1

2

Inhoud Bladzijde 1. Voorwoord 3 2. De slurf 4 3. De kop 10 4. De romp 16 5. De poten 27 6. De staart 30 7. Nawoord 35

3

1. Voorwoord In dit fictieverhaal woont op Globusdreef 1 het echtpaar Grime. Ikar is er als zakenman uitstekend in geslaagd voor zijn gezin van vier personen welvaart binnen te halen. De onderlinge relaties hebben er echter flink onder geleden. Gelukkig komt er hulp, waardoor een breuk met de kinderen wordt voorkomen. Van die hulp krijgt het echtpaar daarna een bijzondere opdracht en het wordt slachtoffer van een dubbele beroving. Het komt voor keuzevragen te staan, zoals: blijven wonen of verhuizen, alles opmaken – niet alleen geld, maar bijvoorbeeld ook grondstoffen, drinkbaar water en een beetje schone lucht – of toch wat nalaten voor de kinderen en kleinkinderen. Maar natuurlijk zijn meer mensen gebaat bij een gewetensvolle afweging. xxx Misschien herkent u dergelijke keuzevragen of ziet u, voordat u in het Grimeverhaal duikt, aanleiding voor uzelf zo’n vragen te overdenken. Mogelijk heeft u daarop zelfs al antwoorden. De resterende ruimte van deze pagina biedt u de gelegenheid, vóór het verder lezen, hier anders eerst vrijmoedig uw eigen gedachten over te vormen en eventueel op te schrijven. Het is denkbaar dat u na lezing van dit verhaal via het nawoord terugkomt bij de vragen, die in dit voorwoord staan of door uzelf hierbij zijn genoteerd. Ik heb geprobeerd een verhaal met enkele tinten grijs – wat in het nawoord wordt toegelicht – lezenswaardig in te kleuren. In de slurf en de kop van het verhaal zit vooral historische achtergrondinformatie, waardoor de rest van de olifant weinig flash backs bevat. Als u ‘Een herrijzende olifant’ tot u neemt, levert het hopelijk, naast denkwerk, ook leesplezier op. Voor de belangstelling zeg ik u dank. xxx

4

2. De slurf Ikaros Grime, roepnaam Ikar, is enig kind van de Nederlander Wilhelmus Cornelis Grime en de Italiaanse Paloma Maria Fettuccine die in1954, beiden waren 21 jaar, zijn getrouwd. In datzelfde jaar kreeg hun Ikar in Italië het levenslicht te zien. Hij is een man van snelle beslissingen geworden, met de blik vooral naar voren op het geld gericht, ook al is hij nu gepensioneerd. Normaal gesproken zou hij direct iets met zijn Volkswagenaandelen doen, waarvan eind september 2015 een schandaal met sjoemelsoftware bekend werd, om zijn financieel verlies te beperken. Maar dat moet nu even wachten. Dit is ongebruikelijk voor hem en zelfs zijn hele beurshandel ligt stil. Hij heeft zich voorgenomen die hele rotzooi binnenkort op te ruimen. Maar eerst moet zijn verleden tot rust komen. De afgelopen zes maanden hebben hem erg aangegrepen en daardoor is hij de hele maand oktober niet zichzelf. Bijna de hele tijd mijmert hij over de voorbije jaren en over mensen die hem dierbaar zijn. xxx Van zijn eerste levensjaren is hem weinig bijgebleven. Eigenlijk alleen dat hij vaak door gebrul, dat hij eerst niet kon thuisbrengen, uit zijn slaap is gehaald en dat hij, volgens zijn ouders, lang in bed heeft geplast. Een verband tussen die twee dingen hebben zij nooit gelegd. Tot zijn zesde is hij bij hen geweest, maar toen veranderde dat, omdat ze vonden dat hij naar school moest. Vanwege hun rondtrekkend bestaan met een circus, dat natuurlijk brullende leeuwen had, kon hij niet langer met hen mee en plaatsten ze hem op een internaat. Vader wou voor Ikar een kostschool in zijn geboorteland, want daar zouden voor hun oogappel de beste kansen liggen. En zo geschiedde, want de man was toen nog het hoofd van het gezin. Mama, wat Ikar moest uitspreken als maamaa, heeft wel de beslissende stem gehad bij de keuze van het internaat. Vanwege haar opvoeding in het roomse Italië is Ikar terecht gekomen onder het dak en in twee scholen van een katholieke kloosterorde. Op dat internaat, waar Ikar de lagere school en het gymnasium doorliep, was het met alle andere kinderen samen eten, slapen en ontspannen in grote zalen. Privacy? Dat woord kende men niet. Hij voelde zich daar trouwens geestelijk mishandeld, omdat de klasgenoten hem vanwege zijn veraf staande oren voor Dombo uitscholden. De hoofdbroeder en zijn ouders zeiden dat hij zich daar niets van moest aantrekken, dan zouden de plagers er wel mee stoppen. Niet dus! Er waren nog geen meldpunten voor pesten en voor kindermishandeling, en de kinderombudsman bestond ook nog niet. Het was in de zestiger jaren dat jongens plotseling bakkebaarden lieten staan en de haren tot op de schouders groeiden. Dat was voor Ikar de ideale oplossing om met zijn lang vlassig haar de schoonheidsfout te bedekken. Hij herinnert zich dat zijn ouders hem elk jaar maar één keer konden opzoeken. En dat was wanneer het circus zijn jaarlijkse winterstop had en dan in Italië verbleef. Ze moesten er dus een heel eind voor reizen. Ikar keek steeds uit naar hun bezoek, waarbij ze dan 4 dagen bleven en overnachtten in een van de logeerkamers van het klooster. Mama beschreef hem toen vaak uitvoerig hoeveel moeite ze had moeten doen om voor hem deze plek geregeld te krijgen. Ze drukte hem daarbij op het hart goed zijn best te blijven doen en veel te bidden. De eerste dag van het bezoek werd bijna helemaal in beslag genomen door hun gesprek met de hoofdbroeder over Ikars schoolvorderingen. De andere dagen werden besteed aan uitstapjes om kleren en andere benodigdheden voor hem te kopen. Als zijn ouders tijd en geld over hadden mocht hij met hen nog naar een bioscoop en een enkele keer kwam daar zelfs een goedkope eetgelegenheid achteraan. Wanneer het tijdstip van afscheid nemen weer was aangebroken, eindigde dat de eerste jaren steevast met een huilbui in mama’s armen.

5

Doordat zij is gestorven toen hij 14 jaar was, heeft hij haar nauwelijks echt kunnen leren kennen. Haar overlijden kreeg hij op de kamer van de hoofdbroeder door de telefoon te horen. ´Ikar, jouw mama heeft aan de trapeze haar hemelvaart in tegenovergestelde richting ingezet,´ zei vader. De broeder, die al op de hoogte was en die uitspraak had meegekregen, vond dit een mooie verklaring. ‘Ze is geloofwaardig en het geloof waardig,’ zei hij tegen Ikar, terwijl hij de hoorn op het zwarte toestel met draaischijf, dat op zijn bureau stond, terug legde. Daarna hadden ze samen de rozenkrans gebeden om een aflaat te verdienen voor de zielenrust van Ikars mama. Dat is hij net zo min vergeten, als het feit dat hij haar begrafenis in bella Italia niet kon bijwonen en dat vader, volgens zijn eigen zeggen, meteen daarna weer op de onheilsplek in de manege moest optreden. Rouwverwerking? Bidden en doorwerken was de meest gangbare therapie, om vervolgens elk jaar met Allerzielen op 2 november nog even te herdenken. Wat Ikar verder over mama weet, is vooral na haar overlijden uit vaders mond gekomen. Die bleef hem trouw bezoeken en ging ook over zichzelf praten. Wanneer vader over zijn eigen jeugdjaren vertelde sloeg hij de eerste twaalf jaar altijd over, nadat hij één keer daarover iets had losgelaten. Dat gebeurde toen Ikar, die al in de derde klas van het gymnasium zat, de woorden ‘grote depressie’ eens liet vallen, omdat ze het daarover in de geschiedenisles hadden gehad. Vader had het bijna niet over zijn lippen gekregen: ‘Ikar, mijn vader was destijds een keuterboertje en moest zorgen dat er eten op tafel kwam voor zijn ouders die inwoonden, mijn moeder en zes kinderen. Ik had drie broers en twee zussen. We hadden het niet breed en in die dertiger jaren was het helemaal erg. Alleen ik mocht, als jongste, van mijn ouders naar school, wat de anderen niet leuk vonden. Maar als ik uit school kwam, was het ook voor mij vaak akkeren op het land en een hok, waar een paar varkens, koeien en kippen inzaten, uitmesten.’ Na een aarzeling, die minuten leek te duren, had vader vervolgd: ‘Daarna hebben mijn ouders in de oorlog een foute keuze gemaakt, waardoor het hele dorp zich tegen ons keerde na de bevrijding in 1945.’ ‘En toen?’ fluisterde Ikar. Het bleef weer lang stil, waarop vader flink adem haalde en met een diepe zucht uitbracht: ‘Ik was twaalf en ben van huis weggelopen, met het voornemen een nieuw leven te beginnen.’ Ikar vroeg of vader nooit meer zijn ouders, broers en zussen heeft gezocht? ‘Nee,’ was het antwoord ‘aan thuis wil ik niet meer herinnerd worden. Ik heb alleen aan school goede herinneringen. Vooral aan de zesde klas, waar meester Koppix een verhaal vertelde over de sterke en slimme held Hercules. Die maakte voor Augias een stal schoon waar heel veel mest in lag, maar kreeg niet de beloning toen hij klaar was en daarom heeft hij Augias gedood. Later kwam ik erachter dat dit uit de Griekse mythologie komt en ben ik begonnen met verhalen daaruit bij elkaar te sprokkelen. En zo las ik dat Hercules na een ander karwei zelf ook op een wrede manier aan zijn eind is gekomen.’ Ikar, die bij het vak klassieke talen ook wat had geleerd over mythologie – en daar het doopceel had gelicht van zijn volledige voornaam – had hem vragend aangekeken. ‘Wat heeft dat met jouw nieuw leven te maken vader?’ ‘Kijk, die verhalen en mijn eigen belevenisen hebben mij drie levenslessen opgeleverd,’ antwoordde hij, terwijl hij achtereenvolgend zijn duim, wijsvinger en middenvinger daarbij nadrukkelijk in de lucht stak. ‘Maak een stal op tijd schoon als je niet in de mest wilt wegzakken, zorg ervoor dat je daarbij geen stront over je heen krijgt en hang niet de held uit. Beeldspraak, Ikar. Knoop het goed in jouw oren, jongen. Maar laat mij jou nu liever vertellen hoe ik een nieuw leven ben begonnen en mijn Paloma heb ontmoet.’ In geuren en kleuren deed vader uit de doeken, dat hij als stalknecht onderdak vond bij het Italiaans circus Circo dat net in Nederland was neergestreken. Hij had met handen en voeten gebarend de dompteur aangesproken en laten zien dat hij met de mestvork overweg kon, terwijl de dierentemmer met de beesten bezig was. Nee, hij was niet bang geweest in de

6

kooi met de dompteur erbij. En de vork had vier scherpe tanden, waar je beter niet tegenaan kon lopen. ‘Paloma kreeg ik in beeld toen ik haar zag oefenen bij de acrobaten in de nok van het circus. Ze was mooi, ze durfde veel en ze zweefde zo sierlijk,’ zei vader. Dat ze hem daar het beste beviel is Ikar later via een fotoalbum duidelijk geworden. ‘Maar ze had aanvankelijk weinig oog voor mij. Totdat ik de leeuwen en tijgers voor de voorstellingen, waar ze door brandende hoepels moesten springen, bij hun hokken prikkelend mocht opvrolijken met een paar kilo slachtafval. Dat ik die vervaarlijk grommende dieren rustig kreeg, heeft het geloof ik bij haar gedaan. Maar ik weet het niet zeker, want we hebben nooit over zo´n dingen gepraat.’ Volgens vader wilde mama voor zoonlief een Italiaanse voornaam en was hij voor Ikaros. Uiteindelijk stemde ze daarmee in, nadat hij had gezegd dat Ikaros een figuur uit de mythologie was die ook iets te maken had met door de lucht vliegen. De verkeerde afloop van de vlucht had hij haar onthouden en enige gelijkenis met haar droevig levenseinde kon hij natuurlijk niet voorzien. Ikar had nog gevraagd, waarom vader voor die naam had gekozen, terwijl hij wist dat het in de mythe slecht afliep met de vliegenier. ‘Dan hoeft het met jou nog niet slecht af te lopen, jongen. Het gaat mij om het bevrijdingsidee in dat verhaal,’ had vader geantwoord. Nog enthousiaster werd zijn onthulling over zijn tweede liefde bij het circus: de olifanten, waarvan hij altijd de hokken is blijven schoonmaken. Met die grote jongens kon hij zo goed overweg dat hij, samen met de dompteur, dressuuroefeningen daarmee mocht gaan doen. En wat waren hij en zijn Paloma trots toen hij promoveerde tot dompteur en door de spreekstalmeester bij het publiek, met veel trommelgeroffel en trompetgeschal van het vijfkoppige huisorkest, werd aangekondigd als ‘Maestro Elefante’. Met zijn zucht ´Jammer, dat ze dat maar drie jaar heeft mogen meemaken,´ zakten zijn mondhoeken naar beneden. Tijdens zijn overpeinzingen komt Ikar voor het eerst tot de slotsom, dat voor hem een nieuw leven is begonnen toen hij op zijn achttiende het beschermend internaat achter zich liet. Het was ook beklemmend geweest en de warmte, die hij had verwacht bij de congregatienaam ‘Broeders van Liefde’, was hij niet tegengekomen. Hij ging naar de stad, naar de universiteit om bedrijfseconomie te studeren, en moest alles zelf gaan regelen. Vader was trots op hem ook al moest hij daar flink de portemonnee voor trekken, die echt niet dik was gevuld. En hij bleef Ikar bezoeken, wat nog moeilijker werd, omdat die als een nomade van het ene naar het andere studentenhuis trok. Vrijheid, blijheid. Bij zijn eerste bezoek aan een studentenwoning merkte vader op: ‘Het lijkt wel een huishouden van Jan Steen. Je bent hopelijk niet vergeten wat ik je heb gezegd over een stal uitmesten.’ ‘Jan Steen?’ ‘Het is hier een puinhoop, bedoel ik.’ ‘Oh, ja, ik begrijp het.’ ‘ En denk eraan een olifant is niet duur in de aanschaf, maar wel in het onderhoud. Als je begrijpt wat ik daarmee bedoel?’ Ikar moet er nu om glimlachen, maar voelde dat destijds als een persoonlijke belediging. ‘Begin jij er nu ook over?’ reageerde hij toen, terwijl de vingertoppen van beide handen zijn vlashaar achter zijn oren duwden, waaruit stoom leek te komen. Hij hoorde vertwijfeling in vaders stem: ´Ikar, jongen, beeldspraak. Dat van de olifant is een wijsheid in het circus. De jonge beestjes kopen we haast voor niets, van een dierentuin of zo. Maar weet je dat ze daarna zeker 100 kilo voedsel per dag nodig hebben? Later komen dus de kosten. En zo gaat het ook buiten het circus vaak met dingen en met mensen.’ Vader had daarop de ogen gesloten en met een brok in de keel gepreveld: ‘Maar het geeft niet als je van zoiets of van zo iemand houd.’

