Wat iseenKnooperf?

inspiratieboek_p4

Van oudsher liepen verschillende paden over een boerenerf, die het verbond met andere erven en met een dorpskern. Het erf was dus een soort knooppunt. Daar is de naam Knooperf aan ontleend. Het is bedacht voor het landschap van Twente, maar ook elders in het land kunnen Knooperven ontstaan.

Een Knooperf geeft aan een voormalig boerenerf een nieuw leven. Het biedt volop ruimte aan wonen en werken in een landelijke omge-ving. Bewoners hebben er hun eigen woning en hun eigen tuin. Daar-naast delen ze een gemeenschappelijk erf en een flink stuk grond. Samen zorgen de bewoners voor behoud, versterking en beheer van beplantingen en voor publiek toegankelijke routes op hun gemeen-schappelijke grond. De landbouwgrond rondom het Knooperf, die van oorsprong bij het boerenerf hoorde, is in handen van boeren uit de omgeving. Die ma-ken hun bedrijven op die manier toekomstbestendiger. Wat ook kan, is dat deze landbouwgrond wordt benut voor natuurontwikkeling.Op het Knooperf staan karakteristieke, soms monumentale gebou-wen, aangevuld met nieuwbouw op de plek van in onbruik geraakte schuren en stallen. De oude gebouwen krijgen een nieuw leven: als woning of als bedrijfsruimte. Het erf behoudt een agrarische uitstra-ling, passend in het landschap. Alleen bevinden zich onder de ken-merkende kappen geen stallen en schuren, maar ruime en comforta-bele woningen en werkruimten.

Meerdere belangenKnooperven dienen de belangen van woonconsumenten én het alge-mene belang van een fraai, toegankelijk en leefbaar platteland.

Nogal wat mensen dromen van een woning buitenaf in plaats van in een woonwijk. Ze zoeken rust en ruimte, maar zonder ‘alleen’ te zijn. En ze voelen zich betrokken bij de schoonheid van het landschap. Tot dusverre blijft het vooral bij ‘dromen’. Onder meer doordat regels in de weg staan. Maar ook doordat wonen in het buitengebied voor de meeste mensen onbetaalbaar is.

Knooperven brengen daar verandering in. Door meer bewoning toe te staan op een voormalig boerenerf ontstaat een klein buurtschapje, met een ideale combinatie van privacy en gemeenschapszin.

De overheid (gemeenten, provincies) is niet voor niets streng voor iedereen die iets wil in het buitengebied. We moeten immers zuinig zijn op karakteristieke landschappen. Het mag geen rommeltje wor-den. Daarnaast zijn er milieuregels, die ervoor zorgen dat boeren en burgers geen last hebben van elkaar. De overheid is weliswaar streng, maar ziet ook dat het landelijk gebied verandert. Elke dag stoppen zes boeren met hun bedrijf. Ze laten hun erven achter. Soms verloederen die. In andere gevallen worden ze doorverkocht aan vermogende particulieren, die de boerderij restau-reren of er iets laten bouwen naar eigen smaak.De landbouwgrond die de vertrekkende boer achterlaat, gaat naar de boeren in de omgeving. Hun belang is vooral zoveel mogelijk op-brengst uit het land te halen. Allerlei karakteristieke elementen (bos-jes, paden, houtwalletjes) staan een zo economisch mogelijk benutten van de grond in de weg. Zo komen de toegankelijkheid, de economie, de cultuurhistorie en landschap en natuur van het landelijk gebied onder druk te staan.

De essentie van Knooperven is dat boeren, burgers, cultuurhistorie, natuur en landschap niet tegenover elkaar staan, maar elkaar juist versterken. De boeren die vertrekken, verkopen hun grond aan boeren die hun bedrijf zo gezonder kunnen voortzetten. Tegelijkertijd komen er nieuwe bewoners op het verlaten erf die zorgen voor behoud van de karakteristieke bebouwing, versterking en duurzaam onderhoud van het landschap en vergroting van de toegankelijkheid.

Knooperven zijn niet langer alleen maar een goed idee. De gemeente Tubbergen, de provincie Overijssel en InnovatieNetwerk werkten het idee uit in de dorpskern Langeveen. Daar ontstaat op dit moment Knooperf De Veldboer.

inspiratieboek_p5

te koop

Iedere dag stoppen in Nederland 6 boeren Knooperven worden ontwikkeld uit vrijkomende middelgrote agrarische erven

Knooperven borduren voort ophet historische erfkarakter...

