Intern ra~port

Toetsing A-blad "Reinigen met zuren en logen"

Eindrapport

Amsterdam, 6 mei 1998

INHOUD

pag. :

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Opzet en verloop van de toetsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Karakteristiek van de onderzochte bedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Resultaten van de toetsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Voorkómen van vervuiling op de gevel Alternatieve middelen voor verwijdering van cementsluier Alternatieve middelen voor gevelreiniging Alternatieve werkwijze: correcte werkvolgorde; geen zuren verdunnen op de Bouwplaats Inrichting van de werkplek Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Alternatieve middelen voor ammonia

Reacties op de tekst van het A-blad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusies en suggesties voor implementatie 16

1 Inleiding

Arbouw heeft een concept A-blad opgesteld voor het reinigen met zuren en logen in de bouw. Bij ongelukken met geconcentreerde zuren en logen kan blijvend letsel het gevolg zijn. Door huid- of oogcontact en door inademing van dampen kan ernstige irritatie optreden. In het A-blad worden maatregelen aangegeven ter bevordering van veiligheid en gezondheid bij het werken met zuren en logen.

Het A-blad is in eerste instantie gericht op voegbedrijven en gevelreinigingsbedrijven. Deze bedrijven worden door het A-blad gestimuleerd om te werken met alternatieve middelen, volgens andere werkmethoden en met persoonlijke beschermingsmiddelen.

In opdracht van Arbouw is een toetsingsproject uitgevoerd bij vijf voegbedrijven, waarvan er drie tevens aan gevelreiniging deden, en bij tien schildersbedrijven. De toetsing heeft tot doel na te gaan of de in het A-blad aangegeven maatregelen uitvoerbaar en haalbaar zijn door gedurende een proefperiode te werken volgens de maatregelen van het A-blad. Daarnaast is de tekst van het A-blad beoordeeld.

Het onderzoek heeft zich gericht op de volgende aspecten bij voeg/gevelreinigingsbedrijven: - voorkómen van vervuiling op de gevel - alternatieve middelen voor verwijdering van cementsluier - alternatieve middelen voor gevelreiniging

alternatieve werkwijze: correcte werkvolgorde; geen zuren verdunnen op de bouwplaats

- inrichting van de werkplek - gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen.

Bij schildersbedrijven is het gebruik nagegaan van: - alternatieve middelen voor ammonia

Leveranciers van middelen voor cementsluierverwijdering, gevelreiniging en alkalische reiniging zijn benaderd om inzicht te krijgen in de samenstellingen.

2 Opzet en verloop van de toetsing

Dit onderzoek is als volgt opgezet: Diverse bedrijven zijn benaderd om mee te werken aan het onderzoek. Na de keuze en goedkeuring door de betrokken leden van de begeleidingscommissie is bij vier bedrijven een toetsing gerealiseerd voor het werken met zuren. Een vijfde bedrijf is wel betrokken maar hierbij was een evaluatie uiteindelijk niet mogelijk. Alle betrokken proefbedrijven stonden positief tegenover het treffen van maatregelen ter voorkoming van ongevallen en gezond- heidsschade door het werken met zuren. Aan de hand van een checklist hebben de bedrijven aangegeven welke van de genoemde maatregelen zullen worden uitgeprobeerd in de proefperiode. Een karakteristiek van de bedrijven wordt beschreven in hoofdstuk 3.

Aanvankelijk is getracht ook een gevelreinigingsbedrijf bij de toetsing te betrekken voor het werken met logen. Dit is niet gelukt doordat binnen deze branche geen bedrijf is gevonden dat logen toepast.

Verder zijn schildersbedrijven benaderd vanwege het werken met ammonia bij renovaties- childerwerk. Van de tien benaderde schildersbedrijven gaven vrijwel alle bedrijven aan, niet of slechts incidenteel te werken met ammonia. Deze bedrijven worden globaal beschreven in hoofdstuk 3.

