IN BEELD: CARTOONS OVER DE EUROPESE HOUDING OVER VLUCHTELINGEN

INFORMATIE OVER DE ACTIVITEIT

Doelgroep 3de

/4de

/ 5de

/ 6de

jaar secundair onderwijs

Duur +/- 30 minuten tot 50 minuten afhankelijk van de uitwerking door de leerkracht

Materiaal Beamer of smartboard en/of uitprint stappenplan en/of kleurenuitprint cartoons

Doelstellingen Leerlingen leren spotprenten analyseren

VERLOOP VAN DE ACTIVITEIT

HANDLEIDING

1. Print voor iedere leerling een stappenplan (zie volgende pagina).

2. A - Laat via beamer of smartboard de spotprenten zien.

OF

2. B - Verdeel de leerlingen in groepjes. Print de spotprenten (bij voorkeur in kleur) één keer uit.

Geef elk groepje één spotprent.

Afhankelijk van de tijd die u ter beschikking heeft maakt u een keuze uit de spotprenten. De

spotprenten 7 tot en met 10 zijn Franstalig, eventueel kan u hiervoor samenwerken met uw collega

die Frans geeft.

3. Geef de leerlingen per spotprent een paar minuten tijd om de vragen uit het stappenplan te

beantwoorden.

4. Bespreek vervolgens per spotprent de antwoorden klassikaal. Als u de klas in groepjes heeft

verdeeld, kunt u de leerlingen vragen om hun antwoorden aan de rest van de klas te presenteren.

5. Na afloop kunt u vragen welke spotprenten handelen over de houding van de EU/de gewone

burger/de pers. Om vervolgens dan te vragen welke meningen men geeft over de EU/de gewone

burger/de pers en hierover met de leerlingen eventueel in debat te gaan.

1. STAPPENPLAN

1. Wat zie je?

- Zeg letterlijk wat je ziet, dus zonder te interpreteren.

- Beschrijf de personen/figuren.

- Beschrijf de voorwerpen.

- Beschrijf de afgebeelde situatie.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

- Is er een titel?

- Bijschriften en teksten

- Jaartal/tekenaar

3. Welke symbolen of symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

4. Welk onderwerp/thema/gebeurtenis wordt afgebeeld?

5. Wie of wat wordt bespot in de spotprent?

6. Wat is de boodschap van de tekenaar?

- Leg de boodschap uit.

- Leg uit hoe de tekenaar personen, voorwerpen en symbolen gebruikt voor zijn

boodschap.

IDEE EN BRONNEN

BRONNEN

In deze werkvorm wordt gebruik gemaakt van 10 cartoons. Wij hebben getracht telkens de naam van

de cartoonist te geven en link te leggen naar de pagina van de cartoonist of de oorspronkelijke uitgever.

De eerste 6 cartoons zijn Nederlandstalig of zonder woorden, de laatste 4 zijn Franstalig.

Spotprent 1(Benjamin Kikkert)

Spotprent 2

Spotprent 3 (Lectrr)

Spotprent 4 (Joep Bertrams)

Spotprent 5 (Marian Kamensky)

Spotprent 6 (Christian Adams)

Spotprent 7 (Kroll)

Spotprent 8 (Goubelle)

Spotprent 9 (Riss in Charlie Ebdo, spotprent staat

niet meer op hun website, de link brengt je naar

een krantenartikel die de cartoon toont en

bespreekt)

Spotprent 10 (Vado, foto 17/21)

Bij enkele spotprenten wordt verwezen naar Aylan, het jongentje dat dood aanspoelde op het strand.

De 2 meest verspreide beelden hierover kan je terugvinden op:

http://www.volkskrant.nl/photoseries/articlephotos/4134470/10b19bca-36da-4735-8758-f40362544f92

http://s1.standaardcdn.be/Assets/Images_Upload/2015/09/04/ac8cfb86-5279-11e5-bc7f-

594c1ef4cf26_maxwidth_995_maxheight_624.jpg?maxheight=416&maxwidth=568&format=jpg

Op de website van Vrij Nederland verscheen een artikel met een samenvatting van een scriptie over

hoe en hoeveel er in de Nederlandse pers over vluchtelingen gesproken wordt.

