Instrumentenleer Lichte Muziek

Beknopt overzicht van de muziekinstrumenten uit de

pop en rock muziek

Samengesteld door Jan Stavenuiter en Wim van Rumpt

Instrumentenleer lichte muziek

Samenstelling en vormgeving: Jan Stavenuiter en Wim van Rumpt Met bijdragen van: Piet Schiltman Ronald Maas Miklós Fürst Jeffrey de Nijs Jan Stavenuiter Wim van Rumpt Februari 2013

Zang

Dit  bijzondere  instrument  hee1  iedereen  al  meegekregen  bij  zijn  of  haar  geboorte:  De  stem.  In  de  meeste  gevallen  hoor  je  duidelijk  het  verschil  tussen  een  mannenstem  en  een  vrouwenstem.  Een  mannenstem  klinkt  lager.  Dat  komt  omdat  een  mannenstro>enhoofd  (figuur  1)  een  beetje  groter  is.  De  buitenkant  van  het  stro>enhoofd  bestaat  uit  beschermend  kraakbeen.  Aan  de  binnenkant  zi>en  namelijk  de  kwetsbare  stembanden  of  stemplooien,  die  in  werkelijkheid  ongeveer  zo  groot  zijn  als  de  nagel  van  je  pink.    

De  lucht  uit  je  longen  brengen  de  stembanden  in  trilling.  Zo  ontstaat  er  geluid  dat  zijn  weg  aflegt  vanaf  de  stemplooien  tot  aan  de  lippen  met  inbegrip  van  de  neus-­‐  keel  holte,  de  zogenaamde  stemweg.  Vergelijk  het  met  een  metalen  koker  waardoor  je  een  aantal  tonen  zingt.  Bij  een  bepaalde  frequenLe  resoneert  de  koker.  Zou  de  koker  een  andere  vorm  hebben,  dan  verandert  ook  de  frequenLe.  In  de  mond  van  de  vocalist  zal  zijn  klank  met  de  mond  half  open  anders  klinken  dan  als  zijn  mond  bv  breed  is.  

BereikElke  menselijke  zangstem  hee1  een  bepaald  bereik  of  stemomvang  (de  afstand  tussen  de  laagste  en  hoogste  toon  die  men  kan  zingen).  Een  mannenstem  bestrijkt  een  lager  gebied  dan  een  vrouwenstem.  Het  gemiddelde  bereik  van  een  menselijke  geschoolde  zangstem  beslaat  omstreeks  2  à  2,5  octaaf,  wat  overeenkomt  met  ongeveer  24  à  30  tonen.  Er  zijn  vocalisten  met  een  uitzonderlijk  groot  stembereik,  zoals  Whitney  Houston  (5  octaven),  Ella  Fitzgerald  (4  octaven),  Freddie  Mercury  (4  octaven)  en  Chris  Cornell  (4  octaven).

Zangers  en  zangeressen,  ook  wel  vocalisten  genoemd,    worden  op  basis  

van  stemomvang  en  Lmbre  (klankkleur)in  zes  stemgroepen  verdeeld:De  vrouwenstemmen  vaan  hoog  naar  laag  zijn  Sopraan,  Mezzosopraan  en  Alt.  De  mannenstemmen  van  hoog  naar  laag  zijn  Tenor,  Bariton  en  Bas.  

Bij  de  mannen  bestaat  ook  de  stemsoort  genaamd  Altus  (voorheen  fouLef  *Countertenor  genoemd  maar  feitelijk  een  Bariton  die  zijn  **falsetregister  gebruikt)  wiens  bereik  een  groot  deel  van  de  alt  

1

Whitney  Houston

Freddy  Mercury

Figuur  1

overlapt.  Denk  aan  een  zanger  als  bv  Philip  Bailey  (Earth,  Wind  &  Fire).  In  figuur  2  zie  je  de    het  gemiddelde  bereik  van  de  verschillende  stemsoortenweergegeven  op  piano.

Sopraan

Mezzosopraan

Alt

Tenor

Bariton

Bas

TechniekEr  zijn  de  afgelopen  25  jaar  verschillende  zangmethodes  verschenen  waaronder  EVTS  (EsLll  Voice  Training  System)  en  CVT  (Complete  Vocal  Technique).  Beide  methodes  zijn  ona^ankelijk  uitgezocht  door  de  Amerikaanse  Joe  EsLll(EVTS)  en  de  Deense  Cathrine  Sadolin  en  maken  ieder  gebruik  van  hun  eigen  termen.

Deze  methodes  hebben  het  zingen  meer  inzichtelijk  gemaakt.  Waar  in  de  “oude”  methode  zangles  werd  gegeven  op  basis  van  belcantotechniek,  smaak  en  beleving,  hebben  de  nieuwe  inzichten  op  basis  van  wetenschappelijk  onderzoek  de  techniek  van  het  zingen  aanwijsbaar  gemaakt  door  meer  te  weten  over  de  werking  van  de  Larynx  of  Stro>enhoofd.    Bij  het  toepassen  van  technieken  als  belLng  of  zingen  met  power  wordt  nu  beter  beschreven  aan  de  hand  van  recepten  en  voicemodes,  hoe  je  deze  kan  toepassen.  Er  wordt  veel  meer  connecLe  gemaakt  met  het  gebruik  van  de  stem  in  spreken,  roepen  en  zelfs  schreeuwen  en  de  overeenkomst  daarvan  in  zingen.  

2

Figuur  2

Hiermee  is  het  mogelijk  geworden  om  het  zingen  vanuit  basistechniek  en  de  daarbij  behorende  ‘recipes’  (EVTS)  of  ‘voicemodes’  (CVT)  op  een  verantwoorde  manier  te  kunnen  doen.  In  de  methodes  wordt  ook  gesproken  over  zingen  met  effect  bv  Creak,  Grunt  of  DistorLon.  

Zoals  een  gitarist  of  saxofonist  kan  scheuren  met  zijn  instrument,  zo  kan  ook  een  zanger  dat  doen  met  zijn  stem  op  verantwoorde  manier.  Zangers  als  o.a.  James  Hehield  (Metallica)  Barry  

Hay  (Golden  Earring)  en  Bruce  Springsteen  pasten  deze  techniek  allang  toe.

