IL LINOI SUNIVERSITY OF ILLINOIS AT URBANA-CHAMPAIGN

PRODUCTION NOTE

University of Illinois atUrbana-Champaign LibraryBrittle Books Project, 2010.

MODERNE KETTERS

EN HOE ZIJ WORDEN VERVOLGD.

ZAAK-POUTSMA,ZIJN

MISDAAD, ARRESTATIE, GEVANGENSCHAP,

TERECHTSTELLING EN VONNIS

EN HET

HONGERPROCES VAN APPELSCHA.

BUREAU ,,DE NIEUWE TIJD",

LEEUWARDEN.

COPYRIGHI NOTiFICATION

In Public Domain.Published prior to 1923.

This digital copy was made from the printed version heldby the University of Illinois at Urbana-Champaign.

It was made in compliance with copyright law.

Prepared for the Brittle Books Project, Main Library,University of Illinois at Urbana-Champaign

byNorthern Micrographics

Brookhaven BinderyLa Crosse, Wisconsin

2010

MODERNEKETTEMS

EN HOE ZIJ WORDEN VERVOLGD.

ZIJN

MISDAAD, ARRESTATIE, GEVANGENSCHAP,

TERECHTSTELLING EN VONNIS

EN HET

HONGERPROCES VAN APPELSCHA.

BUREAU ,,DE NIEUWE TIJD"',

LEEUWARDEN.

VOORWOORD.

Onze tijd is rijk aan socialisten-vervolgingen. De strijd tusschen

de handhavers der bestaande maatschappelijke instellingen en hen,

die deze instellingen misdadig vinden, is ontbrand. »Met alle middelen,

die ons doel kunnen bevorderen, willen wij strijden" - aldus ver-

klaarden de laatsten. »Met soldaten en maréchaussées, kruit en lood,

gevangenis en boycot zullen wij de bestaande instellingen verdedigen,"

zoo spraken de eersten. En toen nu in den barren afgeloopen

winter werkeloosheid en armoede tot allerlei uitbarstingen leidden,

die de onhoudbaarheid dier instellingen deden blijken, trad de Justitie

meer dan eens tusschenbeide, om het bedreigde maatschappelijke

stelsel voor hernieuwde aanvallen te vrijwaren.

De vonnissen, door haar tegen de socialisten geveld, hebben door

hunne gestrengheid overal in den lande verontwaardiging opgewekt.

En de uitingen dier verontwaardiging hebben weer protesten uitge-

lokt van de zijde dergenen, die de strenge vonnissen goedkeurden.

Het is daarom van belang, dat het Nederlandsche volk precies

wete, welke de menschen zijn, die door den Nederlandschen rechter

wegens de voorgevallen troebelen werden gestraft en voor welke zaken

zij gestraft werden, en welke straf zij daarvoor ontvingen.

iv VOORWOORD.

Daarom geven wij bij dezen een waar verslag van de geheele.

vervolging van PouTsMA, van het begin tot het einde.

Wij durven dit doen zonder vrees, dat het publiek hen als een-

misdadiger zal beschouwen. Wie den flinken jongen man kent,

met zijn hooge slanke gestalte, zijn open blik, zijn vurig gemoed,

zijn ronde (wel eens wat heftige) taal, die zal, na lezing van het

volgende, moeten gruwen van de wijze, waarop hij door de voor-

standers van Orde is behandeld en tevens moeten erkennen, dat

de vrees voor de macht van het ontwaakte volk, waarvoor POUTSMÂ

strijdt, de machthebbers, waarschijnlijk zonder dat zij het zelve

gevoelen, al zeer onrechtvaardig maakt.Ook geven wij het verslag van het hongerproces van Appeischa,

zooals het voor de Rechtbank teIHeerenveen heeft gediend. Ook.

dit strekke ter leerin .g: vooral de reden, voor 't opleggen eener lang.

durige straf door den Officier van Justitie opgegeven.

IV

Wie Poutsma is.

Reeds met zijn 13e jaar werd Poutsma bij zijnen vader in hettimmervak opgenomen en leefde hij als krullejongen het eerste jaarmet andere timmerknechten in een keet, respectievelijk te Cubaard,en te Kollummerpomp. - Het tweede jaar hielp hij zijn vader eenboerenhuizinge bouwen te Ter-Idzard, waarna hij langen tijd werkeloosrondliep. Eindelijk op het wachten op een door zijnen vader nieuw aante nemen werk moede, trad hij in dienst van andere aannemers enwerkte o.a. te Langweer, Grouw enz., totdat hij door de conscriptiewerd aangewezen als soldaat dienst te nemen. Gedurende zijn dienst,tijd oefende Poutsma zich in verschillende dingen, als taal, bouwkundigteekenen, enz. en las zeer veel leerzame werken. Toen hij zijn dienst-tijd volbracht had, was hij cok besloten het zwervende leven vaneen timmermansknecht, zoo mogelijk, vaarwel te zeggen en hetgelukte hem bij zijnen neef, die juist toen een courantdrukkerijte Sneek had geopend, een nieuwen werkkring te vinden.

De volgende drie stukken, het eerste door Troelstra geschreven.naar aanleiding van Poutsma's faillissement (dat thans met eenaccoord is geëindigd), de twee laatste van Poutsma's eigen hand,in de Sneeker Courant en De Nieuwe Tid opgenomen, voltooienhet beeld van P's leven en streven.

Een Faillissement - Een van de verschijnselen der kapitalistischemaatschappij is: het faillissement. Elke crisis sleept een leger van faillisse-menten na zich; de ultbreiding van het grootbedrijf doet voor de kleinereondernemers en handelslui de concurrentie steeds zwaarder worden, enzoodoende is het te verklaren, hoe b.v. in Duitschland van 1884 tot 1889het getal faillissementen van ruim 5300 tot ruim 6400 per jaar steeg,terwijl in ons land in eenige jaren dat getal meer dan dubbel zoogroot werd.

Behalve de algemeene oorzaken der faillissementen, zijn er voor elkbijzonder geval nog bijzondere oorzaken in het spel, die echter meestaleveneens met het kapitalistische stelsel samenhangen.

Het is, om dit in het licht te stellen en om de onmogelijkheid der hui-dige productiewijze met een bepaald voorbeeld aan de toonen - dat wijin enkele woorden eens willen vertellen, hoe de uitgever van dit blad faillietis geworden.

Poutsma is eerst als knecht in dienst geweest bij zijn neef, den uitge-ver van de Nieuwe Sneeker Courant, van welke courant hij in éé6njaar het getal abonné's met ruim 500 wist te vermeerderen hij werkteniet alleen aan de samenstelling, maar vooral ook aan de exploitatie vandat blad.

Het plan van zijn neef was hem op den duur als deelgenoot in de

zaak te nemen en hierom deed hij zelfs vergeefsche moeite, Poutsma aan,,eene vrouw met geld" te helpen - het aldus te »betrouwen" geld moestdan in »de zaak" worden gebracht.

Poutsma evenwel had zijne zinnen op eene vrouw zonder geld gezet;de aandrang op hem uitgeoefend om zich te verkoopen, deed hem walgen;hij werd daarbij door zijn neef schandelijk slecht betaald (f2.50per weekmet de kost, waarvan f1.50 afging voor slaapgeld) - en z66 nam hijzijn congé. Daar 't in Sneek bekend was, hoe flink hij voor de NieuweSneeker Courant had gewerkt, vond hij direct een nieuwe betrekking,die hij een jaar waarnam.

Toen rijpte in hem het plan, zelf eene courant op te richten, waartoehij bij ervaring zichzelven geschikt rekende. Hiervoor nam hij f 150opvan een philanthroop, die hem die som tegen 4 pCt., met f 10jaarlijkscheaflossing, leende. De Sneeker Courant werd toen te Bolsward gedrukt;een Sneeker drukker wilde dit niet zonder borgstelling doen. Natuurlijkkwam hij al spoedig tot de overtuiging dat deze wijze van drukken enuitgeven veel te tijdroovend en te kostbaar was en ging rondzien naarmiddelen om zelf een drukkerij op te richten.

