REISGIDS VOORDE BEWUSTEBEZOEKER

REISGIDSVOOR DEBEWUSTEBEZOEKER

Amsterdam is een legendarische stad. De uniekebinnenstad met de grachten, hofjes en steegjestrekt jaarlijks meer dan twintig miljoenbezoekers. Cultuurhistorie, sfeer en dewereldberoemde musea worden het meestgenoemd als aanleiding voor een bezoek. MaarAmsterdam is ook een ware smeltkroes vannationaliteiten en heeft een roemruchtereputatie als stad van vrijheid en tolerantie. Deze reisgids vertelt het verhaal van achter degevels: een verzameling kleine geschiedenissenover vrijheid en handel, immigratie en tolerantie,religie, cultuur en wetenschap, die samen eencompleet beeld bieden van Amsterdam. Aan dehand van stadswandelingen en verdiependethema’s komt het Amsterdam van vroeger en nutot leven en krijgt de bezoeker inzicht in watAmsterdam tot Amsterdam maakt.

Met zeven uitgezette wandelingen en eenfietstocht.

9 789021 142364

NUR 511

ISBN 978 90 211 4236 4

www.uitgeverijmeinema.nlwww.averbode.com/religie

Meinema | Averbode

Meinem

a| Averbode

Huibert Teekens studeerdegeschiedenis en woont sinds 1999 inAmsterdam. Hij is eigenaar van eenvormgevings- en tekstbureau,ontwikkelt educatieve stadsspellenen leidt regelmatig bezoekers rondin de hoofdstad. Inspirerend

Amsterdam

Huibert Teekens

Huibert TeekensInspirerend Am

sterdam

omslag reisgids Amsterdam:omslag Amsterdam NL 30-06-09 15:39 Pagina 1

Reisgids vooR de bewuste bezoekeR

InspirerendAmsterdam

Huibert teekens

Meinema | Averbode

de Reisgids voor de bewuste bezoeker richt zich op diegenen die bewust op zoek zijn naar degeschiedenis, de cultuur, de spiritualiteit en de godsdienst(en) van het land, de regio of de staddie zij bezoeken. Niet alleen sporen uit de oudheid, maar ook recente geschiedenis en heden-daagse uitingen van spiritueel leven komen aan bod. de locale keuken en de natuur krijgeneveneens aandacht. de reisgidsen bieden in kort bestek achtergrondinformatie, maar ookbeschrijvingen van routes en wandelingen die het betreffende gebied op een verrassende wijzeontsluiten voor geïnteresseerde reizigers.de Reisgids voor de bewuste bezoeker leent zich voor gebruik vóór, tijdens en na de reis en ver-hoogt uw reisplezier.

Redactie: Jan Hofstra, Piet van Midden en Piet van veldhuizen

verschenen:- Piet van Midden, Israël en de Palestijnse gebieden (tweede druk)- Peter Morée, Praag- katharina kunter, Berlijn- Piet van veldhuizen, Polen- Piet van Midden, Jordanië- Paul van der velde, Boeddhistisch India- Huibert teekens, Inspirerend Amsterdam

in voorbereiding:- bernard Postma, Inspirerend Rome- Chris doude van troostwijk, Elzas- katharina kunter, Oostelijk Duitsland- Jielis van baalen, Egypte

www.uitgeverijmeinema.nlwww.averbode.com/religie

boekverzorging: studio Anton sinke, Nieuwerkerk a/d iJssel

isbN 978 90 211 4236 4 (Nederland)isbN 978 90 317 2843 5 (belgië)NuR 511d/2009/39/165

© 2009 uitgeverij Meinema, zoetermeer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen ineen geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

“’t Is wel een skoone stad, maar ’t volcxken is te vies.”de spaanse brabander in het gelijknamige blijspel van g.A. bredero, 1617