Andere  TechniekenNaast  de  bovengenoemde  technieken  zijn  er  ook  visies  gevormd  over  o.a.  dicLe,  Lming,  improvisaLe  of  sca>en  en  ornamenLetechniek.

Dic0e  betekent  niets  anders  dan  de  manier  van  zeggen,  spreken  of  zingen  van  een  tekst.  De  mate  van  voordracht  door  tekstbewustzijn.  Het  hoort  bij  de  interpretaLe  van  het  lied.  Zaken  als  uitspraak  in  bv  het  Engels,  het  juiste  gebruik  van  klinkers  en  medeklinkers  vragen  een  zekere  manier  van  beheersen  van  een  emoLe  in  een  (song)tekst,  met  

het  doel  de  luisteraar  te  raken.  Het  hoort  bij  de  totale  presentaLe  van  techniek  en  expressie,  waarbij  je  met  de  juiste  dosis  van  beiden  geloofwaardigheid  probeert  te  bereiken.

Timing  komt  daar  ook  bij  kijken,  a^ankelijk  van  het  soort  tekst  dat  een  stand-­‐up  comedian  of  acteur  uitspreekt  of  een  zanger  in  willekeurig  genre  zingt.  Jazz  zal  een  andere  Lming  vragen  dan  funk  of  hardrock.  Feitelijk  is  Lming  spelen  met  Ljd.In  Jazz  zal  er  een  luiere  Lming  op  de  2e  en  4e  tel  kunnen  zijn,  terwijl  Funk  een  wat  strakkere  Lming  daarop  vraagt.  

In  Jazz  wordt  ook  veel  vocaal  geïmproviseerd  door  middel  van  Scat  Singing.  Scat  singing  is  het  zingen  van  woorden  zonder  betekenis.  "Doohdah",  "Be-­‐bop",  "Doo-­‐wee"  en  "Bam"  zijn  klanken  die  in  vaak  snel  opeenvolgende  ritmes  elkaar  opvolgen.  Scat  vindt  zijn  oorsprong  rond  begin  1900,  voor  het  eerst  toegepast  door  Jelly  Roll  Morton  en  Tony  Jackson.  Later  rond  1926  hee1  Louis  Armstrong  echter  de  techniek  op  de  eerste  platen  een  grotere  bekendheid  gegeven.Het  verhaal  gaat  dat  hij  Ljdens  een  opname  van  de  song  “Heebies  Jeebies”  zijn  songtekst  op  de  grond  

viel.Omdat  hij  de  tekst  niet  uit  het  hoofd  wist  en  opnames  niet  onderbroken  kon  worden,  begon  hij  wat  klanken  te  improviseren,  eigenlijk  met  de  verwachLng  dat  de  opname  weggegooid  zou  worden.  Het  werd  echter  een  groot  succes  en  diende  als  voorbeeld  voor  zangers  als  Cab  Calloway  (Minnie  The  Moocher).Scat  wordt  door  sommige  (jazz-­‐)  gitaristen  gebruikt  Ljdens  solo’s.  De  gitarist  scat  dan  de  noten  mee  die  hij  speelt  op  zijn  gitaar  een  bekend  voorbeeld  daarvan  is  gitarist  George  Benson,  Johnny  ‘Guitar’  Watson  en  tegenwoordig  Raul  Midon.

3

James  He8ield

Louis  Armstrong

George  Benson

Ornamenta0e  betekent  het  versieren  van  de  zang.  De  ornamentaLes  of  versieringen  kunnen  zowel  melodisch  als  ritmisch  zijn.  Het  kunnen  snelle  toonopeenvolgingen  (loopjes)  zijn  of  in  de  (klassieke  muziek)  coloraturen  en  melismes.  OrnamentaLe  wordt  veel  gebruikt  in  wereldmuziek  (bv  flamenco),  gospel  moderne  R&B  en  ook  vaak  in  opera’s  en  musicals.  

Voorbeelden  van  vocalisten  die  ornamentaLe  gebruiken  zijn  o.a.  ChrisLna  Aguilera,  Trijntje  Oosterhuis,  Beyoncé,  Mariah  Carey  en  Stevie  Wonder.

Microfoon  Techniek  (en  een  beetje  monitortechniek)

Ook  de  microfoon  speelt  een  grote  rol  bij  het  realiseren  van  klankkleur  van  de  (spreek-­‐  of)  zangstem.  Ten  eerste  is  er  de  ‘sound’  van  de  microfoon  en  ten  tweede  is  er  de  microfoontechniek  van  de  zanger.  Hij  kan  zich  door  een  microfoon  laten  horen  met  verschillende  volumes  en  met  andere  klanken  dan  zonder  versterking  mogelijk  zou  zijn.  Het  is  echter  belangrijk  te  weten  dat  een  microfoon  niet  de  oplossing  is  voor  alles  of  iedereen.  Als  men  verkeerd  zingt,  kun  dit  niet  gecorrigeerd  worden  met  een  microfoon.  Het  is  van  essenLeel  belang  dat  de  zangtechniek  goed  is  voordat  hij  of  zij  een  microfoon  gaat  gebruiken.

Microfoontechniek  houdt  in  dat  de  zanger  bewust  is  van  de  afstand  tot  de  microfoon  vanaf  zijn  mond.  Het  is  belangrijk  rekening  te  houden  met  de  relaLeve  kleine  afstanden  om  een  constante  klank  te  krijgen.  Dit  alles  is  mogelijk  met  een  handmicrofoon  en  niet  met  een  headset.  Met  een  headset  moet  je  een  betere  controle  hebben  over  volumes  en  uitspraak.  Een  headset  gee1  echter  wel  meer  bewegingsvrijheid,  bv  met  dansen  en  zingen  tegelijk  zoals  dat  in  o.a.  musicals  (Footloose)  en  grote  rockshows  van  arLesten  (Lady  Gaga,  Madonna)  gebeurt.Er  zijn  voor  elk  stemtype  en  muzieksLjl  verschillende  microfoons  geschikt.  