Het onderzoek bij een proefbedrijf begint met een gesprek met de directie enfof bedrijfslei- ding over de aard van het bedrijf, introductie van het concept-A-blad, de doelstelling van de toetsing, de huidige werkwijze, de maatregelen in het A-blad en de benodigde medewerking. Hierbij wordt voor de toetsing een voormeting gedaan aan de hand van een half-gestruc- tureerde vragenlijst. Voorafgaand aan het bezoek is de tekst van het A-blad opgestuurd. Deze tekst wordt binnen de proefbedrijven op beperkte schaal verspreid.

Hierna zijn nog enkele malen telefonisch en persoonlijk gesprekken gehouden over de voortgang. Enkele bouwplaatsen worden bezocht om de werkwijze in de praktijk waar te nemen. Hierbij worden werknemers geïnterviewd, met name over hun ervaringen met de toegepaste maatregelen uit het A-blad die zijn doorgevoerd in de proefperiode.

Na enkele maanden vindt een evaluatiegesprek plaats met de contactpersoon. De ervaringen met de toegepaste maatregelen worden gepeild. Hierbij wordt weer gebruik gemaakt van een half-gestructureerde vragenlijst. Ook worden reacties op de tekst van het A-blad van werkgevers en werknemers verzameld.

3 Karakteristiek van de bedrijven

De vier bedrijven, die hebben meegewerkt aan de toetsing voor het werken met zuren, zijn alle gevestigd in het oosten van Nederland. Ze zijn als volgt te typeren:

aard: woningbouwbedrijf, vrijstaande woningen en twee onder één kap aantal werknemers: 250 aantal voegers: 12 werkgebied: landelij k opdrachtgevers: 83 % eigen beheer,

15 % particulieren altijd hoofdaannemer bijzonderheden: strak geplande en sterk industriële (prefab) wijze van bouwen.

aard: hoofdzaak voegbedrijf, daarnaast gevelreiniging aantal CAO werknemers: 48, allen voegers werkgebied: landelijk opdrachtgevers : 60 % aannemers,

40 % woningbouwverenigingen (dan hoofdaannemer) bijzonderheden: voor gevelreiniging wordt gebruikt gemaakt van " kwartsvrije " straalmethode

aard: hoofdzaak voegbedrijf, daarnaast gevelreiniging aantal CAO werknemers: 28, allen voegers werkgebied: middenloost Nederland opdrachtgevers: 40 % aannemers,

40 % woningbouwverenigingen (dan hoofdaannemer) 10 % particulieren (veelal restauratie)

bijzonderheden: voor gevelreiniging wordt gebruikt gemaakt van "kwartsvrije" straalmethode, vroeger met HF gewerkt.

aard: voeglgevelreinigingbedrijf aantal CAO werknemers: 7 voegerlgevelreiniger werkgebied: middenloost Nederland opdrachtgevers : 85 % aannemers

15 % particulieren (gevelreiniging) bijzonderheden: gebruikt onder andere HF voor gevelreiniging

De tien schildersbedrijven, die zijn betrokken bij de toetsing voor het werken met ammonia, worden hieronder globaal beschreven.

1 aard: merendeel onderhoudlrenovatie aantal CAO-werknemers: 15 - 40 werkgebied: oost Nederland opdrachtgevers: aannemers, woningbouwverenigingen, particulieren bijzonderheden: geen ammonia in gebruik

2 aard: nieuw- en onderhoudsschilderwerk aantal CAO-werknemers: 12-20 werkgebied noord-oost Nederland opdrachtgevers: aannemers, particulieren bijzonderheden: geen ammonia, Sikkens produkt op zeepbasis

3 aard: nieuw en onderhoud aantal CAO-werknemers: 15 schilders werkgebied noordoost Nederland opdrachtgevers: divers bijzonderheden: gebruikt geen ammonia

4 aard nieuw werk 60% onderhoud 40% aantal CAO-werknemers: 120- 180 werkgebied heel Nederland opdrachtgevers: aannemers, vastgoedbeheer, woningbouwverenigingen bijzonderheden: gebruikt geen ammonia, vervanger: Universol