“Een ieder is hier zo vervuld van zijn voordeel, dat ik ermijn ganse leven zou kunnen wonen, zonder ooit door

iemand opgemerkt te worden.”René descartes, 1631

“In deze bloeiende en voortreffelijke stad leven allemogelijke natiën en geloven eendrachtig samen. Engeen enkel geloof is er zo gehaat, dat zijn aanhangersniet onder de bescherming staan van het openbaargezag, mits ze niemand schade berokkenen, een ieder

het zijne geven en eerzaam leven.”baruch de spinoza, 1670

“Allez, canaux, canards, canaille, Je n’rai rien vu chezvous qui vaille.” (Grachten, eenden en gespuis, ik heb er

niets gezien dat waarde heeft.)voltaire, 1722

“Wat ik heb verzameld? Aangename uren. Het feit opzich om hier te kunnen zijn om te kunnen ademen, geeft

al vreugde.”györgy konrád, 1999

“Amsterdam is beroemd en berucht tot ver over de landsgrenzen. Meestal is dat iets om trots op te zijn,

soms niet.”burgemeester Job Cohen, 2003

“De coolste stad ter wereld.”The New York Times, 2008

Inhoud

INLEIDING.......................................................................................................................9

STADSGESCHIEDENIS IN VOGELVLUCHT ......................................................................10

1 VEELZIJDIG AMSTERDAM .............................................................................................19Cultureel Amsterdam......................................................................................................19Multicultureel Amsterdam ..............................................................................................26

2 TOLERANTE STAD - DE BINNENSTAD ...........................................................................40wandeling 1: oude zijde en wallen (3 km, ± 2 uur) ........................................................43wandeling 2: Nieuwe zijde en groenburgwal (2,5 km, ± 2 uur) ......................................61vrijheid en tolerantie......................................................................................................75

3 REBELSE STAD - DE JORDAAN ......................................................................................91wandeling 3: Jordaan (4 km, ± 2 uur) ............................................................................93Rebellie en socialisme...................................................................................................107

4 RIJKE STAD - DE GRACHTENGORDEL ..........................................................................114wandeling 4: grachtengordel (3 km, ± 1,5 uur) ............................................................117godsvrucht en winstbejag.............................................................................................124

5 MOKUM - JOODS AMSTERDAM...................................................................................127wandeling 5: Joods Amsterdam (3 km, ± 1,5 uur) ........................................................131de messias en de filosoof ..............................................................................................146

6 CULTUURSTAD - HET MUSEUMKWARTIER .................................................................153wandeling 6: Museumkwartier (3,5 km, ± 2 uur)..........................................................155Het Concertgebouw ......................................................................................................172

7 HAVENSTAD - HET WATERFRONT...............................................................................174wandeling 7: waterfront (4,5 km, ± 2,5 uur)................................................................177de Amsterdam ..............................................................................................................189

7

8 GROENE STAD - NOORD EN WATERLAND ...................................................................192Fietstocht: waterland en Noord (15 km, ± 3 uur) ..........................................................195Normaal Amsterdams Peil.............................................................................................206

9 STILLE STAD - INSPIREREND AMSTERDAM................................................................210

10 AMSTERDAM IN BOEK EN FILM .................................................................................217boeken.........................................................................................................................217Films ............................................................................................................................217

REGISTERS ..................................................................................................................220

8

9

Inleiding

Amsterdam is een wereldstad in zakformaat.geen enkele andere europese hoofdstadbiedt de bezoeker zoveel historie, sfeer endiversiteit op zo’n klein oppervlak. de bin-nenstad met zijn romantische grachten enscheve huizen gaat samen met een kosmo-politisch aanbod aan cultuur. in vergelijkingmet steden als Londen en Parijs is Amster-dam een dorp, maar dan wel een dorp meteen ongeëvenaarde diversiteit aan mensen,nationaliteiten en religies. Maar waarAmsterdam vooral om bekendstaat is de vrij-heid, zichtbaar in een ontspannen omgangmet zaken die elders taboe zijn. een vrijheiddie soms onder druk staat, maar nog steedsgekoesterd wordt.