De  meest  bekende  is  de  Shure  SM58.  Het  is  een  zogenaamde  dynamische  microfoon,  wat  wil  zeggen  dat  deze  geen  48V  fantoomvoeding  nodig  hee1  zoals  de  condensatormicrofoons  dat  doen.  Dit  hee1  als  voordeel  dat  hij  minder  omgevingsgeluid  oppikt,  wat  op  een  rumoerig  podium  met  vloermonitoren  goed  van  pas  komt.  

4

Stevie  Wonder

Beyoncé

De  SM58  staat  bekend  als  de  meest  gebruikte  microfoon  op  poppodia  en  wordt  ook  wel  de  rock  ‘n  roll  mike  (arorLng  van  Engelse  ‘microphone’)  genoemd,  omdat  er  ruw  mee  omgegaan  kan  worden,  hoewel  dat  niet  de  bedoeling  is.  Elk  microfoon  hee1  zijn  eigen  karakterisLeke  klank  en  toonspectrum.  

Condensatormicrofoons  bv  de  Neumann  KMS  105,  zijn  zeer  goed  zijn  in  het  registreren  van  details  bij  de  opname  en  versterking  van  bijvoorbeeld  zang,  spraak  en  akoesLsche  muziek.  Ze  worden  gemakkelijk  en  zonder  lawaai  in  de  hand  gehouden  of  op  een  staLef  gezet.  Beide  soorten  microfoons  bestaan  ook  in  draadloze  uitvoering  met  een  zender  en  ontvanger.  Dit  is  ook  bedacht  om  meer  bewegingsvrijheid  te  hebben.

Naast  het  gebruik  van  de  microfoon  is  ook  de  geluidsmonitor  belangrijk.  Het  meest  bekend  is  de  ‘floor-­‐’  of  ‘stagemonitor’.

Er  zijn  veel  verschillende  soorten,  van  passief  tot  acLef,  met  en  zonder  EQ,  met  10  inch  speakers  of  groter.  Het  belangrijkst  is  dat  er  bij  een  soundcheck  de  best  mogelijke  klank  te  realiseren  onder  de  gegeven  omstandigheden.  In  de  meeste  gevallen  wordt  de  monitormix  bediend  vanuit  de  zaalmixer  door  de  geluidsman.  Vaak  zijn  er  meerdere  monitorgroepen.  Ideaal  is  het  als  de  monitormix  apart  bediend  wordt  vanuit  het  podium.Bij  een  soundcheck  is  van  vitaal  belang  dat  de  zang  alLjd  hoorbaar  is  en  dat  hij  zichzelf  niet  hoe1  te  overschreeuwen  en  op  zijn  zangtechniek  kan  vertrouwen.  Vaak  wordt  er  vanuit  de  

band  beredeneerd  en  ook  vaak  met  de  zaalboxen  al  aan.  Het  is  echter  verstandiger  om  eerst  de  zaalboxen  uit  te  hebben  en  puur  alleen  de  zang  op  de  stagemonitoren    hoorbaar  te  hebben  en  dan  vandaaruit  meerdere  instrumenten  in  te  mixen  en  eventueel  per  monitorgroep  af  te  stellen.  Als  dit  alles  werkbaar  is,  kan  het  zaalgeluid  aan.  

Zaal-­‐  en  podiumgeluid  mengt  zich  dan  op  het  oor  en  dat  is  waar  iedereen  mee  moet  leren  omgaan  om  zichzelf  en  de  ander  op  het  podium  te  kunnen  horen.  Dit  vraagt  ook  beheersing  van  de  apparatuur  van  de  bandleden,  met  name  op  het  gebied  van  volume.  Dynamisch  spelen  is  vereist.

5

Neumann  KMS105,  Condensatormicrofoon

Stage  Monitor

Shure  SM58,  dynamische  microfoon

Tegenwoordig  wordt  er  ook  steeds  meer  professioneel  gebruik  gemaakt  van  zogenaamde  inear  monitoren  hoofdtelefoons  die  zelfs  op  maat  gemaakt  kunnen  worden.  

Ze  bestaan  net  als  bij  boxen  in  twee-­‐  of  drieweg  gesloten  systeem,  aangesloten  op  een  draadloos  ontvanger  en  zendersysteem.  Het  voordeel  van  dit  systeem  is  dat  de  zanger  (en  instrumentalist)  een  eigen  monitormix  hebben.  Bovendien  kan  de  zanger  zelf  zijn  totaalvolume  regelen  met  de  ontvanger  om  zo  zichzelf  niet  te  hoeven  overschreeuwen.  Het  nadeel  kan  zijn  bij  een  gesloten  systeem,  dat  de  zanger  zich  ‘opgesloten’  voelt,  omdat  hij  niet  de  reacLes  van  het  luisterend  publiek  meekrijgt.  Daarom  dragen  sommigen  zangers  maar  een  inear,  naast  het  gebruik  van  stagemonitors.  Bovendien  kan  de  aanschaf  van  een  dergelijke  inearssysteem  aardig  in  de  kosten  lopen.  Inears  zijn  in  verschillende  prijsklasses  te  koop,  echter  een  goedkopere  versie  kan  ten  koste  gaan  van  de  geluidskwaliteit.

Dit artikel is samengesteld door de zangdocenten Simone ten Brinke en Jeffrey Zuhdy, beiden verbonden aan de muziekschool De Plantage.

*Het bezwaar tegen ‘Countertenor’ ook wel ‘Contratenor altus’ is gebaseerd op het feit dat de term een zanglijn in de polyfonie aangaf en geen stemclassificatie.

** Bij Falset wordt in verhouding tot het gebruik van ‘Modaal’ of ‘Borststem’ meer lucht gebruikt, waarbij de stembanden niet helemaal gesloten zijn. Dit betekent niet perse dat het minder luid is. Het wordt ook wel foutief ‘Kopstem’ genoemd, omdat de vocale voorvaderen dachten dat de resonans in het hoofd zat, wat technisch onmogelijk is, omdat hersenen geluid niet kunnen dragen. Datzelfde geldt ook voor de term ‘Borststem’ in plaats van ‘Modaal’. Daarbij zijn de stembanden juist wel gesloten en is er een hogere druk van luchtstroom die er voor zorgt dat de volledige stemband trilt. Er werd vroeger gedacht dat bij Borststem de resonans rond het borstbeen lag, maar ook dat is onmogelijk omdat de longen van een sponsachtige substantie zijn en dus ook geen geluid kunnen dragen.