Het eerst vervoegde hij zich bij den gemelden philanthroop, die hem,mits met anderen, kapitaal wilde verschaffen. Die»>anderen" te vinden, daaropkwam het nu aan!

Eindelijk vond hij nog drie kapitalisten, die hem beloofden, als hij opgeschikte manier een drukkerij kon koopen, te zullen helpen. Die gele-genheid deed zich voor: P. kon voor f2250 eene drukkerij overnemen.Toen hij dit aan zijne »helpers" mededeelde gaven zij hem verlof, tot denaankoop over te gaan!

In plaats nu, dat zij hem het volle bedrag der koopsom gaven, kreeg hijslechts f 2000, hoewel hij aantoonde, hiermee niet te kunnen beginnen.De condities waren 5 pCt. rente en 5 pCt. verplichte jaarlijksche aflos-sing; daarbij werd eene acte opgemaakt, waarin stond, dat de drukkerijhet eigendom der geldschieters was en hij ze van de eigenaren inhuur had.

Om nu de zaak te kunnen beginnen, moest hij meer geld hebben; hijkreeg dan ook, tegen solide borgstelling nog f 800 tegen 6 procent.

Ieder die iets van het vak kent, begrijpt dat een drukkerij die z66weinig kostte, onmogelijk in orde kon zijn en dat iemand die wilde con-curreeren, haar moest verbeteren door aankoop van letters, machines, enz.Van den beginne af kreeg P. veel bestellingen, zoodat hij spoedig genood-xaakt was, wilde hij 't bestelde afleveren, zijn bedrijfsmateriaal te vergroo-ten. Kapitaal hiervoor bezat hij niet, 66k kon hij het niet krijgen: Toch mar-cheerde de zaak best, en daarom waagde hij het, hoewel zonder kapitaal,zijn drukkerij uit te breiden.

En ziehier nu de oorzaak van 's mans val: Hij moest steeds op tijdrente en aflossing betalen; eens dat hij bij betaling der rente kennis hadgegeven, met de aflossing eerst na 14 dagen gereed te kunnen zijn, kreeghij den dag nâ verloop van die 14 dagen eene sommatie; men hield dusgeene rekening met het feit, dat hij onmogelijk in staat kon zijn, directal 10 procent en meer van 't kapitaal over te verdienen, na aftrek vanlevensonderhoud, loon, leveranciersrekeningen enz. enz. Had men datwillen inzien; had men hem geld gegeven om den tijd, waarin hij nogmoest zaaien zonder to maaien, door te komen - dan toch had hij zijnegoed beklante drukkerij uitgebreid en P. had met de inkomsten zijnercourant een gewoon burgerbestaan gehad.

Welke drukkende zorgen hingen nu steeds boven het hoofdvan den armen P.! Wie zoo iets niet zelf, of als deelnemend vriendheeft meegemaakt, die beseft er niets van. Altijd die wissels - elke week

het loon voor de knechten - steeds-door huur, rente en aflossing -en dan nog in de noodxakelkheid, om ter wille der uitvoering van gedanebestellingen de zaak uit te breiden. Ware P. een stumperd in het vakgeweest, zonder smaak, zonder oog voor het nieuwe dat er uitkwam, danzou hij zich met zijn oud spulletje hebben beholpen: nu echter stak hijzich steeds in nieuwe moeielijkheden, daar hij den aandrang niet konweerstaan zichzelven in staat te stellen, modern en smaakvol werk televeren.

Zoodoende raakte hij er steeds dieper in; en zelfs de vrij belangrijke hulpvan een edelmoedig geestverwant bleek niet meer in staat, de kloof tedempen.

Welk een afmattend bestaan! Alle energie wordt gedood bij hem, diegeen hooger gedachten heeft dan die in de lage sfeer van den stoffelij-ken strijd om het bestaan kunnen ontkiemen! Hoe menig oppassendman, inziende dat ijver en werkzaamheid hem toch niet konden bren-gen, waar hij wezen wilde, raakt in zulke tijden aan den drank!

Wie echter het hoofd een weinig hooger draagt, die raakt door zulkeomstandigheden aan het denken. Hij vraagt zich af, of de maatschappij,waarin hij zoo onschuldig moet lijden, die hem voor arbeid en kundeniets dan zorg en kommer geeft, op den duur wel bestaanbaar is. Zooook P.

Het is dus geen wonder, dat hij z66 socialist werd. Er zijn nl. driesoorten van socialisten: gevoelssocialisten, wetenschappelijke socialistenen ervarings-socialisten.

Tot de laatsten behooren niet alle personen, die bij ervaring de nood-lottige gevolgen kennen van het feit, dat de arbeider van de arbeids-middelen is gescheiden; dat deze door enkele personen in beslag zijngenomen, die er zelf niet mee werken en ze alleen afstaan onder zeernadeelige, vaak onmogelijk na te komen voorwaarden. Niet allen die ditondervinden behooren daartoe, want velen zijn ziende blind, geven zichgeen rekenschap van de ellende waarin zij verkeeren, blijven zelfs doofvoor de stem van hen, die hen op de oorzaken daarvan wijzen. Toen P.evenwel de oogen waren opengegaan, zag hij duidelijk in, hoe degeheele middenstand gedoemd is, door de lasten die de kapitalisten hemopleggen, in verband met de xoogenaamde vrije concurrentie, ten onderte gaan. Hij zag, hoe van »vrije concurrentie" alleen sprake kan zijntusschen personen, die naar willekeur over bedrijfskapitaal kunnenbeschikken. >»Vrije concurrentie" is niets dan een spotwoord in de oorenvan hem, die geen kapitaal heeft, evenals >»particulier initiatief", want ookdit is voor iemand zonder kapitaal meestal een onmogelijkheid.

Onze tegenstanders maken zich al blij met P.'s faillissement, dat zijbeschouwen als een gevolg van diens socialistische zienswijze. Wij kun-nen hun dat genoegen echter niet laten.

Poutsma is geen slachtoffer van het socialisme, maar van het kapita-lisme - dit, blijkt uit het voorgaande.

Het kapitalisme heeft hem z66 genegerd, dat hij het van de keerzijdeheeft leeren beschouwen en dus socialist werd. Niet de geschriften ofredevoeringen van socialisten, neen, de daden, de feiten, de werkelijk-heid van het kapitalisme hebben hem socialist gemaakt.

En nu hij dat inzicht in de maatschappij heeft gekregen- nu hij

het faillissement als een noodzakelijk gevolg daarvan heeft leeren beschou-wen, nu aanvaardt hij dit als een droeve noodzakelijkheid; maar tevensis het hem een prikkel te meer, om den strijd tegen het kapitalistischestelsel verder te voeren.

Gij verblinde leden van den middenstand, kommer-zieke aspirant-proletariërs, ziet in dit faillissement ook het beeld van uw ellendig bestaanen gordt met ons den strijd aan tegen onzen gemeenschappelijken vijand:het kapitalisme.

Menschenhokken te Sneek. - Niet door Burgemeester en Wethouderswas ons opgedragen, een onderzoek in te stellen omtrent den toestandder arbeiderswoningen in deze gemeente. Wij hebben op eigen initiatiefdat gedaan, wat B. en W. verzuimen te doen; wij hebben zooveel moge-lijk alle sloppen en krotten in oaze stad bezocht; wij hebben ons latenin- en voorlichten door de welwillende bewoners dier krotten en kunnenmeedeelen, dat het resultaat van ons onderzoek van dien aard is, dat wijeen lange lijst van woningen hebben opgemaakt, die naar onze bevindingongeschikt voor bewoning zijn. En wat ons het ergste trof, is, dat juistdie hokken, die door de diakonie en Stadsarmenbestuur aan menschentot woningen (?) wordenafgestaan, het ergste afwijken van de meest beschei-den eischen, die men aan een menschenwoning mag stellen.

