In de voetsporenvan Popper en Kuhn

Bart Van Kerkhove

Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofiegastles bij Ingenieur en maatschappij

9 maart 2016

Inhoud

I 1 Theorie en werkelijkheid

I 2 Verificatieleer

I 3 Confirmatieleer

I 4 Falsificatieleer (Popper)

I 5 Het probleem met normatieve benaderingen

I 6 Paradigmas en revoluties (Kuhn)

I 7 Popper vs Kuhn

I 8 Wetenschapssociologie

! http://www.vub.ac.be/CLWF/bart/hasselt/voetsporen.pdf

Het verband theoriewerkelijkheid (1)

I Doel wetenschap: op duurzame wijze vat krijgen op (eenbepaald onderdeel van) de werkelijkheid, en dit door dezebeter te kunnen! begrijpen (= verklarende functie), en! manipuleren (= voorspellende functie)

I Filosofische vraag = deze naar de betrouwbaarheid vanwetenschappelijke kennis

I Concreet: criteria bepalen waaraan wetenschappelijkeuitspraken moeten voldoen, willen zij dat autoritairelabel waard zijn

Het verband theoriewerkelijkheid (2)

I Idealiter: duidelijke afbakening wat wel/geen wetenschapis = demarcatie (geen twijfel)

I Niet evident! B.v. moeilijk als men slechts naaruitspraken zelf kijkt (veel onzin wordt op zeer geleerdeen samenhangende wijze gebracht)

I Probleem: zich (moeten) verlaten op getuigenis

I Mogelijke oplossing: daarnaast zich ook concentreren opde methode of de weg naar kennis als kwaliteitstoets:weg met willekeur!

I De eis van een duidelijk aantoonbaar systematischemanier van denken/handelen kan op diverse manierenworden ingevuld

Het verband theoriewerkelijkheid (3)

I We moeten ons uitspreken over 2 dimensies verbondenaan kennis: een empirische (zintuiglijke) en een rationele(theoretische)

I Vertaald in 2 types van wetenschappelijke redenering:inductief en deductief redeneren

I Deductie, zoals in deel 1 over logica: indienuitgangspunten waar zijn, dan moet ook de conclusie datzijn (gegeven de logica)

I B.v. indien alle katten zijn zoogdieren en Arthur iseen kat, dan zeker Arthur is een zoogdier; formeel:(8x)(KxZx), Ka ` Za

Het verband theoriewerkelijkheid (4)

I Niet alle redeneringen zijn van die aard, m.a.w. degegevens leiden soms slechts met bepaaldewaarschijnlijkheid tot de conclusie

I B.v. indien Elke ochtend bij droog weer maakt mijnbuurman een wandeling en Het regent nietvanochtend, dan wellicht Mijn buurman zal straks eenwandeling maken

I Inductie is veel toegepaste methode, ook/vooral indagelijks leven, maar niet sluitend, dus niet iedereentevreden ermee

I Dit vertaalt zich in uiteenlopende eisen over het verbandtheorieervaring (van de werkelijkheid)

Verificatieleer (1)

I Zeer strenge opvatting: enkel (1) direct verifieerbarewaarnemingsrapporten of (2) logische bewerking daarvanzijn aanvaardbaar als wetenschappelijke uitspraken

I Bv. Water tot 100 graden opgewarmd, kookt

I Is deze eis te veralgemenen binnen wetenschap?

I 4 problemen:

1. Universele uitspraken2. Tijdsgebonden uitspraken3. Dispositionele uitspraken4. Theoretische geladen uitspraken

Verificatieleer (2)

1. Probleem 1: Universele uitspraken

I Het doel van wetenschap = wetten formuleren, dusveralgemenen tot universele beweringen

I B.v. (8x)((Mx&Kx)(Ex_Rx))I Zulke uitspraken zijn per definitie niet verifieerbaarI Immers: zijn slechts logisch herleidbaar tot een oneindige

conjunctie van particuliere waarnemingen

2. Probleem 2: Tijdsgebonden uitspraken

I Niet slechts alle instanties vandaag, maar ook inverleden en toekomst zijn evident niet beschikbaar

I Voor verleden betreft dit zelfs particuliere feiten: vergtandere methode, i.h.b. bronnenkritiek

I Gerelateerd aan (Humes) kritiek op inductie m.b.t.kennis v.d. toekomst (steeds onzeker)

Verificatieleer (3)

3. Probleem 3: Dispositionele uitspraken

I Dispositie =neiging van objecten, bv. breekbaarI Probleem: verificatie vergt de verandering ervanI Als ongewenst: verplicht tot andere overwegingenI Bovendien: kwestie van benodigde testcondities

4. Probleem 4: Theoretisch geladen uitspraken

I Carnap: absoluut fundament voor kennis mogelijk o.b.v.directe waarnemingen + logische middelen

I Maar is alle niet-observationele, dus theoretische taal(behalve logica) wel elimineerbaar?