5 aard: nieuw werk 1 onderhoud 1 renovatie aantal CAO-werknemers: +80 waarvan 30 - 50 schilders werkgebied: heel Nederland opdrachtgevers: aannemers, woningb. ver. overheid, vastgoedbeheer etc. bijzonderheden: gebruikt Universol en St. Marc

6 aard: onderhoud 60% nieuw 40% aantal CAO-werknemers: gemiddeld 40 werkgebied: heel Nederland opdrachtgevers: divers bijzonderheden: gebruikt Universol

7 aard: hoofdzaak nieuw werk aantal CAO-werknemers: 25-40 werkgebied: midden- en oost Nederland opdrachtgevers: aannemers, woningbouwverenigingen bijzonderheden: gebruikt incidenteel ammonia en diverse vervangers

8 aard: nieuw- en onderhoudswerk aantal CAO-werknemers: n.b. werkgebied: middenfoost Nederland opdrachtgevers: n. b. bijzonderheden: incidenteel gebruik ammonia, diverse vervangers

9 aard: hoofdzaak onderhoud aantal CAO-werknemers: gemiddeld 40 werkgebied oost Nederland opdrachtgevers: woningbouwverenigingen e. d. bijzonderheden: gebruikt Universol

10 aard: nieuw- en onderhoudswerk aantal CAO-werknemers: 30-45 werkgebied: oost Nederland opdrachtgevers: aannemers, vastgoedbeheer bijzonderheden: gebruikt geen ammonia, vervanger: Elinol.

4 Resultaten van de toetsing

In de volgende paragrafen worden ervaringen, opvattingen en belemmeringen weergegeven van de onderzochte bedrijven over het betreffende aspect voor cementsluierverwijdering en gevelreiniging.

4.1 Voorkómen van cementvervuiling op de gevel

In bedrijf A worden de werkzaamheden zó gepland en uitgevoerd, dat de vervuiling van de gevel bij het metselen tot een minimum beperkt blijft. Omdat metselaars en voegers collega's zijn binnen hetzelfde bedrijf, is er sprake van sociale controle. Een metselaar wordt direct aangesproken als hij vuil werk aflevert of als de steiger niet wordt schoongemaakt. De voegploeg volgt snel op de metselaars, zodat er ook weinig tijd is voor vervuilen van de gevel door regenval. De metselaar en voeger dichten de ruimte tussen steiger en gevel af met een plank, zodat zo min mogelijk specie naar beneden valt. Op deze wijze is het metselwerk per woning binnen enkele dagen gereed.

Bij bedrijven B, C en D is in veel mindere mate invloed mogelijk op de planning en de uitvoering van het metselwerk. Dit betekent, dat moet worden gewerkt aan vervuilde gevels en dat meer tijd is verstreken tussen het metselen en het voegen van de gevel. De voegers zullen dan relatief meer schoon moeten maken. Dit is zeker het geval bij uitstekende delen, zoals drempels en raamdorpelstenen. Dit kost tijd en is dus een kostenpost. Bij enkele bouwprojecten was het echter mogelijk te werken aan een schone gevel door goed overleg met de hoofdaannemer of door afspraken of eisen over de kwaliteit van de gevel. Reiniging van cementsluier kan dan achterwege blijven of beperkt blijven tot het afspuiten met water. Dit lukt met name als het voegbedrijf een "vaste" onderaannemer is bij een grote aannemer en als het na het metselen niet heeft geregend.

4.2 Alternatieve middelen voor verwijdering van cementsluier

In het kader van de toetsing zijn enkele alternatieve middelen geprobeerd en zijn ervaringen uit het verleden verzameld. Zoals gemeld bij 4.1. is het reinigen met een waterstraal vaak mogelijk. Als er echter sprake is van cementsluier moet de hele gevel worden behandeld met zuur om kleurverschillen te voorkomen. In vergelijking met vroeger wordt bij alle bedrijven veel minder zoutzuur gebruikt. Hierin speelt de baksteenindustrie een grote rol: de steenfabrikant geeft als voorschrift aan dat geen zoutzuur mag worden gebruikt als een steensoort hierdoor kan worden aangetast. Een alternatief wordt dan voorgeschreven. In verband met claims zal een voegbedrijf dan niet zelf een alternatief reinigingsmiddel toepassen. Met name op kalkhoudende steensoorten is het gebruik van zoutzuur niet toegestaan. De ervaringen met alternatieve middelen is bij alle bedrijven minder goed dan met zoutzuur.