welke verhalen schuilen er achter de stenenvan deze stad? en hoe zijn die verhalen van-daag in de cultuur en in de mensen aanwe-zig? dat vertelt deze gids. Aan praktischereisinformatie wordt minder aandachtbesteed. u vindt hier wel een schat van bij-zondere verhalen, die uitnodigen tot ontdek-kingstochten en die inzicht geven in watAmsterdam tot Amsterdam maakt. de gidsbegint met een samenvatting van de stads-geschiedenis. daarna volgt een overzicht vanhet (multi)culturele Amsterdam. een aantalthematische hoofdstukken geven uitleg bijde verschillende stadsdelen. elk hoofdstukbevat een stadswandeling met kaart. in het

hoofdstuk ‘Jordaan’ komt het rebelse karak-ter van Amsterdam tot leven, het deel overde grachtengordel vertelt over rijkdom, en inde binnenstad wordt verteld over de her-komst van de Amsterdamse tolerantie. degids bevat ook een fietstocht door het lande-lijke waterland en Amsterdam-Noord, eenstadsdeel dat ten onrechte vaak wordt over-geslagen. tenslotte wordt ook aandachtbesteed aan een reeks inspirerende plekken,waar men de drukte van de stad achter zichkan laten. de wandelingen sluiten voor eengroot deel aan bij de thema’s van de hoofd-stukken. u kunt de wandelingen maken in deaangegeven volgorde, maar u kunt de num-mers ook naar eigen inzicht met elkaar ver-binden en zo uw eigen routes creëren.Amsterdam kan erg druk en stressvol zijn,vooral in de binnenstad. Per wandelingwordt een rustige tijd aanbevolen. veel ont-dekkingsplezier gewenst!

18

19

1 | Veelzijdig Amsterdam

De eerste indruk van veel bezoekers die in Amsterdam aankomen kannogal tegenvallen. Het gebied rond het Centraal Station, blinkt uit inchaos en ongezelligheid. Links, rechts en achter het station is water. Daar-tussen wringt zich een bonte massa naar een onbekend doel. Trams enbussen volgen er een onduidelijk parcours tussen de voetgangers en taxi’sdoor. Onder de grond knaagt een nieuw aan te leggen metrotunnel aan defunderingen van de stad. Aan elke vrije centimeter zijn fietsen vastge-knoopt. De eerste straat die de achteloze bezoeker bereikt, is het Damrak,door veel Amsterdammers beschouwd als een lelijke omslag van eenprachtig boek. Wie na zo’n eerste indruk meteen weer huiswaarts keert,zal geen juichend verslag uitbrengen over deze stad.

de tweede indruk maakt veel goed. wie hetdamrak heeft overleefd en de drukte achterzich laat, kan beginnen aan de echte kennis-making met Amsterdam. de stad laat zichhet beste te voet verkennen. Het stratenplanis een uitdaging voor het richtinggevoel. deconcentrische grachtengordel zorgt ervoordat menig bezoeker de weg kwijtraakt. eenstadsplattegrond helpt, en Amsterdammerszijn altijd bereid u de weg te wijzen. Hétlokale vervoermiddel is natuurlijk de fiets,waarvan er meer zijn dan inwoners. die zijnop verschillende plekken te huur, maar kaart-lezen op een fiets in een drukke stad valt nietmee. en fietsende toeristen die uitsluitendnaar de gevels kijken, zijn in Amsterdam eenbekende ergernis.

Cultureel Amsterdamer zijn genoeg redenen om Amsterdam tebezoeken. de vele musea, het uitgebreidecultuuraanbod, de cultuurhistorie, de oudebinnenstad – noem maar op. de grachten-rondvaart is, na de eiffeltoren, de populairste

toeristische attractie van europa. zeven pro-cent van de bezoekers geeft aan dat de cof-feeshop ook tot de attracties behoort. Hier-onder volgt een overzicht wat Amsterdam de‘bewuste bezoeker’ zoal te bieden heeft.

MonumentenAmsterdam telt 6.826 (1990) monumenten,een record in europa. dat komt ook doordatde Nederlandse monumentenzorg vrij mak-kelijk de monumentenstatus toekent. inieder geval heeft het ervoor gezorgd dat debinnenstad van Amsterdam voor het nage-slacht behouden blijft, want aan de gevelvan een monument mag niet zomaar gesleu-teld worden. Aan de grachten is volop Hol-landse renaissance, barok en classicisme tezien. omdat het vroeger gebruikelijk was de