...direct gekoppeld aan zorgvoor het omringende landschap

Ook de buurboeren profiteren Knooperven: om te beginnen in Overijssel

Overijsselse erven waren van oorsprong doorbeplantingen en routes aan elkaar verbonden...

...maar door schaalvergroting verdwenen veel kleinschalige elementen

Knooperven verbinden opnieuw

inspiratieboek_p6

Knooperven: nieuw leven in het buitengebied

inspiratieboek_p7

Knooperven: nieuw leven in het buitengebied

KnooperfDe Veldboer

inspiratieboek_p8

Net buiten het dorp Langeveen, in een schitterend landschap van glooiende landerijen en bossen, ligt het voormalige boerenerf De Veldboer. Al zeker 200 jaar. Begin juni 2009 kocht de gemeente Tub-bergen het erf, om er ‘s lands eerste Knooperf te ontwikkelen. Op de plek waar jarenlang een boerderij met schuren en stallen stonden, komt een buurtschap dat de uitstraling houdt van het oorspronkelijke erf. Of beter gezegd: geen buurtschap, maar een noaberschap. In de traditie van Twente delen de toekomstige bewoners van Knooperf De Veldboer namelijk veel met hun buren. Natuurlijk hebben ze er hun eigen huis met een privétuin. Tegelijkertijd zijn ze gezamenlijk eige-naar van maar liefst 3,3 hectare grond, bestaande uit bos, weide en landelijke, openbaar toegankelijke paden. Samen worden de nieuwe bewoners verantwoordelijk voor het onderhoud van dit gezamenlijke deel. Eigentijds noaberschap dus.

inspiratieboek_p9

Na veel juridische en technische voorbereiding startte half oktober 2011 de verkoop van de negen kavels die op het erf beschikbaar zijn. De kaveloppervlakten variëren van 243 tot 3285 m2. Ze liggen rond-om de vier bouwlocaties op het erf, waarop de kopers hun woning (en eventueel bedrijfsruimte) kunnen bouwen: de oude boerderij met daarnaast een nieuw deel; de hoge schuurvilla; de lage schuur-villa; of de kapschuurwoning. Het gaat om grote bouwvolumes, waar gemakkelijk meerdere woningen in passen, maar ook combinaties van wonen en werken. Ze hebben de uitstraling van het voormalige

Na veel juridische en technische voorbereiding startte half oktober 2011 de verkoop van de negen kavels die op het erf beschikbaar zijn. De kaveloppervlakten variëren van 243 tot 3285 m2. Ze liggen rond-om de vier bouwlocaties op het erf, waarop de kopers hun woning (en eventueel bedrijfsruimte) kunnen bouwen: de oude boerderij met daarnaast een nieuw deel; de hoge schuurvilla; de lage schuur-villa; of de kapschuurwoning. Het gaat om grote bouwvolumes, waar gemakkelijk meerdere woningen in passen, maar ook combinaties van wonen en werken. Ze hebben de uitstraling van het voormalige boerenerf, maar de woningen die erin komen zijn zo modern en luxe als de koper wil.

Er is ruimte voor maximaal negen woningen in de vier bouwlocaties. Een koper mag alle kavels kopen die horen bij dezelfde bouwlocatie. Maar één kavel kopen mag natuurlijk ook.De gemeente bouwt op de plek van de voormalige stierenstal een gemeenschappelijke parkeerschuur. Bij elke kavel horen twee par-keerplekken in de parkeerschuur. De schuur biedt ook gemeenschap-pelijke ruimte voor onder meer gereedschap, afvalbakken, et cetera. Verder is er de mogelijkheid om er een eigen berging of hobbyruimte in te maken.