7

Ze zijn elkaar daarna woordeloos in de armen gevallen. Ikar had de boodschap begrepen en het gebruik van beeldspraak moet toen als een vonk op hem overgesprongen zijn. Ze hebben er allebei wakker van gelegen, dat vader er niet bij kon zijn toen Ikar zijn bul ‘Doctorandus bedrijfseconomie’ officieel kreeg uitgereikt. Op zijn drie-entwintigste ging Ikar met die titel in dienst bij een reisorganisatie de kost verdienen. Eindelijk kon hij vader bezoeken, die hij aantrof in een sober ingerichte woonwagen. Zijn boekenkast sprong in het oog, gevuld met mythologie en een 14-delige encyclopedie. Toen heeft hij ook voor het eerst mama’s graf gezien. Hij ziet zich weer samen met vader bij de zerk staan. Het was een liggende, rood marmerachtige, natuursteen, die volgens vader bijna iedereen in de streek had, omdat daarvan in de buurt een groeve was. In de grafsteen waren haar geboorte- en sterfdatum gegraveerd en in een opliggend fotolijstje zat een verschoten zwart-wit foto. ‘Ooit een heel mooi portret van haar,’ zei vader, toen hij zag hoe Ikar met gefronst voorhoofd de afbeelding bestudeerde. Hoewel hij mama daar niet van herkende, had hij het er toch moeilijk mee en onderdrukte hij opkomende tranen. Afscheidstranen, die mama, als het bezoek in het internaat was afgelopen, telkens bij hem wegveegde. Vader en Ikar maakten de steen schoon en vader legde er een bloemstukje met witte lelies op. De bloem die ook hun trouwboeket had gesierd, volgens vader. Nooit zal Ikar zijn woorden vergeten toen ze allebei in gedachten verzonken naar het bloemstukje staarden: ‘Ikar, het was een salto mortale met slechte afloop. Dát was geen mooi gezicht. Zo kon ik het jou toen niet aan de telefoon vertellen.’ Bij die gedachte lopen bij Ikar, net als toen hij dat hoorde, weer de rillingen over de rug. In 1979, bij zijn derde bezoek aan Italië, is hij – Ikar was 25 jaar – ook voor een bella signorina gevallen. Zijn even oude Domina Incasa liep hij op het volksfeest Il calcio in costume te Firenze, tegen het lijf. Of beter gezegd, tijdens een cheek to cheek geschuifel op de dansvloer raakte hij in de ban van haar oortjes. Ze hadden allebei al veel wijn op en hij heeft met het puntje van zijn tong de pareltjes afgetast, welke net iets kleiner waren dan de doorboorde lelletjes. Hij merkt plotseling dat bij deze gedachte zijn tong nu onrustig wordt en tegen de binnenkant van zijn eigen lippen verlangend een uitweg zoekt. Na vier dagen van heimelijke afspraken met Domina heeft hij kennis gemaakt met haar ouders met zes broertjes en drie zusjes, en de turbulentie in zo’n groot zuidelijk huishouden. Zij was de oudste en had graag willen gaan leren of buitenshuis werken, maar ze heeft thuis moeten helpen na de lagere school. Natuurlijk was zij ook dol op bambini, maar ze wilde evenzo bevrijd worden van Don Camillo met zijn kerk, die nog niet van geboortebeperking wilde horen, heeft ze hem toevertrouwd. Ikar wist dat hij geen Don Juan was en heeft altijd het idee gehad, dat zijn goed economisch perspectief, zeker bij de schoonouders, de laatste twijfels over haar keuze voor deze noorderling hebben weggenomen. Daarna was het allemaal snel gegaan. Ze waren nog datzelfde jaar getrouwd. Domina en Ikar waren het er over eens: liefst twee kinderen met nestwarmte in Nederland. 1979 Herinnert hij zich echter het sterkste als het jaartal waarin hij hier een eigen zaak begon en Margaret Thatcher, the Iron Lady, die hij vanwege haar liberalisme erg bewonderde, in Engeland aan de macht kwam. Ja, zo iemand had hij hier gemist. In de reisbranche had hij met eigen ogen gezien hoe in de zeventiger jaren de bedevaarten naar Lourdes terrein verloren en steeds meer mensen welvaartreizen ondernamen. Ze hadden steeds meer en steeds grotere koffers nodig, want iedereen ging meer eigen bagage meeslepen. Ikar zag een gat in de markt en startte, samen met een technicus, een bedrijf, waarmee hij uitvouwbare klerenkisten op wielen met een uitschuifbaar handvat lanceerde. Goedkope, sterke producten en toch zo licht als een veertje. En elk jaar een nieuwe collectie, omdat de verkoop moest blijven lopen. Hij heeft het idee met vakkennis vermarkt.

8

‘Duurzaam’ was toen nog geen trendterm, net zo min als ‘milieukostenverrekening’. De koffer was dus eigenlijk niet alleen een gat in de markt, maar ook in het geweten. Omdat Ikar vaak lang van huis was met zijn koffer werd Domina hoofd van het gezin op Globusdreef 1. Een landhuis op een stuk bosgrond zo groot als een voetbalveld, Gebouwd naar haar smaak: Toscaanse stijl met pilaren, raamrondingen, vloerplavuizen en donkere plafondbetimmering. En met slaap- en badkamers voor hun ouders en andere gasten, als die op bezoek waren. In 1984 liepen daar hun twee kleuters rond: Marie-Louise en Pieter-Hein. Een tweeling. Domina was snel ingeburgerd en volledig geëmancipeerd, in de tijd dat de Dolle Mina’s met hun demonstraties hier net uit het straatbeeld waren verdwenen. Ze is ook veel boeken gaan lezen, want ze was immers leergierig. Ze kreeg ook twee personeelsleden op haar domein, die zij zelf heeft geworven: de poetsvrouw Silvya, die zij liever als donna delle pulizie betitelde en Joep de tuinman, haar giardiniere. Dat klonk beter voor de buitenwacht, maar dit leverde die twee mensen geen cent extra op. Het tegendeel zelfs. Omdat Ikar van mening was dat de vrouw des huizes eigenlijk zelf tijd daarvoor had, bleef betaling buiten de boeken en werden dus lasten uitgespaard. Maar het was volgens hem ook in het belang van die twee zelf. Ze hebben overigens allebei van Ikar een bijnaam gekregen, die hij nog steeds gebruikt wanneer hij het met Domina over hen heeft. ‘Domina,’ heeft hij haar bij hun indienstneming voorgehouden ‘ze willen allebei zwartwerken. Als ik het doe zoals het hoort, moeten Silly en de bloemkool het ook aan de belastingen opgeven. Waarschijnlijk krijgen zij nu inkomenstoeslagen, die ze dan moeten gaan missen. Dat willen zij toch niet? Dan raak jij jouw assistenten misschien kwijt. Wil jij dat?’ Silly heeft haar bijnaam te danken aan de extravagante oorbellen die zij vaak draagt en haar helemaal niet staan, volgens Ikar. Joep is ‘de bloemkool’ geworden, maar het heeft niets met zijn tuinieren te maken. Ikar had als orenspeurneus gezien dat Joep met zijn lange haren ook iets verborg: bloemkooloren. Domina vond vooral Joeps bijnaam maar niets, heeft ze direct tegen Ikar gezegd. Die was met zijn koffers – welke hij als dankbetuiging aan zijn vader de toepasselijke naam Elefante had gegeven – ondertussen erg succesvol, mede dankzij Domina. Zij had bij het ontwerpen ervan, met haar zuidelijk gevoel voor sierlijkheid, daar ook mooie, elegante, vormen voor bedacht. Haar goede smaak zag je overigens ook terug in de kleding die zij vroeger thuis al had leren maken, omdat er geen geld was voor shoppen in dure boutiques. Maar volgens haar ontbrak er echter nog iets bij de naam. ‘Een beeldmerk,’ zei ze op een dag. Het komt Ikar weer scherp voor de geest dat zij de volgende dag, toen hij thuiskwam van de zaak, met een ontwerp aan de salontafel zat. Op een koffer, die ze naar beneden had gehaald, prijkte bij het handvat de afbeelding van een olifant, met een reiskist op zijn rug. Op de zijkant van de kist stond ‘Elefante’ en het beest leek een luchtsprongetje te maken . ‘Mij lijkt dit, vooral met die capriool erbij, de finishing touch. Wat vind jij?’ had ze daarbij opgemerkt. Hij had er minuten naar staan staren en vervolgens vastgesteld: ‘Ik vind er alles in terug. De olifant die voor groot en sterk staat. Het sprongetje dat het lichte gewicht uitdrukt. De naam ‘Elefante’. Schitterend. Een mooi eerbetoon aan vader. Dankjewel.’ ‘Niet alleen jouw vader, Ikar,’ had Domina geantwoord. Daarop had hij het logo nog eens uitvoerig bestudeerd en met een brok in de keel aangezet: ‘Heb je …?’ ‘Ja Ikar, dat zweven. Wat jouw mama heeft gedaan heb ik zo voor jou en jouw vader ook een plaats gegeven. Ik hoop dat jullie het mooi vinden.’ Het was hem even teveel geworden. En inderdaad, nadat ze vader de afbeelding met de uitleg hadden voorgelegd, hebben beiden zijn tranen gevoeld toen hij hen omhelsde. Ikar krijgt dat beeld weer op zijn netvlies en moet een paar keer slikken. Het waren goede jaren op Globusdreef 1. Er kwam veel geld binnen van de zaak, die bijna dagelijks gesprekonderwerp was aan de eettafel. De kinderen konden zich thuis uitleven op

9

een tennisbaan en in een zwembad, die de ouders hadden laten aanleggen. Er was zelfs een paardenstal met inhoud gekomen. Door de week kwamen vrienden en vriendinnetjes spelen en in het weekend vermaakte het gezin zich leuk thuis. De kinderen deden het goed op de basisschool in het dorp. Ook familietaferelen in Italië schieten hem te binnen. Elk jaar gingen hij, Domina en de kinderen drie weken met de caravan op vakantie daar naartoe. Ze hadden het er samen gezellig op de campings, waar de kinderen ook veel met leeftijdgenootjes speelden en Domina en hij aan rust toekwamen. Van daaruit gingen ze bij zijn vader op bezoek en op visite in het levendige huishouden van zijn schoonouders. Maar de huwelijksrelatie begon eind tachtiger jaren slijtagesporen te vertonen. De jaarlijkse viering van hun trouwdag schoot er bij Ikar door zijn zakelijke beslommeringen een enkele keer bij in. Hij droomde al eens dat hij op zakenreis met een andere meesteres in de koffer lag, maar het is er niet van gekomen, ondanks Domina’s afgenomen lustgevoelens. Zijn fantasie werd zelfs langzaam verdrongen door een nachtmerrie, die af en toe de kop opstak. De spiegel confronteerde hem namelijk steeds indringender met zijn verdwijnend camouflagemiddel, waardoor zijn jeugdtrauma weer voor de dag kwam. En tot overmaat van ramp ontnam een gestaag groeiende buikmassa hem het uitzicht op zijn mannelijkheid, wanneer hij onder de douche naar beneden keek.

10

3. De kop Begin negentiger jaren gingen Marie-Louise en Pieter-Hein naar het vervolgonderwijs in de stad. Hoewel het niet de uitslag van de Citotoets was, werd dit het vwo. Ikar en Domina wilden ze straks allebei op de universiteit hebben. Ze waren aan het puberen en gingen met enkele leeftijdgenoten om waar het echtpaar niet blij mee was. Ze kregen interesse in rare muziek en wilden alleen nog gekke kleding dragen. Ikars frustratie over zijn uiterlijk, wat zakelijke stress en problemen met de twee pubers reageerde hij af op het gezinshoofd. Zij werd de kop van Jut. Hij ging zich ook niet alleen ergeren aan Domina’s ‘hoofdpijnklachten’, maar ook aan het feit dat zij over elke kleinigheid bleef zeuren. ‘Domina, jij maakt van elke mug een olifant,’ heeft hij een keer gezegd, waarop hij het antwoord kreeg: ‘En jij gaat weer als een olifant door de porseleinkast.’ Dat had hem pijn gedaan. Ikar weet niet meer hoe die ruzie is bijgelegd, maar de kinderen moeten hebben gemerkt dat er thuis lang een doodse stilte heeft geheerst. Domina gelooft, dat ze toen van de zenuwen is gaan roken en struma heeft gekregen. In 1993 – de kinderen zaten in de tweede klas – gebeurde het dat vader, die zestig was geworden, een beroep deed op Ikar. Deze zag in de woonwagen een aangeslagen man zitten, die bij het circus op een dood spoor was gezet en andere woonruimte moest zoeken. ‘Oude werknemers beginnen uit te raken, net als wilde dieren in de circusmanege,’ zei vader. ‘Misschien is het wel goed zo. Ik ben als stalknecht eigenlijk al een grote voorstander geworden van dierenbevrijding, maar ik was door mijn broodwinning en de dubbele liefdesrelatie bij het circus zelf ook gekooid. Nu kom ik in feite vrij.’ ‘Wat wil je? Wil je terug naar Nederland? Wil je komen inwonen?’ vroeg Ikar. ‘Ik moet dan wel het een en ander thuis bespreken.’ Op Globusdreef 1 zag Domina een kostganger in huis niet zitten. ‘Ik heb de handen hier al meer dan vol aan twee moeilijke pubers.’ Ikar had bij Domina weinig overtuigingskracht nodig voor een andere oplossing: ‘Ik heb je weleens verteld dat vader aan het werken geen droog brood heeft overgehouden en het zich zelfs uit de mond heeft gespaard om mijn leven en mijn studie te kunnen betalen. En ik heb jou toch ook wat verteld over zijn uitdrukking “Een olifant is niet duur in de aanschaf, maar wel in het onderhoud”. Weet je nog?’ ‘Ja, daar staat mij iets van bij dat jij het daarover hebt gehad.’ ‘Precies. Indertijd was ik die dure en nu worden de rollen omgedraaid. Ik moet hem helpen.’ In de stad kocht hij voor vader het appartement Melkwegplein 123. Ook nog eens een leuke belegging zo’n investering in onroerend goed, of misschien ga ik er zelf eens wonen, had hij gedacht. Omdat vader geen pensioen had opgebouwd, verhuisde er ingaande 1994 maandelijks ook nog eens een aardig bedrag voor levensonderhoud van de Globusdreef naar het Melkwegplein. Ikar had het geld daarvoor. Hij had met zijn onderneming al een behoorlijk fortuin opgebouwd en de accountant had voor de kostenposten van zijn vader in de bedrijfsboekhouding een leuke fiscale constructie bedacht. Daardoor viel de schade voor Ikar mee. Hij betaalde immers toch al genoeg belasting. Vader leefde op het nieuwe adres weer op en ging zich in van alles verdiepen. Hij vulde in de loop van de jaren twee wanden met boeken, tijdschriften, allerlei andere publicaties en fotoalbums. Vanaf de vloer tot aan het plafond: 5 planken hoog. ‘Het moeten niet van die dunne planken zijn,’ heeft vader gezegd ‘maar dikke. Een olifant moet er op kunnen dansen.’ De huishoudladder stond erbij. Maar die ging hij niet vaak op, want hij had een geheugen als een olifant en sinds het trapezeongeval in 1968 kende hij hoogtevrees.