gevel aan de heersende mode aan te passen,zijn er heel wat trapgevels uit de Hollandserenaissance verbouwd tot de bekende hals-of klokgevels met barokke stijlelementen.ook werden veel panden opgehoogd door ereen verdieping aan toe te voegen. bij latererestauraties – met het doel een pand in ori-ginele staat terug te brengen – roept ditsoms de discussie op wélke originele staat erwordt bedoeld. de oude kerk (p. 48), en dewaag (p. 51) zijn de belangrijkste monumen-ten uit de middeleeuwen. Het Paleis op dedam is het bekendste voorbeeld van het Hol-lands Classicisme in Nederland (p. 57). in deachttiende en begin negentiende eeuw werdin Amsterdam weinig gebouwd. Aan het eindvan de negentiende eeuw worden allerleineostijlen populair. Pierre Cuypers bouwt het

20

Prachtige negentiende-eeuwse panden aan de Weesperzijde.

Centraal station (p. 43) en het Rijksmuseum(p. 167). bijzonder is de Amsterdamse schoolstijl [ca. 1910-1930], een bouwstijl met veelkunstig metsel- en smeedwerk en aandachtvoor detail. de stroming werd een voorlopervan de bauhaus-stijl en het Nieuwe bouwen.Hoogtepunten van de Amsterdamse schoolzijn het scheepvaarthuis [1916] van Jan vander Mey (p. 177), en het ‘schip’ van Michielde klerk in de spaarndammerbuurt aan dezaanstraat, dat tevens fungeert als Amster-damse school-museum. H.P. berlage is deenige architect met een eigen standbeeld inAmsterdam. Hij werd geïnspireerd door deitaliaanse renaissance, door het socialisme encommunisme en door architecten als FrankLloyd wright. Het ontwerp van Plan zuid, nuo.a. de Rivierenbuurt, is van zijn hand. dank-

zij de beurs van berlage [1902] (p. 45), kreegAmsterdam weer internationale aandachtvan architectuurkenners. ook de bazel aan devijzelstraat (p. 121 en 212) is een beschou-wing waard.

Moderne architectuurop het gebied van moderne en post-moder-ne architectuur maakte Amsterdam lange tijdweinig indruk. daar kwam in de jaren negen-tig verandering in. Het Java- en kNsM-eilandzijn om die reden een bezoek waard, evenalsde oostelijke eilanden. dit voormaligehavengebied werd tot een bijzondere woon-wijk getransformeerd. de grachten die hetJava-eiland doorkruisen zijn een postmoderncommentaar op de historische binnenstad (p. 186). Aan de zuidas en in de bijlmer ver-rezen tegelijkertijd opvallende kantoorpan-den waarvan het schoenvormige iNg Housebekend is. op loopafstand van het Centraalstation bevindt zich ook interessante nieuw-bouw: de oosterdoksstraat met o.a. de nieu-we bibliotheek van Amsterdam. verderop inhet oosterdok vind u het populaire weten-schapsmuseum NeMo, gebouwd door RenzoPiano (p. 182), en ARCAM, het architectuurcentrum van Amsterdam. zij hebben uitge-breide informatie over de architectuur vanAmsterdam. zie www.arcam.nl.

MuseaNederland heeft de hoogste museumdicht-heid per hoofd van de bevolking ter wereld.kennelijk zijn we een behoudzuchtig volk engooien we niets weg. de bekendste van diemusea staan in Amsterdam. Het Rijks-, ste-delijk- en van goghmuseum (p. 164) en het

21

Het ‘Schip’ van architect Michiel de Klerk herbergtook het Amsterdamse School Museum.

Rembrandthuis (p. 143) presenterenberoemde kunstcollecties. Het tropen-museum, de Hortus botanicus (p. 141) en hetscheepvaartmuseum (p. 181) zijn ook inter-nationaal bekend. Het Joods en het Amster-

dams Historisch Museum (p. 66 en 133) heb-ben een bijzondere vaste collectie en regel-matig wisselende tentoonstellingen. veelmusea zijn alleen al vanwege het gebouw demoeite waard, zoals ‘ons’ Lieve Heer op sol-der’ (p. 47) en het vakbondsmuseum (p. 139). Het nieuwste museum is de Hermi-tage Amsterdam, een dependance van hetberoemde Russische museum, gevestigd inhet zeventiende-eeuwse Amstelhof aan deAmstel. op het gebied van fotografie valt erook veel te ontdekken in Amsterdam: zoalsFoAM en het Huis Marseille. zelfs voor geïn-teresseerden in tassen, pianola’s of brillenzijn er speciale musea. voor alle 67 museazie: www.amsterdammuseums.nl.