Bronvermelding:- Complete Zangtechniek - Cathrine Sadolin- Atlas van de Zangkunst - Ank Reinders- Wikipedia.nl

6

Rob  de  Nijs  met  op  maat  gemaakte  inears

Inear  monitoren

De Saxofoon De Saxofoon is een relatief jong instrument, rond 1840 bedacht door de Belg Adolph Sax. Hij wou een instrument met de souplesse van strijkers, de dynamische mogelijkheden van het koper (hard kunnen..) en de klankmogelijkheden van het hout (denk aan een clarinet). De Sax is een blaasinstrument en wordt gerekend tot de houtblazers, omdat het geluid ontstaat doordat je door een mondstuk blaast waarop een bamboe rietje zit. Dat rietje gaat trillen en trillen is..........geluid!

De mondstand (embouchure) is erg belangrijk. In het kort: je plaatst je boventanden op het mondstuk en een klein stukje onderlip over je ondertanden om druk te zetten tegen het riet, en dan blaas je. Zoals bij alle blaasinstrumenten is de ademsteun (en embouchure) belangrijk; de enige manier om meer volume te krijgen is harder te blazen, en minder volume door zachter te blazen, waarbij je nog steeds het riet goed tegendruk moet geven met je onderkaak. D.m.v. je ademsteun zorg je, dat je gelijkmatig kan blazen.

Hier een afbeelding van alle bestaande saxen:

De meest gebruikte saxen zijn: de Sopraan (recht) , Alt (S-vormig), Tenor (S-vormig) en Bariton (S- vormig, met extra rondingen) Stemming De stemming van de instrumenten is als volgt: Sopraan (Bes), Alt (Es), Tenor (Bes) en Bariton (Es). Dit betekent, dat wanneer je op de Altsaxofoon de noot C blaast, er een Es klinkt en wanneer je op de Tenor een C blaast, er een Bes klinkt.

Het bereik De huidige Saxofoons hebben een bereik van twee - tweederde octaaf; Van de lage Bes t/m de hoge Fis. Een uitzondering zijn de meeste Bariton Saxofoons, die hebben ook nog een lage A. Een Saxofoon blaas je over in het octaaf, d.w.z dat je met dezelfde vingerzetting twee tonen kan maken die een octaaf verschillen. Dat doe je door de octaafklep te gebruiken. Een uitzondering zijn de allerhoogste en allerlaagste noten; die hebben andere grepen. Hoewel de stemming van saxofoons dus afwisselen met Bes en Es, zijn de grepen (met een moeilijk woord: de applicatuur) op elke sax dezelfde! Bijvoorbeeld: de greep C is op elke sax dezelfde greep, waardoor overstappen van Alt naar Tenor of Sopraan in die zin niet zo moeilijk is. Wel zijn de saxen en dus ook de mondstukken verschillend van grootte, waar je wel even aan moet wennen. Ook heeft elk soort sax zijn eigen specifieke karakter, wat niet iedereen even mooi vindt. Een Sopraan klinkt veel lieflijker dan een Tenor, waardoor wat op de ene sax heel mooi klinkt, op de ander zijn kracht verliest. Speeltechnieken De verschillende noten kan de saxofonist aanzetten door zijn tong te gebruiken. Bij het begin van elke noot 'tik' je met de tong tegen het riet, op die manier kun je je tonen kort laten klinken, of juist breed door ze wat langer aan te houden.'Kort' spelen noemen we staccato, breed spelen noemen we legato. Hoewel de Sax zeker voorkomt in de klassieke muziek, is het instrument zeer populair in de lichte muziek. Vooral als soloinstrument in de Jazz, maar ook in de Blues, Fusion en Popmuziek. Natuurlijk vind je haar terug in de Big Band en in allerlei blazerssecties die extra aan bands worden toegevoegd. Bekende liedjes waarin de Saxofoon te horen is

Alt: Lilly was Here van Candy Dulfer Careles Whisper van Wham Love You Just The Way you Are van Billy Joel I Feel Good van James Brown Sopraan: Another Day van Buqshot Lefonque( Branford Marsalis) Sillhouette van Kenny G...( geen aanrader...) Tenor: Unchain My Hard van Joe Cocker Tonight van Tina Turner Bariton: Walk on the wide side van Lou Reed ...en je hoort ze allemaal bij The Tower Of Power!

De elektrische gitaar

In 1951 ontwierp Leo Fender, reparateur en bouwer van elektronische versterkers, de eerste commercieel

succesrijke solid-body elektrische gitaar met een enkele magnetische pickup: de "Fender Esquire",

voorloper van de Telecaster. In 1954 introduceerde Fender de Fender Stratocaster of de "Strat".

Dit model is de meest verkochte gitaar aller tijden.

Een elektrische gitaar heeft meestal geen klankkast maar produceert haar geluid uiteindelijk door een luidspreker.

De trillingen van de stalen snaren worden opgepikt door elektromagnetische toonopnemers (elementen / pickups) die bestaan uit magneten en spoelen.

De verstoringen van het magneetveld worden omgezet in elektrische stroom die via een instrumentkabel van de gitaar (output) naar een versterker (input) wordt geleid. Deze versterker zet het elektrische signaal uiteindelijk met een luidspreker om in hoorbaar geluid.

De vorm van de gitaar is nauwelijks van belang voor de uiteindelijke klank van de gitaar maar des te meer voor het speelgemak. Hoe minder geluid er van de trillende snaar wordt overgedragen op de 'body' van de gitaar, hoe langer een snaar kan blijven trillen. Dit lange doorklinken (sustain) geeft mogelijkheden die een akoestische gitaar niet heeft.

Vaak is er op de elektrische gitaar een tremolosysteem gemonteerd, waarmee je de klank van de gitaar kan laten vibreren door de spanning in de snaren afwisselend te verlagen en te verhogen.

