerking wordt opgeschaald.

Belangrijk is om de gebiedsopgave rond de N65 te vermelden. Pro-vincie, gemeenten en vele anderen willen werken aan een betere en veilige doorstroming op de provinciale weg tussen Tilburg en ’s-Her-togenbosch. Het biedt kansen voor een landschappelijke opwaarde-ring van deze oude Napoleonroute. Daarnaast zet het in op goede en veilige recreatieve en ecologische verbindingen over of onder de weg voor fi etsers en bevers. Dit speelt vooral rond Het Helvoirts Broek. Aan beide zijden van de weg ligt een beekdal met enorme potenties. Natuurherstel moet in dit beekdal topprioriteit krijgen. Het perspectief is een uniek laagveenmoeras met schraallanden, zeggenmoeras en veenstroompjes. Het is een belangrijke schakel tussen De Gement, De Kampina en De Brand. Het gebied verdient het om ‘morgen’ met inzet van het provinciaal groenfonds gerealiseerd te worden!

‘Harba Lorifa’Hertog Jan zong in de 13e eeuw bij terugkeer in de stad na een lange, veldtocht ‘Harba Lorifa!’ Het staat geschreven in het offi cieuze volkslied voor Brabant. Er zijn vele interpretaties voor ‘Harba Lorifa’. De menin-gen van historici lopen uiteen. Vaak verwijzen ze naar een overwinning na een lange veldtocht of strijd. En zo voelt het proces rond ‘Landschap van Allure’ voor veel partijen misschien ook wel. Een lange en indrin-gende zoektocht naar een samenhangende visie tussen stad en land. Een proces dat soms frustrerend en dan weer inspirerend bleek te zijn. Er is nog een toepasselijke interpretatie van ‘Harba Lorifa’. Het wordt ook wel vertaald in ‘Het kruid staat in bloei!’ of ‘Het kruid brengt bloe-men voort’. De tocht van stad naar Het Groene Woud en vice versa leidde tot verassende initiatieven en projecten. Er ontstonden bijzon-dere verbanden tussen private en publieke partijen. Tussen burgers en maatschappelijke organisaties. Tussen toerisme en natuur. Tussen infrastructuur en natuur. Tussen voedsel en bedrijfsleven. Tussen water en landgoederen. Het voorliggende programma is hier het bewijs van.

Tot slot betekent ‘Harba Lorifa’ volgens sommigen ook zoiets als ‘Lof voor Brabant!’ De partners binnen het programma hopen deze woorden te kunnen uitspreken na de toekenning van de bijdrage door de provin-cie. Het is hopelijk een nieuwe stap op weg naar een bloeiende, regio-nale samenwerking tussen overheden, maatschappelijke organisaties en private partijen. De gemeente ‘s-Hertogenbosch staat opnieuw klaar om met de partners een bijdrage te leveren aan een hoogwaardige kennis- en innovatieregio in een groene, aantrekkelijke omgeving.

G

N

DI

Legenda

De Groene Delta

Landschap van Allure Het Groene Woud

Investeringsaanvraag ’Harba Lorifa’

Regio Noordoost-Brabant

Overige

Gebiedsversterking Oostelijke Langstraat (GOL)

Gebiedsopgave N65

Dynamisch Beekdal van de Aa

GND

I

Regionale samenwerkingsverbanden

Hertog Jan van Brabant


1. Inleiding en achtergrond 7

2. Aanleiding en doelstelling 9

3. Concept 11

Project op een rij 15

Project 1.1 kanaalpark Zuid -Willemsvaart van Maas tot Aa’s 16 Project 1.2 Moestuin en groen theater voor ‘s-Hertogenbosch 18 Project 2.1 Beleving Beekdal Essche Stroom 20 Project 2.2 Transformatie Buurtschap De Ruiting 22 Project 2.3 Historische landgoederen en buitenplaatsen 24 Project 2.3.1 De Denneboom 24 Project 2.3.2 Haanwijk 26 Project 3.1 Boomkronenpad en Streekbelevingscentrum IJzeren Man 28

4. Financieringsplan 31

5. Besluitvorming tijdens de uitvoering van het project 33

6. Fasering en planning tussenresultaten 35

7. Projectbeheersing 37

8. Beheerplan 39

Inhoudsopgave


1. Inleiding en achtergrond

De uitdagingIn de ‘Ontwikkelingsvisie Het Groene Woud 2012–2025’ ligt het accent op ‘versterking door samenwerking’. Samenwerking is een essentiële randvoorwaarde om te komen tot ruimtelijke kwaliteit in de breedste zin van het woord. Alleen door samen te werken is een ecologisch, econo-misch en esthetisch hoogwaardige ontwikkeling van de regio mogelijk.

Het investeringsprogramma ‘Harba Lorifa’ gaat de uitdaging aan om de bestaande samenwerking en ambitie rond De Groene Delta op te schalen. De ambitie strekt zich uit tot een ruimere groene mantel om ’s-Hertogenbosch. De gemeenten Vught, Sint-Michielsgestel en Haaren maken er geheel of gedeeltelijk onderdeel van uit. De samenwerking is gevonden in een publieke, private en maatschappelijke organisaties. Naast de gemeenten doen Waterschap De Dommel, Brabants Particu-lier Grondbezit, Brabants Landschap, Fitt-Outdoor en Buurtschap De Ruiting mee. Gezamenlijk investeren zij in een samenhangend pro-gramma van zeven majeure en aansprekende projecten en geven ze invulling aan de opgave Het Groene Woud te verbinden met de stede-lijke regio van ‘s-Hertogenbosch én het rivierengebied van de Maas. Dit biedt de volgende kansen:

1. Het realiseren van nieuwe allianties. Overheden, onderwijs, bur-gers, ondernemers en belangenorganisaties werken aan een ge-zamenlijke ambitie door het uitvoeren van concrete projecten die bijdragen aan de verankering van De Groene Delta in Het Groene Woud.

2. De nieuwe allianties ontwikkelen nieuwe verdienmodellen. Deze zijn momenteel hard nodig voor het ontwikkelen, uitvoeren en be-heren van kwaliteit en allure in het landschap!

3. Innovatie van het landschap. Transformatie van een onaantrekke-lijk stadsrandlandschap rond de A2 en de nieuwe Zuid-Willems-vaart biedt kansen voor het ontwikkelen van een hoogwaardig en functioneel stadslandschap waarin natuur, landbouw en de stad op vernieuwende wijze samenkomen. Natuurliefhebbers, boeren en burgers werken samen rond projecten en participeren in gebieds-ontwikkeling.

4. Het stevig verankeren van de historische vestingstad ‘s-Hertogen-bosch met de rijke geschiedenis in de regio. Van bijzondere cul-tuurhistorische gebouwen, de sporen van Napoleon, de linie van 1629, landgoederen en buitenplaatsen en natuurlijk de kleinscha-lige en waardevolle cultuurlandschappen van Het Groene Woud. Oude relaties en verbindingen tussen stad en ommeland worden hersteld met eigentijdse functies (gastvrijheid, gezondheid, bezin-ning, cultuur).

5. Het realiseren van robuuste verbindingen tussen de Midden-Bra-bantse beekdalen en het rivierenlandschap van de Maas. Het is een impuls voor de natuur in Het Groene Woud. De weg naar het natuurpark tussen de steden Eindhoven, Tilburg en ‘s-Hertogen-bosch ligt open voor otter en bever.

6. Het ontwikkelen van bijzondere, verrassende en aantrekkelijke vor-men van beleving van het landschap voor bewoners en bezoekers van ‘s-Hertogenbosch en omringende dorpen.

Streekraadvisie op Landschap van Allure opgave Het Groene Woud


Zes kansen die essentieel zijn om te komen tot allure in het landschap tussen ‘s-Hertogenbosch en het hart van Het Groene Woud en die bij-dragen aan de kwaliteit van het vestigingsmilieu van deze regio.

Afbakening gebiedHet Groene Woud is het groene hart van Brabant en Brabantstad! Ver-sterking van de relatie tussen steden en Het Groene Woud is cruciaal. Het groen rondom de steden is met al zijn functies onmisbaar voor een gezonde en goed functionerende stad. Het is dus een essentieel onderdeel van de gebiedsopgave voor Het Groene Woud. Versterking van die relatie gaat niet alleen over recreatieve en cultuurhistorische beleving ofwel de toegankelijkheid en bereikbaarheid vanuit die steden. Het gaat ook om de economische en sociale relaties.

‘Harba Lorifa’ is niet het enige project dat de stad met Het Groene Woud verbindt. Tilburg kent het programma ‘De Nieuwe Heerlijkheid’. Eindhoven komt met het project ‘De Groene Corridor’, dat de stad met Oirschot verbindt. En centraal in Het Groene Woud is een programma met de toepasselijke naam ‘Kloppend Hart’. Met het edelhert als sym-bool komen natuur en recreatie dichter bij elkaar.

In ‘Harba Lorifa’ wordt de verbinding tussen ’s-Hertogenbosch met Het Groene Woud versterkt en voorzien van allure. De partners richten zich op de drie groene lobben. Deze dringen vanuit Het Groene Woud tot diep het stadslandschap binnen. Ieder met een eigen opgave, een ei-gen accent en thematiek:

1. Het nieuwe stadslandschap: groene lob langs de A2 en omgelegde Zuid-Willemsvaart: het toekomstige Kanaalpark in samenhang met (Oude) Aadal. De Kloosterstraat en omgeving Den Dungen vanuit Moestuin en Groen Theater voor ’s-Hertogenbosch (Gestelse vleu-gel).

2. Het cultuurhistorische landschap: de groene lob die de historische Bossche Binnenstad en Sint Jan via Het Bossche Broek en het dal van de Essche stroom verbindt met het hart van Het Groene Woud (Kampina e.o.).

3. Het bewogen landschap: de groene lob die de dynamische om-geving van oude en nieuwe binnenstad (Paleiskwartier- en Wil-lemspoort) verbindt met de Loonse en Drunense Duinen en Het Groene Woud. De IJzeren Man krijgt daarin een centrale rol vanuit recreatie, toerisme, voorlichting en educatie.

Een samenhangende visie als kapstok


2. Aanleiding en doelstelling

De investeringsregeling ‘Landschap van Allure’ is voor de partners aan-leiding de ambities van Het Groene Woud en De Groene Delta samen te brengen. Het besef is ontstaan dat dit winst genereert voor zowel ’s-Hertogenbosch als Het Groene Woud. Voor de stad draagt het bij aan een hoogwaardige groene omgeving. Een omgeving waar natuur en economie samen gaan. Een omgeving die voor de stedeling goed bereikbaar, aantrekkelijk en levendig is. Voor Het Groene Woud zelf draagt het programma bij aan de verbinding met het rivierengebied voor bevers, otters, boomkikkers, beekprikken en grote weerschijnvlinders.

De overheid blijft investeren in natuurontwikkeling. Maar dat is niet vol-doende. Het gaat nadrukkelijk ook om het zoeken naar nieuwe eco-nomische dragers. De visie binnen ‘Harba Lorifa’ tilt de afzonderlijke projecten op een hoger niveau. Het plaatst ze in een overkoepelende visie die de relatie tussen stad en Het Groene Woud verstevigd. Het leidt tot een betere positionering en profi lering van initiatieven. Het wor-den geen op zichzelf staande initiatieven, maar bouwstenen voor de realisatie van een samenhangend ontwikkelingsperspectief. Investerin-gen in het landschap verdienen zich niet alleen terug voor ondernemer. Ze dragen ook bij aan de kernkwaliteiten van Het Groene Woud en versterken de relatie met de stad. Dat is de inzet van het investerings-programma ‘Harba Lorifa’.

Het verbinden van de ambities is een logische vervolgstap in de wijze waarop de gebiedspartners al enige jaren investeren in het gebied. Zo wordt binnen De Groene Delta sinds 2008 met succes gewerkt aan het versterken van de kwaliteit en beleving van het groen rond de stad. Parallel daaraan neemt het GOL (Gebiedsversterking Ooste-lijke Langstraat) een bijzondere plek in. Daar worden verkeer, Howabo (hoogwaterbestrijding ’s-Hertogenbosch) en de realisatie van de EHS op creatieve wijze met alle partners uitgewerkt.

Waterschap De Dommel werkt sinds 2005 aan een integrale gebieds-opgave in het gebied van de Essche Stroom. Van recentere datum is de samenwerking rond de gebiedsopgave N65. Een ambitieus project om de doorstroming op de provinciale weg te combineren met landschap-pelijke, recreatieve en ecologische kwaliteiten. Daarbinnen is extra aandacht voor Het Helvoirts Broek. Deze verbindt de Essche Stroom in het zuiden met De Brand, De Gement en Moerputten in het noorden. Een belangrijke verbinding voor mens en dier.

In het kader van Het Groene Woud zijn net als in De Groene Delta al vele groot- en kleinschalige projecten uitgevoerd. Projecten die bij-dragen aan de ontwikkeling van een aaneengesloten natuurpark van 7.500 ha groot met edelherten, bevers en zwarte ooievaars. En in de schil rondom het natuurpark allerlei projecten, initiatieven en samen-werkingsverbanden die zich richten op landschap, cultuurhistorie en waterbeheer. Op recreatie, toerisme en verbrede landbouw. Ja, zelfs landkunst en leefbaarheid.

Het verbinden van deze initiatieven in ruimtelijke, economische en or-ganisatorische zin in Het Groene Woud met de steden levert nieuwe kansen en uitdagingen. Het landschap van Allure is te zien als een bindmiddel om deze stap tussen stad, ommeland en Het Groene Woud te zetten. Het stimuleert nieuwe gebiedsprocessen, brengt partijen bij elkaar en zorgt voor grotere slagkracht en draagvlak voor innovatieve en bijzondere gebiedsontwikkelingen.

Deze investeringsaanvraag betreft niet de realisering van één enkel, ruimtelijk afgebakend project. Het gaat hier om een programma be-staande uit zeven projecten. Deze projecten dragen allen bij aan de realisatie van de strategische visie. Het is een eerste stap. Er zullen in de toekomst nog vele projecten volgen. De voorliggende projecten ken-nen een grote spin-off voor andere investeringen. Sommige projecten kennen onderling een sterke samenhang. Dat speelt vooral rondom de verplaatsing van een boerderij vanuit Esch naar het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart. Hier snijdt het mes aan twee kanten. Landschap van Al-lure functioneert als een aanjager en startmotor voor de samenwerking en gebiedsontwikkeling.

Een belangrijk deel van die startmotor bestaat uit de nieuwe verdien-modellen. De partners binnen ‘Harba Lorifa’ hebben deze in meer of mindere uitgewerkt om via hun project een bijdrage te kunnen leveren aan de natuur- en landschapskwaliteit in Het Groene Woud. In het ene geval heel concreet zoals bij het de projecten Boomkronenpad, Buurt-schap De Ruiting, Landgoed Denneboom en Landgoed Haanwijk. In andere projecten is het nu nog als kansrijke optie benoemd zoals in het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart gekoppeld aan toekomstige streek-boerderij de Jofrahoeve. Over de uitwerking en uitvoering van de ver-dienmodellen worden heldere afspraken gemaakt met de partners. Er is breed draagvlak bij de verschillende gebiedspartners om via deze verdienmodellen extra te investeren in de gebiedskwaliteiten.

Het is belangrijk dat de relatie tussen de verdienmodellen en de uitein-delijke investeringen in Het Groene Woud zichtbaar is en blijft. Binnen de investeringsaanvraag Harba Lorifa stemmen wij de voorstellen voor investeringen in gebiedskwaliteiten inhoudelijk goed op elkaar af. De visie voor Het Groene Woud ‘Versterking door samenwerking’ is daar-bij onze leidraad. Wij willen graag op korte termijn afspraken met het Streekhuis en de Stichting Streekrekening maken over de afstemming tussen deze investeringsaanvraag, de andere investeringsaanvragen en de streekfondsen in Het Groene Woud. Belangrijk uitgangspunt is dat de ontstane energie bij de partners van ‘Harba Lorifa’ behouden blijft.