Bedrijf A heeft in het verleden Barox geprobeerd (fabrikant: BaroliIRolith). Een proef hiermee verliep negatief, vanwege een tragere werking, mindere reinigingswerking en sterk schuimen van het middel. (Samenstelling: vnl. fosforzuur 10%, zoutzuur 5 %, tensiden). Een ander cementsluierverwijderingsmiddel (Alumex van Vosimex) werd iets positiever

beoordeeld. Binnen dit onderzoek is bij bedrijf A geen alternatief middel geprobeerd vanwege bovenvermelde ervaringen en de geringe noodzaak tot cementsluierverwijdering.

Bedrijf B heeft in het verleden ervaring opgedaan met azijnzuur, fosforzuur, Barox en Barox Plus, op aanwijzingen van de baksteenfabrikant. De werking van deze middelen werd als slecht of onvoldoende beoordeeld. Hierdoor duurt het reinigingswerk te lang. De kosten van de alternatieve middelen zijn veel hoger. Azijnzuur gaf bij de medewerkers Machten over hoofdpijn en stank. Soms wordt nog Barox of Barox Plus gebruikt op voorschrift van de baksteenfabrikant. Dit wordt als redelijk goed beoordeeld. In de meeste gevallen wordt volstaan met het reinigen met water, eventueel aangevuld met het gebruik van een schuursteentje voor vastzittende cementkorrels. Werknemers geven aan geen problemen te hebben bij het werken met zoutzuur.

Bedrijf C heeft grotendeels dezelfde ervaring met alternatieven als bedrijf B. Het komt (zelden) voor dat de opdrachtgever het gebruik van zoutzuur niet toestaat (o.a. bij Gemeentewerken, vanwege vermeende milieu-gevaren). Alternatieve middelen zijn geprobeerd van de leveranciers Remmers, Kem, Baroli en HG. Ook hier kan meestal worden volstaan met reinigen met water, behalve bij uit de gevel uitstekende delen zoals drempels en raamdorpelstenen. De werknemers hebben over het algemeen geen negatieve ervaringen met zoutzuur.

Bij bedrijf D wordt gebruik gemaakt van zoutzuur. Het bedrijf heeft geen alternatief geprobeerd in de toetsingsperiode, maar heeft vroeger wel alternatieven toegepast, o.a. Alurex (leverancier: Prochemko). De ervaringen van werknemers met zoutzuur zijn niet negatief. Ongelukken met spatten zuur zijn zeldzaam en hebben niet geleid tot verzuim. Het werken met zoutzuur wordt dan ook niet als knelpunt gezien en men zien geen reden om niet met zoutzuur te werken.

4.3 Alternatieve middelen voor gevelreiniging

De situatie voor gevelreiniging is anders als voor cementsluier verwijdering. De vervuiling kan velerlei vormen aannemen zodat een breder scala aan middelen voor verwijdering zal worden toegepast. In de toetsing zijn geen bedrijven betrokken, die gevelreiniging als hoofdactiviteit hebben. Bedrijf A heeft geen gevelreinigingswerk.

Bedrijf B en C gebruiken reeds enkele jaren een alternatieve reinigingstechniek voor gevels: Het lage-druk waterstralen met een nagenoeg kwartsvrije kwaliteit zand (olivine-zand). Dit geeft geen zichtbare sproeinevel en zou geen blootstelling aan vrij kwartsstof met zich mee brengen. Alleen het te stralen metselwerk kan nog kwarts afgeven, indien met te grote kracht wordt gestraald. De blootstelling aan kwarts wordt hierbij effectief beheerst door het dragen van aangeblazen gelaatschermen met P3-filtering tijdens het straalwerk. Beide bedrijven nemen geen gevelreinigings-werk aan dat niet met deze techniek kan worden gerealiseerd. In het verleden heeft bedrijf C gewerkt met fluorwaterstofzuur (HF) en zijn er ongelukken geweest. met tijdelijk letsel.

