Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart...

82
Koninklijk Meteorologisch Instituut Ringlaan 3 B-1180 Brussel tel.: 32 (0) 2.373.0611 fax: 32 (0) 2.375.1259 Dr. H. Malcorps - Verantwoordelijke uitgever ISSN/1377-2406 Institut Royal Météorologique Avenue Circulaire 3 B-1180 Bruxelles tel.: 32 (0) 2.373.0611 fax: 32 (0) 2.375.1259 Dr. H. Malcorps - Éditeur responsable ISSN/1377-2406

Transcript of Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart...

Page 1: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch InstituutRinglaan 3B-1180 Brusseltel.: 32 (0) 2.373.0611fax: 32 (0) 2.375.1259Dr. H. Malcorps - Verantwoordelijke uitgeverISSN/1377-2406

Institut Royal MétéorologiqueAvenue Circulaire 3

B-1180 Bruxellestel.: 32 (0) 2.373.0611fax: 32 (0) 2.375.1259

Dr. H. Malcorps - Éditeur responsableISSN/1377-2406

Page 2: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, gebruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen afgeleid van MSG en gegevens van het model van hetECMWF - 28 juli 2003 om 12u UT - Bijdrage van het KMI tot de EUMETSAT LSA-SAF (LandSurface Analysis - System Application Facility).

Carte de l'évapotranspiration (mm/h) pour la fenêtre Europe obtenue en utilisant les premiersflux radiatifs de surface disponibles déduits de MSG et des données du modèle du CEPMT- 28 juillet 2003 à 12 h TU - Contribution de l'IRM à la LSA-SAF ("Land Surface Analysis -System Application Facility") d'EUMETSAT.

Page 3: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

i

Inhoudstafel

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 i Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

1 Opmerkelijke feiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.1 Bezoek van Zijne Majesteit (Z.M.) de Koning Albert II aan de Pool Ruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.2 Viering van de honderdvijftigste verjaardag van de Mariene Conferentie van 1853 en workshop CLIMAR II, onder de Hoge Bescherming

en in aanwezigheid van Z.M. de Koning Albert II, Brussel, 17-22 november 2003. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41.3 Opmerkelijk weer tijdens het eerste semester van het jaar 2003 te Ukkel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.4 De George Sarton Leerstoel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2 Meer Veiligheid door Kennis over het Weer en het Klimaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72.1 Verbeteren van de meteorologische voorspellingen en waarschuwingen boven land en op zee. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.1.1 Evaluatie en verbetering van de waarschuwingsprocedure voor winterse meteorologische toestanden die ongunstig zijn voor de dispersie van polluenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.1.2 Bekomen resultaten en kwaliteitscontrole. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.2.1 Voorspellingen en waarschuwingen van het KMI betreffende gevaarlijke weerfenomenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.2.1.1 Waarschuwingen in verband met zware onweders. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.2.1.2 Voorspellingen en waarschuwingen betreffende overvloedige neerslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.1.2.1.3 Voorspellingen en waarschuwingen van krachtige wind. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.1.2.1.4 Voorspellingen en waarschuwingen voor sneeuw en ijzel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.1.2.2 Mariene voorspellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2.1.3 Verbetering van het model ALADIN-België. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.1.3.1 Het convectieschema. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.1.3.2 Het probleem van de lage tijdsresolutie van de koppelingsgegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

2.1.3.3 Gebruik van wavelets voor data assimilatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2.1.3.4 Aanpassingen aan het operationele model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2.1.3.5 Alternatieve formulering van de randvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192.2 Uitbreiding en toepassing van de kennis over het weer en het klimaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2.2.1 Niet-lineair gedrag van de atmosfeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2.2.1.1 Overgangsevolutie van de elektrische activiteit gedurende een onweersperiode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2.2.1.2 De klimaateigenschappen van regionale modellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2.2.1.3 De rol van de niet-vaste schalen in de modelfouten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.2.1.4 Extremale eigenschappen van de dissipatie in oceanografische processen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.2.1.5 Nucleatie en groei van colloïdale aggregaten in een omgeving van micrograviteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.2.1.6 Statistische analyse van tijdreeksen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.2.2 Schatting van de hydrologische risico's . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.2.2.1 Hydrologische modellering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.2.2.2 Analyse van hydrologische risico's . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

2.2.3 Schatting van de evapotranspiratie over Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.2.4 Studies van atmosferisch ozon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.2.4.1 Ozon SAF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.2.4.2 Onderzoek van ozonprofielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2.2.4.3 Bepaling van de optische dikte aërosolen in het UV - B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2.2.4.4 Voortzetting van de ENVISAT-1 validatie activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.2.4.5 Ontwikkeling van een meervoudig lineair regressiemodel voor ozon in de troposfeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.2.4.6 Studie van ozon in de troposfeer met behulp van trajectanalyse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.2.5 Zonneconstante en energiebalans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Page 4: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 ii Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

2.2.5.1 Meting van de zonneconstante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.2.5.2 Energiebalans van de aarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352.3 Verbeteren van de waarnemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.3.1 Invoeren van nieuwe waarnemingen en uitbreiding van bestaande systemen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.3.1.1 Meetnetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.3.1.2 Teledetectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.3.1.3 Omgevingsmagnetisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2.3.1.4 Geomagnetische waarnemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

2.3.1.5 Ionosferische profielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

2.3.2 Verhogen van de betrouwbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.3.2.1 Meetnetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.3.2.2 IJklaboratorium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

2.3.2.3 Ozonwaarnemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

2.3.2.4 Radiopeilingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.3.2.5 Teledetectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.3.2.6 Omgevingsmagnetisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

2.3.2.7 Magnetische waarnemingen te Dourbes en Manhay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2.3.3 Onderzoek naar nieuwe waarnemingstechnieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

2.3.3.1 Hageldetectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

2.3.3.2 Magnetisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3 Vergemakkelijken van de Toegang tot de Informatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .493.1 Informatieverwerking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.2 Verkorten van de antwoordtijd voor het leveren van informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.3 Informatica-infrastructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.4 Informatietechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3.4.1 Evolutie van het Intranet naar de webapplicaties-server . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3.4.2 Geïntegreerd systeem van informatiebeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3.4.3 DISSCO-project . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523.5 Magnetisme: INTERMAGNET-vergadering te Dourbes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4 Diensten en Producten voor de Verschillende Gebruikersgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .534.1 Overheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4.1.1 Waarschuwingen en voorspellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4.1.1.1 Een grafisch waarschuwingssysteem voor gevaarlijk weer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4.1.1.2 Een waarschuwingssysteem voor atmosferisch transport van verontreiniging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

4.1.1.3 Waarschuwing van ongunstige meteorologische omstandigheden voor de dispersie van polluenten in de grote steden. . . . . . . . . 55

4.1.2 Klimatologische informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574.2 Het grote publiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

4.2.1 Internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574.3 Socio-economische entiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

5 Het Weer in 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

6 Wetenschappelijke Publicaties en Conferenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

7 Lijst van Afkortingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Page 5: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 iii Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Table des Matières

Préface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

1 Faits marquants . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.1 Visite de Sa Majesté (S.M.) le Roi Albert II au Pôle Espace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.2 Célébration du cent cinquantième anniversaire de la Conférence maritime de 1853 et atelier CLIMAR-II, sous le haut Patronage et en

présence de S.M. le Roi Albert II, Bruxelles, 17-22 novembre 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41.3 Temps remarquable au cours du premier semestre 2003 à Uccle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.4 Chaire George Sarton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2 Plus de Sécurité Grâce à la Connaissance du Temps et du Climat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72.1 Amélioration des prévisions et avertissements météorologiques sur terre et en mer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.1.1 Evaluation et amélioration de la procédure d'avertissement de conditions météorologiques hivernales défavorables à la dispersion des polluants . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.1.2 Résultats obtenus et contrôle de qualité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.2.1 Prévisions et avertissements de l'IRM en cas de phénomènes météorologiques dangereux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.2.1.1 Avertissements en cas de fort orage. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.2.1.2 Prévisions et avertissements météorologiques relatifs aux événements de précipitations abondantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.1.2.1.3 Prévisions et avertissements de vents forts.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.1.2.1.4 Prévisions et avertissements en cas de neige et verglas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.1.2.2 Prévisions maritimes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2.1.3 Amélioration du modèle ALADIN-Belgique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.1.3.1 Le schéma convectif . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.1.3.2 Le problème de la faible résolution temporelle des données de couplage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

2.1.3.3 Utilisation d'ondelettes pour l'assimilation de données . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2.1.3.4 Adaptation du modèle opérationnel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2.1.3.5 Formulation alternative des conditions aux bords . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192.2 Élargissement et applications de la connaissance du temps et du climat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2.2.1 Comportement non-linéaire de l'atmosphère . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2.2.1.1 Evolution transitoire de l'activité électrique durant une période orageuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2.2.1.2 Les propriétés climatologiques des modèles régionaux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2.2.1.3 Le rôle des échelles mobiles dans les erreurs dues aux modèles. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.2.1.4 Propriétés extrêmes de la dissipation dans les processus océanographiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.2.1.5 Nucléation et croissance d'agrégats colloïdaux dans un milieu en microgravité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.2.1.6 Analyse statistique des séries de données . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.2.2 Estimation des risques hydrologiques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.2.2.1 Modélisation hydrologique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.2.2.2 Analyse des risques hydrologiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

2.2.3 Estimation de l'évapotranspiration en Europe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.2.4 Étude de l’Ozone atmosphérique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.2.4.1 SAF Ozone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.2.4.2 Recherche sur des profils d'ozone. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2.2.4.3 Détermination de l'épaisseur optique des aérosols dans l'UV - B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2.2.4.4 Poursuite des activités de validation de ENVISAT-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.2.4.5 Développement d'un modèle de régression linéaire multiple pour l'ozone présent dans la troposphère . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.2.4.6 Etude de l'ozone dans la troposphère à l'aide de l'analyse de trajectoires . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.2.5 Constante solaire et bilan énergétique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Page 6: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 iv Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

2.2.5.1 Mesure de la constante solaire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.2.5.2 Bilan énergétique de la Terre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352.3 Amélioration des systèmes d'observation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.3.1 Nouvelles observations et élargissement des systèmes existants . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.3.1.1 Réseaux d'observation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.3.1.2 Télédétection . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.3.1.3 Magnétisme environnemental . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2.3.1.4 Observations géomagnétiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

2.3.1.5 Profils ionosphériques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

2.3.2 Augmenter la fiabilité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.3.2.1 Les réseaux d'observation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.3.2.2 Laboratoire d'étalonnage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

2.3.2.3 Observations d'ozone. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

2.3.2.4 Radiosondages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.3.2.5 Télédétection . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.3.2.6 Magnétisme environnemental . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

2.3.2.7 Observations magnétiques à Dourbes et Manhay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2.3.3 A la recherche de nouvelles techniques d'observation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

2.3.3.1 Détection de la grêle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

2.3.3.2 Magnétisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3 Faciliter l'Accès à l'Information . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.1 Traitement de l'information. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.2 Réduction du temps de réponse pour fournir l'information. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.3 Infrastructure informatique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.4 Technologie de l'information . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3.4.1 Évolution de l'Intranet vers le Serveur d'Applications Web . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3.4.2 Système Intégré de Gestion d'Information . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3.4.3 Projet DISSCO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523.5 Magnétisme: réunion INTERMAGNET à Dourbes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4 Services et Produits pour les Différents Groupes d'Utilisateurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534.1 Les autorités. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4.1.1 Avertissements et prévisions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4.1.1.1 Avertissement graphique en cas de temps dangereux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4.1.1.2 Avertissement pour le transport atmosphérique de la pollution . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

4.1.1.3 Avertissement de conditions météorologiques défavorables à la dispersion des polluants dans les grandes villes . . . . . . . . . . . . . 55

4.1.2 Information climatologique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574.2 Le grand public. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

4.2.1 Internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574.3 Les entités socio-économiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

5 Le Temps en 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

6 Publications Scientifiques et Conférences . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

7 Liste des Accronymes et Abbréviations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Page 7: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 v Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Lijst van Figuren

Figuur 1.1. Z.M. de Koning Albert II ontmoette in aanwezigheid van de Heer Minister Dewael en Dr Mettens, voorzitter van wetenschapsbeleid, verscheidene vooraanstaanden op het gebied van de internationale meteorologie. Van rechts naar links naast Z.M. de Koning: Dr Philippe Mettens, Dr Henri Malcorps, Minister Patrick Dewael, Prof. Dr G.O.P. Obasi, Rear Admiral Steven Tomaszeski, M. Michel Jarraud, M. Peter Ewins, M. René Morin, Dr Udo Gärtner, M. François Gérard en Dr R. Spinrad. 5

Figuur 1.2. Dr Gaston Demarée, laureaat leerstoel George Sarton, 2003-2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Figuur 2.1. Overzicht van onweerschade op 8 juni 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Figuur 2.2. Evolutie van de elektrische activiteit gegeven in het aantal impacts op de grond per 30 seconden, gemiddeld over 70 onweersactiviteiten waargenomen van 1997 tot 2001. Het tijdstip t=0 komt overeen met het ogenblik van het maximum van de activiteit van de verschillende onweersperiodes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Figuur 2.3. Ensemble voorspellingen: (links) gecumuleerde neerslagen geïntegreerd over het stroombekken van de Demer (1775 km2) op basis van de neerslagen gemeten met de pluviometers (continue lijn), berekend op basis van de controle voorspelling van het ECMWF (streepjeslijn) en berekend op basis van ieder van de 50 leden van de Ensemble voorspelling van het ECMWF (stipjeslijn); (rechts) debieten van de Demer te Diest gesimuleerd op basis van de waargenomen neerslagen, de controle voorspelling en de 50 leden van de Ensemble voorspelling. 26

Figuur 2.4. Verdeling over het Belgisch grondgebied van de extreme neerslaghoeveelheden (in mm) met een terugkeerperiode van 20 jaren en een aggregatieduur van 24 uren. Deze kansverdeling is niet gelijk over het ganse Belgische grondgebied en varieert van ongeveer 60 à 65 mm in Vlaanderen tot ongeveer 95 mm op de Hoge Venen. 27

Figuur 2.5. De verdeling van de extreme neerslaghoeveelheden (in mm) over het Belgische grondgebied voor een terugkeerperiode van 25 jaren en een aggregatietijd van 3 uren. Ook uit deze figuur blijkt dat de kansverdeling voor extreme neerslaghoeveelheden niet overal dezelfde is in België. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Figuur 2.6. Tijdsevolutie van de jaarlijkse en seizoensgemiddelden van de optische dikte van de aërosolen (AODs) bij 306.3 nm te Ukkel, afgeleid uit waarnemingen met een spectrofotometer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Figuur 2.7. Radiosonde stations gebruikt voor MIPAS validatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Figuur 2.8. Boxplot van maandelijks gemeten ozonconcentraties gedurende 1990-2001 te Ukkel. 50% van de waarnemingen vallen in de blauwe rechthoek; 80 % binnen de lijnstukken. Het kruisen geven het gemiddelde , terwijl de horizontale streepjes de mediaan aangeven 33

Figuur 2.9. Coercivity spectrometer, J-meter voor het bepalen van magnetische hysteresisparameters van gesteenten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Figuur 2.10. Procentuele verschillen tussen individuele directe zonwaarnemingen met Brewer spectrofotometers 016 en 178 te Ukkel. De rode lijn geeft is een glijdend maandgemiddelde, de blauwe een glijdend jaargemiddelde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Figuur 2.11. Verticale doorsnede van de atmosfeer die zich uitstrekt van Wideumont in België tot De Bilt in Nederland, vastgesteld door de radar te Wideumont (boven) en deze van De Bilt (onder). De afstand tussen de twee radars bedraagt 244 km. Het betreft hier de situatie van 30 juli 2003 omstreeks 15h15 UTC. Tussen de twee radars worden 3 onweerscellen waargenomen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Figuur 2.12. Geschatte waarschijnlijkheid van hagel voor 8 juni 2003 om 12 uur (Belgische tijd), uitgaande van de reflectiviteitsgegevens van de meteorologische radar te Wideumont. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Figuur 2.13. Hagelbollen geobserveerd op 8 juni 2003 omstreeks 12 uur te Oostham in de provincie Limburg. De grootste bollen hebben een diameter van 4 cm. Foto genomen door de heer Van Caneghem van Oostham. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Figuur 4.1. Als illustratie wordt een grafische voorstelling getoond van een tijdsgeïntegreerde pluim van polluenten ten gevolge van een fictieve lozing in Doel, gebaseerd op de voorspellingen van het ETA- model. De pijlen stellen de windvectoren voor, dewelke rood gekleurd worden in de pluim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Figuur 4.2. Voorspellingen welke geïnitialiseerd werden op 8 december 2003 om 0 uur UTC. De grafiek stelt de tijdsevolutie voor van de transportlengte (L) en toont, met behulp van een blauwe streeplijn, de tijdspanne gedurende dewelke aan het waarschuwingscriterium voldaan werd. 56

Figuur 4.3. NO2 concentraties (µg/m³) gemeten in de loop van 7 tot en met 11 december 2003 in het Brussels Gewest. Bron: CELINE (niet-gevalideerde gegevens). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Figuur 5.1. Ukkel winter 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Page 8: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 vi Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figuur 5.2. Ukkel lente 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Figuur 5.3. Ukkel zomer 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Figuur 5.4. Ukkel herfst 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Figuur 5.5. Gemiddelde maandelijkse temperaturen te Ukkel (in °C) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Figuur 5.6. Maandelijkse zonneschijnduur te Ukkel (in uren) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Figuur 5.7. Maandelijkse neerslaghoeveelheid te Ukkel (in mm) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Figuur 5.8. Maandelijks aantal dagen met neerslag (>= 1 mm) te Ukkel (in dagen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Page 9: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 vii Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Liste des Figures

Figure 1.1. S.M. le Roi Albert II a rencontré plusieurs personnalités éminentes dans le domaine de la météorologie internationale, en compagnie du Ministre Dewael et du Dr Mettens, Président de la Politique Scientifique. De droite à gauche autour de S.M. le Roi Albert II: Dr Philippe Mettens, Dr Henri Malcorps, Ministre Patrick Dewael, Prof. Dr G.O.P. Obasi, Rear Admiral Steven Tomaszeski, M. Michel Jarraud, M. Peter Ewins, M. René Morin, Dr Udo Gärtner, M. François Gérard et Dr R. Spinrad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Figure 1.2. Dr Gaston Demarée, lauréat de la chaire George Sarton, 2003-2004. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Figure 2.1. Aperçu des dégâts dus à l'orage survenu le 8 juin 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Figure 2.2. Evolution de l'activité électrique, donnée en nombre d'impacts au sol par 30 secondes, moyennée sur 70 périodes orageuses enregistrées de 1997 à 2001. Le temps t=0 correspond au moment du maximum d'activité des différentes périodes orageuses. 21

Figure 2.3. Prévisions d'ensemble: (gauche) précipitations cumulées intégrées sur le bassin versant du Demer (1775 km2) sur base des données des pluviomètres (ligne continue), calculée sur base de la prévision de contrôle du CEPMMT (tirets) et calculée sur base de chacun des 50 membres de l'ensemble du CEPMMT (pointillés); (droite) débits du Demer à Diest simulés sur base des précipitations observées, de la prévision de contrôle et des 50 membres des prévisions d'ensemble. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Figure 2.4. Répartition sur le territoire belge des quantités extrêmes de pluie (en mm) ayant une période de retour de 20 ans et une durée d'agrégation de 24 h. Cette probabilité d'occurrence n'est pas égale sur l'ensemble du territoire belge et varie d'approximativement 60 à 65 mm en Flan-dre jusqu'à approximativement 95 mm dans les Hautes-Fagnes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Figure 2.5. Répartition sur le territoire belge des quantités extrêmes de pluie (en mm) ayant une période de retour de 25 ans et une durée d'agrégation de 3 heures. Cette figure montre aussi que la probabilité d'occurrence des précipitations extrêmes n'est pas la même en Belgique. . . 28

Figure 2.6. Evolution temporelle des moyennes annuelles et saisonnières des épaisseurs optiques des aérosols (AODs) dérivées des observations avec un spectrophotomètre à 306.3 nm entre 1984 et 2003 à Uccle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Figure 2.7. Des stations de radiosondage utilisées pour la validation des profils d'ozone MIPAS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Figure 2.8. Moyennes mensuelles de la concentration d'ozone dans la couche limite planétaire durant la période 1990-2001 à Uccle. 50% des obser-vations sont compris dans les rectangles, 80 % dans les lignes. La croix indique la moyenne, tandis que la ligne horizontale représente le médiane. 33

Figure 2.9. Spectromètre Coercivity, J-mètre pour déterminer les paramètres d'hystérésis magnétiques des roches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Figure 2.10. Différences exprimées en pourcentage entre le observations directes du soleil individuelles réalisées à l'aide des spectrophotomètres 016 et 178 à Uccle. La ligne rouge représente la moyenne mensuelle mobile et la ligne bleue la moyenne mobile annuelle. . . . . . . . . . . . . 42

Figure 2.11. Coupe verticale de l’atmosphère s’étendant de Wideumont en Belgique à De Bilt aux Pays-Bas, vue par les radars de Wideumont (en haut) et de De Bilt (en bas). La distance entre les 2 radars est de 244km. Il s’agit de la situation du 30 juillet 2003 vers 15h15 UTC (Coordinated Universal Time). Trois cellules orageuses sont observées entre les deux radars. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Figure 2.12. Probabilité de grêle pour le 8 juin 2003 à 12h (heure belge) estimée à partir des données de réflectivité du radar météorologique de Wideu-mont. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Figure 2.13. Grêlons observés le 8 juin 2003 vers 12h à Oostham dans la province du Limbourg. Les plus gros grêlons atteignent un diamètre de 4 cm. Photo prise par Mr. Van Caneghem de Oostham. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Figure 4.1. En guise d'illustration, voici une présentation graphique d'un plumet, intégré dans le temps, de polluants, à la suite d'une émission fictive à Doel. Cette présentation est basée sur les prévisions du modèle ETA. Les flèches représentent les vecteurs de vent, lesquels sont en cou-leur rouge dans le plumet. 54

Figure 4.2. Prévisions initialisées le 8 décembre 2003 à 0 h (GMT). Ce graphique présente l'évolution temporelle de la longueur de transport (L). Il montre, à l'aide de barrettes bleues, les instants auxquels le critère d'alerte est satisfait. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Figure 4.3. Concentrations de NO2 (µg/m³) mesurées au cours du 7 au 11 décembre 2003 en Région bruxelloise. Source : CELINE (données non validées). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Figure 5.1. Uccle hiver 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Page 10: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 viii Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figure 5.2. Uccle printemps 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Figure 5.3. Uccle été 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Figure 5.4. Uccle automne 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Figure 5.5. Températures moyennes mensuelles à Uccle (en°C) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Figure 5.6. : Durées d'ensoleillement mensuelles à Uccle (en heures) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Figure 5.7. Précipitations mensuelles à Uccle (en mm) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Figure 5.8. Nombres mensuels de jours de précipitations (>= 1 mm) à Uccle (en jours) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Page 11: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 1 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

De realisatie van de objectieven van ons strategisch plan2001-2005 werd verder gezet.

In het kader van het objectief "Meer veiligheid door kennisover weer en klimaat" werd veel aandacht besteed aan decontrole van de kwaliteit van de voorspellingen enwaarschuwingen voor gevaarlijke weerfenomenen. Inoverleg met de Gewesten werdenwaarschuwingsprocedures ontwikkeld of verbeterd voormeteorologische omstandigheden die ongunstig zijn voorde dispersie van luchtverontreiniging. Het model voor defijnmazige numerieke weersvoorspellingen (Aladin-Belgïe) werd verder verbeterd door het aanpassen vanhet convectieschema, het verbeteren van de assimilatievan de gegevens en het invoeren van een alternatieveformulering van de randvoorwaarden.

Indien het KMI het fijnmazig model verder wil blijvenontwikkelen om beter de gevaarlijke kleinschaligefenomenen te voorspellen en gelijke tred houden met deontwikkelingen in onze buurlanden, zal de rekencapaciteitvan het Instituut de komende jaren met een factor vanhonderd moeten vermenigvuldigd worden. Dit vraagt eensubstantiële verhoging van het budget voorcomputerinfrastructuur.

In het kader van het geïntegreerd automatisch meetnetwerden bijkomende stations opgericht, 14 van de in totaal25 voorziene stations werden eind 2003 geïnstalleerd. Opde ministerraad van 4 april 2003 werd beslist dat eentoren voor een meteorologische radar in Vlaanderen zougebouwd worden. Deze radar zal toelaten om de neerslagover het westen van België (in hoofdzaak West-Vlaanderen) in reële tijd te volgen. Dit is het enige deelvan ons land dat op die manier nog niet bewaakt wordt.

De eerste beelden van de nieuwe generatie vanmeteorologische satellieten, werden ontvangen enverwerkt. Hierdoor zijn nu de energieflux aan de top vande atmosfeer in quasi reële tijd beschikbaar. Deze fluxen

La réalisation des objectifs de notre plan stratégique2001-2005 a été poursuivie.

Dans le cadre de l'objectif " Plus de sécurité par laconnaissance du temps et du climat ", on a consacrébeaucoup d'attention au contrôle de qualité desprévisions et des avertissements en cas de phénomènesmétéorologiques extrêmes.

En concertation avec les Régions, des procédures ont étédéveloppées ou améliorées pour lancer des avis d'alertelorsque les circonstances météorologiques sontdéfavorables à la dispersion de la pollutionatmosphérique. Le modèle numérique de prévisionsmétéorologiques à mailles fines (Aladin-Belgique) aencore été amélioré par l'adaptation du schéma deconvection, l'amélioration de l'assimilation des données etl'introduction d'une formulation alternative pour lesconditions aux limites.

Si l'IRM souhaite poursuivre l'amélioration du modèle àmailles fines, afin de mieux prévoir les phénomènesdangereux sur une petite échelle, et rester au mêmeniveau de développement que celui des pays voisins, lacapacité de calcul de l'Institut devrait être multipliée d'unfacteur cent dans les années à venir. Cela requiert uneaugmentation substantielle du budget pour l'infrastructureinformatique.

Dans le cadre du réseau automatique intégré, denouvelles stations automatiques ont été érigées. 14 des25 stations prévues au total ont été installées fin 2003.Lors du Conseil des Ministres du 4 avril 2003, laconstruction d'une tour pour installer un radarmétéorologique en Flandre a été approuvée. Ce radarpermettra de suivre en temps réel les précipitations surl'ouest de la Belgique (principalement en Flandreoccidentale). Il s'agit de l'unique partie du pays qui ne soitpas encore surveillée par radar.

Voorwoord

Préface

Page 12: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 2 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Les premières images de la nouvelle génération desatellites météorologiques ont été réceptionnées ettraitées. L'on peut désormais connaître le flux d'énergieau sommet de l'atmosphère en temps quasi réel. Ces fluxsont calculés à l'IRM, pour le compte d'EUMETSAT, etmis à la disposition de la communauté scientifiqueinternationale. Ils jouent un rôle fondamental dans l'étudedes changements climatiques.

Par manque de moyens, nous avons dû mettre fin auxradiosondages que l'IRM effectuait quotidiennementdepuis 1945 dans le cadre de l'OrganisationMétéorologique Mondiale.

Le bon fonctionnement de l'Institut est menacé par lereport de l'application de la réforme Copernic. Plusparticulièrement, le remplacement des chefs dedépartement, partis à la retraite, a été entravé. Cettesituation crée des conditions de travail difficiles,spécialement en 2004, puisque qu'il ne restera que deuxchefs de département en service actif sur cinq.

Dr Henri MalcorpsDirecteur de l’IRM

worden door het KMI, voor rekening van Eumetsat,berekend en ter beschikking gesteld van de internationalewetenschappelijke gemeenschap. Zij zijn fundamenteelvoor de studie van de klimaatsveranderingen.

Bij gebrek aan middelen moesten de radiopeilingen, diehet KMI dagelijks uitvoert sedert maart 1945 in het kadervan de Meteorologische Wereldorganisatie, stopgezetworden.

De goede werking van het Instituut werd bedreigd doorhet uitblijven van de toepassing van de Copernicushervorming. Hierdoor worden vooral de vervangingen vandepartementshoofden, die met rust vertrekken,belemmerd. Dit zal vooral in 2004 tot moeilijkewerkomstandigheden leiden gezien dan nog slechts tweevan de vijf departementshoofden in actieve dienst zullenzijn.

Dr Henri MalcorpsDirecteur van het KMI

Page 13: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 3 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

1.1 Bezoek van Zijne Majesteit (Z.M.) de Koning Albert II aan de Pool Ruimte

Z.M. de Koning Albert II werd op 15 mei 2003 hartelijkontvangen door het personeel van de Pool Ruimte(Koninklijke Sterrenwacht van België, Belgisch Instituutvoor Ruimte Aëronomie en het Koninklijk MeteorologischInstituut), waar hij heeft deelgenomen aan eenwerkvergadering. De Minister van WetenschappelijkOnderzoek, Charles Picqué, de Regeringscommissarisbelast met het Wetenschapsbeleid, Yvan Ylieff, en deburgemeester van Ukkel, Claude Desmedt vergezeldenhem op dit bezoek.

Het personeel van elk Instituut van de Pool Ruimte heeftde gelegenheid gehad om hun voornaamste activiteitenvoor te stellen aan Z.M. de Koning Albert II. Vooral deuitwerking van een meteorologische voorspelling trok deaandacht van Zijne Majesteit.

In de loop van de werkvergadering die daarop aansloot,hadden de drie Directeurs van de wetenschappelijkeinstellingen van de Pool Ruimte de gelegenheid Hem hetspecifieke karakter en de missies van de federalewetenschappelijke instellingen voor te stellen. Deverschillende onderzoeksprogramma's die momenteellopen in de 3 instellingen zijn een toonbeeld vanhoogstaand wetenschappelijk onderzoek, uitgevoerddoor de Pool Ruimte. Tenslotte was er ook sprake vanconcrete voorstellen voor de vernieuwing van de federalewetenschappelijke instellingen.

1.1 Visite de Sa Majesté (S.M.) le Roi Albert II au Pôle Espace

S.M. le Roi Albert II a été joyeusement accueilli le 15 mai2003 par le personnel du Pôle Espace (ObservatoireRoyal de Belgique, Institut d'Aéronomie Spatiale Belge etInstitut Royal Météorologique de Belgique) où il est venuparticiper à une réunion de travail. Le Ministre de laRecherche Scientifique, Charles Picqué, le Commissairedu Gouvernement chargé de la Politique Scientifique,Yvan Ylieff et le Bourgmestre d'Uccle, Claude Desmedtl'accompagnaient pour cette visite.

Le personnel de chaque Institut du Pôle Espace a eul'occasion de présenter ses activités principales à S.M. leRoi Albert II. L'élaboration d'une prévision météorologiquea particulièrement retenu l'attention de Sa Majesté.

Au cours de la réunion de travail qui a suivi, les troisDirecteurs des établissements scientifiques du PôleEspace ont pu lui présenter la spécificité et les missionsdes établissements scientifiques fédéraux. Les différentsprogrammes de recherche en cours dans les 3établissements ont illustré la recherche scientifique dehaut niveau menée par le Pôle Espace. Il a aussi étéquestion de propositions concrètes pour la modernisationdes établissements scientifiques fédéraux.

Opmerkelijke feiten

Faits marquants

Page 14: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 4 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

1.2 Célébration du cent cinquantième anniversaire de la Conférence maritime de 1853 et atelier CLIMAR-II, sous le haut Patronage et en présence de S.M. le Roi Albert II, Bruxelles, 17-22 novembre 2003

L'Institut Royal Météorologique de Belgique a organisé du17 au 22 novembre 2003, en collaboration avec le SPPPolitique scientifique, l'AWZ (abréviation en néerlandaisde l'Administration des Voies Navigables et des VoiesMaritimes), l'Organisation Météorologique Mondiale et le'National Oceanic and Atmospheric Administration USA'une conférence internationale pour célébrer le 150e

anniversaire de la première conférence mondiale ayanttrait à la météorologie jamais organisée qui s'est tenue àBruxelles en 1853.

Cet anniversaire a été célébré en association avec ledeuxième Atelier international sur les progrès de laclimatologie maritime (CLIMAR-II).

S.M. le Roi Albert II nous a fait l'honneur d'être présent àla séance inaugurale et a accepté de placer la conférencesous son haut Patronage. Le Vice-premier Ministre etMinistre de l'Intérieur, Monsieur P. Dewael, étaitégalement présent à la séance inaugurale.

Une exposition d'instruments météorologiqueshistoriques a attiré l'attention de tous les participants. Lejournal de bord de Matthew Fontaine Maury, deux octantsdu 18e siècle mais d'un type encore en usage en 1853,des correspondances originales concernant cetteconférence ainsi que la précieuse lunette astronomiqued'Adolphe Quetelet, fondateur de l'Observatoire Royal deBelgique, ont été exposés au public.

Quelques sociétés ont saisi l'occasion pour exposer leursactivités ou instruments.

Plus de 100 scientifiques du monde entier ont participé àla conférence et encore 70 autres à l'atelier CLIMAR-II.L'organisation d'un tel événement international estl'occasion idéale pour l'IRM d'augmenter la visibilitéinternationale de ses activités scientifiques et de nouerdes contacts afin d'améliorer ses méthodes ettechnologies pour la sécurité de la population dans ledomaine de la météorologie.

1.2 Viering van de honderdvijftigste verjaardag van de Mariene Conferentie van 1853 en workshop CLIMAR II, onder de Hoge Bescherming en in aanwezig-heid van Z.M. de Koning Albert II, Brus-sel, 17-22 november 2003

Het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België heeftvan 17 tot 22 november 2003, in samenwerking met dePOD (Federaal Wetenschapsbeleid) Wetenschapsbeleid,de Administratie Waterwegen en Zeewegen, de WereldMeteorologische Organisatie en de 'National Oceanic andAtmospheric Administration USA' een internationaleconferentie georganiseerd om de 150ste verjaardag tevieren van de eerste internationale conferentie overmeteorologie ooit gehouden, die plaatvond in Brussel in1853.

Deze verjaardag werd gevierd in combinatie met detweede internationale workshop over de vooruitgang in demaritieme klimatologie (CLIMAR-II).

Z.M. de Koning Albert II heeft ons vereerd met zijnaanwezigheid op de openingszitting en heeft tevensaanvaard de conferentie onder zijn Hoge Bescherming teplaatsen. De Vice-Eerste Minister en Minister vanBinnenlandse Zaken, de heer P. Dewael, was eveneensaanwezig op de openingszitting.

Een tentoonstelling van historische meteorologischeinstrumenten trok de aandacht van alle deelnemers. Hetboordjournaal van Matthew Fontaine Maury, tweeoctanten uit de 18de eeuw, maar van een type dat noggebruikt werd in 1853, originele brieven in verband metdeze conferentie en de kostbare astronomische kijker vanAdolphe Quetelet, stichter van de KoninklijkeSterrenwacht van België, werden tentoongesteld voor hetpubliek.

Enkele bedrijven hebben van de gelegenheid gebruikgemaakt om hun activiteiten of instrumenten tentoon testellen.

Meer dan 100 wetenschappers van over de hele wereldhebben deelgenomen aan de conferentie en nog eens 70anderen aan de workshop CLIMAR-II. De organisatie vanzulk een internationaal evenement was voor het KMI(Koninklijk Meteorologisch Instituut van België) de idealegelegenheid om de internationale zichtbaarheid van zijnwetenschappelijke activiteiten te verhogen en contactenaan te knopen om zijn methodes en technologieën teverbeteren voor de veiligheid van de bevolking opmeteorologisch gebied.

Page 15: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 5 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figuur 1.1. Z.M. de Koning Albert II ontmoette in aanwezigheidvan de Heer Minister Dewael en Dr Mettens, voorzitter vanwetenschapsbeleid, verscheidene vooraanstaanden op hetgebied van de internationale meteorologie. Van rechts naar linksnaast Z.M. de Koning: Dr Philippe Mettens, Dr Henri Malcorps,Minister Patrick Dewael, Prof. Dr G.O.P. Obasi, Rear AdmiralSteven Tomaszeski, M. Michel Jarraud, M. Peter Ewins, M. RenéMorin, Dr Udo Gärtner, M. François Gérard en Dr R. Spinrad.

1.3 Opmerkelijk weer tijdens het eerste semester van het jaar 2003 te Ukkel

In het jaar 2003 valt het eerste semester vooral op vanuitklimatologisch oogpunt dankzij de combinatie van de zééruitzonderlijk hoge zonneschijnduur, een zéér abnormaalhoge gemiddelde temperatuur en een quasi uitzonderlijklaag aantal neerslagdagen.