Het is bijna niet te gelooven op welke wijze er in onze achterbuurtenwordt gewoond en geleefd. De verschillende mededeelingen door de bewo-ners van de ellende die daar geleden wordt, deden ons onwillekeurig bijafwisseling het bloed naar het hoofd stijgen en de vuisten ballen, of onsvan innig medelijden met die arme verschoppelingen vervullen.

Nog niet lang geleden werd ons verteld, dat de »Stad" de ergste, demeest menschonteerende krotten had doen opruimen, doch nu de cholerahier reeds slachtoffers begint te vragen, dachten wij, dat een persoonlijkonderzoek in loco en openbaarmaking der misstanden, indien ze mochtenbestaan, niet ondienstig kon zijn.

Dinsdag jl. werd bij een bewoner der Scharnesteeg alhier, weder eengeval van Chotera asiatica geconstateerd. De aangetaste werd naarhet Ziekenhuis overgebracht, waar hij nog denzelfden avond overleed.

Wij hebben ons met eigen oogen van den waren toestand willen over-tuigen en hoe gaarne wilden wij niet, dat wij na gedaan onderzoek onzeStadgenooten gerust hadden kunnen stellen, hoe gaarne hadden we nietwillen schrijven: medeburgers, wij hebben bevonden, dat in onze staddoor het niet bestaan van menschonteerende krotten, waarschijnlijk min-der gevaar voor de Cholera bestaat dan elders; maar helaas! wij zijnovertuigd geworden, dat in Sneek, waar men onlangs nog geld bij han-den vol uitgaf voor de ontvangst der koninginnen, treurige, diep treurigemisstanden bestaan, die ten hemel schreien, ja om wraak roepen.

Wij hebben bevonden dat in onze stad kweekplaatsen voor ziekte-kiemen aanwezig zijn, die zonder blikken of blozen door ons Stadsbe-bestuur worden bestendigd en in de hand gewerkt.

Om onze lezers eenigszins een denkbeeld te geven van de ellende diehier heerscht, willen we ons verder alleen bepalen tot het weergevenvan feiten. Wij weten vooraf echter, dat als wij de schildering het schelstzouden kleuren, wij nog ver beneden de werkelijkheid blijven.

Het eerst brachten wij een bezoek aan een kamertje in de Kruize-broederstraat, bewoond door de 67-jarige weduwe Lichthart met haarniet sterke dochter. Bedoeld kamertje is een van de drie, die 't eigendomzijn van de stad en bijna onmiddellijk staan naast de deftige heerenhui-zinge van den notaris A. Miedema, waarbij die 8 krotjes op treffende

wijze afsteken. De weduwe Lichthart vertelde ons, dat ze bijna niet meerhaar brood kan verdienen, de laatste jaren zwalkt ze vier dagen perweek met zware broodkorven aan 't juk naar de omliggende dorpen;maar die tochten, waardoor ze reeds veel heeft geleden, worden haartegenwoordig te zwaar, doch om te kunnen eten dient zij ze toch zoo-lang mogelijk vol te houden. Haar dochter probeert het wel eens, maarals die een dag is uitgeweest met zulk een zware vracht op de schou-ders, dan is ze des anderen daags ziek. Het oude mensch mag in genoemdhokje, dat ongeveer 5 bij 3 pas groot en waarvan de buitendeur ook dekamerdeur is, gratis wonen en krijgt bovendien van de armvoogdij ...'s weeks 20 heele centen en een roggebrood. Gedurende de wintermaan-den krijgt ze wekelijks nog 20 centen extra, voor den geheelen winter 4ton turven en 't eene jaar een hemd, een rok en een laken en 't anderejaar een hemd en een boezelaar. Bovendien worden haar jaarlijks nog2 paar witte klompen verstrekt.

Het is ellendig, hoe oud en bouwvallig alles in deze woning (?) er uit-ziet: de zolder dreigt elk oogenblik naar beneden te komen en laat dusniet toe, dat men er zich op waagt. 't Is nu reeds 3 jaar geleden, -vertelde de oude stumperd ons - dat ze beleefd aan de »heeren" hadgevraagd, of een gat in het dak, waardoor ze bij regenachtig weder nietdroog konden slapen, gemaakt mocht worden. Men beloofde haar, dat eraan zou worden voldaan en toen de »heeren" circa 6 maanden geledenweer eens kwamen zien, moest de oude vrouw hen er op wijzen, dat hetgat in 't dak, waarvan ze 3 jaar geleden had gesproken, nog nietgemaakt was. Toen ze nu nogmaals beleefd verzocht, werd door eender ,,heeren" beweerd, dat het nog wel zoolang" kon zitten. Metdat »zoolang" bedoelde men zeker: zoolang het oude mensch nogleeft.

Wanneer de armen hier ziek zijn en den dokter noodig hebben, danworden ze op de meest hondsche en onmenschelijke wijze behandeld. Dewed. Lichthart deelde ons mede, hoe zij tijdens hare ziekte, waarvan zijnog maar kort geleden herstelde, door dokter Verver, toen met dearmenpraktijk belast, is behandeld. We kunnen niet alles op papier zetten;wie hieromtrent echter nadere inlichtingen wenscht, vervoege zich aanons bureau of bij de wed. Lichthart voornoemd.

Ons is gebleken, dat die handelwijze waard is, der publieke verachtingte worden prijsgegeven.

Ik verzoek mijne lezers, zich voor te bereiden op een schildering vanellendiger sloppen, want deze van de wed. Lichthart was de beste, diewij hebben bezocht.

Wij zijn geweest in de z. g. Scheidingsteeg, waar zich o. a. de eigen-dommen bevinden van de wed. A. Visser, van de heeren F. Swart,Joh. Rijpkema, A. Jongbloed, Uilke Boelens en N. Zoethout.

In de Scheidingsteeg vindt men hokken, waarin de bewoners niet eensbeschermd zijn tegen regen en wind, de meesten b. v. hebben 's nachts,als 't regent emmers en potten in de bedstede staan, om het water opte vangen. De woningen daar zijn niet grooter dan 3 bij 5 pas, een iszelfs niet eens 3 pas in 't vierkant. De huurprijs dier hokken bedraagt40, 35 en 30 gulden.

Van de Scheidingsteeg gingen wij naar de hier algemeen bekende>Zok" in het Zuidend. Naar het hoogwijze oordeel onzer armvoogdenbiedt de >»Zok" gelegenheid, om 5 gezinnen te herbergen, tegenwoordigwonen er slechts 3 gezinnen. Hoe diep ongelukkig en ellendig de toestandis van hen, die eenmaal zoo diep in onze ordelijke samenleving zija tenonder gegaan en thans in de »Zok" moeten wonen en van de stakkersvan kinderen, die gedoemd zijn daar op te groeien, is met geen woor-

10

den te zeggen. Wij durven het schande noemen van een Stadsbestuur,dat 't aandurft, om in zulk een ellendig krot nog menschen te latenwonen.

De kinderen dier ellendigen hebben niet eens een bos stroo, om'snachts op te rusten. Ouders en kinderen slapen daar naast elkander ineen bak, of op den grond, zonder eenig dek. Met de naderende koudezijn de ongelukkigen niet eens in staat hun akelig verblijf, dat nogminder is dan menig varkenshok, te verwarmen, al hadden ze brandstof,want stookplaatsen ontbreken in de ,,Zok." De deuren b. v. draaien aanoude schoenzolen en kunnen niet eens gesloten worden.

Achterin woont het gezin van Luwe Bijlsma, man, vrouw en 3 kinderen.Bijlsma heeft niet altijd in zoo'n treurige omstandigheid verkeerd. Vroegerwas hij tuinier en vond hier te Sneek geregeld werk. Toen was hij metz'n vrouw in 't bezit van een knappe huisboel, doch heeft door slaptevan werk zich genoodzaakt gezien een en ander langzamerhand te moe-ten verkoopen. Met de toenemende ellende zonk ook het anders fierehoofd op de borst en gaf de man met de vrouw zich over aan het mis-bruik maken van sterken drank. En thans, alles is weg, geen stoel omte zitten, geen bed om op te slapen, zelfs niet eens een bedstede; eengroote bak, voorzien van wat zaagsel dient 's nachts als rustplaats voordeze verdierlijkte ouders en hunne kinderen.

