Inhoud: De InnovatieSprong: ondernemer filetuinbouw leren van andere sectoren? Marko Hekkert van...

De InnovatieSprong: ondernemer stimuleren tot netwerker

Discussie aan een van de ‘raattafels’.

Woensdag 26 maart vond het symposium De InnovatieSprong Tuinbouw plaats in Den Haag. Circa 75 vertegenwoordigers van organisaties, instituties en bedrijven van binnen en buiten de glastuinbouw kwamen ‘Raat’ brengen. ‘Raat’ voor de omslag van een kostprijsgedreven naar een markt-gedreven sector - en dan met name ‘Raat’ voor het innovatiesysteem dat daar bij hoort. Welke kennis is er al, wat voor initiatieven lopen er, wat mist er en wat kan de glas-tuinbouw leren van andere sectoren? Marko Hekkert van Universiteit Utrecht noemde het verrassend én uniek dat een sector op deze manier aan zelfrefl ectie deed met de ambitie in de toekomst marktgerich-ter te worden. Hekkert gaf de aanwezigen uitleg over zeven functies die samen het innovatiesysteem vormen. Daarnaast waren er inleidingen van SIGN-voorzitter Nico van Ruiten en Bertholt Leeftink van het ministerie van EZ.Deelnemers gingen met zes verschillende functies (kennisontwikkeling, kennis-verspreiding, richting geven aan het zoekproces, markt creëren, bronnen voor

innovatie, doorbreken weerstand) aan de slag aan ‘raattafels’. Per functie werden de kennis en initiatieven, die marktgerichte innovaties bij tuinders stimuleren, met elkaar verbonden. Ook identifi ceerden deelnemers wat er miste. De inventarisatie maakte duidelijk dat er veel initiatieven lopen om marktgericht ondernemen te stimuleren. Tegelijk mist er ook nog veel. Marktgericht innoveren vraagt buiten je eigen sector te kijken. Nieuwe technieken kunnen helpen om met klanten in contact te komen. Niet langer de plant of een product, maar het tot waarde brengen van moleculen kan de strategie voor de toekomst zijn. De vakman tuinder evolueerde naar manager en daarna naar ondernemer om zich nu te ontwikkelen tot netwerker. De wereld verandert snel. Een tuinder kan daar steeds moeilijker als individu op inspelen. Intensieve samen-werking gericht op nieuwe producten, verdienmodellen, kennis en fi nanciering is nodig. Ook bleek dat nieuwe fi nancierings-constructies nog onontgonnen terrein zijn.SIGN organiseerde het symposium

Inhoud:• De InnovatieSprong: ondernemer

stimuleren tot netwerker• Bouw Koeientuin van start• Gezonde snacks • “Kids doen Mijn EetExperiment” bijna

afgerond • AutoBorderCollie: Weiden zonder

afrastering• Eerste aanzet Actieagenda Natuur en

Gastvrijheid • Leegstand dreigt op het platteland• Eiwitten uit mest • Groene bureaus enthousiast over

Tijdelijke Natuur • De spelende mens doet zijn werk beter

Innovatie-NetwerkInnovatieNetwerk ontwikkelt grensverleggende vernieuwingen in landbouw, agribusiness, voeding en groene ruimte en zorgt ervoor dat die door belanghebbenden in de praktijk worden gebracht. Het ministerie van Economische Zaken nam het initiatief tot en financiert InnovatieNetwerk met participatie van bedrijfsleven en maatschappelijke partijen.

Meer informatie over InnovatieNetwerk: www.innovatienetwerk.orgVolg InnovatieNetwerk ook op Twitter: http://twitter.com/InnNetw

Nieuwsbrief April 2014

402618_Nieuwsbrief.indd 1 15-04-14 09:07


‘De InnovatieSprong Tuinbouw’ voor alle partijen die een rol spelen bij vernieu-wingen in de sector. SIGN en Innovatie-Netwerk kijken terug op een geslaagd symposium waarbij veel Raat is verzameld. Dit biedt de basis voor het formuleren

van aanbevelingen voor de sector. Meer informatie over De InnovatieSprong is te vinden op de website van SIGN (www.innovatieglastuinbouw.nl). Daar staat ook een fi lmimpressie van het symposium én de animatiefi lm Kas Helder, die tuinders

inspireert stappen te zetten naar een meer marktgerichte bedrijfsvoering.

Meer informatie: Dewi Hartkamp, 06-53131944, [email protected].