‘Harba Lorifa’ is het investeringsprogramma voor ’s-Hertogenbosch, ommeland en Het Groene Woud. Tilburg en Eindhoven komen even-eens met majeure projecten. Landschap van Allure draagt op deze wij-ze bij aan een hoogwaardige kennis- en innovatieregio in een groene, aantrekkelijke omgeving. Daarmee geeft het programma invulling aan de Agenda van Brabant, Landschap van Allure en Brabantstad.


3.

De visie op de relatie ’s-Hertogenbosch en Het Groene Woud uit drie lobben met een eigen ambitie, opgave en thematiek. Binnen de drie lobben zijn projecten geselecteerd. De projecten zijn allemaal bouwste-nen die bijdragen aan de realisatie van de overkoepelende gebiedsam-bitie. Ze zijn een eerste belangrijke stap. Een eerste investering vanuit Landschap van Allure krijgt ongetwijfeld een vervolg. De streek heeft de smaak goed te pakken. De projecten zijn de motor voor verdere gebiedsontwikkeling en nieuwe initiatieven voor samenwerking en de zoektocht naar verdienmodellen binnen de lobben. Zonder de realisatie van de projecten binnen deze investeringsaanvraag stort de ambitie op regionale schaal als een kaar-tenhuis in elkaar! De projecten worden hieronder allereerst in het kort toegelicht vanuit de visie, ambitie en opgave per lob. Daarna worden de projecten stuk voor stuk beschreven en gevisualiseerd.

GROENE LONG 1: HET NIEUWE STADSLANDSCHAP

Eindresultaat

Het eindresultaat is de transformatie van een stadsrand- en landbouw-gebied rond de (nieuwe) Zuid-Willemsvaart en de A2 in een aantrek-kelijk ‘landschap van allure’. Het Kanaalpark met het Oude Aadal kan zich op termijn qua maat en kwaliteit meten met Het Bossche Broek. Het zorgt voor hoogwaardige en toegankelijke natuur dicht bij de stad. Het Kanaalpark zorgt samen met het Oude Aadal voor een bijzondere ruimtelijke kwaliteit in een hoogdynamische omgeving van stad, de economische slagader van Nederland de A2 en de nieuwe en oude Zuid-Willemsvaart. Het is het visitekaartje voor ’s-Hertogenbosch, Noord-Brabant en de poort naar Het Groene Woud.

De nieuw te graven Rosmalense Aa maakt samen met de meande-rende Aa en de herstelde Oude Aa de weg vrij voor bevers en otters. Zij staan al op het punt om op te trekken van de Maas naar Het Groene Woud. Het project investeert in deze cruciale verbinding op de schaal van het landschap door op een robuuste wijze de beekdalen van Mid-den-Brabant met de Maas met elkaar te verbinden. Het is een volwaar-dig en noodzakelijk alternatief voor de beken door de stad.

De investeringen in extra natuur zijn uitnodigend voor nieuwe initiatief-nemers en allianties in het groen. Een streekboerderij voor Het Groene Woud binnen het Kanaalpark is daarbij het meest in het oog springend. Het zorgt voor een nieuwe, duurzame economische drager voor ont-wikkeling en beheer.

Wat is er al gedaan?

Voor het Kanaalpark is een integrale visie opgesteld in samenspraak met de streek. Deze visie schetst een aantrekkelijk landschapsbeeld met hoge natuur- en landschapswaarden. Er is ruimte voor recreatief

Concept

Het nieuwe stadslandschap


medegebruik. Belangrijk is de realisatiestrategie. In 2007 is een con-venant gesloten waarin de aanleg van het kanaal zelf en de EVZ Ros-malense Aa van circa 60 meter breed is vastgelegd. Voor deze aanleg is fi nanciële dekking. De ambitie gaat echter verder dan een EVZ. Het moet een robuuste verbinding worden tussen Maas en Het Groene Woud. Een deel van de ambitie wordt ingevuld via ‘Rood helpt groen’, Intratuin binnen een groenblauwe setting en de herontwikkeling van de voormalige proefboerderij tot Stads- en streekboerderij voor ’s-Her-togenbosch en Het Groene Woud. Daarnaast wordt ingezet op ‘werk met werk’ maken. Zand dat vrijkomt bij het graven van het kanaal en de Rosmalense Aa kan diepe plassen zoals de Rosmalense Plas en de zandvang/Plas van Heimans ondieper maken. Het maakt de ontwikke-ling van rietmoeras en moerasbos mogelijk.

Welke projecten gaan we realiseren in het kader van Landschappen van allure?

Project 1.1. Kanaalpark Zuid-Willemsvaart en Oude AadalDe investeringsaanvraag richt zich op het vervolmaken van de be-oogde robuuste verbinding tussen Maas en Het Groene Woud in de vorm van het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart. De extra investering in natuur (circa 34 ha) is de laatste bouwsteen binnen het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart (circa 175 ha). De extra natuur is gelegen rondom de Streek- en stadsboerderij. Het is daarmee onderdeel van de land-schappelijke, ecologische en recreatieve inbedding van de voormalige proefboerderij. De nieuwe beek is de drager voor de natuur. Het kanaal voor het landschap. De proefboerderij wordt dus de Stads-en streek-boerderij voor ’s-Hertogenbosch en Het Groene Woud. Gedacht wordt aan functies als streekmarkt, educatie, bezinning, opleiding, zorgverle-ning, boerderijterras, eterij met speelerf en een slagerij. Hierbij ligt een bijzondere relatie met een ander deelproject binnen de voorliggende aanvraag namelijk met Buurtschap De Ruiting. De ambitie is om te ko-men tot verplaatsing van de Jofrahoeve van Buurtschap De Ruiting bij Esch naar het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart.

In het Oude Aadal wordt extra natuur ontwikkeld die samen met het Kanaalpark zorgt voor een robuuste verbinding tussen Maas en Het Groene Woud. De investeringen in het Oude Aadal versterken de land-schappelijke inpassing en beleving van de bestaande Zuid-Willems-vaart en N279 evenals de linie van 1629 rondom de Keerdijk. De lokale heemkundekring en agrariërs zijn de initiatiefnemers en willen de extra natuur in eigen beheer nemen.

Project 1.2. Gebiedsproces Moestuin en Groen theater voor ‘s- Hertogenbosch De investeringsaanvraag richt zich op het gebiedsproces om nieuw le-ven te blazen in de Kloosterstraat; een open landbouwgebied direct ten zuiden van de A2. Daarnaast wil het de verschillende functies binnen het kleinschalig gebied rond Den Dungen versterken. De Kloosterstraat was ooit bedoeld als regionaal bedrijventerrein. Het is nu op zoek naar een nieuwe identiteit en betekenis. Er wordt een gebiedsproces opge-start met een zoektocht naar participatie van bedrijfsleven, burgers en Het cultuurhistorische landschap


maatschappelijke organisaties. Het wordt een zoektocht naar nieuwe allianties en nieuwe economische dragers. Het gebiedsproces moet lei-den tot een gedragen ambitie, inrichtingsvisie, uitvoeringsprogramma en realisatiestrategie.

GROENE LONG 2: HET CULTUURHISTORISCHE LANDSCHAP

Eindresultaat

Het eindresultaat is een robuust beekdal als ecologische verbinding tussen Het Groene Woud en via de Dommel naar de Maas. Het ac-cent ligt op het beleefbaar en toegankelijk maken van extra natuur. Het robuuste beekdal wordt omgeven door een aantrekkelijk en levendig landschap. De extra investeringen van het waterschap zorgen namelijk voor nieuwe initiatieven, allianties en verdienmodellen in het gebied rondom het beekdal.

De Essche Stroom is een belangrijke ecologische en natte verbinding. De drager voor natuur. Voor bevers en otters, IJsvogels en beekprik-ken. Daarnaast verbindt de Essche Stroom samen met De Dommel cultuurhistorisch, waardevolle gebieden zoals landgoederen en buiten-plaatsen. Het is een historische relatie vanuit een rijke geschiedenis tussen de historische vestingstad ’s-Hertogenbosch en ommeland. De militaire geschiedenis maakt daar ook deel van uit. De sporen uit de verschillende verdedigingslinies vertellen een interessant verhaal. In 2014 viert Brabant zeventig jaar bevrijding. Een mooi moment om de sporen van de militaire geschiedenis in het landschap rond ‘s-Herto-genbosch beleefbaar te maken door daar verhalen, evenementen en educatie aan te koppelen.

De opgave voor de Essche Stroom is dus integraal: een gebiedsproces waarbij hydrologische opgaven (beekherstel, waterretentie, -berging en -afvoer), natuuropgaven, recreatie, militaire geschiedenis, buiten-plaatsen landgoedontwikkeling onderling optimaal worden afgestemd ten einde de hoogste toegevoegde waarde te bereiken voor het land-schap. Langs de Essche Stroom ontstaan enkele groene parels waar de beleving centraal staat. In landgoed Nemerlaer en Eikenhorst zijn al maatregelen genomen om hogere natuurwaarden te creëren. Voor de realisering van de ambities in het beekdal (extra natuur) en de parels rondom de beken Essche Stroom en Dommel zijn extra investeringen nodig in het kader van Landschappen van Allure.


In 2005 is een integrale visie voor de Essche Stroom opgesteld. De visie is vertaald in een aantal deelprojecten. Deze zijn geheel of ge-deeltelijk al gerealiseerd:• Plan Buurtschap De Ruiting (omvorming landbouw naar natuur en

herstel oude meander)• Herstel Landgoed Nemerlaer (in 2007-2009 beekherstel Nemer en

Essche Stroom. In 2012 herstel grondwatersituatie op landgoed)

• Herstel Landgoed Eikenhorst (in 2010 herstel grondwatersituatie)• Herstel Smalwater of Kleine Aa (in 2011 beekherstel van beek)

waar Beerze-systeem afwatert naar Essche Stroom• Sanering Essche Stroom (in 2012 gereedkomen van verwijdering

bodemverontreiniging in beek waardoor verdere inrichtingsmaatre-gelen mogelijk zijn)

Welke projecten gaan we realiseren binnen Landschap van Allure?

Project 2.1 Essche StroomBij het project Essche Stroom wordt aanvullend op de reguliere opgave voor beekherstel en waterberging extra groen gerealiseerd. Het extra groen biedt betere en ruimere mogelijkheden voor natuur, water en re-creatief medegebruik. Het accent ligt op de beleving en het gebruik. Het beekdal is nu slecht toegankelijk; dat wordt anders door de ex-tra investeringen. De koppeling met andere functies maakt het project uniek. Door het accent op beleving en gebruik te leggen ontstaan er voor landgoedeigenaren, particulieren, natuurorganisaties en andere maatschappelijke organisaties meer mogelijkheden de eigen ambities te realiseren. In het bijzonder ligt er een relatie met Buurtschap De Rui-ting, Landgoed Bleijendijk en het dorp Esch.

Project 2.2 Transformatie Buurtschap De RuitingBuurtschap De Ruiting ligt aan de Essche Stroom op het scharnierpunt tussen de Essche Stroom, het beekdal van de Beerze en Het Helvoirts Broek. In de buurtschap vindt op vrijwillige basis een gebiedsproces plaats van burgers en ondernemers, gericht op onder andere de reali-sering van een natuur- en landschapsverbinding tussen Het Helvoirts Broek en de Essche Stroom. Daarnaast wordt ingezet op versterken van de kwaliteit van natuur, landschap, cultuurhistorie en recreatief medegebruik. De Ruiting beoogt een landelijke, recreatieve poort te worden naar Het Groene Woud. Het gebied wordt daarbij ook beter ontsloten voor wandelaars en fi etsers.

Project 2.3 Historische buitenplaatsen en landgoederenLangs de Essche Stroom en de Dommel liggen vele historische buiten-plaatsen en landgoederen. Zij zijn veelal de groene schakels of buffers tussen de dorpen en de beken. Door zowel te investeren in landgoe-deren als ook in de beken ontstaat een hoogwaardig en levendig land-schap, waar alle functies volledig tot hun recht komen. De landgoe-deren zorgen voor meerwaarde naar bezoekers en bewoners van en uit de dorpen en ’s-Hertogenbosch. Zij gebruiken het ‘achterland’ als uitloop- en verblijfsgebied. Het worden weer oorden van rust, vermaak en hebben de bezoeker veel te bieden. De eigenaren van Landgoed Bleijendijk, De Denneboom en Haanwijk zijn een zoektocht begon-nen naar nieuwe economische dragers. Zij vonden die in bijvoorbeeld streekproducten, landgoedwonen, agrarisch natuur- en landschapsbe-heer, kleinschalige evenementen, opleidingen en diverse zorgen rust-functies. Om deze functies te kunnen vervullen zijn extra investeringen nodig in gebouwen in combinatie met herstel van natuur, landschap en cultuurhistorisch waardevol groen.

GROENE LONG 3: HET BEWOGEN LANDSCHAP

Eindresultaat

Deze lob kenmerkt zich door ‘beweging’. Hier ligt het recreatiegebied de IJzeren Man met natuurbad, strand en horeca. Jong en oud ver-maken zich er op sportieve wijze. Het gebied kent ook een bewogen geschiedenis. Nergens in Noord-Brabant zijn zo veel herinneringen uit de militaire geschiedenis beleefbaar of herkenbaar aanwezig. De linie van 1629 gekoppeld aan het beleg van ’s-Hertogenbosch. De19-eeuwse lunetten. De fusillade- en herdenkingsplaats en het Nationaal Monument Kamp Vught bevinden zich er. En tot slot beweegt in deze lob het landschap zelf. Alom bekend is het levend stuifzand van de Loonse en Drunense Duinen. De beoogde ontwikkeling van Het Boom-kronenpad- en streekbelevingscentrum vervult hier een verassende en verbindende rol in.

Een gebied vraagt om extra aandacht. En dat is Het Helvoirts Broek. Het beekdal is kansrijk om te ontwikkelen van een uniek ‘laagveenmoe-ras met heuse veenstroompjes, bloemrijke graslanden, graanakers en schraallanden. De gebiedsopgave voor de N65 is daarin de grote aan-jager. Hier wordt ingezet op goede en veilige verbindingen voor natuur en mens over en onder de N65 en de spoorlijn. De transformatie van open agrarisch beekdal naar natuur zal leiden tot een uniek natuurge-bied in Noord-Brabant. Natuurontwikkeling gaat daarbij hand in hand met recreatief medegebruik. Het is wenselijk om voor Het Helvoirts Broek een gebiedsproces op te zetten vergelijkbaar met de Essche Stroom. Ook voor dit gebied geldt dat er kansen liggen voor samenwer-king tussen burgers, boeren en ondernemers. Realisatie van de EHS verdient absoluut prioriteit binnen het nieuwe provinciale natuurbeleid en Groenfonds.

De investeringsaanvraag richt zich nu op een belangrijke schakel tus-sen stad en Het Groene Woud. Het gebied heeft een eigentijdse eye-catcher nodig! Deze wordt gevonden in het ‘Boomkronenpad en bele-vingscentrum IJzeren Man’. Het gebied voegt iets bijzonders toe aan het recreatief-toeristisch product voor stad en Het Groene Woud. Het draagt als entree en transferium bij aan de zonering van de Loonse en Drunense Duinen. Het geeft ter plaatse een nieuwe impuls aan het huidige recreatief gebruik van de IJzeren Man. Het Boom- en streek-belevingscentrum geeft het gebied dus op bovenregionaal niveau een bijzondere aantrekkingskracht en versterkt de schakelfunctie van deze groene lob tussen de stad en Het Groene Woud/Loonse en Drunense Duinen. In de huidige situatie vervult de IJzeren Man beperkt het recre-atief gebruik zich vooral tot de activiteit en de plek zelf.