De foto van Aylan speelde een belangrijke rol in de media-aandacht over vluchtelingen.

Je kan dit artikel zeker als achtergrond gebruiken in de nabespreking van deze oefening.

https://www.vn.nl/sjors-hofstede-media-maak-van-migratiecijfers-weer-mensen/

IDEE

Deze werkvorm werd bedacht en uitgewerkt door Prodemos uit Nederland.

Meer materiaal voor in de klas van deze organisatie kan u vinden op www.prodemos.nl

De handleiding en de eerste 5 cartoons met oplossing voor de leerkracht werd van Prodemos

overgenomen.

De cartoons 5 tot en met 10 met oplossing voor de leerkracht werden toegevoegd door de educatieve

dienst van het BELvue Museum.

Meer info over animaties en andere activiteiten op http://www.belvue.be/nl/edubel

Spotprent 1

Spotprent 2

Spotprent 3

Spotprent 4

Spotprent 5

Spotprent 6

Spotprent 7

Nog meer?!

Het is een invasie.

Onze politiekers zijn nietsnutten.

We hebben nu al niet genoeg jobs en te veel moslims.

Het is de fout van Europa.

Vluchten is makkelijk. Ze zouden thuis strijd moeten voeren.

Hij heeft een smartphone, zo arm is hij dan toch niet.

We kunnen niet alle miserie van de wereld binnenhalen.

Waarom gaan ze niet naar Saoedi-Arabië?

We moeten die grens sluiten.

Laten we eerst onze eigen daklozen helpen.

Het zou makkelijker zijn om de problemen daar op te lossen.

Er zitten zeker terroristen tussen.

Spotprent 8

Het migrantendrama

Europa pakt het probleem aan

- We moeten iets doen…

- Een minuut stilte?

Spotprent 9

ZO DICHTBIJ…

Promo!

2 kindermenu’s voor de prijs van 1

Spotprent 10

Het vluchtelingendossier vraagt een langetermijnvisie.

Antwoordmodel

Spotprent 1

1. Wat zie je?

Twee toeristen, een witte man en een witte vrouw in zomerkleren, staan bij een strandtent. De

medewerker van de strandtent is zwart. Misschien zijn ze in Tunesië op vakantie, of Turkije, of

een ander mediterraan land. De medewerker heeft twee drankjes voor hen in zijn handen. De

witte man wil betalen.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

Bovenin staat een titel: ‘Henk en Ingrid op vakantie’. In de tekening zelf staat de tekst die de

vrouw tegen haar man zegt: ‘Geen fooi geven hoor, straks gebruikt-ie het nog om naar

Nederland te komen.’ Op de strandtent staat ‘Juicy bar’.

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

‘Henk en Ingrid’ gaat over de twee toeristen en kan symbool staan voor ‘gewone Nederlanders’,

of zoals ze in Vlaanderen ook wel genoemd worden “Jan met de pet”, die zonder veel

nadenken hun mening spuien.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

De situatie lijkt een beetje op wat mensen over bedelaars zeggen: ‘geen geld geven, want dan

koopt ie er alcohol of drugs voor’. Henk en Ingrid kijken dus neer op de barmedewerker, ze

doen alsof hij een bedelaar is. Ingrid wil dat Henk de strandtentmedewerker geen fooi geeft,

omdat ze bang is dat hij dat geld zal gebruiken om naar Nederland te reizen en asiel aan te

vragen. Kennelijk denken Henk en Ingrid dat álle mensen van buiten de EU asiel bij ons willen

aanvragen. Waarschijnlijk is de tekenaar boos dat ‘Henk en Ingrid’ zo verwend zijn en wil hij

zeggen dat ze geen idee hebben uit wat voor situatie echte asielzoekers meestal komen:

gebieden waar oorlog is, bommen vallen, of waar radicale moslims hun vrijheid beperken. Of uit

overvolle vluchtelingenkampen. Mensen die werk hebben op een mooi rustig strand, komen

geen asiel bij ons vragen.