Knooperf De Veldboer biedt een uitgelezen mogelijkheid om wonen en werken te combineren. Dat kan binnen de woning die de koper laat bouwen of door bijvoorbeeld twee kavels tegelijk te kopen. Na-tuurlijk mogen bewoners op Knooperf De Veldboer niet elk beroep uitoefenen of elk type bedrijf beginnen. Het karakter van het erf en zijn directe omgeving mogen niet worden aangetast. En het werken moet ondergeschikt blijven aan het wonen. Vertaald naar het nu geldt dat vrije en aan huis verbonden beroepen op Knooperf De Veldboer veelal mogen worden uitgeoefend.

inspiratieboek_p10

Bij elkaar bestaat Knooperf De Velboer uit:• Een stuk privégrond met ruimte voor een woning en een eigen tuin;• Desgewenst een privéterras in of aan de woning, met vrij uitzicht

over het landschap;• Gemeenschappelijke Knooperfdelen: het binnenerf, de paden, een

bosweide en een parkeerschuur; • Publiek toegankelijke Knooperfdelen: het binnenerf en de paden;• De woningen en bedrijfsruimten van mede-Knooperfbewoners.

Het bestemmingsplanIn het bestemmingsplan voor Knooperf De Veldboer staan alle spel-regels nauwkeurig beschreven. Ze passen bij wat de gedachte is ach-ter een Knooperf: ruime woonmogelijkheden, onder de voorwaarde dat de kwaliteit van het buitengebied omhoog gaat. Samengevat:• Het erf en zijn bebouwing moeten de kwaliteit van het landschap

versterken;• Het bos wordt weer gezond gemaakt door onder andere uitheemse

soorten te verwijderen en inheemse soorten aan te planten;• Paden die van oudsher door het landschap liepen, worden in ere

hersteld. Ze zijn openbaar toegankelijk waardoor nieuwe ‘ommetjes’ ontstaan;

• De bebouwing op het erf houdt de uitstraling van een boerenerf. De boerderij en de schuren krijgen dezelfde type kappen als voorheen. Onder die kappen kunnen moderne woningen worden gebouwd;

• Doordat Knooperf De Veldboer buiten de milieucirkels ligt van de agrarische bedrijven in de omgeving, kunnen de nieuwe eigenaren op het erf wonen en werken zonder dat zij en de ‘buurboeren’ elkaar belemmeren.

inspiratieboek_p11

denØ45,600

P

P

P

P

P

P

P

1 9

23

4

5

6

7

8

bebouwing - bouwvlakken- schuren

verharding binnenerf- keien- klinkers- beton- bezoekersparkeren

tuinen- grastuin- omhaagde tuin- terraszone

landschap- weide en bloemrijke bermen- bosweide- bos- bomen- hagen- houtwal

routes - graspaden- leempaden

grenzen kavels

P

inspiratieboek_p12

BebouwingVoor de gebouwen op het erf staan in het bestemmingsplan nauw-keurige beschrijvingen, omdat ze de kwaliteit van een boerenerf moe-ten uitstralen:• Eenheid: Ook als er meer dan één woning komt op één bouwloca-

tie, moet het gebouw er als een eenheid uitzien.• Bouwvolumes: De woningen hebben een groot volume. Binnen dit

volume mag de koper ook een hobbywerkruimte, een schuur of bijvoorbeeld een inpandige garage creëren. De nieuwe eigenaar beschikt over flink wat flexibele ruimte binnen het bouwvolume. Die kan hij meteen benutten, maar hij mag ook later een extra kamer of werkruimte inbouwen.

• Entree: De entrees naar de woningen grenzen aan het gemeen-schappelijke binnenerf. Aan de kant van het landschap ligt de pri-vétuin, zodat de bewoners volop kunnen genieten van hun privacy en het prachtige uitzicht.

• Parkeren: Bij elke kavel horen twee parkeerplekken in de parkeer-schuur. Daarnaast mag de eigenaar zijn woning ook zo laten ont-werpen dat hij een eigen inpandige garage heeft. Voor bezoekers of medewerkers van de kleine bedrijfsruimten zijn op het binnenerf nog extra parkeerplekken beschikbaar.

• Daken: Kenmerkend voor bebouwing in het Twentse landschap zijn de grote dakvlakken van boerderijen en schuren. De kappen lijken bijna door te lopen tot op het maaiveld. Dat geldt ook voor de be-bouwing op Knooperf De Veldboer. De boerderij behoudt de origi-nele dakhoogte, de kappen op de drie andere bouwlocaties passen eveneens in het Twentse land.

Het dak van de oude boerderij bestaat uit dakpannen. Alle andere woningen (ook de nieuwe boerderij) krijgen een golfplatendak.