De meest gangbare stemming voor een 6-snarige gitaar is van laag naar hoog: E-A-d-g-b-e. Drop-D is een bekende alternatieve stemming, waarbij de lage E-snaar een volle noot lager wordt gestemd (D-A-d-g-b-e). Deze stemming wordt veelvuldig in de metal gebruikt.

Solid-body gitaar:

De body is massief of uit twee gelamineerde delen opgebouwd en klankkastresonantie is totaal afwezig. Van rondzingen (feedback) heeft de solid-body minder last zodat ze beter geschikt is voor hoge geluidsniveaus. Deze gitaar levert meer sustain en hoge tonen. De bekendste modellen zijn: Fender Telecaster, Fender Stratocaster, en Gibson Les Paul.

Semi-solid/semi-hollow gitaar

Een semi-akoestische gitaar, voorzien van een klankkast (meestal met F-gaten), met daarin een massief stuk hout, en die qua klank het midden houdt tussen de twee andere varianten. Deze gitaren worden ook vaak aangeduid als thinline modellen. De bekendste voorbeelden zijn: Gibson ES335, Epiphone Casino en de Rickenbacker 360.

Hollow-body gitaar

Deze gitaar heeft een volwaardige klankkast. De klank wordt extra versterkt door een elektrische opnemer. De bekendste modellen zijn de Gretsch 6120, de Gibson L5 en de Gibson Super 400ces en worden meestal bespeeld door Jazzgitaristen.

Speeltechnieken:

Akkoorden: Akkoorden zijn waarschijnlijk het meest gebruikt in het gitaarspel. De meeste beginnende gitaristen leren eerst om open akkoorden te spelen alvorens te leren picken met de vingers of het plectrum. Er zijn een aantal basis akkoorden technieken die iedere gitarist dient te begrijpen en ook zou moeten kunnen spelen. Arpeggios: Een arpeggio is een techniek waarbij noten in een akkoord na elkaar worden gespeeld (in tegenstelling tot tegelijk). De naam arpeggio is herleid van het Italiaanse woord arpeggiare, wat 'spelen op een harp' betekent. Een andere benaming voor een arpeggio is een “gebroken akkoord”. Barré Akkoorden: Een barré akkoord is een akkoord dat je speelt door met één vinger meerdere snaren in te drukken op dezelfde toetspositie. Als het ware verhoog je de positie van de topkam. Open Akkoorden: Open akkoorden zijn akkoorden waarbij open snaren (lees: snaren die niet worden ingedrukt op een toets) worden gebruikt. Het is niet zozeer een bepaalde techniek, maar een type akkoord dat op de gitaar gespeeld wordt. Power Akkoorden: Power Akkoorden (Power Chords of ook zogenaamde 5th chords) zijn akkoorden waarbij alleen de grondtoon en de de 5e toon van de toonladder wordt gespeeld (de kwint). Het is een type akkoord wat met name veel in de rockmuziek wordt gebruikt. Bend: Een bend is het parallel aan de frets omhoog duwen of omlaag trekken van een snaar. Hiermee verandert de toonhoogte van de snaar doordat er meer spanning op komt te staan (het geeft in principe hetzelfde effect als het aandraaien van de stemschroef). Vibrato: Vibrato is een pulserende verandering van de toonhoogte die zorgt voor extra expressie in het gitaarspel. Vibrato kan snel of langzaam worden uitgevoerd en het kan een grote of kleine afwijking van de toonhoogte hebben. Dit verschilt per gitarist en is meestal een persoonlijke voorkeur Legato: legato is een techniek waarbij een aantal noten of een melodie zodanig wordt gespeeld dat het lijkt of ze naadloos aan elkaar vastzitten. Legato is het Italiaanse woord voor ‘aan elkaar vast’. Met name bij pop- en rock-gitaarpartijen, waarbij er met veel vervorming en overdrive wordt gespeeld,

is het mogelijk om een volledige melodielijn met de linkerhand (voor rechtshandige gitaristen) te spelen zonder dat de snaren worden aangeslagen met de rechterhand. Gitaristen gebruiken hiervoor Hammer-on's en Pull-off's . Tapping: Tapping is een techniek waarbij de rechterhand (voor rechtshandige gitaristen) het fretboard aanslaat. Het is dus legato techniek welke je in staat stelt om enerzijds met meer vingers te spelen en anderzijds om noten te laten klinken die normaal gesproken buiten het bereik van de gitarist zijn speel-hand liggen. Tapping werd al door vele bekende gitaristen toegepast, maar het is pas echt populair geworden toen Eddie van Halen in 1978 met het nummer “Eruption” kwam. Dit heeft het rock en heavy-metal gitaarspel van de jaren ’80 compleet op zijn kop gezet. Slide: Bij een slide techniek speelt de gitarist een bepaalde noot en laat de vinger vervolgens glijden (slide) naar een andere noot. Hierbij blijft de snaar ingedrukt zodat de tussenliggende noten en ook de eindnoot hoorbaar zijn. Doordat er geen aanslag van de snaar tijdens de slide plaatvindt betreft het een legato techniek. Muting (Demping): Het dempen (afzwakken of stoppen van de toon) kan op verschillende manieren. Gebruikelijk is het om met de linkerhand (voor rechtshandige gitaristen) tijdens het spelen akkoorden en noten te dempen op het moment dat dit nodig is voor de muziek. Hierbij worden de ingedrukte snaren losgelaten zodat de toon ophoudt met klinken. Ook kan de linkerhand bewust andere snaren aanraken zonder ze in te drukken zodat deze niet hoorbaar zijn als een akkoord wordt gespeeld. Palmmuting: Een andere vorm van dempen gebeurt door de rechterhand. De palm van de hand wordt hierbij iets links van de brug op de snaren gelegd. Als de snaren vervolgens worden gespeeld dan klinkt er een gedempt geluid. Hoe verder de hand van de brug wordt gelegd, des te groter wordt het dempende effect.

Versterking

Een gitaarversterker is een noodzakelijk onderdeel van de elektrische gitaar. Zonder zo’n versterker zou je immers geen muziek kunnen maken, omdat een elektrische gitaar zonder klankkast het geluid nauwelijks weergeeft.