De zonneschijnduur gemeten tijdens de eerste zesmaanden van dit jaar bedroeg 1043 uren. Deze waarde isde hoogste waarde waargenomen sinds het begin van deheliografische waarnemingen te Ukkel in 1887.

Voor de eerste zes maanden van het jaar bedroeg degemiddelde temperatuur 9.6°C, wat zéér abnormaal hoogis.

Het aantal neerslagdagen bedroeg 74 voor de eerste helftvan het jaar. Deze waarde is uitzonderlijk laag: tussen1833 en 2003 waren er slechts zes jaren met een aantalneerslagdagen dat lager of gelijk was aan de waarde van

Figure 1.1. S.M. le Roi Albert II a rencontré plusieurspersonnalités éminentes dans le domaine de la météorologieinternationale, en compagnie du Ministre Dewael et du DrMettens, Président de la Politique Scientifique. De droite àgauche autour de S.M. le Roi Albert II: Dr Philippe Mettens, DrHenri Malcorps, Ministre Patrick Dewael, Prof. Dr G.O.P. Obasi,Rear Admiral Steven Tomaszeski, M. Michel Jarraud, M. PeterEwins, M. René Morin, Dr Udo Gärtner, M. François Gérard et DrR. Spinrad.

1.3 Temps remarquable au cours du premier semestre 2003 à Uccle

Le premier semestre 2003 se distingue avant tout d'unpoint de vue climatologique par la combinaison ducaractère très exceptionnellement élevé de la duréed'ensoleillement, de celui, très anormalement élevé de latempérature moyenne et d'un nombre de jours de pluiequasi exceptionnellement bas.

La durée d'ensoleillement mesurée durant les sixpremiers mois de l'année s'élève à 1043 heures. Cettevaleur constitue la valeur la plus élevée observée depuisle début des observations héliographiques à Uccle en1887.

La température moyenne observée durant la mêmepériode est de 9.6°C, ce qui est très anormalement élevé.

La première moitié de l'année comporte 74 jours de pluie.Cette valeur est exceptionnellement basse : en effet,entre 1833 et 2003, l'on compte seulement six années

Page 16: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 6 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

avec un nombre de jours de pluie plus bas ou égal à lavaleur relevée pour 2003. Bien plus, il faut remonter 110ans en arrière pour rencontrer une fréquence deprécipitations aussi basse.

1.4 Chaire George Sarton

La chaire George Sarton pour l'année académique 2003-2004 a été octroyée au Dr. Gaston Demarée, chef de laSection "Analyse de risques et durabilité" à l'IRM. Ce prixinternational est remis annuellement par l'Université deGand en mémoire de George Sarton (1884-1956), lefondateur de l'histoire des sciences, fondateur et éditeurd"Isis", la revue la plus accréditée sur le sujet de l'histoiredes sciences. George Sarton fut promu en 1911 Docteuren sciences physiques et mathématiques à l'Université deGand et partit en l'année de guerre 1915 aux Etats-Unisd'Amérique. Il y devint plus tard professeur au CarnegieInstitution à Washington et à l'Université de Harvard[Biographie Nationale, t. 38]. Chaque année, l'Universitéde Gand élit un titulaire de la chaire George Sarton surbase de ses mérites dans le cadre de l'histoire dessciences dans l'esprit de George Sarton.

Le lauréat donna une leçon publique dans l'Aula del'Université en présence des autorités académiques del'Université le jeudi 20 novembre 2003 intitulée "DeAncien Régime instrumentele meteorologischewaarnemingen in België of de geneesheer met lancet enthermometer in het spoor van Hippocrates". Unedeuxième leçon eut lieu le vendredi 21 novembre 2003 etporta le titre suivant: "De moderne instrumentelemeteorologische waarnemingen te Brussel / Ukkel (1833-2003) of de problemen inherent aan een langewaarnemingsreeks".

Figure 1.2. Dr Gaston Demarée, lauréat de la chaire GeorgeSarton, 2003-2004.

2003. Bovendien is het reeds 110 jaar geleden dat deneerslagfrequentie zo laag was.

1.4 De George Sarton Leerstoel

De George Sarton Leerstoel voor het academiejaar 2003- 2004 werd toegekend aan Dr. Gaston Demarée,afdelingshoofd "Risico Analyse en Duurzaamheid" vanhet KMI. Deze internationale prijs wordt jaarlijks uitgereiktdoor de Universiteit Gent in herinnering aan GeorgeSarton (1884-1956), de grondlegger van de geschiedenisvan de wetenschappen, stichter en uitgever van hetgezaghebbende internationale tijdschrift "Isis". GeorgeSarton promoveerde in 1911 tot Dr. in de Fysica en deWiskunde aan de Gentse Universiteit en vertrok in hetoorlogsjaar 1915 naar de Verenigde Staten van Amerika.Hij werd later hoogleraar aan het Carnegie Institution teWashington en aan Harvard Universiteit [BiographieNationale, t. 38]. Elk jaar wordt door de Universiteit Genteen leerstoellaureat verkozen om zijn verdienste, in hetwetenschappelijk onderzoek rond de geschiedenis van dewetenschap in de geest van George Sarton, te bekronen.

De leerstoellaureaat gaf een publieke lezing inaanwezigheid van de academische overheden in de Aulavan de Universiteit Gent op donderdag 20 november 2003getiteld "De Ancien Régime instrumentelemeteorologische waarnemingen in België of degeneesheer met lancet en thermometer in het spoor vanHippocrates". Een tweede lezing getiteld "De moderneinstrumentele meteorologische waarnemingen te Brussel/ Ukkel (1833-2003) of de problemen inherent aan eenlange waarnemingsreeks" greep plaats op de FaculteitLetteren en Wijsbegeerte op vrijdag 21 november 2003.

Figuur 1.2. Dr Gaston Demarée, laureaat leerstoel GeorgeSarton, 2003-2004

Page 17: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 7 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Meer Veiligheid door Kennis over het Weer en het Klimaat

Plus de Sécurité Grâce à la Connaissance du Temps et du Climat

“Meer veiligheid door kennis over het weer en het klimaat”is ongetwijfeld het belangrijkste thema van het strategischplan van het KMI voor de periode 2001-2005. Voor hetbereiken van dit objectief wordt zowel aandacht besteedaan de verbetering van de meteorologischevoorspellingen en waarschuwingen en aan de uitbreidingvan de kennis over het klimaat, als aan het verbeteren vande waarnemingen.

2.1 Verbeteren van de meteorologische voorspellingen en waarschuwingen boven land en op zee

Hier werd vooral aandacht besteed aan dekwaliteitscontrole van de voorspellingen enwaarschuwingen voor gevaarlijke weerfenomenen zoals:onweders, overvloedige neerslag, krachtige wind,sneeuw, ijzel. Deze controles vormen de basis voorverdere verbeteringen van de gebruiktevoorspellingsmethodes.

2.1.1 Evaluatie en verbetering van de waarschuwingsprocedure voor winterse meteorologische toestanden die ongunstig zijn voor de dispersie van polluenten

Op vraag van de Brusselse regio heeft het KMI eenprocedure ontwikkeld voor de voorspelling vanmeteorologische voorwaarden die nadelig zijn voor dedispersie van polluenten. Deze procedure was reedsgetest en geëvalueerd voor Brussel in de loop van dewinter 2002 - 2003, en bracht een tiental situaties aan hetlicht die aan de oorsprong lagen van een aanzienlijkestijging van de concentratie van polluenten. Dezesituaties zijn op meteorologisch gebied in detailgeanalyseerd. Bovendien heeft deze analyse de goedewerking van het voorspellingsmodel ALADIN-Belgiëonderstreept.

“Plus de sécurité par la connaissance du temps et duclimat" est sans conteste le thème le plus important duplan stratégique de l'IRM pour la période 2001-2005.Pouratteindre cet objectif, on accorde autant d'attention àl'amélioration des prévisions et avertissementsmétéorologiques qu'à l'approfondissement de nosconnaissances sur le climat et à l'amélioration de nosobservations.

2.1 Amélioration des prévisions et avertissements météorologiques sur terre et en mer

Notre attention est ici principalement concentrée sur lecontrôle de qualité des prévisions et des avertissementsen cas de phénomènes météorologiques dangereux telsles orages, les précipitations à l'origine d'inondations, levent fort, la neige, le verglas. Ces contrôles nouspermettent d'améliorer les méthodes utilisées.

2.1.1 Evaluation et amélioration de la procédure d'avertissement de conditions météorologiques hivernales défavorables à la dispersion des polluants

Développée par l'IRM à la demande de la Régionbruxelloise, la procédure de prévision des conditionsmétéorologiques défavorables à la dispersion despolluants avait déjà été testée et évaluée pour Bruxellesau cours de l'hiver 2002-2003. Elle avait permis de mettreen évidence une dizaine de situations à l'origine d'uneaugmentation significative des concentrations depolluants. Ces situations ont été analysées de façondétaillée sur le plan météorologique. Cette analyse avaitégalement souligné les bonnes performances du modèlede prévision ALADIN-Belgique.

Page 18: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 8 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Sur base de propositions et suggestions formulées par laRégion bruxelloise, il semblait utile de revoir certainscritères de la procédure d'alerte et de développer uneseconde procédure de prévision, appelée procédured'avertissement, permettant de détecter les événementsde pollution caractérisés par un niveau de gravité moindreque les alertes.

Ces deux procédures de prévisions sont en applicationdepuis décembre 2003 ; leur utilisation seraprochainement étendue à deux villes supplémentaires enRégion wallonne.

a) Prévision des alertes à la pollution

Les alertes à la pollution correspondent à un indice dequalité de l'air au moins égal à 8 sur une échelle allant de1 à 10 (un indice élevé signifiant une mauvaise qualité del'air). Comparativement à la version utilisée au cours del'hiver 2002-2003, la procédure de prévision des alertes àla pollution a reçu quelques aménagements visant àaméliorer sa capacité de détection des événementsmajeurs de pollution, sans pour autant remettre en causeses principes de bases. Les principaux changementsconcernent le critère relatif à la durée minimale desévénements (ramenée de 24 à 17 heures) et la définitionde la couche de l'atmosphère dans laquelle l'évaluationdoit être réalisée. La procédure ainsi redéfinie a permis deprévoir, avec une très bonne fiabilité en regard dessituations traitées au cours de l'hiver 2003-2004, lesépisodes caractérisés par des concentrations élevées enoxydes d'azote et en particules en suspension dansl'atmosphère.

b) Prévision des avertissements à la pollution

Les avertissements à la pollution correspondent à unindice de qualité de l'air valant 6 ou 7 sur une échelleallant de 1 à 10. En complément à la procédure d'alerteévoquée ci-dessus, une procédure de prévisiond'avertissements à la pollution a été développée. Fondéesur les mêmes principes physiques que la procédure deprévision des alertes, elle comporte différents niveauxd'avertissements définis sur une échelle allant de 1 à 6. Ladétection des événements est alors réalisée endéterminant les niveaux d'avertissement aux heures de lajournée caractérisées par des émissions de polluant plusélevées (c-à-d. heures de pointes).

L'application de cette procédure d'avertissement a permisde détecter un nombre important de situations qui ontdonné lieu à une augmentation notable desconcentrations de polluants. Comparativement à laprocédure d'alerte, la procédure d'avertissement présentetoutefois une fiabilité moindre et peut être - trèsoccasionnellement - à l'origine de fausses alertes. Lesrésultats de la procédure de prévision doivent donc êtrecomplétés par une analyse météorologique détaillée des

Op basis van voorstellen en suggesties van de Brusselseregio leek het ons nuttig een aantal criteria van dealarmprocedure te herzien en een tweedevoorspellingsmethode te ontwikkelen, die de naamwaarschuwingsprocedure kreeg. Deze laatste procedureliet ons toe de pollutie-evenementen op te sporen dieminder verstrekkende gevolgen hebben dan wanneer hetom een alarm gaat.

Deze twee procedures zijn sinds december 2003 vankracht, en hun toepassingsgebied zal weldra uitgebreidworden met twee steden in de Waalse regio.

a) Voorspelling van alarm voor pollutie

De alarmsignalen voor pollutie komen overeen met eenluchtkwaliteitindex van minstens 8 op een schaal van 1 tot10 (een hoge index betekent een slechte luchtkwaliteit).Vergeleken met de versie die in de loop van de winter2002 - 2003 gebruikt werd, hebben we devoorspellingsprocedure voor alarm enigszins aangepastom de opsporingscapaciteit van grootschalige pollutie-evenementen te verbeteren, zonder daarom debasisprincipes opnieuw in vraag te stellen. Devoornaamste wijzigingen betreffen het criterium voor deminimale duur van evenementen (herleid van 24 naar 17uur) en de definitie van de laag in de atmosfeer waarin deevaluatie tot stand moet komen. De aldusgeherdefinieerde procedure maakt dat we met een zeerhoge betrouwbaarheid tegenover situaties behandeld inde loop van de winter 2003 - 2004 de episodes kunnenvoorspellen die gekarakteriseerd worden door hogeconcentraties stikstofoxides en zwevende deeltjes in deatmosfeer.

b) Voorspelling van waarschuwingen voor pollutie

De waarschuwingen voor pollutie stemmen overeen meteen luchtkwaliteitindex van 6 of 7 op een schaal van 1 tot10. Bij de hierboven beschreven alarmprocedure werdbijkomend een voorspellingsprocedure voor pollutieontwikkeld. Gebaseerd op dezelfde fysische principes alsde voorspellingprocedure voor alarm, bevat zijverschillende waarschuwingsniveaus die uitgedruktworden op een schaal van 1 tot 6. De opsporing vanevenementen gebeurt dus door dewaarschuwingsniveaus te bepalen op die uren van de dagdie gekarakteriseerd worden door een grotere uitstoot vanpolluenten (i.e. piekuren).

Door deze waarschuwingsprocedure toe te passenhebben we een groot aantal situaties kunnen opsporendie aanleiding hebben gegeven tot een aanzienlijkestijging van de polluentenconcentratie. Vergeleken metde alarmprocedure is de waarschuwingsprocedureminder betrouwbaar en misschien is ze - in eenuitzonderlijk geval - de oorzaak van een vals alarm.Bijgevolg moeten de resultaten van devoorspellingsprocedure vervolledigd worden door eengedetailleerde meteorologische analyse van de

Page 19: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 9 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

atmosferische voorwaarden, meer bepaald wat deeigenschappen van de turbulente grenslaag betreft.

Praktisch gezien worden deze waarschuwings -ofalarmprocedures twee keer per dag verstuurd naar hetkabinet van de regionale minister van milieu en naar deregionale administratie verantwoordelijk voormilieukwesties. De waarschuwingen voor pollutieimpliceren alleen de verspreiding van informatie aan debevolking via de media, om op die manier de bevolkingaan te moedigen zich als een "goede burger" te gedragenom de concentratie van polluenten binnen de perken tehouden. Tijdens periodes van alarm voor vervuiling kande overheid bovendien overgaan tot een versterking vanhet openbaar vervoer en, afhankelijk van de ernst van desituatie, tot restrictieve maatregelen om het autoverkeerin de steden te beperken.

2.1.2 Bekomen resultaten en kwaliteitscontrole

2.1.2.1 Voorspellingen en waarschuwingen van het KMI betreffende gevaarlijke weerfenomenen

Elk jaar versturen de voorspellers van het weerbureaueen aantal waarschuwingen in verband met gevaarlijkeweersituaties per fax en/of e-mail naar een ganse reeksgebruikers. Hieronder vallen ondermeer hetCrisiscentrum van de regering, de Civiele Bescherming,de VRT (Vlaamse Radio Televisie), RTBF (RadioTélévision Belge Francophone), RTL (Radio TélévisionLuxembourgeoise),... Ook de KMI-website wordt danvoorzien van een waarschuwing. Die gevaarlijkeweersituaties zijn divers: rukwinden vanaf 80 km/uur,hevige neerslag met gevaar voor wateroverlast, sneeuw,ijzel, hagel en zware onweders.

2.1.2.1.1 Waarschuwingen in verband met zware onweders

Onweer kan gepaard gaan met verschillende gevaarlijkeen schadeveroorzakende weerfenomenen, met alsbelangrijkste:

• Grote hoeveelheden neerslag op korte tijd

• Hagel

• Zware windstoten met eventueel windhozen

• Blikseminslagen.

Problemen bij het voorspellen van hevig onweer

In vergelijking met de andere extreme weersituaties(wateroverlast, stormen,…) is het maken van een

conditions atmosphériques, notamment en ce quiconcerne les propriétés de la couche limite turbulente.

Sur un plan pratique, ces prévisions d'avertissement oud'alerte à la pollution sont transmises deux fois par jour aucabinet du ministre régional de l'environnement et àl'administration régionale en charge des questions liées àl'environnement. Les avertissements à la pollutionimpliquent seulement une diffusion d'informations à lapopulation via les médias afin d'encourager lescomportements " citoyens " permettant de limiter lesconcentrations de polluants. Lors des alertes à lapollution, les autorités peuvent être en plus amenées àrenforcer les transports en commun et, suivant la gravitéde la situation, à prendre des mesures contraignantespour limiter le trafic automobile dans les villes.

2.1.2 Résultats obtenus et contrôle de qualité

2.1.2.1 Prévisions et avertissements de l'IRM en cas de phénomènes météorologiques dangereux

Chaque année, les prévisionnistes du bureau du tempsenvoient, par fax et/ou par e-mail, un certain nombred'avertissements, en cas de situations météorologiquesdangereuses, à toute une série d'utilisateurs. Au nombrede ceux-ci, l'on répertorie, entre autres, le Centre de Crisedu gouvernement, la Protection Civile, la RTBF (RadioTélévision Belge Francophone), RTL (Radio TélévisionLuxembourgeoise), la VRT (Vlaamse Radio Televisie),…Le site Web de l'IRM affiche, lui aussi, ce typed'avertissements. Les situations météorologiquesdangereuses sont diverses : rafales de vent à partir de 80km/heure, fortes pluies avec risque de dégâts des eaux,neige, verglas, grêle et orages violents.

2.1.2.1.1 Avertissements en cas de fort orage

L'orage peut aller de pair avec différents phénomènesmétéorologiques qui peuvent s'avérer dangereux et quisont à l'origine de dégâts. Citons, au nombre des plusimportants:

• Fortes quantités de pluie dans un court laps de temps

• Grêle

• Fortes rafales de vent accompagnées éventuellementde tornades

• Foudre.

Problèmes survenus lors de la prévision d'oragesviolents

Page 20: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 10 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Par rapport aux autres situations météorologiquesextrêmes telles que dégâts des eaux, tempêtes ou autres,établir un avertissement en cas de fort orage se révèleencore plus complexe. Les cellules orageuses intensesont souvent des dimensions horizontales limitées. Il estdonc parfaitement possible que la zone orageuse glissejuste hors de nos frontières et évite donc ainsi notre pays.Ce qui n'est pas toujours le cas avec un vaste complexede tempête, une intense zone de précipitations frontale ouencore à une importante zone de verglas ou de neige.

La tâche d'établir des avertissements en cas d'orage estdonc particulièrement délicate. Il n'est par conséquentpas illogique que des prévisionnistes, même en cas desystèmes météorologiques à grande échelle et bienstructurés, mettent l'accent, dans leurs bulletinsquotidiens, sur le " risque d'orage violent " ou parlent d'un" orage localement violent avec risque de grêle ". Tous lesorages importants ont donc été annoncés de cettemanière dans les bulletins quotidiens et ceci,généralement un jour à l'avance.

Figure 2.1. Aperçu des dégâts dus à l'orage survenu le 8 juin 2003

Avertissements en cas d'orage pour l'année 2003

L'année 2003 s'est distinguée comme une année calmepour ce qui est des orages. En effet, durant les moistraditionnellement orageux que sont juillet et août, letemps est resté essentiellement sec et particulièrement

waarschuwing voor hevig onweer nog complexer. Hevigeonweerscellen hebben immers vaak beperkte horizontaleafmetingen. Het is dus best mogelijk dat het onweer netbuiten de grenzen van ons land voorbijschuift. Dit zal nietmeteen het geval zijn met een uitgebreid stormcomplex,een intens frontaal neerslaggebied of een belangrijkeijzel- of sneeuwzone.

Het opstellen van waarschuwingen in verband metonweer is dus delicaat. Het is ook niet onlogisch datvoorspellers, afgezien van grootschalige en duidelijkeweersystemen, in de gewone bulletins de nadruk leggenop "kans op hevig onweer" of "lokaal hevig onweer metmogelijk hagel". Alle belangrijke onweders werden op diemanier in de gewone berichten aangekondigd en ditmeestal 1 dag op voorhand.

Figuur 2.1. Overzicht van onweerschade op 8 juni 2003

Onweerswaarschuwingen voor het jaar 2003

Het jaar 2003 was een opvallend rustig jaar qua onweer.Tijdens de typische onweersmaanden juli en augustusbleef het overwegend droog en bijzonder warm. Enkel juniwas een normale maand wat onweders betreft.

Page 21: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 11 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Een onweersdag die meer dan 5.000 ontladingen laatoptekenen, wordt als voldoende belangrijk beschouwd.De kans op schade vergroot dan aanzienlijk.

Volgende tabel geeft een overzicht van de dagen in 2003waarop meer dan 5.000 bliksems werden geregistreerd.Merk op dat er altijd sprake was van onweer in deweerberichten die vijf maal per dag worden opgesteld, endat bij de zwaarste onweders hierbij nog eenwaarschuwing werd verstuurd. Al deze onweders werdendus vooraf aangekondigd.

Op slechts 7 dagen werden er meer dan 5.000ontladingen genoteerd. Voor de voorbije jaren waren erdat 16 in 2000, 10 in 2001 en 13 in 2002.

Volgende conclusies kunnen getrokken worden voor2003:

• Het jaar 2003 telde maar één echt zware onweersdag,met name 8 juni. Dit onweer, dat reeds vroeg in devoormiddag over het land trok, werd correct voorspeld.De waarschuwing was reeds daags voordien gemaakt.Op Figuur 2.1 is te zien dat de schade verspreid wasover het ganse land.

• Ook voor de vrij zware onweders van 10 en 23 juniwerden er waarschuwingen gemaakt.

• De vier andere onweersdagen waren eerder vansecundair belang. Nergens was er van echte schadesprake. In drie van de vier gevallen was er geenwaarschuwing opgesteld, maar werd in de gewoneweerberichten gewezen op een gevaar voor hevigonweer, hagel of rukwinden. Dit gebeurde altijdminstens één dag op voorhand.

Onterechte waarschuwingen

In een drietal gevallen werd het onweersgevaar overschaten werd ten onrechte een waarschuwing verstuurd.

Tabel 2.1: Onweerswaarschuwingen voor het jaar 2003

Datum Aantal ontladingen Voorspelling

2/5 7.306 weerberichten

30/5 5.822 weerberichten

3/6 5.915 weerberichten + waarschuwing

8/6 49.031 weerberichten + waarschuwing

10/6 13.731 weerberichten + waarschuwing

14/6 5.230 weerberichten

23/6 8.358 weerberichten + waarschuwing

chaud. Seul, le mois de juin a été un mois normal en cequi concerne les orages.

Un jour d'orage au cours duquel plus de 5000 déchargessont enregistrées est considéré comme suffisammentimportant. Le risque de dégâts augmente alorsconsidérablement.

Le tableau suivant donne un aperçu pour 2003 des jourspour lesquels plus de 5000 éclairs ont été comptabilisés.Notons qu'il a toujours été question d'orage dans lesbulletins du temps, établis cinq fois par jour, et que, dansles cas d'orages très sévères, un avertissement avaitégalement été envoyé. Tous ces orages ont donc étéannoncés au préalable.

7 Jours seulement ont été notés qui comptabilisaient plusde 5000 éclairs. Les années précédentes en avaientcompté 16 en 2000, 10 en 2001 et 13 en 2002.

Les conclusions suivantes peuvent être tirées pour 2003 :

• L'année 2003 a enregistré seulement un jour d'orageparticulièrement intense, survenu le 8 juin. Cet orage,qui quittait déjà le pays, tôt dans la matinée, a étécorrectement prévu. L'avertissement avait déjà étéétabli le jour d'avant. À la Figure 2.1, on peut constaterque les dégâts étaient éparpillés sur l'ensemble dupays.

• Des avertissements pour les orages assez violents des10 et 23 juin ont été émis.

• Les quatre autres jours d'orage étaient plutôtd'importance secondaire. Nulle part, il n'a vraiment étéquestion de dégâts. Pour trois cas sur quatre, aucunavertissement n'a été émis mais les bulletinsquotidiens attiraient l'attention sur un risque d'orageviolent, de grêle ou de rafales de vent. Et ceci toujoursau moins un jour à l'avance.

Avertissements erronés

Dans trois cas, le danger d'orage a été surestimé et unavertissement a donc été envoyé à tort.

Tableau 2.1: Avertissements en cas d'orage pour l'année 2003

Date Nombre d’éclairs Prévision

2/5 7.306 bulletin du temps

30/5 5.822 bulletin du temps

3/6 5.915 bulletin du temps + avertissement

8/6 49.031 bulletin du temps + avertissement

10/6 13.731 bulletin du temps + avertissement

14/6 5.230 bulletin du temps

23/6 8.358 bulletin du temps + avertissement

Page 22: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 12 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

2.1.2.1.2 Prévisions et avertissements météorologiques relatifs aux événements de précipitations abondantes

Lorsque des précipitations importantes sont prévues,l'IRM émet un bulletin d'avertissement destiné à attirerl'attention de la population. De manière générale, ce typede communiqué renseigne sur la forme des précipitations(pluie, averses), éventuellement leur répartition spatiale(régions touchées) et, lorsque cela est possible, l'ordre degrandeur des cumuls attendus. Les paragraphes suivantsillustrent la manière dont l’évalulation des avis de fortesprécipitations, lancés durant l'année 2003, a étépratiquée.

1) L'évaluation a été réalisée en répertoriant les jours pourlesquels des dégâts dus à de fortes précipitations ont étéobservés dans le pays.

Si aucun avertissement n'a été émis et si aucune annoncede précipitations importantes n'apparaît dans le bulletinde prévision de 6h, l'événement de précipitations intensesest alors considéré comme "manqué", c-à-d non anticipépar le bureau du temps.

2) De plus, cette même procédure a également étéappliquée en ne considérant que les cas de dégâtsobservés sur une région étendue ou en de nombreuxendroits du territoire.

Résultats

Pour l'année 2003, des dégâts dus à des précipitationsintenses ont été observés durant 25 jours, dont 17 durantlesquels des dégâts ont été enregistrés sur une régionétendue (ou en de nombreux endroits du pays).

Sur l'ensemble des 25 événements (y compris locaux) deprécipitations intenses, 20 ont été correctement prévuspar l'IRM, soit 80 %.

Sur l'ensemble des 17 événements de précipitationsintenses ayant provoqués des dégâts sur une régionétendue (c-à-d autres que des dégâts localisés), 16 ontété correctement anticipés par les prévisionnistes del'IRM, soit 94 %.

Conclusions

Pour cette année 2003, le taux de réussite de prévisionsrelatives à des événements de précipitations intenses,ayant provoqué des dégâts sur une zone étendue ou ende nombreux endroits du territoire, est de 94 %. Ce tauxest de 80 % si l'évaluation inclut les événements localisés.

Les événements de précipitations intenses susceptiblesd'entraîner des dégâts ont donc très bien été anticipés parles prévisionnistes de l'IRM.

2.1.2.1.2 Voorspellingen en waarschuwingen betreffende overvloedige neerslag

Wanneer overvloedige neerslag voorzien is, zendt hetKMI een waarschuwingsbulletin uit, bedoeld om deaandacht van de bevolking te trekken. In het algemeeninformeert dit type van communiqué over de aard van deneerslag (regen, stortbuien), eventueel de ruimtelijkeverdeling ervan (getroffen gebieden) en, wanneerenigszins mogelijk, de orde van de omvang van deverwachte neerslaghoogtes. De volgende paragrafengeven een evaluatie weer van de aankondigingen vanhevige neerslag, verspreid in de loop van 2003.

1) De evaluatie werd gerealiseerd door het opzoeken vande dagen waarvoor schade, te wijten aan hevigeneerslag, was waargenomen in het land.

In het geval geen enkele waarschuwing werd uitgezondenen indien geen enkele aankondiging van hevige neerslagis verschenen in het weerbulletin van 6 uur, dan wordt hetevenement van intense neerslag als "gemist" beschouwd,anders gezegd niet-geanticipeerd door het weerbureau.

2) Dezelfde procedure werd toegepast, uitsluitendrekening houdend met de schadegevallen waargenomenin een uitgestrekt gebied of op talrijke plaatsen van hetland.

Resultaten

In het jaar 2003 is er gedurende 25 dagen schadewaargenomen, veroorzaakt door intense neerslag,waarvan gedurende 17 dagen de schade geregistreerdwerd in een uitgestrekt gebied (of op talrijke plaatsen inhet land).

Over het geheel van 25 evenementen (lokale inbegrepen)van intense neerslag, zijn er op die manier 20, zijnde 80%, correct voorspeld door het KMI.

Over het geheel van 17 evenementen van intenseneerslag die schade hebben veroorzaakt in eenuitgestrekt gebied (anders gezegd geen gelokaliseerdeschade), zijn er 16, zijnde 94 %, correct geanticipeerddoor de voorspellers van het KMI.

Conclusies

In 2003 was het slaagpercentage van voorspellingenaangaande intense neerslag, die schade heeft berokkendover een uitgestrekt gebied of in talrijke plaatsen van hetland, 94 %. Dit percentage is 80 % als de evaluatiegelokaliseerde evenementen omvat.

Evenementen van intense neerslag die in staat is omschade te veroorzaken werden dus zeer goedgeanticipeerd door de voorspellers van het KMI.

Page 23: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 13 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

De evolutie van het slaagpercentage vanwaarschuwingen (of voorspellingen) aangaandebelangrijke neerslag wordt in onderstaande tabelweergegeven.

2.1.2.1.3 Voorspellingen en waarschuwingen van krachtige wind.

Soorten situaties

We beschouwen twee types van zeer verschillendesituaties.

• Krachtige winden die geassocieerd worden metwinterse situaties waarin we stormdepressiesterugvinden met een diameter die in het algemeenmeer dan honderden kilometers omvat en die eenlevensduur kennen van meerdere dagen. Zulkesituaties worden normaal gezien goed voorspeld doorde modellen en kunnen meestal meerdere dagen opvoorhand opgemerkt worden. De winden diegeassocieerd worden met zulke situaties treffen in hetalgemeen grote gebieden en de maximale rukwindenwaargenomen door ons meetnet kunnen dusbeschouwd worden als representatief voor dewerkelijke situatie.

• Krachtige winden die geassocieerd worden metzomerse situaties waarin we geconfronteerd wordenmet onweerskernen van een veel kleinere afmetingenen een veel kortere levensduur. Deze kernen zijn veelmoeilijker te voorspellen en zijn ook minder goed tevatten door de modellen en kunnen bijgevolg slechtszeer kort op voorhand voorspeld worden (soms zelfsalleen nadat ze al gevormd zijn). In zulke situaties ishet te begrijpen dat we in de waarschuwingen voorkrachtige wind en in het weerbulletin, de windsnelheidniet vermelden als we praten over rukwinden ofwindstoten. In sommige gevallen spreken we zelfs vanhevig onweer waarmee we impliciet krachtigerukwinden associëren.

Het jaar 2003

Het jaar 2003 was relatief kalm betreffende wintersestormen van grote omvang. Het merendeel van degevallen waarin we schade waarnemen, veroorzaakt doorde wind, zijn situaties waarin er sprake is van sterkonstabiele lucht, dus situaties waarin de door de wind

Tabel 2.2: Slaagpercentage

Slaagpercentage [in percent](aantal evenementen)

2000 2001 2002 2003

Gelokaliseerde en uitgebreide schade

45% (31)

34% (58)

61% (49)

80% (25)

Uitsluitend uitgebreide schade

89% (9)

100% (7)

90% (20)

94% (17)

L'évolution du taux de réussite d'avertissements (ou deprévisions) relatifs(ives) à des précipitations importantes,durant les 4 dernières années, est reportée dans letableau ci-dessous.

2.1.2.1.3 Prévisions et avertissements de vents forts.

Types de situations

Deux types de situations bien distinctes doivent êtreenvisagées.

• Les vents forts associés à des situations hivernalesdans lesquelles on retrouve des dépressions detempête dont le diamètre excède généralementplusieurs centaines de kilomètres et dont la durée devie est de plusieurs jours. Ces situations sontd'habitude bien prévues par les modèles et la plupartdu temps détectables plusieurs jours à l'avance. Lesvents associés à de telles situations touchent engénéral de vastes régions et les rafales maximalesobservées par notre réseau de mesure peuvent doncêtre considérées comme représentatives de lasituation réelle.

• Les vents forts associés à des situations estivales danslesquelles on est confronté à des noyaux orageux dedimension beaucoup plus petite et de durée de vienettement plus réduite. Ces cas de figure sontbeaucoup moins faciles à prévoir. Ces situations sontmoins bien appréhendées par les modèles et ne sontdonc prévisibles que peu de temps à l'avance (parfoismême seulement après leur formation). Dans de tellessituations, on comprendra qu'on parlera dans les avisde vents forts et dans les bulletins de prévisions, derafales ou de coups de vent violents sans mentionnerde valeurs de vitesse de vent. Dans certains cas, onparlera même d'orages violents auxquels on associeraimplicitement la notion de rafales violentes.

L'année 2003

L'année 2003 est une année relativement calmeconcernant les tempêtes hivernales de grande échelle. Laplupart des cas de figure où l'on observe des dégâts dusau vent sont des situations dans lesquelles on se trouvedans de l'air fort instable, donc des situations dans

Tableau 2.2: Taux de réussite

Taux de réussite [en pour cent] (nombre d'évènements)

2000 2001 2002 2003

Dégâts localisés ET étendus

45% (31)

34% (58)

61% (49)

80% (25)

Dégâts uniquement étendus

89% (9)

100% (7)

90% (20)

94% (17)

Page 24: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 14 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

lesquelles les dégâts dus au vent sont associés à descumulo-nimbus et se situent donc dans des régions derelativement petite échelle (quelques dizaines dekilomètres). Les rafales observées sont souventinférieures à 100 km/h, alors que des rafales beaucoupplus importantes se sont peut-être produites hors dessites d'observations du réseau de mesure et sont alorsmises en évidence par les dégâts observés. Les valeursdu réseau de mesure ne sont donc pas toujoursreprésentatives des pointes maximales réelles de lavitesse du vent. De même, vu la complexité desmécanismes mis en jeu, le prévisionniste ne sera, laplupart du temps, pas en mesure de quantifier les rafalesmaximales. Il devra alors se contenter de parler en termesde rafales violentes ou de fortes rafales.

Relevons tout de même la tempête du 02/01/2003pendant laquelle le vent a atteint des pointes de 100 km/h. Les rafales prévues 48 heures à l'avance étaientfortement sous-estimées (rafales prévues de 60 km/h).Les rafales prévues 24 heures à l'avance étaient de 75km/h, mais c'est grâce aux modèles à maille fine deprévisions à court terme, dont Aladin-Belgique, qu'on a pufinalement prévoir des rafales de 100 km/h 12 heures àl'avance. Notons également qu'un flash spécialannonçant des rafales proches de 100 km/h a été émis le02/01 en fin d'après-midi.

Conclusion

• Relevons que la tempête du 27 octobre, qui est la plusforte avec des pointes de 133 km/h fut particulièrementbien prévue avec un écart de seulement 5%.

• Vu le nombre relativement peu important de tempêteshivernales à grande échelle durant l'année 2003, on nepeut pas distinguer d'évolution significative de laqualité des prévisions des tempêtes.

2.1.2.1.4 Prévisions et avertissements en cas de neige et verglas

Les conséquences des dégâts occasionnés par la neigeet le verglas se concentrent surtout sur le trafic routier.Neige et verglas peuvent en effet paralyser celui-ci, cequi, tout naturellement, cause aussi de graves préjudicesou des pertes au niveau économique.

Aussi, dans ce contexte, l'on a tenté de se faire uneopinion, - sur base des articles de journaux -, dessituations pour lesquelles verglas et neige ont engendrédes problèmes.