Spotprent 2

1. Wat zie je?

Twee mannen lopen naast elkaar, elk met een demonstratiebord. De man in blauw kijkt

geschrokken naar het bord van de man in wit. Hij kijkt alsof hij niet weet wat hij ervan moet

denken. Op zijn eigen bord staat ‘Geef onze asielzoekers een kans’. Op het bord van de man in

wit staat ‘Asielzoekers moeten wegblijven!’. Het woordje ‘weg’ is doorgestreept. De man in wit

grijnst terug naar de eerste, en zegt dat ie zijn bord van een jaar geleden heeft hergebruikt.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

Op de twee demonstratieborden staat resp. ‘Geef onze asielzoekers een kans’ en ‘Asielzoekers

moeten wegblijven!’.

De man in wit zegt: ‘Ik had ‘m nog van vorig jaar…’

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

Er worden geen echte symbolen gebruikt. Je zou kunnen zeggen dat de twee mannen elk

staan voor een groep mensen die net zo denken als zij.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

Op het eerste gezicht zie je twee demonstranten die allebei op willen komen voor de

asielzoekers. Asielzoekers moeten een kans krijgen en ze moeten blijven. Maar dan zie je dat

de man in wit eerst eigenlijk iets anders op zijn bord had staan: een jaar geleden vond hij nog

dat ze weg moesten blijven. De tekenaar geeft hiermee commentaar op de omslag in de

publieke opinie over vluchtelingen. Die omslag kwam nadat overal in de media een foto van

een verdronken kleuter was vertoond. Ineens waren mensen geschrokken. Waarschijnlijk vindt

de tekenaar het niet kloppen als je tot nu toe altijd tegen asielzoekers bent geweest, en nu

ineens medelijden met ze hebt.

Spotprent 3

1. Wat zie je?

Je ziet een man die in het water drijft, hij houdt zich vast aan een plank. Om hem heen drijft

nog meer in het water, het ziet eruit als andere mensen die kennelijk al verdronken zijn. Voor

de man drijft een opblaasbootje met daarin twee mannen in typische ambtenarenkleren. De

ene heeft een megafoon in zijn hand, de ander een reddingsboei. De man met de megafoon

zegt tegen de man in het water dat ze hem niet meteen kunnen gaan redden, ze moeten eerst

nog onderhandelen. Zo gaat dat immers in Europa.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

De man met de megafoon zegt: ‘Dit is Europa he… We moeten eerst onderhandelen over uw

redding…’

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

De drijvende man en de mensen in het water staan voor alle bootvluchtelingen, waarvan er

veel verdrinken. Het bootje met de ambtenaren staat voor de EU, die wel wil helpen, maar die

heel traag handelt, omdat alle landen het eerst onderling eens moeten worden.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

De tekenaar maakt de bureaucratie en het trage handelen van de EU belachelijk. Er is acute

nood, mensen verdrinken en gaan dood, maar de EU-landen willen eerst overleggen en

onderlinge afspraken maken voordat ze beginnen met het redden van mensen. Het duurt

eeuwig voordat de EU een beslissing neemt. In dit geval kost dat mensenlevens.

Spotprent 4

1. Wat zie je?

Je ziet een vrouw met lange jas, hoofddoek en boodschappentas, en een man met een snor

die een kind in zijn armen heeft. Ze staan voor een rode loper. De loper staat in brand en er

staat ‘Europa’ op.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

Op de loper staat ‘Europa’ en onderaan de prent staat de titel ‘rode loper’.

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

Man, vrouw en kind staan voor de vluchtelingen die naar Europa komen. De rode loper die in

brand staat, staat voor de manier waarop Europa de vluchtelingen welkom heet.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

Een rode loper wordt meestal uitgelegd om mensen extra welkom te heten en om ze eer te

bewijzen. Rode lopers zijn vaak bedoeld voor beroemde acteurs, presidenten en koningen en

koninginnen. Een rode loper is bedoeld om prettig over te kunnen lopen, zonder dat je hoeft te

struikelen en hij wijst je de weg. Maar deze loper staat in brand. Dat loopt niet echt lekker.

