Reportage Passend onderwijs Ineens kunnen scholen maatwerk leveren voor zorgkinderen

Op basisschool De Ark krijgen kinderenaparte begeleiding in eenafgeschermde ruimte.Foto Marcel van den Bergh

HAARLEMIn Zuid-Kennemerland, waar ze aleen jaar bezig zijn met 'passendonderwijs' voor zorgleerlingen,verstomt de kritiek op het nieuwesysteem. Al zijn er kanttekeningen.

VAN ONZE VERSLAGGEVER RIK KUIPER

In een glazen hok in de gang werkteen meisje met haardyslexiecoach. In de gymzaal zorgteen begeleider dat een jongen metnekproblemen met zijn klas meekan gymmen. In een kantoortjewerkt een gedragsspecialist meteen kind aan een spreekbeurt overzijn autistische stoornis. En aan deleestafel van de bibliotheek krijgt deplusklas uitdagend extra werk.

Wie door basisschool De Ark inHaarlem loopt, kan deze taferelenop een gemiddelde dag allemaaltegenkomen. Want bij De Ark doenze al aan passend onderwijs. Deschool begon daar een klein jaar

geleden mee, samen met de circanegentig andere basisscholen in deregio Zuid-Kennemerland. Ze zijnpioniers, het is een pilotproject.

Op De Ark is zichtbaar wat vanaf 1augustus op alle anderebasisscholen in Nederland gaatgebeuren.

Passend onderwijs draait omonderwijs op maat. Regulierescholen - zowel in hetbasisonderwijs als het middelbaaronderwijs - moeten zich meer gaaninspannen om zorgleerlingen op tevangen: die jongen met dieautistische stoornis, het meisje inde rolstoel, of het kind metgedragsproblemen. Ze moetenminder vaak naar het speciaalonderwijs worden doorverwezen enin hun eigen wijk naar school. Datis goed voor de zorgleerlingen, zois het idee, maar ook voor deandere kinderen, die op die manierkennismaken met kinderen dieanders zijn.

Maar klopt dat ook?

Passend onderwijs stuit al jaren opscepsis. Critici vrezen problemen inde klas. De leerkrachten zijn er nietgoed op voorbereid, stelde deAlgemene Onderwijsbond eerderdit jaar. Kunnen ze de extrazorgleerlingen er in hun overvolleklassen wel bij hebben?

Ook ouders zijn bezorgd, bleekonlangs nog uit een enquête onder1.464 ouders vanbasisschoolkinderen van hetNCRV-programma Altijd Wat. 70procent zei bang te zijn dat lerarenniet zijn toegerust om een kind metbijvoorbeeld adhd of autisme in eenreguliere klas goed onderwijs tebieden. Bovendien vreest 61procent van de ouders dat hunkinderen minder aandacht krijgenals er leerlingen met een beperkingin de klas zitten.

Volgens de pioniers valt het in depraktijk mee, zo blijkt uit een

rondgang langs directeuren,rectoren en andere bestuurdersvan scholen in de drie regio's die aleen jaar eerder met passendonderwijs begonnen.

Natuurlijk, het is even wennen, hetvergt meer van de leerkrachten ennog niet alles is optimaalgeorganiseerd, maar de meesteondervraagden zijn gematigdpositief over het eerste jaar.Passend onderwijs is geenaardverschuiving, zeggen ze.

Veel zorgleerlingen gingen ook alnaar reguliere scholen. Voorheenkregen zij een 'rugzakje', eenpersoonlijk budget waarmee zebijvoorbeeld een ambulantbegeleider konden betalen, of extrahulp buiten de klas.

Dat rugzakje gaat nu verdwijnen,maar het geld dat ermee gemoeidwas, komt per 1 augustus terechtbij de 77 regionalesamenwerkingsverbanden. Dezesamenwerkingsverbanden - nieuwopgerichte organisaties waarintientallen scholen met duizendenleerlingen participeren - moetenzorgen dat alle leerlingen in eenregio naar school kunnen. Hoe zedat voor elkaar krijgen, mogen zezelf weten.

Arrangementen

Lucas Rurup begon vier jaargeleden het passend onderwijs oppoten te zetten in Zuid-Kennemerland, de regio waar DeArk onder valt. 'Ik ben heel positief',zegt hij. 'We mogen zelf bedenkenhoe we het allemaal gaan doen.Dat is prachtig.'

Veel samenwerkingsverbandenkiezen ervoor om zogehetenarrangementen op te stellen waareen geldbedrag aan is verbonden.Voor een adhd'er vraagt een schoolhet ene arrangement aan, voor eenkind met een angststoornis hetandere. Een commissie besluit of

© de Volkskrant woensdag 16 juli 2014 Pagina 7 (1)

de aanvraag wordt gehonoreerd.Dat kan leiden tot bureaucratie.