Verglas en 2003

En 2003, seuls 2 jours de verglas ont été notés dans lesstations d'observations. Dans les journaux eux-mêmes,aucune mention de verglas pouvant perturberconsidérablement le trafic routier n'était faite. Ceci

berokkende schade, geassocieerd wordt met cumulo-nimbi en zich dus in relatief kleine regio's voordoen(enkele tientallen kilometers). De waargenomenrukwinden zijn vaak lager dan 100 km/u, terwijl veelgrotere rukwinden zich misschien hebben gevormd buitende waarnemingssites en tot uiting komen door dewaargenomen schade. De waarden van het meetnet zijndus niet altijd representatief voor de werkelijke pieken vande windsnelheid. Bovendien zal de voorspeller, gezien decomplexiteit van de mechanismen die meespelen, in velegevallen niet in staat zijn om de maximale rukwinden teberekenen. Hij moet zich dus tevreden stellen met termenals hevige rukwinden of sterke rukwinden.

Laten we ook even terugdenken aan de storm van 2januari 2003, waarin de wind snelheden bereikte van 100km/u. Tot 48 uur op voorhand werden de voorzienerukwinden sterk onderschat (we hadden rukwinden van60 km/u voorspeld). Reeds 24 uur op voorhand werdenrukwinden van 75 km/u voorspeld, maar het is dankzij defijnmazige korte termijnmodellen, waaronder Aladin-België, dat we uiteindelijk rukwinden van 100 km/uhebben kunnen voorspellen 12 uur op voorhand. Er werdeveneens een speciale flash uitgezonden in de latenamiddag van 2 januari die rukwinden aankondigde vanbij 100 km/u.

Conclusie

• We kunnen vermelden dat de storm van 27 oktober,die de sterktste was met rukwinden tot 133 km/u,bijzonder goed voorspeld werd tot op 5 % nauwkeurig.

• Gezien het vrij klein aantal winterstormen op groteschaal gedurende het jaar 2003 kunnen we geensignificante evolutie onderscheiden wat betreft hetvoorspellen van stormen.

2.1.2.1.4 Voorspellingen en waarschuwingen voor sneeuw en ijzel

De gevolgen van schade door sneeuw en ijzelconcentreren zich vooral op het wegverkeer. Sneeuw enijzel op de weg kunnen het verkeer lamleggen watuiteraard ook grote schade of verlies berokkent aan deeconomie.

Ook in deze context werd getracht, op basis vankrantenartikels, zich een beeld te vormen van detoestanden waar ijzel en sneeuw problemen hebbenveroorzaakt.

IJzel in 2003

In het jaar 2003 waren er slechts 2 dagen waarop er ijzelwerd genoteerd in de waarnemingsstations. Ook in dekranten was er geen melding van ijzel die het wegverkeerernstig hinderde. Dit sluit niet uit dat er nog andereplaatselijke gebeurtenissen waren.

Page 25: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 15 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Tenslotte werd op 24 oktober een waarschuwinguitgegeven voor tijdelijke aanvriezende regen aan de kusten in het noorden van het land, maar die echter nietvoorkwam in de mate waarin dit voorzien was.

Sneeuw in 2003

De evaluatie bleef beperkt tot de dagen waarop desneeuw problemen of schade veroorzaakte in het land.

Enkel op 24 december werd nog 's morgens eerderonterecht een waarschuwing uitgegeven voor gladheidten zuiden van Samber en Maas en kans op lichtesneeuwval in de Ardennen.

2.1.2.2 Mariene voorspellingen

De belangrijkste taak van het OMS, het maken vanbetrouwbare mariene weerberichten, werd ook in 2003succesvol uitgevoerd. Zo bedroeg de gemiddelde fout opde voorspelde windsnelheid 0,8 Beaufort en op dewindrichting 30°, waarmee de manuele voorspellingen hetnog steeds beter doen dan de computervoorspellingen.

Tabel 2.3: IJzel in 2003

Datum Lokale ijzel

12/02 lokale ijzel niet tijdig voorspeld, ook niet de dag ervoor

24/12 lokale ijzel tijdig voorspeld

Tabel 2.4: Sneeuw in 2003

Datum Verschijnsel Voorspelling/Waarschuwing

30/01 sneeuw voorspeld

31/01 sneeuw voorspeld

01/02 sneeuw, blikschade/overlast

voorspeld

04/02 sneeuw, blikschade/overlast

waarschuwing

22/12 sneeuw, blikschade/overlast

waarschuwing

23/12 sneeuw waarschuwing,perfect voorspelde sneeuwhoogte

n'exclut toutefois pas que d'autres événements locaux nepuissent s'être produits.

En fin de compte, un avertissement a été émis le 24octobre annonçant de la pluie temporairementverglaçante à la Côte et dans le Nord du pays. Celle-ci atoutefois été beaucoup moins intense que prévu.

Neige en 2003

L'évaluation a été limitée aux jours durant lesquels laneige occasionnait des problèmes ou des dégâts dans lepays.

C'est seulement le 24 décembre au matin qu'unavertissement plutôt inopportun a été émis pour duverglas au Sud du sillion Sambre et Meuse, de mêmequ'un risque de neige légère était annoncé en Ardenne.

2.1.2.2 Prévisions maritimes

La tâche la plus importante de l'OMS, qui est d’élaborerdes prévisions maritimes fiables, a aussi été accomplieavec succès en 2003. Ainsi, l'erreur moyenne relative à lavitesse de vent prévue s'élève à 0,8 Beaufort et à 30° pource qui concerne la direction du vent, ce qui prouve que lesprévisions établies manuellement sont encore toujourssupérieures aux prévisions informatisées.

Tableau 2.3: Verglas en 2003

Date Verglas local

12/02 verglas local non prévu à temps, le jour d'avant non plus

24/12 verglas local prévu à temps

Tabel 2.4: Neige en 2003

Date Phénomène Prévision Avertissement

30/01 neige prévu

31/01 neige prévu

01/02 neige, dommages aux véhicules / routes surchargées

prévu

04/02 neige, dommages aux véhicules / routes surchargées

avertissement

22/12 neige, dommages aux véhicules / routes surchargées

avertissement

23/12 neige avertissement, hauteur de neige parfaitement prévue

Page 26: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 16 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

2.1.3 Amélioration du modèle ALADIN-Belgique

Depuis 1996, l'IRM participe activement dans le cadred'un Consortium, au projet Aladin. Il s’agit d’unecollaboration internationale dans le domaine de lamodélisation opérationnelle à haute résolution,regroupant actuellement 15 pays à l'initiative de Météo-France.

Le "Memorandum of Understanding" signé comporteessentiellement deux volets complémentaires:

(a) effectuer de la recherche dans le domaine de laprévision numérique du temps à haute résolution. Desrésultats de cette recherche sont ensuite intégrés dansles modèles opérationnels mis en commun par leconsortium.

(b) effectuer de façon opérationnelle les prévisionsnumériques du temps par le modèle Aladin-Belgique ; lesmettre ensuite à la disposition du bureau du temps del'IRM et développer des produits dérivés pour une largegamme d'utilisateurs.

Le modèle Aladin-Belgique effectue des prévisions deuxfois par jour jusqu'à une échéance de 60 heures, sur undomaine de 1600 x 1600 km autour de la Belgique.

La résolution horizontale est de 7 km, et il y a 41 niveauxsur la verticale. De nombreux produits dérivés sontobtenus à partir de ces champs de prévision, pour lesdifférents utilisateurs finaux. Les conditions initiales, maisaussi les conditions aux bords sont produites par desmodèles à plus grande échelle: le modèle Aladin-Franceet le modèle Arpège de Météo-France.

Les activités de l’IRM se concentrent d'abord sur desdomaines de recherches en liaison avec nos spécificitéset ce, dans le but d'optimiser les performances d'Aladin-Belgique; cet effort s'inscrit ensuite dans unecollaboration internationale où les contributions de toussont intégrées aux nouvelles versions du code.

Côté opérationnel, l’IRM prend en charge la mise à jourrégulière des nouvelles versions du code sur sesmachines, gère la chaîne de prévisions du modèle Aladin-Belgique, surveille la qualité des résultats et archive ceux-ci.

Les activités du groupe de recherche Aladin sontdéveloppées ci-dessous selon les projets de rechercheen cours.

2.1.3.1 Le schéma convectif

Dans le domaine de la modélisation atmosphérique, lesprocessus convectifs représentent un problème

2.1.3 Verbetering van het model ALADIN-België

Sinds 1996 neemt het KMI in het kader van eenconsortium actief deel aan het Aladin project, eeninternationale samenwerking op het gebied vanoperationele modellering met hoge resolutie datmomenteel een vijftiental landen groepeert op initiatiefvan Météo-France.

Het ondertekende "Memorandum of Understanding"beslaat essentieel twee complementaire luiken:

(a) wetenschappelijk onderzoek uit te voeren in hetdomein van de numerieke weersvoorspelling met hogeresolutie. Resultaten van dit onderzoek wordenvervolgens geïntegreerd in de modellen die door hetconsortium in gemeenschap gerund worden.

(b) de operationele runs van het numeriekeweersvoorspellingsmodel Aladin-België te doen draaien,deze ter beschikking te stellen van de weerbureau van hetKMI en afgeleide producten te ontwikkelen voor eenbreed gamma van gebruikers.

Het Aladin-België model voert twee maal per dagvoorspellingen uit met een horizon van 60 uren op eendomein van 1600 X 1600 km omheen België. Dehorizontale resolutie is 7 km terwijl er 41 verticale niveauszijn. Talrijke afgeleide producten voor verscheideneeindgebruikers worden bekomen uit devoorspellingsvelden. De beginvoorwaarden maar ook derandvoorwaarden worden bekomen uit modellen opgrotere schaal, namelijk de modellen Aladin-France enArpège van Météo-France.

Het KMI is actief op het gebied van het wetenschappelijkonderzoek in verband met onze specificiteit ten einde deprestaties van het Aladin-België model te optimaliseren.Dit werk maakt vervolgens deel uit van een internationalesamenwerking waarin de bijdragen van allengeïntegreerd worden in de nieuwe codes van demodellen.

Vanuit de operationele kant gezien neemt het KMI de taakop zich van regelmatig nieuwe versies van de code oponze computers te implementeren, de keten vanvoorspellingen te beheren, de kwaliteit van de resultatente bewaken en resultaten van het Aladin-Belgiëvoorspellingsmodel te archiveren.

De activiteiten van de Aladin onderzoeksgroep wordenhieronder belicht volgens de lopendeonderzoeksprojecten.

2.1.3.1 Het convectieschema

In de atmosferische modellering vertegenwoordigen deconvectieve processen een bijzonder probleem. Deze

Page 27: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 17 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

processen berekenen de effecten van bijvoorbeeldonweerssystemen die zich typisch een paar kilometerhorizontaal uitstrekken. Aangezien de maas van hetmodelrooster groot is, moeten die processengeparametriseerd worden omdat ze neerslag enverscheidene thermodynamische effecten zullengenereren terwijl ze niet direct in de modelveranderlijken(de gemiddelde waarden over elke maas van het rooster)verschijnen. Aan de andere kant worden die processentotaal opgelost bij een zeer hoge resolutie van 2 km. Hetgebruik van zulke hoge resoluties is echter op dit ogenbliknog te duur om ze te kunnen gebruiken voor deoperationele weersvoorspelling. Middenin bevindt zicheen "grijze zone" waar de convectie gedeeltelijk opgelostwordt in het modelrooster.

Een ander aspect, dat ook een belangrijke rol speelt bij dehoge resoluties, is de behandeling van water in dewolken, waarbij we meer rekening zouden moetenhouden met de verscheidene microfysische processen(nucleatiefenomenen, condensatie, verzameling vandruppeltjes in neerslag, verdamping enz).

We hebben dus drie verschillende fenomenen die feitelijkverbonden zijn: de microfysische processen die wolkenen neerslag genereren, en de twee oorsprongen van decondensatie, namelijk de opgeloste (stratiforme)condensatie en de convectieve of subgrid processen.

Een geïntegreerd ensemble van parametrisaties voorvochtige processen werd ontwikkeld met prognostischeveranderlijken voor convectieve massafluxen, en voor ijsen water in de wolken.

De prognostische benadering beschrijft beter de evolutievan de fenomenen en maakt het mogelijk om bepaaldefenomenen (wolken, neerslag) en hun oorsprong(bijvoorbeeld convectieve instabiliteit) gescheiden tehouden, zowel in de tijd als in de ruimte. De neerwaartsevochtige stromingen hebben in dit schema een eigenlevenscyclus die onafhankelijk is van de convectieveopwaartse stroming.

Dit nieuwe schema wordt nu getest en zou substantiëleverbeteringen kunnen teweegbrengen; zelfs bij de huidigemodelresolutie van 7 km, terwijl het een essentiëlecomponent zou zijn om een rooster met een maas tussen6 en 2 km te kunnen gebruiken.

2.1.3.2 Het probleem van de lage tijdsresolutie van de koppelingsgegevens

Naar aanleiding van de kerststormen van 1999 werd eenonderzoek verricht naar de beperkingen ingegevensoverdracht van de randvoorwaarden van hetALADIN-model van Météo France naar het KMI. Dit werd

particulier. Il s'agit de calculer, par exemple, les effets dessystèmes orageux qui s'étendent horizontalement surquelques kilomètres. Tant que la taille de la grille dumodèle est grande (par exemple, 10 km), ces processusnécessitent une " paramétrisation " puisqu'ils vont générerde la pluie et divers effets thermodynamiques, alors qu'ilsn'apparaissent pas directement dans les variables dumodèle (qui sont les valeurs moyennes sur chaquemaille de la grille). Ils sont par contre complètementrésolus dans le cas d'une " très haute " résolution (2 km)et ne nécessitent alors pas de paramétrisation.Actuellement, l'utilisation de pareille haute résolutionreste encore trop onéreuse (en mémoire et temps decalcul) pour qu'on puisse en faire usage dans la prévisionopérationnelle. Entre les deux se trouve une "zone grise"où la convection est partiellement résolue par la grille dumodèle.

Un autre aspect, qui joue également un rôle importantdans le cas d'une haute résolution, est le traitement del'eau nuageuse pour laquelle il faut améliorer la prise encompte des divers processus microphysiques(phénomènes de nucléation, condensation, collecte desgouttelettes par les précipitations, évaporation, etc….).

Nous avons dans l'ensemble trois phénomènes différentsqui interagissent ou sont reliés entre eux : les processusmicrophysiques qui génèrent les nuages et la pluie ainsique les deux sources de la condensation, c'est-à-dire lacondensation résolue (stratiforme) et les processusconvectifs ou sous-maille.

Un ensemble intégré de paramétrisations des processushumides a été développé sur base de variablespronostiques pour les flux de masse convectifs ainsi quepour la glace et l'eau dans les nuages.

L'approche pronostique a l'avantage de mieux décrirel'évolution des phénomènes. Elle rend aussi possible lefait de maintenir dissociés des phénomènes spécifiques(comme les nuages ou les précipitations) de leur origine(par exemple, l'instabilité convective) et cela, aussi biendans le temps que dans l'espace. Les courants humidesdescendants ont, dans ce schéma, un cycle de vie propre,indépendant du courant convectif ascendant.

Ce nouveau schéma est pour l'instant en phase de test etpourrait entraîner de substantielles améliorations, mêmeà l'actuelle résolution de 7 km. Par ailleurs, il devrait serévéler être une composante essentielle si l'on en vient àpouvoir utiliser une grille avec une maille entre 6 et 2 km.

2.1.3.2 Le problème de la faible résolution temporelle des données de couplage

A la suite des tempêtes de décembre 1999, unerecherche a été entreprise concernant les limitations dansle transfert des données des conditions initiales dumodèle ALADIN-France vers l'IRM. Cette recherche a été

Page 28: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 18 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

approfondie en 2003 en même temps qu'une nouvelleapproche était également développée. C'est ainsi que l'ona pu déterminer qu'une perte éventuelle au cours dutransfert peut être anticipée en filtrant le champ concernéà l'aide d'un filtre passant haut. La norme du champ filtrépeut alors être interprétée comme une mesure de la perted'information dans l'apport de données.

Cette nouvelle technique est suffisamment fiable et peucoûteuse en terme de puissance de calcul pour ouvrir denouvelles perspectives vers une solution robuste ducouplage en cas de tempêtes extrêmes. Elle permet, enparticulier, de développer des suites opérationnelles où lacharge de données à transmettre est ajustée au contenumétéorologique des données de couplage.

2.1.3.3 Utilisation d'ondelettes pour l'assimilation de données

Dans l'assimilation de données, c'est-à-dire ladétermination des conditions initiales pour une prévisionnumérique du temps, il n'est pas seulement fait usaged'observations. On utilise aussi une ébauche qui n'estautre qu'une prévision faite préalablement. Celle-ci donneune bonne indication de la situation actuelle qui peut alorsêtre corrigée à partir des observations disponibles.

Cette correction des conditions initiales tient compte despropriétés statistiques aussi bien des observations que del'ébauche. Ainsi, celle-ci sera davantage ajustée auxendroits où elle est statistiquement moins fiable que là oùelle est très fiable.

Un problème considérable tient au fait que l'ébaucheconcerne toute l'atmosphère comprise dans le domaineconsidéré, soit en chaque point d'un maillage qui s'étendsur toute la hauteur du domaine. Ceci conduit rapidementà un nombre de variables dépassant le million. Il estabsolument impossible de prendre en compte toutes lescorrélations entre les variables. Il est donc nécessaire deprocéder à des simplifications, ce qui conduit à une perted'information.

Pour le moment, cette simplification est poussée àl'extrême. La structure statistique est donc supposéeconstante sur l'ensemble du domaine de prévision.Cependant, cette structure est, en réalité, influencée, parla présence des côtes et des montagnes.

Nous avons montré que le passage à une baseorthogonale d'ondelettes permet, avec une modesteaugmentation de la complexité du calcul, d'améliorersensiblement la représentation de l'anisotropie locale etde la longueur de corrélation dans les statistiquesd'erreurs. De la sorte, les déficiences statistiques dansl'ébauche sont beaucoup mieux ajustées aux propriétéslocales du domaine ce qui, à l'avenir, aidera à améliorer laqualité des conditions initiales.

in 2003 verdergezet, en tevens werd een nieuwebenadering ontwikkeld. Eventueel verlies in degegevensoverdracht kan daarbij geanticipeerd wordendoor het betreffende veld te filteren met een hogedoorlaatfilter. De norm van het gefilterde veld kan dangeïnterpreteerd worden als een maat voor het verlies vaninformatie in de gegevensoverdracht.

Deze nieuwe techniek is voldoende betrouwbaar engoedkoop in termen van rekenkracht om nieuweperspectieven te openen voor een robuuste oplossingvoor het koppelen van extreme stormen. In het bijzonderlaat hij toe om operationele programma's te ontwikkelenwaar de gegevensoverdracht wordt aangepast aan deinhoud van de geleverde gegevens.

2.1.3.3 Gebruik van wavelets voor data assimilatie

Bij data assimilatie, het opstellen van debeginvoorwaarden van een computerweervoorspelling,wordt niet enkel gebruik gemaakt van waarnemingen. Erwordt eveneens uitgegaan van een "eerste gissing" ofachtergrond. Dat is een voorspelling die eerder gemaaktis. Ze geeft een goede indicatie van de huidige toestand,die dan verbeterd kan worden aan de hand van debeschikbare waarnemingen.

Dat "verbeteren" van de begintoestand houdt rekeningmet de statistische eigenschappen van zowel deobservaties als van de achtergrond. Zo zal deachtergrond, op plaatsen waar ze statistisch gezienminder betrouwbaar is, meer aangepast worden dan opplaatsen waar ze zeer betrouwbaar is.

Een groot probleem is dat de achtergrond de geheleatmosfeer van het domein beschrijft, dus in elk punt vanhet rooster en op alle hoogtes. Dit leidt al snel tot eentotaal van meer dan een miljoen variabelen. Het is totaalonmogelijk om alle correlaties van die variabelen inrekening te brengen. Er moeten dus vereenvoudigingendoorgevoerd worden, waardoor een deel van deinformatie verloren gaat.

Momenteel is die vereenvoudiging heel verregaand. Destatistische structuur wordt immers verondersteldconstant te zijn over het hele voorspellingsdomein.Nochtans wordt die structuur in werkelijkheid beïnvloeddoor b.v. kustlijnen en gebergten.

We hebben aangetoond dat door het gebruik van dewiskundige techniek van wavelet-transformaties, hetmogelijk wordt om met slechts een beperkte toename vande rekencomplexiteit de representatie van lokale variatiesin de foutstatistieken gevoelig te verbeteren. Hierdoorkunnen de foutstatistieken van de achtergrond veel beteraangepast worden aan plaatselijke eigenschappen vanhet domein, wat in de toekomst de kwaliteit van debeginvoorwaarden zal helpen verbeteren.

Page 29: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 19 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

2.1.3.4 Aanpassingen aan het operationele model

Het voorspellingsmodel ALADIN-België werktoperationeel op een computer van het type SGI Origin3400. Het domein werd in 2003 gevoelig uitgebreid, terwijlde roosterafstand van 7 km werd gehandhaafd. Doordeze aanpassing, die tegemoetkwam aan de wensen vande departement "Operationele diensten en diensten aande gebruikers", beschikken de voorspellers over een veelbeter beeld van de meteorologische ontwikkelingenboven de Noordzee en het Kanaal.

Daarnaast werd ook de voorspellingstermijn verlengd van48 tot 60 uur voor de voorspelling van vervuilingspieken.

Om de minimumtemperatuur beter te voorspellen, wordtgebruik gemaakt van een betere gegevensbank voorvegetatie en bodem. Die gegevens worden gebruikt bijhet opmaken van fysiografische bestanden voor ALADINen Arpège.

2.1.3.5 Alternatieve formulering van de randvoorwaarden

De specificatie van de voorwaarden op de rand van hetdomein van het ALADIN model wordt momenteel gedaanaan de hand van een pragmatische oplossing die bekendstaat onder de naam Davies-koppeling. Wat betreft deoperationele toepassing is dit schema enorm krachtig enstabiel gebleken, maar heeft als klein nadeel dat hetopleggen van de randvoorwaarden gebeurt met behulpvan meer gegevens dan er strikt wiskundig nodig zijn. Ditdoet de transmissiekosten van de koppelingsgegevensprincipieel toenemen. Daarom wordt er in dewetenschappelijke gemeenschap nog steeds onderzoekgedaan naar efficiëntere numerieke methodes diebinnenkomende informatie correct in het domeinbinnenlaat en tegelijkertijd geen reflecties veroorzaaktvan informatie die het domein verlaat. Met anderewoorden men zoekt naar formuleringen van derandvoorwaarden die tegelijkertijd goed gedefinieerd entransparant zijn.

Een deel van het domein van een spectraal model - enALADIN in het bijzonder - bestaat, naast het fysischedomein, uit een artificiële uitbreidingszone die toelaat omde spectrale representatie van de velden te berekenen.Dit leidt tot een extra complicatie voor het invoeren vandergelijke transparante randvoorwaarden: informatie diehet fysische domein verlaat wordt geaccumuleerd in deuitbreidingszone en maakt het model onstabiel. Onsonderzoek heeft aangetoond dat dit probleem het bestopgelost kan worden door de velden periodiek te makenop elke tijdstap van de modelintegratie.

Daarmee is een belangrijke stap vooruit gezet dienoodzakelijk is voor het implementeren van potentiële

2.1.3.4 Adaptation du modèle opérationnel

Le modèle de prévision ALADIN-Belgique fonctionne surun ordinateur du type SGI Origin 3400.

En 2003, le domaine a été considérablement élargi tandisque la maille de 7 km était maintenue. Ce changement,souhaité par le Département "Services opérationnels etaux usagers", permet ainsi aux prévisionnistes dedisposer d'une meilleure image des développementsmétéorologiques sur la Mer du Nord et sur la Manche.

De plus, l'échéance des prévisions a été prolongée de 48heures à 60 heures pour les pics de pollution.

Afin d'améliorer la prévision des températures minimales,une meilleure banque de données de végétation et de sola été utilisée. Ces données ont alors servi à l'élaborationdes fichiers physiographiques utilisés par ALADIN etArpège.

2.1.3.5 Formulation alternative des conditions aux bords

La spécification des conditions aux bords du modèleALADIN se fait actuellement par le biais d'une solutionpragmatique connue sous le nom du couplage de Davies.En ce qui concerne l'application opérationnelle, ceschéma s'est avéré très puissant et stable. Il a cependantle désavantage qu'imposer les conditions aux bordss'effectue à l'aide de plus de données qu'il ne l'eststrictement nécessaire d'un point de vue mathématique,ce qui, en principe, provoque l'accroissement des frais detransmission des données de couplage. Pour cetteraison, la communauté scientifique continue à faire desrecherches afin de mettre au point des méthodesnumériques plus efficaces qui laissent entrercorrectement l'information dans le domaine et qui, dans lemême temps, ne causent pas de réflexions de celle-ci, ausortir du domaine. En d'autres termes, on est à larecherche de formulations des conditions aux bords quisoient à la fois parfaitement définies et transparentes.

Une partie du domaine d'un modèle spectral - et enparticulier ALADIN - consiste, à côté du domainephysique, en une zone d'extension artificielle qui permetde calculer la représentation spectrale des champs. Ceciconduit à une complication supplémentaire en ce quiconcerne l'insertion de telles conditions aux bordstransparentes : l'information qui quitte le domainephysique est accumulée dans la zone d'extension et rendle modèle instable. La recherche a démontré que ceproblème peut être résolu au mieux en rendant leschamps, périodiques, à chaque pas de tempsd'intégration du modèle.

Ainsi, une étape importante a été franchie avec succèsqui se révèle être indispensable en ce qui concerne

Page 30: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 20 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

l'implémentation d'alternatives potentielles futures pour lecouplage de Davies.

2.2 Élargissement et applications de la connaissance du temps et du climat

2.2.1 Comportement non-linéaire de l'atmosphère

C'est un fait bien établi que l'évolution des champsatmosphériques et climatiques revêt un caractèrealéatoire marqué, traduit par la difficulté bien connue defaire des prévisions fiables à long terme, et ce en dépit ducaractère déterministe des lois d'évolution sous-jacentes.Les recherches ont pour but d'identifier les causes decette complexité, de la caractériser d'une manièrequantitative et d'élaborer des stratégies de modélisation,de traitement de données et de prévision intégrantd'emblée ce fait essentiel. Pour relever ce défi leschercheurs font appel aux techniques de la science dunon-linéaire, de la théorie du chaos et de la théorie desprobabilités.

2.2.1.1 Evolution transitoire de l'activité électrique durant une période orageuse

L'activité électrique associée aux impacts nuage-sol ausein des cellules orageuses présente une augmentationau cours du temps jusqu'à un maximum à partir duquelelle décroît. Cette évolution transitoire typique seretrouve non seulement dans de nombreux processusgéophysiques comme l'activité séismique mais encoredans des phénomènes socio-économiques tels quel'évolution du trafic sur Internet ou les crashs boursiers.

Cette évolution a été analysée sur un ensemble depériodes orageuses durant 5 années consécutives allantde 1997 à 2001 (Figure 2.2) en adoptant une approchesimilaire à celle développée dans le contexte de l'activitéséismique, à savoir en cherchant dans ces différentespériodes le moment de l'activité maximum et en analysantle comportement de l'activité de part et d'autre de celui-ci.

toekomstige alternatieven voor de Davies koppeling.

2.2 Uitbreiding en toepassing van de kennis over het weer en het klimaat

2.2.1 Niet-lineair gedrag van de atmosfeer

Het is een vaststaand feit dat de evolutie van deatmosferische en de klimaatvelden een toevallig karakterdraagt dat zich uit in de welgekende moeilijkheid omvoorspellingen te doen die betrouwbaar zijn op langdurigeschaal en dit in weerwil van het deterministisch karaktervan de onderliggende evolutiewetten. Het onderzoekheeft tot doel de oorzaken van deze complexiteit teidentificeren, van haar op een kwantitatieve manier tekarakteriseren en van strategieën van modelbouw, vangegevensbehandeling en van voorspelling te ontwikkelendie meteen al dit essentieel feit integreert. Om dezeuitdaging aan te gaan maken de onderzoekers gebruikvan de technieken uit de wetenschap over het niet-lineaire, van de chaostheorie en van dewaarschijnlijkheidstheorie.

2.2.1.1 Overgangsevolutie van de elektrische activiteit gedurende een onweersperiode

De elektrische activiteit geassocieerd met de wolk-grondontladingen binnen de onweerscellen heeft een verhogingin de loop van de tijd tot aan een maximum waarna zijafneemt. Deze typische overgangsevolutie vindt men nietalleen in talrijke geofysische processen zoals deseismische activiteit maar ook binnen socio-economischefenomenen zoals de evolutie van het verkeer op hetInternet of beurscrashes.

Deze evolutie werd geanalyseerd op een geheel vanonweersperiodes gedurende vijf opeenvolgende jarengaande van 1997 tot 2001 (Figuur 2.2) door eengelijkaardige aanpak aan te nemen zoals in de contextvan seismische activiteit, d.w.z. in de verschillendeperiodes het ogenblik van maximale activiteit te zoekenen het gedrag van de activiteit langs beide kanten teanalyseren.

Page 31: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 21 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figuur 2.2. Evolutie van de elektrische activiteit gegeven in het aantalimpacts op de grond per 30 seconden, gemiddeld over 70onweersactiviteiten waargenomen van 1997 tot 2001. Het tijdstip t=0 komtovereen met het ogenblik van het maximum van de activiteit van deverschillende onweersperiodes

Deze resultaten tonen het bestaan, voor het maximum,van een snelle groei van het exponentiële type waarvande karakteristieke tijd van de orde van twee uren is, metverderop, van een exponentiële daling met eenkarakteristieke tijd van één uur gevolgd door een dalingvolgens een machtswet. Deze laatste fase iswaarschijnlijk verbonden met een re-intensificatie van deactiviteit op het einde van de onweersperiode. Wat betreftde variabiliteit rondom deze gemiddelde tendens, schijntzij deel uit te maken van een Compound Poissonverdeling.

2.2.1.2 De klimaateigenschappen van regionale modellen

De regionale klimaatmodellen werden ontwikkeld teneinde toe te laten de resolutie van deklimaatvoorspellingen te vergroten over bepaaldegevoelige gebieden. De meest courante benaderingbestaat erin een regionaal model te integreren na op derand ervan de output van een algemene circulatieklimaatmodel geïmponeerd te hebben. Zoals voor deweersvoorspellingen is de voortgebrachte oplossing voorzo een regionaal model sterk afhankelijk van de positie ende grootte van het integratiedomein.

De effecten werden onderzocht van de grootte van hetdomein op de klimaatoplossingen die gegenereerdwerden door het regionale Eta - model van het NCEP(National Centre for Environmental Prediction). Het modelwerd geïntegreerd over verschillende domeinen voor eenperiode van 40 dagen. Er werd bekomen dat destatistische eigenschappen op lange termijn (over delimieten die gefixeerd werden voor deweersvoorspellingen) sterk afhankelijk zijn van het

Figure 2.2. Evolution de l'activité électrique, donnée en nombre d'impactsau sol par 30 secondes, moyennée sur 70 périodes orageusesenregistrées de 1997 à 2001. Le temps t=0 correspond au moment dumaximum d'activité des différentes périodes orageuses.

Ces résultats montrent l'existence, avant le maximum,d'une croissance rapide de type exponentielle dont letemps caractéristique est de l'ordre de 2 heures et au-delàde ce maximum, d'une décroissance exponentielle avecun temps caractéristique d'une heure suivie par unedécroissance en loi de puissance. Cette dernière phaseest probablement liée à une ré-intensification de l'activitéen fin de période orageuse. Quant à la variabilité autourde cette tendance moyenne, elle semble relever d'unedistribution de Poisson composite.

2.2.1.2 Les propriétés climatologiques des modèles régionaux

Les modèles climatiques régionaux ont été développésafin de permettre d'accroître la résolution des prévisionsclimatiques sur certaines régions sensibles. L'approche laplus courante est d'intégrer un modèle régional aprèsavoir imposé comme conditions aux bords les sorties d'unmodèle climatique de circulation générale. Comme pourles prévisions du temps, la solution engendrée dans cetype de modèle régional est fortement dépendante de laposition et de la taille du domaine d'intégration.

On a investigué les effets de la taille du domaine sur lessolutions climatiques générées par le modèle régional Etadu National Centre for Environmental Prediction (NCEP).Le modèle a été intégré sur différents domaines pour unepériode de 40 jours. Il est apparu que les propriétésstatistiques à long terme (au-delà des limites fixées par laprévision du temps) dépendent fortement du domainechoisi, avec une qualité médiocre pour les domaines lesplus petits comparativement aux analyses et auxprécipitations recueillies sur la région d'intérêt.

Page 32: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 22 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Ces résultats indiquent qu'une relation complexe existeentre la qualité des propriétés statistiques produites parles modèles climatiques régionaux et la taille du domaine.

2.2.1.3 Le rôle des échelles mobiles dans les erreurs dues aux modèles

L'analyse des " erreurs de modélisation " provenant desapproximations liées à la représentation des processusphysiques inhérents à un modèle de prévision, attire unintérêt croissant en raison de l'impact de ces erreurs surla qualité de la prévision.

Au cours de l'année écoulée on a entrepris une étudefondamentale des erreurs de modélisation associées àl'élimination de variables " fines " qui seraient présentesdans une description détaillée d'un phénomène. Une telleélimination se fait, par exemple, lorsqu'on adopte unerésolution spatiale grossière et qu'on paramétrise defaçon empirique les processus à l'intérieur de la grilleadoptée.

Habituellement, les sources d'erreur provenant deséchelles non-résolues ou plus généralement deprocessus qui ne sont pas directement exprimables entermes des variables du modèle sont modélisées par desbruits Gaussiens Markoviens. L'originalité de la présenteapproche par rapport à cette façon de procéder a été derendre compte du caractère déterministe de la dynamiquecomplète de départ et de dériver des relations généralesrattachant cette dynamique aux sources d'erreursprésentes dans les équations du modèle. Ceci a aussipermis de tester les limites de validité de la représentationdes erreurs en termes de bruits de Markov Gaussiens.

En particulier :

• Une expression générale de l'erreur quadratiquemoyenne en termes de l'intégrale de la fonction decorrélation temporelle de l'excès de la vitesse dephase du modèle par rapport à celle de l'état exact del'atmosphère a été déduite.

• En utilisant une formulation basée sur l'équation deLiouville il a été montré que l'erreur quadratiquedémarre avec une loi quadratique par rapport au tempsdont le coefficient dépend de la structure de l'attracteuratmosphérique, suivie d'un régime cubique qui contientla signature des exposants de Lyapunov. La durée devie de ces régimes est conditionnée par l'exposant deLyapunov le plus négatif (et dès lors le plus stable).

• L'analyse générale a été appliquée à des systèmescontenant des échelles de temps multiples ainsi qu'à

gekozen domein, met een middelmatige kwaliteit voor dekleinste domeinen in vergelijking met de analyses en degevallen neerslag over het domein van belang. Dezeresultaten tonen aan dat er een complexe relatie bestaattussen de kwaliteit van de statistische eigenschappenvoortgebracht door de regionale klimaatmodellen en degrootte van het domein.

2.2.1.3 De rol van de niet-vaste schalen in de modelfouten

De analyse van de "modelfouten" die voortkomen uit debenaderingen verbonden aan de voorstelling van defysische processen inherent aan een voorspellingsmodel,trekt een groeiende aandacht wegens de impact van dezefouten op de kwaliteit van de voorspelling.

In de loop van het voorbije jaar werd een fundamentelestudie ondernomen van de modelfouten die geassocieerdzijn aan de eliminatie van de "fijne" veranderlijken diezouden voorgesteld worden in een gedetailleerdebeschrijving van een fenomeen. Een dergelijke eliminatiegebeurt, bij voorbeeld, wanneer men een groveruimtelijke resolutie aanneemt en men op een empirischewijze de processen binnen de aangenomen maasparametriseert.

Gewoonlijk worden de bronnen van de fouten afkomstigvan niet-vaste schalen of meer algemeen van processendie niet direct uitdrukbaar zijn in termen vanmodelveranderlijken door Markoviaanse Gaussiaanseruis gemodelleerd. De oorspronkelijkheid van de huidigebenadering in vergelijking met de wijze van procederenbestond erin het deterministisch karakter van de volledigestartdynamica en van de algemene relaties die dezedynamiek verbinden met de foutenbronnen die in demodelvergelijkingen aanwezig zijn af te leiden. Dit heefttoegelaten van de geldigheidslimieten van de voorstellingvan de fouten in termen van Markoviaanse Gaussiaanseruis te testen.