Theaterssinds de Gijsbrecht van Aemstel van Joost vanden vondel [1638] is Amsterdam dé theater-stad van Nederland. de bekende theaters

bevinden zich rond het Leidseplein, maar deechte theaterstraat is de Nes (p. 55). Aan-dacht voor niet-westerse culturen vindt menbij: Akhnaton, Cosmic theater en tropen-theater. Cabaret en stand-up comedy is,zowel Nederlands- als engelstalig, ruim ver-tegenwoordigd: boom Chicago, toomler, dekleine komedie en het Comedy theater.Mooie zalen met karakter en pluche vindt ubij theater Carré en de stadsschouwburg (p. 155). in de openlucht zijn er ’s zomersvoorstellingen in het vondelparktheater enhet Amsterdamse bos. Als u liever zelf hetnieuwste talent wilt ontdekken – voordatiemand anders het doet – ga dan naar de‘open bak’ in theater de engelenbak. op dezeavonden is alles mogelijk en veel inmiddelsbekende artiesten, beleefden hier hun podiumdebuut.

22

Het trappenhuis van het Vakbondsmuseum.

Affiche van het Rozentheater aan de Rozengracht.

MuziekLiefhebbers van jazz, klassiek, pop of wereld-muziek hebben in Amsterdam een ruimekeuze. Het Concertgebouw (p. 172) met zijnwereldvermaarde akoestiek, het nieuwe biM-huis aan het iJ (p. 186), de Paradiso en deMelkweg (p. 155) zijn de bekendste locaties.een vrij willekeurige greep uit het aanbod vanpodia met een bijzondere programmering dieminder bekend zijn bij het grote publiek: debadkuyp, bitterzoet, Café Alto, Casablanca, deNieuwe Anita, studio k, sugarfactory, dewestergasfabriek en zaal 100.

Ballet en Moderne Dans Het Nationaal ballet is gevestigd in het enigetheater dat in een stadhuis is gebouwd: hetMuziektheater in de stopera. van achter de

glazen pui heeft men een prachtig uitzichtover de Amstel. vrijwel jaarlijks voert HetNationaal ballet de klassieker De Notenkrakerop, geënsceneerd rond de Amsterdamsegrachten. Het Julidans Festival richt de blikop de actualiteit en de toekomst van hetdanstheater. Julidans toont werk van zowelbekende choreografen als aanstormendtalent: voorwaarde is dat de voorstelling bij-zonder of spraakmakend is. Het speelt zich afin de zalen rondom het Leidseplein.

FilmAmsterdam is het decor voor verschillendefilmfestivals. de bekendste zijn het interna-tionale documentaire Film Festival (idFA) enhet Amsterdam Fantastic Film Festival. Maarer is ook een boeddhistisch en een joods film-

23

Ook op straat kan men spontaan live muziek aantreffen zoals deze mobiele band bij Brouwerij het IJ.

festival. Het ‘Movies that Matter’ festival vanAmnesty international vindt ook in Amster-dam plaats. Amsterdam kent een aantalprachtige oude filmzalen zoals het theatertuschinski (p. 73), the Movies en het Film-museum in het vondelpark. Het Filmmuseumheeft nieuwbouwplannen en verhuist medio2011 naar een spectaculair gebouw inAmsterdam-Noord. Het Filmmuseum conser-veert niet alleen oude films maar vertoont zeook. Regelmatig presenteren ze een retro-spectief rondom een bekende acteur of regis-seur uit het verleden.