• Bouwmaterialen: De oude boerderij moet zowel bij renovatie als bij nieuwbouw worden uitgevoerd in baksteen met een ongeglazuurd

pannendak. Bij de andere bouwlocaties zijn baksteen en pannen juist niet toegestaan. Ze worden uitgevoerd in eenvoudige, robuus-te materialen: (zwart of onbehandeld) hout, beton en glas.

ArchitectenAan vijf architectenbureaus is gevraagd hun visie te geven op ‘wonen op een Knooperf’. In het vervolg van dit boek laten ze hun ideeën zien. Om te voorkomen dat de architecten iets zouden ontwerpen wat in werkelijkheid niet kan of mag, hebben ze de regels voor Knooperf De Veldboer zoveel mogelijk als uitgangspunt genomen. Maar de uit-werkingen gaan niet alleen over De Veldboer. Ze bieden inspiratie aan iedereen (particulieren en overheden) die de gedachte achter Knoop-erven omarmen.

inspiratieboek_p13

Inspiratie voor duizendbloeiende Knooperven

Oog voor omgeving,sfeer en milieu

Sch

ipperdouwearchitectuur

Oog voor omgeving,sfeer en milieu

Schipperdouwesarchitectuur werkt aan opdrachten waarbij concept, materiaal, kleur, regelgeving, situatie, budget, thema en vorm een belangrijke rol spelen in het ontwerp-proces. Daarnaast heeft schipperdouwesarchitectuur oog voor duurzaamheid, energiehuishouding en omgeving. Het bureau wil op een prettige manier samenwerken met de opdrachtgever, om samen iets moois te maken.

Thuiskomen op het Knooperf wordt een bijzondere belevenis. Het bewust worden en ervaren van de omgeving, de plek en het gebruik zijn bepalend voor een prettig woonklimaat.

inspiratieboek_p37

Schipperdouwesarchitectuur

Sch

ipperdouwearchitectuur

Het Knooperf is een (ontmoetings)plek voor bewoners en passanten. ‘Noaberschap’ is kenmerkend voor wo-nen op een Twents erf. Overdekte entrees aan het erf en grote overstekken kunnen plek bieden om te schui-len voor de regen of een praatje te maken met buren en passanten. Daarnaast wordt dit contact versterkt door zichtrelaties op het erf, terwijl de balans tussen private en publieke ruimte gewaarborgd blijft.

In het ontwerp kan de beleving van het erf op vele ma-nieren zichtbaar gemaakt worden. Zo bestaat de basis van het voorstel uit een karakteristieke gebintenstruc-tuur. Deze constructie biedt grote indelingsvrijheid in woning en werkruimte en is tevens een herkenbare verwijzing naar de historie van de Twentse schuur. Door de verblijfsruimtes zo open mogelijk te houden en bijvoorbeeld de keuken aan de erfzijde te plaatsen, ontstaan duidelijke zichtrelaties tussen verschillende ruimtes, het landschap en het erf. Deze zichtlijnen en de karakteristieke structuur zijn zowel in het interieur als exterieur herkenbaar aanwezig en vormen de basis voor de sfeer en uitstraling van de woning.

Naast de woning bevindt zich de werkruimte waaraan op verschillende manieren vorm gegeven kan worden. De verdeling tussen wonen en werken is flexibel, bij-voorbeeld door een carport of onderdoorgang te intro-duceren. Ook kan het volume opgesplitst worden in twee woningen.

De glooiing in het landschap en de niveauverschillen van het erf zijn binnen aanwezig in de ruimtelijke inde-ling van de woning. Vanaf het erf komt men via de ruime entree in de open woonkeuken, waarbij de la-ger gelegen woonruimte aan het landschap zichtbaar is. Bij binnenkomst daalt men via de lager gelegen woonruimte af richting het landschap. Door dit niveau-

inspiratieboek_p39

karakteristieke gebintstructuurflexibel en streekeigen

contact en zichtrelaties dooropen ruimtes en niveaus

het zuidelijke dakvlak gebruikent.b.v. energieopwekking en daglicht

inspiratieboek_p40

verschil ontstaat ook een hoge leefruimte die door de lage ligging meer privacy biedt. Het centrale element ter plaatse van het niveauverschil dient hierbij als kast-ruimte in de keuken, trap, zitplek, en openhaard.