In het bijzonder:

• Een algemene uitdrukking van de gemiddeldekwadratische fout in termen van de integraal van decorrelatiefunctie in de tijd van het exces van defasesnelheid van het model ten opzichte van deze vande exacte toestand van de atmosfeer werd afgeleid.

• Door gebruik te maken van een formulering gebaseerdop de vergelijking van Liouville werd er aangetoond datde kwadratische fout begint met een kwadratische wetten opzichte van de tijd waarvan de coëfficiënt afhangtvan de structuur van de atmosferische attractor,gevolgd door een kubiek regime dat de signatuur vande Lyapounov exponenten bevat. De levensduur vandeze regimes wordt geconditioneerd door de meestnegatieve Lyapounov exponent (en dus de meeststabiele).

Page 33: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 23 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

• De algemene analyse werd toegepast op systemen dieveelvuldige tijdschalen bevatten evenals op ruimtelijkuitgebreide systemen. In het eerste geval liet dezeanalyse toe van het statuut van de diagnostischerelaties veelvuldig gebruikt in de meteorologie teverduidelijken. In het tweede geval heeft de analysenaar de conclusie geleid dat de voorstelling van deniet-vaste schalen in termen van additief Gaussiaanseruis streven naar het vermeerderen van de gemiddeldekwadratische fout in vergelijking van deze van eenstochastisch niet-gedwongen model. Daarentegenheeft het gedwongen model een variabiliteit die dichterbij het referentiesysteem ligt.

Deze resultaten zouden nuttige indicaties moeten leverenover de manier om de prestaties van modellen gebruiktvoor operationele doeleinden te optimaliseren.

2.2.1.4 Extremale eigenschappen van de dissipatie in oceanografische processen

Recentelijk hebben Shimokawa en Osawa (Q.J.R.Meteorol. Soc. 128, 2115 (2002)) de thermohalinecirculatie geanalyseerd vanaf een algemeen oceanischcirculatiemodel. Zij hebben het bestaan van stationairetoestanden die simultaan stabiel zijn aangetoond en detransitie kinetica tussen deze toestanden onder deinvloed van storingen bestudeerd. Zij besluiten dat destoringen het systeem leiden naar de toestand waar dedissipatie zijn grootste waarde bereikt en uiten dehypothese dat deze trend zou moeten teruggevondenworden in elk niet-lineair systeem werkende in eendomein van multistabiliteit.

Een meer systematische analyse heeft aangetoond datde hypothese van Shimokawa en Osawa in het algemeenniet gewettigd is. Meer specifiek, de dissipatiefunctie vaneen dunne laag model van een afgeknotte versie van deNavier-Stokes vergelijkingen met twee dimensies, van hetCharney-De Vore model met drie modes en, uiteindelijk,van een autokatalytisch model van chemische reactieswerd geëvalueerd in functie van de tijd en van deparameters aanwezig in het probleem. Uit deze evaluatievolgt dat, volgens het geval, de dissipatie zowel kanvermeerderen als verminderen wanneer het systeemnaar zijn meest stabiele toestand evolueert. Het blijkt dusdat er geen directe band bestaat tussen de dynamica ende extremale eigenschappen van de dissipatie.

2.2.1.5 Nucleatie en groei van colloïdale aggregaten in een omgeving van micrograviteit

Het model van de kristallisatie van proteïnen gezien alseen transitie tussen twee stabiele toestanden (fasen) -vloeibare toestand en vaste toestand - uitgewerkt in 2002werd uitgebreid in twee richtingen.

Langs de ene kant werd een kinetisch model uitgewerktdat rekening houdt met de nucleatie, met competitieve

des systèmes spatialement étendus. Dans le premiercas, elle a permis de clarifier le statut des relationsdiagnostiques utilisées abondamment enmétéorologie. Dans le second cas, elle a conduit à laconclusion que la représentation des échelles non-résolues en termes de bruit Gaussien additif tend àaugmenter l'erreur quadratique moyenne par rapport àcelui d'un modèle non-forcé stochastiquement. Enrevanche, le modèle forcé présente une variabilité plusproche de celle du système de référence.

Ces résultats devraient fournir des indications utiles sur lamanière d'optimaliser la performance de modèles utilisésà des fins opérationnelles.

2.2.1.4 Propriétés extrêmes de la dissipation dans les processus océanographiques

Récemment, Shimokawa et Osawa (Q. J. R. Meteorol.Soc. 128, 2115 (2002)) ont analysé la circulationthermohaline à partir d'un modèle de circulationocéanique générale. Ils ont mis en évidence l'existenced'états stationnaires simultanément stables et étudié lacinétique des transitions entre ces états sous l'action desperturbations. Ils concluent que les perturbationsconduisent le système à l'état où la dissipation atteint saplus grande valeur et émettent la conjecture que cettetendance devrait se retrouver dans tout système non-linéaire fonctionnant dans un domaine de multistabilité.

Une analyse plus systématique a montré que laconjecture de Shimokawa et Osawa n'est en général pasjustifiée. Plus spécifiquement, la fonction de dissipationd'un modèle de couche mince, d'une version tronquéedes équations de Navier Stokes à deux dimensions, dumodèle de Charney-De Vore à trois modes et, enfin, d'unmodèle auto catalytique de réactions chimiques a étéévaluée en fonction du temps et des paramètres présentsdans le problème. Il ressort de cette évaluation que, selonle cas, la dissipation peut augmenter aussi bien quediminuer lorsque le système évolue vers son état le plusstable. Il semble donc qu'il n'y a pas de lien direct entrela dynamique et les propriétés extrémales de ladissipation.

2.2.1.5 Nucléation et croissance d'agrégats colloïdaux dans un milieu en microgravité

Le modèle de la cristallisation des protéines vu commeune transition entre deux états (phases) stables - l'étatfluide et l'état solide - élaboré en 2002 a été étendu dansdeux directions.

D'une part, un modèle cinétique tenant compte de lanucléation, de la croissance compétitive de particules

Page 34: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 24 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

solides et de la formation de motifs macroscopiques a étédéveloppé. Différentes versions ont été considéréescorrespondant successivement, à un réacteur decristallisation continu à une dimension, un modèle discretà deux compartiments et un modèle décrivant l'évolutiondes concentrations moyennes. L'analyse a mis enévidence une grande multiplicité de solutions. Elle apermis de déterminer leur stabilité ainsi que la cinétiquedes transitions entre les différents états sous l'effet desfluctuations.

D'autre part, dans certains problèmes d'intérêt ensciences de matériaux et de l'environnement, on a affaireà des systèmes qui se présentent sous forme desuspensions colloïdales partageant les mêmes propriétés- telle que l'existence d'interactions attractives faibles et àcourte portée - qu'une solution de protéines en voie decristallisation. Une étude est en cours visant à transposerdans ce contexte les résultats décrits ci-dessus enrapport, notamment, avec la formation et les propriétésstructurales et de transport d'aérosols atmosphériques.

2.2.1.6 Analyse statistique des séries de données

Dans le cadre de la problématique du "Global Change",les caractéristiques statistiques de séries temporelles dela température ont été étudiées. Cette analyse occupeune place centrale dans la recherche de la détection d'unsignal d'un possible réchauffement de la planète,conséquence directe de l'augmentation de l'effet de serre.La température apparaît ici comme une variable quidétermine le climat de même qu'elle caractérise leséventuelles modifications du rayonnement à la surface dela Terre aussi bien sur le continent que sur les océans.

Les séries temporelles qui ont été examinées sontconstituées, d'une part, par la série complète mondiale dela température de surface aussi bien sur terre que sur meret, d'autre part, par les températures de surfacespécifiques à l'Hémisphère Nord.

En regard de la première série temporelle a aussi étémise en place la série regroupant les valeurs desvariables de la température classées de manièreascendante. Un double tableau d'entrée était ainsi crééqui allait autoriser d'émettre un jugement sur lescaractéristiques temporelles ainsi que d'accroissementde la variable " température ". Les résultats montrentl'établissement de trois périodes, séparées par un brutalréchauffement du climat, respectivement pour les années1936-37 et 1986-87. Le réchauffement global de 0.55°Csur toute la période depuis l'année 1870 va de pair avecune perte graduelle de la diversité climatique.

Lorsque les chiffres des séries de température ont étécomparés, tant ceux de la série complète que ceux des

groei van vaste deeltjes en de vorming vanmacroscopische motieven. Verschillende versies werdenbeschouwd achtereenvolgens corresponderende meteen continue eendimensionale kristallisatie reactor, eendiscreet model met twee vakken en een model dat deevolutie beschrijft van de gemiddelde concentraties. Deanalyse heeft een grote veelvuldigheid van oplossingenaangetoond. De analyse heeft toegelaten van hunstabiliteit te bepalen evenals de kinetica van de transitiestussen de verschillende toestanden onder het effect vande fluctuaties.

Langs de andere kant heeft men in bepaalde problemendie interessant zijn in de materialenleer en in deomgevingswetenschappen te doen met systemen die zichvoordoen onder de vorm van colloïdale oplossingen diedezelfde eigenschappen delen - zoals het bestaan vanzwakke attractieve interacties en op korte draagwijdte -met een oplossing van proteïnen in kristallisatie. Eenstudie is in de maak die oogt om in deze context dehierboven beschreven resultaten te transponeren metbetrekking namelijk tot de vorming en de structureleeigenschappen en het transport van atmosferischeaërosolen.

2.2.1.6 Statistische analyse van tijdreeksen

In het kader van de 'Global Change' problematiek werdende statistische eigenschappen van tijdreeksen van detemperatuur bestudeerd. Deze analyse staat centraal inhet onderzoek naar de detectie van een signaal van eenmogelijke opwarming van de Aarde ten gevolge van hetverhoogde broeikaseffect. De temperatuur beschouwenwe hier als een veranderlijke die het klimaat karakteriseerten die de mogelijke veranderingen van de straling aan hetaardoppervlak typeert, zowel boven het land als boven deoceanen.

We hebben zowel de wereldwijde gezamenlijke reeks vande oppervlaktetemperatuur boven land als boven deoceanen als de afzonderlijke oppervlaktetemperaturenvoor het Noordelijk Halfrond bestudeerd.

Naast de oorspronkelijke tijdreeks hebben we de reeksvan stijgende gerangschikte waarden van detemperatuursveranderlijke geplaatst. Op die manierconstrueerden we een dubbele ingangstabel, waardoorwe een beter zicht kregen op de temporele en groeieigenschappen van de temperatuursveranderlijke. Ditimpliceert het bestaan van drie blokken die gescheidenworden door abrupte opwarming van het klimaat inrespectievelijk 1936-37 en 1986-87. De totale opwarmingvan 0.55 °C over de volledige periode sinds 1870 gaattevens gepaard met een gradueel verlies aanklimaatdiversiteit.

Wanneer de waarden van de volledige en van deafzonderlijke temperatuurreeksen voor het NoordelijkHalfrond vergeleken worden blijkt er een residu te

Page 35: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 25 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

bestaan dat niet aan een eenvoudig toeval te wijten ismaar dat wijst op onafhankelijke effecten, die te wijten zijnaan elk van beide componenten.

2.2.2 Schatting van de hydrologische risico's

2.2.2.1 Hydrologische modellering

Het project "Voorspelling en evaluatie van hydrologischerisico's in België" startte dit jaar op het KMI. Dit projectheeft tot doel, de voorspellingen voor de neerslagafkomstig van de op het KMI beschikbare numeriekemodellen voor weersvoorspelling optimaal te benutten inde hydrologische modellen. Ensemblevoorspellingenbestaan uit één zogenaamde controlevoorspelling en 50voorspellingen nadat de beginvoorwaarden werdenverstoord om onzekerheden in de beginvoorwaarden enonvolkomenheden in het weersvoorspellingsmodel tesimuleren. Gedurende dit jaar had het onderzoekbetrekking op het eerste luik van het project, dat bestaatuit het exploiteren van de resultaten van het Systeem vanEnsemble voorspellingen (EPS) van de neerslag van hetEuropese Centrum voor MiddenlangeWeersvoorspellingen (ECMWF) te Reading, in hetVerenigd Koninkrijk. Een simulatie-prototype vanprobabilistische voorspellingen van debieten werdontwikkeld op basis van het hydrologische modelSCHEME. Dit prototype werd toegepast op destroombekkens van de Ourthe en de Demer voor deperiode van 1997 tot 2002. In eerste instantie werden deneerslaggegevens van de weersstations van het KMIgebruikt om een tijdreeks van referentiedebieten teberekenen. Vervolgens werden voor deze periode de 50leden van de gearchiveerde EPS-neerslag gegevens ophet ECMWF, evenals de controlevoorspelling neerslagendie voorspeld werden door het referentiemodel, gebruiktom -voor iedere dag- 51 voorspellingen van debieten voorde volgende negen dagen te berekenen. De voorspeldedebieten werden vervolgens vergeleken met dereferentiedebieten en de scores werden berekend.Bijzondere aandacht werd besteed aan de verificatie vande probabilistische voorspelling van de debieten. Deeerste resultaten tonen aan dat de ensemblevoorspellingvan de debieten informatie oplevert tot de horizon vannegen dagen, in tegenstelling met een voorspellinggebaseerd op een alleenstaande deterministischemeteorologische voorspelling, waarvan de waarde snelafbrokkelt.

séries spécifiques à l'Hémisphère Nord, il apparaît qu'unrésidu subsiste, non imputable à un simple hasard, et quimet en lumière des effets indépendants à attribuer àchacune des deux composantes.

2.2.2 Estimation des risques hydrologiques

2.2.2.1 Modélisation hydrologique

Le projet "Prévision et évaluation des risqueshydrologiques en Belgique" a débuté cette année à l’IRM.Ce projet vise à mettre à profit, dans des modèleshydrologiques, les sorties des modèles de prévisionsnumériques disponibles à l'IRM. La recherche de cetteannée s'est portée sur le premier volet du projet quiconsiste à exploiter les résultats du Système dePrévisions d'Ensemble (EPS) du Centre Européen pourles Prévisions Météorologiques à Moyen Terme(CEPMMT) à Reading (Royaume-Uni). Les prévisionsd'ensemble consistent en une prévision dite de contrôle etde 50 prévisions obtenues après avoir perturbé lesconditions initiales de manière à simuler l'incertitude surces conditions initiales et l'imperfection du modèle deprévision numérique du temps. Un prototype desimulation des prévisions probabilistes des débits a étédéveloppé sur la base du modèle hydrologique SCHEME.Ce prototype a été appliqué aux bassins versants del'Ourthe et du Demer sur la période de 1997 à 2002. Dansun premier temps, les données de précipitationsmesurées aux stations de l'IRM ont été utilisées pourcalculer une série temporelle de débit de référence.Ensuite, les données de précipitations prévues par les 50membres de l'EPS archivées au CEPMMT pour cettepériode ainsi que les précipitations de la prévision decontrôle ont été utilisées pour calculer, pour chaque jour,51 prévisions de débits pour les neuf jours qui suivent.Les débits prédits sont ensuite comparés aux débits deréférence et des scores sont calculés. Une attentionparticulière est portée à la vérification de la prévisionprobabiliste des débits. Les premiers résultats montrentque la prévision d'ensemble des débits apporte uneinformation jusqu'à l'échéance de neuf jourscontrairement à une prévision basée sur une prévisionmétéorologique unique dont la valeur s'estomperapidement.

Page 36: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 26 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figure 2.3. Prévisions d'ensemble: (gauche) précipitations cumuléesintégrées sur le bassin versant du Demer (1775 km2) sur base desdonnées des pluviomètres (ligne continue), calculée sur base de laprévision de contrôle du CEPMMT (tirets) et calculée sur base de chacundes 50 membres de l'ensemble du CEPMMT (pointillés); (droite) débits duDemer à Diest simulés sur base des précipitations observées, de laprévision de contrôle et des 50 membres des prévisions d'ensemble.

2.2.2.2 Analyse des risques hydrologiques

La prise de décision en matière de gestion de l'eau, desécurité des ouvrages d'art et de construction de touteinfrastructure collectrice des eaux usées et des eaux depluie est le plus souvent basée sur l'étude desprécipitations. Une des tâches de l'IRM est d'analyser lesprécipitations intenses d'origine convective - d'une duréetypique d'une heure - qui occasionnent des inondations àpetite échelle spatiale, ou d’origine frontale qui sont àl'origine de précipitations hivernales de longue durée etqui provoque des inondations à l'échelle d'un ou deplusieurs bassins hydrographiques. Cette analyse doitnécessairement passer par la connaissance desévénements pluviométriques extrêmes qui permettra unemeilleure appréhension des risques hydrologiques afin derenforcer la sécurité des populations et des biens.

L'information sur les précipitations est contenue dansdeux grandes banques de données informatisées. Lapremière contient les cotes pluviométriques journalièresissues du réseau climatologique. Ce réseau contient plusde 200 stations. La deuxième banque de donnéescontient l'information en provenance des pluviographesdu réseau hydrométéorologique et des pluviographes desstations automatiques. Dans ce dernier cas, la résolutiontemporelle est de 10 minutes mais le nombre de stationsse chiffre entre 30 et 40. Pour les hydrologues,l'information sur les précipitations intenses est résuméedans les courbes Intensité-Durée-Fréquence (IDF) desprécipitations.

L'objectif final de cette étude est de cartographier laprobabilité d'occurrence des quantités extrêmes deprécipitations pour différentes durées d'agrégation etpériodes de retour sur l'ensemble du pays. Ces cartes

Figuur 2.3. Ensemble voorspellingen: (links) gecumuleerde neerslagengeïntegreerd over het stroombekken van de Demer (1775 km2) op basisvan de neerslagen gemeten met de pluviometers (continue lijn), berekendop basis van de controle voorspelling van het ECMWF (streepjeslijn) enberekend op basis van ieder van de 50 leden van de Ensemblevoorspelling van het ECMWF (stipjeslijn); (rechts) debieten van de Demerte Diest gesimuleerd op basis van de waargenomen neerslagen, decontrole voorspelling en de 50 leden van de Ensemble voorspelling.

2.2.2.2 Analyse van hydrologische risico's

Het beleid inzake waterbeheer, de veiligheid van dekunstwerken en de constructie van iedere infrastructuurvoor het verzamelen van het afvalwater en van hethemelwater wordt meestal gestoeld op de studie van deneerslag. De analyse van de intense neerslag vanconvectieve oorsprong met typische duren van ongeveeréén uur die lokale overstromingen veroorzaken evenalsde winterneerslagen met lange duur van frontaleoorsprong die overstromingen veroorzaken op de schaalvan een of meerdere hydrologische bekkens behoren totde taken van het Instituut. Deze analyse moet sine quanon gebruik maken van de kennis over de extremeneerslagen en laat toe van een betere inschatting van dehydrologische risico's met het doel de veiligheid van debevolking en de goederen te verbeteren.

De informatie over de neerslag is bevat in twee grotegeïnformatiseerde databanken. De eerste bevat dedagelijkse neerslagwaarden van alle stations uit hetklimatologische meetnet. Dit meetnet bevat meer dan 200stations verdeeld over het Belgische grondgebied. Detweede gegevensbank bevat de informatie afkomstig vande pluviografen uit het hydrometeorologisch meetnet envan de pluviografen van de automatische weerstations. Indit laatste geval is de resolutie in de tijd gelijk aan 10minuten maar het aantal stations bedraagt slechts eendertig- tot veertigtal. Voor de hydrologen wordt deinformatie over de intense neerslag gevat in de Intensiteit-Duur-Frequentie (IDF) krommen.

Het uiteindelijke objectief van de studie is deoverschrijdingskansen van extreme neerslag-hoeveelheden voor verschillende aggregatietijden enterugkeerperioden in kaart te brengen voor het geheel

Page 37: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 27 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

van het land. Deze kaarten zijn van primordiaal belangvoor het Rampenfonds van het Ministerie vanBinnenlandse Zaken omdat de verschillende gebiedenvan het land niet noodzakelijkerwijze blootgesteld zijn aandezelfde risico's van gebeurtenissen die als uitzonderlijkmogen beschouwd worden. Alhoewel de oppervlakte vanBelgië eerder klein van grootte is, verschijnen er tochgrote verschillen in de intensiteit namelijk tussen dekuststreek, Vlaanderen, de Kempen, de Ardennen en dehoogste punten van het land. Daarenboven vertonen deextreme neerslagen belangrijker ruimtelijke correlatiesvoor de winter- dan voor de zomerneerslagen.

Twee verschillende methodologieën werden gebruikt omtot het opstellen van de Belgische kaarten van extremeneerslaghoeveelheden te komen.

De eerste gebruikt maximaal het geheel van depluviometrische informatie die voor elk individueel stationaanwezig is om nadien, gebruik makende van eenruimtelijke interpolatie techniek - genaamd kriging, de IDFkrommen voor de neerslag voor elk punt van hetgrondgebied op te stellen. Figuur 2.4 illustreert dezeeerste techniek door de extreme neerslaghoeveelheden(in mm) te tonen die met een aggregatietijd van 24 uur eneen terugkeerperiode van 20 jaren overeenkomt. Dezwarte stippen op de figuur stellen de ligging van destations voor. Men ziet dat de verdeling van de extremeneerslag niet homogeen is. Zij varieert van 60 mm inVlaanderen tot 95 mm in de Hoge Venen.

Figuur 2.4. Verdeling over het Belgisch grondgebied van de extremeneerslaghoeveelheden (in mm) met een terugkeerperiode van 20 jaren eneen aggregatieduur van 24 uren. Deze kansverdeling is niet gelijk over hetganse Belgische grondgebied en varieert van ongeveer 60 à 65 mm inVlaanderen tot ongeveer 95 mm op de Hoge Venen.

seront évidemment de toute première importance en cequi concerne l'établissement des critères destinés auFonds des Calamités du Ministère de l'Intérieur puisquetoutes les zones du pays ne sont pas nécessairementsoumises aux mêmes risques d'événements pouvant êtreconsidérés comme exceptionnels. Bien que le territoire dela Belgique soit de taille relativement restreinte, lesprécipitations extrêmes affichent de grandes différencesd'intensité, notamment entre la zone côtière, la Flandre, laCampine ou l'Ardenne et les points culminants du pays.En outre, les précipitations extrêmes présentent descorrélations spatiales plus importantes durant l'hiverqu'en été.

Deux méthodologies différentes sont utilisées pour arriverà l'élaboration des cartes belges des quantités extrêmesdes précipitations.

La première tend à exploiter au maximum la totalité del'information pluviométrique de chaque station priseindividuellement. Par la suite, une techniqued'interpolation spatiale nommée krigeage est utilisée dansle but d'établir une courbe IDF des précipitations pourchaque point du territoire. La Figure 2.4 illustre cettepremière technique en montrant les quantités extrêmesde pluie (en mm) correspondant à une durée d'agrégationde 24 heures et une période de retour de vingt ans. Lespoints noirs sur la carte représentent la position despluviomètres. On observe que la répartition des quantitésextrêmes des précipitations n'est pas homogène. Ellevarie de 60 mm en Flandre à 95 mm dans les Hautes-Fagnes.

Figure 2.4. Répartition sur le territoire belge des quantités extrêmes depluie (en mm) ayant une période de retour de 20 ans et une duréed'agrégation de 24 h. Cette probabilité d'occurrence n'est pas égale surl'ensemble du territoire belge et varie d'approximativement 60 à 65 mm enFlandre jusqu'à approximativement 95 mm dans les Hautes-Fagnes.

Page 38: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 28 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

La deuxième technique utilise certaines propriétésd'échelle et des courbes de croissance régionales pourdéterminer les fractiles des précipitations extrêmes. Unexemple de la répartition des quantités d'eau cumuléessur trois heures et dépassées en moyenne tous les 25 ansest présenté dans la Figure 2.5. Une nouvelle formulationdes courbes IDF a été obtenue. Alors que ces dernièressont généralement obtenues grâce à l'ajustement desdistributions probabilistes sur les fractiles, cette nouvelleapproche se fonde directement sur la modélisation deslois de distributions.

Figure 2.5. Répartition sur le territoire belge des quantités extrêmes depluie (en mm) ayant une période de retour de 25 ans et une duréed'agrégation de 3 heures. Cette figure montre aussi que la probabilitéd'occurrence des précipitations extrêmes n'est pas la même en Belgique.

2.2.3 Estimation de l'évapotranspiration en Europe

Le projet SAF-Land a pour objectif l'exploitation desdonnées issues des satellites Météosat de SecondeGénération (MSG), pour en déduire différents paramètrestels que la température radiative et l'albédo de la surface,les caractéristiques du couvert végétal, l'humidité du sol,etc. La recherche dans le domaine de l'évapotranspirationqui est réalisée à l'IRM consiste à mettre au point unalgorithme capable de déterminer, de manièreopérationnelle, l'évapotranspiration au-dessus del'Europe, par télédétection.

Un algorithme consistant en une version simplifiée duschéma d'interaction sol-végétation-atmosphère dumodèle du CEPMMT a été réalisé et implémenté. Aucours de l'année 2003, un prototype calculant

De tweede techniek maakt gebruik van zekereschaaleigenschappen en van regionale groeikrommenom de fractielen van de extreme neerslag te bepalen. Eenvoorbeeld van de verdeling van de gecumuleerdeextreme neerslaghoeveelheden over drie uur engemiddeld om de 25 jaar overschreden wordt in Figuur2.5 voorgesteld. Een nieuwe formulering van de IDFkrommen werd bekomen. Terwijl deze laatste in hetalgemeen bekomen worden door een fit vanwaarschijnlijkheidsverdelingen op de fractielen, maaktdeze nieuwe aanpak direct gebruik van de modelleringvan de distributiewetten.

Figuur 2.5. De verdeling van de extreme neerslaghoeveelheden (in mm)over het Belgische grondgebied voor een terugkeerperiode van 25 jarenen een aggregatietijd van 3 uren. Ook uit deze figuur blijkt dat dekansverdeling voor extreme neerslaghoeveelheden niet overal dezelfde isin België.

2.2.3 Schatting van de evapotranspiratie over Europa

Het SAF-Land project heeft als objectief de gegevensafkomstig van de MSG (Meteosat Second Generation)satellieten te exploiteren om er verschillende parametersuit af te leiden zoals de radiatieve temperatuur en hetalbedo, de karakteristieken van de bodemvegetatie, devochtigheid van de bodem, enz. Het onderzoek over deevapotranspiratie, dat op het KMI verwezenlijkt wordt,bestaat uit het op punt zetten van een algoritme dat instaat is om, op een operationele manier, deevapotranspiratie boven Europa te schatten door middelvan teledetectie-technieken.

Een algoritme, bestaande uit een vereenvoudigde versievan het schema van de interactie bodem-vegetatie-atmosfeer van het ECMWFmodel, werd gerealiseerd en

Page 39: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 29 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

geïmplementeerd. In de loop van het jaar 2003 werd eenprototype dat de evapotranspiratie over Europa berekent,in het SAF "Land Surface" systeem geïntegreerd op hetPortugese Meteorologische Instituut, dat het gastinstituutvan het project is. De eerste resultaten van deevapotranspiratie over Europa, bekomen op basis vangesimuleerde gegevens afkomstig uit de archieven vanhet ECMWF, werden eind september 2003 voorgesteldop de jaarlijkse EUMETSAT-conferentie overmeteorologische satellieten te Weimar in Duitsland. Dezebijdrage nam de vorm aan van een poster alsmede eentekst met als titel "Assessment of the evapotranspirationand surface fluxes in the framework of the Land-SAF:methodology and first results". Tijdens de laatste wekenvan 2003 werd een gegevensbank van het gronddekopgesteld met de schaal van het ECMWF, uitgaande vande IGBP (International Geosphere-Biosphere Program)gegevensbank. Ook werd er aandacht besteed aan hetgebruik van deze gegevensbank door ons algoritme.Deze ruimtelijke resolutie wordt gebruikt voor de testen inafwachting dat de MSG beelden die nu behandeld wordendoor andere partners van het SAF-Land project,beschikbaar gesteld worden. We streven ernaar dat deintegratie van deze gegevens opgestart wordt in de loopvan het jaar 2004, dat verder zal besteed worden aan deontwikkelingsfase.

2.2.4 Studies van atmosferisch ozon

Bij het onderzoek van atmosferisch ozon en UV-B aan hetKMI wordt onder andere gebruik gemaakt van eigenmeetreeksen van de totale dikte en de verticale verdelingvan de ozonlaag. Deze metingen gebeurenrespectievelijk met spectrofotometers en ozonsondes.Onze meetreeks van ozonpeilingen behoort trouwens totde langste en meest complete ter wereld. In een tijdperkwaarin satellietmetingen steeds veelzijdiger worden,blijven ozonpeilingen essentieel omdat ze een veelpreciezer en gedetailleerder beeld geven van deozonverdeling op een bepaalde plaats, dansatellietwaarnemingen.

2.2.4.1 Ozon SAF

In vergelijking met de voorgaande jaren zijn de activiteitenvan de Ozon SAF in 2003 sterk geëvolueerd. Momenteelbevindt de SAF "Ozone Monitoring" zich in de "ExtensionDevelopment Phase", een ontwikkelingsfase die duurt totde lancering van METOP1 (Polar orbiting meteorologicalsatellites), voorzien voor 2005. Deze uitbreidingsfasebegon in 2003 met de preoperationele activiteiten. HetKMI heeft een validatiestudie uitgevoerd van drie jaarozonprofielen van GOME (Global Ozone MonitoringExperiment), die afgeleid werden met verschillendealgoritmen. De resultaten van deze validatie wordengebruikt door de onderzoeksgroepen die instaan voor deontwikkeling van de algoritmen.

l'évapotranspiration sur l'Europe a été intégré dans lesystème informatique de la SAF " Land Surface " (àl'Institut Météorologique portugais, institut hôte du projet).Les premiers résultats d'évapotranspiration sur l'Europe,obtenus à partir de données simulées provenant desarchives du CEPMMT, ont été présentés fin septembre2003 à la conférence annuelle d'EUMETSAT sur lessatellites météorologiques (Weimar, Allemagne) sousforme d'un poster et d'un texte ayant pour titre"Assessment of the evapotranspiration and surface fluxesin the framework of the Land-SAF: methodology and firstresults". A la fin de l'année 2003, une base de données dela couverture végétale a été élaborée sur la maille dumodèle CEPMMT à partir de la base de données IGBP(International Geosphere-Biosphere Program). Notreattention s'est aussi portée sur l'utilisation de cette basede données par notre algorithme. Cette résolutionspatiale est utilisée pour des tests en attendant que lesimages MSG traitées par d'autres partenaires du projetSAF-Land deviennent disponibles. Nous projetonsd'initier l'intégration de ces données au cours de l'année2004, qui sera consacrée à la phase de développement.

2.2.4 Étude de l’Ozone atmosphérique

La recherche sur l'ozone atmosphérique et l'UV-B à l'IRMfait appel, entre autres, aux séries de mesures effectuéesà l'IRM de l'épaisseur de la couche d'ozone et de larépartition verticale de l'ozone. Ces mesures sonteffectuées respectivement par des spectrophotomètresou par sondes d'ozones. Notre série de mesures parsondes d'ozone compte parmi les plus longues et les pluscomplètes au monde. À une époque où les mesuressatellites deviennent toujours plus universelles, lesmesures par sondes d'ozone restent essentielles car ellesdonnent une mesure bien plus précise et détaillée del'ozone atmosphérique à un endroit donné, comparéesaux mesures satellites.

2.2.4.1 SAF Ozone

En 2003, les activités de la SAF ozone ont évoluéconsidérablement par rapport aux activités des annéesprécédentes. La SAF Ozone est à présent dans la"Extension Development Phase", phase dedéveloppement qui doit s'étendre jusqu'au lancement deMETOP1 (Polar orbiting meteorological satellites), prévuen 2005. Cette phase d'extension a débuté en 2003 pardes activités "pré-opérationnelles". L'IRM a effectué lavalidation de trois années de profils d'ozone GOME(Global Ozone Monitoring Experiment) calculés pardifférents algorithmes. Cette validation a donné desrésultats qui sont utilisés par les équipes responsables dudéveloppement des algorithmes.

Page 40: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 30 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

2.2.4.2 Recherche sur des profils d'ozone

Le lien entre la variabilité de la couche d'ozone, enparticulier dans la basse stratosphère, et la circulationatmosphérique est un sujet de recherche majeur cesdernières années. Les recherches menées à l'IRM visentà estimer l'importance de l'influence de modifications àlong terme de la circulation atmosphérique sur la couched'ozone aux latitudes moyennes et de séparer cetteinfluence des modifications à long terme dues à unedestruction chimique de l'ozone dans la stratosphère.

Nous avons utilisé les caractéristiques des profilsd'ozone (obtenus par sondages d'ozone à Uccle et parl'instrument SAGE à partir de l'espace) pour caractériserla circulation atmosphérique dans la basse stratosphère.Cette étude a permis d'expliquer en partie les rôlesrespectifs de la destruction chimique et de la circulationatmosphérique dans la diminution de l'épaisseur de lacouche d'ozone observée à Uccle.

2.2.4.3 Détermination de l'épaisseur optique des aérosols dans l'UV - B

Les aérosols sont des particules volatiles répandues dansl'air. Ils sont principalement concentrés entre le sol et 3 kmd'altitude. L'homme est donc en contact direct avec eux.Ils sont d'origine naturelle comme le sel marin ou d'origineanthropogénique comme les particules de carboneémises par la combustion de l'essence.

Il a été prouvé que ces particules ont un impact direct surle changement climatique: plus la quantité d'aérosols estimportante dans l'air plus les radiations solaires sontabsorbées par ces dernières. D´autre part, les aérosolsinfluencent la formation des nuages qui interréagissentavec le rayonnement solaire. Ces deux effets ont pourconséquences d'influer sur le bilan radiatif del´atmosphère terrestre. Il est donc important d'étudierl'évolution de la quantité d'aérosols reliée à l'intensité desradiations UV-B qui affecte la santé de l'homme via, parexemple, le développement des cancers de la peau.

Le groupe ozone de l'I.R.M. étudie ces aérosols afin demieux comprendre cet impact sur le climat. La Figure 2.6montre l'évolution de la quantité d'aérosols via l'épaisseuroptique des aérosols (AOD) sur la période entre 1984 et2003 à Uccle: cette AOD représente l'atténuation durayonnement solaire par les aérosols. La courbe noirereprésente la moyenne annuelle des AOD: la valeur del'AOD diminue entre 1984 et 2003 ce qui signifie que laquantité des aérosols diminue progressivement au coursdes ans. Les 4 autres courbes représentent cette mêmediminution aux 4 saisons. On constate une augmentationde la quantité des aérosols en hiver 1992 causée parl'éruption du Pinatubo en juin 1991.

2.2.4.2 Onderzoek van ozonprofielen

Een belangrijk onderzoeksonderwerp van de laatste jarenis het verband tussen de variabiliteit van de ozonlaag(meer bepaald in de lage stratosfeer) en de algemenecirculatie in de atmosfeer. Het onderzoek op het KMI heeftals doel een schatting te maken van het effect van dewijzigingen op lange termijn van de algemeneluchtcirculatie op de ozonlaag op middelbarebreedtegraden. Tevens zou dit ons in staat moeten stellendit dynamische effect te scheiden van de chemischeafbraak van ozon in de stratosfeer.

De karakteristieken van de ozonprofielen (bekomen uitozonpeilingen te Ukkel en uit metingen vanuit de ruimtemet het SAGE instrument) werden gebruikt om dealgemene luchtcirculatie in de lage stratosfeer tekarakteriseren. Deze studie heeft toegelaten omgedeeltelijk de respectievelijke rol te verklaren van dechemische afbraak en de atmosferische circulatie op dewaargenomen vermindering van de dikte van de ozonlaagte Ukkel.

2.2.4.3 Bepaling van de optische dikte aërosolen in het UV - B

Aërosolen zijn kleine deeltjes die in de lucht zweven. Zekomen vooral voor tussen de grond en een hoogte van 3km, waardoor de mens er direct mee in contact komt.Sommige aërosolen hebben een natuurlijke oorsprong,zoals zeezout, terwijl andere een antropogene oorspronghebben, zoals roetdeeltjes afkomstig van de verbrandingvan olie.

Van deze deeltjes werd aangetoond dat ze een directeimpact hebben op de klimaatswijzigingen: hoe hoger deaërosolconcentratie in de lucht, hoe hoger de absorptievan de zonnestraling. Daarnaast beïnvloeden deaërosolen de vorming van wolken, die op hun beurt eenwisselwerking hebben met de straling van de zon. Beideeffecten hebben gevolgen voor de stralingsbalans van deaardse atmosfeer. Vandaar de belangstelling voor studiesvan de aërosolconcentraties in verband met de UV-Bstralingsintensiteiten, die de gezondheid beïnvloeden,bijvoorbeeld door de ontwikkeling van huidkanker.