Rurup deed het anders. Hij wildegeen geschuif met dossiers, hijwilde de verantwoordelijkheid bij descholen leggen. 'Daar weten ze wathet bes-te voor de kinderen is', zegthij. 'Alleen zij kunnen maatwerkleveren.'

Hij kreeg de besturen mee, hijkreeg de directies mee. En daaromverdeelt dit samenwerkingsverbandde miljoenen uit Den Haag directover de scholen. Elke school krijgteen vast bedrag voor elke leerling,en wat meer voor een kind waarvanal bij de inschrijving duidelijk is dathet veel zorg nodig heeft, zoalsbijvoorbeeld een kind met eenmeervoudige handicap of een kindmet down dat best een paar jaar opeen reguliere school kanmeedraaien.

Wat scholen vervolgens preciesmet die zak geld doen, mogen ze inZuid-Kennemerland zelf bepalen.Rurup en zijn manschappen komendat niet controleren, de scholenhoeven zich niet te verantwoorden.

'De tijd die leerkrachten nodighadden om een kind te testen ofeen dossier op te bouwen', zegtRurup, 'kunnen ze nu aan dekinderen besteden.'

Op De Ark, een school met 650kinderen, zijn ze tevreden over heteerste jaar passend onderwijs, alveranderde er op het eerste gezichtniet veel. 'We hadden elf leerlingenmet een rugzak', zegt directeurMarjo Fokkema, 'en we hebben nuongeveer evenveel kinderen dieflink wat zorg nodig hebben.'

Voor scholen elders in Nederlandzal dat straks niet anders zijn. Zezullen niet per 1 augustus wordenoverspoeld met leerlingen uit hetspeciaal onderwijs, want deinvoering van passend onderwijsgaat geleidelijk. Kinderen die nu inhet speciaal onderwijs zitten, zullendaar gewoon blijven. Alleen in dekleuterklassen zal misschien eenextra zorgleerling instromen, dievoorheen naar het speciaalonderwijs ging.

Ze zijn bij De Ark vooral blij met devrijheid, zegt Fokkema. Vroegerkreeg de school voor eenzorgleerling bijvoorbeeld eenrugzakje met geld voor vier uurextra begeleiding per week. Maarsoms dachten ze: zoveel tijd is nietnodig voor dit kind. Of: het eerstehalfjaar was die vier uur nuttig,maar nu heeft het voldoende aantwee uur.

Het probleem was dat een schooldaar weinig aan kon veranderen,omdat het budget voor een paarjaar was vastgesteld, voor dit enekind was bedoeld en de ouderswisten op hoeveel begeleiding hunkind recht had.

Dat is nu anders. Met de invoeringvan passend onderwijs ligt in Zuid-Kennemerland niet meer vasthoeveel uur elk kind aanbegeleiding krijgt. Dat mag eenschool zelf bepalen, waardoor erook tijd vrijkomt voor begeleidingvan kinderen die vroeger niet inaanmerking kwamen voor eenrugzak maar wel wat extra hulpkunnen gebruiken. Een plusklasvoor hoogbegaafden. Een paargesprekken met een kind datmoeite heeft met de overgang naarde brugklas. Of een seriebijeenkomsten met kinderen vanwie de ouders pas zijn gescheiden.Nu kan het.

En wat ook fijn is, zegt Fokkema: eris niet meer altijd een diagnosenodig. Soms is niet duidelijk of eenkind nu adhd heeft of eenautistische stoornis. Voorheen waszo'n etiket noodzakelijk om eenrugzak aan te vragen, waardoorextra begeleiding door een serietoetsen en testen soms lang opzich liet wachten. Nu kan de schoolin deze regio ook zonder diagnoseaan de slag. 'We kijken niet wateen kind heeft', zegt Fokkema,'maar wat het nodig heeft.'

Werkdruk

Maar hoe zit het met de werkdruk?Leerkrachten moeten een klastegenwoordig al op drieverschillende niveaus lesgeven -gericht op de trage leerling, de

gemiddelde leerling en de vlotteleerling - en dan zouden daar ooknog een of twee zorgleerlingenbijkomen? Waar komt de tijdvandaan?

De angst van veel critici komt voortuit onwetendheid, denkt BernadetteReinders Folmer, die er als internbegeleider bij De Ark voor zorgt datzorgleerlingen de juiste begeleidingkrijgen. 'Het speciaal onderwijs blijftbestaan', zegt ze. 'Alleen kinderendie een bepaalde ontwikkelingvertonen kunnen naar een gewoneschool.'