Het cultuurhistorische landschap


Voor de IJzeren Man is de gemeente in 2012 gestart met een zoektocht naar een nieuwe en duurzame exploitatie. Het proces verliep via een inschrijvings- en aanbestedingsprocedure. De gemeente Vught heeft het project in april 2013 toegekend aan Fitt-Outdoor. Daarmee komt het Boomkronenpad en streekbelevingscentrum wel heel dichtbij. Het is nu zaak met de extra investering vanuit landschap van Allure door te pakken.

Welke projecten gaan we realiseren binnen Landschappen van Allure?

Project 3.1 Boomkronenpad en Streekbelevingscentrum IJzeren Man Een investering in de ontwikkeling van een bijzondere beleving, een boomkronenpad, waar je zwevend boven in de bomen, ook nog infor-matie krijgt over de militaire geschiedenis, Het Groene Woud en de Loonse en Drunense Duinen. Het project is een stimulans voor de ver-blijfsrecreatie rond Cromvoirt. Het is een schakel binnen het regionaal netwerk van recreatie en toerisme en heft het exploitatieprobleem van het strandbad en -paviljoen de IJzeren Man op. Het vormt een podium en stimulans voor organisaties op het gebied van natuur, cultuurhistorie en recreatie in de omgeving.


Projecten op een rij

In dit hoofdstuk worden alle projecten binnen de overkoepelende visie toegelicht. Per project worden doel, investeringen, gevraagde bijdrage en organisatie besproken. Aan de hand van de toetsingscriteria ‘ver-sterking van het landschap, dynamische ontwikkeling in het landschap, ondernemen en beleven in het landschap en innovatie’ wordt een kern-achtige beschrijving gegeven.

Hieronder een overzicht van de projecten binnen ‘Harba Lorifa’.


Project 1.1

Groene schakels in Kanaalpark en Oude Aadal verbinden Maas met Het Groene Woud en burger met bever!

Twee groene schakels Maas-Het Groene Woud

Gebiedsopgave

Rood helpt groen

Inrichtingsplan Oude AadalInrichtingsplan Oude Aadal

Herstel kwebben langs de dijkd.m.v. afgraving en sanering verrijkte en vervuilde grond

Aanleg poelenop de plek van vroegere loopOude Aa

Aanleg flauweoever aan een zijdelangs Oude Aa

Creëren mogelijkheid dassenburcht

Plas/ dras zones langsZuid-Willemsvaart

Herstel wiel in de vorm van een poel

Aanleg struweelbos

Zuid-Willemsvaart

N279

“Dode armen” van de Oude Aa

Vogelvluchtperspectief plangebied

Aanleg fietspad

Doorsnede plangebied

vochtig schraal grasland

poel

flauwe oever

matig voedselrijk grasland

fauna-uittreed-plaats

elzen- en wilgenstruweel

zeggenmoeras

Verplaatste in-en uitlaatcultuurhistorische sifon

LegendaLegenda

Matig voedselrijk grasland

Sloot

Wiel

Dijk met pad en beplanting

Vochtig loofbos

Houtsingel

Cultuurhistorisch sifon

Vochtig schraal grasland

Begrenzing particuliere gronden

Zitgelegenheid

N

i

i

Ommetje

Grenspaal

Kwebbe Fietspad met fietsbrug

Fietsbrug Zuid-Willemsvaart

Eenzijdige bomenrijeik

Kwelsloot metflauwe oever

Fietsbrug overde Zuid-Willemsvaart

Informatiebord

0 200 m 20 40 60 80 100

i

Beekdal Oude Aadal Kamsalamander

De streekboerderij Jofrahoeve in robuuste natuur!

Het kanaal als drager van het landschap

De Rosmalense Aa als drager van de natuur

Streefbeeld kanaalpark


Waarom dit project?De omlegging en verbreding van de Zuid-Willemsvaart biedt kansen voor de ontwikkeling van een bijzonder landschapspark. Het Kanaal-park zorgt voor een robuuste verbinding tussen Maas en Het Groene Woud. Het is het visitekaartje voor stad en Het Groene Woud en draagt bij aan een aantrekkelijk vestigings- en leefmilieu. In het Kanaalpark komt een volledig nieuwe beek. Deze Rosmalense Aa is een aftakking van de Aa; uniek in Nederland. De beek is de landschapsecologische drager van een robuuste verbindingszone.

Wat is het project?Het project investeert in de ontwikkeling van een robuuste ecologische verbindingszone. De aanvraag richt zich op twee ontbrekende schakels tussen Het Groene Woud en de Maas totaal 39 ha nieuwe natuur. 34 ha in het Kanaalpark en 5 ha in het Oude Aadal. Het verbindt de EHS in het Aadal en het Landgoed De Wamberg met die van de Maasuiter-waarden.

Trekker van het projectKanaalpark: gemeente ’s-HertogenboschOude Aadal: Gemeente Sint Michielsgestel

Betrokken partijenGemeenten ’s-Hertogenbosch en Sint-Michielsgestel, Rijkswaterstaat, Waterschap Aa en Maas, Provincie Noord-Brabant, Erfgoed Gestel en Natuurgroep Gestel

ProjectkostenDe projectkosten voor het kanaalpark zijn € 30 miljoen. € 22,5 miljoen is gedekt via convenant 2007. Daarnaast vindt een bijdrage plaats van derden (‘rood helpt groen’ en mogelijk Intratuin) en door ‘Werk met werk maken’. De gemeente ‘s-Hertogenbosch investeert nog eens € 1,5 miljoen extra vanuit De Groene Delta. Totale projectkosten: € 3,7 mln. De projectkosten voor het Oude Aadal zijn € 375.000,-.

Wat is de aangevraagde bijdrage (in euro’s)?Kanaalpark Oude Aadal

waardedaling gronden

750.000,- grondverwerving 102.500,-

aankoop gronden 1.100.000,- inrichting (plas-draszone, moeras, poelen)

60.000,-

inrichting250.000,-

opzetten beheer-stichting

25.000,-

personeelskosten 75.000,totaal 2.200.000,- totaal 187.500,-

Fasering/planning met betrekking tot de aanvraagKanaalpark Oude Aadal

Realisatie 2013 - 2014 Realisatie 2014 - 2016Oplevering gereed voor

1 januari 2015Oplevering gereed voor

1 januari 2017

Versterking van het landschapHet Kanaalpark zet in op de ontwikkeling van een nieuw landschap met hoge natuur- en landschapswaarden. Het beeld is een parkachtig en bosrijk landschap tussen Aa en Maas. De ambitie is om alle ‘reste-rende gronden’ rondom het nieuwe kanaal toe te voegen aan het land-schapspark. Dat voorkomt verdere versnippering en verloedering van het landschap. Bevers en otters vestigen zich er en gebruiken het als verbinding tussen Maas en Het Groene Woud. Er is ruimte voor natuur-gerichte recreatie. De beoogde Stads- en streekboerderij voor stad en Het Groene Woud fungeert als ontmoetings- en belevingsplek.

De investeringen vanuit Landschap van Allure richten zich op de twee laatste schakels tussen Maas en Aadal. Dit zijn de ‘Rosmalense Delta’ binnen het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart en het ‘Oude Aadal bij Den Dungen’. Totaal 39 hectare. De extra natuur komt te liggen rondom de Stads- en streekboerderij. Deze ‘belevingsboerderij’ wordt straks om-zoomd door robuuste natuur. Het maakt het Kanaalpark compleet!

Het Kanaalpark voorziet in een grote recreatieve behoefte vanuit stad, Rosmalen en de Groote Wielen. Het is natuur dicht bij huis. Er komen diverse fi ets- en wandelroutes. De Stads- en streekboerderij vervult een spilfunctie. Het concept bestaat uit proeven en natuurspelen, educatie en meditatie, zorg en kunst en mogelijk een streekmarkt en winkel.

In het Oude Aadal komt 5 ha nieuwe natuur in de vorm van plas-dras-zones rondom de afgesneden arm van de Aa. Waar de Aa voorheen meanderde komen er nu poelen. Het oude Aadal is een belangrijke ecologische schakel tussen Kanaalpark, Wijboschbroek en de Kloos-terstraat. Aan de voet van de Keerdijk krijgt het oude Aadal het moeras-sige karakter terug. De Keerdijk is onderdeel van de linie van 1629 van Frederik Hendrik. Vanaf de dijk zijn er ‘ommetjes’ door het gebied. Deze maken deel uit van een veel groter fi ets- en wandelpadennetwerk. Dat netwerk is weer gekoppeld aan voorzieningen als bed en breakfast, streekproducten en horeca.

Dynamische ontwikkeling in het landschapHet Kanaalpark staat synoniem voor de omvorming van een gebied onder stedelijke druk naar een hoogwaardig landschap. Het is een ma-jeure ontwikkeling met grote baten voor natuur, landschap en recreatie. Het zorgt voor een kwalitatief hoogwaardige inpassing van infrastruc-tuur (kanaal, A2) en het stedelijk gebied (Rosmalen). Het nodigt private partijen uit om ook te investeren. Er zijn al diverse projecten ‘rood voor groen’. En mogelijk investeert Intratuin ook in een groene omgeving. De transformatie van de voormalige proefboerderij voor de varkens-houderij naar een stads- en streekboerderij is een goed voorbeeld van publieke en private samenwerking.

De investeringen in het oude Aadal dragen bij aan de inpassing van de Zuid-Willemsvaart. Deze wordt in 2013 verbreed. Het project is onder-deel van een groter project rondom de Keerdijk, waar nieuwe economi-sche dragers en economie gekoppeld worden aan landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten (linie van 1629).

Ondernemen en beleven in het landschapBij de planvorming van het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart vond uitge-breide burgerparticipatie plaats, gericht op het creëren van draagvlak en betrokkenheid. Dit leidde tot initiatieven als de Stads- en streekboer-derij, ‘Intratuin in het groen’ en ‘rood helpt groen’. Met de uitvoerende aannemerscombinatie ‘Willemsunie’ worden de kansen verkend om ‘werk met werk’ te maken. Dat richt zich vooral op moerasontwikkeling door het ondieper maken van saaie zandwinplassen.

De Stads- en streekboerderij neemt een bijzondere positie in. Zij gaat samenwerken met zorginstellingen, landbouworganisaties (ZLTO, HAS), cultuursector (jaarlijkse Kunstmanifestatie), bedrijfsleven (on-dernemers in Het Groene Woud) en kennis- en onderwijsinstellingen (HAS, Alterra). De beoogde ondernemers is dezelfde als van de Jofra-hoeve binnen het project Buurtschap De Ruiting.

De plannen voor het oude Aadal zijn het initiatief van de heemkunde-vereniging, de natuurgroep en agrariërs. Het particulier initiatief kan de doorslag geven bij de beslissing van Dienst Domeinen om de reste-rende gronden in het oude Aadal over te dragen voor natuurontwikke-ling. Dit laatste is nog ongewis en maakt dan ook geen onderdeel uit van deze aanvraag. Nu gaat het om 5 ha. nieuwe natuur in eigendom van Rijkswaterstaat.

De exploitatie van de Stads- en streekboerderij biedt kansen voor een verdienmodel voor het beheer van het Kanaalpark. Gemeente en on-dernemer gaan dit samen uitwerken na besluitvorming over Landschap van Allure.

Voor het Oude Aadal geschiedt het beheer van de nieuwe natuur door agrariërs binnen een op te richten beheerstichting. Het beheer wordt daarmee onderdeel van de agrarische bedrijfsvoering. Dat is pure winst.

Kanaalpark Zuid-Willemsvaart en oude Aadal


Project 1.2

Boeren, burgers, natuurliefhebbers en zakenlui uit stad en land blazen nieuw leven in de polder!

Rood helpt groen

Plangebied Kloosterstraat en Den Dungen e.o.

Ontmoeting van stad en land

Thema’s binnen het gebiedsproces

Open poldergebied nabij de stad


Waarom dit project?De Kloosterstraat ligt tegen de stad aan. Vanaf de A2 en de kantoren- en bedrijventerreinen Pettelaerpark en De Brand heb je prachtig zicht op het gebied. In de streek wordt het treffend het ‘Groene Theater’ voor ’s-Hertogenbosch genoemd. De Kloosterstraat zat lange tijd ‘op slot’. Nu de gemeente ‘s-Hertogenbosch afziet van een bedrijventerrein is het zaak nieuw leven in de ‘polder’ te blazen. Het is een uitgelezen kans om de verbindingen tussen stad en land te versterken. Van ouds-her is dit gebied de moestuin van ’s-Hertogenbosch. Het thema voedsel wordt binnen het gebiedsproces verbonden met de opgaven voor na-tuur, cultuurhistorie en recreatie.

Wat is het project?Voor de ‘Kloosterstraat’ en de omgeving Den Dungen wordt een ver-nieuwend gebiedsproces opgestart. Dit proces is gericht op het ver-groten van de betrokkenheid van burgers, maatschappelijke organi-saties, onderwijs en bedrijfsleven bij de ontwikkeling van het gebied. Daarnaast is er veel aandacht voor de ontwikkeling van nieuwe eco-nomische dragers. Binnen een jaar leidt dit proces tot een gezamenlijk idee over de toekomstige inrichting en het beheer van het gebied. Het project geeft invulling aan het ‘Koersdocument Transformatie Stad en Platteland’ van de provincie Noord-Brabant. Dit document biedt ruimte voor breed gedragen ontwikkelingen ook als ze niet binnen de gelden-de regels passen. Het gebiedsproces is een pilot in het perspectief van Landschap van Allure Het Groene Woud.

Trekker van het projectGemeenten ’s-Hertogenbosch en Sint-Michielsgestel

Betrokken partijenGemeenten ’s-Hertogenbosch en Sint-Michielsgestel, Brabants Land-schap, ZLTO, Brabantse Milieufederatie, provincie Noord-Brabant, bur-gers, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en onderwijs. Het Provinciaal Opbouworgaan Noord-Brabant (PON) begeleidt het proces.

ProjectkostenTotaal € 50.000,-

Wat is de aangevraagde bijdrage?€ 25.000,- voor proceskosten

Fasering/planning met betrekking tot de aanvraagMoestuin en Groen Theater voor ’s-Hertogenbosch

gedragen concept gereed Medio 2013inrichtingsvisie en uitvoeringsprogramma Eind 2013

Versterking van het landschapHet gebiedsproces leidt tot een gedragen toekomstvisie voor de Kloos-terstraat en de omgeving Den Dungen. Twee gebieden met een eigen opgave. Centraal staan het behoud en de ontwikkeling van een aan-trekkelijk landschap.

Het bedrijventerrein voor de Kloosterstraat is van de baan. Behoud van de open en waardevolle polder met weidevogels en kwelvegetaties is niet vanzelfsprekend. De gemeente ’s-Hertogenbosch en projectont-wikkelaars hebben enkele bedrijven en veel gronden in eigendom. Autonome ontwikkelingen in de landbouw zetten de natuur- en land-schapswaarden verder onder druk.

Het landschap rondom Den Dungen wordt juist gekenmerkt door klein-schaligheid. De Keerdijk – als onderdeel van de linie van 1629 – is een bijzonder element binnen dit gebied. Op en rond de linie wonen en werken diverse particulieren zoals burgers, Hertogboeren en vee- en tuinbouwbedrijven. In de laatste jaren zijn diverse projecten uitgevoerd vanuit De Groene Delta die de kleinschaligheid versterkt hebben.

Het voorgestelde gebiedsproces is gericht op behoud en verdere ver-sterking van de landschappelijke, cultuurhistorische en ruimtelijke kwaliteit. Niet alleen rondom de keerdijk, maar ook in de grootschalige buitenpolder van de Kloosterstraat. Daarnaast verkennen overheden, boeren, natuurbeschermers en maatschappelijke organisaties samen de kansen voor gebiedsontwikkeling. Gezocht wordt naar nieuwe eco-nomische dragers. Daarbij wordt in het bijzonder gekeken naar de her-ontwikkeling of inzet van verworven gronden en gebouwen van de ge-meente ‘s-Hertogenbosch en projectontwikkelaars. De opgave is deze zodanig te ontwikkelen dat ze bijdragen aan de ruimtelijke en functio-nele kwaliteiten van het gebied.

