‘We zijn irrationeler dan we denken’Interview Noreena Hertz Ideologe van antiglobalisten noemt het vertrouwen in experts dikwijls misplaatst

Door Piet Van de Velde

Daags voor dit interview hield de Britse hoogleraar economie Noreena Hertz een toespraak voor een duizendkoppigpubliek. Aan de reacties op sociale media te zien, was het een succes. Maar nu is ze in een bijkamer van eenAmsterdams hotel aan de grachten minutieus bezig met het klaarmaken van een brouwseltje van citroen, honing enwarm water. Al dat promotiewerk voor haar nieuwe boek, Deze beslissing zal je leven veranderen, begint zijn tol teeisen op haar stembanden. Hertz maakt bijna een decennium geleden furore als een van de belangrijkste denkers vande anti-globaliseringsbeweging.

Het boek gaat uit van de premisse dat mensen nauwelijks rationele beslissingen maken. Terwijl de meeste gangbareeconomische theorieën net het omgekeerde uitgangspunt innemen. Zijn we op de verkeerde weg?

„Uit onderzoek blijkt dat we dagelijks ongeveer 10.000 beslissingen nemen. Ik ben gaan bestuderen hoe we dezebeslissingen nemen. Uit economisch, neurowetenschappelijk en sociologisch onderzoek bleek dat we vaak onbewustbeïnvloed zijn door verschillende indirecte factoren en zo irrationeler zijn dan we zelf vermoeden. Zo hebben onzeemoties een grotere impact op ons dan we misschien toegeven en hebben we vaak moeite om informatie correct teverwerken. Een goed voorbeeld is hoe soms de aandelenbeurs van een voetbalminnend land daalt, wanneer hetnationale team een belangrijke wedstrijd verliest. Door kleine emotionele impulsen beginnen we irrationeel te handelen.Maar ik ben niet de eerste die deze analyse maakt. Grote economen en Nobelprijswinnaars, zoals Adam Smith enFiedrich Hayek, wezen al eerder op de irrationele zijde in het menselijk doen en laten.”

Ons vertrouwen in het advies van experts is misplaatst, volgens u. Waarom?

„We vertrouwen te vaak blindelings op experts. Ze overdonderen ons met op het eerste gezicht ingewikkelde feiten endat gaat vaak gepaard met vakjargon. De beste manier om ons daartegen te bewapenen is door jezelf bij te scholenen er voldoende tijd voor nemen. Leken hebben vaker heldere bevindingen dan we vermoeden. Zo vond ik tijdens mijnonderzoek een studie, waarin stond dat de werknemers van computerbedrijf HP de financiële toekomst van het bedrijftot 75 procent beter konden voorspellen dan dure analisten. Werknemers kennen hun bedrijf door en door en daardoorzijn ze vaak een schat van informatie voor managers.”

Als hoogleraar bent u zelf een expert. Verschillende regeringen, bedrijven en belangengroepen hebben een beroep opu gedaan. Moeten zij uw adviezen niet langer volgen?

Lachend: „Natuurlijk moet je ook míj niet op mijn woord geloven. Nu hoeven niet alle experts te verdwijnen, maar zemoeten niet langer onaanraakbaar op een voetstuk worden geplaatst. Je ziet daarom grote technologiebedrijven zoalsGoogle en Siemens vaker een beroep doen op lekenexpertise. Mijn kennis verschilt er echter van de hunne, omdat zeminder anekdotisch is en ik bied wetenschappelijke inzichten aan.”

Waarom is voldoende nachtrust beslissend voor een goed besluit?

„Telkens als ik in een zaal vol werknemers zeg dat voldoende slaap belangrijk is word ik erop aangesproken. Demeeste managers zullen een beetje macho doen en ontkennen dat zij veel slaap nodig hebben. Maar laatst stond eenman op, die vroeger het hoofd was van de Britse geheime dienst. Hij vertelde dat telkens als er een crisis uitbrak, vangijzeling tot terrorismedreiging, een paar mensen uit de top direct het bevel kregen om te gaan slapen totdat zijmoesten aantreden. Voor belangrijke beslissingen moet je kunnen rekenen op iemand die helder een beslissing kannemen. Een tekort aan slaap heeft dezelfde effecten als dronken zijn.”

Waar moeten managers en politici de tijd vandaan halen in een samenleving waarin snelheid cruciaal is?

„Beslissen vergt tijd, maar als je niet voldoende afstand houdt, dan volgen er fouten. Artsen die op de spoedafdelingvan een spoedafdelingen werkten, vertelden me allemaal dat ze in één oogopslag belangrijke beslissingen moetennemen en dus geen tijd hebben om na te denken. Maar de artsen die nadien nog reflecteren over hun beslissingen,maken minder vaak foute inschattingen. Overmoedige artsen maken vaker fouten.”

Met uw eerste boek De Stille Overname werd u haast het gezicht van de protestbeweging tegen globalisering. Tochblijft u het kapitalisme nog steeds het beste systeem vinden. Is dat niet tegenstrijdig?

„Kapitalisme heeft ons veel vooruitgang opgeleverd. Het mechanisme van de vrije markt biedt vaak een efficiëntantwoord op economische problemen. Het is ook verkeerd om te denken dat er maar één soort van kapitalismebestaat. De Angelsaksische variant contrasteert met het Scandinavische model. Ik ben voor de variant die limietenheeft, gebaseerd is op samenwerking en niet enkel teert op het verlangen naar luxe.”

CV Economist, maar met een vleugje rebellie

Geboren op 27 september 1967 in Londen in een Joods gezin.

Toen Hertz nog maar zestien jaar oud was ging ze filosofie en economie studeren aan de University College ofLondon.

In 2001 schreef ze The Silent Takeover (De Stille Overname) en werd ze het Europees gezicht van de anti-globalistische beweging.

Samen met Bono en Bob Geldof organiseerde ze Live8. Een campagne en concertenreeks voor deafschaffing van deschulden van de armste landen.

Nu is ze gastprofessor aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Dit artikel is verschenen in het NRC Handelsblad van zaterdag 9 november 2013 op pagina 9