Bedrijf D heeft een proef gedaan met een pasta, te weten Alkutex Gevelreinigingspasta (leverancier Remmers Bouwchemie te Hoogeveen). Dit wordt met een zachte blokkwast opgebracht en na een inwerkperiode afgespoten met een lage- of hogedruk waterstraal. Het

resultaat was positief: betere reiniging, niet meer tijd dan normaal, geen risico van spatten. De hogere kosten worden doorberekend naar de klant. Bedrijf D geeft aan dit middel in de toekomst te blijven gebruiken, zodat het spuiten met HF achterwege kan blijven. De medewerkers hebben instructie gehad over het werken met de pasta. Bij het afspuiten van de pasta blijft bescherming met volledig regenpak en handschoenen noodzakelijk.

4.4 Alternatieve werkwijze: correcte werkvolgorde; geen zuren verdunnen op de bouwplaats

In de toetsingsperiode hebben alle vier proefbedrijven ervaring opgedaan met aangepaste werkwijzen ten opzichte van het gebruikelijke bij de toepassing van zoutzuur voor cementsluierverwijdering. Een voorbeeld van de voorgestelde werkwijzen is het verdunnen van zoutzuur op het bedrijf in plaats van op de bouwplaats.

Bij bedrijf A is afgesproken dat alleen de voorwerker van de voegers het verdunningswerk doet met geconcentreerd zoutzuur op een vaste plaats voorzien van de vereiste hulpmiddelen en persoonlijke beschermingsmiddelen. De correcte werkvolgorde (eerst water in de emmer, daarna zuur toevoegen) werd ingevoerd. De bedrijfsleiding en de werknemers zijn positief over deze wijziging en zullen deze werkwijze handhaven.

Daarnaast is diepgaand onderzocht of het haalbaar is om alleen verdund zoutzuur aan te leveren op de bouwplaats. Hierbij zou de leverancier zoutzuur leveren in gebruiksverdunning (3%, dus 97% water vervoeren). Dit bleek niet haalbaar vanwege het opslagvolume (aanpassing milieuvergunning, aparte opslag bouwen), de logistieke consequenties (dagelijks vervoer van extra containers op de vrachtauto door heel Nederland) en de kosten (inclusief emballage en transport driemaal de normale prijs). Bij analyse van de ongevallen met zoutzuur en het verzuim daardoor van de laatste jaren bleken de hierdoor veroorzaakte ziekteverzuimkosten niet op te wegen tegen de benodigde investeringen voor het verdund leveren van zoutzuur op de bouwplaats (gegevens 1995-1996, kosten verzuimende werknemer zijn voor het bedrijf, bedrijf is "eigen risico-drager")

Bij bedrijf B bleek dermate weinig zoutzuur te worden gebruikt, dat het zelf verdunnen en verdund aanleveren op de bouwplaats niet zinvol wordt geacht. Aangezien de hoofdaannemer het zoutzuur op de bouwplaats aanlevert voor dit voegbedrijf, bleek het verdunnen minder eenvoudig te regelen. Echter, van de hoofdaannemer mag worden verwacht, dat het zoutzuur verdund wordt aangeleverd op de bouwplaats. Alleen de correcte werkvolgorde voor het verdunnen van zoutzuur is in acht genomen in de toetsingsperiode. Dit vraagt enige gewenning van de werknemers, maar de bedrijfsleiding zag hierin geen knelpunt.

Bij bedrijf C en D is wel een andere werkwijze ingevoerd: Door het zoutniur zelf in de werkplaats te verdunnen in cans van 10 of 30 liter blijft verdunnen op de bouwplaats achterwege. Hoewel dit enige organisatie vergt blijkt dit goed haalbaar en zijn er geen nadelige aspecten volgens de bedrijfsleiding. Soms was te weinig zoutniur aanwezig op de bouwplaats door onwennigheid met deze werkwijze. De extra kosten van emballage en het verdunningswerk vindt de bedrijfsleiding geen bezwaar. Het blijven werken op deze wijze zal worden besproken met de werknemers in een werkoverleg.