11

Een wand was een ratjetoe van psychologie, antropologie, religie, filosofie – vooral oosterse – en allicht mythologie met de encyclopedieverzameling uit de woonwagen. Een heleboel van dat zweverig spul, volgens Ikar, en één boek over macro-economie voor beginners. En in de hoek bij het raam stonden op de tweede plank apart tegen de muur drie persoonlijke fotoalbums. Een bevatte gezinskiekjes en een ander toonde opnames van zijn manegeoptreden. Het derde album, voorzien van een wolkenhemelomslag, puilde uit met actiebeelden van zijn Paloma in de nok. Zij waren op vaders verzoek door de circusfotograaf geschoten en bij hem met de negatieven ingeleverd. Van deze prenten smulde hij, heeft hij Ikar eens in het oor gefluisterd. Deze drie zware boekwerken werden met gemak geschraagd door een grijze olifant van 40 centimeter hoog, 40 centimeter lang en 20 centimeter breed. Hij was gevuld met zilverzand en woog bijna 8 kilo. Hij is door vader ontworpen en een keramist heeft hem speciaal moeten maken met een romp, die twee gescheiden compartimenten bevatte. Elk vak had onderaan een eigen ronde opening die met een herplaatsbare rubberen dop was afgesloten. Voor vader was dit de matriarch Aphrodite, welke naam hij ook weer uit de mythologie had gehaald, waarmee hij destijds naar een hoogtepunt toewerkte. Terwijl hij in de piste tussen de voor- en de achterpoten van het dier op de grond lag, zakte dit dan door de poten. Wanneer hij daarop een lichte beklemming op zijn borstkast voelde, liet hij haar door een zachtaardige por met een stok weer oprijzen. Voorstelling na voorstelling. Een zweep of een olifantenhaak heeft de maestro nooit gebruikt. Het was voor hemzelf, net als voor het publiek, bijna een adembenemend gebeuren. Hij heeft ook een hele studie gemaakt over de betekenis van dat dier in verschillende culturen en religies. Ikar heeft vader zien groeien toen die vertelde dat de olifant in veel westerse culturen staat voor kracht, betrouwbaarheid en waardigheid, terwijl het in de Christelijke symboliek een icoon is van matigheid en geduld. Natuurlijk haalde hij aan dat In de Chinese en Aziatische cultuur dit dier wordt beschouwd als een symbool van geluk, lang leven en veel succes. En met enige schroom liet hij zich nog ontvallen dat mensen in sommige Aziatische culturen geloven dat de olifant een kosmisch wezen is en de wereld op zijn rug draagt. ´Ja, dat zijn heel wat Elefante-koffers bij elkaar. Zo’n olifant zie ik dan geen sprongetje meer maken,’ zei hij met een dikke knipoog, waarop bij Ikar meteen een glimlach van oor tot oor op het gezicht verscheen. ‘Maar hij moet geen hernia krijgen, dus van mij hoeft hij niets te dragen.’ ‘Maar waarom twee afzonderlijke vakken vader?’ vroeg Ikar toen hij het grijze gevaarte de eerste keer zag staan en nauwkeurig had bekeken. ‘Dat is voor later, Ikar. Als het zover is, vertel ik het je.’ Tegen de andere muur had vader alles wat ook maar iets met olifanten had te maken netjes gerangschikt opgeslagen. Twee planken met boeken, twee met fotoalbums en een met tijdschriften en krantenknipsels. Op de vloer stonden ordners met eigen aantekeningen over zijn dompteurervaringen. Alleen al het woord olifant zette bij zijn vader meteen alles op scherp. Wanneer Ikar op het Melkwegplein op bezoek was trok vader hem die papierwereld in. Of hij moest op de televisie meekijken naar opgenomen natuurdocumentaires, waar later nog zwerftochten op het internet bijkwamen. Als Domina erbij was, deed die meestal boodschappen voor vader en praten ze met zijn drieën over Marie-Louise en Pieter-Hein. Met de kinderen, die inmiddels allebei 3 vwo hadden gedoubleerd, ging het niet goed. De dochter vocht tegen boulimia en de zoon zat af en toe aan de drugs. Zij hadden wel allebei ondertussen de weg naar Melkwegplein 123 gevonden en het was zelfs een toevluchtsoord voor hen geworden. Daar ging het niet de hele tijd over winstcijfers en ‘Wij hebben het beste met jullie voor’. Ze hebben allebei professionele hulp gekregen, maar het was toch vooral hun opa, die hen er bovenop heeft geholpen. Hij heeft veel naar hen geluisterd en zijn uitspraken waren er bij hen ingegaan als Gods woord in een ouderling. In eerste instantie waren de ouders er niet blij mee dat de kinderen op school een stap terug deden op opa’s advies. Later bleek dit een goede keuze te zijn. Zij hebben de havo afgemaakt, waarna

12

Marie-Louise de pedagogisch academie is gaan doen en Pieter-Hein aan een hogeschool in de milieukunde is gedoken. Toen de kinderen vreedzaam de Globusdreef verlieten om een eigen gezin te beginnen, hebben Domina en Ikar zich gerealiseerd dat ze veel hadden te danken aan de Maestro Elefante. In de jaren die waren verstreken, was gebleken dat Ikar en vader geen grote praters waren en vooral vader was van het type ‘Stille wateren hebben diepe gronden’. Naar elkaar luisteren was ook niet hun sterkste punt. Als ze eens in een verbale stroomversnelling raakten, ging het later meestal over economie en milieu. Bij het laatste thema haalde de rentenierende dompteur telkens aan dat volgens de wetenschap de voetafdruk van de mens groter is dan die van de olifant. ‘Jij begrijpt natuurlijk wel jongen, wat voor soort afdruk ik bedoel hè. Het moet volgens mij echt anders met de economie,’ voegde hij daar dan fijntjes aan toe. ‘Ja, ik weet welke je bedoelt. Maar met een beetje ecologische stank, brengt de economie wel brood op de plank,’ reageerde de geslaagde zakenman dan, terwijl hij plagerig zijn blik over de volle wanden liet glijden. Maar stiekem deed hem zijn eigen opmerking pijn, en moest hij vader een beetje gelijk geven, omdat Ikar met zijn kortademigheid snel last heeft van vervuilde lucht. Soms ging het ook over politiek en één keer heeft hij vader daarop horen vloeken. Het gebeurde toen onze minister-president, die een ontbrekende visie werd verweten, had gezegd, dat visie is als de olifant die het uitzicht beneemt. Vader vond die vergelijking een belediging voor dat nobele dier. ‘Die uitspraak is geen bullshit, dat is elephantshit,’ brieste vader, die – zoals vaker – een vergelijking maakte met het circus. ‘De dompteur heeft denk ik wel een visie, maar durft die, met de zweep en de stok in de handen, in de piste niet voor de leeuwen te gooien.’ ‘Nu ga je even te snel’ had Ikar gezegd. ‘Welke visie dan, welke zweep, welke haak en welke leeuwen?’ ‘Jongen, kom op zeg. Ik denk dat hij niet durft te zeggen dat we nog heel veel magere jaren tegemoet gaan, die we met de vrije markteconomie en de participatiesamenleving moeten zien door te komen. Of denk jij van niet?’ Ikar had eerst naar buiten gekeken en toen gevraagd: ‘En de leeuwen en de dompteur, hoe zit het daar mee?’ ‘Die hebben we zelf via het stemhokje gekozen. En de dompteur is van de partij die het meeste beloofde voor onze hebzucht, jongen. De ergste van de zeven hoofdzonden, dat zullen ze jou op het internaat toch wel hebben geleerd.’ Lichtelijk uit het lood geslagen was zijn reactie: ‘En wat houdt die participatiesamenleving volgens jou in?’ ‘Nou, de spreekstalmeester, je weet wel, degene die het programma aankondigt…’ ‘Ja, ik snap wel wie je eigenlijk bedoelt. Ga maar verder.’ ‘Nou, die heeft de dompteur die participatiestok aangereikt.’ ‘En?’ ‘Die heeft dus geen hand meer vrij, wat volgens mij betekent, dat het publiek zelf de mestvork moet pakken om de stal van de verzorgingsstaat schoon te maken. Wij hebben geen Hercules.´ Ikar meent zich te herinneren dat het ergens rond 2012 is geweest dat vader hem die metafoor heeft voorgeschoteld. Toen Ikar lachend had gevraagd of vader misschien ideeën had voor het uitmesten van die stal, had die bevestigend geknikt en alleen nog gezegd: ‘En zelfs over andere dingen die in de maatschappij op de schop moeten, maar ook daarover zullen onze opvattingen wel verschillen.’ Terwijl hun meningen inderdaad over allerlei zaken wat uit elkaar liepen, waren ze het over een ding wel direct eens geweest. Dat was toen toevallig de tatoeage van Pieter-Hein ter sprake kwam. Zij zouden eigenlijk allebei een tattoo van een olifant willen, vader eentje van de vrije exoot en Ikar van het kofferlogo. ‘Waar zou jij dat ding laten zetten?’ vroeg Ikar. ‘Ik? Ik bij mijn stuit, omdat dit volgens Muladhara de aangewezen plek is,’ kreeg hij te horen.

13

‘Haha, waar heb je dat advies van? Een internetvriendin of zo?’ Er valt een vreemde stilte, waarin Ikar zich schrap zet voor een kwinkslag van vader, wiens blik hij naar buiten ziet dwalen. ‘Jongen, lees jij maar eens iets over het hindoeïsme. Dan kom je erachter dat zo de eerste chakra heet. Die betekent dat daar de basis wordt gelegd tussen het lichaam, de aarde en de manier waarop iemand zich in de wereld beweegt.’ In Ikars huwelijk zat al langere tijd beweging. Zowel bij hem als bij Domina stak af en toe een echtscheidingsplan de kop op, maar ze hebben er zelfs nog nooit met elkaar over gesproken. Zoals veel dingen onuitgesproken zijn gebleven. Als hij weer eens de spreekwoordelijke moeder van de porseleinkast verkeerd had geraakt kreeg hij, net als vader vroeger, Italiaanse verwensingen over zich heen. Maar Ikar verstond er niet veel van en had zich ook nog eens bezitter van een olifantenhuid getoond. Het waren overigens geen lichamelijke aanrakingen, maar woorden- en blikkenwisselingen, die onbegrip en onmacht opriepen. Nee hij heeft nooit geweld gebruikt. Als er nog een enkele keer, na een alcoholisch feestje of zo, huidcontact was, was het met wederzijds goedvinden. Ja, soms mondde dit zelfs uit in indringende intimiteit, met een zweempje romantiek. Terwijl ze sinds Ikars pensionering dichter op elkaars lippen zitten is er gek genoeg minder porselein gesneuveld. Er is bij beiden zelfs weer zoiets als een verlangen naar tederheid ontstaan, maar er komt nog niemand over de knuffeldrempel. Ieder heeft zijn eigen praktische en financiële argumenten om, meestal op vreedzame wijze, conflicten te omzeilen. Beiden voelen ze dat er ook een onuitgesproken gemeenschappelijk motief is voor wederkerig dulden: hun band met de kinderen en de kleinkinderen. Twee jaar geleden, toen Ikar 60 werd, heeft hij de zaak verkocht. De regionale golfclub, waarvan hij ooit een keer voor zakenrelaties de course heeft afgehuurd, heeft hem direct gevraagd voor de voorzittersfunctie. Domina heeft hem vaker, toen hij nog werkte, geadviseerd wat aan lichaamsbeweging buitenshuis te gaan doen. Hij weet nog eens niet hoeveel holes de baan heeft, maar nieuwe kontakten buitenshuis lijken hem wel aangenaam en nuttig. Hij heeft gezegd dat ze over een tijdje maar eens terug moeten komen. Marie-Louise en Pieter-Hein hebben, ondanks herhaald aandringen, nooit belangstelling voor een overname van het bedrijf getoond, terwijl er nog steeds goede omzet- en winstcijfers waren en hij ze had willen coachen. Omdat ze allebei toch goed terecht zijn gekomen, begrijpt hij het wel, ook al ergert hij zich weleens aan hun mediterrane mentaliteit. Hun zoon is milieu-ambtenaar geworden en de dochter onderwijzeres. Hoelang kan met belastinggeld nog alles betaald worden, vraagt Ikar zich soms af? En de ideeën die ze hebben over van alles en nog wat! Maar hij moet toegeven dat ze allemaal een part-time baan hebben, samen meer tijd besteden aan hun kinderen en milieubewust leven. Ze wonen allebei in de buurt in een gewone twee-onder-een-kapwoning. Toen bij ieder het eerste kind kwam, hebben Ikar en Domina met een flinke schenking daar de hypotheeklasten naar beneden gebracht, Ikar heeft nog wel geld in onderneming zitten, maar de rest van de opbrengst is in de effectenhandel gestopt. Eind 2014 heeft hij financieel een fors verlies geleden, waardoor hij het vertrouwen in de bellenblazers op de beurs is kwijtgeraakt. Hij denkt aan een andere beleggingsstrategie op andere continenten, omdat Amerika en West-Europa volgens deskundigen op hun retour zijn. Vader had zijn 82e-verjaardag net achter de rug toen hij begin 2015 begon te klagen over pijn en moeilijk plassen. ‘Prostaatkanker met uitzaaiingen,’ was de onheilsboodschap van een uroloog. Toen Ikar met vader alleen was zei die, naar beneden wijzend: ‘het slurfje is al lang dood, ik wil geen polonaise aan mijn lijf. Laat de natuur maar zijn werk afmaken.’ En dat ging vlug. Domina en hij hebben hem de laatste zes maanden verzorgd en verpleegd, terwijl de kinderen ook al het mogelijke voor hun stervende opa hebben gedaan. De afgelopen maanden heeft de mantelzorg voor schoonvader iets met haar gedaan. Zij denkt erover zich als vrijwilligster bij een hospice aan te melden, heeft ze Ikar gezegd.

14

Alles draaide om zijn laatste wilsverklaring. Vader heeft alles zelf geregeld en betaald. Er hoefde nergens een overlijdensbericht naartoe, want hij kende verder niemand. Het moest een crematie in kleine kring worden: Ikar, Domina, Pieter-Hein en Marie-Louise en hun partners, met elk twee kinderen. Marie-Louise en Pieter-Hein heeft hij gevraagd de crematie en de appartementontruiming te verzorgen. Ikar hoefde zich alleen in te spannen voor de uitstrooiing van de as. Maar dat was dan wel met een bijzondere urn op een vreemde wijze in een onbekende omgeving. ‘Ikar,’ zei vader in zijn laatste uren ‘haal jij Aphrodite van de boekenplank, en laat je het zilverzand eruit lopen. Ze gaat mij als urn op de laatste reis begeleiden. Wij gaan straks samen naar Zuid Afrika, en jouw moeder gaat ook mee.’ Ikars ogen vielen er bijna uit en zijn oren sloegen even dicht. ‘Mama? Zei je mama? Die is toch begraven. Hoe kan…?’ had hij gestameld. ‘Ikar, ik heb alles geregeld. Jouw moeder rust zacht, maar ze gaat in haar eigen compartiment ook mee en kan straks samen met mij naar boven zweven.’ ‘En Zuid Afrika dan? Waarom daar en waar ergens en hoe?’ ‘Jongen, hier heb je geld voor retourtickets Kaapstad voor jou en Domina en een gesloten enveloppe. Daarin zitten instructies voor een driedaags verblijf met persoonlijke begeleiding. Maar je mag hem daar pas openen.´ Ikar is wel wat practical jokes van vader gewend, maar dit kon er toch geen zijn? Hij was de draad helemaal kwijt geraakt toen hij de laatste keer, zonder Domina, bij vaders sterfbed zat. Er was niet veel meer van hem over en het leek alsof zijn bijna doorzichtige vleugels het vermagerde gezicht al weg wilden dragen. Vader vroeg hem het wolkenhemelalbum aan te reiken. Hij heeft het krampachtig vastgegrepen, terwijl hij met krassende stem zei ‘Ikaros, misschien gaat het de Maestro Elefante straks lukken om door het oog van een naald te kruipen.’ Daarna hebben zijn witte handen, waarop de aderen als trapezetouwen zichtbaar waren, het boekwerk naar zijn onderlichaam gebracht. Ikar had vaders ademhaling steeds rustiger zien worden en was over het nieuwe raadsel in gepeins weggezonken. Hij moet in slaap zijn gevallen, tot opeens: boem! 16 September, rond vier uur in de morgen zat hij weer klaarwakker rechtop in de stoel langs vader. Het album lag op de grond en hij bleek met de stille trom te zijn vertrokken. Ikar heeft het album teruggezet, dat weet hij zeker. De kinderen hebben in het crematorium, met gebroken stem, een voordracht gehouden. Niet over hun opa, maar over de mens en de natuur, zoals hij dat heeft gevraagd. Het waren vaders woorden die Ikar hoorde. Zij hebben aan de vleugel ‘Ode an die Freude’ gespeeld, waarbij hij dan toch flink moest slikken en zag, vanuit zijn rechterooghoek, dat Domina lange tijd de ogen dicht geknepen hield. Haar zorg om vader heeft hem geraakt. Opeens had hij een opkomende glimlach moeten onderdrukken, omdat hij meende hier erachter te zijn gekomen wat vader bedoelde met het huzarenstuk om door het oog van een naald te kruipen. Ja, natuurlijk, in stofvorm. Vader was toch ook groot gebracht met de geloofsspreuk ‘Gedenk, mens, dat je stof bent en tot stof zult wederkeren’. Maar tegelijk had Ikar zijn twijfels daarbij gehad, omdat die oplossing volgens hem teveel voor de hand lag. Er zat meestal iets achter als vader zoiets zei. Er zijn tijdens de plechtigheid bij Ikar ook vragen gerezen, waarover hij het eigenlijk nooit met vader heeft gehad, maar die wel met een levenseinde hebben te maken. Geloofde vader echt in God de Vader, omdat hij het had gehad over mama’s hemelvaart? Wat geloofde hij van de mythologie? Wat betekende het hindoeïsme, waarover hij iets had verteld, voor hem? En gelooft hijzelf nog in zijn internaatsgodsdienst, terwijl hij Domina alleen naar de kerk laat gaan? Geloven de kinderen nog, die ze hebben laten dopen? Moet ik in de oerknal geloven? Er blijft veel tussen hemel dat we niet kunnen verklaren, dacht hij? Toen hij bij het crematorium buiten stond, hadden de vragen nog door zijn hoofd gespookt. Over de appartementontruiming hadden de kinderen met opa afspraken gemaakt, omdat zij belangstelling hadden voor een groot aantal boeken. Wat het meubilair betreft viel er

15

overigens niet veel te ontruimen. Een blind paard kon er geen schade aanrichten, omdat vader de drang van Domina, om ook daar alles in te richten, had weerstaan. ‘Pap, mam, als jullie terug zijn van Zuid Afrika brengen wij jullie inboedelaandeel, zoals opa dat wil,’ heeft Marie-Louise gezegd.