Bouw Koeientuin van start Geïnspireerd door de ideeën van ex-hovenier Jan Pape ontwierp Courage in samenwerking met een melkveehouder, een stallenbouwer en een architect ‘De Koeientuin’. Een nieuwe kijk op huisves-ting voor melkvee, ontwikkeld vanuit de

behoefte van de koe. Eind 2013 werd gestart met de bouw van de eerste Koeientuin.Donderdag 16 januari was er op het melkveebedrijf van Chris Bomers, in Groenlo een persbijeenkomst, waar uitgebreid stilgestaan werd bij de start van de bouw. Belangrijk uitgangspunt in dit concept: de koe kan haar natuurlijk gedrag volgen. En bovendien harmonieert de Koeientuin fraai met het omliggende landschap. De Koeientuin, en meer algemeen de vrijloopstal, zou wel eens een doorbraak kunnen zijn in de huisvesting van melkvee. Is de vrijloopstal nu wat de ligboxenstal eind jaren zestig was? De pilot met De Koeientuin bestaat uit een aantal onderdelen die in 2014 getest en geoptimaliseerd worden. De planning is om, wanneer de tests bij Bomers positief verlopen, op enkele andere bedrijven het komende jaar nog meer

pilots met De Koeientuin te ontwikkelen. Voorbereidingen hiervoor worden al getroffen. Hierna kan De Koeientuin als huisvestingsconcept breed op de markt geïntroduceerd worden.

Meer informatie: Carel de Vries, 06-53578896, [email protected].

De eerste koeientuin in aanbouw.

Gezonde snacksHoe kun je tegemoetkomen aan de behoefte bij jongeren aan zout, vet en zoet met snacks die niet zout, vet en zoet zijn? Dat is de uitdaging waarmee initiatief-nemer René Claassen aanklopte bij InnovatieNetwerk. Als eerste stap inventariseren twee studenten van HAS Den Bosch welke nieuwe snacks of componenten van snacks in ontwikkeling

zijn, zowel in Nederland als elders in de wereld, die bijdragen aan een gezonder eetpatroon. Te denken valt aan burgers op basis van zeewier of champignons, of sauzen die grotendeels uit groenten bestaan. De meest veelbelovende snacks leggen we voor aan jongeren in de leeftijd van 18 tot 25 jaar om te peilen wat ze ervan vinden, want smaak en prijs zijn

voor hen bepalend voor het succes. Eind juni wordt het project afgerond. Een mogelijke volgende stap is het openen van een pop-up store met een totaalconcept gericht op een jonge doelgroep.

Meer informatie: Joost Reus, 06-48130925, [email protected].

Courage werkt in dit project samen met: • Melkveehouder Chris Bomers• ID Agro (ontwikkeling en

vermarkting van innovatieve huisvestingsystemen voor de veehouderijsector)

• BETEBE (innovatieve, diergeoriënteerde techniek voor de landbouw. Duitsland)

• Pape Creavorm (creatieve productontwikkeling tuinaanleg)



“Kids doen Mijn EetExperiment” bijna afgerondHet concept ‘Kids doen Mijn Eet-Experiment’ is de laatste fase ingegaan. Dit ervaringsgerichte lesprogramma van ruim een week voor de groepen 6, 7 en 8 van de basisschool is de afgelopen twee

jaar succesvol uitgepro beerd op verschillende scholen in Nederland. Het laat kinderen op een speelse manier ervaren en ontdekken wat voeding met ze doet, zowel fysiek, mentaal als emotioneel. Ruim een week gaan kinderen op school en thuis meer water drinken en groenten, fruit, en volkorenproducten eten en veel minder gesuikerde producten als koek, snoep, zoet beleg en frisdranken. Ook de ouders worden bij het eetexperiment betrokken. Het programma kost niet veel tijd, slechts 45 minuten per dag. Elke dag begint met een filmpje waarin een rapper de hulp vraagt van de kinderen om gezonder te gaan eten. De kinderen moeten ook elke dag een online-vragenlijst invullen om na te gaan hoe ze zich voelen bij het veranderende eetpatroon. Ouders en kinderen reageren enthousiast. Het Op school experimenteren met gezonder eten.

programma is ontwikkeld door de Stichting Voeding Leeft (www.voedingleeft.nl), in samenwerking met InnovatieNetwerk. Om alle kinderziektes uit het lesprogramma te halen, is nog een derde afsluitende fase nodig, zodat het lesprogramma daarna zelfstandig toegepast kan gaan worden op alle basisscholen in Nederland. Innovatie Netwerk heeft de ervaringen met het ontwikkelen van het programma vastgelegd in een conceptwijzer. Het programma is ook aangemeld bij het Centrum Gezond Leven van het RIVM, zodat het kan worden toegepast als onderdeel van het concept ‘Gezonde School’ van de GGD.