De ozongroep bestudeert de aërosolen om beter hunimpact op het klimaat te begrijpen. Figuur 2.6 toont deevolutie van de optische dikte van de aërosolen (AOD)voor de periode van 1984 tot 2003 te Ukkel. De AOD iseen maat voor de verzwakking van de zonnestralen doorde aërosolen. De zwarte lijn geeft het verloop van dejaargemiddelden weer. De AOD neemt af tussen 1984 en2003, wat wijst op een afname van de hoeveelheidaërosolen gedurende deze periode. De vier andere lijnengeven de evolutie voor de vier seizoenen weer. De stijgingvan de aërosolen in de winter van 1992 is een gevolg vande uitbarsting van de Pinatubo in juni 1992.

Page 41: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 31 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

De interpretatie van deze resultaten is alleen zinvolwanneer de fout op de AOD waarnemingengekwantificeerd is. Daartoe werden de bijdragen van dekalibratie van het instrument, van de hoeveelheid ozon envan de temperatuur van de ozonlaag in de stratosfeerbestudeerd.

Bij de langste golflengten in het UV-B is de fout vooralafhankelijk van de kalibratie van het instrument. Bij dekortste golflengten in het UV-B speelt de fout op dehoeveelheid ozon een even grote rol als de fout op dekalibratie van het instrument. De oorzaak hiervan is hetfeit dat de absorptie van de zonnestraling in ditgolflengtegebied sterk afhangt van de hoeveelheid ozonen de temperatuur in de stratosfeer.

Figuur 2.6. Tijdsevolutie van de jaarlijkse en seizoensgemiddelden van deoptische dikte van de aërosolen (AODs) bij 306.3 nm te Ukkel, afgeleid uitwaarnemingen met een spectrofotometer.

2.2.4.4 Voortzetting van de ENVISAT-1 validatie activiteiten

De validatie van ENVISAT-1 gegevens concentreerdezich op twee onderwerpen, nl. de validatie van GOMOS-ozonprofielen en de validatie van MIPAS-temperatuurprofielen.

Validatie van GOMOS-ozonprofielen

We hebben meegewerkt aan een studie van het RIVM inverband met een globale validatie van ozonprofielengemeten door GOMOS. Voor deze studie worden deozonpeilingen van het KMI gebruikt. In het hoogtegebiedwaarbinnen metingen van beide systemen beschikbaarzijn (18 km tot ongeveer 35 km) werden geen significante

L'interprétation de ces résultats n'a un sens que si l'erreursur la valeur des AODs est quantifiée. L'erreur due à lacalibration de l´instrument, à la quantité d´ozone et à latempérature de l'ozone dans la stratosphère a étéétudiée.

L´incertitude sur les AODs est principalement due àl´erreur sur la calibration de l'instrument aux plus grandeslongueurs d´onde dans l´UV-B. Pour les très petiteslongueurs d´onde, l´erreur sur l´ozone joue un rôle aussiimportant que celui de l´erreur sur la calibration del´instrument. En effet, à ces longueurs d´onde,l'absorption des radiations solaires dépend fortement del'ozone ainsi que de sa température.

Figure 2.6. Evolution temporelle des moyennes annuelles et saisonnièresdes épaisseurs optiques des aérosols (AODs) dérivées des observationsavec un spectrophotomètre à 306.3 nm entre 1984 et 2003 à Uccle.

2.2.4.4 Poursuite des activités de validation de ENVISAT-1

La validation des données de ENVISAT-1 s'estconcentrée sur deux aspects : la validation des profilsd'ozone fournis par l'instrument GOMOS et la validationdes profils de température MIPAS.

Validation des profils d'ozone GOMOS

Cette étude a été faite en coopération avec le RIVM, quieffectue une validation globale des profils d'ozone. Pourcette étude, les sondages d'ozone de l'IRM ont étéutilisés. Dans la gamme d'altitude où les deux systèmesde mesures sont disponibles (entre 18km et environ35km), aucune différence significative n'a été trouvéeentre les mesures satellites et les sondages d'ozone.

Page 42: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 32 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Validation des profils de température MIPAS

En tant qu'institut météorologique, l'IRM a accès à uneimportante quantité de données météorologiques partoutdans le monde. Pour la validation des profils detempérature MIPAS, nous avons mis à profit ladisponibilité de radiosondages effectués dans environtrente stations (voir Figure 2.7).

Figure 2.7. Des stations de radiosondage utilisées pour la validation desprofils d'ozone MIPAS.

Pour la sélection des stations, nous nous sommesefforcés d'obtenir une répartition géographique aussiégale que possible mais en attachant une grandeimportance à la qualité des sondages, à l'altitude atteintepar le sondage et à la régularité des lancements.

Les radiosondages ont été comparés aux donnéessatellite et les résultats ont été interprétés en fonction del'altitude, de la pression, du type de radiosonde, de ladistance entre la mesure satellite et la station de mesureet en fonction de la température. Les résultats, encorepréliminaires, montrent que la différence entre lesdonnées obtenues par radiosondages et les donnéesMIPAS est inférieure à 5% (moyenne pour toutes lesstations et toutes les altitudes entre 12km et environ35km).

verschillen tussen de satellietmetingen en deozonpeilingen vastgesteld.

Validatie van MIPAS- temperatuurprofielen

Als meteorologisch instituut, heeft het KMI toegang toteen enorme hoeveelheid atmosferische gegevens vanover de hele wereld. Voor de validatie van de MIPAStemperatuurprofielen werd dan ook gebruik gemaakt vande beschikbaarheid van radiosonde-data van eendertigtal stations (zie Figuur 2.7).

Figuur 2.7. Radiosonde stations gebruikt voor MIPAS validatie.

Er werd gestreefd naar een zo evenredig mogelijkeverdeling van stations, waarbij factoren als de kwaliteitvan de peilingen, de bereikte hoogte van de sonde en deregelmaat van de lanceringen van het grootste belangwaren.

De radiosondemetingen werden vervolgens vergelekenmet de satellietmetingen en de resultaten werdengeïnterpreteerd in functie van de hoogte, de druk, het typeradiosonde, de afstand tussen de satellietmeting en deradiosondemeting en de temperatuur. Als voorlopigevaststelling kunnen we stellen dat in het algemeen deovereenkomst tussen radiosonde en MIPAStemperatuurprofielen binnen de 5% valt (gemiddeld overalle stations en alle hoogteniveaus tussen 12km enongeveer 35km).

Page 43: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 33 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

2.2.4.5 Ontwikkeling van een meervoudig lineair regressiemodel voor ozon in de troposfeer

Ozonsonde-data werden gebruikt voor het ontwerpen vaneen meervoudig lineair regressiemodel om degemiddelde ozonconcentraties in de menglaag tevoorspellen. Door de verticale uitgestrektheid van dezevariabele, is hij representatief voor een ruimer gebied(regionale schaal) dan de meestal gebruikteozonconcentraties bij de grond, die sterk beïnvloedworden door lokale factoren. Uit Figuur 2.8 blijkt dat deklimatologie afgeleid uit 11 jaar waarnemingen eenseizoenscyclus bevat met ozonmaxima in de lente en inde zomer.

Figuur 2.8. Boxplot van maandelijks gemeten ozonconcentratiesgedurende 1990-2001 te Ukkel. 50% van de waarnemingen vallen in deblauwe rechthoek; 80 % binnen de lijnstukken. Het kruisen geven hetgemiddelde , terwijl de horizontale streepjes de mediaan aangeven

Uit de resultaten van het model, stellen we vast dat deparameters, die het meest bijdragen tot de productie vanozon, verschillen naargelang het seizoen. Zo blijkt datgedurende de lente de menghoogte de meest significanteparameter is en gedurende de zomer, temperatuur enstraling de meest belangrijke parameters zijn.

2.2.4.6 Studie van ozon in de troposfeer met behulp van trajectanalyse

Hoge ozonconcentraties bij de grond zijn verantwoordelijkvoor ademhalingsproblemen bij mens en dier en halen deproductie van landbouwgewassen naar beneden. Deoorzaak voor deze hoge waarden hoeft niet noodzakelijkenkel het gevolg te zijn van een lokale productie, maar

2.2.4.5 Développement d'un modèle de régression linéaire multiple pour l'ozone présent dans la troposphère

Les données des sondages d'ozone ont été utilisées afinde développer un modèle de régression multilinéaire quipuisse prévoir la concentration moyenne en ozone dansla couche limite planétaire. De par son étendue verticale,cette variable est plus représentative des valeurs d'ozoneà l'échelle régionale que la valeur mesurée au sol, pluscouramment utilisée mais fortement influencée par deseffets locaux. Une climatologie des valeurs d'ozone dansla couche limite planétaire sur 11 années est présentée àla Figure 2.8. Cette figure montre un cycle annuel avecdes maxima au printemps et en été.

Figure 2.8. Moyennes mensuelles de la concentration d'ozone dans lacouche limite planétaire durant la période 1990-2001 à Uccle. 50% desobservations sont compris dans les rectangles, 80 % dans les lignes. Lacroix indique la moyenne, tandis que la ligne horizontale représente lemédiane.

A partir des résultats du modèle, nous avons trouvé queles paramètres qui contribuent le plus à la productiond'ozone diffèrent d'une saison à l'autre. Ainsi, pour leprintemps, la hauteur de la couche de mélange constituele paramètre ayant le plus d'impact sur la productiond'ozone alors que pendant l'été, la température etl'ensoleillement sont les paramètres qui sont les plusimportants.

2.2.4.6 Etude de l'ozone dans la troposphère à l'aide de l'analyse de trajectoires

La présence de concentrations élevées d'ozone dans l'airpeut provoquer des problèmes respiratoires chezl'homme comme chez les animaux et diminue les récoltesagricoles. La présence d'ozone dans l'air au niveau du soln'est pas nécessairement due à une production locale

Page 44: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 34 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

mais peut aussi être expliquée par le transport d'ozone oude constituants précurseurs depuis une autre région, etce sur de longues distances. Un modèle de trajectoires aété utilisé afin de mieux cerner l'origine de cesprécurseurs.

Pour chaque sondage d'ozone effectué depuis le 1/1/1969, des trajectoires inverses de 10 jours ont étécalculées à plusieurs niveaux de pression dans latroposphère (950hPa, 900hPa, 850 hPa, 650 hPa, 600hPa et 550 hPa). Ces 3815 trajectoires ont été calculéesà l'aide du modèle Aptra (ECMWF) et doivent nous aiderà mieux connaître l'origine des masses d'air analyséeslors des sondages d'ozone. Les trajectoires ont étégroupées en fonction de leurs similitudes.

Des valeurs typiques de la concentration en polluantspeuvent alors être associées à chaque situationsynoptique identifiée. L'analyse actuelle porte sur lapériode 1969-2002. Ceci nous a permis d'identifier 7groupes de trajectoires typiques dont les régions d'originesont respectivement: Nord-ouest, polaire, Ouest-nord-ouest, Ouest (vitesse modérée), Ouest (faible vitesse),Ouest (vitesse élevée), Est.

Finalement, les concentrations d'ozone des différentsensembles de trajectoires ont été comparées. Lespremiers résultats semblent montrer que les différencesde concentration d'ozone entre les groupes de trajectoiressont significatives. La prochaine étape consistera enl'analyse de l'évolution temporelle des concentrations enozone dans les groupes de trajectoires.

2.2.5 Constante solaire et bilan énergétique

2.2.5.1 Mesure de la constante solaire

L'année a débuté par un vol dans l'espace de notreinstrument de référence SOLCON (Solar Constant) quiétait un des instruments à bord de la navette spatialeColumbia. Malgré la perte de Columbia, de son équipageet de SOLCON lors de la manœuvre de rentrée dansl'atmosphère, nos résultats scientifiques n'ont pas étéperdus. Toutes les données de SOLCON ont ététransmises au sol durant le vol et traitées par les centresde contrôle à Washington et à Bruxelles, où unepermanence était assurée.

L'ensemble des mesures de SOLCON a été acquis lorsde vols en 1992, 1993, 1994 et 2003. Cet ensemble demesures est utilisé pour l'élaboration d'une série à longterme des mesures de la constante solaire, incluant lesincertitudes. Les résultats sont importants pour éclairerles discussions actuelles concernant les possiblesvariations à long terme de l'irradiance solaire.

kan mee verklaard worden door de aanvoer van reedshoge ozonconcentraties en emissies vanozonprecursoren over veel grotere afstanden. Om meerinformatie te bekomen over de oorsprong van dezeluchtmassa's werd een trajectanalyse uitgevoerd.

Hiervoor werden sinds 1/1/1969 in totaal 3815 10-dagelijkse achterwaartse trajecten berekend met behulpvan het aptra-model (ECMWF) voor de dagen waarop eenozonpeiling werd gelanceerd en dit voor verschillendehoogteniveaus in de troposfeer (950 hPa, 900 hPa, 850hPa, 650 hPa, 600 hPa en 550 hPa). Deze trajectenworden in een eerste fase van dit onderzoek ingedeeld ingroepen met vergelijkbare trajecten.

Typische pollutieconcentraties, geassocieerd met elk vandeze patronen kunnen dan bekomen worden. Hierbijwerden bij het groeperen gebruik gemaakt van alletrajecten tijdens de periode 1969-2002. Over dezeperiode kunnen we 7 natuurlijke groepen van trajectenonderscheiden. De oorspronggebieden van deze clusterszijn: noordwest, polair, westnoordwest, west (matigesnelheid), west (grote snelheid), west (lage snelheid),oost.

Daarna worden de verschillende ozonconcentratiestussen de groepen vergeleken. Uit een eerste voorlopigeanalyse blijkt dat de ozonconcentraties tussen dezeverschillende clusters, significante verschillen vertonen.Het is de bedoeling om binnen deze clusters de evolutievan de ozonconcentraties in functie van de tijd na te gaan.

2.2.5 Zonneconstante en energiebalans

2.2.5.1 Meting van de zonneconstante

Het jaar startte met een ruimteveervlucht van onsreferentie-instrument SOLCON (Solar Constant).SOLCON was een van de instrumenten aan boord vanhet ruimteveer Columbia. Niettegenstaande het verliesvan Columbia, haar bemanning, en SOLCON gedurendehet landingsmaneuver gingen onze wetenschappelijkeresultaten niet verloren. Alle SOLCON gegevens werdentijdens de vlucht naar de grond doorgestuurd en verwerktvia de controlecentra in Washington en Brussel, diepermanent bemand waren.

Het geheel van de SOLCON metingen werd bekomengedurende ruimteveervluchten in 1992, 1993, 1994 en2003, en overspant dus 11 jaar, de duur van eenzonnecyclus. Dit geheel van metingen werd gebruikt voorde constructie van een lange termijn serie vanzonneconstantemetingen, inclusief onzekerheden. Deresultaten zijn van belang in de huidige internationalediscussie over mogelijke lange-termijnsveranderingenvan de zonne-irradiantie. De continue metingen door ons

Page 45: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 35 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

DIARAD/VIRGO instrument op de SOHO (Solar andHeliospheric Observatory) satelliet werden voortgezet. Deanalyse van de tot nu bekomen gegevens werdgefinaliseerd. De DIARAD/VIRGO gegevens vertonengeen kwaliteitsvermindering sinds 1996.

Een nieuw instrument DIARAD/SOVIM werd gebouwdvoor de meting van de zonneconstante vanaf hetinternationale ruimtestation. Het instrument werd op hetKMI afgewerkt. Voor de integratie werd het instrumentgetest en gekarakteriseerd.

2.2.5.2 Energiebalans van de aarde

In 2003 werd het GERB-instrument (Geostationary EarthRadiation Budget) en zijn gegevensverwerking uitgetest.Het grootste probleem was hierbij de nauwkeurigheid vande positionering van de GERB-pixels, die niet voldoendehoog was om de GERB-gegevens te kunnen combinerenmet METEOSAT of SEVIRI-gegevens (SpinningEnhanced Visual and InfraRed Imager). Dit probleemwerd opgelost door de ontwikkeling van eenpositioneringscorrectiesoftware, die draait in bijna reëletijd.

De GERB-gegevens werden met succes gevalideerddoor vergelijking met de onafhankelijke metingen van hetCERES-instrument (Clouds and Earth’s Radiant EnergySystem).

2.3 Verbeteren van de waarnemingen

2.3.1 Invoeren van nieuwe waarnemingen en uitbreiding van bestaande systemen

2.3.1.1 Meetnetten

Het netwerk van automatische stations werd uitgebreidmet twee nieuwe stations: Buzenol en Beitem.

Het station te Buzenol werd operationeel eind februari. InBeitem werd een nieuw station gebouwd dat operationeelwerd in de loop van juli. Beide stations zijn uitgerust voorsynoptische, hydrometeorologische en radiometrischemetingen.

Ter vervanging van het ongunstig gelegen synoptischstation van Genk werd een betere locatie voor eenautomatisch station gevonden in het nabijgelegenDiepenbeek, op een plaats waar ook manuele metingenkunnen gebeuren. De nodige bouwvergunningen voor ditstation werden bekomen en de planning voorziet dat ditstation operationeel zou worden in het voorjaar van 2004.

Les mesures continues de notre instrument DIARAD/VIRGO à bord du satellite SOHO (Solar and HeliosphericObservatory) se sont poursuivies. L'analyse des donnéesacquises à ce jour a été finalisée. Les mesures DIARAD/VIRGO semblent être très stables, le vieillissement del'instrument, depuis 1996, étant très peu marqué.

Un nouvel instrument DIARAD/SOVIM a été construitpour la mesure de la constante solaire sur la stationspatiale internationale. L'instrument a été entièrementréalisé à l'IRM. En vue de son installation, l'instrument aété testé et caractérisé.

2.2.5.2 Bilan énergétique de la Terre

En 2003, l'instrument GERB (Geostationary EarthRadiation Budget) et sa chaîne de traitement desdonnées ont été testés. Le principal problème a été laprécision de la localisation des pixels GERB, qui n'étaitpas suffisante pour pouvoir combiner les données GERBavec les données de METEOSAT ou de SEVIRI(Spinning Enhanced Visual and InfraRed Imager). Ceproblème a été résolu par le développement d'un logicielde correction du positionnement, qui tourne en tempsquasi-réel.

Les données GERB ont été validées avec succès parcomparaison avec les mesures indépendantes del'instrument CERES (Clouds and Earth’s Radiant EnergySystem).

2.3 Amélioration des systèmes d'observation

2.3.1 Nouvelles observations et élargissement des systèmes existants

2.3.1.1 Réseaux d'observation

Deux nouvelles stations sont venues agrandir le réseaude stations automatiques : Buzenol et Beitem.

La station de Buzenol a été déclarée opérationnelle à lafin février. Une nouvelle station a été implantée à Beitem,elle a été déclarée opérationnelle dans le courant du moisde juillet. Ces deux stations sont équipées pour effectuerdes observations synoptiques, hydrométéorologiques etradiométriques.

En remplacement de la station synoptique de Genk quiétait mal située, un meilleur emplacement a été trouvépour une station automatique dans les environs deDiepenbeek, à un endroit où des observations manuellesseront aussi possibles. Les permis de construirenécessaires pour cette nouvelle station ont été délivrés et,

Page 46: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 36 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

selon notre planning, la station devrait être opérationnelleau début 2004.

Le réseau climatologique belge, géré par l'IRM encollaboration avec d'autres organismes comme le MétéoWing de la Composante Air, Belgocontrol et les Serviceshydrologiques régionaux, est composé d'environ 270stations dans lesquelles des observateurs quasibénévoles relèvent chaque jour des observations deprécipitations et éventuellement de température. En2003, le réseau climatologique a été renforcé parl'ouverture de dix-huit nouvelles stations dans des régionsoù les données manquaient ou risquaient de manquerdans un futur proche suite au vieillissement desobservateurs. Cinq stations ont dû être fermées pourdifférentes raisons.

La signature à la mi-2003 d'une convention d'échange dedonnées pluviométriques entre l'IRM et le MET/DGVH(Ministère de l'équipement et des Transports/ DirectionGénérale des Voies Hydrauliques) de la RégionWallonne, conduit l'IRM à recevoir quotidiennement lesdonnées horaires de la centaine de pluviomètres de laDGVH installés en Région Wallonne. En interne à l'IRM,ces données peuvent être utilisées par les prévisionnisteset pourront l'être l'année prochaine par le Service derenseignements climatologiques, lorsque le contrôle dequalité de ces données sera opérationnel.

Dans le cadre des échanges de données pluviométriquesprévues dans le projet tripartite " Radar de Maubeuge "passé entre Météo-France, l'IRM et le MET/DGVH, l'IRMa commencé à recevoir quotidiennement à partir du moisde juillet les données horaires des pluviomètres deMétéo-France situés à proximité de la frontière franco-belge. En interne à l'IRM, ces données peuvent être utilespour les prévisionnistes, le Service de renseignementsclimatologiques et pour l’étalonnage des radars.

2.3.1.2 Télédétection

L'étude de localisation d'un radar météorologique enFlandre Occidentale, pour le compte de l'AWZ, a étémenée à bien. La localisation qui avait été retenue àl'origine (Zedelgem) a perdu de son intérêt vu laconstruction d'une éolienne à quelques kilomètres de là.Une autre localisation a été finalement choisie, encollaboration avec la Régie des Bâtiments, à Jabbeke.Les premiers contacts ont été pris pour l'obtention despermis nécessaires.

Le nouveau radar météorologique installé en 2003 àZaventem ouvre de nouvelles perspectives pour ladétection des précipitations en temps réel sur tout leterritoire belge. La priorité a été accordée à l'écriture desprogrammes nécessaires pour la visualisation desproduits de ce nouveau radar (tant les zones deprécipitations que les images Doppler).

Het klimatologisch netwerk van België, beheerd door hetKMI in samenwerking met andere instellingen zoals deMeteorologische Wing van de Luchtcomponent,Belgocontrol en de regionale hydrologische diensten,bestaat uit ongeveer 270 stations waarin waarnemers opquasi vrijwillige basis dagelijks waarnemingen van deneerslag en eventueel de temperatuur noteren. In 2003werd het klimatologische netwerk uitgebreid met achttiennieuwe stations in regio's waar geen gegevensbeschikbaar waren of waar in de nabije toekomst degegevens zouden kunnen wegvallen als gevolg van deoplopende leeftijd van de waarnemers. Om allerleiredenen hebben we vijf stations moeten sluiten.

Door de ondertekening in 2003 van een conventie voor deuitwisseling van pluviometrische gegevens tussen hetKMI en MET/DGVH (Ministère de l'équipement et desTransports/ Direction Générale des Voies Hydrauliques)van het Waals Gewest, krijgt het KMI elke dag de uurlijksegegevens van de ongeveer honderd pluviometers vanDGVH. Binnen het KMI kunnen deze gegevens gebruiktworden door de weervoorspellers en, wanneer dekwaliteitscontrole van deze gegevens volgend jaaroperationeel zal zijn, zullen ze ook door de dienst voorklimatologische inlichtingen gebruikt kunnen worden.

In het kader van de uitwisseling van pluviometrischegegevens, voorzien in het project "Radar van Maubeuge"tussen Météo - France, het KMI en de MET/DGVH, krijgthet KMI vanaf de maand juli elke dag de uurlijksegegevens van de pluviometers van Météo-France, diegesitueerd zijn in de nabijheid van de Frans-Belgischegrens. Binnen het KMI kunnen deze gegevens gebruiktworden door de voorspellers, de Dienst voorklimatologische inlichtingen en voor de ijking van deradars.

2.3.1.2 Teledetectie

De locatiestudie voor een meteorologische radar in West-Vlaanderen, in opdracht van AWZ, werd afgewerkt. Delocatie die aanvankelijk gekozen was (Zedelgem) werdeen stuk minder interessant door de bouw van eenwindturbine op een paar km afstand. Daarom werd insamenwerking met de Regie der Gebouwen geopteerdvoor een andere locatie in Jabbeke en werden de eerstecontacten gelegd voor het bekomen van de nodigevergunningen.

De nieuwe weerradar die in de loop van 2003 in Zaventemgeïnstalleerd werd, opent nieuwe perspectieven voor dedetectie van neerslag in reële tijd over het hele Belgischegrondgebied. Daarom werd prioriteit gegeven aan hetschrijven van de nodige programma's voor de visualisatievan de producten (zowel neerslag als Doppler beelden)van deze nieuwe radar.

Page 47: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 37 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Eind 2002 bleek dat er technische problemen aan boordvan MSG -1 waren. Dit had tot gevolg dat gedetailleerdegegevens van MSG -1 niet rechtstreeks naar degebruikers konden doorgestuurd worden. Daarom werdbinnen EUMETSAT besloten om die gegevens teverspreiden via een commerciële dienst voor digitaleuitzendingen via satelliet. De ontvangstinstallatie van hetKMI werd aangepast aan deze nieuwe situatie en debeelden van MSG -1 in testfase werden regelmatigontvangen en behandeld.

De eerste ontvangst van MSG SEVIRI beelden op hetKMI gebeurde op 28 juli 2003; sinds 15 november 2003ontvangen we de beelden min of meer continu. Daardoorwas het mogelijk om het grondsegment voor debehandeling van GERB beelden te testen en te validerenvia reële informatie. De gezamenlijke verwerking vanGERB en SEVIRI gegevens voor het afleiden vanenergiefluxen aan de top van de atmosfeer gebeurtroutinematig sinds 19 Dec. 2003. De gegevens zijnbeschikbaar in quasi-reële tijd via de webpagina http://gerb.oma.be.

2.3.1.3 Omgevingsmagnetisme

De metingen van de remanente magnetisatie vangesteenten, die ons informatie verschaft over deeigenschappen van het magneetveld in het verleden,zullen verbeterd worden door een opwaardering van decryogene magnetometer, geïnstalleerd in het GeofysischCentrum van het KMI te Dourbes in het kader van eenLotto-project. In een eerste fase is een toestel dat demeting van hysteresisparameters van gesteenten toelaat,opgesteld en in gebruik genomen (Figuur 2.9). Met dezenieuwe techniek worden zowel de geïnduceerde (in deaanwezigheid van een magneetveld) als de remanentemagnetisatie (na uitschakeling van het magneetveld) vaneen poederstaal afzonderlijk gemeten in functie vantoenemende magneetvelden en worden aldus demagnetische hysteresisparameters op snelle wijzeverkregen. Met deze hysteresisparameters kan men demagnetische toestand van de mineralen bepalen en dusde betrouwbaarheid van paleo- en archeomagnetischeresultaten aanzienlijk verhogen.

Fin 2002, on constatait qu'il y avait des problèmestechniques à bord de MSG -1. Ces problèmes avaientpour conséquence qu'il n'était pas possible d'envoyerdirectement les données détaillées de MSG -1 auxutilisateurs. EUMETSAT a donc décidé de diffuser lesdonnées via un service commercial pour des émissionsdigitales via satellite. La station de réception de l'IRM aété adaptée à cette nouvelle situation et les images deMSG -1 en phase de test ont été reçues régulièrement etont pu être traitées correctement.

La toute première réception des images de MSG SEVIRIà l'IRM a eu lieu le 28 juillet 2003. Depuis le 15 novembre2003, nous recevons les images plus ou moins encontinu. Cela nous a permis de tester et de valider lesegment sol pour le traitement des images, sur based'images réelles. Le traitement complet des donnéesGERB et SEVIRI en vue de déduire les flux d'énergie ausommet de l'atmosphère s'effectue de façon routinièredepuis le 19 décembre 2003. Les données sontdisponibles en temps quasi-réel via la page web http://gerb.oma.be.

2.3.1.3 Magnétisme environnemental

Les mesures de l'aimantation rémanente des roches quinous renseignent sur les propriétés du champgéomagnétique dans le passé seront améliorées par unerévision du magnétomètre cryogénique, installé au Centrede Physique du Globe de l'IRM à Dourbes, dans le cadred'un projet Lotto. Dans une première phase, unéquipement permettant la mesure des paramètresd'hystérésis d'échantillons de roches a été installé et misen service (Figure 2.9). Cette nouvelle technique mesureséparément l'aimantation induite (en présence d'unchamp magnétique) et l'aimantation rémanente (aprèssuppression du champ magnétique) d'un échantillon depoudre dans des champs magnétiques croissants etfournit rapidement les paramètres d'hystérésismagnétiques. Ces paramètres permettent de déterminerl'état magnétique des minéraux et ainsi d'améliorernettement la fiabilité des résultats paléo- etarchéomagnétiques.

Page 48: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 38 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figure 2.9. Spectromètre Coercivity, J-mètre pour déterminer lesparamètres d'hystérésis magnétiques des roches

2.3.1.4 Observations géomagnétiques

Veille Magnétique Mondiale

Pour une navigation sûre dans les airs et sur mer, il estimportant de pouvoir utiliser le compas magnétique : c'estencore le système d'orientation spatiale le plus fiable enservice sur les bateaux et les avions. Pour atteindre unenavigation précise, il est nécessaire de connaître ladéclinaison magnétique sur l'entièreté du globe terrestre.La Veille Magnétique Mondiale vise à améliorersubstantiellement cette connaissance, surtout dans lesrégions du globe où elle fait défaut et les pays où lesobservations magnétiques laissent à désirer. Unindicateur de qualité d'un observatoire magnétique est lacertification INTERMAGNET (International Real-timeMagnetic Observatory Network). Celle-ci garantit unequalité de l'observation en termes de bruit de mesure etde précision des standards et la mise à disposition desdonnées endéans les 72 heures via internet.

Le projet CRENEGON (Creation of a Renewed Networkof Basic Geomagnetic Observatories of NIS countries),une action d'infrastructure financée par INTAS, était actifen 2003 et continuera jusqu'en avril 2004. Lesobservatoires de l'ex URSS à Irkutsk, Almaty,Novosibirsk et Ekaterinburg ont été complètement remisà niveau, par un renouvellement de l'instrumentation et duhardware et software informatique. Pour cela deux visitesd'inspection, de coordination, de calibration et deformation ont été réalisées à Ekaterinburg et Irkutsk. Cestravaux ont eu les premiers résultats : les transmissionsen temps quasi réel des données de Irkutsk, Almaty etNovosibirsk vers INTERMAGNET étaient une réalité fin2003.

Figuur 2.9. Coercivity spectrometer, J-meter voor het bepalen vanmagnetische hysteresisparameters van gesteenten.

2.3.1.4 Geomagnetische waarnemingen

Magnetische Wereldwake

Voor een betrouwbare navigatie in de lucht en op zee, ishet belangrijk het magnetisch kompas te kunnengebruiken: het is nog altijd het meest betrouwbaresysteem voor ruimtelijke oriëntatie dat gebruikt wordt opschepen en vliegtuigen. Om een precieze navigatie tebekomen is het noodzakelijk de magnetische declinatie tekennen over de hele aardbol. De MagnetischeWereldwake streeft ernaar deze kennis aanzienlijk teverbeteren, voornamelijk in die streken op aarde waar zeontbreekt of waar de magnetische waarnemingen tewensen overlaten. Een kwaliteitsindicator van eenmagnetisch observatorium is het certificaatINTERMAGNET (International Real-time MagneticObservatory Network). Deze verzekert een kwaliteit vande waarnemingen in termen van de meetruis, denauwkeurigheid van standaarden en het ter beschikkingstellen van gegevens binnen de 72 uur via Internet.

Het project CRENEGON (Creation of a Renewed Networkof Basic Geomagnetic Observatories of NIS countries),een infrastructuur-actie gefinancierd door INTAS, wasactief in 2003 en zal voortduren tot april 2004. Deobservatoria van de voormalige USSR in Irkutsk, Almaty,Novosibirsk en Ekaterinburg werden opgewaardeerd dooreen vernieuwing van hun apparatuur en van deinformatica-software en hardware. Hiervoor werden tweebezoeken volbracht aan Ekaterinburg en Irkutsk waarbijde klemtoon lag op inspectie, coördinatie, ijking enopleiding. Deze bezoeken leveren nu hun eersteresultaten op: de transmissie in quasi reële tijd van de

Page 49: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 39 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

gegevens van Irkutsk, Almaty en Novosibirsk naarINTERMAGNET wordt uitgevoerd sinds eind 2003.

In Latijns-Amerika en Azië zijn er uitgestrekte gebiedenwaar recente en betrouwbare geomagnetische informatieontbreekt. Dank zij de bezoeken aan het GeofysischCentrum van het KMI te Dourbes door wetenschappersvan de observatoria van Huancayo (Peru) en Teoloyucan(Mexico), hebben deze twee observatoria hun certificaatontvangen voor hun deelname aan INTERMAGNET. Hetobservatorium van Tuntungan (Sumatra) werd uitgerustmet een declinatie-inclinatie theodoliet en is op goedeweg naar modernisering.

Een project "On Establishing a Magnetic Observatory onthe Territory of the Republic of Macedonia" werd gestartom aan de vraag van de Voormalige JoegoslavischeRepubliek Macedonië tegemoet te komen voor de bouwvan een magnetisch observatorium. De keuze voor eensite voor het Observatorium viel op de berg Plaskovitsa.De apparatuur werd bijeengebracht en het station is zogoed als volledig. De sensoren worden gedeeltelijk terplaatse vervaardigd. Een magnetische opmeting van hetland werd eveneens gerealiseerd: 15 repetitiestationswerden opgericht en het geomagnetisch veld er gemeten.

Het project "Geomagnetic measurements and qualitystandards" heeft een financiering ontvangen viaTEMPUS, een programma van de EU dat Opleiding- enCultuurprojecten steunt. In het bijzonder verzorgt ditprogramma de opleiding van waarnemers en deverwerving van bijkomende uitrusting.

2.3.1.5 Ionosferische profielen

De ruimtemeteorologie (Space Weather) is een nieuwediscipline die gecreëerd werd in het begin van de jarennegentig om de invloed van fysische processen,afkomstig van de zon, op de menselijke activiteiten opaarde of in de ruimte beter te begrijpen en de effectenervan te voorspellen.

Het KMI heeft deelgenomen aan het pilootproject "SIDCPilot Project for Space Weather Applications", gelanceerddoor de ESA (European Space Agency). Dit project isgericht op een dienst voor gebruikers en impliceert eensamenwerking tussen de drie instituten van de PoolRuimte (KMI, KSB-Koninklijke Sterrenwacht van Belgiëen BIRA-Belgisch Instituut voor Ruimte Aëronomie).Meer specifiek houdt de bijdrage van het KMI en van deKSB in dat er een platform wordt ontwikkeld, dat streeftnaar:

• de uitwerking van een informatiesysteem, in reële tijdvoor de GPS-gebruiker (Global Positioning System),aangaande de fout in de positionering te wijten aanionosferische storingen;

En Amérique latine et en Asie, de grandes étendues sontdépourvues d'information géomagnétique récente etfiable. Grâce à des visites de travail au Centre dePhysique du Globe de l'IRM à Dourbes des scientifiquesdes observatoires de Huancayo (Peru) et de Teoloyucan(Mexique), ces deux observatoires ont obtenu leurcertification pour la participation à INTERMAGNET.L'observatoire de Tuntungan (Sumatra) a été équipé d'unthéodolite de déclinaison et d'inclinaison et est en bonnevoie de modernisation.

Un projet " On establishing a Magnetic Observatory on theTerritory of the Republic of Macedonia " a été mis sur piedpour répondre à une demande d'aide de l'AncienneRépublique Yougoslave de Macédoine pour s'équiperd'un observatoire magnétique. La sélection du site del'observatoire a déjà été opérée : le Mont Plaskovitsa.L'instrumentation a été assemblée et est en bonne voiede finition. Les capteurs sont partiellement réalisés surplace. Un levé magnétique du pays a également étéréalisé: 15 stations de répétition ont été établies et lechamp y a été mesuré.

Le projet " Geomagnetic measurements and qualitystandards " a reçu un financement via TEMPUS, unprogramme de l'UE qui supporte des projets d'Educationet de Culture. Il permet notamment la formation desobservateurs et l'acquisition d'équipementssupplémentaires.

2.3.1.5 Profils ionosphériques

La météorologie de l'espace (Space Weather) est unenouvelle discipline qui a été créée au début des années90 pour mieux comprendre l'impact des processusphysiques émanant du soleil sur les activités humainessur terre ou dans l'espace et d'en prédire les effets.