Dynamische ontwikkeling in het landschapHet gebied is niet gebaat bij stilstand. In het gebiedsproces wordt ge-keken hoe te komen tot een ‘natte as’ tussen Aa en Dommeldal. Naar een betere beleving en herkenbaarheid van de linie van 1629. En niet te vergeten een betere landbouwkundige structuur in het gebied.

Belangrijk is om daarbij in te haken op ontwikkelingen zoals de N279, de opwaardering van de Bossche Baan en het kantoren- en bedrijvenpark Pettelaer en De Brand. Bij de Bossche Baan realiseert de provincie een groen en natuurlijk kunstwerk waarmee de vroegere Jufferschans (on-derdeel van de linie van 1629) beleefbaar wordt. Ook faunapassages maken hiervan deel uit.

In het gebiedsproces is ook aandacht voor het gebruik en de bereik-baarheid door de stede- of dorpeling. Het gebied ligt onder de rook van ’s-Hertogenbosch, pal aan de A2 en er kijken veel mensen (bewoners en werkenden) uit op het gebied. Het toekomstige gebruik moet passen bij de natuur- en landschapskwaliteit (geen massatoerisme). Het moet rekening houden met de belangen van particulieren en agrariërs (geen overlast). Belangrijk object is de Meerse Plas. Vanuit recreatief oogpunt

functioneert deze momenteel niet goed. De wens is om economische dragers te vinden voor het ontwikkelen van een recreatieve poort naar Het Groene Woud.

Ondernemen en beleven in het landschapOndernemen en beleven zijn belangrijke thema’s in het gebied. Be-langrijke ondernemers zijn de (Hertog)boeren. Verbrede en traditionele landbouw wisselen elkaar af. Beide dragen op eigen wijze bij aan de kwaliteiten van het gebied. Daarnaast liggen er kansen gekoppeld aan andere particulieren vanuit ambacht, kunst, horeca en landschapson-derhoud. Ook zij kunnen bijdragen aan een goede inrichting en beheer van het gebied. De verkenning in het gebiedsproces richt zich vooral op nieuwe samenwerkingsvormen en verdienmodellen. Vooral rondom de groene ambities voor de realisatie van de natte as, het weidevogel-beheer en het herstel en de ontwikkeling van kleinschalig landschap liggen goede mogelijkheden. Daarbij ligt er een extra opgave om on-dernemers of organisaties uit de stad bij het gebied te betrekken. In het bijzonder wordt gedacht aan de overheden, dienstverlenende instellin-gen, kantoren en bedrijven van Pettelaerpark en De Brand.

Participatie van burgers, bedrijfsleven en maatschappelijke organisa-ties staat voorop. Een schoolvoorbeeld hiervan is de uitnodiging aan basisscholen in stad en dorpen om in de vorm van een prijsvraag mee te denken over de toekomst van het gebied. Een ander idee is dat het bedrijfsleven in de streek, zoals de Hertogboeren, een excursie aan-biedt aan bedrijfsleven, dienstverlenende instellingen en overheden op Pettelaerpark en De Brand. Er is veel winst te behalen waar het gaat om het benutten van het voedsel dat afkomstig is van het land zo dicht bij de stad, kantoren en bedrijventerreinen (bijvoorbeeld in kantines), het organiseren van vergaderingen tussen de koeien, bedrijfsuitjes in het gebied en niet te vergeten de Kloosterstraat gebruiken als uitloop-gebied voor een ‘blokje om’. De jeugd wordt niet vergeten. Mogelij-kerwijs komt er een evenement gekoppeld aan sport en gezondheid. Kortom: de initiatiefnemers van het gebiedsproces gaan op zoek naar nieuwe partners en nieuwe verdienmodellen.

InnovatieHet project is innovatief vanwege de ontmoetingen tussen mensen en organisaties uit stad en land. Daarnaast leidt het traject hopelijk tot innovatieve resultaten vanuit gebiedsontwikkeling, samenwerking en verdienmodellen. Het is te zien als een pilot vanuit het provinciale Koersdocument Transitie Stad en Platteland; een nieuwe koers.

Moestuin en Groen Theater voor ’s-Hertogenbosch


Project 2.1

Beleef De Essche Stroom! Geniet van al het goeds dat landgoedeigenaren, boeren en natuurbeschermers u bieden!

Esch

Vught

Sint-Michielsgestel

Essche stroom

EHS

Extra natuur

Verklaring

Nieuwe economie op landgoederen Nieuwe wandelpaden Cultuurhistorie verbeeld

Referentie nieuwe natuur

Extra natuur in Halsche Beemden en Landgoed Bleijendijk

Vondsten uit de 2e wereld oorlog

Nieuwe brug

Extra natuur rond de Essche Stroom


Waarom dit project?Er is een reguliere opgave voor beekherstel voor de Essche Stroom. Boven op de reguliere opgave realiseert het Waterschap De Dommel een fi kse plus. Deze plus fungeert als vliegwiel voor ontwikkelingen in en rond het beekdal. De kwaliteitsimpuls geeft ruimte aan bewoners en ondernemers om zelf met initiatieven te komen. Particulieren en eige-naren van landgoederen spelen in op een mooiere en goed toeganke-lijke omgeving. Het waterschap draagt met het project dus bij aan een gunstig vestigings- en investeringsklimaat voor anderen.

Wat is het project?Het project bestaat uit een omvangrijke herinrichting van de Essche Stroom. Bijzonder is de actieve participatie van partners uit het gebied (bijv. Landgoed Bleijendijk). Bovenop de reguliere opgave voor beek-herstel wordt circa 29 ha extra omgezet van landbouw naar natte na-tuur. De participatie zit in de inrichting en het beheer door particulieren. Beleving van de Essche Stroom staat centraal. Dat uit zich in extra recreatieve voorzieningen zoals wandelpaden en een bruggetje over de Essche Stroom. Tot slot is er extra aandacht voor educatie en com-municatie over archeologische vondsten en vondsten uit de 2e WO. De ervaring uit eerdere projecten leert dat deze vrijwel zeker worden gedaan.

Trekker van het projectWaterschap De Dommel

Betrokken partijenBurgers, ondernemers, landgoedeigenaren, gemeente Haaren, ge-meente Vught, gemeente Boxtel, gemeente Sint-Michielsgestel, pro-vincie Noord-Brabant, Brabants Landschap en ZLTO.

ProjectkostenTotale projectkosten van het project Essche Stroom zijn € 11,4 mln. Daarvan is de afgelopen jaren al € 1,4 mln. uitgegeven. De extra pro-jectkosten zijn € 1,55 mln. Deze hebben te maken met de waardedaling van gronden, extra recreatieve voorzieningen en bijzondere aandacht voor archeologie.

Wat is de aangevraagde bijdrage (in euro’s)?Beleving Beekdal Essche Stroom

waardedaling ca. 29 hectar landbouwgrond 1.300.000,-recreatieve voorzieningen 95.000,-veiligstellen en beleefbaar maken vondsten 150.000,- totaal gevraagde bijdrage circa. 1.545.000,-

Fasering/planning met betrekking tot de aanvraagBeleving Beekdal Essche Stroom

start en gereed komen natuurontwikkeling najaar 2013 - 2015veiligstellen vondsten najaar 2013 - 2015

Versterking van het landschapDe Essche Stroom biedt potentie voor de ontwikkeling van hoge natuur-waarden. Het is een belangrijke verbinding is tussen het rivierensys-teem van Maas en het bekensysteem van het Brabantse zandgebied. Slingerende beken en beekbegeleidende natuur herbergen waardevol-le natuur met otter, bever, ijsvogel en grote gele kwikstaart. En in het kielzog profi teren vele honderden andere soorten.

Van oudsher heeft het beekdal van de Essche Stroom een weids beslag. De benedenloop van het bekensysteem stond namelijk onder invloed van het Maaswater. In het landschap liggen langs de Essche Stroom nog steeds de middeleeuwse kades. Deze beschermde het achterland tegen het opstuwend water bij hoge Maasstanden. De kades liggen op gelijke hoogte als de Maasdijken! De weidsheid van het beekdal ging na de normalisatie van de stroom in de jaren ’60 van de vorige eeuw en door intensivering van het grondgebruik verloren.

Herinrichting van beken in agrarisch gebied gebeurt normaal gesproken met een beperkt ruimtebeslag. Bij de voorgestelde herinrichting van de Essche Stroom wordt het beekdal weer echt beleefbaar. Het beekdal ziet er met een slingerende beek straks uit als vanouds. Herkenbaar en beleefbaar. Door de extra natuur ontstaat er extra ruimte voor recreatie. De huidige, gekanaliseerde Essche Stroom ligt tussen kades en is on-geveer 50 meter breed. In de reguliere opgave wordt de beek binnen deze zone heringericht. In het voorliggende project komt de beek weer op zijn oude plek te liggen. Daaromheen wordt over ruim 6 kilometer een meestromend beekdal ontwikkeld binnen een brede strook van ge-middeld 50 meter breed. Op deze wijze wordt het beekdal robuuster, beter herkenbaar en vooral ook beter beleefbaar!

Dynamische ontwikkeling in het landschapDe herinrichting van de Essche Stroom leidt tot een forse omzetting van landbouw naar natuurgronden. Vanuit de reguliere opgave beekherstel wordt alleen strook grond langs de beek ingericht. Aanvullend wordt in dit project een brede strook langs de beek als meestromend beekdal en natuurgebied ingericht. Bij de planvorming voor de Essche Stroom zoekt het waterschap afstemming met andere belanghebbenden. Dit zorgt voor versterking van initiatieven en er ontstaat energie in het ge-bied. Dit resulteerde al in meerdere initiatieven vanuit het gebied zoals:

• Boek ‘Met oog voor het verleden, cultuurhistorie van het beekdal van de Essche Stroom’ (Heemkundekring Kleine Meierij)

• Ontwikkeling Buurtschap De Ruiting door de bewoners zelf• Waterplan Bleijendijk, gemaakt samen met landgoed Bleijendijk.

Ondernemen en beleven in het landschapHet project is gericht op vergroting van de beleving van het landschap. Dat gebeurt door de toegankelijkheid te vergroten. Er is ruimte voor struinen en er komen nieuwe paden en bruggetjes. Boeiende verhalen over de geschiedenis maken het verblijf nog bijzonderder. Denk aan de functie van het gebied voor transport en het gebruik voor militaire doel-einden (linies rond ‘s-Hertogenbosch). De verhalen zijn opgetekend in het inspiratieboek ‘Omgaan met water in Het Groene Woud’.

Via het archeologisch en explosievenonderzoek komt er nog een rijke schat aan informatie bij. De Essche Stroom ligt in een historisch gezien bijzonder gebied. Ook in de 2e WO is er fl ink gevochten. Bij eerder explosievenonderzoek is al veel materiaal gevonden. Er komt ook een aanvullend archeologisch onderzoek. De resultaten leggen de geschie-denis bloot. Het waterschap gaat het samen met de heemkundekring presenteren aan het publiek. Gedacht wordt aan een bijzondere manier van verbeelden in combinatie met schoolprojecten.

Het project Essche Stroom draagt bij aan het versterken van de relatie ’s-Hertogenbosch en Het Groene Woud. Er komen nieuwe recreatieve routes en voorzieningen. Ondernemers bieden de stedeling een bijzon-der recreatief en toeristisch product aan. Voor een belangrijk deel pro-fi teren ondernemers van de kwaliteitssprong in het dal van de Essche Stroom. De ondernemers zien extra kansen voor het aanbieden van een aantrekkelijk product voor de stedeling op weg naar Het Groene Woud. Het is ook een impuls voor de economie in de verschillenden dorpen.

De investeringen in de Essche Stroom leveren een kwaliteitsimpuls op in het landschap. Dit straalt af op particulieren zoals landgoedereige-naren. Het creëert een gunstig klimaat voor ondernemers in het ge-bied. De herinrichting van het beeklandschap werkt als een vliegwiel. Een mooi voorbeeld hiervan is het gebiedsproces rond Buurtschap De Ruiting. Buurtschap De Ruiting is zelfs uitgegroeid tot een zelfstandig project binnen Landschappen van Allure Het Groene Woud (zie hierna).

Specifi ek met landgoed Bleijendijk heeft het waterschap een samen-werkingsovereenkomst over gebruik en beheer van gronden in het beekdal van de Essche Stroom. Het biologisch dynamisch landbouw-bedrijf op het landgoed maakt in de toekomst gebruik van de gronden van het waterschap.

Beleving Beekdal Essche Stroom


U bent van harte welkom in een kleinschalige, aantrekkelijke en levendige entree in het hart van Het Groene Woud!

Project 2.2

Twee groene schakels Maas-Het Groene Woud

Landelijke entree naar Het Groene Woud

Uitsnede gebiedsvisie Buurtschap De Ruiting

Verdienmodel voor landschap, natuur en cultuurhistorie


Waarom dit project?De gebiedsontwikkeling Essche Stroom richt zich op beleving, beek-herstel en berging van water. Buurtschap De Ruiting speelt hier op in. De Buurtschap wordt een levendige, groene, recreatieve en cultuur-historische entree naar Het Groene Woud. Het kent nu nog een sterk landbouwkarakter. Particulieren investeren in natuur, landschap, recre-atie en landschap. Ze werken daarnaast mee aan de realisatie van een ecologische verbinding tussen de Essche Stroom en Het Helvoirts Broek. Cruciaal voor het project is de verplaatsing van de Jofrahoeve. Verplaatsing van het bedrijf maakt de weg vrij voor andere particulie-ren, boeren en burgers. Daarnaast maakt het de weg vrij voor de be-oogde ecologische verbindingszone.

Wat is het project?Sinds 2007 zijn bewoners en ondernemers van Buurtschap De Ruiting actief betrokken bij de gebiedsontwikkeling in hun eigen woon- en wer-komgeving. Een belangrijke aanleiding was de discussie over de toe-komst van de Essche Stroom en de wens om een goede verbinding te maken met Het Helvoirts Broek. Er is goed geluisterd naar individuele en collectieve wensen van bewoners en ondernemers. Acht huishou-dens verenigden zich in Stichting Buurtschap De Ruiting. Iedereen wil op zijn of haar manier een steentje bijdragen aan persoonlijke en over-heidsdoelstellingen. Het resulteerde in een samenhangende visie op de buurtschap. Een agrariër vormde zijn grond al om naar natuurgebied. Er zijn plannen voor landgoedontwikkeling nieuwe stijl op Setersheike.

Binnen het project Landschappen van Allure investeren particulieren in de kwaliteit van het gebied. Er komen houtsingels, bloemrijke akker-randen en poelen. Er komen wandelpaden, een trekpontje over de Es-sche Stroom en enkele rust- en informatiepunten. Overnachten kan op een kleine natuurcamping en bij een van de ‘bed en breakfasts’. Er zijn trainings- en vergaderfaciliteiten en mogelijkheden voor therapie en ou-derenzorg. Er is een boerderijterras en recreanten kunnen kanovaren. Binnen het project vervult de verplaatsing en herontwikkeling van de Jofrahoeve een sleutelrol! De verplaatsing maakt de beoogde ecologi-sche verbinding mogelijk. Het beidt de blijvende particulieren de kans om van de Buurtschap De Ruiting een aantrekkelijke recreatieve entree te maken. De Jofrahoeve wordt de nieuwe Stads- en streekboerde-rij binnen het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart. Twee vliegen in één klap dus!

Trekker van het projectStichting Buurtschap De Ruiting

Betrokken partijenBurgers, ondernemers, Waterschap De Dommel, gemeente Haaren, provincie Noord-Brabant, Brabants Landschap, de ontwikkelaar van landgoed Setersheike en indirect de gemeente ‘s-Hertogenbosch.