Meer informatie: Joost Reus, 06-48130925, [email protected].

AutoBorderCollie: Weiden zonder afrastering Vee weiden zonder afrastering? Een onzichtbare Border Collie? Is dat mogelijk? En zo ja hoe? De voordelen zijn evident: arbeidsbesparing, efficiënter grasland-beheer, effectiever natuurbeheer, een fraai open landschap zonder afrasteringen etc. Courage en Wageningen UR werken samen met HAS Den Bosch en Fontys Hogeschool aan een innovatie die dit mogelijk moet maken. Het project is een onderdeel van het grotere innovatie-programma ‘Amazing Grazing’. In ‘AutoBorderCollie’ willen we koeien sturen met een geluidssignaal in plaats van een visueel signaal. Nu zien de dieren waar de schrikdraad is, straks horen ze waar de schrikdraad is. Dat is de essentie. De eerste experimenten zijn gedaan. Met een

geluidsprikkel koeien sturen lijkt mogelijk. In een workshop tijdens de ‘Groene Ruimte Experience’ van de HAS Den Bosch in februari hebben we het concept aan een groep geïnteresseerden gepresenteerd: studenten en docenten van de HAS en buitenstaanders, meren-deels met agrarische achtergrond. De reacties van de groep waren overwegend positief. Goed voor de koe, beter voor het landschap en beter voor de boer, luidde samengevat het oordeel. De experimenten worden dit jaar voortgezet. Er komen meer en uitgebreidere testen met audiosignalen voor koeien en schapen. Ook wordt gewerkt aan positiebepaling in het veld en het verkennen van de juiste batterij-

technologie. Met de positiebepaling kunnen we exact vaststellen waar de koe zich bevindt ten opzichte van de ‘virtuele afrastering’ die met GPS-coördinaten kan worden geplaatst. Continu contact maken met een GPS-netwerk vraagt veel stroom (vgl. de mobiele telefoon). Daarnaast werken we aan de totstand-koming van een consortium van partijen uit het bedrijfsleven om het concept door te ontwikkelen. Het streven is in 2015 een eerste pilot met een compleet werkend systeem te kunnen uitvoeren.

Meer informatie: Carel de Vries, 06-53578896, [email protected].



Eerste aanzet Actieagenda Natuur en Gastvrijheid De ervaringen met de Green Deals Natuur & Recreatie laten zien dat toeristisch ondernemen en natuurversterking hand in hand kunnen gaan. En dat is in het belang van beide sectoren. Voorjaar 2013 ontstond daarom in dialoog met STIRR en EZ het plan om een Actieagenda Natuur en Gastvrijheid te maken met daarin concrete acties om de synergie tussen die twee sectoren verder te versterken. Een

InnovatieNetwerk- rapport met een eerste aanzet voor zo’n Actieagenda is recent verschenen (http://tinyurl.com/pnrqwtq). Dat rapport eindigt met een long list van acties – rijp en groen. Bij de uitwerking van de gastvrijheidsvisie ‘Vinden, Verrassen en Verbinden’ zal die longlist de komende maanden door strategische partner STIRR, samen met vooral het bedrijfs-leven, omgewerkt worden tot een

Krugerpark, Zuid-Afrika.

Leegstand dreigt op het platteland In 2030 staat 15 miljoen m2 agrarisch onroerend goed leeg. Dat komt overeen met de oppervlakte van meer dan 2.100 voetbalvelden. De verwachte leegstand van Nederlandse boerenerven overstijgt daarmee die van kantoor- of winkelruimte. Om verpaupering van het landelijk gebied te voorkomen, is herbestemming van groot belang. Innovatieve oplossingen zullen naast de nu al gebruikelijke oplossingen hard nodig zijn. Alterra, kennisinstituut voor de groene leefomgeving, onderzocht in opdracht van InnovatieNetwerk het aantal gebouwen, omvang, ligging en type. Er zijn al veel goede ideeën en praktijk-voorbeelden van herbestemming zoals

bewoning van voormalige boerenerven met meerdere huishoudens. Maar er moet meer gebeuren. Er liggen kansen voor initiatiefrijke burgers en ondernemers om nieuwe invullingen te bedenken voor leegkomende agrarische gebouwen. Provincies en gemeenten zien hergebruik van vrijkomende agrarische locaties steeds vaker als een kans voor revitalisering van het landelijk gebied. Gebouwen een nieuwe functie geven met een duurzame maatschappelijke waarde vergroot de levendigheid op het platteland. Beleidsmakers kunnen het verschil maken door onnodig klem-mende wet- en regelgeving los te laten

en een stimulerende rol bij hergebruik en/of sloop te spelen. Hierbij inspelen op actuele wensen en ideeën voor nieuwe bestemmingen is belangrijk. Alleen dan kunnen vrijkomende gebouwen van nut blijven voor mens en omgeving. Meer informatie hierover kunt u lezen in het rapport ‘Vrijkomende agrarische bebouwing in het landelijk gebied’ (http://tinyurl.com/nd46xge).