16

4. De romp ‘Jááá, van de stal geloof ik het nu wel,’ hoort Ikar zichzelf hardop zeggen wanneer hij door een hevige lichaamschok, ongebruikelijk op de rug liggend, half wakker wordt. Hij ligt nog even te woelen, maar valt dan met een onbestemd gemoed in het brede eenpersoons bed op zijn linkerzij weer in slaap. Het uurwerk op het nachtkastje, dat tussen zijn bed en dat van Domina instaat geeft op 2 november 2015 6.30 aan. Op dit tijdstip slaat nog een enkele keer zijn biologische klok alarm, omdat het z’n wektijd was toen hij nog werkte. Tegenwoordig klinkt op Globusdreef 1 vanaf 8.00 uur een computergestuurd hanengekraai, totdat Ikars rechterhand in een vallende beweging – alsof in een vertraagde opname de bijl naar het hakblok onderweg is – het digitale kukeleku smoort. Maar vandaag schuift hij al om half acht het overgordijn van het slaapkamerraam opzij en kruipt daarna onder de douche. Geen alledaags ritueel. Rond acht uur landt een voorwerp, waarvan het witte neusstuk vroegtijdig als een ruimtecapsule is losgekomen, op de badkamer in het verchroomde afvalemmertje. De snelheid van het rode object is zo hoog geweest, dat het tuimeldeksel van het emmertje pas na vier omwentelingen weer tot stilstand is gekomen.. Het staat naast het toilet tegen een blauwe tegelmuur. Op enkele tegels boven de landingsplaats is een wit spoor achtergebleven, zoals je dat bij een helderblauwe lucht ook ziet als een vliegtuig zich op tien kilometer hoogte voortbeweegt door de ijskoude atmosfeer. Zó koud is het niet in zijn huwelijk, maar Domina’s vraag van zo even, of nog extra tandpasta kan worden ingepakt, is niet goed aangekomen en met een kort ‘Nee’ beantwoord. De tube die net in het afvalemmertje terecht kwam, is nu helemaal leeg en Ikar is niet van plan het dopje te gaan zoeken. Iets voor Domina of Silly denkt hij. ‘En in de handbagage dan?’ klinkt het vertwijfeld uit de aangrenzende slaapkamer, waarvan de deur half open staat. ‘Domina, alles is ingepakt. Er kan niets meer bij,’ antwoordt Ikar bits. ‘En je kunt dadelijk een nieuwe tube tandpasta pakken.’ Domina zit, met een pruilende onderlip, rechtop in bed en enkele korte handbewegingen brengen haar bruingeverfde korte haar uit de slaapstand. De bok is weer los, maar het zal wel de spanning met vader zijn, gaat door haar hoofd. ‘We gaan trouwens maar voor zes dagen en niet voor een heel jaar,’ bromt hij nog, terwijl hij met het handbagagekoffertje in de rechterhand de deur van de badkamer naar de overloop met de andere hand opent. Daar maakt hij met een tik op een schakelaar de grote smeedijzeren kroonluchter aan welke ook de hal verlicht en daalt de statige trap af. Hij staat naast twee grote koffers waarmee ze, vandaag, samen met vader zullen vertrekken. Op beide koffers, het zijne is donkerrood en dat van Domina donkerblauw, heeft hij door een kunstenaar zijn grijze Elefante-logo laten uitvergroten op het deksel en de onderkant. Het is een mooie reclame voor het eigen product, waarvoor hij alweer een innovatief idee heeft en ze zijn nu ook nog eens makkelijk te onderscheiden in de bagagehopen. Zeker daar in Zuid-Afrika, waar nog weleens koffers zoekraken, hebben vriendinnen tegen Domina gezegd. Mijn koffer met de urn moet ik vooral in de gaten houden, denkt Ikar. Hij gaat erbij zitten, staart ernaar en ziet beelden van het laatste halfjaar van vader, hem en Domina op het Melkwegplein voorbij komen. Nu ben ik mama en vader kwijt, maar vaders tweeëntachtig jaar – ook nog eens met een kleine ecologische voetafdruk – is toch een mooie leeftijd, meent hij. En plotseling schiet hem te binnen dat het vandaag Allerzielen is. Het is alsof hij mama naast de bagage ziet staan, die zegt: ‘Tot de volgende keer Ikar.’ De woorden waarmee ze afscheid nam toen hij op het internaat zat. Er trekt welwater vanuit de ooghoeken, langs de bolle wangen, een spoor naar beide mondhoeken, die liggen boven een ringbaardje. Het hele gezicht verdwijnt achter een smetteloos witte zakdoek, die ook het getoeter dempt en vervolgens teruggaat in de

17

rechterbroekzak. Zonder ringbaardje en goudkleurige bril, met ronde glazen, die hij weer vanaf de kale gerimpelde schedel laat neerdalen tot achter zijn oren, lijkt hij sprekend op zijn vader: de ‘Maestro Elefante’, die in Ikars omhulsel zit. Hij opent de deur naar de salon en de vervelende reuk van veraste sigaretten irriteert hem erger dan gewoonlijk. Daar liggen veel Perzische tapijten op de grond en een dure zwarte vleugel staat er als pronkstuk. Sinds de kinderen uit huis zijn rust hij daar dichtgeslagen, als stille getuige van een gezinsleven waar wat muziek uit is. Hij dient nu als rustplaats voor portretfoto’s van de overleden ouders en hun nazaten tot in de derde lijn. Ikar zet de nieuwe radio aan op zijn favoriete jazzzender, maakt de schuifdeur naar de tuin open en laat op het terras frisse lucht, die ook de salonwalm overmeestert, met volle teugen de longen binnen stromen. Tegen de opkomende zon inkijkend ziet Ikar de bomen, die gebukt lijken te gaan onder traag schuivende wolken. Vader zei altijd, dat de bomen door de zure regen er niet gezond bijstaan. Een treurwilg en een plataan nemen midden in het gazon een markante plaats in. Van de laatste vertoont een dikke tak snijwonden als bewijs van bewogen kinderenjaren. Er hebben twee schommels gehangen, een voor Pieter-Hein en een voor Marie-Louise. Vader heeft de treurwilg eens het huis ingehaald met zijn uitspraak: ‘Die treurt hier geloof ik ook om verzuring binnenshuis’. De villa ligt buiten elke agrarische stankcirkel en industriële geluidszone. Maar vanaf de zolderverdieping zijn in de verte, naast enkele huizen en de kerktoren, twee brakende vulkanen, waarvan de rookpluimen boven de bomen uitstijgen, van beton te zien. Zij ontsieren het landschap, net als de ijzeren reuzen, die wijdbeens met gestrekte armen draden, als slaphangende lege waslijnen, naar de einder brengen, waar wasmachines, wasdrogers en vaatwassers het comfort vergroten. Maar dat beeld gaat misschien veranderen, want er zijn plannen om slanke schone stroomdames met wentelende armen het panorama en de lucht om te laten toveren. Natuurlijk hebben zich weer mensen gemeld die tegen zijn. Horizonvervuiling. Ikar vindt dat gezeik en zag zich daarin door vader gesteund. Hij loopt langs een rij verdorde coniferen verder naar achter en komt op de plek waar de tennisbaan en het zwembad liggen. Nadat de kinderen ermee zijn gestopt heeft Domina er nog een poos met vriendinnen van de bridgeclub getennist en gezwommen, tot zij last kreeg van de schouders. Nu hangt er geen net meer en de bodem van het lege bad is bezaaid met verdorde bladeren. Enkele hoge struiken camoufleren een schuurtje waarin tuingereedschap is opgeslagen. Hij haalt er een oude stoel uit, gaat zitten en laat zijn blik nog even verderop naar achter glijden. Daar ligt nog een klein weiland dat het sluitstuk is van zijn landgoed, welk door een manshoog hekwerk en een dichte rij dennen wordt omzoomd. In de wei staat de, bijna geheel door klimop overwoekerde, houten paardenstal. Door het verval een doorn in de ogen van Domina. Net als de zonnepanelen, die volgens haar, sinds kort het dak van het landhuis ontsieren. Hij raakt in gepeins verzonken. Ja, de Globusdreefolifant heeft mij heel wat gekost, maar wat heb ik er nog aan? En dan is er nog Melkwegplein 123, dat ik moet zien kwijt te raken op een ingestorte huizenmarkt. Of zal ik daar zelf gaan wonen en Domina het landhuis geven als we herrie krijgen? Of andersom? De kerkklok slaat negen uur. Domina zal het ontbijt op tafel hebben gezet. De stoel gaat weer in het schuurtje en Ikar keert terug in de salon, waar hij de schuifdeur dichttrekt. Hij wordt er verwelkomd door frisse lucht, aroma van dampende koffie en de laatste wegstervende donggg van de manshoge slingerklok. Vijfendertig jaar geleden gekocht vanwege de warme slag ervan, wordt die nu meestal overstemt door het kille digitale gepiep van de laptop, de i-pad en de i-phones in de salon en de elektronische alarmbellen van de oven en de magnetron in de open keuken, met kookeiland, die er vijf jaar geleden in is gekomen. De keuken is overigens van begin af aan voor Domina een belangrijk instrument geweest voor wederkerige integratie. Zij heeft van haar mama te horen gekregen: ‘Figlia, l'amore dell'uomo passa attraverso lo stomaco.’ Met die wijsheid, welke hier luidt: ‘de liefde van de

18

man gaat door de maag’, heeft ze twee eetculturen tot een smakelijk menukaart door elkaar gehusseld. Favorieten in het hele gezin zijn geworden: zuurkoolpizza met pancetta en salami, spaghetti met kookworst in stroganoffsaus, en aardappelen met spruitjes en gorgonzola. ‘Hoe laat rijden we aan?’ vraagt Domina, die met vier warme croissants uit de keuken komt om hem met de helft daarvan te verwennen. Verwennerij, die er niet bij was toen Ikar ’s morgens altijd om half zeven opstond, vervolgens zijn ontbijt zelf klaar maakte en tegen half acht in de auto sprong voor een rit naar de zaak. Een rit welke in de donkere wintermaanden iets weg had van een lampionoptocht met walmende kaarsen, waaraan hij dan wel eens terugdacht. In zijn kindjaren liep hij met het Sint-Maartenfeest mee in zo’n stoet, die vanaf het internaat door de straten trok en bij een groot vuur eindigde. Daar aangekomen was te zien hoe de ruitersoldaat Martinus te paard een stuk van zijn mantel afstond aan een arme bedelaar die stond te verkleumen. In zijn warme auto zittend drukte Ikar die herinnering onbewust weg, als hij met zijn rechterwijsvinger van buiten- naar binnenluchtcirculatie omschakelde, omdat hij in een adembenemend gebeuren terecht kwam. Hij was dan opgeslokt door de wit-rood-wit-rood oplichtende bumperslang, welke rookspugend vooruit kroop. ‘Om één uur. Het is zeker twee uur rijden naar Schiphol. Vanaf half vijf is het inchecken en om zeven uur gaan we de lucht in,’ is het antwoord uit de mond, die op het punt staat een kop koffie naar binnen te laten. ‘Je hebt mij vannacht wakker gemaakt, je lag te vloeken,’ zegt Domina, terwijl ze twee broodjes op zijn bord legt. ‘Ja, ik heb vannacht gedroomd, maar ik weet bij God niet meer waarover. Alleen heb ik mijzelf iets over de stal horen zeggen,’ mompelt hij. ‘Dat heb ik dan gemist, maar die staat nog steeds in de wei, geloof ik,’ zegt Domina. Op het vliegveld zet Ikar zijn koffer bij een baliemedewerkster op een transportband, waarvan het scherm aangeeft: 19,8 kilogram. ‘Die jongen is flink afgevallen,’ zegt ze met een knipoog naar Ikar. ‘Wat bedoelt u?’ valt ontsteld uit zijn mond. ‘Uw grijze reisgenoot, die anders toch gauw 3 ton weegt’ reageert zij met een mat lachje, wijzend naar de afbeelding. In Ikars rood aangelopen hoofd had het woord ‘afgevallen’ het beeld van zijn vader opgeroepen. Hij hervindt zich als Domina’s koffer al op de band staat. ‘Wij uh … wij gaan kijken of die andere olifant in de lucht door het oog van een naald kan,’ stamelt Ikar, terwijl hij de reispapieren weer in een binnenzak van zijn colbert stopt. De baliemedewerkster kijkt of zij het in Keulen hoort donderen, terwijl Ikar zich al heeft omgedraaid. ‘Moest dit weer op een kwinkslag van jou lijken?’ vraagt Domina, die vertrouwd is met dit soort ontsnappingspoging van hem, lichtelijk geërgerd. ‘Volgens mij verstond je haar maar half of snapte je haar niet.’ ‘Dat was geen kwinkslag Domina, dat was gewoon een cryptische opmerking.’ Bij gate B25 verdwijnen ze in een slurf, die hen weer vrij laat in de romp van een Jumbo Jet. Die kiest, slechts halfvol, het bewolkte luchtruim en landt vanuit een strakblauw firmament om 9.45 uur lokale tijd in Kaapstad. In de aankomsthal haalt Ikar vaders enveloppe uit de linkerbinnenzak van zijn colbert voor de dag en opent hem. Er zit een reisschema in dat bovenaan een telefoonnummer vermeldt met de aanwijzing: te bellen. ‘Met Fiarenza Fettuccine,’ komt er uit zijn telefoon, welke hij nog net kan vangen voordat die anders op de grond zou liggen. ‘Hallo,’ klinkt het weer uit het toestel. Hij heeft het zeker niet goed verstaan: ‘Met Fiarenza wie?’ vraagt hij, terwijl hij bijna in het toestel kruipt. ‘Fettuccine. Fiarenza Fettuccine. Spreek ik met meneer Grime?’