Waarschijnlijk wil de tekenaar zeggen dat Europa nogal tegenstrijdig is in de manier waarop ze

de vluchtelingen ‘begroet’: enerzijds worden ze welkom geheten (door Duitsland), anderzijds

worden er hekken en muren gebouwd om ze tegen te houden, en is de vluchtroute vaak erg

gevaarlijk (over zee kun je verdrinken, als je in een vrachtwagen gaat zitten kun je stikken etc.).

Spotprent 5

1. Wat zie je?

Je ziet vier plaatjes, dus eigenlijk is het een stripverhaaltje. Eerst zie je hoe een gezin wordt

tegengehouden door een man in een rode overall. Hij hoort bij het blauwe busje ernaast, met

EU-logo en een rol gaas op het dak. In de volgende plaatjes zie je hoe de man een hek bouwt,

hoe het gezin over het hek klimt en de man hen, als ze erover heen zijn geklommen, hartelijk

welkom heet in Europa.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

In het laatste plaatje zegt de man in de rode overall tegen het gezin: ‘Welcome in Europe!’

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

Het gezin (man, vrouw, en twee kinderen) staat voor de vluchtelingen die naar Europa

komen.

De man en het busje staan voor de EU.

Het hek staat voor de manieren waarop de EU de vluchtelingen probeert tegen te houden

(letterlijk met hekken, maar ook op andere manieren).

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

Het stripverhaaltje ziet er nogal absurd uit: het gezin zou makkelijk gewoon door kunnen lopen,

maar de man houdt ze tegen en zorgt dat ze eerst een hoog hek over moeten klimmen. Als dat

gelukt is, ontvangt hij ze alsnog met open armen. Je zou zeggen: dan had dat hele hek toch

niet gehoeven… In het echt zorgt de EU ook voor allerlei barricades waardoor vluchtelingen

moeilijk binnen komen, terwijl de vluchtelingen die al die hindernissen weten te overwinnen,

inderdaad vriendelijk welkom worden geheten. De tekenaar vindt dit waarschijnlijk een absurde

situatie.

Spotprent 6

1. Wat zie je?

Een tekening met verschillende kaders.

In het kleinste kader zie je een man een dood kind met een rode trui dragen.

In het tweede kader zie je dat de man op een strand staat en dat er een aantal boten met

mensen naar het strand aan het varen zijn.

In het grootste kader zie je dat er ontzettend veel boten met mensen naar de kust aan het

varen zijn. Op de achtergrond zie je dat de boten vertrekken van het vasteland aan de

overkant. Op dat vasteland aan de overkant zie je rookpluimen opstijgen.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

Geen

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

De kaders verwijzen naar het recent opgang makende begrip “Framing”.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

Bij framing wordt er voor gekozen om enkel die woorden en/of beeld(en) naar voor te halen

waarvoor de beoogde ontvangers het vatbaarst zijn .

In dit geval wil de spotprent tonen dat de pers er heeft voor gekozen om 1 jongentje te tonen

dat gestorven is. Dit omdat het grote publiek (=de beoogde ontvangers) hierdoor sterker

worden aangesproken dan door duizenden mensen die in een bootje vluchten. Door te

focussen op de dood van 1 kind sprak men het publiek meer aan dan door het leed van

duizenden mensen.

Spotprent 7

1. Wat zie je?

Op een strand (we zien een zeester en een schelp) zien we links twee personen (een man en

een vrouw gekleed als vakantiegangers) die een andere persoon, rechts, observeren die

verdronken lijkt. Het is waarschijnlijk een aangespoelde migrant aan de Middellandse Zee. De

twee vakantiegangers worden omgeven door een tekstballon vol uitspraken.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

De spotprent heeft geen titel maar één uitspraak staat groter afgedrukt: “Nog meer!?”. De

andere citaten zijn een hele reeks populistische uitspraken die men de laatste tijd hoort of leest

op de sociale netwerken. We vinden verschillende thema’s terug: die van de invasie, het feit dat

we economisch niet in staat zijn om de vluchtelingen op te vangen, eventuele

veiligheidsproblemen, …

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

De twee vakantiegangers verwijzen naar het superconservatieve personage 'Beauf' van

cartoonist Cabu. Ze lijken geen enkele sympathie te tonen voor de drenkeling, die op zijn beurt

symbool staat voor de migranten die zijn gestorven tijdens hun reis naar Europa.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

De boodschap is eerder een aanklacht. Een aanklacht tegen het populistische discours en

tegen een gedachtegang die ver staat van de humanistische waarden die hoog aangeschreven

staan in Europa.