Meer informatie: Nico Beun, 06-48131099, [email protected].

gedragen document voor verdere actie. Natuurlijk Samen is een al lopend project, waarin partijen samenwerken aan de digitale ontsluiting van informatie over een gebied. Startpunt is de ‘consument’ en niet de natuur-of recreatie-organisatie. Een nieuwe activiteit is Krugerpark.nl. Daarin kijken we of er in Nederland een wildpark ontwikkeld kan worden dat grotendeels gefinancierd wordt uit de opbrengsten van verblijfs recreatie, zoals dat ook in Afrika gebeurt. Samen met ondernemers maken we voor vier plekken van substantiële omvang ontwerpen die inhoudelijk en financieel duidelijk herkenbaar zijn. Om de geesten te prikkelen en discussie te stimuleren, maar ook om tot concrete realisatie te komen.

Meer informatie: Hans Hillebrand, 06-31932884, [email protected].



Groene bureaus enthousiast over Tijdelijke Natuur Op 5 maart 2014 organiseerden Innovati eNetwerk en het Netwerk Groene Bureaus (NGB) in Amersfoort een themadag over Tijdelijke Natuur. ’s Middags waren er acht workshops met concrete projecten. Het NGB is de brancheorganisatie van ecologische adviesbureaus. “Het NGB ziet de maatschappelijke betekenis van tijde -lijke natuur,” zegt Johan Burger, voorzitter Netwerk Groene Bureaus (www.netwerkgroenebureaus.nl). Groene adviesbureaus, stedenbouw-kundige bureaus en ingenieursbureaus hebben in hun werk te maken met kansrijke situaties voor Tijdelijke Natuur. De bijeenkomst had als doel dit soort bureaus te ondersteunen bij het omgaan met Tijdelijke Natuur. Burger: “Nu is het zo dat grondeigenaren de vestiging van beschermde planten diersoorten op hun (bouw)terrein willen tegengaan om conflicten met de Flora- en Faunawet te voorkomen. Dit is een ongewenste situatie, maar wel begrijpelijk.” Terreineigenaren krijgen met “Tijdelijke Natuur” de zekerheid dat ze soorten probleemloos kunnen verwijderen/verplaatsen als de schop uiteindelijk toch de grond in gaat. De centrale vraag op de

themadag, legt Burger uit, was of er voldoende vertrouwen was in de juridische basis om Tijdelijke Natuur als advies-bureau aan te kunnen bevelen in de markt. De opdrachtgever moet realistisch worden voorgelicht, betrokken worden bij dis - cussies over weerstanden, en eventueel geholpen worden bij een goede ont-heffings aanvraag en bij monitoring.Op de themadag waren 60 mensen, van 50 adviesbureaus, 6 gemeenten, 2 grond-eigenaren en de Rijksoverheid. In de plenaire discussie werd onder meer ge sproken over het verwijderen van

Ook tijdens de pauze werden geanimeerde gesprekken gevoerd.

Eiwitten uit mest In het kader van het programma Markt voor mest is een internationaal project opgezet om ammoniak uit mest te strippen en die vervolgens op de boerderij om te zetten in bacterieel eiwit. Deze eiwitten kunnen soja vervangen als voedingsbron. Daarmee kan minstens een derde van de eiwitbehoefte op de boerderij worden ingevuld. Deze technologie maakt het

mogelijk om eiwit te produceren, onafhankelijk van seizoen en klimaat, ook wanneer geen land beschikbaar is. De benodigde technologieën, zoals ammoniakstrippen en microbiële eiwit-productie in bioreactoren, zijn grotendeels beschikbaar; de innovatie zit in de doorontwikkeling en integratie van de benodigde technologieën.

Naast voedereiwit komt ook calciumfosfaat beschikbaar als meststof. Aan dit project, dat is ingediend bij Horizon 2020 van de EU, nemen acht partners uit zes landen deel.

Meer informatie: Jan de Wilt, 06-48131103, [email protected].

tijdelijke natuur; zal men dat in praktijk accepteren? Hier zijn namelijk nog geen ervaringen mee opgedaan. Men was het er over eens dat de communicatie met de omgeving, het informeren, en het ‘verwachtingen management’ hierbij een belangrijke rol spelen.Meer informatie over Tijdelijke Natuur is te vinden op http://tinyurl.com/cpkve28 en http://tinyurl.com/ogew5cl.