19

Ikar trekt wit weg en krijgt kippenvel, bij een temperatuur van 31 graden en een flauw zomers briesje. ‘Uhh, ja, dat klopt. Wat verschaft mij de eer?’ ‘Uw vader. Uw vader waarover ik meer kan vertellen, als ik u over ongeveer een uur kom ophalen. Ik bel dan terug, tot straks.’ Ikar is nog niet van de verbazing bekomen, wanneer Domina de enveloppe en het papier, die bij zijn reddingsactie wel op de grond terecht zijn gekomen, onder zijn rechtervoet vandaan haalt en vraagt: ‘Wie was het?’ ‘Mama,’ stamelt hij, ‘mama’s stem’. ‘Nog last van oorsuizingen, zoals in het vliegtuig?’ vraagt Domina. ‘Nee, nee, ze komt ons ophalen.’ ‘Wie komt ons ophalen?’ ‘Fiarenza, als ik het goed heb verstaan.’ ‘Welke Fiarenza?’ ‘Fettuccine.’ Het uur wachten op de geheimzinnige onbekende lijkt hem langer te duren dan de 14 jaar dat hij mama heeft gekend. Hij kan so wie so slecht tegen de warmte, maar er spoken rare gedachten door zijn hoofd, waardoor het klamme zweet uitbreekt. Heeft vader mama laten opgraven voor crematie? Heb ik die as dan ook bij me? Wat zit er anders nog meer in dan vaders stof? Wat had vader met Fiarenza? En is er ook nog een Muladhara, een hindoeïstische vriendin, of zoiets? Domina ziet zijn blik in het oneindige eindigen en vraagt: ‘Voel jij je niet goed?’ Er volgt geen antwoord. Ondertussen stuurt Domina de kinderen een sms-je: goed aangekomen; beginnen aan een vreemde tocht; meer hierover als we weer thuis zijn; groetjes van mam en pap. ‘Ikar, ligt er iets zwaar op de maag?’ Zijn ogen vinden Domina: ‘Vreemd, ik heb vader eens gevraagd of hij een vriendin heeft en daar reageerde hij toen raar op.’ ‘Wanneer heb je hem dat gevraagd?’ ‘Dat weet ik niet meer.’ ‘Hoe kwam je daar dan op?’ ‘Och, dat ging over een mannenzaak.’ ‘Welke?’ ‘Over tatoeages, maar hou er maar over op.’ Nu zoekt Domina’s blik het zwerk en even, voor het snel dichtknijpen, krijgen de uitpuilende bruine kijkers met de aangebrachte lichtgroene oogschaduw, waar zij vanmorgen toch even mee bezig is geweest omdat het geen dagelijkse routine meer is, de volle laag van het Afrikaanse licht. Na het verlossend telefoontje treffen ze elkaar bij een groene Landrover in vak 4 op de parkeerplaats. Door een dikke laag stof erop is die meer grijs dan groen en lijkt Ikar eerder Fiarenza te herkennen dan de auto. Mama’s smalle gezicht, halflang zwart haar, bruine ogen en strakke mondhoeken. En ook Fiarenza herkent een gezicht, als zij de bril en het ringbaardje wegdenkt. De dames zijn wat grondiger in de wederzijdse taxatie. Van top tot teen worden de kleren en de schoenen gescand. Domina draagt een beige mantelpak met instappers. Een beetje kakkerig vindt Fiarenza. Domina’s eerste indruk is dat Fiarenza in haar okerkleurige safarikleding met soldatenkistjes daaronder niet direct Italiaanse élégance uitstraalt. Er worden handen geschud en Domina ziet Ikar iets ongebruikelijks doen. Hij geeft Fiarenza op beide wangen behoedzaam een kus en dan weet hij het zeker. Zij heeft dezelfde platte oren als mama. Hij meende zelfs de geur te herkennen, die hij telkens opsnoof als mama het internaatbezoek afsloot met de knuffel waar hij weer een tijd op moest teren. Fiarenza maakt, licht blozend, haar schoudertas open en haalt er eenzelfde reisprogramma uit, waar Ikar zijn ogen over laat glijden. ‘Ik geloof dat het goed zit,’ zegt hij.

20

‘Ja, ik denk het ook. Ik breng jullie naar een hotel bij mij in de buurt, waar ik me verder kan voorstellen. We kunnen dan ook het programma voor de komende dagen bespreken,’ antwoordt ze. Op een terras aan tafel vertelt zij, dat ze de jongste zus van Paloma is, die als 6-jarige het hoofd achterwaarts tussen haar eigen benen kon brengen en niets liever dan gymnastiek deed. De ouders vonden bij het circus een pleeggezin en tot ieders tevredenheid is er een acrobate uitgekomen. Dat haar loopbaan een tragische afloop kreeg, heeft pijn gedaan, maar het bedrijfsongeval heeft geen trauma’s of schadeclaims veroorzaakt. Doorgaan met werken en bidden was de meest gangbare therapie in die tijd. ‘Je lijkt veel op de maestro die ik op haar begrafenis heb leren kennen. We zijn daar toevallig in gesprek gekomen over de natuur. Het was snel duidelijk dat hij de circusdieren eigenlijk het liefste in de wildernis zou loslaten, terwijl ik in de bioscoop bij elke Tarzanfilm wegdroomde. We hebben adressen uitgewisseld en eerst af en toe brieven geschreven. Later zijn we gaan e-mailen en zelfs op praat- en beeldcontact overgegaan. Hij vond het erg prettig dat ik hem maestro noemde in plaats van Wilhelm. Ik vind het jammer dat we elkaar niet meer in levende lijve hebben getroffen. Hij heeft onze relatie tot het laatst geheim willen houden.’ Domina en Ikar kijken elkaar verbaasd aan. ‘Dat is hem dan goed gelukt, ‘ zegt Ikar, die inmiddels op het puntje van de stoel zit. Ik heb geen brieven gevonden en ik heb hem nooit achter de computer zien skypen, denkt hij. Waarom wilde hij dit geheim houden? Domina is tijdens de lange monoloog onderuit gezakt en haar ogen dwalen telkens af naar Fiarenza’s soldatenkistjes. Die staan Joep, haar John Lennon op de Globusdreef, echt beter, vindt ze. Met zijn smal gezicht, het lange haar dat in een staartje is samengebonden, het typische brilletje en de baard lijkt hij sprekend op de vermoorde Beatlesgitarist. Hij draagt vaak shirts met de opdruk “The Beatles for ever” en jeans, waarvan de strakke pijpen in de soldatenkistjes schieten, die half dichtgeknoopt aan zijn voeten hangen. Vanuit de draaifauteuil in de salon kent Domina bijna alle bewegingen van zijn lichaam. Daarmee heeft ze in eenzame uren zelfs wel eens troostend contact – en niet meer dan dat – gehad, als Ikar op zakenreis was en zij niet voor een kort verblijf naar haar geboorteland kon om daar een uitlaatklep hebben. Maar opmontering vond ze vooral in zelf tuinieren en lezen. Boeken over de Italiaanse en Nederlandse historie en kunstgeschiedenis zijn favoriet. Maar hoe is deze Tarzanvriendin dan hier in dat safaritenue terecht gekomen vraagt Domina, die de jungleheld van het celluloid ook heeft bewonderd, zich nu af. Zij wil toch wel Fiarenza’s nieren proeven en diept een pakje filtersigaretten op uit haar krokodillenleren handtas. ‘Mevrouw, u spreekt goed Nederlands. Mag ik u een sigaret aanbieden?’ zegt Domina. ‘Dank u, maar ik rook niet. En u mag me rustig met Fiarenza aanspreken hoor.’ ‘Oh, prima. Noem mij dan ook gewoon bij de voornaam. Vind je het erg als ik een rokertje opsteek?’ ‘Nee hoor.’ Domina’s lippenstift laat na de eerste haal, die zij gewoonlijk in kringetjes laat ontsnappen, al een felrood spoor achter op het filter: ‘Fiarenza, hoe ben jij vanuit ons bella Italia weggekomen?’ ‘Op dezelfde manier als jij Domina, heb ik van de maestro begrepen.’ ‘Hoe bedoel je?’ ‘Dat is een lang verhaal. Ik ben op een wijnfeest een Nederlandse Afrikaander, die hier een grote wijngaard heeft, tegen het lijf gelopen. Hij was in Italië op zoek naar andere druivenrassen, maar hij heeft alleen mij meegenomen. Ik was toen 25 en ben meteen verliefd op hem geworden. 20 Jaar later ben ik erachter gekomen dat hij niet alleen is blijven zoeken naar druivenrassen, maar ook vruchten heeft geproefd waarmee ik niet gelukkig was. 1994 Was voor mij niet alleen het jaar van de grote politieke omwenteling met Mandela in Zuid-Afrika. Ik heb toen, na een kinderloos huwelijk, weer mijn eigen achternaam aangenomen. Dus matrimonio finito.’

21

‘Capito. Wat ben je toen gaan doen?’ vraagt Domina. ‘Ik heb het wel een beetje verstaan hoor,’ reageert Ikar. ‘Hoe ben je er financieel uitgekomen?’ ‘Het is al laat,’ antwoordt Fiarenza. ‘Ik stel voor dat we even het programma voor morgen doornemen. We hebben nog drie lange dagen en ik moet nog een uurtje rijden om thuis te komen.’ ‘Thuis is waar?’ vraagt Domina. ‘Ik woon in Klapmuts, ongeveer zestig kilometer van hier.’ Ze schieten alle drie in de lach. Met een vliegreis van ongeveer vijf uur naar Mthata heeft het gezelschap genoeg gelegenheid om de urninhoud tot leven te wekken. ‘Fiarenza, weet jij waarom mijn vader jullie relatie geheim heeft gehouden?’ ‘Ik heb ze ook voor mijn familie stilgehouden Ikar. Op de eerste plaats omdat hij geen verantwoording had af te leggen over geld of zo, dat er niet was. Ik kon er dus niet met een erfenis vandoor. En tweedes omdat het niet meer was dan een innige facebook-achtige relatie. Ieder kon het hart bij de ander luchten en wij wilden geen geroddel.’ Lange tijd heerst er een stilte die ze alle drie gebruiken om, in gedachten verzonken, achteloos de pagina’s om te slaan van luchtige bladen, welke ondertussen door stewardessen vliegensvlug zijn uitgedeeld. ‘Wat had vader eigenlijk precies met Mandela, waarvan we vandaag een museum gaan bezoeken in Mthatha?’ vraagt Ikar, terwijl hij een folder met reclameaanbiedingen in de rugzak van de stoel voor hem stopt en daarbij Fiarenza aankijkt. ‘Nou het was meer de levenswijze Ubuntu, wat zoiets betekent als menselijk worden door anderen, die het deed. Ubuntu gaat terug naar een Afrikaanse traditie, die nog steeds bestaat. Mandela is daarmee opgegroeid in de streek die we bezoeken. De traditie komt er op neer dat bijvoorbeeld twee personen die een conflict hebben, zich ook moeten verdiepen in de argumenten van elkaar. Doordat Mandela de geschiedenis van de blanke overheersing heeft bestudeerd, is de omwenteling waarschijnlijk niet uit de hand gelopen. De waarheids- en verzoeningscommissie had daar ook mee te maken,’ antwoordt Fiarenza, terwijl ze Domina instemmend ziet knikken. Het museumbezoek leidt ook tot een korte verkenning van de stad, waar op bijna elke straathoek Mandelahandel wordt gedreven. Domina laat zich door een mooi verhaal over de symbolische betekenis ervan overhalen een dubbelzijdige, ronde, toiletspiegel in de hand te nemen. Een met parelmoer bezette greep en omlijsting. Aan de ene kant in de ronding de tekst ‘mijn waarheid’ en aan de andere kant ‘onze verzoening’. Fiarenza kent de handel en wandel: de koop gaat voor de helft van de prijs door. Ikar laat een katoenen Madibashirt, met blauw-gele figuren, inpakken. Net als bij Domina’s aankoop laat hij het afdingen helemaal aan Fiarenza over, zonder dat zijn koopmansgeest dit keer heeft opgespeeld. ‘s Avonds bij een heerlijke braai op het terras van een hotel net buiten Mthatha vraagt Domina: ‘Fiarenza, hoe zit ‘t met het safaritenue dat je gisteren aan had?’ ‘Ja, klopt. Ik ben jullie nog wat uitleg verschuldigd,’ antwoordt deze. ‘Toen ik hier kwam wonen in Stellenbosch heb ik meegewerkt in de wijngaarden van mijn man daar. Maar ik ben ook gestart met vrijwilligerswerk in het toerisme, dat niet alleen draait om wildparken maar ook om bezoeken aan wijnkelders en bottelarijen. Van daaruit heb ik wat lijntjes kunnen uitleggen naar Paarl Mountain Local Nature Reserve, waar ik, na de scheiding, een baantje heb kunnen krijgen in de natuurbescherming. En daar hoort het safaripak bij. In 1995 ben ik dicht bij het reservaat in Klapmuts gaan wonen, ongeveer een uurtje rijden. Dat moet zo ongeveer in de tijd zijn geweest dat de maestro ook is verhuisd.’ ‘Dat is in 1993 geweest,’ merkt Domina op. ‘Rond die tijd was er bij ons een dubbele omwenteling. Vader in de buurt en de kinderen zo goed als uit huis,’ vult Ikar aan.

22

‘Oké. Maar ’t is vanaf 1995 geweest dat de maestro en ik elkaar vaker zijn gaan treffen op het internet. We hebben het over van alles en nog wat gehad, maar hij was wel het meeste aan het woord. Dat het vaak over de grote vijf van Afrika ging, hoef ik natuurlijk niet te vertellen. En dan zul je misschien begrijpen dat wij Mandela als zesde erbij haalden. De maestro maakte graag de vergelijking met de oudste en meest ervaren olifant, die altijd de kudde stuurt omwille van het groepsbelang.’ ‘Ik heb vaak zijn verhaal moeten aanhoren over de ecologische voetafdruk van de olifant,’ haakt Ikar in. ‘Dan zal hij het ook hebben gehad over de Augiasstal, welke hij uit de mythologie opvoerde, die de mensen zelf moeten opruimen, zoals hij dat bij de olifanten is blijven doen,’ reageert Fiarenza. ‘Uh …, nou je het zegt.’ ‘Heeft hij daar toevallig ook niet onze paardenstal mee bedoelt?’ vraagt Domina, met een schuine blik in de richting van Ikar. ‘Laten we nog even wat te drinken bestellen, want van al dat praten heb ik wel dorst gekregen. Dan kan ik daarna verder met mijn verhaal,’ zegt Fiarenza. Ikar kiest snel voor een ander koel biertje en laat de dames in hun moerstaal keuvelen over de wijnkaart. Op Fiarenza’s advies kiest Domina voor dezelfde droge witte wijn. Domina neemt dan de draad weer op: ‘Ikars vader heeft bij ons zo’n beetje de kudde bij elkaar gehouden, dat moet gezegd worden.’ ‘De maestro heeft het er vaak met mij over gehad, want daar was hij erg bezorgd om ‘Hoezo? Wat heeft hij verteld?’ vraagt Ikar. ‘Veel. Over jullie problemen met de kinderen en over de sfeer in huis.’ Ikar en Domina, die een sigaret opsteekt terwijl ze er net een heeft uitgemaakt, lopen rood aan. ‘Nou hij heeft goed werk verricht, maar op de Globusdreef moesten we het meestal doen met een enkele cryptische opmerking. Waarom heeft hij bij jou dan wel de zaken breed uitgemeten?’ reageert Ikar opgewonden. ‘Tja, hoe zal ik het zeggen. De maestro vertelde mij dat hij zich bij jullie thuis niet echt vrij voelde. Hij wilde zich daar niet ondankbaar tonen, vanwege jouw financiële ondersteuning. Hij zat als de kinderen erbij waren met een brok in de keel. En jullie weten wellicht dat de maestro, als het om gezondheid ging, een aanhanger was van de holistische benadering.’ ‘Dan moet ik aan een hole bij het golfen denken,’ zegt Ikar. Domina’s gezicht betrekt: ‘ik vind dit geen kwestie voor weer een flauwe kwinkslag. Ik snap wat je bedoelt Fiarenza.’ ‘Oké, maar bij hem thuis dan?’ is de vraag, waarmee Ikar opveert. ‘Op het Melkwegplein had hij geen last van een globusgevoel, zei de maestro mij’ vervolgt Fiarenza ‘omdat …’ ‘Ho, ho. Wat moet ik mij bij dat gevoel voorstellen?’ valt Domina haar verbaasd in de rede. ‘Hij ploos alles uit, dat weten jullie,’ vult Fiarenza aan. ‘Zo is hij er toevallig achtergekomen, dat men in de gezondheidswetenschap soms spreekt van het globusgevoel, wanneer iemand bijvoorbeeld door stress problemen in de keel krijgt. Op zijn eigen stek voelde hij zich wel op zijn gemak en die samenloop van dat globusgevoel met de Globusdreef is wel een heel sterke toevalligheid.’ ‘Ik heb struma,’ zegt Domina, terwijl zij in het glas kijkt dat ze naar de mond brengt. Ikar schuift wat ongemakkelijk in zijn stoel heen en weer: ‘Zullen we nog iets te drinken bestellen?’ De rest van de avond gaat het ook over de komende dag. Op het programma staat Addo Elephant National Park. De plek, waar vader zijn as uitgestrooid wil hebben, ligt op ongeveer vijf uur rijden. ‘Trouwens, Fiarenza, weet jij of vader het graf van mama pas heeft laten openen? Of heb jij vader wel eens over Muladhara horen praten?’ vraagt Ikar. ‘Hoe kom je daarbij?’