De oriëntatie en vormgeving van de woning zijn opti-maal voor toepassing van duurzame technieken. Het zuidelijke dakvlak biedt voldoende ruimte voor zonne-panelen voor het opwekken van energie, en zonnecol-lectoren voor warmwatervoorziening. Daarnaast kan men in de kelderruimte (onder de keuken) eenvoudig een warmtepompinstallatie plaatsen, voorzien van buf-fervaten. De zuidelijke puien kunnen, door de dubbele functie van de kolommen, worden uitgevoerd als zo-genaamde klimaatgevels, eventueel in combinatie met een serre in plaats van een terras. Hierdoor kan warme lucht afgezogen worden en hergebruikt worden mid-dels een warmte terugwininstallatie. Door een com-binatie van systemen kan zo een zeer energiezuinige woning gerealiseerd worden.

Een eigentijds vormgegeven woning op een karakte-ristieke plek met oog voor historie en toekomst biedt vele mogelijkheden voor wonen en werken. Wonen op het Knooperf is bewust kiezen voor een plek in het bui-tengebied met respect voor de omgeving. Thuiskomen is meer dan beleving van ruimte en omgeving. Het ge-bruik van de woning, de toekomstbestendigheid ervan en het bewust omgaan met materiaal en milieu is een belangrijk thema binnen de ontwerpvisie

Sch

ipperdouwearchitectuur

Mogelijke doorgang of carport tussen woning en werkruimte.

Dwarsdoorsnede van de woning

inspiratieboek_p41

inspiratieboek_p42

Sch

ipperdouwearchitectuur

Het uitgewerkte concept voor de hoge schuurwoning is op vele manieren flexibel aan te passen aan de woon- en werkwensen van de gebruiker. Het concept is zodanig vormgegeven dat zowel de hoge schuurvilla, de lage schuurvilla, de kapschuurwoning als de boerderijwoning op dezelfde manier ontworpen kunnen worden. De flexibiliteit van de gebintenstructuur leent zich uitstekend voor een verscheidenheid aan indelingsvarianten in de verdeling tussen wonen, werken of meerdere wooneenheden bin-nen de volumes.

Kelder

Begane grond

Eerste verdieping

Hoge Schuurvila

werken/wonen

wonen

open structuur

flexibele indeling

verwantschap

twee-deling twee-deling drie-deling drie-deling

hoge

schuurvilla

lage

schuurvilla

kapschuur-

woning

boerderij-

woning

inspiratieboek_p43

Sch

ipperdouwearchitectuur

“Mijn vrouw en ik exploiteren ‘Droste’s dineren en lo-geren’ in Tubbergen. Daarnaast ontwikkelen we boer-derijlodges op boerenerven in Twente. Dat zijn fraaie vakantieverblijven in vrijgekomen agrarische gebou-wen, zoals schuren of delen van oude boerderijen. We hebben de plek waar we zelf sinds vier jaar wo-nen gekozen vanwege de fraaie omgeving. Er stond een oud boerderijtje uit de jaren zestig. Het was te vervallen om te restaureren. Samen met schipperdou-wesarchitecten, waarmee we ook samenwerken bij het herontwikkelen van agrarische gebouwen, zijn we gaan nadenken. We wilden in de stijl van Twente blijven. Dat betekent in ieder geval een hele grote kap. Verder is het eerste wat je denkt als je nieuw mag bouwen: dan wil ik er zoveel mogelijk in hebben. Die gedachte heb-ben we losgelaten. We zijn ons gaan afvragen hoe we leven en waar we echt behoefte aan hebben. Eigenlijk telden maar een paar uitgangspunten: licht, ruimte en veel buiten. Zo is het ook geworden. Door aan één zijde een hap uit de woning te halen, is een glazen pui gecreëerd waardoor we boven en beneden een geweldig uitzicht hebben op het landschap. Van binnen is de woning heel eenvoudig. De ‘natte ruimtes’ bevinden zich op beide verdiepingen in het midden. Een badkamer heb-ben we niet. De vier slaapkamers komen uit op een centrale hal waar zich onder meer de wc, de douche en de wastafels bevinden. Op de begane grond vormt op dezelfde plek de keuken een natuurlijke scheiding tussen het eetgedeelte en de woonkamer.We begonnen heel ingewikkeld, maar uiteindelijk is de woning heel simpel geworden. Ik vind het geweldig mooi. Als ik huiswaarts rijd, heb ik het gevoel dat ik op vakantie ga.”

inspiratieboek_p44

Woonhuis, Langeveen

Harald Droste

inspiratieboek_p45