L'IRM a participé au projet pilote " SIDC Pilot Project forSpace Weather applications " qui a été lancé par l'AgenceSpatiale Européenne (ESA). Ce projet est orienté vers unservice aux utilisateurs et implique la collaboration destrois institutions IRM, ORB (Observatoire Royal deBelgique), et IAS (Institut d'Aéronomie Spatiale deBelgique) du Groupement Espace. Plus particulièrement,la contribution de l’IRM et de l’ORB consiste à développerune plate-forme visant :

• à élaborer un système d'information, en temps réel, del'utilisateur du GPS (Global Positioning System) ausujet de l'erreur de positionnement due auxperturbations ionosphériques ;

Page 50: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 40 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

• à faire des prévisions de l'erreur de positionnementpour les 24 heures à venir.

Depuis le commencement de ce projet au 1er avril 2003,les tâches suivantes ont été accomplies avec succès:

• calcul en temps quasi-réel du contenu électronique del'ionosphère (IEC) à partir des mesures de la digisondeinstallée à Dourbes pour la validation du contenuélectronique total de l’ionosphère (TEC) obtenu par lesystème de positionnement global (GPS);

• transfert automatique des mesures de la digisonde àpartir de Dourbes. Ces données sont automatiquementtraitées et fournies chaque heure à l'ORB. Pour lerayonnement cosmique, un nouveau logiciel quiprocède aux enregistrements séparément des valeursminutes et de dix minutes est utilisé;

• étude de la corrélation entre la variabilitéionosphérique et l'activité géomagnétique pour lesannées 2000, 2001 et 2002. Cette étude montre quelorsque les indices géomagnétiques K (de Dourbes) etKp (indice planétaire) sont supérieurs ou égaux à 7alors la corrélation est de 100%.

Le projet visant la mise en oeuvre et l’exploitation d’unestation de réception au CPG pour l’étude de la couche Da été terminé avec succès. Le système de sondage etl'acquisition des données numériques se fait maintenanten temps réel pour la constitution d’une base de donnéesqui permettra l’analyse du comportement saisonnier decette couche.

Gestion des connaissances

Dans le cadre de la gestion des connaissances, uneméthode simple qui consiste à faire des impressionsd'écran a été établie pour laisser des traces dedépouillements des phénomènes ionosphériquesexceptionnels rencontrés, comme exemples pour laformation du personnel dans l'avenir.

Pour sauvegarder le patrimoine de données numériques,les données anciennes de la digisonde et desrayonnements cosmiques sont transférées sur CD-ROM.Ils sont disponibles maintenant pour la digisonde depuis1994 et pour la période de 2001 jusqu'à juin 2002 pour lesrayonnements cosmiques.

2.3.2 Augmenter la fiabilité

2.3.2.1 Les réseaux d'observation

Un souci permanent lors de la construction du réseau destations météorologiques automatiques est la qualité desmesures et leur comparabilité avec les mesuresmanuelles. Ce dernier aspect est particulièrementimportant pour l'homogénéité des séries de mesures

• het opstellen van voorspellingen van de fout in depositionering voor de komende 24 uur.

Sinds het begin van dit project op 1 april 2003 zijn devolgende taken met succes verwezenlijkt:

• berekening in quasi reële tijd van de elektronischeinhoud van de ionosfeer (IEC) uitgaande van demetingen met de digisonde, geïnstalleerd te Dourbesvoor de validatie van de totaal elektronische inhoudvan de ionosfeer (TEC) verkregen door het systeemvoor globale positionering (GPS);

• automatische transfer van de metingen van dedigisonde vanuit Dourbes. Deze gegevens wordenautomatisch behandeld en elk uur overgedragen aande KSB. Voor de kosmische straling wordt een nieuwesoftware gebruikt die leidt naar aparte registraties vande waarden per minuut en om de tien minuten;

• studie van de correlatie tussen de ionosferischevariabiliteit en de geomagnetische activiteit voor dejaren 2000, 2001 en 2002. Deze studie toont aan datwanneer de geomagnetische indices K (van Dourbes)en Kp (planetaire) hoger of gelijk zijn aan 7, decorrelatie 100% is.

Het project met tot doel de realisatie en de exploitatie vaneen ontvangststation in het CPG voor de studie van het Dgebied werd met succes beëindigd. De peilingen en deverwerving van numerieke gegevens gebeurt nu in reëletijd voor de samenstelling van een databank die deontleding van het seizoensgebonden gedrag van dezelaag zal toelaten.

Kennisbeheer

De uitwerkingen van merkwaardige ionosferischeverschijnselen worden door een eenvoudige printscreenbewaard, nuttig voor de personeelsvorming in detoekomst.

Om de bewaring van de numerieke gegevens teverzekeren, worden de oude gegevensbestanden van dedigisonde en van de kosmische straling op CD-ROMgeplaatst. Deze gegevens zijn beschikbaar voor dedigisonde vanaf 1994 en voor de kosmische straling voorde periode 2001 t.e.m. juni 2002.

2.3.2 Verhogen van de betrouwbaarheid

2.3.2.1 Meetnetten

Een voortdurende bekommernis bij de uitbouw van hetnetwerk van automatische weerstations is de kwaliteit vande metingen en de vergelijkbaarheid met manuelemetingen. Dit laatste aspect is in het bijzonder belangrijkvoor de homogeniteit van klimatologische tijdreeksen. Te

Page 51: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 41 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Ukkel werden systematische verschillen vastgesteldtussen de maximale temperaturen die manueel enautomatisch gemeten worden. Om uitsluitsel te kunnengeven over de mogelijke invloed van het verschil in locatievan deze metingen werd begonnen met de bouw van eentweede automatisch station van beperkte omvang, vlakbijde plaats waar de manuele metingen gebeuren.

Het COMPAC-project (Vergelijking van de metingen vanhet automatisch station en van de klassiekeklimatologische metingen te Ukkel), gelanceerd midden2002, werd voortgezet tot eind 2003. Dit project vond zijnbelangrijkste motivatie in het rationaliseren envereenvoudigen van de klimatologische waarnemingendie sinds meer dan een eeuw uitgevoerd worden in Ukkel,door zo optimaal mogelijk de metingen te exploiteren vande automatische stations die sinds enkele jaren door hetKMI ontwikkeld worden. Het is belangrijk dat deverandering in de procedure voor de metingen zo weinigmogelijk, of op een gekende manier, de lange reeksenklimatologische metingen beïnvloedt die beschikbaar zijnvoor de site te Ukkel. Deze voorwaarde is essentieel omde heterogeniteiten in deze tijdreeksen tot een minimumte beperken, zodat de tijdreeksen kunnen gebruiktworden in het kader van studies betreffendeklimaatsveranderingen.

De analyse van de vergelijkingen tussen de klassiekemetingen (in het klimatologisch park) en automatischemetingen (in het nabije synoptisch park) voor de periodenovember 2001 tot oktober 2003 leidt tot conclusies dieafhankelijk zijn van de onderzochte parameter. Bij gebrekaan ruimte onderzoeken we hier enkel de verkregenresultaten voor de temperatuur op maandelijkse ofjaarlijkse schaal.

Wat de minimumtemperatuur betreft zijn de maandelijkseverschillen bijna nihil en over de laatste twaalf maandenhebben ze ongeveer dezelfde nauwkeurigheid (0,1 °C)als de klassieke metingen uitgevoerd met behulp van eenminimumthermometer. Daartegenover zijn de verschillenvoor de maximumtemperatuur systematisch en significant(gemiddeld 0,4 °C voor de laatste twaalf maanden) vanuitklimatologisch standpunt. Tezelfdertijd toont degemiddeld temperatuur een gemiddelde afwijking vanongeveer 0,2 °C voor dezelfde periode, wat eveneenssignificant is op lange termijn. Een seizoensgebondeneffect is duidelijk waarneembaar: niet alleen in degemiddelde verschillen voor de minimale en gemiddeldetemperatuur, maar ook in de dagelijkse cyclus van dezeverschillen.

2.3.2.2 IJklaboratorium

In 2003 hebben we in het kader van de accreditatie vanhet ijklaboratorium de procedures ontwikkeld die in detailde organisatorische processen van het laboratoriumbeschrijven. Ze worden op dit moment afgewerkt metdocumenten die opgesteld werden conform de

climatologiques. A Uccle, des différences systématiquesont été observées entre les températures maximalesmesurées manuellement ou automatiquement. Pourexclure l'influence éventuelle due à la différence delocalisation de ces mesures, on a entamé la constructiond'une deuxième station automatique de faible envergure,tout près de l'endroit où sont effectuées les mesuresmanuelles.

Le projet COMPAC (Comparaison des mesures de lastation automatique et des mesures climatologiquesclassiques à Uccle), lancé mi-2002, s'est poursuivijusqu'à la fin 2003. Sa motivation principale réside dans lesouhait de rationaliser et simplifier les observationsclimatologiques effectuées à Uccle depuis plus d'un siècleen exploitant au mieux les mesures des stationsautomatiques développées par l'IRM depuis quelquesannées. Cependant, il est important que le changementde procédure de mesures affecte le moins possible, oud'une manière connue, les longues séries de mesuresclimatologiques disponibles pour le site de Uccle. Cettecondition est essentielle pour garantir le minimumd'hétérogénéités dans ces séries et permettre leurutilisation dans le cadre de la détection des changementsclimatiques.

L'analyse des comparaisons entre les mesuresclassiques (dans le parc climatologique) et automatiques(dans le parc synoptique proche) sur la période novembre2001 - octobre 2003 conduit à des conclusions quidépendent du paramètre examiné. Faute de place, nousn'examinerons ici que les résultats obtenus pour latempérature aux échelles mensuelle ou annuelle.

Pour la température minimale, les différences mensuellessont très faibles et, en moyenne sur les douze derniersmois, de l'ordre de la précision (0,1 °C) des mesuresclassiques effectuées à l'aide d'un thermomètre à minima.Par contre, les différences pour la température maximalesont systématiques et significatives (0,4 °C en moyennesur les douze derniers mois) du point de vueclimatologique. En parallèle, la température moyennemontre un écart moyen d'environ 0,2 °C sur la mêmepériode, ce qui est également significatif à long terme. Uneffet saisonnier est clairement perceptible non seulementdans les différences moyennes pour les températuresminimale et moyenne, mais également dans le cyclejournalier de ces différences.

2.3.2.2 Laboratoire d'étalonnage

En 2003, dans le cadre de l'accréditation du laboratoired'étalonnage, nous avons développé les procéduresdécrivant en détail les processus organisationnels dulaboratoire. Elles sont actuellement finalisées par desdocuments réalisés en conformité avec les prescriptions

Page 52: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 42 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

de la procédure d'élaboration des documents qualité.Bien que moins urgentes, certaines procéduresspécifiques de maîtrise de la qualité ont été égalemententamées.

L'aspect technique a été poursuivi par quelques essais enlaboratoire, en vue d'estimer des erreurs de répétabilité etde lecture.

Au laboratoire, le travail a consisté notamment au suivi denos références par des étalonnages accrédités, àeffectuer régulièrement des vérifications des dérives, àentretenir les équipements, ainsi qu'à réaliser lesétalonnages habituels en température, humidité relativeet pression.

2.3.2.3 Observations d'ozone

En mai 2003, les deux spectrophotomètres Brewer del'IRM ont été comparés avec l'instrument standarditinérant. Cet instrument est étalonné selon le standardmondial qui consiste en trois spectrophotomètres Brewerde l'Institut Météorologique du Canada. Outre un contrôleen profondeur du bon fonctionnement des instruments, denouvelles constantes d'étalonnage ont été enregistréespour la mesure de l'ozone. Grâce à ces nouvellesconstantes, l'analogie entre les deux spectrophotomètresBrewer, telle qu'on peut l'observer à la Figure 2.10, est enmoyenne inférieure à 2% et répond donc à la précisionattendue, imposée par le fabriquant.

Figure 2.10. Différences exprimées en pourcentage entre le observationsdirectes du soleil individuelles réalisées à l'aide des spectrophotomètres016 et 178 à Uccle. La ligne rouge représente la moyenne mensuellemobile et la ligne bleue la moyenne mobile annuelle.

voorschriften van de procedure betreffende de opstellingvan kwaliteitsdocumenten. Hoewel ze minder dringendwaren, werden enkele specifieke procedures aangaandekwaliteitsbeheer ook aangepakt.

Het technisch aspect werd verder gezet via enkelelaboratoriumproeven om de reproduceerbaarheid en deaflezingsfouten in te schatten.

In het laboratorium bestond het werk voornamelijk uit deopvolging van onze referenties door geaccrediteerdeijkingen, uit de regelmatige verificatie van drift, uit hetonderhoud van de apparatuur en uit de realisatie van degewone ijkingen van de temperatuur, relatievevochtigheid en druk.

2.3.2.3 Ozonwaarnemingen

In mei 2003 werden de twee Brewer spectrofotometersvan het KMI vergeleken met het mobielstandaardinstrument. Dit instrument wordt geijkt met dewereldstandaard, die bestaat uit drie Brewerspectrofotometers van het Meteorologische Dienst vanCanada. Naast een grondige controle van de goedewerking van de instrumenten werden nieuweijkconstanten vastgelegd voor de bepaling van ozon. Metdeze nieuwe constanten is de overeenkomst tussen beideBrewer spectrofotometers, zoals te zien is op Figuur 2.10,gemiddeld kleiner dan 2% en dus binnen denauwkeurigheid opgegeven door de fabrikant.

Figuur 2.10. Procentuele verschillen tussen individuele directezonwaarnemingen met Brewer spectrofotometers 016 en 178 te Ukkel. Derode lijn geeft is een glijdend maandgemiddelde, de blauwe een glijdendjaargemiddelde.

Page 53: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 43 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Na de herberekening van de Brewer ozongegevens werdook geverifieerd of deze nog steeds coherent zijn metdeze van de Dobson spectrofotometer.

De resultaten van de metingen van de dikte van deozonlaag kunnen geraadpleegd worden op internet (http://www.meteo.be/nederlands/index.php?menu=Menu1_3_4).

2.3.2.4 Radiopeilingen

Om budgettaire redenen werden met ingang van 1november 2003 de routine radiopeilingen van 00h en 12hUTC te Ukkel stopgezet. Onze contractueleverplichtingen in het kader van EUMETNET zullen verdernageleefd worden.

2.3.2.5 Teledetectie

De computer voor het bewerken van de radarproductenwerd geüpgraded. Van alle data wordt een back-upbewaard op harde schijf en op tapes.

Er werd een waarschuwingssysteem via SMS ontwikkeldom te verwittigen als de radarproducten niet meerautomatisch worden aangemaakt. Anderzijds werd ookeen web-interface gerealiseerd voor de monitoring enbesturing van de weerradar. Dit systeem werkt naarbehoren en maakt de meeste tussenkomsten ter plaatseoverbodig.

De kwaliteit van de radarbeelden werd verbeterd door hetgebruik van een correctiemethode van permanentegrondecho's en door het in werking stellen van deDoppler-filtering.

De validatie van neerslaggegevens werd voortgezet. Deprocedure is gebaseerd op de vergelijking tussenmaandelijkse neerslaghoeveelheden geschat door deradar en de hoeveelheden waargenomen in de stationsvan het klimatologisch netwerk. Het KMI werd ook belastdoor de Dienst voor Hydrologische Studies van het WaalsGewest (MET/SETHY) om een procedure op te stellenvoor de validatie en de aanpassing van de radargegevensop basis van de vergelijking met de dagelijkse en uurlijksegegevens van hun automatisch netwerk vanpluviometers.

De kwaliteitscontrole van de radargegevens vormt eenbijdrage tot de COST 717-actie, getiteld "Use of radarobservations in hydrological and numerical weatherprediction models". Daarnaast werd in samenwerking methet KNMI (Nederland) een studie uitgevoerd, met als doelde kwaliteit van de driedimensionalereflectiviteitsmetingen en van bepaalde afgeleideproducten te evalueren. De eerste resultaten tonen dat deradar goed de onweercellen kan lokaliseren en hunverticale omvang correct kan inschatten. Figuur 2.11

Après avoir recalculé les données d'ozone duspectrophotomètre Brewer, on a également vérifié si ellesétaient toujours cohérentes avec celles duspectrophotomètre Dobson.

Les résultats des mesures de l'épaisseur de la couched'ozone peuvent être consultés à l'Internet ((http://www.meteo.be/français/index.php?menu=Menu1_3_4).

2.3.2.4 Radiosondages

Pour des raisons budgétaires, les radiosondages deroutine à Uccle de 00h et 12h ont dû être arrêtés à partirdu 1er novembre 2003. Nos obligations contractuellesdans le cadre d'EUMETNET continueront à êtrerespectées.

2.3.2.5 Télédétection

L'ordinateur pour le traitement des produits du radar a étémis à jour. Un back-up de toutes les données a été réalisésur disque dur et sur bandes magnétiques.

Un système d'avertissement via SMS a été développéafin d'avertir si les produits du radar n'étaient plus réalisésautomatiquement. D'autre part, une interface web aégalement été réalisée pour la surveillance et lacommande à distance du radar météorologique. Cesystème fonctionne à merveille et rend la plupart desinterventions sur place inutiles.

La qualité des images radar a été améliorée parl'utilisation d'une méthode de correction des échos du solpermanents et par la mise en œuvre d'un filtrage Doppler.

La validation des données de précipitations a étépoursuivie. La procédure est basée sur la comparaisondes cumuls mensuels estimés par le radar et les cumulsobservés aux stations du réseau climatologique. L'IRM aégalement été chargé par le Service d'ÉtudesHydrologiques de la Région Wallonne (MET/SETHY) demettre en place une procédure de validation etd'ajustement des données radar sur base de lacomparaison avec les données quotidiennes et horairesde leur réseau automatique de pluviomètres.

Le contrôle de qualité des données radar constitue unecontribution à l'Action COST 717 intitulée " Use of radarobservations in hydrological and numerical weatherprediction models ". D'autre part, une étude visant àévaluer la qualité des données volumiques de réflectivitéet de certains produits dérivés a été menée encollaboration avec le KNMI (Koninklijk NederlandsMeteorologisch Instituut - Pays-Bas). Les premiersrésultats montrent la capacité du radar à bien localiser lescellules orageuses et à estimer correctement leurextension verticale. La Figure 2.11 représente une coupeverticale de l'atmosphère s'étendant de De Bilt à

Page 54: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 44 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Wideumont, extraite des données volumiques du radar deWideumont. Trois cellules orageuses sont présentesentre les deux radars. La comparaison avec la mêmecoupe verticale extraite des données du radar de Biltmontre un très bon accord.

Figure 2.11. Coupe verticale de l’atmosphère s’étendant de Wideumonten Belgique à De Bilt aux Pays-Bas, vue par les radars de Wideumont (enhaut) et de De Bilt (en bas). La distance entre les 2 radars est de 244km.Il s’agit de la situation du 30 juillet 2003 vers 15h15 UTC (CoordinatedUniversal Time). Trois cellules orageuses sont observées entre les deuxradars.

2.3.2.6 Magnétisme environnemental

L'étude des changements du climat dans le passé surbase des indicateurs climatiques dans les sédimentsnécessite une échelle de temps. Pour de longuespériodes on obtient des marqueurs de temps encomparant les inversions du champ géomagnétiqueenregistrées dans les sédiments avec l'échelle connue detemps des changements de la polarité du champ.

En 1991, l‘IRM attirait l'attention sur l'incohérence del'enregistrement de la dernière inversion du champmagnétique connue avec certitude (l'inversion Matuyama/Brunhes il y a 790.000 ans) dans les sédiments. Cette

geeft een verticale doorsnede weer van de atmosfeer diezich uitstrekt van De Bilt tot Wideumont, genomen uit dedriedimensionale gegevens van de radar van Wideumont.Tussen de twee radars zijn drie onweerscellen aanwezig.De vergelijking met dezelfde verticale doorsnede, afgeleiduit de gegevens van de radar van De Bilt, laat een zeergoede overeenkomst zien.

Figuur 2.11. Verticale doorsnede van de atmosfeer die zich uitstrekt vanWideumont in België tot De Bilt in Nederland, vastgesteld door de radar teWideumont (boven) en deze van De Bilt (onder). De afstand tussen detwee radars bedraagt 244 km. Het betreft hier de situatie van 30 juli 2003omstreeks 15h15 UTC. Tussen de twee radars worden 3 onweerscellenwaargenomen.

2.3.2.6 Omgevingsmagnetisme

De studie van de klimaatsveranderingen in het verledenop basis van klimatologische indicatoren in sedimentenvereist een tijdschaal. Voor lange periodes wordt dezebekomen door de geomagnetische veldomkeringen,geregistreerd in de sedimenten, te vergelijken met degekende tijdschaal van de veranderingen in develdpolariteit.

In 1991 vestigde het KMI de aandacht op de incoherentiein de registratie van de laatste met zekerheid gekendemagnetische veldomkering (de Matuyama/Brunhesinversie 790.000 jaren geleden) in sedimenten. Deze

Page 55: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 45 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

omkering werd geregistreerd tijdens een glaciale periodein continentale windafzettingen, terwijl ze zich situeert ineen interglaciale periode in diepzee sedimenten. Dit steltde betrouwbaarheid van windafzettingen voor de studievan de fijnstructuur van het paleomagnetische veld en inhet bijzonder van het overgangsveld tijdens een inversiein vraag. Deze hypothese werd getoetst door eendetailstudie in het kader van een onderzoeksproject vanPOD Wetenschapsbeleid: "Betrouwbaarheid enpalaeoklimatologische betekenis van palaeomagnetischeen gesteentemagnetische registraties in continentaleafzettingen" van twee parallelle profielen van het ChineseLoess Plateau, waarin de Matuyama/Brunhes (M/B)overgang geregistreerd werd. Dit onderzoek bevestigdedat de M/B grens opgetekend werd in een eenheid dieovereenstemt met een koude periode, en dat hetovergangsveld schijnbaar gekenmerkt wordt door talrijkeinversies maar dat tevens intermediairepaleomagnetische poolposities optreden.

Talrijke bouwwerven doen gebakken materialen die hetoude geomagnetisch veld geregistreerd hebben,voorgoed verdwijnen. Om dit verlies aan informatie tegente gaan, is een Europees netwerk opgericht: AARCH(Archaeomagnetic Applications for the Rescue of CulturalHeritage) dat 12 laboratoria uit 9 landen, waaronderBelgië, groepeert. In dit kader wordt de nauwkeurigheidvan archeomagnetiche dateringen van gebakkenmaterialen op basis van de huidige kennis van deseculaire verandering (SV) van de richting van hetpaleomagnetische veld onderzocht en standaard SV-curven voor België opgesteld. Hoewel de meetfout van deremanente magnetisatie van gebakken materialenmeestal verwaarloosbaar is en zelfs indien menaanneemt dat de standaardcurven foutloos zijn, tochkunnen systematische fouten optreden. Een afwijkingtussen de remanente magnetisatie en degeomagnetische veldrichting kan veroorzaakt wordendoor anisotropie (of de richtingsafhankelijkheid) van demagnetisatie of door de breking (refractie) van hetmagneetveld. Belangrijke systematische afwijkingenvastgesteld tijdens een archeomagnetisch onderzoek inde wanden van Middeleeuwse ovens opgegraven inBouvignes-sur-Meuse konden niet verklaard worden dooranisotropie of breking. De afwijkingen moeten eerdertoegeschreven worden aan de afkoelingsgeschiedenis,namelijk aan magnetische wisselwerking van demagnetisatie van de niet volledig afgekoelde gedeeltesvan de oven met het gestoorde veld opgewekt door reedsafgekoelde gedeeltes. De ontdekking van twee andereovens in dezelfde site in 2003, gevolgd door eenstalenopname door de afdeling, zal toelaten dit tebevestigen.

2.3.2.7 Magnetische waarnemingen te Dourbes en Manhay

Het magnetisch observatorium van Dourbes is in 2003officieel lid geworden van INTERMAGNET, met

inversion a été enregistrée pendant une période glaciairedans des dépôts éoliens continentaux, tandis qu'elle sesitue dans une période interglaciaire dans les sédimentsdes mers profondes. Cela met en doute la fiabilité desdépôts éoliens pour l'étude de la structure fine du champmagnétique et en particulier du champ de transitionpendant une inversion. Cette hypothèse a été testée parune étude détaillée dans le cadre d'un projet de rechercheSPP: "La fidélité et la signification palaeoclimatique desenregistrements palaeomagnétiques et magnétiques deroches dans les dépôts continentaux" de deux profilsparallèles dans le Plateau de Loess en Chine, où latransition Matuyama/Brunhes (M/B) a été enregistrée.Cette recherche confirme que la limite M/B se trouve dansune unité correspondant à une période froide, et que lechamp de transition se caractérise apparemment par demultiples inversions mais aussi par la présence depositions intermédiaires des pôles palaeomagnétiques.

De nombreux chantiers de construction font disparaîtreirrémédiablement des terres cuites qui ont enregistré lechamp ancien. Pour éviter cette perte d'information unréseau européen de formation AARCH (ArchaeomagneticApplications for the Rescue of Cultural Heritage) a étécréé, regroupant 12 laboratoires de 9 pays européensdont la Belgique.

Dans ce cadre on examine l'exactitude de la datationarchéomagnétique de matériaux cuits à partir de laconnaissance actuelle de la variation séculaire (VS) de ladirection du champ paléomagnétique et on a établi descourbes standard VS pour la Belgique. Bien que leserreurs de mesure de l'aimantation rémanente desmatériaux cuits soient généralement négligeables etmême en admettant que les courbes standards soientcorrectes, des erreurs systématiques peuvent apparaître.Une déviation entre l'aimantation rémanente(enregistreur) et la direction du champ géomagnétiquepeut être causée par l'anisotropie de la rémanence(dépendant de la direction) ou encore par la réfraction duchamp magnétique. Les déviations systématiquesimportantes mises en évidence dans l'étude des parois defours du Moyen Âge fouillés à Bouvignes-sur-Meuse nepeuvent être expliquées ni par l'anisotropie ni par laréfraction. Elles doivent plutôt être attribuées à l'histoiredu refroidissement: c'est-à-dire à des interactionsmagnétiques entre l'aimantation des parties du four nonencore refroidies et le champ perturbé par les parties déjàrefroidies. La découverte de deux autres fours dans lemême site en 2003, suivie d'un échantillonnage,permettra de vérifier cette hypothèse.

2.3.2.7 Observations magnétiques à Dourbes et Manhay

L'observatoire magnétique de Dourbes est officiellementdevenu membre d'INTERMAGNET en 2003, avec effet

Page 56: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 46 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

rétroactif. A ce titre, les données de Dourbes apparaîtrontsur le CD-ROM d'INTERMAGNET à partir de 2002. CeCD contient les données définitives pour chaque minutede l'année d'environ 100 observatoires membres etconstitue un outil très important pour les chercheurs quiétudient le champ géomagnétique. La qualificationINTERMAGNET, résultat d'une mise à niveau del'instrumentation et des techniques de calcul, confirme lavaleur de l'observatoire de Dourbes.

Projet

Le projet international MIGRAN (Magnetic Induction in theGeomagnetic Range) en collaboration avec l'InstitutRusse de Métrologie (VNIIM) vise a rendre lesobservatoires magnétiques les dépositaires des étalonsd'induction magnétique dans la gamme de 20 à 200microTeslas.

2.3.3 A la recherche de nouvelles techniques d'observation

2.3.3.1 Détection de la grêle

Un produit opérationnel de détection en temps réel de lagrêle a été développé et mis à la disposition desprévisionnistes au bureau du temps. Ce produit estgénéré toutes les 15 minutes à partir des donnéesvolumiques récoltées par le radar météorologique deWideumont. L'algorithme d'estimation de la probabilité degrêle est basée sur l'analyse des profils verticaux deréflectivité radar. La Figure 2.12 représente la probabilitéde grêle estimée pour le 8 juin 2003 à 12h temps local. Leradar indique un noyau de forte probabilité de grêle dansle nord de la province du Limbourg. De la grêle aeffectivement été observée à cet endroit comme l'illustreune photo prise à Oostham (Figure 2.13).

terugwerkend effect. Hierdoor zullen de gegevens vanaf2002 van Dourbes op de CD-Rom van INTERMAGNETverschijnen. Deze CD bevat de definitieve gegevens voorelke minuut van het jaar, van ongeveer 100 observatoriadie lid zijn; het vormt aldus een zeer belangrijk hulpmiddelvoor de onderzoekers die het geomagnetisch veldbestuderen. De INTERMAGNET kwalificatie, resultaatvan het op niveau brengen van de apparatuur en derekentechnieken, bevestigt de waarde van hetobservatorium van Dourbes.

Project

Het internationaal project MIGRAN (Magnetic Induction inthe Geomagnetic Range) in samenwerking met hetRussische Instituut voor Metrologie, (VNIIM) heeft tot doelmagnetische observatoria aan te stellen voor de bewaringvan de magnetische inductiestandaard in het gamma van20 tot 200 microTeslas.

2.3.3 Onderzoek naar nieuwe waarnemingstechnieken

2.3.3.1 Hageldetectie

Een operationeel product voor de detectie van hagel inreële tijd werd ontwikkeld en ter beschikking gesteld vande voorspellers in het weerbureau. Dit product wordt omde 15 minuten gegenereerd vanuit de driedimensionalegegevens, verzameld door de meteorologische radar vanWideumont. Het algoritme voor de inschatting van dewaarschijnlijkheid van hagel is gebaseerd op de analysevan verticale profielen van radarreflectiviteit. Figuur 2.12geeft de waarschijnlijkheid weer van hagel op 8 juni 2003om 12 uur plaatselijke tijd. De radar toont een kern, metgrote waarschijnlijkheid van hagel, in het noorden van deprovincie Limburg. Er werd inderdaad hagelwaargenomen op deze plaats, zoals te zien is op de fotogenomen te Oostham (Figuur 2.13).

Page 57: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 47 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figuur 2.12. Geschatte waarschijnlijkheid van hagel voor 8 juni 2003 om12 uur (Belgische tijd), uitgaande van de reflectiviteitsgegevens van demeteorologische radar te Wideumont.

Figuur 2.13. Hagelbollen geobserveerd op 8 juni 2003 omstreeks 12 uurte Oostham in de provincie Limburg. De grootste bollen hebben eendiameter van 4 cm. Foto genomen door de heer Van Caneghem vanOostham.

Figure 2.12. Probabilité de grêle pour le 8 juin 2003 à 12h (heure belge)estimée à partir des données de réflectivité du radar météorologique deWideumont.

Figure 2.13. Grêlons observés le 8 juin 2003 vers 12h à Oostham dans laprovince du Limbourg. Les plus gros grêlons atteignent un diamètre de 4cm. Photo prise par Mr. Van Caneghem de Oostham.

Page 58: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 48 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

2.3.3.2 Magnétisme

Le projet AUTODIF (Automatic Declination and InclinationFluxgate Theodolite) doit déboucher sur un appareilautomatique qui permettra des observations absolues duchamp géomagnétique sans intervention d’opérateurshumains. Le financement de ce projet sera assurépartiellement par le SPP Politique Scientifique. Desprogrès ont été obtenus dans la réalisation des encodeursde rotation optiques non magnétiques et l’intégration deceux-ci avec un moteur piézoélectrique sur l’axe verticaldu prototype. Une démo a été réalisée lors de la réunionINTERMAGNET.

2.3.3.2 Magnetisme

Het project AUTODIF (Automatic Declination andInclination Fluxgate Theodolite) moet uitmonden in eenautomatisch apparaat dat absolute waarnemingen vanhet geomagnetisch veld zonder menselijke tussenkomstzal mogelijk maken. De financiering van dit project zalgedeeltelijk door de POD Wetenschapsbeleid verzekerdworden. Er zijn vorderingen gemaakt in de realisatie vaneen niet-magnetische optische rotatie-encoder en deintegratie daarvan met een piëzoelektrische motor op deverticale as van het prototype van de inklinatie-deklinatietheodoliet. Een demo werd tijdens de INTERMAGNET-vergadering voorgesteld.

Page 59: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 49 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

3.1 Informatieverwerking

Na de transfer van de Oracle databank naar de nieuweserver werd in 2003 verder gewerkt aan de omzetting vande oude toepassingen voor de weerkamer naar hetnieuwe systeem. De voorspeller kan nu via dit systeemalle teksten invoeren, faxen en data via elektronische wegnaar de verschillende klanten versturen en een grootaantal rapporten met waarnemingen bekijken.

Om niet enkel de weerkamer, maar alle afdelingen vanhet KMI aan te zetten om de Oracle databank tegebruiken, werd een meerdaagse cursus SQLgeorganiseerd. Hierbij lag de klemtoon voornamelijk ophet gebruik van de databank in de praktijk. Door middelvan eenvoudige oefeningen konden de deelnemerservaring opdoen met deze programmeertaal.

Een groot aantal nieuwe klanten krijgen nu hun informatievia gegevens vanuit de databank. In de nabije toekomst ishet de bedoeling om alle klanten te bedienen via ditsysteem. Hierdoor worden alle datastromen veeloverzichtelijker en dit zal ongetwijfeld ten goede komenaan de kwaliteit van de dienstverlening. Om de kwaliteitvan de doorgestuurde gegevens te verhogen, werdbegonnen met het ontwerp van een systeem dat zalinstaan voor de kwaliteitscontrole van alle waarnemingen.Momenteel is een beperkt prototype van dit systeemreeds in gebruik, waarbij enkele eenvoudige tests op debinnenkomende synoptische gegevens uitgevoerdworden alvorens ze naar de klanten door te sturen.

3.2 Verkorten van de antwoordtijd voor het leveren van informatie

Het TELECLIM-project (dagelijkse verwerving van degegevens van het klimatologisch netwerk per telefoon)

3.1 Traitement de l'information

Après avoir transféré la banque de données Oracle sur lenouveau serveur, on a poursuivi en 2003 le travail deconversion des anciennes applications pour le bureau dutemps. Le prévisionniste peut maintenant introduire tousses textes sur le nouveau système, envoyer ses fax auxdifférents clients par voie électronique et visualiser ungrand nombre de rapports d'observations.

Pour encourager toutes les sections de l'IRM, et passeulement le bureau du temps, à utiliser la banque dedonnées Oracle, un cours SQL de plusieurs jours a étéorganisé. Via des exercices simples, les participants ontpu se familiariser avec ce langage.

Dès à présent, un grand nombre de nouveaux clientsreçoivent leur information via la banque de données.Dans un avenir proche, tous les clients seront servis parce système. Le flux de données est désormais bien plusfacile à gérer ce qui ne peut qu'accroître la qualité de nosservices. Pour améliorer la qualité des donnéesenvoyées, on a entamé l'ébauche d'un système pour lecontrôle de qualité de toutes les observations. Unprototype limité de ce système est déjà actif. Il effectuequelques tests simples sur les données synoptiquesentrantes avant qu'elles ne soient diffusées à nos clients.

3.2 Réduction du temps de réponse pour fournir l'information

Le projet TELECLIM (c'est à dire l'acquisition quotidiennepar téléphone des données du réseau climatologique) a

Vergemakkelijken van de Toegang tot de Informatie

Faciliter l'Accès à l'Information

Page 60: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 50 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

progressé de manière importante (améliorations à la suitede tests sur des scénarios téléphoniques etenregistrements définitifs des scénarios en français etnéerlandais).

Dans le cadre de ce projet, la version 2 du logiciel decontrôle de qualité prévu pour les donnéesclimatologiques a été développée à la suite del'expérience acquise grâce à l'utilisation opérationnelle dela version 1 du logiciel avec les données quotidiennes duréseau Métagri (50 stations transmettant leurs donnéespar ordinateur).

3.3 Infrastructure informatique

Afin d'optimaliser nos services aux utilisateurs internes, etd'améliorer nos services aux utilisateurs externes,plusieurs serveurs ont été mis à jour en 2003. Lessystèmes plus anciens ont été remplacés par dessystèmes plus performants. Ces activités font partie duprocessus "gestion de l'infrastructure informatique".

Dans le cadre de la gestion de l'infrastructureinformatique commune des trois établissementsscientifiques du Pôle Espace, on a procédé en premierlieu au doublement de la capacité de calcul, de mémoireet de stockage du super calculateur et du serveur defichiers. Cet upgrade permet entre autres de faire tournerla version opérationnelle du modèle numérique Aladinavec une plus grande résolution (tant horizontale queverticale). En outre, en augmentant la largeur de bandede la liaison télécoms entre l'IRM et Météo-France, dansle cadre de l'augmentation de la capacité du RMDCN(Regional Meteorological Data Communication Network)en Europe, la durée de transmission d'une assez grandequantité de données a pu être maintenue à une valeuracceptable.