23

‘Omdat vader zo’n gekke urn heeft laten maken, met 2 aparte ruimten, en omdat hij die naam eens heeft genoemd.’ ‘Ikar, van het graf zou ik zeker van hem hebben gehoord. Maar hoezo?’ ‘Waarom dan 2 vakken, vraag ik mij af,’ antwoord Ikar. ‘Daarop moet ik je het antwoord schuldig blijven, maar met Muladhara kan ik je wel helpen. Dat heeft met het hindoeïsme te maken, waar …’ ‘Sorry. Ja, daar heeft hij mij iets over verteld.’ Midden in de nacht schrikken Domina en Ikar wakker van een urgentiemelding, die als een loeiende sirene op zijn mobieltje binnenkomt. Van de bewakingsdienst die zijn villa in de gaten houdt, krijgt hij het sms-bericht binnen: ingebroken rond 02.00 uur; schade waarschijnlijk binnen de perken; vernielde toegang provisorisch hersteld; melding gedaan bij politie; uw reactie? ‘Verdomme, ook dat nog. Ze moeten ze kapotschieten.’ ‘Wat grom je? Wat doe je?’ vraagt Domina. ‘Er is thuis ingebroken, maar de bewaking heeft de zaak onder controle. Het moet daarom maar een paar dagen wachten. Ik zal ze laten weten, dat wij vanwege deze omstandigheid bij onze terugkomst er verder achteraan gaan.’ Het eerste wat Fiarenza de volgende dag bij het ontbijt van Domina te horen krijgt is natuurlijk de melding van afgelopen nacht. Wanneer Ikar vraagt of je in Afrika op iemand mag schieten als die je huis wil leeghalen, gaat dit Domina te ver: ‘Asjeblieft, hou op.’ Hij moest eens weten, denkt ze, dat ik wel eens flink wat huishoudgeld heb gemist toen zoonlief aan de drugs was. Ikar neemt wat gas terug, maar kan het niet laten onderweg naar vaders rustplaats voor Fiarenza zijn mening, welke door de maestro werd gedeeld, over de op hol geslagen rechtsstaat Nederland uitvoerig uit de doeken te doen, met de slotopmerking: ‘We hebben teveel advocaten met te weinig ethiek. Die lui denken zeker dat het alleen een rechten- en geen plichtenstaat is. Misschien ga ik daarvoor nog de politiek in.’ Het klinkt Domina als een versleten plaat in de oren en er komt een smalende glimlach op haar gezicht: ‘Ubuntu.’ ‘Wat Ubuntu?’ ‘Wat Fiarenza daarover heeft gezegd. Weet je nog?’ Op de bijna lege snelweg lijken Ikars grijze cellen zich te versmelten met het grijze asfaltlint, dat door de luchtspiegeling telkens aan de horizon in het niets lijkt op te lossen. Intussen raken de dames weer verzeild in een Italiaans onderonsje over hun jeugdjaren, Ikars mama en ieders huwelijksperikelen. ‘Hoe brengen jullie waarheid en verzoening in de praktijk?’ klinkt er plotseling tussendoor. ‘Wie of wat bedoel je?’ reageert Domina. ‘Dat vraag ik Fiarenza. Hoe brengen jullie mensen bij hiermee om te gaan. Vooral de kinderen die dit land moeten opbouwen, maar hun grote voorbeeld nu kwijt zijn. Die nauwelijks kunnen lezen en schrijven en gebukt gaan onder corruptie.’ ‘Met dat lezen en schrijven valt het wel mee, Ikar. En het leren schrijven gebeurt onder andere via eigen verhalen maken over het verleden, heden en toekomst. In zo’n verhalen zitten vaak autobiografische elementen van kwaad en goed, waarover dan wordt gesproken. Kun je daar iets mee, Ikar?’ ‘Ja. Ja, ik denk dat wij in ons polderland daar nog zelfs iets van kunnen leren.’ ‘Ik geloof ’t ook’ beaamt Domina en ziet, achter Fiarenza zittend, hoe Ikar voorin zijn wenkbrauwen ophaalt. In Addo Elephant National Park rijdt Fiarenza over een stoffige binnenweg naar een stille plek, waar zij Ikar uitnodigt de urn voor de dag te halen. ‘Hier?’ vraagt hij. ‘Ja,’ antwoordt ze ‘nu is het hier rustig, maar anders is dit een trefplaats van olifanten en ander wild als hier water staat.’

24

Gehurkt zittend opent Ikar voorzichtig de twee compartimenten van de keramische kolos, die hij op de rug op de grond heeft gelegd. Waarom toch die twee aparte vakken, denkt hij, wanneer hij de afsluiters in de borstzak van zijn polohemd stopt en met de olifant in beide handen oprijst. Hij tilt de urn op schouderhoogte en draait deze om. De as dwarrelt eruit en als bij toverslag neemt een windzucht het stof, dat zich heeft gemengd, mee. Het drijft langzaam weg in de richting van de bergen. Hij vindt Fiarenza’s rechter- en Domina’s linkerhand. Woordeloos blijven ze samen staan kijken tot de inhoud van Aphrodite is verdwenen en Fiarenza zegt: ‘Ik herinner me nu iets, Ikar, wat de maestro in een van onze laatste gesprekken over de as heeft gezegd.’ ‘Wat dan?’ ‘Toen ik het met hem over de asverspreiding had, heeft hij trouwens iets heel opmerkelijks gezegd. Hij zei “ik geloof dat Ikaros als een feniks uit de as kan herrijzen.” Weet jij hier raad mee. Ikar?’ Ikars vragende ogen schieten tussen Fiarenza en Domina heen en weer. En hij voelt ineens weer de twijfel over zijn stofidee in het crematorium. ´Overigens, Fiarenza “de maestro” klinkt mij nu zover weg. Wil je voortaan gewoon “jouw vader” zeggen?’ ‘Oké Ikar, daar ben ik er zelfs blij mee.´ Wanneer zijn blik weer bij Domina blijft rusten, laat die zich ontvallen: ‘Ikar, je moet mij niet aankijken. Je bent zelf toch ook goed in raadsels opgeven.’ ‘Wat wil je daarmee zeggen?’ ‘Dat ik het er al vaak moeilijk mee heb om de geheimtaal van jou te ontsleutelen.’ ‘Ja, Domina, maar toch, je bent goed met naald en draad. Misschien weet je dan, wat hij met iets anders heeft bedoeld,’ klinkt het plagerig. ‘Wat bedoel je met die flauwe opmerking?’ ‘Nou, hij zei op het sterfbed tegen mij iets van, dat de Maestro Elefante misschien door het oog van een naald kon kruipen. En de as die we hebben zien wegwaaien kan toch daardoor? Wat meen jij?’ zegt Ikar licht triomfantelijk. ‘En dat heb je net bedacht?’ ‘Nee, die ingeving kreeg ik in het crematorium.’ Domina kijkt naar boven en haar ogen blijven rusten bij een paar wolken: ‘Maar hij kan toch ook de rook hebben bedoeld.’ ´Hoezo rook? Welke rook?’ ‘De mens bestaat toch ook uit water, of niet? En zit er bij de crematie dan geen waterdamp in de opstijgende rook die ook door zo’n oog kan.’ ‘Uh…, jij maakt het raadsel alleen nog groter,’ reageert een beduusde Ikar. ‘Ik ben geen scheikundige.’ ‘Ja, het kan toch allebei. Maar als hij “misschien” heeft gezegd, heeft hij mogelijk nog iets anders bedoeld,’ merkt Fiarenza voorzichtig op.’Zoals ik hem ken.’ ‘Dat zou wel eens kunnen. Ik snap ook niet wat er nog meer in de urn heeft gezeten. Ik wil toch zeker weten of hij mama niet heeft laten opgraven. Het lijkt wel een puzzel die we moeten oplossen,’ zucht Ikar. ‘Dan zul je nog een keer naar Italië moeten,’ zeggen de dames bijna in koor. Die avond zit het gezelschap in het park bij een safarilodge en lijkt de wind niet alleen de as van de Maestro Elefante maar ook de gespreksstof daarover, zo goed als, te hebben weggevoerd. Het is voor het echtpaar duidelijk, dat het wel en wee van de Globusdreef bij Fiarenza wel zo’n beetje bekend is. Maar het voelt zich toch niet begluurd. Fiarenza praat honderduit over haar plezier in het werk, waarbij ze zijdelings uitweidt over de financiële noodzaak voor haar om door te gaan. ‘Jij hebt voor de oudedagsvoorziening van de maestro, sorry ik moet er nog aan wennen, jouw vader gezorgd Ikar, maar ik moet mezelf redden. Hij kon zich trouwens ontzettend opwinden over mensen met pensioenen, die vaste goedbetaalde banen hebben gehad, en nu klagen. Volgens ons hebben zij niet goed in de gaten welke veranderingen er zich op de

25

globe voltrekken die ook voor jullie portemonnee gevolgen hebben. Wij hadden zo onze ideeën daarover.’ ‘Die heb ik ook, maar wat was dat laatste wat je zei?’ reageert Ikar. ‘Jazeker, wij hadden ook bijna dezelfde mening over economische vraagstukken.’ ‘Asjeblief zeg.’ ‘Hoezo asjeblief. Met gewoon gezond verstand kun je toch ook zien dat het misgaat.’ ‘Dat zal wel, en dan halen jullie de oplossingen uit dat ene economieboek dat vader in huis had.’ ‘Nou ik heb er een paar meer,’ zegt Fiarenza. ‘En waar gaan die dan over?’ vraagt Ikar, terwijl hij er eens goed voor gaat zitten. Fiarenza vertelt dat ze een universitaire studie milieu-economie volgt en over een jaar hoopt klaar te zijn. Ze ziet dat bij Domina een glimlach over het gezicht trekt en Ikars mond openvalt. ‘De maestro en ik hadden zelfs het plan onze gedachten in een boekje te presenteren. Het zou de titel krijgen ‘De egi-code’. Maar het is er helaas niet meer van gekomen. Misschien dat ik er alleen werk van maak als mijn studie erop zit.’ ‘Je weet misschien niet dat onze zoon milieuambtenaar is?’ merkt Domina op. ‘Jawel, en de maestro was daar erg blij mee.’ ‘Het klinkt geheimzinnig en het is interessant,’ is Ikars reactie. Domina kijkt hem onderzoekend aan. ‘Ik bedoel, dat van de code klinkt geheimzinnig, en die economieopleiding biedt perspectieven. Dan kan ik misschien goede adviezen krijgen over echt groen beleggen met rendement. Wat zeg jij daarvan Fiarenza?’ ‘Misschien wel, als je denkt aan de combinatie van economisch en maatschappelijk rendement,’ antwoordt deze, waarbij instemmende knikjes van het echtpaar haar een goed gevoel geven. ‘Morgenvroeg rijden we naar Port Elizabeth en van daar vliegen we naar Kaapstad. Tegen twee uur zijn we daar. Voordat jullie om acht uur ´s avonds naar Schiphol terugvliegen hebben we die dag dus samen nog een paar uurtjes,’ vult Fiarenza aan. Onderweg naar Kaapstad is eerst iedereen druk bezig met het dubbele asmysterie, waarmee de Maestro Elefante hen heeft opgezadeld nadat hij het luchtruim heeft gekozen. Ieder uit de eigen vermoedens, maar ze komen er samen niet uit. Fiarenza vertelt nog wat over de ideeën die ze met Ikars vader had over een andere gang van zaken bij verschillende onderwerpen. Zij benadrukt dat er een mentaliteitsverandering nodig is bij veel mensen om die hun gevoel voor eigenwaarde terug te kunnen laten winnen. Het klinkt Ikar niet meer zo wild in de oren als toen hij vader dingen hoorde zeggen die erop leken. Hij krabt zich zelfs een paar keer achter zijn vleugels, waarbij de hoorapparaten het bijna moeten ontgelden. Domina is in gedachten al thuis bij de kinderen en vindt maar geen antwoord op haar eigen vraag: waarom ben ik al thuis? In een restaurant op Cape Town International Airport opent Fiarenza haar koffer en haalt er twee voorwerpen in cadeauverpakking uit, terwijl het echtpaar haar verbaasd aankijkt. ‘Domina, wil jij eerst dit geschenk van mij uitpakken?’ Wanneer deze het papier eraf haalt, komt er een gouden halskettinkje voor de dag met daaraan een olifantje van hetzelfde edelmetaal. ‘Een amulet en een talisman tegelijk, waarmee ik je hopelijk een plezier doe,’ zegt Fiarenza. ‘Gracie, posso baciarti,’ stamelt Domina, wanneer ze haar armen al als een halssnoer om Fiarenza’s nek heeft gelegd. Op dat moment hebben ze allebei ineens het gevoel een vriendin te hebben gevonden. ‘En dat betekent?’ vraagt Ikar, nadat hij de warme Italiaanse knuffelpartij wat ongemakkelijk, maar ook afgunstig, heeft zitten afkijken. ‘Dat betekent: dank je, mag ik je kussen?’ zegt Fiarenza lachend. ‘Maar dat zul je toch wel hebben geweten. En voor jou heb ik iets speciaals op de kop kunnen tikken. Pak het maar uit.’