I Quine: strikt onderscheid empirie/theorie onmogelijk,observaties steeds in theoretisch kader

I Bovendien: steeds netwerk van theoretische uitspraken inhet geding (= betekenisholisme)

Confirmatieleer (1)

I Eisen verificatieleer afzwakken, door bijkomend typeuitspraak te aanvaarden:(3) confirmeerbare zinnen, of zinnen waaruit directverifieerbare waarnemingsrapporten afleidbaar zijn

I Dit criterium wordt gebruikt in dehypothetisch-deductieve methode: H is wetenschappelijkindien er mogelijk een of bij voorkeur meerdere E i sbestaan zodat H ` E i

Confirmatieleer (2)

I Voorbeeld 1 (8x)((Mx&Kx)(Ex_Rx)) nietverifieerbaar, maar gezien (Ma&Ka)(Ea_Ra) erlogisch uit volgt is ze wel confirmeerbaar (oplossingProbleem 1)

I Voorbeeld 2 Een historische gebeurtenis (bv. einde WO I)is niet verifieerbaar maar wel confirmeerbaar, doorinspectie overgeleverde relevante bronnen (oplossingProbleem 2)

I Voorbeeld 3 M.b.t. integriteit van objecten bij het testenop eigenschappen, volstaan we hier met testen vanbepaalde aspecten in bepaalde omstandigheden(oplossing Probleem 3)

Confirmatieleer (3)

I Een bevredigend antwoord op Probleem 4 vinden we hierechter niet, bovendien duiken enkele bijkomendeproblemen op

1. Probleem 1: Zwarte raven paradox

I H: Alle raven zijn zwart, formeel (8x)(RxZx)I H H: (8x)(ZxRx)I Elk object b zodat Zb&Rb confirmeert dit!I Mogelijke oplossing: bijkomende voorwaarde van de

relevantie, observatie moet toelaten te kiezen tussenelkaar uitsluitende hypothesen, b.v. H versus H1: Alleraven zijn groen

I Een blauwe stoel doet dit niet (confirmeert beide), enkeleen raaf met een welbepaalde kleur

Confirmatieleer (4)

2. Probleem 2: Irrelevante confirmatie paradox

I H: Alle raven zijn zwart en de aarde is vierkantI Een zwarte raaf (E) confirmeert H gezien H ` E!I Ook hier biedt de invoering van relevantie-criterium

uiteraard een oplossing, het punt is: confirmatie op zichvolstaat niet

3. Probleem 3: Groen-grauw paradox

I Contra opl probleem 1: confirmatie laat niet steeds toete kiezen tussen elkaar uitsluitende hypothesen

I H1: Alle smaragden zijn groen, versus H2: Allesmaragden zijn grauw (groen pre 2050, blauw erna)

I Een groene smaragd (E) confirmeert H1 en H2I Uiteraard theoretische redenen om H1 te verkiezen

boven H2; punt: meer nodig dan louter confirmatie

Confirmatieleer (5)

I Probleem 4 bij verificatie (en confirmatie) blijft nogonbehandeld, nl. koppeling tussen individuele hypotheseen observatie of het probleem van de theoretischeachtergrond

I Bijkomend probleem bij confirmatie is het duidelijk ad hoc(of niet systematisch) karakter van de hoger staandeoplossingen voor tegenwerpingen d.m.v. bijkomendestipulaties

I Het model van de gesofisticeerde of bootstrapconfirmatie vormt hierop een reactie

Confirmatieleer (6)

I Een hypothese H wordt getest gegeven of tegen deachtergrond van een aantal andere hypothesen die erinherent mee samenhangen

I H vormt samen met het geheel van hulphypothesen (alswaren het twee veters) de strik waarmee de kennisact zichvoltrekt

I Belangrijk: ook die andere hypothesen worden enkelbootstrap bevestigd (alles hangt samen)

I Systematisch antwoord op problemen rond confirmatie:relevante hypothesen vormen een theoretischsamenhangend geheel zonder plaats voor irrelevanteobjecten/concepten

Falsificatieleer (1)

I Totaal ander schema voor wetenschappelijk goedemethode, o.b.v. modus tollens

I Niet op zoek naar confirmatie maar naar falsificator,d.i. bewijsmateriaal dat hypothese H weerlegt i.p.v.bevestigt

I Formeel: HE , E ` HI Zolang je geen E vindt, is H in ordeI Essentie: theorieen moeten weerlegbaar zijn, anders geen

wetenschap maar (bij)geloof

I Basisidee = fallibilisme, nl. theorieen zijn steeds feilbaaren onaf (historiserend aspect)

Falsificatieleer (2)

I Voordeel 1: confirmatie-paradoxen verdwijnen, we zoekenper definitie naar relevante objecten (niet-zwarte raven,niet-groene smaragden)

I Voordeel 2: theorie wordt versterkt door een geschiedenisvan mislukte weerlegging = corroboratiegraad (verschilconfirmatie!)

I Voordeel 3: lokt gewaagde (zeer specifieke) hypothesenuit, ontmoedigt alles verklarende (zeer algemene)theorieen

Falsificatieleer (3)

I Probleem 1: Verisimilitude. Zijn alle (nog) niet weerlegdehypothesen gelijkwaardig? Corroboratie niet steedsbruikbaar, b.v. groen-grauw paradox: tot vondst blauwesmaragd hebben H1 en H2 zelfde graad

I Probleem 2: Achtergrond. Wat weerlegt misluktexperiment? De geteste hypothese, ander deel v.d.theorie, experimenteel opzet? En zijn deze wel strikt uitelkaar te houden? Popper: elke (hulp)hypothesefalsifieerbaar!

Normatieve benaderingen: problemen

I wat is wetenschap? ! complexe vraagI moving target: wetenschap zelf = constant in ontwikkeling

I b.v. fragmentering tengevolge specialisatie in (sub)disciplines

I daarenboven: principiele bezwaren bij karakteriseren

I centrale, onopgeloste kwestie: theoretische achtergrond

Ibootstrap confirmatie als systematisch antwoord: onvoldoende

I vormt zij eigenlijk niet impliciete erkenning van het probleem?I is complete explicitering van alle hulphypothesen wel mogelijk?

I hier: deze beperking aanvaarden, contextuele fa