Bij alle bedrijven zal zoveel mogelijk worden gewerkt met vaatjes van 5 of 10 liter geconcentreerd zoutzuur in plaats van 30 liter om het morsen bij het uitschenken zoveel mogelijk te voorkomen. Bedrijf C gaat op zoek naar vaatjes met een aftapkraan om de handling te verbeteren.

4.5 Inrichting van de werkplek

Bij het werken met HF voor gevelreiniging gaf bedrijf D aan dat de werknemers reeds aan alle relevante maatregelen voldeden die in het A-blad werden genoemd, behalve het opvangen van spoelwater. Specifieke EHBO-voorzieningen voor ongevallen met HF ontbraken echter.

De inrichting van de werkplek op de bouwplaats is alleen beoordeeld voor de voegbedrijven B, C en D. Zie 4.4. voor gegevens over bedrijf A.

De maatregelen, die zijn genoemd in het A-blad, zijn door geen van de bedrijven volledig opgevolgd. Het afschermen met zeil en afdoppen van steigerbuizen werd onnodig geacht. Dit heeft te maken met de geringe hoeveelheden zuur die tegenwoordig worden gebruikt en het veelvuldig naspoelen met water. Er was dan ook geen noodzaak voor een aparte oogdouche bij het afbreken van de steiger.

4.6 Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen

In bedrijf A is de voorwerker, die de verdunningen maakt, extra geïnstrueerd over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Hij heeft in de toetsingsperiode met de juiste pbm gewerkt. Ook de overige voegers zijn geïnstrueerd. Het gebruik van handschoenen wordt niet consequent nageleefd, omdat men het werken met zoutzuur niet als een knelpunt of risico ervaart. Brillen of gelaatschermen worden door de voegers niet of nauwelijks gebruikt. Adembescherming wordt niet nodig geacht.

In bedrijf B, C en D is aandacht gegeven aan het verstrekken en gebruiken van pbm. Hier gebruiken ongeveer de helft van de voegers bij normale werkzaamheden met verdund zoutzuur handschoenen of bril, maar niet voortdurend. Bij het maken van verdunningen in de werkplaats van het bedrijf wordt wel met pbm gewerkt en hierop wordt ook toezicht gehouden. De werknemers hebben soms klachten over de stank, maar dit betreft gecon- centreerd zoutzuur gedurende een beperkte tijd.

De werknemers ervaren het werken met verdund zoutzuur over het algemeen niet als een gezondheidsrisico omdat er volgens hen nauwelijks problemen, klachten of ongelukken zijn. Het bleek echter ook, dat relatief kleine ongelukken met geconcentreerd zuur na verloop van tijd waren vergeten.

Mogelijke nadelige effecten op de huid van zowel zoutzuur als cement is niet gemeld door de werknemers. Na mechanische beschadiging met scherpe zandkorrels of stenen kan het zoutzuur bijtende wondjes en kloven geven. De invloed van het alkalische cement kan echter mogelijk ook worden geneutraliseerd door het zoutzuur.

In bedrijf D werd bij het werken met HF altijd een volledig regenpak, handschoenen en volgelaatsmasker gebruikt.

4.7 Alternatieve middelen voor ammonia

In schildersbedrijven is navraag gedaan naar het gebruik van ammonia of vervangende middelen. Van de negen bedrijven, die zijn benaderd, bleken zeven bedrijven helemaal geen ammonia te gebruiken. Als alternatief voor ammonia wordt meestal Universol (leverancier Grobé te Assen) gebruikt. De reacties op het werken met Universol waren zeer positief. De overige twee bedrijven gebruiken nog wel ammonia. Aangezien het daarbij niet om specifieke werkzaamheden ging, zou vervanging geen probleem moeten zijn. Uit de toetsing blijkt dus, dat ammonia geheel kan worden vervangen, bijvoorbeeld door Universol.