Plusieurs anciens systèmes utilisés pour le traitement dedonnées et images ou pour des tâches detélécommunications, ont également été remplacés par unnouveau cluster " high availability ". Ce qui a permisd'améliorer la fiabilité de fonctionnement et d'assurer unegestion claire et rationnelle. Le traitement rapide à desfins opérationnelles d'informations supplémentaires enprovenance de différents projets internationaux (MSG,SAF-Climat) est ainsi aussi assuré à l'avenir.

En cas de circonstances météorologiques particulières,les pages web de l'IRM sont tellement consultées qu'onne peut éviter des ralentissements considérables dutemps de réponse, allant même jusqu'au blocage duserveur web. Ces jours-là, le nombre de pages consultéesgrimpe au-delà de 400.000 par jour avec des picsdépassant les 500.000 pages. Afin d'augmenter lavisibilité de l'IRM, la capacité du serveur web a étédoublée. La largeur de bande de la connexion Internet aégalement été augmentée.

heeft een aanzienlijke vooruitgang gemaakt(verbeteringen als resultaat van testen op telefonischescenario's en definitieve opname van scenario's in hetFrans en in het Nederlands).

In het kader van dit project werd versie 2 van de softwarevoor kwaliteitscontrole, voorzien voor de klimatologischegegevens, ontwikkeld. Hierbij werd gebruik gemaakt vande ervaring opgedaan bij het operationeel gebruik vanversie 1 van de software met de dagelijkse gegevens vanhet Métagri-netwerk (50 stations die hun gegevens via decomputer doorgeven).

3.3 Informatica-infrastructuur

Teneinde de dienstverlening aan de interne gebruikers teoptimaliseren en de dienstverlening aan externegebruikers te verbeteren werd in de loop van 2003 eenupgrade van een aantal servers doorgevoerd en werdenoudere systemen vervangen door meer efficiëntesystemen. Deze activiteiten maken deel uit van eenpermanent project "beheer van de informatica-infrastructuur".

In de eerste plaats werd in het kader van het beheer vande gemeenschappelijke informatica-infrastructuur van dedrie wetenschappelijke instellingen van de Pool Ruimte,de rekencapaciteit, de geheugencapaciteit en deopslagruimte van de rekenintensieve server en van de fileserver verdubbeld. Door deze upgrade kan o.a. deoperationele versie van het numeriek weermodel Aladinmet een hogere resolutie (zowel horizontaal als verticaal)uitgevoerd worden. Terzelfder tijd werd, dank zij eengrotere bandbreedte van de telecomverbinding KMI -Météo France in het kader van de verhoging van decapaciteit van het RMDCN (Regional Meteorological DataCommunication Network) in Europa, de transmissietijdvan een aanzienlijk grotere hoeveelheid data binnen eenaanvaardbare limiet gehouden.

Een aantal oudere systemen die gegevens en beeldenverwerkten of die telecommunicatieopdrachtenuitvoerden, werden eveneens vervangen door eennieuwe "high availability" cluster. Dit heeft geleid tot eenverhoogde bedrijfszekerheid en een overzichtelijk enrationeel beheer. De snelle verwerking voor operationeledoeleinden van bijkomende informatie afkomstig vaninternationale projecten (MSG, Climate SAF) wordthierdoor in de toekomst eveneens verzekerd.

Bij bijzondere weersomstandigheden worden dewebpagina's van het KMI dermate geraadpleegd dataanzienlijke vertragingen in het beantwoorden optraden,zelfs met blokkering van de webserver als gevolg. Opdergelijke momenten stijgt het aantal dagelijksgeraadpleegde pagina's boven de 400.000 met piekenboven de 500.000. Om de zichtbaarheid van het KMI teverhogen werd de capaciteit van de webserver

Page 61: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 51 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

verdubbeld. De bandbreedte van de internetverbindingwerd eveneens vergroot.

3.4 Informatietechnologie

In een domein dat zo snel evolueert als dat van deinformatietechnologie, meer bepaald watdocumentbeheer en procedures betreft, moet deintroductie van elk nieuw systeem deel uitmaken van eengoed gedefinieerde strategie die gebaseerd is op dekennis van technologieën, op de ervaring van humanresources en op de adequate hulpmiddelen. Het KMI is erin 2003 in geslaagd deze drie elementen te verenigen.

Door samen te werken met zijn partners van de UniversitéLibre Bruxelles (ULB) en de Vrije Universiteit Brussel(VUB), de universitaire faculteiten van de Notre-Dame dela Paix van Namen en andere wetenschappelijkeinstellingen via het Document management IntegratedSystem for Scientific Organisations (DISSCO) project,heeft het KMI een zeer goede kennis verworven van deinformatietechnologie. Het betrokken personeel heeft eendoorgedreven ervaring opgedaan, in het bijzonder op hetgebied van documentbeheer en elektronischearchivering. Uit hun ervaring heeft niet alleen het KMIvoordeel gehaald, maar ook andere Belgischewetenschappelijke instellingen. Zo heeft de ervaring ophet gebied van de ontwikkeling van vrije software onstoegelaten om internationale projecten te identificeren dieeen aanzienlijk potentieel voor ontwikkeling in zichdragen, en om binnen deze projecten rechtstreeks ofonrechtstreeks samen te werken. Daarna konden dezeuitwisselingen gebruikt worden voor de ontwikkeling vanhet DISSCO-systeem.

3.4.1 Evolutie van het Intranet naar de webapplicaties-server

In 2003 begon de derde fase van het intranetontwikkelingsplan. Vanuit zijn statische toestand isintranet dankzij het Php-hulpmiddel dynamisch gewordenen in de loop van het jaar werd het klaargemaakt om naareen server voor webapplicaties te evolueren met behulpvan een meer performante technologie: J2EE. De servervoor webapplicaties is onontbeerlijk voor de integratie vannieuwe systemen die nieuwe functies aanbrengen.

3.4.2 Geïntegreerd systeem van informa-tiebeheer

Het KMI streeft naar een globale ontwikkelingsstrategiedie rekening houdt met alle systemen, en die zowelcontent management, knowledge management,document management als workflow omvat. Het KMI zietal deze systemen als elementen of subsystemen die deeluitmaken van een geïntegreerd systeem. Indien op kortetermijn de ontwikkeling van bepaalde elementen voorrang

3.4 Technologie de l'information

Dans un domaine aussi évolutif que celui de latechnologie de l'information et notamment en ce quiconcerne la gestion des documents et des processus,l'introduction de tout nouveau système doit faire partied'une stratégie bien définie basée sur la connaissancedes technologies, sur l'expertise des ressourceshumaines et sur les outils adéquats. L'IRM a réussi le paride réunir ces trois éléments en 2003.

En collaborant avec ses partenaires des universités ULB,VUB, des facultés universitaires de Notre-Dame de laPaix à Namur et d'autres institutions scientifiques àtravers le projet Document management IntegratedSystem for Scientific Organisations (DISSCO), l'IRM aacquis une très bonne connaissance des technologies del'information. Ses ressources humaines ont développéune bonne expertise, en particulier dans les domaines dela gestion des documents et de l'archivage électronique.Leur expertise a profité non seulement à l'IRM enparticulier, mais aussi aux autres institutions scientifiquesbelges en général. En guise d'exemple, au niveau dudéveloppement du logiciel libre, l'expertise nous a permisd'identifier des projets internationaux qui possèdent unbon potentiel de développement, d'y collaborer de façondirecte ou indirecte, puis d'utiliser ces échanges pourdévelopper le système DISSCO.

3.4.1 Évolution de l'Intranet vers le Serveur d'Applications Web

En 2003, l'intranet entre dans la troisième phase de sonplan de développement. De l'état statique, il est devenudynamique grâce à l'outil Php et, au cours de l'année, ils'est préparé à évoluer en serveur d'applications webavec l'aide d'une technologie plus performante: J2EE. Leserveur d'applications web est l'élément nécessaire pourl'intégration de nouveaux systèmes apportant denouvelles fonctionnalités.

3.4.2 Système Intégré de Gestion d'Infor-mation

L'IRM vise une stratégie de développement globale entenant compte de tous les systèmes incluant aussi bien lecontent management, le knowledge management, ledocument management et le workflow. L'IRM voit tousces systèmes comme des éléments ou sous-systèmesfaisant partie d'un système intégré. Si, à court terme, ledéveloppement de certains éléments pourrait être

Page 62: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 52 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

favorisé, à long terme tous devraient recevoir les mêmesquantités d'effort et ce pour une meilleure cohésion del'ensemble.

En 2003, l'IRM a acquis certains outils dont l'interfaceworkflow, les modules du content management et leserveur d'applications web.

3.4.3 Projet DISSCO

L'IRM a continué sa collaboration au projet DISSCOfinancé par la Politique Scientifique belge. Rappelonsque ce projet porte sur la recherche et le développementd'un système de gestion des documents et desenregistrements électroniques. Un cahier des chargescontenant les exigences techniques du noyau du systèmeet les besoins des utilisateurs a été produit. Un prototypeutilisant plusieurs éléments du projet du développementlibre Apache-Jakarta-Slide a été conçu, testé et rendufonctionnel sur un environnement Java-Tomcat.

Le projet DISSCO constitue une intéressante plate-formede recherche et de développement. En plus desconnaissances et des expertises qu'il nous apporte, leprojet a permis d'identifier plusieurs risques inhérents àtous projets de ce type. Le risque majeur identifié estcelui du refus de la technologie par l'organisation par peurde voir apparaître en grand jour ses problèmesorganisationnels. Ce risque est peu présent au sein del'IRM.

3.5 Magnétisme: réunion INTERMAG-NET à Dourbes

La réunion INTERMAGNET 2003 a eu lieu à Dourbes du22 au 24 mai 2003. En tout 27 personnes, originaires de11 pays, y ont participé. Cette réunion annuelle du Comitédes Opérations et du Conseil Exécutif d'INTERMAGNETa traité principalement d'un nouveau standardd'acquisition rapide des données du champgéomagnétique. Grâce à une préparation soigneuse, cestandard a pu être fixé définitivement. La réunion étaitaussi importante parce que de nombreux nouveauxjeunes membres ont fait leur entrée dans le management,créant ainsi les conditions favorables à de nouvellesapproches et à l'introduction de nouveaux projets. Ceciest important, au moment où INTERMAGNET va passerla barre des 100 observatoires magnétiques participants.Cet évènement a mobilisé intensément tout le personneldu centre à Dourbes et pour cela a été un grand succès.

zou kunnen krijgen, moet op lange termijn in allesystemen dezelfde hoeveelheid energie gestopt wordenom een betere samenhang van het geheel te verzekeren.

In 2003 heeft het KMI enkele hulpmiddelen verworvenwaaronder workflow-interface, de modules van hetcontent management en de server voor webapplicaties.

3.4.3 DISSCO-project

Het KMI heeft zijn medewerking aan het DISSCO-project,gefinancierd door de POD Wetenschapsbeleid,verdergezet. Ter herinnering: dit project gaat overonderzoek en ontwikkeling van een systeem vandocumentbeheer en elektronische opnames. Er is eenlastenboek opgesteld dat de technische vereisten van dekern van het systeem en de noden van de gebruikersbevat. Een prototype dat verschillende elementengebruikt van het project van de vrije ontwikkeling Apache-Jakarta-Slide werd ontworpen, getest en functioneelgemaakt in een Java-Tomcat omgeving.

Het DISSCO-project vormt een interessant onderzoeks-en ontwikkelingsplatform. Buiten de kennis en expertisedie het ons bijbrengt, heeft het project de identificatie vanverschillende risico's mogelijk gemaakt die inherent zijnaan alle projecten van dit type. Het grootstegeïdentificeerde risico is dat de technologie door deorganisatie geweigerd zou worden uit vrees voormogelijke organisatorische problemen. In het KMI is ditrisico gering.

3.5 Magnetisme: INTERMAGNET-verga-dering te Dourbes

De 2003 Intermagnet-vergadering vond plaats te Dourbesvan 22 tot 24 mei 2003. In totaal hebben 27 personen,afkomstig van 11 landen, hieraan deelgenomen. Dezejaarlijkse vergadering van het Comité Operaties en van deexecutieve raad van INTERMAGNET ging hoofdzakelijkover een nieuwe standaard voor de snelle verwerving vangegevens van het geomagnetisch veld. Dankzij eenzorgvuldige voorbereiding kon deze standaard definitiefvastgelegd worden. De vergadering was eveneensbelangrijk omdat tal van jonge leden hun intrede in hetmanagement hebben gemaakt, en op die manier eengunstig klimaat hebben gecreëerd voor nieuwebenaderingen en voor de introductie van nieuweprojecten. Dit is belangrijk op het moment datINTERMAGNET de grens van 100 deelnemendemagnetische observatoria gaat overschrijden. Ditevenement heeft het personeel van het centrum teDourbes intensief gemobiliseerd en was daarom eengroot succes.

Page 63: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 53 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

4.1 Overheden

Het KMI heeft met de verschillende overheden in ons landsamenwerkingsverbanden afgesloten.

Hydrometeorologische verwachtingen worden door hetOMS (Oceanografisch Meteorologisch Station) inopdracht van het KMI opgesteld ten behoeve van hetVlaams Gewest.

Zowel voor het Vlaams als het Waals Gewest wordt ersamengewerkt in verband met hydrometeorologischefenomenen.

Waarschuwingen worden opgesteld om het BrusselsGewest toe te laten een pollutiebeleid voor de Brusselshoofdstedelijk Gewest te kunnen voeren. Dit product werdin 2003 uitgebreid naar twee plaatsen in het WaalsGewest, Luik en Charleroi.

4.1.1 Waarschuwingen en voorspellingen

Het KMI stelt waarschuwingen op van belang voor deveiligheid voor het crisiscentrum, de regionale en lokaleoverheden en de media.

4.1.1.1 Een grafisch waarschuwingssysteem voor gevaarlijk weer

Wanneer gevaarlijke weersomstandigheden voorspeldworden, b.v. het geval van hevige windstoten, veelneerslag, onweer of gladheid, wordt de bevolking hiervanop de hoogte gebracht via waarschuwingen op dewebsite van het KMI. Deze waarschuwingen stellen een

4.1 Les autorités

L'IRM a conclu un accord de coopération avec lesdifférentes instances officielles de notre pays.

Des prévisions hydrométéorologiques, destinées à laRégion flamande, sont établies, pour le compte de l'IRM,par l'OMS (Oceanografisch Meteorologisch Station).

Aussi bien avec la Région flamande qu'avec la Régionwallonne, un travail de collaboration se crée en rapportavec les phénomènes hydrométéorologiques.

Des avertissements sont émis dans le but de permettre àla Région de Bruxelles Capitale de mener à bien unepolitique en matière de pollution pour le territoire deBruxelles. Ce produit a été élargi depuis à deux localitésde la Région wallonne, Liège et Charleroi.

4.1.1 Avertissements et prévisions

L'IRM met sur pied des avertissements de toute premièreimportance en matière de sécurité pour le Centre deCrise, pour les autorités régionales et locales ainsi quepour les médias.

4.1.1.1 Avertissement graphique en cas de temps dangereux

Lorsque des conditions atmosphériques dangereusessont prévues, comme, par exemple, dans le cas de fortesrafales de vent, de précipitations intenses, d'orage ou deverglas, la population est prévenue via desavertissements placés sur le site Web de l'IRM. Ceux-ci

Diensten en Producten voor de Verschillende Gebruikersgroepen

Services et Produits pour les Différents Groupes d'Utilisateurs

Page 64: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 54 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

présentent une carte de la Belgique sur laquelle lesprovinces sont coloriées suivant le degré de gravité de lasituation attendue.

Le Projet Eumetnet EMMA ( European MultiserviceMeteorological Awareness) souhaite, pour sa part, créerun système d'avertissement graphique analogue pour dessituations météorologiques dangereuses et ce, à l'échelleeuropéenne. Ces avertissements sont collectés par lesinstitutions nationales météorologiques de 15 pays del'Europe de l'Ouest, dont la Belgique. C'est pourquoi, en2003, toute une série d'adaptations et d'extensions ànotre système d'avertissement actuel ont été réalisées.

4.1.1.2 Avertissement pour le transport atmosphérique de la pollution

Le modèle de dispersion de l'IRM fait maintenant enroutine journellement des calculs de transportd’émissions fictives en Belgique, basés sur les plusrécentes prévisions du temps établies d'après lesmodèles de l'ECMWF, de l'ETA et d'ALADIN. Ces calculspeuvent toutefois aussi être faits en temps réel dans lecas d'un véritable accident. Les résultats peuvent êtreconsultés sous une forme graphique, sur le site Web del'IRM et à l'aide d'un mot de passe.

Figure 4.1. En guise d'illustration, voici une présentationgraphique d'un plumet, intégré dans le temps, de polluants, à lasuite d'une émission fictive à Doel. Cette présentation est baséesur les prévisions du modèle ETA. Les flèches représentent lesvecteurs de vent, lesquels sont en couleur rouge dans le plumet.

kaart van België voor waarop de provincies ingekleurdworden al naargelang de ernst van de verwachte situatie.

Het Eumetnet EMMA ( European MultiserviceMeteorological Awareness) project, wil een analooggrafisch waarschuwingssysteem oprichten voorgevaarlijke weersituaties in een groot gebied in Europa.Deze waarschuwingen worden samengebracht door denationale meteorologische instellingen in 15 West-Europese landen, waaronder België. Daarom werden erin 2003 een aantal aanpassingen en uitbreidingen aanons huidige nationale waarschuwingssysteemgerealiseerd.

4.1.1.2 Een waarschuwingssysteem voor atmosferisch transport van verontreiniging

Het dispersiemodel van het KMI maakt dagelijksroutinematige berekeningen van transport van fictievelozingen in België, gebaseerd op de meest recenteweersvoorspellingen berekend met het ECMWF, het ETAen het ALADIN model. Deze berekeningen kunnenevenwel ook in reële tijd aangemaakt worden in geval vaneen reëel ongeval. De resultaten kunnen onder grafischevorm op de website van het KMI geconsulteerd wordenmits paswoord.

Figuur 4.1. Als illustratie wordt een grafische voorstellinggetoond van een tijdsgeïntegreerde pluim van polluenten tengevolge van een fictieve lozing in Doel, gebaseerd op devoorspellingen van het ETA- model. De pijlen stellen dewindvectoren voor, dewelke rood gekleurd worden in de pluim.

Page 65: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 55 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

4.1.1.3 Waarschuwing van ongunstige meteorologische omstandigheden voor de dispersie van polluenten in de grote steden

Sinds 2002, informeert het Koninklijk MeteorologischInstituut het Brussels Gewest, minstens 24 uur vooraf,wanneer er ongunstige meteorologische omstandighedenvoor de dispersie van polluenten wordt voorzien. Dezevoorspelling laat toe aan de autoriteiten, indien zij deinformatie nuttig achten, om deze te verspreiden aan demedia via informatierapporten of alarmberichten gerichtom de bevolking te informeren over de risico's waaraan zezich blootstellen tijdens deze pollutiepieken en hoe zij zichmoeten gedragen om de stedelijke pollutie te beperken.

a) Voorspellingen in de loop van de winter 2003-2004in het Brussels Gewest

De winter 2003-2004 werd gekenmerkt door eenopmerkelijke pollutiepiek in het Brusselse Gewest. Ditvoorval deed zich voor op 9 en 10 december 2003. Devoorspellingen van het ALADIN-model geïnitieerd op 8december om 0 uur UTC, (Figuur 4.2) hebben toegelatenom de zeer ongunstige meteorologische omstandighedenvoor de dispersie van polluenten in het daglicht te stellentijdens deze twee dagen. Het buitengewone karakter vandeze situatie was verbonden met uitzonderlijk zwakkewindsnelheden en met de aanwezigheid van een sterkethermische inversie.

De analyse na deze gebeurtenis liet toe om degegrondheid van deze voorspelling te verifiëren. ZoalsFiguur 4.3 toont, bereiken de uurlijkse concentraties NO2- hoofdzakelijk beïnvloed door de uitlaatgassen vanvoertuigen - hoge waarden. De drempel van 200 µg/m³uurlijks gemiddelde (18 jaarlijkse overschrijdingentoegestaan) werd in vier stations overschreden:Molenbeek (251 µg/m³), Kunst-Wet (309 µg/m³), Haren(217 µg/m³) en Park Meudon (224µg/m³). De bereikteconcentraties NO2 tijdens deze geobserveerde periodevan 9 en 10 december is één van de ergste sinds 1989,vooral op het niveau van de duurtijd van hetpollutievoorval.

Op basis van de door de KMI geleverde voorspellingen enin gemeenschappelijk overleg met IRCELINE(Intergewestelijke Cel Voor het Leefmillieu) en het BIM(Brussels Instituut voor Millieubeheer) hebben deBrusselse autoriteiten beslist om een alarmbericht teverspreiden over de pollutie naar de media toe teneindede bevolking bewust te maken en het gebruik vanvoertuigen te beperken.

b) Toepassing in het Waalse Gewest

Het Waals Gewest wenst op zijn beurt een gelijkaardigeprocedure van piekpollutievoorspellingen te gebruikenvoor de steden Charleroi en Luik teneinde de bevolking tewaarschuwen voor ongunstige omstandigheden van dedispersie van de polluenten en om ze bewust te maken

4.1.1.3 Avertissement de conditions météorologiques défavorables à la dispersion des polluants dans les grandes villes

Depuis 2002, l'IRM informe la Région bruxelloise, aumoins 24 heures à l'avance, lorsque des conditionsmétéorologiques défavorables à la dispersion despolluants sont prévues. Cette prévision permet auxautorités, si elles le jugent utile, de diffuser auprès desmédias un bulletin d'information ou d'alerte visant àinformer la population des risques encourus lors des picsde pollution et des comportements à adopter pour limiterla pollution urbaine.

a) Prévisions au cours de l'hiver 2003-2004 en Régionde Bruxelles-Capitale

L'hiver 2003-2004 fut marqué par un pic de pollutionremarquable en Région bruxelloise. Cet épisode s'estproduit les 9 et 10 décembre 2003. Les prévisions dumodèle ALADIN initialisé le 8 décembre à 0 h TU (Figure4.2) ont permis de mettre en évidence des conditionsmétéorologiques très défavorables à la dispersion despolluants au cours de ces deux journées. Le caractèreexceptionnel de cette situation était lié à des vitesses devent particulièrement faibles et à la présence d'une forteinversion thermique.

L'analyse a posteriori de cet épisode a permis de vérifierla pertinence de cette prévision. Comme le montre laFigure 4.3, les concentrations horaires de NO2 -principalement influencées par les émissions issues desvéhicules - ont atteint des valeurs élevées. Le seuil de 200µg/m³ en moyenne horaire (18 dépassements annuelsautorisés) a été dépassé à quatre stations : Molenbeek(251 µg/m³), Arts-Loi (309 µg/m³), Haren (217 µg/m³) etParc Meudon (224 µg/m³). Les concentrations atteintesen NO2 à cette période sont les plus importantesenregistrées en 2003 et confirment que la situationobservée entre le 9 et le 10 décembre est une des plusgraves depuis 1989, surtout au niveau de la durée del'événement de pollution.

Sur base des prévisions fournies par l'IRM et enconcertation avec CELINE (Cellule Interrégionale del'Environnement) et l'IBGE (Institut Bruxellois de laGestion de l'Environnement), les autorités bruxelloisesont décidé de diffuser un bulletin d'alerte à la pollutionauprès des médias afin de sensibiliser la population et delimiter l'utilisation des véhicules.

b) Application en Région Wallonne

La Région wallonne souhaite à son tour mettre en œuvreune procédure similaire de prévision des pics de pollutionpour les villes de Charleroi et Liège afin d'avertir lapopulation des conditions défavorables à la dispersiondes polluants et sensibiliser celle-ci à un " comportement

Page 66: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 56 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

citoyen ". A cet effet, l'étude effectuée par l'IRM pourBruxelles a été appliquée et validée avec succès pour lesvilles de Charleroi et Liège. Les procédures de prévisionont montré des taux de fiabilité des prévisionscomparables à ceux obtenus pour Bruxelles. En phased'évaluation au cours de l'hiver 2003-2004, les prévisionspour les deux villes wallonnes entreront en phaseopérationnelle dès l'hiver 2004-2005.

Figure 4.2. Prévisions initialisées le 8 décembre 2003 à 0 h(GMT). Ce graphique présente l'évolution temporelle de lalongueur de transport (L). Il montre, à l'aide de barrettes bleues,les instants auxquels le critère d'alerte est satisfait.

van hun "burgergedrag". Met het oog hierop werd destudie, uitgevoerd door het KMI voor Brussel, met succesgebruikt en gevalideerd voor de steden Charleroi en Luik.De voorspellingsprocedures hebben voor devoorspellingen een betrouwbaarheidspercentageaangetoond dat vergelijkbaar is aan dit bekomen voorBrussel. In de evaluatiefase in de loop van de winter2003-2004, zullen de voorspellingen voor de twee Waalsesteden in operationele fase treden vanaf de winter 2004-2005.

Figuur 4.2. Voorspellingen welke geïnitialiseerd werden op 8december 2003 om 0 uur UTC. De grafiek stelt de tijdsevolutievoor van de transportlengte (L) en toont, met behulp van eenblauwe streeplijn, de tijdspanne gedurende dewelke aan hetwaarschuwingscriterium voldaan werd.

Page 67: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 57 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figuur 4.3. NO2 concentraties (µg/m³) gemeten in de loop van 7tot en met 11 december 2003 in het Brussels Gewest. Bron:CELINE (niet-gevalideerde gegevens).

4.1.2 Klimatologische informatie

Praktisch alle niveaus van de publieke overhedenkunnen, om pertinente besluiten te nemen, zich wendentot de klimatologische informatiediensten van het KMI. Bijwijze van voorbeeld werd er in 2003 door de Federaleoverheidsdienst Binnenlandse Zaken en door deFederale overheidsdienst Economie, KMO, Middenstanden Energie beroep gedaan op de expertise van het KMIvoor 13 dossiers betreffende een eventueel uitzonderlijkkarakter van buitengewone meteorologische situaties.Het ging hoofdzakelijk over overvloedige regenval met alsgevolg lokale of uitgestrekte overstromingen en overhevige winden die aan de oorsprong lagen van min ofmeer belangrijke schade in het land.

4.2 Het grote publiek

4.2.1 Internet

Het internet is een blijvend succes om onze laatstegegevens kenbaar te maken aan het grote publiek.

Naast onze eigen website leveren we sinds 2003 ookmeteorologische en klimatologische gegevens aan dereiswebsite van Het Laatste Nieuws.

Met de bestaande gegevens, die we reeds leverden aande VRT, voeden zij het nieuwe websitewww.vrtnieuws.net.

Figure 4.3. Concentrations de NO2 (µg/m³) mesurées au coursdu 7 au 11 décembre 2003 en Région bruxelloise. Source :CELINE (données non validées).

4.1.2 Information climatologique

Pratiquement tous les niveaux des autorités publiquespeuvent, pour prendre des décisions pertinentes, recourirutilement aux services d'informations climatologiques del'IRM. A titre d'exemple, en 2003, le SPF Intérieur et leSPF Economie, PME, Classes moyennes et Energie onteu recours à l'expertise de l'IRM à treize reprises à proposdu caractère éventuellement exceptionnel de situationsmétéorologiques particulières. Il s'agissait principalementde précipitations abondantes ayant conduit à desinondations locales ou étendues et de vents violents àl'origine de dégâts plus ou moins importants dans le pays.

4.2 Le grand public

4.2.1 Internet

Internet maintient son franc succès auprès du grandpublic qui a ainsi, à sa portée, nos toutes dernièresdonnées.

En plus de notre propre site Web, nous livrons aussi,depuis 2003, au Laatste Nieuws, des informationsmétéorologiques et climatologiques destinées à son siteWeb relatif au voyage.

Page 68: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 58 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

La VRT alimente son nouveau site Webwww.vrtnieuws.net avec les données existantes que nouslui fournissions déjà.

En 2003, l'OMS, dont la mission de base consiste enl'établissement de bulletins du temps en mer et pour lesports, a, pour la toute première fois, consacré uneattention spécifique à l'aspect touristique du temps à laCôte, entre autres, en commençant le dimanche uneheure plus tôt.

En plus de la prévision de l'index-UV, c'est maintenantl'index-UV observé qui est disponible sur Internet(www.meteo.be). De cette manière, l'évolution de l'index-UV peut être suivie en temps réel.

4.3 Les entités socio-économiques

En 2003, le secteur énergétique s'est complètementlibéralisé. Des produits sur mesure ont donc dû êtredéveloppés pour différents clients. Tous ceux-cisouhaitaient un produit pour une ou plusieurs localitésavec une prévision horaire jusqu'à 10 jours d'avance.

In 2003 werd door het OMS, waarvan de basismissie hetopstellen van weerberichten op zee en voor de havens is,voor het eerst ook specifieke aandacht aan het toeristischaspect van het kustweer besteed, onder meer door opzondag een uur vroeger te starten.

Naast de voorspelde UV-index, wordt nu ook dewaargenomen UV-index op het internet gezet(www.meteo.be). Zo kan de evolutie van de UV-index teUkkel op de voet gevolgd worden.

4.3 Socio-economische entiteiten

In 2003 is de energiemarkt volledig geliberaliseerd. Voorde verschillende klanten in deze sector werden productenop maat ontwikkeld. Al deze klanten wensten een productvoor één of verschillende plaatsen met een uurlijksevoorspelling tot tien dagen vooruit.

Page 69: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 59 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Het jaar 2003 was vanuit klimatologisch oogpuntopmerkelijk door een "uitzonderlijk"1 hoge globalezonneschijnduur, "zéér uitzonderlijk" zachte temperaturentijdens de lente en de zomer en een algemeen"uitzonderlijk" lage neerslagfrequentie.

Met 1987 uur, is de totale zonneschijnduur te Ukkel in2003 (zie Tabel 5.2) de tweede hoogste waarde sinds hetbegin van de heliografische waarnemingen in 18872 engelijk aan deze van 1949. Het record dateert uit 1959 met2121 uur.

De gemiddelde temperatuur gedurende deze 12maanden was opmerkelijk, aangezien een waarde van11,1°C werd bereikt (hetzij dezelfde waarde als in 1990 en1999). Dit is de zesde hoogste waarde sinds het beginvan de thermometrische waarnemingen te Brussel-Ukkelin 1833. Een dergelijke waarde is "uitzonderlijk". Hetwarmste jaar blijft 1989, met 11,3°C.

157 Neerslagdagen (neerslaghoeveelheden gemetenover 24 uren en hoger dan of gelijk aan 0,1 mm) werdenwaargenomen in 2003. Met een dergelijke lage waardekomt dit jaar op de vierde plaats in de reeks van depluviometrische waarnemingen sinds 1833 evenals dejaren 1858, 1864 en 1989. Het record van de laagsteneerslagfrequentie dateert uit 1921 met 153neerslagdagen en wij moeten reeds terugkeren naar hetjaar 1989 om een nog lagere waarde dan deze van 2003terug te vinden. De totale neerslaghoeveelheid bereikte670,7 mm tegenover een normale waarde van 780,1 mm.Deze waarde ligt ver verwijderd van het record uit 1921,toen het neerslagtotaal 406,4 mm bedroeg.

De winter 2002-2003 (zie Figuur 5.1) werd gekenmerktdoor een afwisselend fris en relatief zacht weertype voorde tijd van het jaar. Deze afwisseling lag aan de

L'année 2003 a été remarquable du point de vueclimatologique par un excès global "exceptionnel"1 de ladurée d'ensoleillement, une douceur "très exceptionnelle"des températures au printemps et en été et un déficitglobal "exceptionnel" de la fréquence des précipitations.

Avec 1987 h de Soleil, le total de la durée d'ensoleillementà Uccle en 2003 (voir Tableau 5.2) est la deuxième valeurla plus élevée depuis le début des observationshéliographiques en 18872 égalant la valeur déjà observéeen 1949. Le record est détenu par l'année 1959 avec2121 h.

La température moyenne au cours des 12 mois a étéremarquable, atteignant une valeur de 11,1°C (soit lamême valeur qu'en 1990 et 1999). C'est la sixième valeurla plus élevée depuis le début des observationsthermométriques à Bruxelles-Uccle en 1833. Une tellevaleur est " exceptionnelle ". L'année la plus chaude reste1989, avec 11,3°C.

157 Jours de précipitations mesurables (précipitations sur24 heures supérieures ou égales à 0,1 mm) ont étéobservés en 2003. Avec une valeur aussi faible, l'annéevient en quatrième position dans la série d'observationspluviométriques débutant en 1833 comme les années1858, 1864 et 1989. Le record de la fréquence deprécipitations la plus basse date de 1921 avec 153 jourset il faut remonter à 1989 pour trouver une fréquenceinférieure à la valeur de 2003. La quantité totale d'eaurecueillie en 2003 a atteint 670,7 mm, alors que lanormale est de 780,1 mm. Cette valeur est loin du recordde déficit de précipitations : en 1921, le total desprécipitations n'avait atteint que 406,4 mm.

L'hiver 2002-2003 (voir Figure 5.1) fut marqué par unealternance de temps relativement frais et relativementdoux pour la saison. Cette alternance est à l'origine d'une

Het Weer in 2003

Le Temps en 2003

Page 70: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 60 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

température moyenne de l'hiver coïncidant pratiquementavec la normale.

Les pluies ont été abondantes en décembre et janvier,avec des totaux mensuels supérieurs à 100 mm. Enrevanche, elles ont été déficitaires en février. On noteraque, malgré un total des précipitations hivernalessupérieur à la normale, la fréquence des jours àprécipitations mesurables est relativement faible : on aobservé un déficit de 10 jours par rapport à la normale.L'insolation a été très généreuse au cours de l'hiver,principalement grâce au mois de février où on a eu unexcès de 70 heures de Soleil par rapport à la normale.

On notera que le début de l'année 2003 a été " trèsexceptionnellement "ensoleillé. Depuis 1887, la duréed'ensoleillement sur les six premiers mois de l'annéen'avait jamais été aussi élevée à Uccle. On y a totalisé1043 h de Soleil entre le 1er janvier et le 30 juin, leprécédent record datant de 1959 avec 1027 h.

Le printemps 2003 (voir Figure 5.2) a commencé par uneextrême douceur, avec des températures moyennesquasi constamment supérieures aux valeurs normales.Avec 11,1°C, la température moyenne printanière est ladeuxième valeur la plus élevée depuis 1833 (le record de1993 n'est supérieur que de 0,1°C). Cette douceurremarquable est principalement due aux nombreusesjournées largement ensoleillées en mars et avril. Commel'hiver, le printemps a connu un excès d'ensoleillementpar rapport à la normale saisonnière. Cet excès a atteint108 h, seul le mois de mai restant très proche de sa valeurnormale. Le cumul saisonnier des précipitations fut "normal " : on a recueilli 163,3 mm d'eau entre mars et mai,soit à peine 5,0 mm de moins que la normale. Cettequantité de précipitations est cependant tombée en unnombre de jours relativement faible, le déficit de lafréquence des précipitations mesurables s'élevant à 11jours sur les trois mois.

L'été (voir Figure 5.3) a été particulièrement chaud grâceà des températures moyennes en excès pratiquementdurant toute la saison : 8 jours seulement eurent unetempérature journalière en dessous de leur valeurnormale. La température moyenne estivale fut la plusélevée depuis 1833, dépassant de 0,5°C le recordprécédent de 1976. On notera aussi la vague de chaleur3

remarquable qui toucha le pays au début du mois d'août.Selon les régions, elle commença le 31 juillet ou le 1eraoût et se termina le 13 de ce mois (dernier jour où l'ondépassa les 25°C dans la plupart des régions). Durantcette période, on releva durant quatre journées (les 6, 7,8 et 12) des températures au moins égales à 37°C dans22 stations du réseau climatologique et les pics detempérature furent remarquables (voir le Tableau 5.3). Atitre de comparaison, le Tableau 5.4 donne quelquesautres pics de température observés dans le passé. C'estnéanmoins la vague de chaleur de 1976 qui resteglobalement la plus remarquable : elle avait duré 16 jours,

oorsprong van een gemiddelde temperatuur voor dewinter die praktisch normaal was.

De neerslaghoeveelheden waren overvloedig, metmaandelijkse totalen die meer dan 100 mm bereikten indecember en januari. In februari daarentegen viel er teweinig neerslag. Het is opmerkelijk dat niettegenstaandede winterse neerslaghoeveelheden hoger waren dannormaal, het aantal neerslagdagen relatief laag was: weobserveerden een tekort van 10 dagen t.o.v. de normalewaarde. De zonneschijnduur was zéér overvloedig tijdensdeze winter, hoofdzakelijk dankzij de februarimaand waarhet totaal aantal uren zonneschijn 70 uren hoger was dannormaal.