26

Er komt een jazz-lp tevoorschijn, waar Ikar, als door de bliksem getroffen, naar tuurt. ‘Hoe, hoe wist je dat? Hoe ben je daar aangekomen?’ “Tja, jouw vader hé. Die heeft Domina eens horen zeggen dat je op zoek was naar dit Black Elephant-label van vinyl. Het draait allemaal om de olifant, hè. Misschien vind je het nog interessant als ik iets vertel over een andere zwarte olifant. Een die symbool staat voor ontsnappen aan water, wat de mythologische Ikaros niet is gelukt.’ ‘Ik hang aan jouw lippen,’ antwoordt Ikar. ‘Aan de Zambezi rivier woont het Lozi-volk dat bij wassend water met boten een veilig heenkomen zoekt. Dat gaat gepaard met een feest dat Kuomboka heet, wat betekent “om uit het water krijgen”. In een ceremonieel gebeuren gaan dan ook twee bijzondere boten te water. Op een staat een grote kopie van een zwarte olifant, die met de oren kan klapperen, om aan te geven dat hij zodoende het water weet te ontstijgen. En er is rook vanaf die boot als signaal voor de anderen, dat het goed gaat met de koning aan boord. De tweede boot vervoert zijn vrouw en een enorme vogel die met de vleugels kan slaan. En zoals je weet, is het voor dat dier heel natuurlijk om te vliegen. Mooie symboliek van die Lozi-stam hè?’ Ikar zit met opengavallen mond te luisteren en voelt ineens een onbeschrijflijke verlossing. ‘Fiarenza, probeer je mij nog vlug iets moois op de mauw te spelden? Dit klinkt als een sprookje in mijn oren, waarvoor ik mij trouwens altijd heb geschaamd. Heb je dat samen met mijn vader bedacht, of is dit een of andere Afrikaanse mythe?’ ‘Nee Ikar, niets daarvan. Ik heb daarvan pas geleden recente filmopnames op t.v. gezien. Misschien kun je iets via internet achterhalen.’ ‘Mag ik jou op dezelfde manier bedanken, Fiarenza?’ stamelt Ikar met een glunderend gezicht. Bij de omhelzing weet hij het zeker: dezelfde oortjes en dezelfde parfum als mama. Het is een jasmijngeur, die hij wil meenemen naar huis. Even dreigen er bij hem weer tranen op te wellen. Geen afscheidstranen, zoals in zijn internaatsjaren, maar van blijdschap. Hij kust haar weer op beide wangen, net als bij de kennismaking, maar nu met overgave. Het is alsof mama terug is. Wanneer het echtpaar met de opstijgende Jumbo Jet de nacht tegemoet vliegt, heeft iedereen de wens uitgesproken dat hierop nog veel ontmoetingen mogen volgen en zijn de e-mailadressen uitgewisseld.

27

5. De poten Ikar vloekt een keer en Domina slaat de hand voor haar mond, wanneer op 6 november hun auto op de oprit van de Globusdreef 1 stopt. Van de ontvangsthal is het grote raam naast de donkerbruine eikenhouten voordeur provisorisch met twee hardboord platen dichtgetimmerd. De koffers worden uitgeladen en Ikar loopt het hele huis door om de inbraakschade op te nemen. Alleen zijn nieuwe geluidsinstallatie is verdwenen. Terwijl hij er nog wat verdachtmakingen en verwensingen tegenaan gooit, verstuurt Domina een sms-je naar de kinderen dat ze weer veilig thuis zijn. Ze krijgt zijn laatste kreet nog mee: ‘Ze moeten met hun poten van andermans spullen afblijven. En anders handen afhakken, zoals dat volgens de Sharia kan.’ Direct komt van Marie-Louise het bericht terug, dat zij en Pieter-Hein met de hele aanhang morgen, zondag, met een cadeau van opa op bezoek willen komen. ‘Oké, leuk. Het wordt wel een pastadag, omdat ik vandaag niets bijzonders meer in huis kan halen,’ is het antwoord. ‘Geeft niet mam, tot morgenvroeg.’ ‘Ikar, de jeugd komt morgen. Ik ga de koffers uitpakken.’ Hij meldt de schade bij de verzekeringsmaatschappij en belt met de politie om te vragen of ze een kijkje willen komen nemen. Nee, ze komen niet. Hij kan digitaal aangifte doen. Hij twijfelt of hij volgende week een nieuwe installatie zal gaan kopen of de oude apparatuur naar beneden zal halen. Die doet het eigenlijk nog goed en hij wil de Black Elephant graag beluisteren. Aphrodite krijgt een plaats op de vleugel en Ikar heeft al besloten, dat dit ook zijn laatste omhulsel zal worden. Wat Domina ervan vindt om hem daarin later te vergezellen, wil hij eens met haar bepraten. Hij weet nog niet of hij zijn as zal laten uitstrooien. Ikar neemt aan de eettafel de post door die is binnengekomen en even later klinkt een doffe dreun door het hele huis, waarop Domina, met de schrik om het hart, de trap komt afgerend. ‘Wat is er?’ roept ze, de salon binnenstormend. Rood aangelopen, kijkt Ikar naar zijn pijnlijke rechterhand, die zojuist zijn verontwaardiging op het tafelblad kracht heeft bijgezet. ‘Smerige oplichters zijn het,’ kermt hij. ‘Waar heb je het over?’ ‘Hier, in de krant. Dat gedoe met de sjoemelsoftware.’ ‘Ja, wat is daarmee?’ ‘Weet je dat het eigenlijk door Audi is bedacht. De auto waar ik in rijd. Ze hebben mij dubbel te grazen genomen.’ ‘Hoezo dubbel?’ ‘Hoezo dubbel? Ze hebben mij beroofd, omdat mijn Volkswagenaandelen zijn gekelderd door hun manipulatie, en ze hebben me, met mijn kortademigheid, laten stikken, Ze zijn hun belofte van de uitlaatgassen niet nagekomen.’ Ikar ziet zichzelf weer onderweg voor het werk in de walmende files staan, waar zijn herinneringen aan Sint Maarten naar boven kwamen, en voelt opnieuw een opkomende kriebelhoest. ‘Het roer gaat helemaal om. De vervuilende beursrotzooi gaat de deur uit, wat die ook opbrengt. Bedrijven, beurzen, banken, bonussen, de beuk erin. En die auto gaat er ook uit,’ kucht hij. ‘De auto? Is dat niet hypocriet? Zoals je dat met andere dingen ook soms bent, denk ik,’ reageert een onthutste Domina. ‘Hoezo hypocriet?’ ‘Nou, toen je de auto nog gebruikte voor jouw werk heb ik je wel eens horen zeggen dat economie en ecologische stank een beetje bij elkaar horen. Wat is er veranderd?’ ‘Voortschrijdend inzicht.’ ‘Of is het misschien, zo als de wind waait, waait mijn jasje, Ikar?’ ‘Ga je een moraalpreek houden? Domina, er komt een elektrische auto, basta. En wat zijn die andere dingen?’ ‘O…, ik dacht dat je …. Denk je dat het helpt? Één auto?’

28

‘Ja, als iedereen dat doet wel ja. En het geld dat ik van de beurs haal, stop ik voor een deel in de ontwikkeling van zonnestroom voor auto’s. Er zijn toch al experimenten met auto’s en Nederland is daar al aardig mee op weg. Het moet eens afgelopen zijn met dat complot van de oliebaronnen en de autobranche. En in windenergie zie ik ook wel brood. Maar wat zijn die andere beschuldigingen?’ ‘Ik bedoel bijvoorbeeld, dat jezelf Joep en Sylvia eigenlijk ook geld afhandig maakt. Je betaalt ze te weinig.’ ‘Ik heb genoeg gehoord. Ik ga naar boven.’ Hij luistert daar naar zijn nieuwe lp en stapt vervolgens in een lekker warm bad om alles van zich af te zetten. Net voor hij indommelt ziet hij dat de tandpasta van afgelopen maandag is verdwenen. Is Silly hier geweest, is de gedachte die dan nog even door zijn hoofd flitst. Zij zal toch niet …? ‘Nee, Silvya hoefde de afgelopen week van mij niet te komen poetsen. Ik heb jouw uitspatting boven het afvalemmertje opgeruimd,’ antwoordt Domina, wanneer Ikar ’s avonds vraagt of Silly hier is geweest. ‘Laat de politie maar zijn werk doen.’ Hij kijkt, over zijn brilrand glurend, Domina aan: ‘Die? Ze komen niet eens kijken. Heeft Silly overigens niet een gekleurde buitenlandse vriend?’ ‘Wat? Wat wil je daarmee zeggen?’ ‘Oh …niks, ik dacht zo maar wat.’ ‘Ikar, jij wilt daar wel iets mee zeggen. Ik was 30 jaar geleden ook een gekleurde buitenlandse tussen allemaal de bleekscheten hier. Was ik ook verdacht?’ is Domina’s verontwaardigde reactie. Zij staat op uit haar fauteuil: ‘Het begint nu binnen een beetje koud te worden. Ik zal de verwarming eens wat hoger draaien en koffie zetten.’ Wanneer de koffie, koekjes en chocolade op tafel staan vraagt Ikar: ‘Heb jij de krant al gelezen?’ ‘Ja, waarover? Over dat sjoemelgedoe?’ klinkt het nog korzelig. ‘Nee, over de andere boeven. De criminelen die onschuldige burgers vermoorden en andere schurken naar het leven staan. Als die boeven elkaar allemaal van kant maken, kunnen wij nog meer gevangenissen sluiten en hoeven wij minder belasting te betalen. Ze deugen allemaal niet en worden door advocaten uit de gevangenis gehouden, die geen geweten hebben. Hun broodwinning vinden ze belangrijker dan waarheidsvinding. Laat een kind van zo’n advocaat eens het slachtoffer worden van een crmineel. Kijken hoe die advocaat dan met dat volk omgaat? Ze moeten die lui samen opsluiten. Nee, net als In China.’ ‘Wat is er met China?’ ‘Daar kennen ze nog de doodstraf.’ ‘Dat is een communistisch land.’ ‘En Amerika dan, Domina?’ ‘Daar heeft iedereen een revolver en schieten ze elkaar overhoop. Maar heb jij over dat drama in India gelezen?’ ‘Wat is er met India?’ ‘De vrouwen die daar nog altijd straffeloos worden verkracht.’ ‘Ja, triest. Afhakken dat gereedschap. Nee, laat ik het politiek correct zeggen “amputeren”. Dan kunnen ze het geen tweede keer meer doen.’ ‘Je bent weer op dreef vandaag. Ik hoop, dat je morgen niet zo’n onzin verkondigt. Trouwens nog iets anders. Over onze laatste dag in Afrika.’ ‘Wat is daarmee?’ ‘Denk je niet, dat je Fiarenza hebt beledigd met jouw opmerking over dat sprookje? Dat complot met jouw vader. Hoe kwam je daarbij?’ ‘Dat beeld van de olifant die zich uit het water weet te redden, tegenover Ikaros die in zee stort, is natuurlijk prachtige symboliek, zoals ze zei. Daarbij dacht ik meteen aan de feniks-mythe, waarover Fiarenza het had bij de asverspreiding. Omdat die ook gaat over een soort herrijzen, leek dat van die Lozi-stam mij ineens een broodjeaapverhaal.’ ‘Waarom Ikar? Jij zoekt overal wat achter, en ik geloof dat je nu doorschiet.’

29

‘Domina, we zijn flink aan het interen op ons vermogen. Ik moet iets doen en dat heb ik vader eens gezegd. Omdat hij dat waarschijnlijk ook heeft doorverteld, kreeg ik het gevoel dat ze dit hebben bedacht om mij nieuwe moed of nieuwe inspiratie in te spreken. Daarom viel mij die opmerking uit de mond, waarmee ik ze hopelijk niet heb beledigd. Maar ik ga natuurlijk wel op het internet kijken of er iets van is te vinden. ’ ‘Dat lijkt mij een goede zaak, Ikar. Ik denk dat het verhaal klopt en dat die samenloop van mythe en werkelijkheid gewoon toeval is.’ ‘Ik vind het wel een geheimzinnig toeval. Voor mij is die zwarte olifant een stukje van mijn vaders puzzel. Als het verhaal klopt, geloof ik nog meer in mystiek.’ ‘Waar heb je het nu weer over? Jij bent toch katholiek, ook al ga je niet meer naar de kerk. Geloof jij niet meer in de Heilige Drie-eenheid?’ ‘Domina, in het crematorium zijn er zoveel vragen op mij afgekomen. ik weet het niet. Ik geloof wel dat er iets bovenmenselijks is, dat wij nooit zullen kunnen bevatten. Maar voor zover ik weet, is elke godsdienst een verhaal van mensen en zijn er nog nooit verklaringen gevonden die door een god zijn ondertekend. Hoe die ook mag heten. Misschien dat we het er nog eens over hebben.’

30

6. De staart Het gebruikelijke zondagmorgengebeier voor de hoogmis klinkt ver weg. De kerk wordt bezocht door een gemeenschap die verscheurd is geraakt door de plannen voor een windmolenpark. Eigenlijk is wel iedereen voor schone stroom, maar de mensen die de molens in de achtertuin krijgen zijn nu ineens tegen. Ikar volgt de ontwikkelingen met belangstelling, omdat hij erin wil investeren. ‘Wat is hier gebeurd?’ vraagt Pieter-Hein, wanneer op de oprit van Globusdreef 1 iedereen uit de auto is gestapt en op Ikar en Domina toeloopt die in de voordeur staan. ‘Tuig van de richel heeft het halve huis afgebroken en is er met mijn nieuwe geluidsinstallatie vandoor,’ bromt Ikar. Domina krijgt het benauwd en merkt dat haar linkerhand, als ze die op haar strumakeel wil leggen, naar het geluksolifantje grijpt. ‘We zien wel wat de verzekering ermee doet,’ vervolgt hij. ‘Ik denk, dat ik mijn oude installatie naar beneden haal. Die doet het eigenlijk nog goed.’ ‘Ja, doen’ is Pieter-Heins reactie. ‘Dat past in de hedendaagse trend van ontspullen.’ ‘Ontspullen? Is dat een ander woord voor stelen, jongen?’ ‘Nee pap, daarmee bedoelen ze dat we minder moeten gaan aanschaffen. Minder, minder, minder …materialistisch. Meer milieubewust, weet je wel. Ontspullen is net zo’n nieuw woord als onthaasten, pap. En dat bevalt je toch, of niet?’ ‘O, dan moet ik de dieven, zeker dankbaar zijn voor hun aktie?’ klinkt het een beetje zuur. ‘Dat is een ander uiterste’ zucht Domina. ‘Maar meer medemenselijkheid mag ook. Ubuntu, toch?’ ‘Ubuntu?’ klinkt het verbaasd uit de mond van Pieter-Hein. ‘Pas op, oma’s ketting,’ roept Marie-Louise, wanneer een van haar kinderen Domina om de nek wil vliegen, alsof ze die een jaar niet heeft gezien. ‘Mam, een nieuw kettinkje?’ vraagt ze. ‘Heb je dat in Afrika gekocht?’ ‘Mooi hè, dat heb ik daar gekregen.’ Iedereen kijkt Ikar aan, die verrast reageert: ‘Ja, mooi hè. Het had van mij kunnen komen, maar iemand anders was mij voor. Als jullie mam het cadeautje eerder had gekregen, was er misschien niet ingebroken.’ De verbazing is van de gezichten af te lezen. ‘Laten we naar binnen gaan,’ zegt Domina ‘daar is het warmer en wij hebben nog zo’n lang verhaal. Dan komt Ubuntu ook aan de beurt.’ ‘Pieter-Hein, pak jij het cadeau uit jouw auto?’ vraagt Marie-Louise. De kleinkinderen, waarvan de duimen al de toetsen van hun eigen spelcomputers hebben gevonden, vinden in de salon direct hun speelhoek, waar de limonade en de koekjes klaar staan. In de zithoek hebben de volwassenen een plek gevonden en serveert Domina koffie en thee. ‘Mam, pap, vertel eens over jullie reis,’ klinkt het nieuwsgierig uit de mond van Marie-Louise. Ikar laat het graag aan Domina over, omdat hij weet dat die met alle plezier een gebeurtenis tot in de kleinste details opdient. Een sterk punt van veel vrouwen, volgens hem. Hij moet trouwens toegeven, dat hijzelf vaak veel is vergeten. Hun kinderen weten onderhand in zo’n situaties hoe op de Globusdreef de vork in de steel zit. Het is voor hem nu tevens een mooie gelegenheid om af en toe een uitstapje te maken naar de speelhoek. Dan gaan de computers even aan de kant en wordt er lekker gestoeid. Hij geniet als de kleinkinderen ‘opa de popa’ hebben geveld en samen bovenop hem zitten. Af en toe bekruipt hem dan een schuldgevoel. Zijn kinderen hebben die aandacht, welke zij nu quality time noemen, niet van hem gekregen. Maar zijn ouders hebben ook nooit met hem gespeeld. Dat heeft hij ook gemist. Wanneer hij het woord ‘milieu-economie’ hoort vallen vraagt hij, pats boem er tussendoor, aan Pieter-Hein: ‘Wat denk jij als milieu-ambtenaar, zit daar muziek in?’