Voorin wonen de gezinnen van K. Zwaagman en Koos Smit. KoosSmit zit thans weer voor eenige maanden in de gevangenis wegensopenbare dronkenschap. De beklagenswaardige vrouw is nu alleen bijgebrek aan 't allernoodigste de zorg voor hare kinderen opgedragen. Zeheeft in haar hokje een afgeschutte ruimte ter breedte van circa 80 cm.,dat de bedstede heet en waarin hare kinderen onder eenige lorren's nachts rusten.

De vrouw zelf slaapt op den grond. Toen ze eenigen tijd geleden dearmvoogden verzocht, om haar bedstede wat te laten vergrooten ofhaareen dito ruimte voor een tweede bedstede af te staan, werd haar zulkseenvoudig geweigerd.

Van de ,,Zok" zijn we gegaan naar de zg. ,oude fabriek."Die ,,oude fabriek" zou, als zij afgebroken werd nog geen 100 gulden

opbrengen en en toch wordter jaarlijks nog 195 gulden huur uit gemaakt.Toen wij de trap opklommen, om de bovenbewoners te bezoeken,

voer ons een rilling door de leden bij de gedachte, dat in dat kerker-hol menschen moesten wonen. De atmosfeer .. ,. maar daarover zwijgik liever.

Alles is daar even oud en vergaan, weer en wind hebben overal vrijspel, geen deuren voor de vertrekjes, ellendig, ellendig! Drinkwater iser in 't geheele huis niet. Aan afvoer van faecaliën is geen denken. Deprivaten, (hier ton of pot) staan gemoedelijk naast den haard. (Drink-water of goed afgesloten privaten vonden wij trouwens bij geen enkelewoning door ons bezocht).

Wat wij in de »oude fabriek" hebben gezien, is even treurig, zoo niettreuriger dan datgene, wat in de »Zok" te aanschouwen viel. Het trofons z66, dat we ons zelven afvroegen of een gemeentebestuur niet gestraftzoude kunnen worden, dat zoo'n toestand in onze dagen nog laat voort-bestaan. Moesten B. en W. .iemand a]s v. d. Werf niet aanzeggen, omzijne woningen zoo te doen maken, dat ze den naam van menschenwo-ningen kunnen dragen en blijven toezien dat 't ook gebeurde? Schandeis 't, dat de thans bestaande wetten zoo'n bestuur niet kunnen treffen.

Het is ons onmogelijk, om bij al de woningen, die door ons bezochtzijn en die wij allen hebben opgeteekend, uitvoerig stil te staan, alleenwillen we nog aanstippen, dat de jeneverhandelaar H. Jongbloed Jz.

11

alhier in de Havenstraat een jeneverpakhuis heeft staan, waarboven enwaarnaast hij 6 gezinnen laat wonen en dat hij van die 6 ellendige krottente zamen nog 225 gulden huur maakt.

In diezelfde straat staat een slop, dat het eigendom heet van D. Fer-werda aan de O. Koemarkt, dat f 50 huur doet.

In de Truffelsteeg hebben de hh. P. Wielinga, Hidde Doevendans, Tjal.ling Huisman, N. Zoethout en H. van der Molen woningen, die alleschandelijk zijn, die klein en bekrompen zijn en toch nog betrekkelijkhooge huren opbrengen.

Toen we in een dier huizen binnentraden vertelde ons een kleinvierjarig meisje, dat moeke niet thuis was, van een vader had ze nieteen flauw begrip, ofschoon ons werd medegedeeld dat 't kind nog wel eenvader had, maar dat die schippersknecht en daarom altijd uit is. Om den hoekvan de deur van 't ellendig vertrek ontdekten we een klein kindje in detafelstoel, dat er zoo afschuwelijk uitzag, dat we ons hoofd onwilleken-rig moesten afwenden. Geheel vervuild zat het daar heen, schijnbaarlevenloos, met geheel rottend hoofdje en handjes.

Te veel om op te noemen hebben wij aangeteekend, het een alslechter dan het andere, slechts het meest in 't oogloopende noemden wijonzen lezers.

Wij kunnen nagaan, dat aan de eigenaren die wij hierboven hebbengenoemd en nog eenigen, door de armvoogdij alhier ongeveer 1600gulden huur wordt betaald, dat is dus 8 procent van een kapitaal van20,000. Voor die som zouden 20 woningen ad. f 1000 kunnen wordengebouwd, gelijk aan die, welke door de vereeniging »Selfhelp" alhier zijngesticht.

Wij hopen, dat onze mededeelingen nut mogen stichten, zoo niet, danzullen we opnieuw aan de groote klok luiden, want . .. we hebben noglang alles wat we weten niet gezegd. Het meest erge komt dan eerst.

Wil ons stadsbestuur nu flink optreden, dan neme het spoedig hetgroote werk ter hand, al de menschonteerende krotten en sloppen teamoveeren omý plaats te maken voor flinke, gezonde woningen en dievooral te voorzien van goed drinkwater, afgesloten privaten en gelegen-heid tot luchtverversching. Daaraan heeft de arme evenveel behoefte alsde meer bevoorrechte.

* *

Werkeloosheid en ellende te Sneek. - Woensdagavond werd te Sneekde door de afd. v. d. Soc.-dem. bond uitgeschreven vergadering van werke-loozen gehouden.

Het café6 »De Dageraad" was overvol. Kamstra, voorzitter der afd. enPoutsma spraken o. a. de opgekomenen toe. Eerstgenoemde stelde vooreen adres te richten aan den gemeenteraad, waarin wordt aangedrongen,werk te verschaffen en waarin tevens wordt gewezen op de verschillendewerkzaamheden, die direct uitgevoerd kunnen worden- Bedoeld adres,onderteekend door vele werkloozen, is Donderdagmorgen den Burgemees-ter ter hand gesteld. Naar raming zijn te Sneek, in de verschillende vak-ken, tezamen ongeveer 3 à 400 werkloozen, die daardoor natuurlijk methunne gezinnen den honger ten prooi zijn. Zal de burgemeester met deleden van den raad overleggen en besluiten de aangewezen werkzaamhe-den te verrichten ? Wij zullen zien. Gebeurt het niet, dan andermaal ver-gaderd en aan de vroede, welvoldane mannen duidelijk getoond, dat dehonger niet met zich laat spotten.

Het lijden der armen werd heden weer eens in persoon door ons waar-genomen. Wij troffen in zeker krot, door de armvoogdij aan menschentot woning verstrekt eene arme vrouw aan, die nog deze maand moet

12

bevallen en die van honger en koude dreigde te bezwijken. Kreunendeen steunende van pijn en honger lag ze daar neer. Geen bed, geen klee-ren, geen eten, geen kachel, niets, totaal niets bezit die stumperd. Enmet dien toestand is ons stadsbestuur bekend, het weet, dat die vrouwdaar zoo vreeselijk lijdt en toch wordt er niets gedaan om het lijden vandat ongelukkige mensch met hare kinderen te verzachten, - - ja tochiets - - - - het mensch ontvangt elke week 30 cent onderstand enéén roggebrood. Wel worden haar eenige zoute turven verstrekt, maar diezijn natuurlijk van geenerlei waarde voor haar, aangezien ze geen kachelheeft en al had ze die wel, dan nog zou ze geen gelegenheid hebben diete plaatsen, want een rookleiding ontbreekt in die menschenwoning van5 bij 3 pas groot.

Ook kwamen wij bij een gezin in huis? waar man, vrouw en 5 kinde-ren moeten leven van - - niets. Het is verschrikkelijk om aan te zienwat die stakkers hun bed noemen. Een houten bak zonder stroo, zon-der dekens, is de plaats waar die ouders met hunne kinderen de nachtenmoeten doorbrengen. Ook dat weet ons Stadsbestuur; het weet dat erzulk een gezin leeft in een harer kamers, en toch laat ze dien ellendi-gen toestand voortbestaan.