Als je elektrisch versterkt speelt heeft de hele keten van gitaar tot en met de versterker en luidspreker invloed op de klank. Een goedkope gitaar zal beter klinken op een betere versterker, maar een dure gitaar klinkt over een slechte versterker óók slecht. Er zijn enkele typen gitaarversterkers: de buizen gitaarversterker en de transistor versterker. Buizen gitaarversterkers (Tube of Valve amps):

De naam geeft het al aan, buizen gitaarversterkers werken met buizen. Elektronenbuizen om precies te zijn. Elektronenbuizen worden gebruikt om de stroom te kunnen schakelen, en de stroomsterktes in de verschillende onderdelen te kunnen beïnvloeden. Doordat dit type met meer en grotere transformatoren werkt is het gewicht een flink stuk hoger. De gitaarversterkers die met buizen werken, zijn dan ook altijd een stuk groter. De buizen techniek wordt in professionele versterkers nog veel gebruikt omdat het geluid warmer klinkt en de vervorming bij oversturing (distortion) als mooier wordt ervaren.

Transistor versterkers (Solid State amps):

In een transistor versterker is het principe van de elektronenbuizen vervangen door transistors. Een transistor heeft dezelfde functie als de elektronenbuis: het richten en schakelen van de stroom.

Verschillen

Omdat de buizentechniek een stuk kwetsbaarder is, is een versterker die met transistoren werkt minder kwetsbaar, minder groot en dus ook minder zwaar. En dat alles resulteert uiteraard meestal in een lagere prijs. Daar staat dan tegenover dat het geluid wat minder warm klinkt. Vervorming bij oversturing wordt meestal als minder mooi gewaardeerd. In professionele opstellingen wordt daarom vaker gekozen voor de buizentechnologie.

Effectapparatuur

Effectpedalen kunnen in 3 categorieën worden verdeeld: Stompboxes: (kleine) pedaaltjes met een werking die aan en uit te schakelen is, Footswitches - voetschakelaars om versterkers of effectapparatuur op afstand te bedienen en Multi-effectpedalen: veel effecten in een apparaat verwerkt die in geheugenplaatsen zijn op te slaan om ze zo al dan niet simultaan in een keer op te roepen.

Een effectpedaal (of: stompbox - in gitaristenjargon ook wel 'trapbak' of 'trapdoos' genoemd) is een elektronisch apparaat dat veelal door gitaristen gebruikt wordt. Het dient om het geluid te vervormen of manipuleren en op die manier allerlei effecten te produceren. Door deze apparaten in pedaalvorm te hebben kunnen ze met de voet bediend worden terwijl de gitarist de handen vrij heeft om door te spelen.Pedalen zijn er in vele soorten: Analoog en Digitaal. Ruwweg verdelen we de effecten in 3 categorieën:

1. Geluids- of vervormingseffecten: bijv. Wahwah, Compressor, Overdrive en Distortion 2. Modulatie effecten: bijv. Phaser, Flanger en Chorus 3. Tijdseffecten: Echo, Delay en Reverb (Galm).

Losse kastjes of programmeerbaar?

Een vaak gestelde vraag. Losse kastjes, "trapdozen", zijn in eerste instantie gemakkelijker in het gebruik. Er zitten maar een paar knoppen op met een elk duidelijke functie. Als die eenmaal zijn ingesteld is het een kwestie van aan of uit zetten. Als zo'n kastje precies doet wat je nodig hebt is dat natuurlijk prima. De voordelen zijn echter voor de wat meer veeleisende gebruiker tevens een nadeel. Zo'n kastje heeft maar weinig mogelijkheden. Een eenmaal ingestelde sound is tijden het spelen niet meer te veranderen. Als je in een nummer twee verschillende gradaties van overdrive zou willen gebruiken, gaat dat meestal niet. Snel schakelen van bijvoorbeeld een sound met overdrive, chorus en delay naar een clean geluid met alleen compressie en reverb is onmogelijk. Zoiets gaat met een programmeerbaar apparaat wél. Het kost wel wat meer tijd om met zo'n ding te leren omgaan. Even wat sounds veranderen tijdens een optreden is minder gemakkelijk dan met losse kastjes.

Nuttige internet Sites:

http://www.gitaarversterker.info/soorten-gitaarversterkers/ http://www.gitaarprofessor.nl/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Effectpedaal http://www.popschoolmaastricht.nl/

Toetsen De akoestische piano is natuurlijk het meest bekende toetseninstrument, maar het is een lastig gevaarte om hem in een bandje te gebruiken; hij is moeilijk te versterken,en met een gemiddeld gewicht van 150 kilo ook een te zwaar instrument om op een podium mee te sjouwen. In de afgelopen 60 jaren zijn er echter allerlei toetsinstrumenten ontwikkeld waarmee je iets makkelijker staande kan houden in de luide omgeving van een popband..

Het Orgel

In 1935 ontwikkelde Laurens Hammond een orgel, gebaseerd op draaiende toonwielen en elektrische versterking met buizen. Oorspronkelijk was het instrument bedoeld om kerken zonder kerkorgel toch een instrument te geven. Met een drawbar systeem (registers) kunnen boventoonverhoudingen gevarieerd worden voor verschillende klankkleuren. De eerste modellen waren voorzien van een volledig baspedaal, waarmee met de voeten de bas kon worden gespeeld. Later kwamen er ook draagbare modellen. Nu nog spelen de jazz organisten vaak zelf de bas met hun voeten. Dit instrument werd ongekend populair in jazz, gospel en pop. Er worden nog steeds Hammonds gebouwd, maar met digitale klankopwekking.

Andere elektronische orgels waren er van Wurlitzer, Yamaha, Roland, Eminent, Farfisa en zelfs Philips.

Rhodes en Wurlitzer

Harold Rhodes ontwikkelde in de jaren 40 een “piano” gebouwd met klankstaafjes, die door een pick up element versterkt worden, i.p.v. snaren.

Fender neemt het instrument in 1965 in productie en het heet dan Fender Rhodes.