31

‘Pap, je weet toch dat ik daarin een technisch opleiding heb en geen economische. Maar ik weet wel dat het milieu voor veel mensen op de laatste plaats komt.’ ‘Dat weet ik ook. En ik denk dat er pas echt milieuwinst te boeken is, als de mensen in de portemonnee er iets van merken.’ ‘Wat bedoel je pap? We hebben toch al milieuheffingen.’ ´Ja, nee, ik bedoel. Ook geld daarmee uitsparen. Voor niets gaat de zon toch op. Zonnecellen.´ Vijf vragende gezichten. ´De bevolking van China, van India, van Afrika en andere zonovergoten plekken, die steeds welvarender wordt, heeft toch ook koffers nodig. En als je ze bekleedt met zonnecellen zijn die toch voor meer dingen te gebruiken.’ ´Zoals?´ vraagt Jean, de computerprogrammeur, die met Marie-Louise is getrouwd. ´Nou, wanneer je op reis bent, kan er naast kleding een kleine oplaadbare batterij in om bijvoorbeeld een i-phone of een i-pad stroom te geven, al zit je midden in de sahara. Thuis plaats je er een grote accu in, waar de koperen ploert via de cellen zijn energie instopt, en bespaar je met die mobiele stroombron op de elektriciteitsrekening.’ Terwijl Domina het reisverslag weer opneemt, duikt in Ikars bovenkamer plotseling vaders uitspraak weer op: ‘Een olifant is niet duur in de aanschaf, maar wel in het onderhoud’. Hij speelt ermee en kneedt net zo lang totdat hij hem heeft omgekeerd tot een verkoopslagzin voor die productinnovatie. Het lijkt mij een mooi onderwerp om met Fiarenza te bespreken, denkt hij. Dan kan ik haar ook vragen of buitenlanders in natuurparken mogen investeren. Zo’n verblijfplaatsen voor bezoekers in parken, zoals vaders rustplaats waarnaar ik zeker terug wil, brengen toch ook wat op voor iedereen. Wanneer de familie het avontuur achter de rug heeft meldt Ikar zich triomfantelijk rondkijkend: ‘De koffer is een wild idee en er gaan kosten aan de baten vooraf. Maar het belooft toch een zonnig perspectief voor mens en milieu. Wat vinden jullie van het motto: ”Met een zonnende Elefante koop je een voordelige toekomst”?’ Pieter-Hein zijn wederhelft, Suzanne, maakt vaker met schoonpapa een dolletje. Ze komt uit de hoek met: ‘Ja de slogan loopt goed. Als de kofferverkoop ook nog op rolletjes loopt, dan loopt hier straks iemand binnen.’ ‘Maar ik loop ook risico’s. En een schoner milieu is niet het sterkste verkoopargument. De mensen moeten inzien dat ze op termijn in de portemonnee beter af zijn. Lagere energielasten, toch? Maar laten we de zondag niet prijzen, voor het avond is’ schertst Ikar. Lachende gezichten verplaatsen zich naar de huisbar voor een lunchaperitief, terwijl hij er nog een beetje geheimzinnig aan toevoegt: ‘En dan hoop ik hier de wind mee te hebben, omdat ik daarmee ook iets van plan ben.’ Tijdens de lunch vertelt Ikar, met ingehouden woede, over de inbraak en zijn verlies op de beurs. ‘Wie kun je nog vertrouwen? Je voelt je zelfs niet meer veilig in je eigen huis,’ vult Domina aan, terwijl de linkerhand haar amulet aan de hals weer omklemt. ´Nu zien jullie mij zeker nooit in de Quote 500 en moeten jullie toch maar even door blijven werken,´ zegt Ikar. ‘Maar ik werk aan een come back.’ ´Ja, daar zeg je wat´ antwoordt Marie-Louise licht vertwijfeld. ‘Bij ons op school moet worden bezuinigd en misschien moeten er een paar mensen uit. Dat horen we over drie maanden. Het wordt ook best spannend voor mij.’ ‘Kind, de deur staat hier altijd open en Jean heeft toch een goede toekomst met dat computerspul,’ is Domina’s reactie. ‘Mam, moeten de vrouwen weer terug naar het aanrecht? Hebben wij geen recht op zelfstandigheid?’ ‘Precies, zelfstandig. Ik begin binnenkort een eigen bureau als communicationconsultant,’ haakt Suzanne in. ‘Mijn baas krijgt steeds minder reclameopdrachten binnen en ik wil hem met ontslag voor zijn. Hij is veel te ouderwets. Hij doet niets met de social media. En lieve schoonpapa, wat is die come back, als ik het vragen mag?’ Ikar en Domina kijken elkaar verbaasd aan.

32

‘Ik geloof dat wij achterlopen Domina, als ik dat zo hoor. Maar voor jullie toekomst zijn we altijd thuis, zoals jullie mam dat zei. En ik ga weer het bedrijfsleven in. De alternatieve energieopwekking, zoals ik net al heb laten doorschemeren. Maar ik doe het rustig aan. Ik ga niet voor het gouden ei. Als het geen windei wordt ben ik tevreden. Hebben jullie hem?’ haha. ‘Zijn jullie trots op jullie moedertaal?’ merkt Domina op. ‘Hoezo mam?’ vraagt een verbaasde Marie-Louise. ‘Ik hoor zoveel Engels. Zijn daar geen Nederlandse woorden voor?’ Er schijnt een waterig zonnetje, dus wordt het buiten even een frisse neus halen. Eerst worden de laatste WikiLeaks, Snowdenonthullingen en andere grote schandalen, die in de media zijn gekomen, van commentaren voorzien. Maar dan komen toch herinneringen en nostalgische gevoelens boven drijven. ‘Jullie tennisrackets liggen nog op zolder,’ zegt Domina. ‘Zou het niet leuk zijn met de kinderen hier eens een balletje te slaan, als de baan wordt opgeknapt?’ ‘Ja, dat lijkt mij ook,’ springt Ikar bij. ‘Als we hier blijven wonen tenminste, want jij voelde je hier toch niet meer veilig. En er moet hier dan natuurlijk wel het een en ander worden opgeknapt. Het zwembad ligt er toch ook niet florissant bij.’ ‘En de stal niet te vergeten,’ reageert Domina. ‘O ja oma, de stal voor de dieren,’ zegt Dominique, de 8-jarige dochter van Marie-Louise. Het hele gezelschap, inclusief de 3 andere kleinkinderen Wim, Chantal en Eefje, in de leeftijd van 6, 5 en 4 jaar, trekt door de wei naar het oude paardenverblijf. ‘Opa, opa, kunnen hier schaapjes en kippen in?’ roept Chantal, die al bijna binnen is. ‘Jazeker meid, dat kan. Maar dan moeten we oma wel toestemming vragen, want die wil de stal afbreken.’ Domina houdt zich in. Ze had bijna gezegd: ‘Maar voor een olifant is ze te klein.’ Zij schudt meewarig het hoofd. ‘Wat is die opa een grapjas hè,’ klinkt het venijnig. Er vliegen ook ideeën door de lucht om de wei een stuk om te ploegen voor het verbouwen van echte biologische producten. Ikar hoort het allemaal aan: ‘En wie gaat alles bijhouden?’ Iedereen wil meedoen en Domina oppert: ‘Joep kan misschien ook meer doen en dan kunnen we hem meteen beter gaan betalen.’ ‘Ik hoor het wel,’ zegt Ikar ‘ik ben weer het kind van de rekening. Maar dan wil ik hier straks ook een echte haan rond laten scharrelen, die zijn werk doet en de kippen in het gareel houdt. En dan heb ik natuurlijk tijd om met onze kleinkinderen eieren te gaan rapen. We moeten een plan B gaan maken.’ ‘Plan B? Wat bedoel je?’ vraagt Jean. ‘Wel, als hier of bij jullie minder geld binnenkomt, moeten we van het idee om wat zelfvoorzienend te worden misschien echt werk maken. Toch?’ ‘Zullen we binnen eens opa’s erfenis gaan uitpakken’ stelt Marie-Louise voor. Pieter-Hein haalt een kleine verhuisdoos uit de hal, zet ze op de salontafel en nodigt pap uit. Deze neemt het deksel eraf en haalt er een voor een de twee familiefotoalbums uit en een pakje papier, bestaande uit a4 vellen welke door een nietje in de linkerbovenhoek zijn gebundeld. Het heeft het opschrift ‘Een wereldverbeteraar, thuis: dead or alive?’. Ikar fronst de wenkbrauwen, bladert het even door en legt het bovenop de albums op tafel. ‘Wat is hiervan de bedoeling?’ ‘Dat is een verhaal over het gedachtegoed egisme, pap. Opa hoopt dat het idee wordt doorgegeven,’ zegt Marie-Louise. ‘Wij hebben het verhaal ook gekregen en opa’s vraag is of jullie het ook willen lezen?’ ‘Wat is egisme? Jullie hebben het ook gekregen? Waarom? Hebben jullie het al gelezen?’ ‘Opa zei: “Wie de jeugd heeft de toekomst.” Daarom hebben wij het ook gekregen. Hij meende dat de babyboomers teveel gehecht zijn aan hun verworvenheden en te makkelijk de rekeningen doorschuiven naar volgende generaties. Wij hebben het verhaal nog niet

33

gelezen, pap, en opa zei, dat er best wat taai olifantenvlees in zit,’ reageert Pieter-Hein bedachtzaam. ‘Zo, hoor ik volgens jullie opa bij de jeugd? Dan kan ik weer op veroveringstocht en moet jullie mam opletten. Maar ik denk, dat hij mij met mijn geld een plaats in de toekomst wil geven. Dat gevoel begin ik steeds meer te krijgen als ik de andere puzzelstukjes van hem erbij haal.’ Er wordt gegniffeld. Ongeveer zo’n kwinkslag hadden ze zien aankomen. Terwijl Domina al de inhoudsopgave van het verhaal aan het bekijken is, staart Ikar in de doos. ‘En mijn vaders droomboek, het album met de wolkenhemelomslag?’ klinkt het vertwijfeld. ‘Wij hebben opa moeten beloven, dat wij dat ongeopend zouden verbranden en die as met de urn bij het crematorium zouden inleveren, pap,’ antwoordt Pieter-Hein. Er valt een oorverdovende stilte, die het geroezemoes van de kinderen in de speelhoek, verdringt. Ikar draait zich om en kijkt naar de vleugel. Blikken volgen hem. ‘Aphrodite. Ja, natuurlijk. Daarom, die twee aparte compartimenten,’ komt er heftig jaknikkend bij hem uit. Domina en de kinderen kijken elkaar afwachtend aan. Klats …, Ikars rechterhand is met een klap neergedaald op zijn rechterknie: ‘De maestro,’ schaterlacht hij. ‘Dan hoef je niet meer naar Italië voor die opgraving,’ reageert Domina opgelucht. ‘En waar is de rest van de inventaris dan gebleven?’ De kinderen vertellen dat zij van opa veel boeken hebben gekregen, omdat zij daar belangstelling voor hebben getoond, en dat de rest van de inboedel naar een kringloopwinkel is gegaan. ‘Melkwegplein 123 staat nu helemaal leeg, er hoeft zelfs niet meer gepoetst te worden,’ merkt Marie-Louise nog op. ‘En de harde schijf van zijn computer heb ik natuurlijk ook schoongemaakt,’ voegt Jean even snel toe. Ondertussen dat Domina in de keuken het avondeten klaar maakt, probeert Ikar met de kinderen vaders puzzelstukje van de naald met het oog op te lossen. ‘Zeg Pieter-Hein,’ zegt Ikar plotseling ‘is zo’n naald die ze met tatoeëren gebruiken veel dikker?’ ‘Hoezo, dat?’ ‘Och, laat maar.’ Wanneer iedereen aan tafel zit te genieten van de heerlijke Lasagne Melanzane verslikken er zich een paar bijna, wanneer Ikar vraagt: ‘Pieter-Hein, heb jij voor mij een adres van een goede tatoeëerder?’ ‘Uh…, waarom pap?’ ‘Ja, niet om de auto door te laten smeren, jongen.’ ‘Dus je wilt …,’ fluistert Domina bijna. ‘Ja, klopt. Waarover we het op het vliegveld in Kaapstad hebben gehad Domina. Heeft opa jullie daar nooit van verteld jongens?’ Op een eensluidend ‘nee’ doet Ikar verhaal van zijn en hun opa’s wens om een tattoo te laten plaatsen van een olifant, maar dat hij het kofferlogo wilde en opa een olifant zonder koffer. ‘Maar ik heb mij bedacht, het moet de logo-olifant worden zonder koffer.’ ‘Dus een gewone olifant,’ merkt Marie-Louise op. Ikar kijkt Domina aan: ‘Nee, de olifant met het luchtsprongetje. Jullie mama’s ontwerp. Vertel jij hen asjeblieft daarover Domina?’ Met een brok in de keel, net als toen, hoort hij haar het verhaal vertellen, terwijl de situatie hem weer scherp voor de geest komt. Domina bloost: ‘Weet je al, waar je hem op het lichaam laat zetten. Of is dat te intiem?’

34

‘Nee hoor, dat wil ik wel zeggen. Daar waar hij volgens mijn vader moet komen en waar volgens Darwin vroeger zo’n beetje de staart bij ons begon te groeien,’ antwoordt Ikar, genietend van de verbaasde gezichten.

35

7. Nawoord Dit verhaal bevat verschillende tinten grijs, omdat het gaat over: het bijna alledaagse leven zonder bloed en overspel, olifanten, as en financiële transacties in het grijze circuit. Ziet u in de hoofdpersoon iemand, die op het punt staat te herrijzen en, zo ja, wat is volgens u dan de aard van de verandering? Zijn na lezing van dit verhaal uw gedachten over keuzevragen, die in het voorwoord staan of misschien bij u zijn opgekomen, nog dezelfde? Hoe het verder gaat met Ikar, zijn gezin met plannen, en Fiarenza, kunt u lezen in ‘De egi-code’, wanneer dat fictieverhaal klaar is. Het huidige schrijfwerk is de inleiding voor ‘De egi-code’. ‘Een wereldverbeteraar, thuis: dead or alive?’, welke titel u ook in het voorliggende verhaal bent tegengekomen, gaat over een gedachtegoed en een gezondheidsgeschiedenis van de schrijver. Dat relaas is klaar en kan iets zwaarder op de maag liggen, maar helpt mogelijk bij uw zoektocht naar antwoorden op vragen, die ook in ‘De egi-code’ zullen voorkomen. De werken vormen samen ‘Het egi-3luik’. Als u belangstelling heeft voor de verhalen, of erop wilt ingaan, kunt u via www.eginavigatie.nl of info@eginavigatie.nl. reageren. Op de website kunt u ook kennisnemen van het gedachtegoed uit ‘Een wereldverbeteraar...’, zonder het gezondheidsverslag. Bij een bezoek zult u zien dat daar meer te doen is. Welkom !