Het zou te veel ruimte eischen, om alle ontmoetingen hier weder tebeschrijven, de eene is al even ellendig of nog ellendiger dan de andere.En als morgen die vertrapten werk en verbetering vragen in hun lot,men weet het, dan worden hun soldaten op het lijf gestuurd en ontvangen ze, wanneer ze dan niet heel spoedig de stem des hongers in zichsmoren, een kogel of sabelhouw! 0 Gemeenteraad van Sneek, maak dater verandering komt in uwe ellendige gemeente, bedenk toch, dat hetvolk eenmaal sarrensmoede zich tot u zal wenden en u op gruwelijkewijze rekenschap zal komen vragen voor uwe nalatigheid.

Wij hebben P's persoon hiermede willen schetsen, niet om persoons-vereering aan te kweeken, die wi" de pest voor een gezonde bewegingnoemen, maar alleen om te doen uitkomen, hoe onverdiend, hoeonrechtvaardig de behandeling is, die men hem heeft aangedaan.

Arrestatie en gevangenschap.

Toen P. zich aldus het lot der misdeelden had aangetrokken, stondhij spoedig midden in den modderpoel van ellende, dien de Sneekerburgerij maar kalm laat voortbestaan. Vooral de autoriteiten raak-ten erg op hem gebeten, waartoe zeer zeker 66k meewerkte, dat hijonnoodig wel eens wat te scherp zich over hen uitliet. De verhou-ding tusschen hem en den Comm. van Pol. was voor goed gespan-nen na de nederlaag, die de laatste leed voor de Rechtbank teLeeuwarden, die P. en anderen vrijaprak van ten laste gelegde>Samenscholing" op 18 Sept., toen zij door honderden van dentrein waren gehaald bij hunne terugkomst van de Haagsche meetingwelk feit meer algemeen onder den naam van »de hakpartij bekend is.

Spoedig zou de Commissaris van Politie, een door alle standengehaat man, voor wien niemand een greintje achting heeft, zich opPoutsma kunnen wreken.

13

Er was nl. besloten, den 4en Januari jl. eene openbare vergade-ring van werkeloozen te Sneek te houden. P. had zich vooraf nogeens goed van het lijden der armen verzekerd, door persoonlijk dekrotjes en steegies te bezoeken. Hoewel hij failliet zijnde, het nietkon missen, tastte hij toch menigmaal in den zak, om door eenhoeveelheid cokes of een brood, althans een weinigje het verschrik-kelijk lot der ongelukkigen te verzachten. Zijn hart was boordevolen het deed hem daarom goed, dat op de vergadering beslotenwerd, een adres aan den gemeenteraad te richten, met verzoek omwerk te verschaffen, zich vleiende met de gedachte, dat die heerentoch wel iets zouden doen. Hij sprak den vergaderden daar hoopin op tijdelijke leniging van hun lot, er bijvoegende, dat ze nietmoesten dulden, dat aan slechts enkelen hunner werk werd verstrekt,dat ze allen of niet een werk, d. i. brood moesten hebben. Hijbesprak ook met hen de mogelijkheid dat de gemeenteraad hetadres van de hand wees, en spoorde hen aan dan andermaal tevergaderen, dan den mannen van den raad nog duidelijker te latenblijken, dat de honger niet met zich laat spotten. >Misschien," zeidehij, »zorgt de burgemeester er wel voor, bij een volgende vergade-ring maréchaussées te zijner beschikking te hebben," doch hijraadde hun, op het gezicht daarvan niet direct den moed te latenzakken, daar politie of justitie z. i. geen recht had, gewelddadig tegenhen op te treden, wanneer zij vreedzaam vergaderden, om hunnebelangen te bespreken, er op wijzende, dat, wanneer zulks tochgeschiedde, dan ieder arbeider gerechtigd was zich zelven te verde-digen. Deze vergadering liep, gelijk te verwachten was, kalm af;het opgestelde en door 60 arbeiders onderteekende adres werd desanderen morgens door hem aan den burgemeester gezonden. Tiendagen wachtte men tevergeefs op eene raadsvergadering, waarinbedoeld adres behandeld zoude kunnen worden; 10 dagen, terwijlP. vermoed had, dat de burgemeester, kennis genomen hebbendevan het spoedeischende der zaak, direct eene vergadering zou heb-ben belegd. Gedurende dien tijd bezocht hij af en toe de armestumperds in hunne ellendige sloppen, waarvan hij verslag deed in»De Sneeker Courant," en »De Nieuwe Tijd."

Doordat de ellende steeg en de burgemeester van het adres geennota scheen genomen te hebben of niet te willen nemen, beslotende caféhouder Damsma en hij, nogmaals eene werkeloozen-vergade-ring uit te schrijven. Damsma noodigde een paar sprekers uit enzoo werd dan door hen ten tweedemale eene droeve vergaderingaangekondigd, waarvan. P. op verzoek van Damsma de leiding opzich nam. Uit het belangrijk grooter aantal opgekomenen bleek datde ellende onrustbarend was toegenomen en terwijl P. de vele bleekegezichten, met die uitpuilende oogen, zoowel van mannen als vrou-wen aanschouwde, bloedde zijn hart bij de gedachte, dat bijna aldie aanwezigen, blijkbaar reikhalzend naar eenige verbetering in huntreurig bestaan, daar waren gekomen, omdat op het convocatiebiljethad gestaan, dat er dien avond zou worden gesproken over: » Wer-keloosheid, en de middelen ter voorkoming"; voorzeker voor dielijders een niet onbelangrijk onderwerp. Bij hem had de overtuiging

14

post gevat, dat er weinig kans bestond op leniging in den bitteren nood,nu het adres der werkeloozen door den raad nog niet was behandeld.Hij opende met een kort woord de vergadering en toen hij daartoehet spreekgestoelte beklom, grijnsden de bekende hatelijke oogenvan den Politie-Commissaris hem van achteren uit de zaalaan, alsof ze zeggen wilden: »>>Mannetje, ik ben hier van avondgekomen om op te letten en ...... vooral op jou." P. gafStienstra het woord, daarna aan W. Giezen, die onder het spre-ken van Stienstra in het bezit was gekomen van het dien avondverschenen Sneeker Advertentieblad, waaruit bleek, dat over driedagen, 's middags half twee, het bekende adres in den gemeenteraadzou worden behandeld. Giezen deelde dit aan de vergadering medeen toen hij uitgesproken had, meende P. de werkelooze arbeiderser op te moeten wijzen, dat het noodig was, om des Maandags allennaar de publieke tribune der raadszitting te gaan, om zelf te hoorenwat er van het adres gezegd zoude worden. Hij ried hun daarbijaan, zich daar vooral kalm te houden, wilden ze niet op last desvoorzitters worden verwijderd. Hierna verkreeg Stienstra nog eenoogenblik het woord, waarna aan P. werd verzocht, de vergaderingte sluiten. Toen hij hiertoe ging opstaan en de menigte overzag,kwam de gedachte bij hem op, dat, wanneer er nu al eens werkwerd verschaft, het dan misschien iets zoude zijn als op vele plaat-sen elders, waar de arbeiders door den honger gedreven, gedwongenwerden, diep vernederenden arbeid te aanvaarden tegen een loon,dat men bijna niet, dan bevende van woede, een dagloon kan noemen.Door die gedachte kwam hij er toe, in zijne heilige verontwaardi-ging den arbeiders toe te roepen : >Mannen, mocht men u nu eenswerk willen geven, doch bestaande in keien kloppen aan den open-baren weg bij een koude als tegenwoordig, tegen 40 cent per dag,arbeiders! aanvaardt dan dien diep vernederenden, menschonteeren-den arbeid niet, maar gooit ze dan LIEVER met die keien de hersensin! Doe het niet !" - Hierna gingen de vergaderden kalm, enkeleneen lied zingende, huiswaarts.