Projectkosten€ 4.260.000,-

Wat is de aangevraagde bijdrage (in euro’s)?Transformatie Buurtschap De Ruiting

Ruiting: diverse maatregelen en procedures 135.000,-Jofrahoeve (verplaatsen, afwaarderen, natuur-

herstel) 1.372.500,-

Afwaardering Setersheike 437.500,-Afwaardering Overbeek 52.500,-Afwaardering Roudonck 70.000,-

totaal bijdrage 2.067.500,-

Fasering/planning met betrekking tot de aanvraagJofrahoeve

Verplaatsing/reorganisatie Jofrahoeve, opstart stadsboerderij Rosmalen, natuurbegrazing en recreatieve ondersteuning, begeleiding en procedure, omvorming 3,5 ha landbouwgrond naar natuur

2013 - 2014

Landgoed SetersheikeOmvorming 12,5 ha landbouwgrond naar natuur

2013 - 2014

Stichting Buurtschap De RuitingBegeleiding en procedure, aanleg landsc-hapselementen, recreatieve informatiepunten, terugbrengen historische gebouwen (bakhuis, hooimijt e.d.)

2014 - 2015

Kwekerij van OverbeekOmvorming 1,5 ha landbouwgrond naar natuurDe Roudonck: omvorming 2 ha landbouwgrond naar natuur

2014 - 2015

Versterking van het landschapHet landschap in Buurtschap De Ruiting is op dit moment versnipperd. De visie brengt samenhang in wensen en ideeën van afzonderlijke particulieren. Het leidt tot versterking van de cultuurhistorie en ontwik-keling van kleinschalige recreatie en zorg. De kwaliteiten van natuur, landschap en cultuurhistorie worden versterkt. Kern van het plan is duurzame ontwikkeling zijn bestaande en nieuwe economische dra-gers. Het plan biedt ruimte aan planten en dieren die vroeger ook voor-kwamen zoals patrijs, geelgors en das. Diersoorten behorende bij natte beekdalen kunnen migreren tussen Het Helvoirts Broek en de Essche Stroom. Denk aan otter, amfi bieën en vlinders.

De gebiedsvisie van Stichting Buurtschap De Ruiting en Landgoed Set-ersheike behelst meer dan de aanvraag vanuit Landschap van Allure. Landschappelijke uitwerking van het plan leidt tot de aanleg van ver-schillende landschaps- en natuurelementen:• aanleg van grachten, drinkpoelen, oude waterlopen en opschonen

van de historische visvijver;• aanleg van houtwallen, houtsingels, vlechthagen, takkenrillen,

bloemrijke randen, graanakkers en graslanden;• planten van hoogstamvruchtbomen;• realiseren van biotoop voor uilen, vleermuizen, zwaluwen, ooie-

vaars, weidevogels zoogdieren, amfi bieën en reptielen.

Dynamische ontwikkeling in het landschapBuurtschap De Ruiting is al volop in ontwikkeling. Het gebied is de scha-kel tussen de Essche Stroom en Het Helvoirts Broek. Het maakt deel uit van Het Groene Woud en van de gebiedsontwikkeling Levende Beerze. De transformatie van agrarisch gebied naar recreatieve entree in het groen is al in gang gezet met de ontwikkeling van landgoed Setershei-ke. Buurtschap De Ruiting vult dit aan door in te zetten op kleinschalige ‘groene’ bedrijvigheid gericht op zorg, verbrede landbouw, recreatie en toerisme. Dit zijn de nieuwe economische dragers voor ontwikkeling en het beheer en onderhoud van het gebied. Burgers en ondernemers bieden er in de toekomst collectieve recreatieve arrangementen aan.

Voor een deel verdwijnt er agrarische bebouwing en een enkele kas uit het beekdal. De huidige Jofrahoeve wordt een rundveehouderij die een rol speelt in het natuurbeheer van het gebied. Daarnaast komen er multifunctionele ruimtes voor ouderenzorg, een kleine natuurcamping, trainingslocatie en kleinschalige recreatieve voorzieningen.

De cultuurhistorische waarde van Buurtschap De Ruiting krijgt allure door herstel van oude cultuurhistorische gebouwen zoals bakhuizen, Vlaamse schuren, hooimijten, een duiventoren en een kleine watermo-len.

De Jofrahoeve wordt verplaatst naar het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart.De investeringen vanuit Landschappen van Allure richten zich op het geven kwaliteitsverbetering van het landschap, de cultuurhistorie en het recreatief medegebruik. Het is de stimulans voor passende toekom-stige investeringen vanuit particulieren en ondernemers.

Ondernemen en beleven in het landschapHet proces is er een van onderop. Particulier initiatief bleek de sleutel tot succes. Het is een schoolvoorbeeld van ‘doe-democratie’ of ‘actief burgerschap’. Mensen komen zelf met voorstellen voor verbetering van hun leefomgeving. Zij formuleren helder aan de overheid hoe deze daarin kan faciliteren. Sterker nog Buurtschap De Ruiting geeft invulling aan de natuurplannen of wensen van provincie, waterschap en Bra-bants Landschap. Daarbij beheren niet de terreinbeherende organisa-ties natuur, maar de particulieren in het gebied. De gemeente Haaren steunt het initiatief vanuit via het Toeristisch Ontwikkelingsplan (TROP).

Transformatie Buurtschap De Ruiting


Project 2.3.1 Landgoed Denneboom

Landgoed Denneboom in een nieuw jasje biedt u een aangenaam, veelzijdig en gastvrij verblijf!

november 2031

park

publiek

privé

4.5.

3.2.

8. 9.

6.

7.

1.

EHS

Extra natuur

Legenda

velden

landschap

Extra natuur door landgoedeigenaar Verdienmodel voor natuur, landschap en cultuurhistorie


Waarom dit project?‘Harba Lorifa’ investeert in historische landgoederen en buitenplaatsen, waarvan de Denneboom er één is. De landgoedeigenaar wil een duur-zame exploitatie. Hij is daarvoor op zoek naar nieuwe economische dragers die versterkend werken op de ontwikkeling en het behoud van de natuur en cultuurhistorie op het landgoed.

Wat is het project?Momenteel is het landgoed niet erg aantrekkelijk voor bezoek. De in-vesteringen brengen hierin verandering. Het hele landgoed krijgt een herbestemming. Momenteel rust er nog de bestemming ‘agrarisch ver-want bedrijf’ op. Er is een principe-uitspraak dat in de boerderij een groepsruimte, B&B, restaurant en theetuin gevestigd mogen worden. Daarvoor moeten de historische langgevelboerderij, tuin, park en lande-rijen worden gerestaureerd. Om verrommeling tegen te gaan en zicht-lijnen te herstellen worden de huidige opstallen gesloopt en herbouwd. Het hele landgoed wordt een krachtplaats voor verbinding, ontmoeting en inspiratie. Deze nieuwe functies zorgen voor meer bezoekers en meer omzet.

Trekker van het projectLandgoed De Denneboom, familie Van Rijckevorsel

Betrokken partijenLandgoed De Denneboom, familie Van Rijckevorsel

ProjectkostenDe projectkosten bedragen in totaal € 1.376.000,-.De familie draagt € 587.177,- bij uit de waardedaling van de gronden in de provinciale EHS en uit de exploitatie van de historische boerderij, wanneer deze gerestaureerd is.

Wat is de aangevraagde bijdrage (in euro’s)?Landgoed De Denneboom

Restauratie cultuurhistorische boerderij en bakhuisje

510.823,-

Sloop opstallen tbv landschap 22.000,-Extra natuur en landschap buiten de EHS 202.000,-

Begeleiding, advisering, communicatie 54.000,-Totaal aangevraagde bijdrage 788.823,-

Fasering/planning met betrekking tot de aanvraagLandgoed De Denneboom

Restauratie cultuurhistorisch waardevolle gebouwen

2013 - 2014

Inrichting Landschap: Herstel Engels Land-schapspark en historisch erf

2013 - 2015

Sloop 2014 - 2017Begeleiding, communicatie, advisering 2013 - 2015

Versterking van het landschapHet project leidt tot een wedergeboorte van het historische buitenland-goed de Denneboom. Dit 22 hectare grote landgoed ligt net buiten Sint-Michielsgestel en is een prachtig uitloopgebied voor bewoners van deze plaats en omringende gebieden. Passerende wandelaars en fi etsers kunnen op het landgoed genieten van de serene sfeer die er heerst. Dit geldt ook voor de gebruikers van de accommodaties op het landgoed. Het gebied is niet alleen voor de mens aantrekkelijk, ook dieren vinden er hun habitat. Een aanwezige, bewoonde dassenburcht is hiervan bewijs, evenals een beschermde roekenkolonie. Op het land-goed zijn veel verschillende (heilige) boomsoorten en heesters te vin-den. Denk daarbij aan Amerikaanse eik, populier, wilg, meta sequoia, tamme kastanje, inlandse eik en beuk.

In vroegere tijden was dit gebied een Germaans Heiligdom waar na-tuurreligie een grote rol speelde. Het landgoed krijgt deze functie terug. Vanuit Landschappen van Allure wordt geïnvesteerd in herstel van het Engelse landschapspark en erf en van cultuurhistorisch erfgoed. Om activiteiten te organiseren, en zo het landschap te dragen, is binnen-ruimte nodig. Opstallen worden gesloopt waardoor zichtlijnen worden hersteld. Ook de lanen, die oude ontginningswegen zijn, worden her-steld. De historische moestuin en de Engelse landschapstuin worden in oude glorie teruggebracht. Eenheid, samenhang en kwaliteit van het landgoed staan voorop.

De langgevelboerderij uit 1891 is ‘pannengedekt’, wat vrij uniek is voor die tijd, en hoger dan gebruikelijk. Idee is om deze boerderij met in-vesteringen uit Landschappen van Allure te restaureren. Zo worden boerderij en landerijen, huis en Engels landschapspark weer een ge-heel. Een cultuurlandschap zal overgaan in een productielandschap dat uiteindelijk overgaat in een natuurlandschap waar iedereen, en in het bijzonder de mensen die onder de rook van Den Bosch wonen, van kunnen genieten.

De familie investeert zelf geld in de ontwikkeling van het landgoed. Het landhuis is al eerder in oorspronkelijke staat (1854) gerestaureerd. Ook is op eigen kosten natuur ontwikkeld, zijn wandelpaden (inclusief brug-getje) aangelegd en is het landgoed vanaf de openbare weg toeganke-lijk gemaakt voor het publiek.

Dynamische ontwikkeling in het landschapDe landgoedeigenaar gaat nieuwe natuur ontwikkelen. Hij investeert in natuur met geld dat besteed wordt door bezoekers van het landgoed. Van de landbouwgrond behorend bij het landgoed zet de eigenaar vijf jaar lang elk jaar 2 hectare ‘om’ in beleefbare natuur. Dit resulteert in 10 hectare extra natuurgebied. Bezoekers van de verblijfsrecreatie dragen rechtstreeks bij aan de verdere natuurontwikkeling. Door duidelijk te maken aan welke ontwikkelingen een deel van de opbrengsten wordt besteed, betrekt de eigenaar de bezoekers bij het landgoed en de ver-anderingen. De landgoedeigenaar laat zien dat met exploitatiegelden bomen, hagen of dassenburcht aangekocht dan wel behouden blijven. Hij doet dit aan de hand van excursies en themawandelingen. Ook wor-den social media ingezet en kunnen mensen zich abonneren op een nieuwsbrief. Dit leidt tot betrokkenheid en wederkerend bezoek.

Ondernemen en beleven in het landschapDuurzame natuurontwikkeling en versterking van de cultuurhistorie worden gekoppeld aan beleving en kleinschalig recreatief gebruik. De boerderij wordt ‘een tweede thuis’ om elkaar te ontmoeten, te verbin-den of te inspireren. Bezoekers kunnen wandelen en genieten van de natuur en het landschap. Het gebied is vrij en openbaar toegankelijk. In de boerderij met restaurant en theetuin kunnen bezoekers kennis-maken met gerechten die bereid zijn met producten van eigen land. De ‘routing’ van wandelpaden en plaatsing van gebouwen is zo dat drie groepen bezoekers/cursisten ongestoord op het terrein kunnen verblij-ven. Het landgoed is een ‘krachtplek’ om weer op krachten te komen.

Binnen het project Denneboom werkt de familie samen met heel veel verschillende partijen: Stichting Vrienden van Brabantse Landgoederen, Brabants Particulier Grondbezit, Brabants Landschap, FPG-Gastvrije Landgoederen, de Heemkundevereniging ‘De Heerlijkheid Herlaar’ en Heemkundekring Schijndel, Natuur- en milieucentrum Schijndel, Na-tuurgroep Gestel en Staatsbosbeheer. Particuliere bezoekers worden betrokken bij het project omdat een deel van de gegenereerde omzet rechtstreeks geïnvesteerd wordt in de ontwikkeling van het gebied.

Het landschap krijgt meer functies die een recreatieve uitstraling heb-ben en die versterkt worden door de natuur. Denk daarbij aan wandelin-gen, natuurexcursies, geocaching, theetuin, tuinieren, kookworkshops en bewustwordingscursussen. Omgekeerd profi teert de natuur van de nieuwe functies; een deel van de bestedingen komt ten goede aan na-tuur en landschap. De bedoeling is om vanuit de exploitatie beheer en onderhoud te betalen. De communicatie hierover zorgt voor een sterke verbinding tussen mens, economie, cultuurhistorie en natuurontwikke-ling.

Historische landgoederen en buitenplaatsen


Project 2.3.2 Landgoed Haanwijk

In dit fraaie landgoed valt er voor jong en oud veel te leren over natuur en cultuurhistorie!

Investering Haanwijk

Versterken historische groenstructuur Houtdroogloods voor .............................................................

Verdienmodel draagt bij aan beheer van een bijzonder landgoed

Streefbeeld Landgoed Haanwijk

droog hout en educatie als verdienmodel


Waarom dit project?Het programma ‘Harba Lorifa’ investeert in historische landgoederen en buitenplaatsen, waarvan Haanwijk er één is. Het landgoed Haanwijk is landschappelijk en ecologisch gezien heel aantrekkelijk. De bijbeho-rende faciliteiten zijn echter niet optimaal. Om het geheel bij mensen meer bekend en bemind te maken zijn investeringen nodig. Centraal in de visie staat het leren over en genieten van de natuur. Meer ‘leer-lingen’ op Haanwijk levert meer omzet en betrokkenheid op. Geld en kennis worden op hun beurt ingezet bij het beheer en onderhoud.

Wat is het project?Brabants Landschap wil de betrokkenheid van bezoekers vergroten aan de hand van drie deelprojecten. Allereerst is een opknapbeurt van het park van slotje Haanwijk gewenst. Als het park in oude glorie is her-steld, wordt het tegen betaling opengesteld voor publiek. Deelproject twee is gericht op educatie. Buitenlokaal Haanwijk moet bruikbaar wor-den voor open dagen en publieksmanifestaties, en als startpunt voor excursies. Een vrij toegankelijke nieuwe parkeerplaats zorgt voor be-tere bereikbaarheid en er komen aanvullende, interactieve leerroutes in het gebied. Het derde deelproject is de bouw van een authentieke houtdroogloods die goed past binnen de cultuurhistorie van het land-schap. De houtdroogloods wordt ook gebruikt om uitleg te geven over de ketenbenadering; het proces van boom naar houtleverancier naar bouwmarkt.