5 Reacties op de tekst van het A-blad

De leidinggevenden en enkele werknemers van de onderzochte bedrijven hebben een aantal opmerkingen gegeven die hier puntsgewijs zijn vermeld.

De indeling van de teksten en de layout kunnen veel beter (Toelichting: essentiële tekst groot en vet zetten, toelichtingen klein, maak gebruik van pictogrammen, o.a. voor pbm).

De gedeelten over werken met loog en zeldzame zuren maken de tekst onnodig onoverzichtelijk.

De teksten met betrekking tot cementsluierverwijdering graag opnemen in een aparte beknopte folder specifiek voor het voegbedrijf.

De kleine voegbedrijven zullen moeilijk kunnen worden bereikt met het A-blad. Wellicht kunnen de kwaliteitsdagen van de AVPB hiervoor worden gebruikt. (Toelichting: 630 voegbedrijven met 50 of minder werknemers in Nederland, hiervan 76 % = 479 bedrijven met 5 of minder werkenden, 55 % = 347 bedrijven met 1 of 2 werkenden, 33 % = 210 bedrijven ZZP).

Welke speciale EHBO nodig is voor HF is niet vermeld in het A-blad. Vermeld Nationaal Vergiftigingen Centrum.

Noodzaak van opvangen spoelwater nagaan in milieuwetgeving

Als de tekst ook bedoeld is voor werknemers, dan moet de tekst aansluiten bij het scholingsnivo (pictogrammen gebruiken).

In de tekst meer aandacht geven voor instructie van werknemers over werkwijze, volgorde en pbm, schema pbm is onduidelijk. Alleen adembescherming gebruiken bij werken met geconcentreerd zuur

Bij inrichting: afdoppen steigers en zeil onder steiger onnodig, laten vervallen

Duidelijker waarschuwen tegen mengen van zoutzuur met andere chemicaliën (layout verbeteren).

Verbied gebruik van HF als er een goed alternatief voor is.

Veel maatregelen zijn al lang ingevoerd, dit blad komt te laat.

6 Conclusies en suggesties voor implementatie

Door de vier bedrijven, die meewerkten aan dit onderzoek, is op positieve wijze gewerkt aan het realiseren van maatregelen die in het A-blad zijn aangegeven. De proefbedrijven hebben een behoorlijke tot goede zorg voor arbeidsomstandigheden. Bij de voegbedrijven is opvallend, dat het gebruik van zoutzuur in de loop der jaren is verminderd, ten gunste van het gebruik van water en alternatieve (mildere) middelen. Dit is met name beïnvloed door de baksteenfabrikanten. Hiermee is het risico van het werken met (geconcentreerd) zoutzuur in de praktijk al behoorlijk afgenomen.

De toetsing van maatregelen voor gevelreinigingsbedrijven is beperkt gebleven. Het toepassen van een middel in pastavorm is goed mogelijk gebleken.

Het is goed mogelijk gebleken een aantal maatregelen in de praktijk van voegbedrijven te realiseren. De alternatieve middelen blijken weinig succesvol vanwege minder goede of tragere werking dan zoutzuur. Het lijkt echter mogelijk, met de nodige organisatie, planning en goede afspraken tussen hoofd- en onderaannemer, dat het gebruik van zoutzuur tot een minimum kan worden beperkt en de gevel voldoende schoon wordt gemaakt door afspuiten met water. Tijdige betrokkenheid van de onderaannemer in een bouwproject is hiervoor noodzakelijk.

Daar waar zoutzuur wordt toegepast, is het goed mogelijk het risico van het huid- en oogcontact terug te dringen door de voorgestelde organisatorische maatregelen, namelijk verdunnen van zoutzuur in de werkplaats van het bedrijf of verdunnen op de bouwplaats door één geïnstrueerde medewerker, in beide gevallen voorzien van persoonlijke beschermingsmid- delen. De juiste werkvolgorde kan ook eenvoudig worden gerealiseerd, maar vereist gewenning van de werknemers. Een aantal opmerkingen over het inrichten van de werkplek (Concept A-Blad pagina 5) blijken overbodig binnen het voegbedrijf: - Bij verdunning op werf of werkplaats hoeft men niet te werken met geconcentreerd

zuur op de bouwplaats - Voegers hebben altijd stromend water op de steiger. Er is geen noodzaak voor

aanvullende voorziening in de vorm van een oogdouche. - Zeil onder de steiger en spoelwateropvang zijn milieumaatregelen. Dit is gezien de

verdunning van het zoutzuur door het spoelwater geen arborisico en geen gevaar voor het milieu. Bouwvakkers horen niet onder een steiger te lopen.