Toen P. zich met den president der afd. Sneek van den Soc.-dem.Bond en een zijner knechts naar huis begaf, waren zij nauwelijkseenige passen ver, toen hun een agent van politie op zij kwam, diezeide, Poutsma te zoeken, want de Commissaris van Politie wenschteP. op zijn bureau te spreken. P. antwoordde, te zullen komen, dochtengevolge het gevorderde uur, - 't was inmiddels reeds 11 uurgeworden, - en in aanmerking genomen de slechte verstandhouding,die tusschen den Comm. en hem bestond, besloot hij thuis te blijven.Den volgenden morgen kreeg P. al vroeg weder een politie-agentaan huis met de boodschap: »dat hij direct op het commissariaatvan politie moest komen, daar de Commissaris hem wilde spreken."P. gaf dien dienaar te kennen, dat wanneer de Comm. hem wenschtete spreken, hij hem dan thuis kon vinden, maar dat hij geen lusten bovendien geen tijd had, om bij den Comm. te komen. Hoesteeg nu eindelijk P.'s verbazing, toen hij te ongeveer 12 uur vaneen der gezellen aan zijne drukkerij de mededeeling kreeg: dat »>hijer maar niet uit moest komen, want dat zijn heele huis en drukkerij

15

omsingeld was door politie, omdat ze hem moesten arresteeren,zoodra hij zich vertoonde." Hij dacht direct aan eene intrigue vanden Comm. en was er derhalve op bedacht, zich niet naar buitente begeven.

Gedurende den geheelen dag bleef de politie bij zijn huis op post,hetwelk natuurlijk veel opzien baarde, zoodat het niet lang duurde,of een groote menigte had zich voor het huis verzameld. Niemandbegreep er iets van, vele goede vrienden kwamen P. bezoeken envroegen, wat er toch aan de hand was, waarop hij natuurlijk hetantwoord moest schuldig blijven. Damsma besloot daarop naar denComm. te gaan, om te vernemen waarop zich dat politievertoongrondde, doch die keerde al bijna even wijs terug als hij gekomenwas; de Comm. had nl. gezegd, dat P. geen recht had, om zoo tegenhem op te treden als hij deed, daar hij dat niet aan hem had ver-diend ! en dat P. eenvoudig maar even bij hem op het bureau be-hoefde te komen, dan was de zaak in orde. Ook wilde hij hem welop het bureau van zijnen schoonvader spreken, - deze is cipierin de strafgevangenis te Sneek. -

P. bleef natuurlijk in huis en Damsma ging intusschen naar denburgemeester, om opheldering. De burgemeester deelde dan mede,dat er een bevel »van hooger hand" was, om P. te arresteeren, dathij er niets aan konde doen, en vond, dat het P.'s eigen schuld was,daar hij een »leven op zijn duimpjes" zou kunnen hebben, als hijzich maar niet met de propaganda voor het Socialisme bemoeide.

Toen Damsma, reeds begaan met het lot, dat P. nu waarschijnlijkte wachten stond, het resultaat van zijn bezoek bij den burgemees-ter kwam mededeelen, maakte P.'s vrouw zich reeds zeer beangst overhem. Hij zelf bleef evenwel kalm, overtuigd, dat hier een valschspel gespeeld werd en zich van geen kwaad bewust.

Des anderen morgens zag hij nog altijd de politie op haar posten begaf hij zich aan zijn zondagsmorgens-bezigheden. Een paarmalen ging hij naar zijn binnenplaats, waar hij met de politie-agen-ten, die ter zijde van zijn huis liepen, kon spreken. Het was koudweer; 't sneeuwde nu en dan en de agenten klaagden hem dan ookhunnen nood: het schilderen vonden ze op Zondag vervelend enbovendien verklaarden ze, het bitter koud te hebben. Hij bood hunover de schutting, die den publieken weg van zijn erf scheidde, eensigaar aan, die met graagte werd aangenomen en toen eindelijk ongeveer half 6één zijn vrouw de koffie gereed had, vroeg hij de agenten,met wie hij werkelijk medelijden had, of ze eene kop warme koffiewenschten. Op hun toestemmend antwoord haastte hij zich, dit inorde te maken en toen hij hun een kop over de schutting wilde aan-reiken, vroegen ze, of ze het niet even op de binnenplaats mochtenopdrinken, daar ze anders bevreesd waren, dat de Comm. het zouzien. Hij kon daar niets tegen hebben en opende de plaatsdeuren... op hetzelfde oogenblik zag hij zich op verraderlijke wijze aan-gegrepen en werd hem door den inmiddels toegeschoten Comm. toe-gesnauwd: >»Zie zoo, nu hebben we jou, ha! ha! op last van denOff. van Just. moet ik jou arresteeren." - Een onbeschrijflijktooneel van verwarring volgde; z'n vrouw, die van hare eerste be-

16

valling pas weer op de been was, met hare moeder hingen hem aande kleeren, hevig gillende en schreiende en de »dienaren der orde"smeekende, om toch niet zoo wreed te zijn, in elk geval toe te staan,dat hij zich voorzag van schoeisel en hoofddeksel. Maar al dat smee-ken baatte niets, de Comm. riep zijne werktuigen toe: »Neen, neen,vooruit met hem, hij heeft mij lang genoeg gepest," en voort ginghet, op kousen langs de vuile, besneeuwde straat, zonder hoofddekselenz. en vastgehouden door een 6 a 7 tal politieagenten, die hem afen toe hunne knuisten goed lieten gevoelen, alsof hij een moorde-naar of brandstichter ware. - Omstuwd door eene menigte nieuws-gierigen, kwam hij eindelijk aan het politiebureau en, eenmaal binnen,vond de Comm. er blijkbaar behagen in, hem nog eens, en wellachende, te vertellen, dat hij op last van den Off. v. Just. han-delde en op zijn vraag »waarom hij toch eigenlijk was gearresteerd,"kreeg hij ten antwoord: »Ja, dat zal je te Leeuwarden wel hooren."P. wist dus nog niet, waarom hij gearresteerd werd en daar hij zichgeen misdrijf bewust was, werd de hoop bij hem levendig, spoedigweer vrij te zullen zijn.

Onder geleide van 2 rijksveldwachters werd hij te 1.25 uur naarLeeuwarden getransporteerd. Aan het station te Sneek waren velenzijner vrienden en kennissen en tevens vele nieuwsgierigen aanwezig.De eersten gaven hem bij het instappen in den waggon de hand enkonden een uiting van droefheid, sommige van machtelooze woedeniet onderdrukken.

In den trein werd hem door een der rijksveldwachters een geladenrevolver voorgehouden met de bijvoeging, dat, wanneer hij somstrachtte te ontvluchten, een schot daaruit zijn lot zoude zijn.'l'e Leeuwarden aangekomen, werd hij gebracht op het Paleis vanJustitie, doch daar het Zondag was, scheen de Rechter-Commissarishem niet direct te willen verhooren, zoodat den rijksveldwachterseindelijk gelast werd om »den arrestant" maar »over te brengen."Dat »overbrengen" beteekende: naar het Huis van Bewaring, waarzij weldra aankwamen. Door een zijner geleiders werd de bel over-gehaald, waarna een gevangenbewaarder de deur opende en henbinnenliet. P. meende den bewaarder te kennen en zeide daarom:»H6, u heb ik meer gezien," maar de man antwoordde, »Zoo, nu,wij zullen hier wel kennis maken, ga maar door."