Trekker van het projectBrabants Landschap

Betrokken partijenBrabants Landschap, Natuurwerkgroep Gestel, IVN ’s-Hertogenbosch, HAS ‘s-Hertogenbosch, Basisscholen uit Vught, Noord-Brabants Na-tuurmuseum, Hertogboeren, uitbater van het slotje Haanwijk (familie Brink), De Denneboom en Bleijendijk

Projectkosten (in euro’s)Landgoed De Denneboom

Buitenlokaal Haanwijk 40.000,-Parkeervoorziening 30.000,-

Leerroute 60.000,-Park 150.000,-

Houtdroogloods 60.000,-PR & communicatie 5.000,-

Totaal aangevraagde bijdrage 345.000,-

Wat is de aangevraagde bijdrage?€ 172.500,- (50% van het totaal)

Fasering/planning met betrekking tot de aanvraagLandgoed De Denneboom

Start direct na subsidieverstrekking 2013Uitvoering 2013 - 2014

Versterking van het landschapHet landgoed Haanwijk vertegenwoordigt landschappelijk en ecolo-gisch gezien een grote waarde. Haanwijk maakt deel uit van het Grote Bossche Broek en van de ecologische verbinding tussen Maas, Maas-horst en Het Groene Woud. Er is een weelderige akkerfl ora te vinden met klaproos, korenbloem en akkerleeuwenbek en in de graslanden (kruiden- en faunarijk) komen de echte koekoeksbloem, primula en pinksterbloem voor. De das leeft hier. Maar dat is niet de enige bijzon-dere diersoort die hier zijn habitat heeft. Er zijn veel bosvogels, zoals de zwarte specht, havik, bosuil, boomklever en boomkruiper. Grutto, kwartel en patrijs komen voor en ook de kamsalamander. Investeringen in het gebied zijn niet direct gericht op landschap en natuur, maar zor-gen wel indirect voor behoud van de landschappelijke en ecologische waarden.

Ook op het gebied van cultuurhistorie, is het landgoed heel bijzonder. Het gebied werd al in de Romeinse tijd bewoond. De dijken en kades op het landgoed dateren uit diverse eeuwen. Vermeldenswaardig is de Linie van Frederik Hendrik uit 1629; het beleg van ‘s-Hertogenbosch. Bebouwing rondom het huidige slotje dateert uit 1649, het slotje zelf is van midden 18e eeuw. Andere gebouwen op het landgoed stammen uit de 19e eeuw. De samenstelling van gebouwen, park en landerijen op het landgoed maken het tot een waardevol cultuurhistorisch ensemble. De bouw van een authentieke houtdroogloods draagt bij aan de cul-tuurhistorische waarde. Het 18e-eeuwse park is aangetast door de tijd. De ommuurde tuin is niet toegankelijk voor het publiek, het park wel. Nu is het echter niet aantrekkelijk voor bezoekers. Herstel van het park en publieksopenstelling zorgen ervoor dat het weer de bijzondere plek wordt die het in potentie is. En maakt het een plek waar mensen kun-nen genieten van natuur en landschap van nu en weleer.

Dynamische ontwikkeling in het landschapHet Brabants Landschap, eigenaar van het landgoed, wil mensen graag actief betrekken bij deze bijzondere plek. Daarvoor zijn leerrou-tes voor het basisonderwijs en leerplekken van het HAS Kennistransfer ontwikkeld. Op dit gebied is echter nog veel meer mogelijk. Door de leerroute (ook elders binnen Het Groene Woud) interactief te maken én toegankelijk buiten schooltijd, betrekt de eigenaar aanzienlijk meer mensen bij het gebied.

De geplande houtdroogloods is niet alleen vanuit cultuurhistorisch en landschappelijk perspectief waardevol, maar is ook erg effi ciënt. Bra-bants Landschap gebruikt veel hout in afwijkende ‘ouderwetse’ maten als bouwmateriaal, en zal de loods zelf gaan gebruiken voor het drogen van hout uit de directe omgeving.

Ondernemen en beleven in het landschapHet landgoed Haanwijk wordt een inspirerende plek om meer te we-ten te komen over natuur en (cultuur)historie. Niet alleen voor basis-scholen, maar ook voor natuurclubs, andere onderwijsinstellingen en gezinnen. Wanneer het Buitenlokaal Haanwijk ingericht is, maken or-ganisaties als Natuurwerkgroep Gestel, IVN ’s-Hertogenbosch, HAS ‘s-Hertogenbosch, Waterschap De Dommel, basisscholen uit Vught en

Hertogboeren hiervan ook gebruik. In het Buitenlokaal is informatie te vinden over het natuurgebied en het Brabants Landschap. Hoofddoel is het leren over natuur, cultuurhistorie en beheer.

Het Buitenlokaal is open op afspraak en bij evenementen, maar het streven is dagelijks gebruik. Als het Buitenlokaal gesloten is, dan kan de bezoeker van het landgoed wel informatie verkrijgen. Veel is van buitenaf waarneembaar.

Het Buitenlokaal wordt een wifi -point en via QR-codes worden geïnte-resseerde bezoekers naar websites geleid waar relevante informatie te downloaden is. Uiteindelijk is het idee dat bezoekers zich door goede informatievoorziening zo betrokken voelen bij het gebied dat zij zich ook actief inzetten bij het beheer en onderhoud van het landgoed.

Herstel van het park en openstelling daarvan leidt tot meer bezoek aan de theeschenkerij en een beter gebruik van de vergaderruimtes. Ook bewoners van omliggende gebouwen zullen vaker gebruikmaken van de faciliteiten die het landgoed biedt. Dit zorgt voor extra inkomsten, ook uit verhuur van het complex. Er is geen exploitatie en/of verdien-model verbonden aan de houtdroogloods. Niet anders dan een bijdrage aan de exploitatie van het beheer door de eigenaar door verkoop van hout. De opbrengst van het hout besteedt Brabants Landschap aan het beheer en onderhoud van het landgoed.

Historische landgoederen en buitenplaatsen


Project 3.1

Beleef de natuur en cultuurhistorie op grote hoogte en ontspan in Het Groene Woud!

Gezonde exploitatie natuurbad met strand

Boomkronenpad biedt ruimte voor beleving en educatie

Verdienmodel voor natuur, landschap, recreatie en cultuurhistorie

Masterplan voor IJzeren Man

Spin-off naar omgeving


Waarom dit project?In de stad-landverbinding vormt recreatiepark De IJzeren Man een schakel tussen enerzijds ’s-Hertogenbosch en anderzijds Het Groene Woud en de Loonse en Drunense Duinen. Ook draagt het bij aan de samenhang tussen deze gebieden. Momenteel heeft het park een re-gionale functie. Dit project zorgt voor een landelijke impuls. Het Boom-kronenpad en het Streekbelevingscentrum IJzeren Man ontsluiten de verborgen waarden van natuur, landschap, cultuur en historie rond De IJzeren Man en maken een duurzame exploitatie mogelijk. Directe be-leving van de natuur en de (militaire) geschiedenis van het gebied is mogelijk. Het Boomkronenpad als blikvanger, in combinatie met een eigentijds Streekbelevingscentrum zorgt voor ontlasting van de recrea-tieve druk op de Loonse en Drunense Duinen en vormt een poort naar Het Helvoirts Broek.

Het project is niet haalbaar als de investering geheel privaat gefi nan-cierd moet worden. Boomkronenpaden elders in Europa zijn dan ook mede met subsidies tot stand gekomen. Door stapeling van activiteiten ontstaat synergie, continuïteit en beperking van risico voor dit project. Dat is de reden waarom het wordt ingediend bij Landschappen van Al-lure.

Wat is het project?Het Streekbelevingscentrum IJzeren Man is bezoekerscentrum, horeca én startpunt voor wandelen fi etsroutes. Er is informatie verkrijgbaar over de (militaire) geschiedenis van De IJzeren Man, de Vughtse Hei-de, de natuur in de Loonse en Drunense Duinen en Het Groene Woud. Streekproducten worden gepromoot en aangeboden en er is aandacht voor de versterking van de biodiversiteit in het gebied. Figuurlijk en let-terlijk hoogtepunt is het Boomkronenpad; een pad dat langzaam een weg zoekt tot ruim boven de boomtoppen. Midden in de groene omge-ving van De IJzeren Man beleven bezoekers op geheel nieuwe wijze de omliggende natuur en landschappen, inclusief de stad ‘s-Hertogen-bosch. Het Boomkronenpad is geschikt voor alle leeftijden en ook met rolstoelen en kinderwagens toegankelijk. Op het park komt een klimbos met verschillende moeilijkheidsgraden voor gezinnen, scholen en be-drijven. Een creatief boombelevingspad verbindt het Boomkronenpad met het Streekbelevingscentrum IJzeren Man. Revitalisering van het natuurbad en het terugbrengen van een fl aneerpier zorgen voor een duurzaam voortbestaan van de oorspronkelijke functie van De IJzeren Man. Centraal thema van het park is de boom. Materialen uit de eigen streek worden gebruikt voor de inrichting, eventueel in samenwerking met de populierencoöperatie Het Groene Woud.

Trekker van het projectFitt-Outdoor

Betrokken partijenFitt-Outdoor, gemeente Vught, Natuurmonumenten, Rabobank, private fi nanciers, bedrijfsleven, Nationaal Monument Kamp Vught, Geniemu-seum, HAS Kennis Transfer.

Projectkosten€ 3.506.000,-

Wat is de aangevraagde bijdrage (in euro’s)?Boomkronenpad en Streekbelevingscentrum IJzeren man

Boomkronen en -belevingspad (deels bijdrage/deels lening

1.102.500,-

Streekbelevingscentrum IJzeren Man 115.000,-Klimbos 237.500,-

Pleisterplaats 80.000,-Revitalisatie van het natuurbad inclusief nieuwe

fl aneerpier 130.000,-

totaal bijdrage 1.665.000,-

Fasering/planning met betrekking tot de aanvraagBoomkronenpad en Streekbelevingscentrum IJzeren man

contract en goedkeuring gemeente Vught, start uitvoering

2013

bouwfase 2014opening Boomkronenpad 2015 (voorjaar)

Versterking van het landschapDe IJzeren Man, de Vughtse Heide en omgeving beschikken over iets bijzonders. Een rijke geschiedenis die nog steeds zichtbaar is in het landschap. Voorbeelden zijn aarden wallen en grachten, overblijfselen van de linie van 1629 en de Lunetten uit de 19e eeuw. Een fusillade- en herdenkingsplaats en het indrukwekkende Nationaal Monument Kamp Vught herinneren aan de 2e WO. Op het hoogste punt van het Boom-kronenpad ziet de bezoeker niet alleen deze bijzondere locaties, maar ook de verscholen Broekleij en Het Helvoirts Broek. Door gebruik te maken van digitale applicaties wordt de werkelijke wereld verbonden met de virtuele wereld. Dit creëert meerwaarde rondom informatievoor-ziening over Het Groene Woud. Vanuit het project wordt geïnvesteerd in de ontwikkeling en instandhouding van de omliggende natuurwaar-den. Oorspronkelijk idee is vooral het creëren van een unieke beleving van het omliggende landschap in combinatie met de historische sa-menhang. Het Boomkronenpad en klimbos worden met respect voor de bestaande natuur- en landschapswaarden in de groene omgeving ingepast. Het Streekbelevingscentrum IJzeren Man wordt wat betreft uitstraling afgestemd op de aangrenzende cultuurhistorische gebou-wen. Bij de inrichting van het gebied worden gebiedseigen bomen en planten gebruikt. Een verzekering voor toekomstige generaties om ook later nog van dit bijzondere landschap te kunnen genieten.

Dynamische ontwikkeling in het landschapOntwikkeling van het Boomkronenpad, boombelevingspad, klimbos en Streekbelevingscentrum IJzeren Man geeft een heel nieuwe dimensie aan de beleving van natuur en landschap bij de bezoekers van het ge-bied. Dankzij de ligging is de locatie een ideale tussenstop of startpunt voor bezoekers aan ’s-Hertogenbosch, Heusden en nationaal park de Loonse en Drunense Duinen. Er is veel toeristisch-recreatieve potentie aanwezig (stad en natuurgebied). Spin-off van het project is de ver-sterking van Het Groene Woud als recreatief gebied; met economische impulsen zoals directe en indirecte werkgelegenheid. Dit alles gebeurt in zorgvuldige samenhang met de kwaliteit van het landschap. Verblijfs-recreatie in de omgeving kan ook profi teren van de kwaliteitsimpuls en de te verwachten grote aantallen bezoekers.

Ondernemen en beleven in het landschapBedrijfsleven en overheid werken in dit project nauw samen. De on-dernemer draagt zelf actief bij aan landschapsontwikkeling door een deel van de omzet te investeren in landschap en landschapsbeleving. Samenwerking met partijen als Stichting de Groene Vesting, natuur- en landschapsorganisaties en IVN wordt vanwege de specifi eke kennis actief opgezocht en krijgt een rol in het concept.

Het project drijft op het unieke landschap en de ligging dicht bij de stad. De daardoor gegenereerde inkomsten worden deels opnieuw in het landschap geïnvesteerd om dit blijvend te ontwikkelen en beheren. Daarmee blijft de unieke, attractieve en groene uitstraling behouden.

Het Boomkronenpad, klimbos en Streekbelevingscentrum IJzeren Man hanteren een uniek visitor payback-systeem. Gedurende maximaal 15 jaar wordt tot 10% van de entreegelden van het Boomkronenpad geïn-vesteerd in de ontwikkeling van natuur- en landschapsbeleving. Denk aan de aanleg van een mountainbikeroute die aansluit op de Loonse en Drunense Duinen en de aanplant van nieuwe bomen. Bezoekers van het park krijgen bovendien een actieve rol. Via een keuzesysteem mogen zij meebeslissen waar een deel van het entreegeld aan besteed wordt. De bezoeker kan zijn stem uitbrengen op schetsen van beoogde ontwikkelingen. Elk entreebewijs is een stemmogelijkheid. Naar rato worden de gelden uit het terugverdienmodel ingezet voor landschaps-elementen binnen het project of in de directe omgeving van Vught. Dit levert een structurele verbinding tussen economie en landschap op, waardoor het project naadloos aansluit bij de ambitie van Het Groene Woud om te fungeren als motor van één van de drie Landschappen van Allure in Brabant.

Boomkronenpad en Streekbelevingscentrum IJzeren Man


4. Financieringsplan

In dit fi nancieringsplan wordt een samenvattend overzicht gegeven van de investeringen en de gevraagde bijdrage per project. In een losse bijlage bij dit rapport wordt inzicht gegeven in de specifi caties in de vorm van een projectbegroting en liquiditeitsplanning per project.

Financiering totale projectkosten Kosten in € Subsidie in € Waarvan roodKanaalparkwaardedaling gronden 1.500.000,- 750.000,-aankoop gronden 1.500.000,- 1.100.000,-inrichting 400.000,- 200.000,-verharding 50.000,- 25.000,-recreatieve/cultuurhistorische invullingen 50.000,- 25.000,-personeelskosten 150.000,- 75.000,-communicatie 50.000,- 25.000,-

2.200.000,- 50.000,-Totaal 3.700.000,- 2.200.000,-

Aadalgrondverwerving 200.000,- 102.500,-inrichting natte natuur 60.000,- 60.000,-afvoer verontreingd slib 40.000,- 0,-opzetten beheersstichting 25.000 ,- 25.000,-proceskosten 50.000,- 0,-

187.500,-Totaal 375.000,- 187.500,-

Essche Stroomwaardedaling gronden 1.309.500,- 654.750,-beleving Beijendijk 95.000,- 47.500,-veiligstellen cultuurhistorie 150.000,- 75.000,-

729.750,- 47.500,-Totaal 1.554.500,- 777.250,-

Buurtschap De Ruitingprocedure/begeleiding 60.000,- 30.000,-aanleg landschapselementen 120.000,- 60.000,-recreatiev/cultuurhistorische invullingen 90.000,- 45.000,-De Jofrahoeveprojectkosten 125.000,- 0,-verplaatsing Jofrahoeve 1.350.000,- 675.000,-opstart stadsboerderij 455.000,- 100.000,-verwijderen asbest 345.000,- 0,-investering begrazing 175.000,- 87.500,-begeleiding/advisering 175.000,- 87.500,-

afwaardering/natuurontwikkeling 245.000,- 122.500,-vergroening door afbraak 600.000,- 300.000,-

Financiering totale projectkosten Kosten in € Subsidie in € Waarvan roodLandgoederenafwaardering Setersheike 875.000,- 437.500,-afwaardering van Overbeek 105.000,- 52.500,-afwaardering de Roudonck 140.000,- 70.000,-

1.292.500,- 775.000,-Totaal 4.860.000,- 2.067.500,-

De Denneboomrestauratie cultuurhistorische gebouwen 860.000,- 510.823,-slopen resterende opstallen 22.000,- 22.000,-landschapsontwikkeling 340.000,- 202.000,-plankosten herbestemming 154.000,- 54.000,-

256.000,- 532.823,-Totaal 1.376.000,- 788.823,-

Haanwijkbuitenlokaal Haanwijk 40.000,- 20.000,-parkeervoorziening 30.000,- 15.000,-leerroutes 60.000,- 30.000,-restauratie park/tuin 150.000,- 75.000,-houtdroogloods 60.000,- 30.000,-PR & communicatie 5.000,- 2.500,-

107.500,- 65.000,-Totaal 345.000,- 172.500,-

Boomkronenpadnatuurbad 190.000,- 130.000,-boomkronenpad 2.397.500,- 782.500,- € 320.000,-Streekbelevingscentrum IJzeren Man 145.000,- 65.000,- € 50.000,-klimbos 287.500,- 237.500,-pleisterplaats 486.000,- 0,- € 80.000,-

1.215.000,- € 450.000,-Totaal 3.506.000,- 1.665.000,-

Totaal subsidie 7.883.573,-Totaal grijs 1.920.323,-Totaal fi nanciering 15.766.500,-


5. Besluitvorming tijdens de uitvoering van het project

Algemeen‘Harba Lorifa’ is een programma dat is ontstaan door samenwerking tussen overheden, maatschappelijke organisaties en private partijen.