Het is mogelijk dat er straks eenkind met down en een kind met eenautistische aandoening in één klaszitten. Dan is er geld om deleerkracht daarop voor te bereidenen de kinderen een paar keer perweek uit de klas te halen. 'Anders ishet een mission impossible.'

Natuurlijk, de leerkracht moet hardwerken, hij moet meer met oudersoverleggen en vaker collega'sraadpelegen, maar het isbehapbaar. 'We denken dat we ditkunnen met ons team.'

Als er dan toch iets is dat directeurMarjo Fokkema aan te merkenheeft op passend onderwijs, dan ishet de spagaat. Enerzijds wordenscholen door de Onderwijsinspectieafgerekend op de resultaten diekinderen boeken bij taal- enrekentoetsen, anderzijds dringt deoverheid erop aan omzorgleerlingen binnenboord tehouden. 'Dat zijn verschillendesignalen.'

Zo nam De Ark leerlingen over dieop andere scholen warenvastgelopen. En dat waren 'geenvwo-kinderen', zegt Fokkema, 'dusdat zie je terug in onze gemiddeldeCitoscores.' Daar wringt het. 'Wijproberen ze goed onderwijs tegeven, we geven ze de zorg die zenodig hebben, maar in deranglijsten worden we eropafgerekend.'

'Als leerkrachten zich inzetten, lukthet'

© de Volkskrant woensdag 16 juli 2014 Pagina 7 (2)

Hoe bevalt het passend onderwijs?De Volkskrant sprak metdirecteuren, rectoren enschoolbestuurders in Utrecht enStichtse Vecht, Helmond-Peellanden Zuid-Kennemerland.

Jan Vos van Marken,

directeur Dreefschool

in Haarlem

'Ik ben gematigd positief. Het is fijndat ik nu een budget heb waarmeeik kinderen extra kanondersteunen, zonder dat ik allerleiformulieren hoef in te vullen.Daarmee kan ik iets doen voorindividuele leerlingen, maar ooksociale weerbaarheidstrainingenbetalen voor groepen. Wattegenvalt? Dat het nog altijd lastigis om een kind naar het speciaalonderwijs te verwijzen. Ik heb dattwee keer moeten doen dit jaar:één keer ging dat prima, de anderekeer was een drama.'

Hans Abels,

afdelingsleider Stabrecht

College in Geldrop

'Het valt mee wat er allemaalverandert bij de invoering vanpassend onderwijs, al zal het nogeen paar jaar duren voordat we erhelemaal op ingespeeld zijn.Leerkrachten hebben misschienzeven klassen op een dag met elk32 leerlingen waarvan er een paarextra ondersteuning nodig hebben.Kunnen ze dat wel? Ik zie dat veelvan hen te bescheiden zijn. Als zezich inzetten, dan lukt het ook.'

Hanneke Taat,

rector Utrechts

Stedelijk Gymnasium

'We zijn op de goede weg, maar ermoet nog veel gebeuren. Wekunnen meer ondersteuning opmaat geven, maar het is er in onzeregio nog niet veel eenvoudiger opgeworden. Vroeger moest je bij deaanvraag van een rugzakje veelformulieren en dossiers opsturen

en dat is bij ditsamenwerkingsverband niet veelminder geworden. Ik zou die tijdliever aan de kinderen besteden.'

Aafke Peereboom,

directeur St. Franciscusschool

in Haarlemmerliede

'We hebben in onze regio eengoede start gemaakt met passendonderwijs. Wel vergt het veel vande leerkrachten, bijvoorbeeld als ereen kind met een autistischestoornis in de klas zit. Soms moeteen hele groep zich aanpassen aaneen paar leerlingen met specialebehoeften.'

Cor Kuijpers,

vestigingsdirecteur

Jan van Brabant College

'De eerste indruk is positief -leerlingen komen vaker op degoede plek terecht. Maar wehebben ook zorgen. In onze regiogaan relatief veel leerlingen naarhet speciaal onderwijs. Dat moetvan het ministerie veranderen.Over een paar jaar krijgt elke regioevenveel geld per leerling, omdatoveral evenveel zorgleerlingenzouden zijn. Maar wij zitten in debuurt van Eindhoven, een slimmeregio waar bedrijven als Philips enASML zitten. Werknemers van diebedrijven hebben vaker een kindmet een stoornis in het autistischespectrum. Die hebben extra zorgnodig, maar daar krijgen we geenextra geld voor.'

© de Volkskrant woensdag 16 juli 2014 Pagina 7 (3)