Daar bevond hij zich dus in de gevangenis, bestemd om gemeeneboosdoeners, gevaarlijke individuen voor de samenleving, af te zon-deren, omringd door koude, hartelooze bewaarders. Hoe dikwijls hadhij zich niet vol medelijden afgewend van de deuren der cellen inde gevangenis te Sneek, als zijn schoonvader hem een enkele maalde gelegenheid bood, het gesticht te bezien, waar hij dan op dekaartjes, die aan elke celdeur hingen, las:

»Duur der straf: 6 maanden," b.v. en Begaan misdrif: ja, watniet al! En in een dergelijk gesticht beyond hij zich thans, geweld-dadig ontrukt aan zijne lieve vrouw, pasgeboren kindje en affaire.Wat zou er verder van hem worden ? Wanneer zou hij hen, die hemzoo lief zijn, wederzien ? Terwijl die gedachten zijn hoofd doorvlogen,werd op het bureau van den directeur van het gesticht zijn naam,

17

ouderdom, signalement enz. in de verschillende registers opgeschrevenen moest hij eindelijk zijne verklaringen dienaangaande afgelegd,met handteekening bekrachtigen. - Zijne geleiders konden zichthans verwijderen.O ! hoe gaarne ware hij niet mee teruggegaan, maar neen, inplaats

daarvan, werd hem door den bewaarder geboden, hem te volgen.Eenige zware sloten knersten, deuren piepten op hunne hengsels enhij bevond zich binnen in het gesticht. Het eerste wat er nu methem moest gebeuren, was: gereinigd worden, van kleeren verwisselen,enz.; eenige voorwerpen, die hij bij zich droeg, werden hem navooraf aan de nieuwsgierige blikken der bewaarders onderworpen tezijn, afgenomen. Het binnenkomen van »arrestanten" op Zondagscheen iets ongewoons te zijn, de badcel moest althans in orde wor-den gemaakt, enz. Dit duurde ongeveer een half uur en gedurendedien tijd werd P. in een kil, koud celletje, van ongeveer 21/2 pasin 't vierkant, opgesloten. Wat al gedachten doorkruisten zijn brein!Volstrekt niet zich ongerust gevoelende, vond hij het toch zeervreemd, dat dit alles met hem kon en mocht gebeuren, zondervooraf gehoord te zijn.

Bij vleide zich echter met de hoop, dat zoodra hij aan een ver-hoor werd onderworpen, hij bepaald wel vrijgelaten zou worden;hij kon zich niet voorstellen, voortaan een gevangen man te zullenzijn. Koud en met een ledige maag, werd hij uit zijne overdenkingenopgeschrikt door den bewaarder, die hem aanzei, dat 't bad gereedwas en hij zich dus daarheen moest begeven. Hij ontkleedde zich,zijn kleeren werden met argusoogen doorzocht, of er ook iets ver-dachts in was en hem werden onderkleederen van het gesticht ge-geven, waarmede hij verplicht werd zijn eigene te verwisselen. Opzijn beleefd verzoek, om zijn eigen kleeren te mogen aanhouden,ten minste zijn flanellen onderhemd, werd afwijzend beschikt. Metwelk een weerzin en walging trok hij niet dat vuile, koffiekleurigegesticht-hemd over zijne leden ; hoe gruwde hij niet op het zien vandie met tallooze stoppen voorziene witte sokken; maar ook datging voorbij en hij was weldra weder »gekleed".... in het ruwegevangenispak! - Een cel was er niet meer voor hem dispo-nibel, »alles zat vol", zeide de bewaarder tot den directeur, »waarzullen wij hem laten ?" »Breng hem maar op 14" was het antwoord.

Wat hier met 14 bedoeld werd bleek een zaal te zijn voor hen,die gemeenschappelijk gevangen zitten en die op dat oogenblik geenebewoners had. Toen de zware ijzeren deur achter P. dicht viel, bleefhij op en neer loopen, overdenkende de gebeurtenissen der jongstedagen. Daarop belde hij, waarop een bewaarder verscheen, aan wienhij vroeg, of het niet mogelijk was een brief te schrijven; ook zeidehij, dat hij honger had en iets te eten wenschte. Na eenigen tijdwerd hem een velletje papier, pen en inkt gebracht; doch met heteten moest hij wachten tot 's avonds 7 uur, dan was het »opscheppenvan brood en koffie". Aan zijne vrouw schreef hij eenige woordenvan troost enz. en deelde haar tevens mede, dat hij goed en welin de gevangenis zat, maar waarvoor? dat wist hij nog niet.

Inmiddels was het half zeven geworden, de deur zijner cel knarste2

18

op hare hengsels en de stem eens bewaarders, die hij nog nietgehoord had, riep: »Kom er eens effen uit, d'r is bezoek voor je".P. ging met den man mede en werd in het »spreekvertrek" gebracht.Een klein smal gangetje, door zware ijzeren traliën afgescheidenvan een dergelijk gangetje, waarin een bewaarder plaats nam endaarnaast nog een portaaltje, waar hij achter het zware ijzeren tralie-en vlechtwerk een gestalte ontwaarde, waarin hij weldra zijn mees-terknecht herkende. Naast dezen nam ook een bewaarder plaats.Het was P., terwijl hij daar achter dat traliewerk sprak met zijn'bediende, alsof hij een gevangen wild dier of wel een woedendekrankzinnige moest voorstellen. Hij zag het zijn knecht aan, dathet dezen hard viel, hem op die wijze te ontmoeten en toch. . . erwas niets aan te doen. Toen zij een kwartier uurs tegenover elkan-der hadden gestaan, was »de tijd om" en moest het >bezoek" opstap-pen; P. werd weer naar zijn alles behalve benijdenswaardig verblijfgebracht. Een kwartier daarna, ging de bel in het gesticht, tenteeken, dat het tijd was tot het verstrekken van brood en koffie.

Half hongerig en tevens 'nieuwsgierig, om met eigen oogen degevangeniskost eens te zien, verbeidde hij met ongeduld het oogen-blik, dat hem zijn portie zou worden uitgereikt. Een halve liter»koffie" en een stuk grof roggenbrood, ter dikte van ongeveer drievingers, werd hem in handen gegeven en zoo kon hij dus zijnenhonger stillen. Terwijl hij zich het roggenbrood liet smaken, gingde celdeur open en weder klonk het: »kom er 's effen uit; je motvoor de instruksje." Eindelijk dus! De rechter van instructie lashem de aanklacht voor en nu bleek dan, dat hij gevangen genomenwas, beschuldigd of verdacht, van arbeiders te hebben opgeruid toteen strafbaar feit. Thans wist hij dus wat zijne misdaad was, waaromhij zich in de gevangenis bevond. Hij moest er om lachen! Denavond bracht hij verder door met neuriën, op en neer loopen enz.wat hem echter al spoedig begon te vervelen, doch daar werd hemweder eenige afwisseling bereid: het was bijna 9 uur geworden;door een bewaarder werd het ijzeren hek, dat den toegang tot deslaapvertrekken afsloot, geopend en P. werd in z'n alcoof gebracht.Dat »alcoof" was een enge ruimte, geheel door ijzer hekwerk om-geven, waarin een krib stond, voorzien van stroomatras en een paarellendige, vuile dekens. De oude bewaarder wenschte hem »wel terusten," en weinig tijds daarna lag P. onder de »wol." Het slapen wildeniet en juist dreigde hij in zijne verveling zich eenigszins ongelukkigte gevoelen, toen dat gevoel opééns plaats maakte voor een aandoe-ning van onuitsprekelijk geluk. Hij hoorde nl. in de kazerne detaptoe blazen en de gedachte, dat deze niet hem gold, dat hij nietmeer in dienst was, stemde hem werkelijk vroolijk. Sedert dien tijd, zoodikwijls de signalen der militairen tot hem doordrongen in denkerker, maakte datzelfde gevoel zich van hem meester. Liever geran-gene, dan soldaat! !