Festivalsde jaarlijkse uitmarkt, de gay Pride en dekoninginnedagfeesten trekken veel bezoe-kers naar Amsterdam, hoewel anderen diefeestelijkheden juist vermijden. Het HollandFestival vindt elk voorjaar plaats op diverse

podia, traditiegetrouw met een paar wereld-premières. de programmering omvat opera,muziektheater, toneel en beeldende kunstvanuit de hele wereld. Het Amsterdam RootsFestival, in juli, is een toonaangevend inter-nationaal wereldmuziekfestival en vindmeestal plaats in het oosterpark. een uniekmulticutureel evenement is het wk vanAmsterdam (p. 37). bijzonder is ook hetLandjuweel festival in Ruigoord. dit ligt bui-

24

Verstopte grachten tijdens Koninginnedag.

De jaren zestig zijn nog lang niet voorbij op hetLandjuweel festival in Ruigoord.

ten de stad in het westelijk havengebied.Ruigoord is al sinds de jaren zeventig eenvrijplaats voor hippies en wietkwekers. Hetjaarlijkse Landjuweel festival is een evene-ment waar de jaren zestig opnieuw tot levenkomen. Het over het iJ Festival speelt zich afop de voormalige NdsM-werf in Amsterdam-Noord. bij dit theaterfestival heeft het decoreen belangrijke rol: de vergane glorie van deenorme scheepswerven op het NsdM-terrein(p. 203). een (niet volledig) overzicht van deAmsterdamse festivals staat opwww.amsterdamfestivals.nl.

Broedplaatsenbroedplaatsen zijn al dan niet voormaligekraakpanden waar op commercieloze wijzespontane cultuur ontstaat, zoals ateliers, eenrestaurant, filmzaal of theater. de stad kentzelfs een ‘kraakbioscoop’ en een ‘kraak-sauna’. veel van deze plaatsen zijn laterdoorgeschoven en regulier cultuurpodiumgeworden. de gemeente Amsterdam heefteen speciaal ‘broedplaatsenbeleid’ omdatmen inmiddels het belang van deze alterna-tieve cultuursector inziet en om de plekken

enigszins te beschermen. de locaties zijnvaak tijdelijk van aard. sommige zijn inmid-dels een begrip geworden, waaronder deFilmacademie (overtoom 301), de binnen-pret (Amstelveenseweg 134) en het volks-krantgebouw (wibautstraat 150). Het actueleaanbod staat op www.vrijeruimte.nl.

Winkels en marktenAmsterdam trekt dagelijks drommen dagjes-mensen die met slechts één doel naar dehoofdstad komen: shoppen. de grootste toe-loop hebben damrak, Nieuwendijk en kalver-straat. wie niet van mensenmassa’s houdt,doet er goed aan deze straten tijdens ope-ningstijden te mijden. Hier treft men vooralde grote winkelketens die ook elders te vin-den zijn. de P.C. Hooftstraat (p. 162) is detop-end winkelstraat, voor mensen met eengrote beurs. Hier kan men vooral goedterecht om gezien te worden, of om anderente zien. voor een leuke ontdekkingstochtlangs interessante winkeltjes zonder fast-food-walm of suv’s zijn de Negen straatjeseen aanrader. deze bevinden zich in degrachtengordel. zie www.de9straatjes.nl.ook de Haarlemmerstraat en de Rozengrachtzijn een leuk alternatief met een interessantaanbod. de spiegelstraat herbergt veelantiek en kunst. Maar vooral de vele dag-markten van Amsterdam zijn een ontdek-kingstocht waard. Het waterlooplein (p. 132)en de Albert Cuyp-markt (p. 171) zijn natio-naal bekend. Minder bekend is de boeken-markt in de oudemanhuispoort (p. 71), deJordaanse Noordermarkt op maandag, deten Cate- of dappermarkt in negentiende-eeuwse volksbuurten en de tropische markt

25

Het Volkskrantgebouw aan Wibautstraat 150 wordttegenwoordig bevolkt door vrijbuiters en creatieven.

op het Anton de komplein in zuid-oost. zievoor een volledige lijst met openingstijden:www.hollandsemarkten.nl.