- Afdoppen van steigers is overbodig, omdat binnentreden van spoelwater met zoutzuur nagenoeg onmogelijk is. De voegers zijn overigens meestal reeds vertrokken van de bouwplaats als de steiger wordt afgebroken.

Het is wel mogelijk om persoonlijke beschermingsmiddelen, met name handschoenen en veiligheidsbril te gebruiken bij het werken met verdund zoutzuur, maar de haalbaarheid hangt af van de motivatie en de cultuur van het bedrijf. Toezicht is niet altijd haalbaar. Betere werkinstructies en voorlichting zijn evenwel haalbaar gebleken en hebben geleid tot zorgvuldiger werken. Het gebruik van adembeschermingsmiddelen bij het werken met verdund zuur wordt niet nodig geacht.

Suggesties voor de inhoud van het A-blad

Het reinigen met logen kan buiten beschouwing blijven als geen relevante activiteiten op dit gebied plaatsvinden binnen de bouwbranche.

De tekst en layout van het A-blad moet sterk worden verbeterd. De tekst moet worden aangepast aan de doelgroep. Overwogen kan worden aparte bladen te maken voor de voegbedrijven en de gevelreinigingsbedrijven.

De voegersbedrijven werken alleen met zoutzuur en enkele alternatieve middelen en hebben geen behoefte aan informatie over aspecten van gevelreiniging. Voorgesteld wordt te overwegen de aspecten, die het voegen betreffen in een hoofdstuk op te nemen in het nog te ontwikkelen A-blad Voegen.

In de tekst kan op basis van de ervaringen van deze toetsing worden aangegeven, dat met een goede organisatie en strakke werkplanning, waarbij de metselaar en de voeger snel na elkaar werken, een schonere gevel wordt verkregen, zodat cementsluierverwijdering minder nodig is.

In het A-blad kan op basis van deze toetsing worden vermeld, dat wordt aanbevolen om het zoutzuur te verdunnen op de werf of in de werkplaats, door een opgeleid persoon voorzien van persoonlijke beschermingsmiddelen. Hierdoor kan het meer riskante verdunnen op de bouwplaats achterwege blijven.

In het A-Blad moet bijzondere aandacht worden gegeven aan de gevaren van HF. Het gebruik hiervan kan worden teruggedrongen door het aangeven van goed presterende alternatieve middelen. Achterliggende reden is het optreden van enkele ernstige ongelukken met HF per jaar.

Voordat in het A-blad wordt geadviseerd gevels te reinigen door stralen met lage-druk water en olivine-zand, moet worden nagegaan of bij deze werkmethode daadwerkelijk geen blootstelling aan kwartsstof, afkomstig van het metselwerk, plaatsvindt boven de MAC- waarde.

Suggesties voor implementatie

Uit een rapport van het EIM over het bedrijfsprofiel van voegersbedrijven, blijkt dat de bedrijven veelal klein zijn qua aantal werknemers. Om deze groep bedrijven te bereiken kan het A-blad geïntroduceerd worden tijdens de kwaliteitsdagen die worden georganiseerd door de voegersbranche.

Zodra het A-blad gereed is, kan een aantal richtlijnen als stand van de techniek wellicht worden opgenomen in het Stabu-bestek. Hierdoor kan vuil werk worden voorkomen, kan de methode van veilig werken worden vastgelegd zodat binnen BPB-verplichtingen ook hoofdaannemer en opdrachtgever toezicht kunnen houden op veilig werken en de voegers hen kunnen aanspreken op gebreken in de uitvoering.