De gemeente ‘s-Hertogenbosch ziet kans om de bestaande, regionale samenwerking rond De Groene Delta op te schalen naar Het Groene Woud. Samenwerking rond de uitvoering van het voorliggende pro-gramma is een voorwaarde voor succes. De precieze invulling van de samenwerking wordt na een positief besluit van de zijde van de provin-cie met de partners uitgewerkt.

De gemeente ’s-Hertogenbosch sluit een samenwerkingsovereenkomst met de partners met daarin duidelijk vastgelegd de rechten, plichten en verantwoordelijkheden van de individuele partners ten opzichte van el-kaar. De samenwerkingsovereenkomst is als bijlage toegevoegd.

Elk project binnen het investeringsprogramma kent zijn eigen planning, besluitvormingstraject en uitwerking. Hieronder wordt in het kort aange-geven op welke wijze de besluitvorming plaatsvindt.

‘Kanaalpark en Oude Aadal’De gemeenteraad van ’s-Hertogenbosch zal het deelprogramma Ka-naalpark moeten goedkeuren. Uitvoeringsbudget zal beschikbaar worden gesteld door de directie van Stadsontwikkeling. Financiële verantwoording wordt per jaar aan de gemeenteraad afgelegd via de jaarrekening.

Voor het Oude Aadal geldt dat Rijkswaterstaat de percelen in het oude Aadal heeft opgekocht om de verbreding en omlegging van de Zuid-Willemsvaart mogelijk te maken. Omdat slechts de gedeelten van de percelen die aan de kant van het kanaal liggen benodigd zijn voor reali-satie, blijft veel grond ‘over’. Gezien de wens van diverse partijen om de ecologische en cultuurhistorische kwaliteiten van het oude Aadal terug te brengen, is dit een grote kans voor realisatie. Rijkswaterstaat wil de gronden verkopen maar wil de waardedaling van de grond vergoed krijgen.

‘Moestuin en Groen Theater’Voor het gebiedsproces is geen besluitvorming nodig voor uitvoering of fi nanciële dekking. Beide colleges en/of gemeenteraden van Sint-Mi-chielsgestel en ’s-Hertogenbosch hebben hierover al positief besloten.

Essche StroomHet bestuur van Waterschap De Dommel besluit over vaststelling van de projectplannen in het kader van de Waterwet. Eventuele wijzigingen in bestemmingsplannen worden met de betrokken gemeenten geregeld evenals de eventuele aanvraag van een watervergunning. Het water-schap blijft zelf verantwoordelijk voor de kosten die in de projecten, die het waterschap realiseert, worden gemaakt. Verantwoording hierover wordt afgelegd via de reguliere P&C cyclus naar het bestuur van Water-schap De Dommel en naar de betrokken subsidieverstrekkers.

Buurtschap De RuitingBelangrijkste besluitvorming betreft de bestemmingswijziging, mogelijk in samenwerking met de ontwikkeling van Landgoed Setersheike.

Landgoed De DenneboomOp locatie is een projectmanager aanwezig. Deze overlegt over de planning en voortgang met de penvoerder. De gemeente Schijndel wordt betrokken bij het project. De gemeente is van belang voor de besluitvorming waar het gaat om de benodigde vergunningen.

Landgoed HaanwijkAlle werkzaamheden vinden plaats op eigendommen van Brabants Landschap. Zij is ook de coördinator van dit project en draagt zorg voor afstemming met de andere partijen. De werkzaamheden worden bin-nen de wettelijke kaders en regelingen uitgevoerd.

Boomkronenpad en Streekbelevingscentrum IJzeren ManFitt-Outdoor heeft eindverantwoordelijkheid en is beslissingsbevoegd voor het deelproject. Over het deelproject overschrijdende communica-tieplan beslissen de partners.


6. Fasering en planning tussenresultaten

In 2011 is gestart met de visievorming en invulling van het investe-ringsprogramma ‘Harba Lorifa’. De deelprojecten zijn door de verschil-lende partners uitgewerkt. Per project geldt een afzonderlijke fasering en planning.

Kanaalpark en oude AadalVoor het project Kanaalpark zijn de meeste gronden al verworven, een deel moet nog worden verworven. De huidige bestemming van de gronden is agrarisch, deze kunnen door een wijzigingsbevoegdheid worden ‘omgezet’ naar natuur. In 2013 en 2014 moeten nog gronden verworven worden. Half 2014 is hiervoor het inrichtingsplan gereed. Hierna moet dit plan uitvoeringsgereed gemaakt worden. Half 2015 kan gestart worden met de uitvoering. Oplevering resultaat medio 2016.

De besluitvorming, uitvoering en kwaliteitsbewaking van het project Oude Aadal liggen bij de gemeente Sint Michielsgestel, afdeling Ont-wikkeling. Zij rapporteren hierover regelmatig naar de penvoerder; de gemeente ’s-Hertogenbosch en via hen naar de provincie Noord-Bra-bant. In de uitvoering wordt nauw samengewerkt met omwonenden, heemkundevereniging Erfgoed Gestel, Natuurgroep Gestel en lokale agrariërs. Deze zijn nu al de motor achter de ontwikkeling en degenen die het op de agenda hebben gezet. Zij waren ook nauw betrokken bij de planvorming.

Moestuin en Groen Theater voor ’s-HertogenboschHet project is gesplitst in twee fasen. De eerste fase wordt afgesloten met uit een intentie- of samenwerkingsovereenkomst najaar 2013 ge-koppeld aan een gedragen concept voor het gebied. De raden van de gemeente Sint-Michielsgestel en gemeente ‘s-Hertogenbosch worden hierover geïnformeerd. In de 2e fase wordt het vertaald naar een inrich-tingsvisie en uitvoeringsprogramma eind 2013 – begin 2014.

Essche StroomHet omvormen van landbouwgrond naar natuur in de zone van deelpro-jecten Bleijendijk en Halsche Beemden gebeurt in de periode augustus 2013–najaar 2015. De herinrichting van de beekgronden (en omvor-ming van landbouw naar natuur) bij Esch en Buurtschap De Ruiting staat gepland vanaf zomer 2015 tot en met 2016.

In de uitvoeringsperiode worden zeker explosieven en archeologische vondsten verwacht. Op dat moment moet aanvullend onderzoek wor-den gedaan. Hieraan gekoppeld worden de vondsten ‘beleefbaar’ ge-maakt. Er wordt aansluiting gezocht bij de grote herdenking van De Bevrijding van Brabant 1944 (in 2014). Het bruggetje over de Essche Stroom wordt in 2015 geplaatst.

Buurtschap De RuitingNagenoeg alle gronden zijn in eigendom. De huidige bestemming is agrarisch. Deze wordt met een bestemmingswijziging omgezet naar natuur in het najaar van 2013. Bodemonderzoek, cultuurhistorisch on-derzoek, aanvragen voor bouw-, aanleg- en sloopvergunningen wor-den gestart in 2013. Afronding naar verwachting halverwege 2014. Het inrichtingsplan voor Buurtschap De Ruiting is halverwege 2014 gereed, tweede helft 2014 kan de uitvoering starten.Landgoed De DenneboomVoor de restauratie van de historische boerderij vindt in mei 2013 een startgesprek met de gemeente plaats. Hier worden dan afspraken over sloop en restauratie vastgelegd. In mei kan dan de bouwaanvraag wor-den ingediend. De start van de restauratie is afhankelijk van de be-sluitvorming over de bouwaanvraag, prognose is december 2013. De asbestverwijdering is mede afhankelijk van de afspraken uit het start-gesprek, naar verwachting start oktober 2013. De sloop van de gebou-wen kan pas plaatsvinden na toestemming van de gemeente voor de herbouw van het volume op het terrein. Direct na de beschikking op de subsidieaanvraag (juni 2013) wordt begonnen met het laanherstel en wordt een plan van aanpak opgesteld voor de landschapsinrichting.

Landgoed HaanwijkDe voorbereidingen van het gehele project zijn al in volle gang. Di-rect na de subsidiebeschikking worden alle maatregelen in uitvoering genomen. Alle werkzaamheden zijn uiterlijk eind 2014 uitgevoerd. Het zwaartepunt van de werkzaamheden ligt in 2014.

Boomkronenpad en StreekbelevingscentrumNaar verwachting zijn de erfpachtgronden medio 2013 van de ge-meente Vught verworven. Hierna wordt de exploitatievergunning aan-gevraagd. Na de subsidietoekenning worden bij de gemeente Vught de benodigde omgevingsvergunningen aangevraagd.

In 2013 en 2014 worden diverse onderdelen aanbesteed. In 2014 vindt de revitalisering van het natuurbad plaats en ook de oplevering van het klimbos en de pleisterplaats. Ook in 2014 vindt de start van de bouw van het Boomkronenpad plaats. In 2015 zijn het Boomkronenpad en het Streekbelevingscentrum IJzeren Man gereed.


7. Projectbeheersing

De projectleiders van de verschillende deelprojecten zullen sturen op tijd, geld en kwaliteit. Zodra de beschikking binnen is gaan de projecten de voorbereidende fase in. Realisatie voor 2017 is realistisch.

KanaalparkHet project Kanaalpark wordt uitgevoerd door het Projectteam Kanaal-park van de gemeente ’s-Hertogenbosch.

Tijd:Het projectteam bewaakt de tijd.

Kwaliteit:Landschapsarchitecten, ecologen en planvisualisten van de gemeente ‘s-Hertogenbosch bewaken de ruimtelijke en ecologische kwaliteit.

Organisatie:De projectorganisatie bestaat uit een projectteam met een projectleider en adviserende specialisten. De projectleider legt verantwoording af aan de opdrachtgever.

Kostenbewaking:De afdeling Financieel Management en de afdeling Realisatie en Be-heer zijn verantwoordelijk voor de kostenbewaking. De kwaliteitseisen zijn vastgelegd in het uitvoeringsbestek.

Communicatie:Communicatie gebeurt periodiek met mogelijk een nieuwsbrief en een projectbeschrijving op de gemeentelijke website.Risico- en kansenanalyse: Grootste risico is het niet (tijdig) verwerven van de nog benodigde gronden. De grootste kans is de uitbreiding van Kanaalpark 1ste fase door het realiseren van een robuuste groene ver-binding tussen Maas- en Aadal.

Oude AadalDe ontwikkeling past binnen het bestemmingsplan, de gemeente heeft via het programma ‘Gestel Groene Gemeente’ de middelen opzij gezet en de lokale betrokkenheid is groot. Daarom zijn de risico’s gering. Het grootste risico bestaat eruit dat Rijkswaterstaat zijn gedachten veran-dert en de gronden aan derden verkoopt. Deze kans is echter gering omdat ook Rijkswaterstaat bij de planvorming betrokken is. Het project Oude Aa-dal wordt uitgevoerd door het Programmateam Gestel Groe-ne Gemeente van de gemeente Sint Michielsgestel.

Tijd:Het programmateam bewaakt de tijd en voortgang van het project.

Kwaliteit:De kwaliteit wordt bewaakt door de leden van het programmateam die daarbij ondersteund worden door vrijwilligers vanuit bijvoorbeeld lokale heemkundekring.

Organisatie:Gestel Groene Gemeente wordt gestuurd door een drietal directiele-den en wethouders. De uitvoering wordt geleid door een programma-team die naast een programmamanager en projectleiders bestaat uit deskundigen op het gebied van communicatie en fi nanciën. Bij de uit-voering krijgen betrokkenen van lokale verenigingen een inhoudelijke adviserende rol.

Kostenbewaking:Het programmateam Gestel Groene Gemeente bestaat onder andere uit een fi nancieel medewerker van de gemeente. De projectleider en fi nancieel adviseur vieren periodiek overleg.

Communicatie:Communicatie gebeurt bij directe aanleiding. Het programmateam Ge-stel Groene Team bestaat onder andere uit een communicatieadviseur.

Risico- en kansenanalyse:De ontwikkeling past binnen het bestemmingsplan, de gemeente heeft via het programma ‘Gestel Groene Gemeente’ de middelen opzij gezet en de lokale betrokkenheid is groot. Daarom zijn de risico’s gering. Het grootste risico bestaat eruit dat Rijkswaterstaat zijn gedachten veran-dert en de gronden aan derden verkoopt. Deze kans is echter gering omdat ook Rijkswaterstaat bij de planvorming betrokken is.

Moestuin en Groen Theater voor ’s-Hertogenbosch

Tijd:De gemeenten ‘s-Hertogenbosch en Sint-Michielsgestel bewaken sa-men de tijd.

Kwaliteit:De ruimtelijke kwaliteit is uitgangspunt voor de planvorming. Alle par-tijen gezamenlijk leggen dit vast gedurende het planproces.

Organisatie:De projectorganisatie bestaat uit een gezamenlijk opdrachtgeverschap door de gemeenten ‘s-Hertogenbosch en Sint-Michielsgestel. Het trek-kerschap ligt bij de gemeente ’s-Hertogenbosch.

Kostenbewaking:De projectleider van de gemeente ’s-Hertogenbosch is verantwoorde-lijk voor de kostenbewaking.

Communicatie:Het gebiedsproces valt of staat met een open en interactieve commu-nicatie.

Risico- en kansenanalyse:Er zijn geen wezenlijke risico’s verbonden aan het gebiedsproces. De kansen bestaan vooral uit de gezamenlijke defi niëring van (deel)projec-ten, verdienmodellen en samenwerkingsverbanden.

Essche StroomHet project Essche Stroom wordt uitgevoerd door de projectorganisatie van Waterschap De Dommel.

Tijd:Het project wordt projectmatig uitgevoerd in de tijdspanne tot 2015 (Halsche Beemden/Bleijendijk), 2016 (Esch/Buurtschap De Ruiting). De deadlines van het project worden bepaald doordat deze projecten een subsidietermijn hebben tot en met 2015 en ze een bijdrage leveren aan de prestaties van het Waterbeheerplan (t/m 2015) en de Tweede Bestuursovereenkomst (t/m 2015). Dit maakt dat er strak gestuurd wordt om de projecten binnen de gestelde termijn te voltooien.

Kwaliteit:In de deelprojecten worden allerlei vormen van participatie toegepast en wordt veelvuldig samengewerkt met landschapsarchitecten en in-houdelijk specialisten (ecologen, hydrologen, (water)bodemspecialis-ten, waterkwaliteit specialisten). Het waterschap schat de kwaliteit van het project zo hoog in dat dit is ingediend voor de prestigieuze prijs Gouden Piramide 2013.