In die tijd wordt het klokkenspelachtige geluid veel gehoord in de pop en jazz (The Doors, Stevie Wonder, Radiohead)

Ook de Wurlitzer piano (Supertramp) wordt dan veel gebruikt. Te vergelijken met de Fender Rhodes maar herkenbaar door een ander soort klankstaafjes.

Electrische piano

Midden in de jaren zeventig bouwt Yamaha de Electric Grand. (CP70 en CP80) Eigenlijk complete vleugels, maar dan kleiner en met piezo elementen om het geluid van de snaren te versterken.Deze instrumenten klonken als een electrische versie van de piano, in tegenstelling tot de eigen sound van Rhodes en Wurlitzer. Hierna ontstaat de digitale piano op basis van samples van een echte piano. In 1984 brengt Kurzweil de K250 op de markt, die door Stevie Wonder beroemd werd gemaakt.

Synthesizers

Het eerste elektrische muziekinstrument werd in 1917 gebouwd door de rus Lev Thermen en heette “Theremin” Het was een kastje met een paar antennes met een toongenerator en een versterker er in. Met je handen in de buurt van de antennes kon je de toonhoogte beinvloeden.

In 1928 bouwde Maurice Martenot de Ondes Martenot, die al bespeeld kon worden door een toetsenbord. De gebruikte techniek kwam uit de radiowereld en werkte met buizen.

In 1964 bouwde Robert Moog een instrument dat gebruik maakte van Voltage Controlled Oscillators en Voltage Controlled Amplifiers en IC ‘s voor de klankopwekking. Hierdoor konden op flexibele wijze compleet nieuwe sound samengesteld worden. (vandaar ook de naam synthesizer) Bekend geworden door Kraftwerk, Jean Michel Jarre en Vangelis.

Digitaal

De volgende doorbraak kam met de digitale techniek. Yamaha DX7 en Casio CZ waren de eerste betaalbare. Roland Juno 60 en Korg PolySix waren erg populair. Door de digitale klankopwekking waren er nieuwe synthesetechnieken mogelijk (FM-synthese, phase distortion en modelling) en konden klanken opgeslagen worden.

Sampler

In 1979 was de Fairlight CMI de eerste echte sampling synthesizer. Gesampeld geluid kon aan toetsen worden toegewezen en zo kon er mee gespeeld worden.

Modules en virtuele synthesizers

Via MIDI kan een keyboard op afstand (via MIDI kabel) synthesizer modules aansturen of zelfs een soft- synth, waarmee een stuk software in de computer bedoeld wordt, dat de klanken produceert. Inmiddels kun je wanneer je de juiste software hebt in je computer ieder denkbaar geluid generen, en opnemen. MIDI is hierbij nog steeds de manier van communiceren. Keyboards

Een synthesizer met begeleidingsautomaat en opnamemogelijkheden erin wordt het “Personal Keyboard” genoemd. De meeste toetsenisten die op de Plantage in de bandjes spelen beschikken over een dergelijk meer of minder uitgebreid instrument.

De Basgitaar De Basgitaar De basgitaar is een snaarinstrument (doorgaans vier-snarig) dat wordt gebruikt in bijna iedere vorm van moderne muziek. De stemming is standaard E-A-D-G, gelijk aan de laagste vier snaren van een gitaar, maar dan een octaaf lager. Meestal wordt een basgitaar uitgevoerd met frets, maar fretloze basgitaren bestaan ook. De meeste basgitaren zijn elektrisch, maar er worden ook akoestische basgitaren gemaakt. Akoestische basgitaren kunnen onversterkt gebruikt worden mits de klankkast groot genoeg is. De meeste akoestische instrumenten zijn wel uitgerust met een versterkingselement. Voor de elektrische basgitaar is versterking altijd noodzakelijk. Het instrument geeft zelf nauwelijks volume.

De ontwikkeling De basgitaar werd ontwikkeld in de jaren '30. In eerste instantie was het idee om een bas te ontwerpen die makkelijk mee te nemen was. Tot die tijd was het belangrijkste basinstrument de contrabas. De eerste elektrische basgitaar werd in 1936 gebouwd door Audiovox Manufacturing Company, maar was geen succes. Leo Fender ontwikkelde daarom de basgitaar: een kruising tussen de contrabas en de elektrische gitaar. In 1951 bracht Fender de Fender Precision Bass uit. Dit is de eerste in serie geproduceerde elektrische basgitaar. Ontwerper Leo Fender bedoelde het instrument als vervanging van de contrabas, die hij spottend “hondenhok” noemde. Onder jazzmusici sloeg de Precision Bass aanvankelijk niet aan, maar de popmuziek, die in opkomst was, omarmde het instrument en maakte het tot een enorm commercieel succes. De Precision Bass wordt nog steeds gebouwd en is in feite de grootvader van de basgitaren. De basgitaar heeft een grote invloed gehad op het ontstaan van rock en popmuziek, en op de ontwikkeling van met name de jazz.

De techniek De basgitaar is net als de elektrische gitaar en het drumstel een instrument dat feitelijk nog maar een aantal decennia bestaat. De techniek op de basgitaar heeft zich op stormachtige wijze ontwikkeld en de basgitaar is onmisbaar in allerlei genres. De eerste basgitaren hadden frets [net als de gitaar] en men kon een plectrum gebruiken bij het bespelen ervan, wat een contrabassist niet snel zal doen. Paul McCartney van The Beatles, bijvoorbeeld, ziet men dan ook vaak de basgitaar bespelen’ alsof het een gitaar is. Al gauw ontstond echter de speelstijl met de vingers. Dit nodigde uit tot veel meer experimenten met de klank van het instrument. Het plukken aan en het hameren op de snaren, het zogenaamde "slappen" zorgen voor een percussief geluid dat veel gebruikt wordt in stijlen als Funk, Soul en Fusion. Bekende slappers zijn Mark King, Marcus Miller, Flea en de uitvinder van het "slappen", Larry Graham. Ook het gedempt spelen (door de handpalm bij de brug tegen de snaren te drukken) met de duim geeft een specifiek, introvert geluid. Een bekend voorbeeld hiervan is Sting. Veel bassisten maken ook graag gebruik van de mogelijkheden van de boventonen (flageoletten) op de bas, bijvoorbeeld door middel van het gedeeltelijk dempen van de snaar op bepaalde punten daarvan. De klank en de versterking De klank van de basgitaar wordt voor een groot deel door de bouw van het instrument zelf (hout, snaren, elementen en elektronica) en de vingers, dan wel de duim of het plectrum, bepaald. Uiteraard speelt ook de manier van aanslaan (strummen, plukken, slappen,...) en afdempen een grote rol in de klankopbouw. Ook het type versterker en luidspreker (speaker) heeft invloed op het geluid. Globaal zijn er drie typen versterkers: Versterkers met buizen in voor- én eindtrap, versterkers met buizen in de voortrap en een transistor eindtrap en volledige transistorversterkers. Luidsprekers variëren in maat van 8 inch tot 18 inch en zijn met een of meerdere conussen in een kast gebouwd. Manipulatie van het geluid door middel van effecten is onder bassisten minder gangbaar dan onder gitaristen. Gebruikte baseffecten zijn onder andere: Chorus, Distortion, Compressor, Equalizer, Enhancer, Limiter, Octavider, Overdrive, Flanger, Sustainer, Envelope filter, Autowah en Fuzz. Ook hier heeft het digitale tijdperk zijn intrede gedaan met multifunctionele pods en borden.