Multicultureel AmsterdamAmsterdam is een global village, een stad diemen in anderhalf uur per fiets kan doorkrui-sen en waar tegelijkertijd mensen uit de helewereld wonen. uit cijfers van de gemeenteblijkt dat de stad 177 nationaliteiten telt[2007]. daarmee is Amsterdam de meestdiverse stad ter wereld, gevolgd door Ant-werpen (164 nationaliteiten) en New York(ongeveer 150). wereldwijd zijn 200 nationa-liteiten geregistreerd.

deze smeltkroes levert Amsterdam nietalleen een kleurrijk straatbeeld op: het ver-eist van de bewoners een tolerante houdingen een flinke portie flexibiliteit. Het zorgtervoor dat Amsterdammers nergens meervan opkijken, zodat een ontspannen sfeerontstaat waarin bezoekers zich thuis kunnenvoelen. de meeste bewoners waren namelijkzelf ook ooit bezoekers, of anders hun ouderswel. veel bekende, historische figuren die alsAmsterdammer worden beschouwd, zijn inwerkelijkheid elders geboren en kwamen paslater in Amsterdam terecht. Joost van denvondel werd geboren in keulen, Rembrandtvan Rijn in Leiden en Anne Frank in Frankfurtam Main. Amsterdam bood en biedt veelnieuwkomers vrijheid, een inkomen enbestaansrecht. Amsterdammers staan

26

Tweedehands spullen bij Chique de Friemel aan de Haarlemmerstraat.

bekend als behulpzaam als het gaat om toe-risten de weg te wijzen. Misschien wel door-dat de meesten zich nog kunnen herinnerenhoe ze ooit zelf volledig verloren op het dam-rak stonden.Al sinds de zestiende eeuw is Amsterdam eenmigrantenstad. vlamingen en brabanderskwamen in groten getale naar de stad endrukten hun stempel op de cultuur. in dezeventiende eeuw volgden immigranten uitalle delen van europa, van Armenië tot Por-tugal. vanaf de twintigste eeuw vonden ookniet-westerse allochtonen hun weg naarAmsterdam, Chinezen vanaf 1900 en indone-siërs na 1948. turkse en Marokkaanse gast-arbeiders, surinamers en Antillianen volgdenvanaf de jaren zeventig. de meest voorko-mende buitenlandse nationaliteiten inAmsterdam zijn Marokkaans (64.588), turks

(37.421), brits (10.244), duits (6.670) ensurinaams (5.609), volgens cijfers uit 2007.opvallend is dat er in deze telling meer

27

De Taibah moskee in Amsterdam Zuid-Oost.

28

duitsers dan surinamers zijn, maar het zijndan ook de paspoorten die tellen. Nederlan-ders blijven voorlopig in de meerderheid met532.548 op een totaal van 743.104 Amster-dammers. 258.494 inwoners zijn van niet-westerse afkomst. ongeveer 30% van deAmsterdamse bevolking is islamitisch.

Joods Amsterdam (zie ook hoofdstuk 7)geen cultuur heeft zoveel invloed gehad opAmsterdam als de joodse. Het Amsterdamsetaalgebruik kent nog steeds veel uitdrukkin-gen die rechtstreeks zijn ontleend aan hetJiddisch. Amsterdamse uitjes en anderegroenten in zuur zijn ontleend aan de recep-ten van joden uit Polen en duitsland. de oor-spronkelijke jodenbuurt van Amsterdambevond zich rond het waterlooplein. de oor-log maakte hier een einde aan. Momenteel

wonen er ongeveer 20.000 joden in Amster-dam, voornamelijk in Amsterdam-zuid, bui-tenveldert en Amstelveen. de orthodoxegemeenschap is veel kleiner, maar nogspringlevend. dat blijkt wel uit het feit dat Amsterdamsinds maart 2008 weer over sabbatsgrenzenbeschikt. deze grenzen zijn bedoeld om deorthodoxen op de sabbat meer bewegings-vrijheid te geven. volgens de joodse wet magmen op de sabbat buitenshuis niets dragen,zelfs geen huissleutels. dat betekent in depraktijk dat orthodoxen op zaterdag hun huisniet uit kunnen. door een denkbeeldigegrens om Amsterdam te trekken mag echterde stad als huis worden gedefinieerd. Hetgebied binnen die grens heet een eroev. dehuidige grens wordt gevormd door water-wegen. voorwaarde voor een rabbinaalgoedgekeurde eroev is dat het gebied ook

Discussie in de joodse bibliotheek Ets Haim.