Organisatie:De projectorganisatie bestaat uit een projectteam met een projectlei-der, een projectmedewerker en adviserende specialisten. De projectlei-der legt verantwoording af aan de opdrachtgever.

Kostenbewaking:Vanuit ervaring met dit soort projecten zijn er binnen de organisatie kengetallen beschikbaar die leidend zijn voor de uitvoering van het pro-ject. Deze kengetallen zijn vergelijkbaar met de normbedragen die bij de provincie bekend zijn. In de verantwoording over het project wordt bij eventuele kostenoverschrijding een passende verklaring gegeven.

Communicatie:De communicatie over het project Essche Stroom en de inliggende deelprojecten gebeurt via de website www.esschestroom.nl. Elke ge-interesseerde kan zich hier aanmelden voor de digitale nieuwsbrief. Vanuit de overkoepelende communicatie wordt hier naar verwezen. Het project Essche Stroom heeft een lange geschiedenis en vanuit die achtergrond behoudt het ook in toekomstige samenwerking van Land-schappen van Allure zijn eigen communicatielijn en uitstraling.

Risico- en kansenanalyse:Voor het beekdal bij Bleijendijk en Halsche Beemden is de grondver-werving gereed en start de uitvoering na de zomer 2013. Voor de herin-richting van het beekdal bij Esch en Buurtschap De Ruiting zijn nog niet alle gronden verworven (risico). Daarnaast is er een grote kans op de vondst van explosieven en archeologische waardevolle spullen tijdens de grondwerkzaamheden. Dit kan leiden tot vertraging in de uitvoering, maar legt ook meer van de geschiedenis van het gebied bloot. Dit wil-len we graag gebruiken om het verhaal van de beek beleefbaar maken.

Buurtschap De RuitingHet Buurtschap De Ruiting heeft een traject bewandeld van oplossen van buurtproblemen naar een gezamenlijke gebiedsvisie op het land-schap met een collectief recreatief- en zorgaanbod als nieuw verdien-model. Om het project vanaf het begin een stevige basis te geven moet bij dit buurtcollectief een externe projectbegeleiding plaatsvinden, zo-dat samenwerking, nieuwe verdienmodellen en kostenbewaking maxi-maal geborgd zijn.

Tijd:De projectleider van zowel de stichting Buurtschap De Ruiting en Land-goed Setersheike bewaken gezamenlijk de planning.

Kwaliteit:Diverse adviesbureaus en een landschapsarchitect zijn betrokken bij de realisatie van het totale project. Daarnaast wordt er veel kennis uit-gewisseld met onder andere het Waterschap de Dommel en Brabants Landschap.


Organisatie:Stichting Buurtschap de Ruiting schakelt een extern adviesbureau in voor begeleiding van het totale project in samenwerking met de project-leider van landgoed Setersheike.

Kostenbewaking:Financiële begeleiding wordt gedaan door Dhr. Peter van Loon en Mau-rits van Bouwdijk.

Communicatie:Bij aanvang van het project wordt helder de wijze van communicatie tussen de verschillende partijen vastgelegd. Daarnaast zal er commu-nicatie over verschillende projectonderdelen en hun ontwikkelingen op de website verschijnen van individuele partijen.

Risico en kostenanalyse:Waar we rekening mee moeten houden is de benodigde proceduretijd. Om de start van de verplaatsing de Jofrahoeve op gang te brengen, is het noodzakelijk dat de compensatie van de waardedaling van het bestaand bedrijf (stallen en gronden) ter beschikking wordt gesteld. Daarmee kan het totale project buurtschap de Ruiting en de opbouw van de Stadsboerderij te Rosmalen van start gaan. Een van de kansen is het ontwikkelen van de robuuste verbinding tussen Helvoirts Broek en Essche Stroom. Daarnaast ontstaat er na verplaatsing van de Jofra-hoeve ruimte voor initiatieven van en samenwerking tussen burgers en ondernemers in Buurtschap De Ruiting.

Landgoed De DenneboomOm het project te kunnen starten moet de compensatie van de waar-dedaling van de gronden en opstallen c ter beschikking worden gesteld om het landgoed in eigendom van de huidige eigenaar – en deelpro-jectleider - te kunnen houden en zo het project te kunnen starten.

Tijd:De projectleider op locatie bewaakt de planning.

Kwaliteit:Een landschapsarchitect, architect en Monumentencommissie zijn ver-antwoordelijk voor de kwaliteit.

Organisatie:Een vertegenwoordiger van de familie van Rijckevorsel levert de pro-jectleiding en verzorgt de communicatie. De architect is XS architec-ten/Woudstra architecten. Financieel deskundige/accountant is Marcel Kunne en landschapsarchitect is bureau Taken.

Kostenbewaking:Een kostendeskundige/accountant verzorgt de kostenbewaking.

Communicatie:Voor aanvang van het project wordt een notitie gemaakt waarin helder de betrokken partijen en de wijze van communicatie tussen de partijen zijn vastgelegd. Hierin staat ook wanneer en op welke manier commu-nicatie via de website, pers of nieuwsberichten plaatsvindt.

Risico- en kansenanalyse:Het grootste risico is de benodigde proceduretijd. Bouwvergunning moet worden aangevraagd en toetsing door de Monumentencommissie. Als

het bestemmingsplan gewijzigd moet worden wordt de doorlooptijd één jaar langer. Voor een rendabele exploitatie is het noodzakelijk dat de bestaande volumes herbouwd mogen worden. De gemeente moet hier-over uitspraak doen. De eigenaar wil pas slopen wanneer zeker is dat nieuwbouw voor ontwikkeling en behoud van het landgoed mogelijk is. Dit vraagt om een goede communicatie met de gemeente Schijndel. Tijd is geld. Dit geldt ook voor particulier natuurbehoud en beheer van De Denneboom. Wanneer geen middelen vrijkomen uit alternatieve bronnen dan moeten (landbouw)gronden worden verkocht. Wanneer fi -nanciering voor behoud en ontwikkeling van Landgoed De Denneboom niet lukt, moeten delen van het landgoed verkocht worden.

Landgoed Haanwijk

Tijd:De diverse interne projectleiders sturen op tijd. Districtsbeheerder M. Fliervoet is eindverantwoordelijke. Hij volgt nauwgezet de diverse deel-projecten en grijpt zo nodig in. De diverse deelprojecten zijn van een dusdanige omvang dat realisatie in 2013 en 2014 realistisch is.

Kwaliteit:Diverse gerenommeerde adviesbureaus zijn betrokken bij de realisatie van het project. Ten aanzien van de leerroutes en inrichting van het Buitenlokaal Haanwijk wordt de hulp ingeschakeld van specialisten van het Natuurmuseum Brabant. Daarnaast volstaat dat Brabants Land-schap projectverantwoordelijke is.

Organisatie:Projectleider is districtsbeheerder M. Fliervoet, geassisteerd door pro-jectcoördinator A. Simons. Per deelproject zijn er projectleiders. Voor Buitenlokaal Haanwijk is dat medewerkster voorlichting A. Kelderman, voor de parkeervoorziening beheerder T. Quekel, voor de leerroute me-dewerkster voorlichting A. Kelderman, voor het park districtsbeheerder M. Fliervoet, voor de houtdroogloods bouwkundige W. Zonneveld en voor de communicatie medewerkster voorlichting A. Kelderman.

Kostenbewaking:De projectleider, projectcoördinator en hoofd fi nanciën zijn verantwoor-delijk voor de kostenbewaking, op basis van een nauwgezette verslag-legging.

Communicatie:Tijdens en na de uitvoering van de deelprojecten wordt via de website en lokale media aandacht aan de deelprojecten besteed.

Risico- en kansenanalyse:Vanuit de Verordening Ruimte 2012 zijn geen risico’s voorzien. Histo-rische buitenplaatsen worden als apart thema benoemd. Het grootste risico is het niet tijdig verkrijgen van de vergunningen voor de realisa-tie van de parkeervoorziening en de bouw van de houtdroogloods. De grootste kans is de intensievere samenwerking tussen de betrokken partijen en het ontstaan van een groter draagvlak bij de gebruikers van het landgoed.

Boomkronenpad en Streekbelevingscentrum IJzeren Man

Tijd:Projectdoorgang is afhankelijk van de – tijdige – verwerving van pacht-gronden en omgevingsvergunningen van de gemeente Vught.

Kwaliteit:Om de ruimtelijke kwaliteit te bewaken worden landschapsarchitecten en tekenaars ingezet.

Kostenbewaking:Voor fi nanciële bewaking van het project wordt gewerkt met een over-allbegroting. Ook wordt in deelprojecten gebouwd zodat eventuele bij-sturing mogelijk blijft.

Organisatie:Fitt-Outdoor zal binnen een aparte juridische entiteit het project gaan organiseren, realiseren en beheren. Fitt-Outdoor kan hierbij rekenen op ondersteuning van gemeente Vught, bedrijfsleven, Rabobank en private investeerders. Bij detaillering van de plannen zullen naast land-schapsarchitecten ook natuur- en milieuorganisaties, cultuurhistorische instellingen, monumentbeheerders maar ook boomkwekers en ICT-ex-perts worden betrokken.

Communicatie:Na toekenning van de subsidie wordt er actief op lokaal en regionaal niveau gecommuniceerd over het project. Vooruitlopend vindt commu-nicatie plaats naar mogelijke nieuwe partners binnen het project. Denk daarbij aan Stichting De Groene Vesting, Natuur- en milieugroep Vught en Nationaal Monument Kamp Vught. Ook wordt er communicatie via de internetsites van de directe partners opgestart om de regionale be-trokkenheid te vergroten. Vanuit ‘Harba Lorifa’ zal er daarnaast com-municatie plaatsvinden over het gehele programma.

Risico- en kansenanalyse:Het grootste risico is het niet of niet tijdig kunnen verwerven van de be-nodigde pachtgronden en omgevingsvergunningen van de gemeente Vught. Exploitatierisico van het Boomkronenpad ligt bij Fitt-Outdoor en haar fi nanciers.

Het project Boomkronenpad is de eyecatcher binnen ‘Het Bewogen Landschap’. Het Boomkronenpad wordt verbonden met beleving, voor-lichting, educatie en beweging. Het levert een belangrijke bijdrage aan het regionale recreatief-toeristische product. Het leidt tot revitalisering van het mooiste natuurbad van Nederland. Het realiseert een eigentijds belevingscentrum dat natuur, cultuur en historie met elkaar verbindt. Het wordt een transferiumfunctie voor ’s-Hertogenbosch en De Loonse en Drunense Duinen. Het biedt kansen om Het Helvoirts Broek samen met de Broekleij op de kaart te zetten. Stapeling van activiteiten geeft veel kansen voor dit project en spreidt het risico.


8. Beheerplan

Iedere grondeigenaar is verantwoordelijk voor een duurzaam beheer en onderhoud van het resultaat.

KanaalparkDe afdeling Realisatie en Beheer van de gemeente ’s-Hertogenbosch zorgt voor het beheer. Hiervoor is een uitbreiding van het bestaande areaal noodzakelijk. Daarvoor wordt een op het gebied toegesneden beheerplan opgesteld, vergelijkbaar met het beheer van het naastge-legen Kanaalpark 1ste fase. Dit geldt ook voor de exploitatie. Met de Jofrahoeve wordt een verdienmodel ontwikkeld voor het beheer van het gehele Kanaalpark

Het beheer van het oude Aadal komt terecht bij de hiertoe opgerichte beheerstichting. Deze beheerstichting bestaat uit lokale agrariërs, le-den van de heemkundevereniging, leden van de natuurgroep en om-wonenden van het oude Aadal. Deze mensen hebben hiertoe al over-leg gevoerd. De komende twee jaar worden de afspraken concreet gemaakt en vastgelegd zodat het geheel na inrichting een plek krijgt in het midden van de Dungense samenleving.

Moestuin en groen theater voor ’s-HertogenboschNiet van toepassing. Beheer maakt wel deel uit van het gebiedsproces in de zin van onderbrengen van natuur- en landschapswaarden bij par-ticulieren en/of agrariërs.

Essche StroomIn de standaardwerkwijze van Waterschap De Dommel wordt tijdens de planvorming voor elk deelproject een Beheer- en Onderhoudsplan opgesteld. Hierin staat opgenomen wat het toekomstig beheer omvat en hoe dit is georganiseerd. In het geval van het deelproject Bleijendijk gaat het landgoed een belangrijke rol spelen in het toekomstig beek-dalbeheer.

Exploitatieplan: Ieder deelproject heeft een begroting die iedere drie maanden wordt geactualiseerd. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen bruto- en nettokosten. De gevraagde bijdrage van Landschappen van Allure maakt hier deel vanuit.

Buurtschap De RuitingHet beheerplan bestaat uit twee onderdelen. Een landschapsbeheer-plan, mogelijk in samenwerking met Brabants Landschap; dit betreft het beheer van kleine landschapselementen, watergangen, bloemrijke graslanden, begrazingsbeheer en beheer van recreatieve en cultuur-historische objecten. Daarnaast worden gezamenlijke buurtarrange-menten ontwikkeld en uitgevoerd. Deze zijn voorzien van een collectief verdienmodel en exploitatieplan.

Landgoed De DenneboomEr vindt al beheer plaats op het landgoed. Dit wordt voortgezet. Er wordt onderzocht of studenten groenvoorziening (werkstages) dit eventueel ook kunnen doen.

Landgoed HaanwijkBrabants Landschap is een gecertifi ceerde natuurbeschermingsorgani-satie. In het beheerplan en jaarlijkse werkplan van Haanwijk worden te zijner tijd alle objecten toegevoegd.

Bleijendijk Realisatie t/m 2012 2013 2014 2015 2016 totaalUitgaven 1.260.358 1.634.021 2.115.183 1.193.381 6.202.943Inkomsten -210.785 -303.000 -1.058.794 -1.439.000 -3.011.579Totaal 1.049.573 1.331.021 1.056.389 -245.619 3.191.365

Halsche Beemden Realisatie t/m 2012 2013 2014 2015 2016 totaalUitgaven 1.047.083 1.604.636 667.430 3.319.150Inkomsten -52.295 -716.977 -1.433.955 -2.203.227Totaal 994.788 887.659 -766.525 1.115.923

Kom Esch Realisatie t/m 2012 2013 2014 2015 2016 totaalUitgaven 478.285 380.492 586.194 1.196.443 471.219 3.112.633Inkomsten -49.822 -101.678 -464.600 -404.000 -424.113 -1.444.213Totaal 428.463 278.814 121.594 792.443 47.106 1.668.420

Ruiting fase 2 Realisatie t/m 2012 2013 2014 2015 2016 totaalUitgaven 95.410 624.242 1.093.509 863.635 54.933 2.731.729Inkomsten 0 0 -75.750 -808.000 -399.075 -1.282.825Totaal 95.410 624.242 1.017.759 55.635 344.142 1.448.904

Hiermee is zowel het beheer als de exploitatie duurzaam geborgd. De uitbater van theehuis ’t Haantje heeft aangegeven een nog nader te bepalen deel van de omzet te gaan benutten voor beheer en onder-houd van het historische park. De kosten voor het beheer na realisatie kunnen ook gezien worden als een eigen bijdrage van de betrokken partijen in het gebied.

Boomkronenpad en Streekbelevingscentrum IJzeren ManEr is groot belang bij het goed beheren en in stand houden van het Boomkronenpad. Dit is de motor voor de omgeving. Het Boomkronen-pad maakt bewust deel uit van een aantal met elkaar samenhangende leisure- en belevingsactiviteiten. Door stapeling van activiteiten ont-staan synergie, continuïteit en beperking van risico’s voor dit project. Hierdoor ontstaat ook een sluitende exploitatie. Deze is al getoetst door een gerenommeerd, onafhankelijk adviesbureau, geïnitieerd door de Rabobank.

Exploitatieplan Essche Stroom

Investeringsprogramma harba lorifa

Documents

Transcript of Investeringsprogramma harba lorifa