Nuttige links http://www.ronald-maas.nl/gear.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Basgitaar

‘Een stel drums is een drumstel..’ Historie Het drumstel is een relatief jong instrument. Pas in het begin van 1920 werden meerdere trommels en bekkens door één enkele muzikant bespeeld. Het betrof hier in eerste instantie een bassdrum en een snaredrum, aangevuld met allerlei effect instrumentjes, zodat de theatervoorstelling van passende geluiden konden worden voorzien. De bassdrum werd in die tijd zelfs nog met de hand bespeeld. Later is daar het bassdrum pedaal voor in de plaats gekomen. Vanaf 1940 kwam de hi-hat (“charleston pedaal”) in beeld, en daaruit ontstond weer een nieuwe speelwijze. Ook de muziek en de bands veranderden. Het drumstel moest luider, want de band werd groter (‘bigband’), dus woodblokjes en belletjes werden vervangen door toms. Bekkens waren nog steeds effectinstrumenten (het spelen van accenten d.m.v. crashes), maar door de jazz werd het ridebekken populairder; de puls kwam meer te liggen bij de contrabas en het ridebekken (‘walking bass’). In rockmuziek zien we dat de puls meer gespeeld en verdeeld worden door bassdrum en snare.

Het moderne drumstel

Tegenwoordig bestaat een drumstel in de basis uit vijf trommels; de laag-gestemde bassdrum, een hoger klinkende snaredrum, twee tomtoms en een floortom. Daarnaast heb je een ridebekken, een crashbekken en een paar hi-hatbekkens. Al het metaal waarmee je het drumstel neerzet, noem je ‘Hardware’. Je kan een drumstel uitbreiden; net zo gek als je het zelf wilt hebben (en kunt betalen). De meeste sets worden als vijfdelige set verkocht. Vijfdelig slaat altijd op het aantal trommels; bekkens tel je niet mee. Vierdelig kan ook en daar is niets mis mee; Charlie Watts, en [vele] jazzdrummers spelen al jaren redelijk succesvol met maar 2 toms. Anatomie Een trommel bestaat uit een ketel, spanranden, spanbouten, spanbokken en (plastic) vellen. De Ketel is de klankkast van de trommel. Het is een houten of metalen cylinder. Om het vel op de ketel te spannen heb je een spanrand nodig. Die ligt over de rand van het vel. Met de spanbouten trek je de spanrand naar beneden, zodat het vel strakker over de ketel komt te liggen. De spanbouten zijn dus de stemknoppen van een trommel. Deze spanbouten draai je vast in de spanbokken. Het bovenste vel noemen we het slagvel, het onderste het resonansvel. De snaredrum heet zo, omdat er een snarenmat onder het resonansvel loopt. Als je een klap op de snaredrum geeft, zorgen die snaren voor een fel, kort en crispie geluid.. De bassdrum is in meestal laag gestemd (slagvel bijna zonder spanning) en produceert dan een korte maar krachtige klap, vaak ook nog met een stukje demping in de ketel d.m.v. een dekentje. Maar smaken verschillen, en in de jazzmuziek wordt de bassdrum meestal veel hoger gestemd. De Tom’s kun je naar smaak ‘vet’ of ‘crisp’ stemmen; al naar gelang de stijl die je speelt. Notatie De notatie van drums varieert een beetje per methode. Hieronder zie je globaal waar de instrumenten genoteerd worden. Symbolen kunnen soms een beetje verschillen. Trommels zijn meestal ‘bolletjes’ en bekkens worden met ‘kruisjes’ genoteerd.

Functie De twee belangrijkste trommels van een drumset zijn dus de de bassdrum en de snare drum. Daarmee deel je de tijd in oftewel: daar mee speel je ‘beats’. De hi-hat of het ride bekken zorgt meestal voor de fijnere ritmische verdeling.

Hierop worden doorlopende 8sten of 16 en gespeeld of andere ‘patronen’. Met een ‘crashbekken’ kun je overgangen of andere belangrijke momenten accentueren. De toms worden meestal ingezet voor fills; d.w.z. een onderbreking /variatie op de ‘beat’ of groove. Toms kunnen natuurlijk ook ingezet worden als onderdeel van de beat. Type drumstellen Er zijn veel mogelijkheden om een drumstel op te bouwen afhankelijk van dingen als muziekstijl, smaak, lichaamsbouw, en natuurlijk: budget. Verder kun je door het gebruik van andere vellen of stokken ook de sound van de set aanpassen. Uiteindelijk is het natuurlijk de drummer zelf die het meeste verschil maakt. Enkele grote fabrikanten zijn o.a. Ludwig, Gretsch, Pearl, Tama en Yamaha. Verder bestaat er inmiddels ook een electrische variant, ooit bedoeld om nieuwe sounds op de buhne te brengen, maar inmiddels v.n.l. bedoeld om geluidsoverlast tegen te gaan..