Opmerkelijk was het " zéér uitzonderlijke " zonnige beginvan het jaar 2003. Sinds 1887, was de zonneschijnduurvan de eerste 6 maanden van het jaar geregistreerd teUkkel nooit hoger. We totaliseerden 1043 uur zonneschijntussen 1 januari en 30 juni, het vorige record bedroeg1027 uur en dateerde uit 1959.

De lente 2003 (zie Figuur 5.2) begon extreem zacht, metgemiddelde temperaturen die bijna altijd hoger waren dande normalen. Met 11,1 °C was de gemiddeldetemperatuur van de lente 2003 de tweede hoogstewaarde sinds 1833 (het record van 1993 is slechts 0,1°Choger). Dit opmerkelijk zachte weer was vooral te dankenaan het grote aantal zeer zonnige dagen in maart en april.Net als voor de winter was de lente zonniger dan normaal.Het teveel bedroeg 108 uur, alleen de maand mei had eenbijna normale waarde. De gecumuleeerdeneerslaghoeveelheid voor de lente was "normaal” weregistreerden 163,3 mm neerslag tussen maart en mei,nauwelijks 5 mm minder dan de normale waarde. Dezeneerslaghoeveelheid is nochtans gevallen tijdens eenrelatief laag aantal dagen, het tekort van de meetbareneerslagfrequentie bedroeg 11 dagen voor de driemaanden.

De zomer (zie Figuur 5.3) was opmerkelijk warm dankzijde gemiddelde temperaturen die praktisch gans hetseizoen hoger waren dan normaal: slechts gedurende 8dagen bleef de dagtemperatuur onder de normalewaarde. De gemiddelde zomertemperatuur was dehoogste sinds 1833, het vorige record van 1976 werd met0,5°C gebroken. Opmerkelijk was ook de hittegolf3 dieons land trof begin augustus. Afhankelijk van de streek,begon hij op 31 juli of 1 augustus en duurde tot de 13devan deze maand. (laatste dag waarop men meer dan25°C noteerde in het grootste deel van ons land).Gedurende deze periode werden tijdens vier dagen (de6e, 7e, 8e en de 12e) temperaturen van minstens 37°C in22 stations van het klimatologische meetnet gemeten ende pieken van deze temperaturen waren opmerkelijk (zieTabel 5.3). Ter vergelijking geeft de Tabel 5.4 enkeleandere piekwaarden van waargenomen temperaturen uithet verleden. Het is nochtans de hittegolf van 1976 die hetopmerkelijkst blijft: hij duurde 16 dagen, waarbij

Page 71: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 61 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

gedurende 15 opeenvolgende dagen de dagelijksemaximumtemperaturen hoger waren dan 30° C.

De neerslaghoeveelheid van de zomer was perfectnormaal in juli en deficitair in juni en augustus, met vrijlange perioden zonder regen, zoals tussen 31 juli en 27augustus. Het aantal meetbare neerslagdagen (29dagen) was opnieuw lager dan de seizoensnormale (48dagen). De drie zomermaanden waren eveneens zéérzonnig : het aantal uren zonneschijn bereikte 737 uur,hetzij 152 uur meer dan normaal.

De herfst 2003 (zie Figuur 5.4) was zonnig : dankzij de tehoge waarden die werden gemeten tijdens de driemaanden van dit seizoen, was de zonneschijnduur "zéérabnormaal" hoog. Terzelfdertijd werd een zéér abnormaallage neerslagfrequentie waargenomen : we noteerdenslechts 39 dagen met meetbare neerslag (regen ofsneeuw), De seizoensnormale waarde bedraagt 50dagen. De gemeten neerslaghoeveelheden tijdens ditseizoen waren deficitair, maar zij waren "normaal": weregistreerden 152,5 mm neerslag voor een normalewaarde van 208,9 mm. De gemiddeldeseizoenstemperatuur was 0,7°C hoger dan normaal ; eendergelijke afwijking is nochtans normaal voor dit seizoen.De frisse maand oktober heeft de relatief hoge waardenvan september en november gecompenseerd. In oktoberbereikte de maandgemiddelde waarde van deminimumtemperaturen 4,0°C, een "uitzonderlijk" lagewaarde die op de derde plaats komt voor deze maandsinds 1833 (het record dateert van 1922 met 3,2°C).Tijdens de herfst was de overgang van zomerse naarwinterse toestanden zéér bruusk: op 20 september werdnog 30°C en meer gemeten op verschillende plaatsen inons land terwijl een maand later, op 24 oktober, ersneeuw viel over een groot deel van ons land.

Als besluit kunnen wij stellen dat het jaar 2003gekenmerkt werd door een opmerkelijk hogezonneschijnduur en een opmerkelijk hoge gemiddeldetemperatuur. Daarnaast valt het lage aantalneerslagdagen op. De lente was zéér zacht en de zomerkende een recordtemperatuur, tesamen metverschillende warme perioden en weinig of geenneerslag. Een gevolg daarvan is de relatief lagegemiddelde relatieve luchtvochtigheid tijdens de lente ende zomer. Merken wij tenslotte op dat deneerslaghoeveelheden globaal genomen deficitair, maartoch vrij normaal waren. Het waren de lageneerslagfrequenties die de indruk gaven van "droogte"tijdens een groot deel van dit jaar.

1 De definities van de drempels van abnormaliteit wordenweergegeven in tabel 1. In deze tekst vindt men de graad vanabnormaliteit terug tussen haakjes.

2 Zonder bijkomende vermelding betreffen alle numeriekewaarden die in de tekst worden weergegeven de metingen diewerden uitgevoerd in het Klimatologische park van het KMI teUkkel.

avec 15 jours consécutifs où les températures maximalesjournalières avaient été supérieures à 30°C.

La quantité de pluie a été tout à fait normale en juillet etdéficitaire en juin et en août, avec de longues périodessans précipitations notables, notamment entre le 31 juilletet le 27 août. Le nombre de jours avec des précipitationsmesurables (29 jours) a de nouveau été inférieur à lanormale saisonnière (48 jours). Les trois mois de l'été ontégalement été très ensoleillés : le nombre d'heures deSoleil a atteint 737 h, soit un excès de 152 h par rapport àla normale.

L'automne 2003 (voir Figure 5.4) fut ensoleillé : grâce auxvaleurs excédentaires enregistrées lors des trois mois dela saison, l'excès de la durée d'ensoleillement est " trèsanormal ". En même temps, un déficit " très anormal " dela fréquence des précipitations a été observé : on a relevéseulement 39 jours de précipitations mesurables (pluie ouneige), la normale saisonnière étant de 50 jours. Laquantité d'eau recueillie sur les trois mois fut déficitaire,mais elle reste " normale " : on a mesuré 152,5 mm deprécipitations, pour une valeur normale de 208,9 mm.Latempérature moyenne automnale est en excès de 0,7°Cpar rapport à la normale ; un tel écart reste cependant "normal " pour la saison. La fraîcheur du mois d'octobre aéquilibré les températures relativement élevées des moisde septembre et novembre. En octobre, la moyennemensuelle des températures minimales a atteint 4,0°C,soit une valeur " exceptionnellement " faible qui place cemois en troisième position pour ce paramètre depuis 1833(le record datant de 1922, avec 3,2°C). Au cours del'automne, la transition entre les conditions estivales ethivernales a été très brutale : le 20 septembre, les 30°Cétaient encore dépassés dans différentes régions du payset, près d'un mois plus tard, le 24 octobre, desprécipitations neigeuses tombaient sur une grande partiedu territoire.

En résumé, l'année 2003 a été principalement marquéepar des excès remarquables de la durée d'ensoleillementet de la température moyenne. Il faut retenir ensuite lenombre de jours de précipitations mesurables qui futdéficitaire. Le printemps fut très doux et l'été a connu unetempérature record, en liaison avec plusieurs périodeschaudes avec peu ou prou de précipitations. Il en estrésulté une humidité moyenne relativement basse auprintemps et en été. Remarquons enfin que plus que lesquantités de précipitations - globalement déficitaires,mais encore relativement normales -, ce sont les faiblesfréquences de précipitations qui ont provoqué uneimpression de "sécheresse" au cours d'une grande partiede l'année.

1 Les définitions des degrés d'anormalité sont données dans letableau 1. Dans le texte, les mentions de degrés d'anormalitésont mises entre guillemets.

2 Sauf mention explicite, toutes les valeurs numériquesprésentées dans ce résumé concernent les mesures effectuéesdans le parc climatologique de l'IRM à Uccle

Page 72: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 62 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

3 Une vague de chaleur est définie ici comme " une séquence decinq jours au moins avec une température dépassant 25°C parmilesquels au moins 3 jours dépassent 30°C ".

Tableau 5.1: Définitions des degrés d'anormalité

Degré d'anormalité Phénomène égalé ou dépassé en moyenne une fois tous les :

Normal(n)

Anormal(a)) 6 ans

Très anormal(ta) 10 ans

Exceptionnel(e) 30 ans

Très exceptionnel(te) 100 ans

Tableau 5.2: Valeurs pour 2003 et normales de différents paramètres météorologiques mesurés à Uccle.

2003 Normales

Pression de l'air (réduite au niveau moyen de la mer) (hPa)

1017.7 1015,6

Vitesse moyenne du vent (m/s) 3.2 3,6

Durée d'ensoleillement (h) 1987 1555

Température moyenne " vraie " (°C) 11.1 9,8

Température maximale moyenne (°C) 15.1 13,5

Température minimale moyenne (°C) 7.0 6,3

Température maximale absolue (°C) 33.8 29,9

Température minimale absolue (°C) -8.6 -8,6

Nombre de jours de gel (min < 0°C) 51 52,6

Nombre de jours d'hiver (max < 0°C) 7 9,9

Nombre de jours d'été (max ³ 25°C) 43 21,3

Nombre de jours de forte chaleur (max ³ 30°C)

9 3,3

Humidité relative moyenne de l'air (%) 78 82

Tension de vapeur moyen (hPa) 10.8 10,3

Total des précipitations (mm) 670.7 780,1

Nombre de jours de précipitations (0,1 mm) 157 203

Tableau 5.3: Températures supérieures à 37,5°C relevées en août 2003 dans le réseau climatologique belge.

Wasmuel (Quaregnon)

38,0 °C le 6 et 37,5 °C le 12

Han-sur-Lesse (Rochefort)

37,6 °C le 6, 38,5 °C le 7 et 38,4° C le 12

Visé 37,8 °C le 12

Aubange 38,6 °C le 8 et 37,4 °C le 12

3 Een hittegolf wordt hier gedefinieerd als zijnde "een periodevan 5 opeenvolgende dagen met een temperatuur van minstens25°C waarvan 3 dagen de temperatuur hoger was dan 30°C".

Tabel 5.1: Definities van de graad van abnormaliteit

Graad van abnormaliteit

Fenomeen bereikt of overtroffen gemiddeld één maal om de

Normaal (n)

Abnormaal (a) 6 jaar

Zéér abnormaal (za) 10 jaar

Uitzonderlijk (u) 30 jaar

Zéér uitzonderlijk (zu) 100 jaar

Tabel 5.2: Normale waarden en waarden voor 2003 van de verschillende klimatologische parameters te Ukkel.

2003 Normaal

Luchtdruk (herleid op zeeniveau) (hPa) 1017.7 1015,6

Gemiddelde windsnelheid (m/s) 3.2 3,6

Zonneschijnduur (h) 1987 1555

"ware" gemiddelde temperatuur (°C) 11.1 9,8

Gemiddelde maximumtemperatuur (°C) 15.1 13,5

Gemiddelde minimumtemperatuur (°C) 7.0 6,3

Absolute maximumtemperatuur (°C) 33.8 29,9

Absolute minimumtemperatuur (°C) -8.6 -8,6

Aantal vriesdagen (min < 0°C) 51 52,6

Aantal winterse dagen (max < 0°C) 7 9,9

Aantal zomerdagen (max ³ 25°C) 43 21,3

Aantal hittedagen (max ³ 30°C) 9 3,3

Gemiddelde relatieve luchtvochtigheid (%) 78 82

Dampdruk (hPa) 10.8 10,3

Neerslagtotaal (mm) 670.7 780,1

Aantal meetbare neerslagdagen (0,1 mm) 157 203

Tabel 5.3: Temperaturen hoger dan 37,5°C waargenomen in het Belgische klimatologische meetnet.

Wasmuel (Quaregnon)

38,0 °C op 6 en 37,5 °C op 12

Han-sur-Lesse (Rochefort)

37,6 °C op 6, 38,5 °C op 7 en 38,4° C op 12

Visé 37,8 °C op 12

Aubange 38,6 °C op 8 en 37,4 °C op 12

Page 73: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 63 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figuur 5.1. Ukkel winter 2003

Kleine-Brogel (Peer) 37,7 °C op 7 en op 12

Houyet 37,6 °C op 12

Tabel 5.4: Enkele opmerkelijke maximumtemperaturen uit het verleden

StationMaximum

temperatuur (°C)

Datum

Ramegnies (Belœil) 37,5 03-07-1976

Haacht 37,7 09-07-1959

Gerdingen (Bree) 37,5 09-07-1959

Meeuwen 37,6 03-07-1976

Meeuwen 37,7 16-07-1976

Ronquières (Braine-le-Comte) 37,9 04-07-1957

Ronquières (Braine-le-Comte) 38,4 06-07-1957

Ezemaal (Landen) 38,1 06-07-1957

Gorsem (Sint-Truiden) 37,9 06-07-1957

Tienen 37,6 09-07-1959

Liège (Monsin) 38,4 09-07-1959

La Roche-en-Ardenne 37,6 06-07-1957

Tabel 5.3: Temperaturen hoger dan 37,5°C waargenomen in het Belgische klimatologische meetnet.

Figure 5.1. Uccle hiver 2003

Kleine-Brogel (Peer) 37,7 °C le 7 et le 12

Houyet 37,6 °C le 12

Tableau 5.4: Quelques températures maximales remarquables dans le passé

Station Température Maximale (°C) Date

Ramegnies (Belœil) 37,5 03-07-1976

Haacht 37,7 09-07-1959

Gerdingen (Bree) 37,5 09-07-1959

Meeuwen 37,6 03-07-1976

Meeuwen 37,7 16-07-1976

Ronquières (Braine-le-Comte) 37,9 04-07-1957

Ronquières (Braine-le-Comte) 38,4 06-07-1957

Ezemaal (Landen) 38,1 06-07-1957

Gorsem (Sint-Truiden) 37,9 06-07-1957

Tienen 37,6 09-07-1959

Liège (Monsin) 38,4 09-07-1959

La Roche-en-Ardenne 37,6 06-07-1957

Tableau 5.3: Températures supérieures à 37,5°C relevées en août 2003 dans le réseau climatologique belge.

Page 74: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 64 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figure 5.2. Uccle printemps 2003

Figure 5.3. Uccle été 2003

Figuur 5.2. Ukkel lente 2003

Figuur 5.3. Ukkel zomer 2003

Page 75: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 65 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figuur 5.4. Ukkel herfst 2003

Figuur 5.5. Gemiddelde maandelijkse temperaturen te Ukkel (in °C)

Figure 5.4. Uccle automne 2003

Figure 5.5. Températures moyennes mensuelles à Uccle (en°C)

Page 76: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 66 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Figure 5.6. : Durées d'ensoleillement mensuelles à Uccle (en heures)

Figure 5.7. Précipitations mensuelles à Uccle (en mm)

Figure 5.8. Nombres mensuels de jours de précipitations (>= 1 mm) àUccle (en jours)

Figuur 5.6. Maandelijkse zonneschijnduur te Ukkel (in uren)

Figuur 5.7. Maandelijkse neerslaghoeveelheid te Ukkel (in mm)

Figuur 5.8. Maandelijks aantal dagen met neerslag (>= 1 mm) te Ukkel (indagen)

Page 77: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 67 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

Publicaties met lectuurcomité / Publications avec comité de lecture

• Bertrand, C., Clerbaux, N., Ipe, A., Gonzalez, L. 2003; Estimation of the 2002 Mount Etna eruption cloud radiative forcing from Meteosat-7 data, Remote Sensing of Environment, 87, p. 257-272

• Cheymol, A., De Backer, H. 2003; Retrieval of the aerosol optical depth in the UV-B at Uccle from Brewer ozone measurements over a long time period 1984-2002, Journal of Geophysical Research, vol 108, no D24, 4800, doi: 10.1029/2003JD003758

• Clerbaux, N., Ipe, A., Bertrand, C., Dewitte, S., Nicula, B., Gonzalez, L. 2003; Evidence of azimuthal anisotropy for the thermal infrared radiation leaving the Earth's atmosphere, International Journal of Remote Sensing, Volume 24, p. 3005-3010

• Clerbaux, N., Dewitte, S, Gonzalez, L, Bertrand, C, Nicula, B, Ipe, A. 2003; Outgoing longwave flux estimation: improvement of angular modelling using spectral information, Remote Sensing of Environment, 85, p. 389-395

• Polder, C., De Backer, H., Tilborghs, G., Van Laer, J. 2003; Aantasting van de ozonlaag, Hoofdstuk 2.15 in Milieu-en Natuurrapport Vlaanderen, MIRA-T 2003, VMM/Lannoo-Campus, p. 275-285

• Coheur, P-F, Clerbaux, C, Carleer, M, Fally, S, Hurtmans, D, Colin, R, Hermans, C, Vandaele, A-C, Barret, B, De Mazière, M, De Backer, H. 2003; Retrieval of atmospheric water vapor colums from FT visible solar absorption spectra and evaluation of spectroscopic databases, Journal of Quantitative Spectroscopy & Radiative Transfer, 82, p. 133-150

• Dehenauw, D. 2003; De stormvloed van 1 februari 1953: een historische terugblik met moderne technieken, Wetenschappelijke en technische publicatie KMI, No 31, 15 p.

• Dehenauw, D. 2003; An objective hail size forecasting method based on mesoscale model output, Wetenschappelijke en technische publicatie KMI, No 32, 17 p.

• Zanis, P., Trickl, T., Stohl, H., Cooper, O., Zerefos, C., Gaeggeler, H., Schnabel, C., Tobler, L., Kubik, P.W., Priller, A., Scheel, A.E., Kanter, H.J., Cristofanelli, P., Forster, C., James, P., Gerasopoulos, E., Delcloo, A., Papayannis, A., Claude, H. 2003; Forecast, observation and modelling of a deep stratospheric intrusion event over Europe, Atmospheric Chemistry and Physics, 3, p. 763-777

• Delobbe, L., Dehenauw, D., Hamid, K., Neméghaire, J. 2003; Hail detection using radar observations: case studies in the summer 2002, Wetenschappelijke en technische publicatie KMI, No 29, 39 p.

• Demarée, G. 2003; Le pluviographe centenaire du plateau d'Uccle: son histoire, ses données et ses applications. La Houille Blanche, Revue internationale de l'Eau, Paris, 4, p. 95-102.

• Ozer, P., Erpicum, M., Demarée, G., Vandiepenbeeck, M. 2003; The Sahelian drought may have ended during the 1990s. Hydrological Sciences Journal, 48 (3), December 2003, p. 489-492.

• De Meyer, F. 2003; Deconvolution of the Fourier spectrum, Wetenschappelijke en technische publicatie KMI, No 33, 42 p.

Wetenschappelijke Publicaties en Conferenties

Publications Scientifiques et Conférences

Page 78: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 68 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

• De Meyer, F. 2003; A modulation model for the solar and lunar geomagnetic variations, Earth Planet Space, Vol. 55, no 7, p. 407-418

• De Meyer, F. 2003; A transfer function model for the sunspot cycle, Solar Physics, Vol. 217, p. 349-366

• De Smedt, B., Demarée, G., Mohymont, B. 2003; Grubbs revisited : a statistical technique to differentiate measurement methods of the degree of exposure of raingauges in a network. Hydrological Sciences Journal, 48 (6), December 2003, p. 891-897.

• Zhao, C., Hus, J., Yan, Y., Wang, H., Zhang, J. 2003; Late Pleistocene-Holocene chronostratigraphic sequence and the geomagnetic polar excursion on the West Coast of Bohai bay, Geological Survey and research, vol. 26, no 3, p 183-192

• Hus, J. 2003; The Magnetic Fabric of some Loess/Palaeosol Deposits, Physics and Chemistry of the Earth, 28, 689-699

• Ipe, A., Clerbaux, N., Bertrand, C., Dewitte, S.,Gonzalez, L. 2003; Pixel-scale composite top-of-the-atmosphere clear-sky reflectances for Meteosat-7 visible data, Journal of Geophysical research - Atmospheres, 108(D19), 4612, doi:10.1029/2002JD002771

• Karim, H. 2003; Overzicht van de onweersactiviteit in België in 2001, Wetenschappelijke en technische publicatie KMI, No 27, 68 p.

• Karim, H. 2003; Overzicht van de onweersactiviteit in België in 2002, Wetenschappelijke en technische publicatie KMI, No 30, 80 p.

• Lahmam-Bennani, A., Duguet, A., Cappello, C. D., Nebdi, H., Piraux, B. 2003; Importance of non-first-order effects in the (e,3e) double ionization of helium, Phys. Rev. A 67 (1), 0701

• Nicolis, C., Nicolis, G. 2003; Transitions across a barrier induced by deterministic forcings. Phys. Rev. E 67, 046211, 1-13.

• Nicolis, C., Nicolis, G., Kozak, J.J. 2003; Lattice model of the early stages of electrification of a cloud. Phys. Rev. E 67, 061104, 1-10.

• Nicolis, C. 2003; Dynamics of Model Error: Some Generic Features. J. Atmos. Sci., 60, 2208-2218.

• Nicolis, C. 2003; Comment on the connection between stability and entropy production. Q. J. R. Meteorol. Soc., 129, 3501-3504.

• Nicolis, C., Nicolis, G. 2003; Enhancement of the nucleation of protein crystals by the presence of an intermediate phase: a kinetic model. Physica A, 323, 139-154.

• Termonia, P. 2003; Monitoring and Improving the Temporal Interpolation of Lateral-Boundary Coupling Data for Limited-Area Models. Mon. Wea. Rev., 131, p. 2450-2463.

• Vandiepenbeeck, M. 2003; Bilan climatologique de l'année culturale 2000-2001, Parasitica, 58 (1), p. 3-11.

• Vannitsem, S. 2003; Intrinsic error growth in a large-domain ETA regional model. Mon. Wea. Rev., Vol. 131, 2697-2704.

Doctoraatsthesis / Thèse de Doctorat

• Gellens, D. 2003. Étude des précipitations extrêmes - Établissement des fractiles et des périodes de retour d’événements pluviométriques. Thèse présentée en vue de l’obtention du grade légal de Docteur en Sciences. Université Libre de Bruxelles.

Proceedings

• Dewitte, S., Clerbaux, N., Bertrand, C., Ipe, A., Gonzalez, L., Nicula, B., Joukoff, A.; Generation of TOA Radiative Fluxes form the GERB Instrument Data. Part I: Methods, The 2003 EUMETSAT Meteorological Satellite Conference, 29 September - 3 October 2003, p. 227-227

• Clerbaux, N., Dewitte, S., Ipe, A., Bertrand, C., Gonzalez, L., Joukoff, A.; Generation of TOA Radiative Fluxes form the GERB Instrument Data. Part II: First Results, The 2003 EUMETSAT Meteorological Satellite Conference, 29 September - 3 October 2003, p. 228-235

Page 79: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 69 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

• Clerbaux, N., Bertrand, C., Dewitte, S., Gonzalez, L., Ipe, A., Nicula, B.; Estimation of TOA radiative fluxes from the GERB instrument data, Proceedings of the SPIE, 6 - 8 August 2003, Intrared Spaceborne Remote Sensing XI, Volume 5152, p. 305 - 315

• Delobbe, L., Holleman, I. ; Radar-based hail detection: impact of height assignment errors on the measured vertical profiles of reflectivity, Preprints, 31st Conference on Radar Meteorology, 6 - 12 August 2003, American Meteorological Society, p. 475-478

• Demarée, G. 2002; Soldiers, Missionaries and Merchants on the Road - Early Instrumental Meteorological Observations carried out by Westerners in China. Mededelingen Zittingen Koninklijke Academie Overzeese Wetenschappen, 48, p. 393-395

• Thuiller, G., Joukoff, A., Schmutz, W. ; Solar Variability as an Input to the Earth's Environment, The Picard Mission, 23-28 June 2003, ESA SP-535, p. 251-257

• Denisova, O.V., Denisov, A.Y., Sapunov, V.A., Rasson, J.L.; Additional Measurement Algorithms in the Overhauser Magnetometer POS-1, Proceedings of the Xth IAGA Workshop on Geomagnetic Instruments Data Acquisition & Processing, April 15-24, 2002, Hermanus Magnetic Observatory, P.O. Box 32, Hermanus 7200, South Africa. editor: Louis Loubser, p. 269-274

• Rasson, J.-L., Sapunov, V.-A.; Development of Testing Methods for Absolute Magnetometers and Some Test Results of the Overhauser Magnetometer POS-I, Proceedings of the Xth IAGA Workshop on Geomagnetic Instruments Data Acquisition and Processing, April 15-24, 2002, Hermanus Magnetic Observatory, P.O. Box 32, Hermanus 7200, South-Africa. Editor: Louis Loubser, p. 275-280

• Rasson, J.-L., da Silva Sumbana, F., Kampine, M.F., Nhatsave, A.A., Riddick, J.C.; Magnetic Observatory and Repeat Station Measurements in Mozambique, Proceedings of the Xth IAGA Workshop on Geomagnetic Instruments Data Acquisition and Processing, April 15-24, 2002, Hermanus Magnetic Observatory, P.O. Box 32, Hermanus 7200, South-Africa. Editor: Louis Loubser, p. 11-32

• Termonia, P., Roulin, E.; Numerieke modellering ten behoeve van neerslagvoorspellingen. Tekst van de lezing gegeven door Piet Termonia op het colloquium “Numeriek modelleren, mogelijkheden en beperkingen”, AWZ, Antwerpen, elektronisch tijdschrift Water, (www. tijdschriftwater. be), water, 11 & 12, november & december 2003, 15p

Interne rapporten / Rapports internes

• Brasseur, O., Debal, F. 2003; Prévision des événements de pollution en Région Bruxelloise pour l'hiver 2002-2003, rapport technique réalisé dans le cadre de la convention passée entre l'IRM et la Région wallonne "Traitement et modélisation des données en matière de pollution atmosphérique. Phase probatoire", 78 p.

• De Smedt, B., Demarée, G. 2003; Doorlichting van het pluviografisch meetnet van het Hydrologisch Informatie Centrum (HIC). Eindrapport van het bestek 16EB/01/10 van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, AWZ, 113 p., Annexen, 179 p.

• Renier, R. 2003; Functieclassificatie in de federale wetenschappelijke instellingen: van classificatie naar competentiemeting, gevallenstudie van de weersvoorspeller, 77 p.

Abstracts van conferenties of posters / Abstracts des conférences ou des posters

• Demarée, G., Zhang, De’er; An Extreme Climatological Event: the Burning Summer of the Year 1743 over North China in the Context of Climatic Changes. Abstract S2-02-10, International Symposium on Climate Change (ISCC), Beijing, China, 31 March - 3 April, 2003, p. 118-119

• Demarée, G. ; Impacts of the 1853 Conference on Maritime Meteorology on the European Meteorological Services. 150th Anniversary of the Brussels Maritime Conference of 1853, CLIMAR-II, Second JCOMM Workshop on Advances in Maritime Climatology, Abstracts, Brussels, 17-22 November 2003, 1 p.

• Reinisch, B., Huang, X., Belehaki, A., Jodogne, J.-C.; Bottom and Topside Ionospheric TEC Obtained from Ground Based Ionosonde Measurements, International Beacon Satellite Symposium, Boston College, MA, 2003, 5 p.

• Warnant, R., Morel, L., Stankov, S. M., Jodogne, J.-C., Nebdi, H., Jakowski, N.; The use of DORIS as a tool to study the Earth ionosphere, Invited paper. IDS Analysis Workshop, Marne la Vallée, France, 20-21 February 2003, 21 p.

• Jodogne, J.-C., Nebdi, H., Warnant, R.; Comparison of the TEC computed using the NeQuick model, the TEC deduced from GPS measurements and the IEC automatically estimated from the Digisonde data. Special International Reference Ionosphere (IRI) meeting in honor of Professor Karl Rawer at the Kleinheubacher Tagung 2003 of U.R.S.I., Miltenberg, Deutschland, 29 September - 2 October 2003, 7 p.

Page 80: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 70 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

• Hus, J, Geeraerts, R., Plumier, J.; Archaeomagnetism of a Mediaeval brass melting and working site near Dinant (Belgium) and the suitability of firebricks as geomagnetic field recorders, EGS-AGU-EGU Joint Assembly, Nice, France, 06-11 April 2003, 1 p.

• Cugnon, P., Van der Linden, R., Berghmans, D., Vanlommel, P., Robbrecht, E., Clette, F., Zhukov, A., Wauters, L., Warnant, R., Bruyninx, C., Nebdi, H., Jodogne, J.-C., Heynderickx, D., Stegen, K., Kruglanski, M., Roth, M., Henry, J.-P.; The Solar Influences Data Centre: A Partnership for Space Weather. ESA Space Weather Workshop: Developing a European Space Weather Service Network, ESTEC, Noordwijk, The Netherlands, 3-5 November 2003, 19 p.

• Termonia, P. ; Monitoring the coupling-update frequency. 13th ALADIN Workshop, Prague, 24-28 November 2003, 1 p.

• Vannitsem, S., Nicolis, C.; Statistics and dynamics of the lightning activity over Belgium. General Assembly EGS-AGU-EGU, Nice, 06-11/04/2003, EAE03-A-03896, NP10.03-1WE4P-1705, 1 p.

Conferenties en posters (zonder abstracts) / Conférences et posters (sans abstracts)

• Boyen, H. 2003; Temperatuur: zijn betekenis in de meteorologie en zijn meting, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-11-19.

• Cheymol, A. 2003; Aerosol optical depth retrieval from the Brewer measurements from 1984 to 2002, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-10-15.

• Dehenauw, D. 2003; Toegepaste mariene meteorologie in het KMI te Zeebrugge, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-06-18.

• Delcloo, A. 2003; Overview of troposheric ozone studies at Uccle 2001-2002, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-12-17.

• Delobbe, L. 2003; De meteorologische radar van Wideumont: validatie en toepassingen, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-02-19.

• Demarée, G. ; De moderne instrumentele meteorologische waarnemingen te Brussel / Ukkel (1833-2003) of de problemen inherent aan een lange waarnemingsreeks. Sarton lezing, Universiteit Gent, vrijdag 21 november 2003.

• Demarée, G. ; De Ancien Régime instrumentele meteorologische waarnemingen in België of de geneesheer met lancet en thermometer in het spoor van Hippocrates. Sarton Leerstoel, Universiteit Gent, donderdag 20 november 2003.

• Demarée, G. ; Continental aspects of the Great Storm of the Year 1703. The Great Storm Conference, East Kent Maritime Trust, Ramsgate, U.K., Saturday 29 november 2003.

• Demarée, G., Nordli, O.; On the amount of rain fallen in Macao, China, in the year 1780. Koninklijke Academie voor Overzeese Wetenschappen (KAOW), donderdag 18 december 2003

• De Meyer, F. 2003; A transfer model for the sunspot cycle, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-11-05.

• De Smedt, B. 2003; Over instrumenten en locaties voor neerslagmeting, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-01-29.

• Gérard, L. 2003; Behandeling van wolkencondensatie en convectie in een mesoschalig numeriek model, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-10-29.

• Rasson, J.-L.; State of the Art Geomagnetic Instrumentation: AUTODIF (Automatic Diffux), INTERMAGNET meeting, Dourbes, 5/2003

• Rasson, J.-L.; Strategy for the improvement of geomagnetic observatories quality and distribution, XXIII General Assembly of the IUGG, Sapporo 1/7/2003. Symposium: Global Geomagnetic Observatory: Towards an better network of geomagnetic observations

• Termonia, P. 2003; The problem of low temporal resolution in coupling data for ALADIN, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-12-10.

• Vannitsem, S. 2003; Statistische en dynamische analyse van de onweersactiviteit over België, KMI seminarie / Séminaire IRM, 2003-09-17.

Page 81: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 71 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

AARCH: Archaeomagnetic Applications for the Rescue of Cultural HeritageAOD: Aerosol Optical DensityAUTODIF: Automatic Declination and Inclination Fluxgate TheodoliteAWZ: Administratie Waterwegen en ZeewezenBIM: Brussels Instituut voor MilieubeheerBIRA: Belgisch Instituut voor Ruimte AeronomieCELINE : Cellule Interrégionale de l'EnvironnementCEPMMT : Centre Européen pour les Prévisions Météorologiques à Moyen TermeCERES: Clouds and Earth’s Radiant Energy SystemCOST: European Cooperation in the Field of Scientific and Technical ResearchCPG: Centre de Physique du GlobeCRENEGON: Creation of a Renewed Network of Basic Geomagnetic Observatories of NIS CountriesDGVH: Direction générale des Voies hydrauliquesDIARAD: Differential Absolute RadiometerDISSCO: Document management Integrated System for Scientific OrganisationsECMWF: European Centre for Medium-Range Weather ForecastsEMMA: European Multiservice Meteorological AwarenessEPS: Ensemble Prediction SystemESA : European Space AgencyEU: European Union EUMETSAT : European Meteorological SatellitesGERB: Geostationary Earth Radiation BudgetGMT: Greenwich Mean TimeGOME: Global Ozone Monitoring Experiment GOMOS: Global Ozone Monitoring by Occultation of StarsGPS : Global Positioning SystemIAS: Institut d'Aéronomie Spatiale de BelgiqueIBGE : Institut Bruxellois de la Gestion de l'EnvironnementIDF: Intensity - Duration - FrequencyIEC : Ionospheric Electron ContentIGRF: International Geomagnetic Reference FieldINTAS: EU International Association acting to preserve and promote the valuable scientific potential of the

NIS partner countries

Lijst van Afkortingen

Liste des Accronymes et Abbréviations

Page 82: Institut Royal Météorologique Koninklijk Meteorologisch Instituut · Evapotranspiratiekaart (mm/u) voor het Europees venster, geb ruikmakend van de eerste be-schikbare oppervlaktestralingsfluxen

Koninklijk Meteorologisch Instituut - Jaarverslag 2003 72 Institut Royal Météorologique - Rapport annuel 2003

INTERMAGNET: International Real-time Magnetic Observatory NetworkIRCEL: Intergewestelijke Cel voor het LeefmilieuIRM : Institut Royal Météorologique de BelgiqueJ2EE: Java 2nd Enterprise EditionKMI: Koninklijk Meteorologisch Instituut van BelgiëKNMI: Koninklijk Nederlands Meteorologisch InstituutKSB: Koninklijke Sterrenwacht van BelgiëMET: Ministère de l'Equipement et des TransportsMETOP : Polar orbiting meteorological satellitesMIGRAN : Magnetic Induction in the Geomagnetic RangeMIPAS : Michelson Interferometer for Passive Atmospheric SoundingMSG: Meteosat Second GenerationNCEP: National Centres for Environmental PredictionNDSC: Network for the Detection of Stratospheric ChangeNIS: New Independent States (of former USSR)OMM : Organisation Météorologique MondialeOMS: Oceanografisch Meteorologisch StationORB: Observatoire Royal de BelgiquePOD : Programmatorische OverheidsdienstRIVM : Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RMDCN: Regional Meteorological Data Communication NetworkRMSD : Root Mean Square DistanceRTBF : Radio Télévision Belge FrancophoneRTL : Radio Télévision LuxembourgeoiseSAF: Satellite Applications FacilitiesSCIAMACHY : Scanning Imaging Absorption SpectroMeter for Atmopsheric CHartographySETHY: Service d'Études HydrologiquesSEVIRI: Spinning Enhanced Visual and InfraRed ImagerSIDC : Solar Influences Data CenterSOHO: Solar and Heliospheric ObservatorySOLCON: Solar ConstantSPP: Service Public de Programmation SQL: Structured Query LanguageTEC : Total Electronic ContentUE: Union Européenne ULB : Université Libre de BruxellesUSSR: Unie van Socialistische Sovjet - RepubliekenUTC: Coordinated Universal TimeUV-B: Ultraviolet-BVNIIM: All Russian Scientific Research Institute for Metrology D.I. MendeleyevVRT : Vlaamse Radio TelevisieVUB: Vrije Universiteit BrusselWMO: Wereld Meteorologisch OrganisatieWOUDC: World Ozone and Ultraviolet Radiation Data CentreWP: Work Package