Spotprent 8

1. Wat zie je?

We zien 5 mannen in maatpak rond een tafel. De drie in het midden zitten neer, de man links

staat recht met de handen in de zakken. De man uiterst rechts heeft een kop koffie vast.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

De titel van de spotprent is: “Het migrantendrama, Europa pakt het probleem aan”. Het is een

dramatische titel die ons het gevoel geeft dat Europa echt werk gaat maken van dit dossier.

De titel staat in fel contrast met wat de personages zeggen: “Wat moeten we doen?”... “Een

minuut stilte…”.

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

De personages in maatpak staan symbool voor het technocratische Europa, het Europa

waarvan de antwoorden ongepast en ontoereikend zijn om de crisis die zich afspeelt op te

vangen.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

De boodschap is die van een inefficiënt Europa. Ze steunt op het contrast tussen de titel en de

onbeduidendheid van de reactie die wordt voorgesteld door de personages.

Spotprent 9

1. Wat zie je?

Een verdronken jongetje ligt met het gezicht naar de grond gekeerd op een strand. Rechts van

het strand zien we een reclamebord waarop we het symbool van McDonalds herkennen. Een

deel van de tekening is in zwart-wit, de rest is in kleur.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

Er staat een opmerking links “Zo dichtbij…”. Op het reclamebord lezen we een promotie voor

kindermenu’s.

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

Deze tekening verscheen in Charlie Hebdo en deed heel wat stof opwaaien. Ze werd

geïnterpreteerd door andere tekenaars:

De blauwe hemel staat voor Europa, waar alles goed gaat. Onderaan is alles in zwart-wit en

troosteloos. Op het reclamebord staat het logo van McDonalds als symbool voor de overvloed

en het lachende gezicht van de clown McDonald versterkt het contrast met de onderkant van

de tekening. Het verdronken jongetje is het symbool geworden van de Syrische bevolking die

de oorlog ontvlucht en de dood riskeert om in Europa te geraken.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

De tekening is niet grappig, ze spot niet. De “Zo dichtbij…” is wat we zwarte humor noemen.

Deze tekening is een aanklacht tegen de situatie, het contrast tussen onze maatschappijen en

de risico’s die andere bevolkingen in de wereld moeten nemen om oorlog en wreedheid te

ontvluchten. Deze spotprent drukt ook de verontwaardiging van de cartoonist uit.

Spotprent 10

1. Wat zie je?

De zee neemt het grootste deel van de tekening in. Rechts, aan de voeten van een blonde,

gekroonde dame met een verrekijker, zien we een verdronken jongetje, het gezicht naar de

grond gericht.

2. Welke tekst staat bij de spotprent?

De vrouw met de verrekijker zegt: “Het vluchtelingendossier vraagt een langetermijnvisie”. Het

is een uitdrukking die we gebruiken wanneer we willen nadenken, rationaliseren.

3. Welke symbolen worden of welke symboliek wordt gebruikt in de spotprent?

De vrouw symboliseert Europa en het jongetje, van wie de foto de wereld rondging,

symboliseert de volkeren die Syrië ontvluchten en die tot alles bereid zijn om Europa te

bereiken. De verrekijker staat symbool voor Europa, dat weigert het huidige drama te zien en

zijn blik wegdraait van wat er gebeurt.

4. Wat is de boodschap van de tekenaar?

De tekening is een aanklacht van de situatie. Ze speelt met het contrast tussen een rationeel

discours en de onmenselijkheid van de actualiteit.