Meer informatie: Nico Beun, 06-48131099, [email protected].



Colofon InnovatieNetwerkCroeselaan 15 (Rijksverzamelgebouw)Postbus 191973501 DD UtrechtTel. 070-3785653

Wilt u niet meer op de verzend -lijst staan? Stuur een e-mail naar [email protected].

“Wij zijn mens omdat we spelen.” Dat stelde de Nederlandse historicus Johan Huizinga in 1938 in zijn wereld beroemde boek Homo ludens’ (1938) - Latijn voor de spelende mens. Volgens Huizinga is de mens eerst en vooral een spelend wezen. Huizinga’s ‘Man the Player’ is wereldwijd oneindig vaak geciteerd. Maar werden er op de arbeidsvloer conclusies uit dit mensbeeld getrokken? Nauwelijks. Want wie werkelijk aan de slag wil met Huizinga’s ideeën moet zijn denken over werk radicaal omgooien, en een innovatieve sprong maken.Die innovatie vindt nu plaats in de tuinbouw. Het project WorkisGaming bouwt voort op een meerjarig pro-gramma van SIGN / InnovatieNetwerk. Bij dit project passen we gamifi catie toe. Hierbij voegen we spelelementen en motivatiemechanismen toe aan het arbeidsproces. Het ligt voor de hand dat spelmechanismen het werk leuker en uitdagender maken. Maar er komt nog bij dat de werknemers het werk door de spelelementen slimmer gaan uitvoeren. De spelvorm laat mensen als kennis-werkers fungeren en voedt hun betrokken heid via het aanspreken van de

intrinsieke motivatoren vakmanschap, zelf beschikking en zingeving. Door deze interventies worden werkrelaties ver-beterd en werkplezier en sociale cohesie vergroot.In WorkisGaming is een prototype ontwikkeld, dat vervolgens getest en geëvalueerd is op drie productiebedrijven in de glastuinbouw: Van der Hoorn Orchideeën, Sjaloom potplanten-kwekerij, Kwekerij A. Baas. De reacties zijn positief. Peter van der Zalm van Orchideeënkwekerij Van der Hoorn constateert dat verbeterpunten uit werkoverleg beter beklijven. De bedrijfs-leider voelde zich van meet af aan aan gesproken door het idee van werk is spel. ‘Goed,’ zegt Van der Zalm, ‘aanvanke lijk stonden de medewerkers wel vreemd te kijken om met behulp van een spel een werkoverleg te voeren. Maar ze werden al snel enthousiast. Met positieve resultaten.’ Volgens hem verlopen de communicatie en het werkoverleg de laatste weken inhoudelijk beter: ‘De medewerkers dragen meer verbeter-punten aan en spreken elkaar er eerder op aan’. De spelmethodiek gebruikt ‘embodied making’ als onderlegger. Het embodied making-proces verloopt via het in kaart brengen van verhalen (geel), krachten (rood) en oplossingen (blauw). Door krachten in detail op tafel te hebben, vergroot het inzicht in en het draagvlak voor oplossingen. “De spelvorm nodigt uit om als team na te denken over bedrijfsprocessen en verbeterpunten”, beaamt Van der Zalm. “Voor veel orders moeten we planten van verschillende plaatsen in het bedrijf halen. Het bijbehorende sorteer- en opruimwerk verloopt niet altijd even

secuur. Het spel helpt om knelpunten op herkenbare wijze te benoemen, daarover te discussiëren en oplossingen te bedenken.” Minstens zo belangrijk is dat de aangedragen oplossingen en de door-gevoerde veranderingen beklijven. Van der Zalm: “Voorheen vielen mensen sneller terug in oude fouten. We koppelen nu onervaren medewerkers ook structureel aan ervaren collega’s, zodat ze minder fouten maken en sneller effi ciënt leren werken. Dat zijn concrete winstpunten. Het is mooi dat SIGN dit idee heeft kunnen uitwerken. In overleg met de makers willen we het spel nu verfi jnen om er nog meer uit te halen.”

Meer informatie: Dewi Hartkamp, 06-53131944, [email protected].

De spelende mens doet zijn werk beter

WorkisGaming levert meer plezier op in het werk.


Inhoud: De InnovatieSprong: ondernemer filetuinbouw leren van andere sectoren? Marko Hekkert van...

Documents

Transcript of Inhoud: De InnovatieSprong: ondernemer filetuinbouw leren van andere sectoren? Marko Hekkert van...