Toen hij 2 dagen op de zaal had doorgebracht, werd hij over-geplaatst naar cel 7, die inmiddels ledig was geworden. Daar indie cel was het koud en somber, veel meer nog dan op de gemeen-achappelijke zaal. Hij had niets te doen; een boek was hem wel

19

ter hand gesteld, doch zonder dat, zag hij beter kans den tijd tedooden, dan door het te lezen. Hij begon met den bijbel eens in tezien en werkelijk daarin vond hij veel, dat hem boeide. Terwijl hijhiermede bezig was, ging een klep, in de deur aanwezig, open enwerd hem een brief overgereikt. Hoe gelukkig: een brief, een briefvan zijn vriend Troelstra, die zijn medestrijder niet vergat, maartoonde, met z'n gedachten bij hem te zijn. Des anderen daags ontvinghij een diepbedroefd schrijven van zijne vrouw en den avond vandien dag werd hem het bezoek van zijn vriend Bleckmann aange-kondigd, wien hij zijn nood klaagde, in het bijzijn van den bewaarder,dat hij het zoo koud had en zoo gaarne zijne wollen onderkleedingzou willen aanhebben. Dit had ten gevolge dat hem zijne eigenekleeding werd teruggegeven, mits hij kon verzekeren, dat zijne be-trekkingen voor verschooning zouden zorg dragen. Ook zijn eigenbovenkleeren had hij nu aan.

Toen hij den volgenden morgen naar zijn loopcel liep, om teluchten, zag hij vô6r zich uit een ongelukkig mensch met knolvoeten.Op zijn vraag aan den bewaarder, wat toch die ongelukkige stum-perd misdreven had, kreeg hij ten antwoord: »0, die heeft 14 dagen.wegens nadollen." Bedenk lezer, een arme ongelukkige, niet in staatzijn brood te verdienen, leest in den herfst de velden na, of ermisschien ook nog een enkele aardappel in den grond is achterge-bleven, om daarmede zijnen honger te kunnen stillen. Zulk eenbeklagenswaardige stakker wordt in deze onze tegenwoordige veelgeprezen samenleving gestraft met 14 dagen gevangenisstraf... .waarom heeft die man ook honger1

Toen P. later in zijn loopcel van verdriet een liedje neuriede,verscheen terstond een bewaarder zeggende: »zeg 's even, hier nietzingen, hoor!"

Eindelijk was bijna een week verstreken, toen P. op zekeren tijd,weder voor den instructie-rechter werd geroepen. Allerlei gedachtenvlogen hem door het brein: zouden ze hem nu, misschien geenetermen kunnende vinden hem langer gevangen te houden, vrij wil-len laten? Maar o wee, wat bedroog hij zich; inplaats van vrij tekomen, moest hij worden gehoord wegens verschillende processen-verbaal, allen wegens »opruiing." Nu begreep hij, dat het er om tedoen was, hem er in te laten loopen. Waarom toch was hij daarom-trent niet eerder in verhoor genomen ? De vergaderingen waarvande verbalen dagteekenden, hadden alle het vorige jaar plaats gehaden die, waarvoor hij in hechtenis genomen was, medio Januari '93.Waarom dat alles voor hem zorgvuldig verzwegen te houden? Hadmen hem niet terstond van het eerste proces-verbaal kennismoeten geven, opdat hij zich daarna van de uitdrukkingen die aan-stoot hadden gegeven, had kunnen onthouden?! Hij kon nu niet degedachte van zich afzetten: dat men hem van de processen-verbaalhad onwetend gelaten, om hem een strik te spannen, hem voorlangen tijd in de vingers te krijgent

20

Dagvaarding.

In de dagvaarding wordt beschuldigd: Hessel Jacobs Poutsmscoud 27 jaren, uitgever, geboren te Terwispel, laatst wonende te Sneek,thans gedetineerd, ter zake dat hij in de hierna genoemde openbarevergaderingen van werkloozen en arbeiders, ten aanhoore van deaanwezigen en dezen op die wijze opruiende tot een strafbaar feit,heeft gezegd :

lo Op 26 December 1892 te Dokkum in het koffiehuis vanDouwe Jongsma, zijne partijgenooten opwekkende om in den aan-gevangen strijd tegen het kapitaal te volharden en er over spre-kende dat zij bij het maken van propaganda voor de goede zaak,konden komen te staan tegenover een maréchauss6e te paard diehen met zijn sabel bedreigde, de volgende woorden: »ja, nu zou ikwel willen zeggen, »wapen u daartegen met een revolver', maar datmag ik niet."

20 Op 28 December 1892 te Franeker in het Volksgebouw >Wal-halla" het volgende: »Te Chicago stierven drie socialistische helden,een hunner riep bij zijne terechtstelling: >het arme volk heeft geengeld om revolvers te koopen, maar een dynamietpatroon heeft veelgrooter uitwerking, en kost maar zes cent." Ook u, arbeiders, zouik nu toeroepen: voorziet u van revolvers en dynamiet, waarvaaons de samenstelling bekend is, maar dat mag ik niet doen. Wan-neer gij aan de overheid werk vraagt geeft men u soldaten en maré-chaussées met bajonetten, maar als men u de bajonet op de borst zeten gij verzet u daartegen, dan pleegt gij geen verzet: dan doet gijniets dan u zelven verdedigen, hetgeen bij de wet geoorloofd is."

30. Op 3 Januari 1894 te Sneek in het koffiehuis van WiebrenDamsnma het volgende:

»Een volgende vergadering zal wel niet zijn als deze en dan zalmen terstond huzaren, infanterie of maréchaussée zenden, maar alsdat gebeurt en als er dan een maréchaussée of rijksveldwachter opje toekomt met de sabel, dan mag ieder arbeider zich zelf verdedi-gen »ik zou zeggen met een revolver," als ik dit zeggen mocht, maarnu begrijpen jelui me wel."

4o. Op 13 Januari 1893 te Sneek in het koffiehuis van WiebrenDamsma het volgende:

»>Nu maandag allen naar den Gemeenteraad. Kom om half tweebij mij aan huis, dan trekken wij gezamenlijk er heen, en mochtenze je dan werk willen verschaffen, doch bestaande in dat mensch-onteerende steenkloppen tegen veertig cents per dag, neem dan dekeien en sla de heeren er mee de hersens in; doe dat!'

De terechtzitting.

Den 14 Jan. was P. gearresteerd; den 15 Februari diende zijnezaak voor de rechtbank. Ziehier het verslag, uit dat van Bleckmannin De Nieuwe Tijd en dat van de Nieuwe Rott. Ct. samengesteld enwaar 't noodig was, aangevuld.

21

O p r u i in g! Poutsma staat terecht wegens opruiing. En ik dacht:aan hen, die Poutsma noemde in zijn beruchte opruiingsrede: aanJezus, Socrates, Giordano Bruno, Marat, de helden van Chicago, diealles lieten voor hun eenig, heerlijk doel. En aan de Geuzen tegenSpanje. En ik hoorde de Marseillaise: »Allons enfants de la patrie,toen zich bewoog de opgepropte menigte, luisterende ademloos in't achterste deel der groote witte zaal, naar wat ze zag gebeuren.

Daar zitten de rechters, het Openbaar Ministerie, op eene ver-hooging, inquisitoriaal. Het koude, strenge recht.

Ter onderzoeking of hij schuldig is aan het ten laste gelegde. Ditten laste gelegde: »Opruiing tot het plegen van openlijk geweld ofverzet," is strafbaar. Dat staat in het boek van de strafwet. Hij diedlaartegen zondigt, verdient gevangenisstraf. Zoo onderzocht weleerde raad van beroerte, toen Alva na den beeldenstorm in ons landjemet 17000 Spanjaarden was gekomen, of de verdachte een Geuswas en zwoer hij niet bij Maria de heilige, dan moest het monsterhangen! Die raad kon zich niet denken, hoe een ketter toch daartoekwam: dat was immers tegen alle orde, tegen alles wat eerbied-waardig was, tegen het over allen heerschende opperwezen in: dewereld werd omgekeerd! De tegenwoordige Maria, dat is de wet, deopenbare macht, 't openbaar gezag, waarin deze rechters gelooven,dat zij verdedigen met gevangenisstraf.

Waar nu in de wereld 2 klassen, die van bezitters en die derniet-bezitters, zijn; waar de bezitters met gewapende macht, genaamdde openbare macht, heerschen over de niet-bezitters, en deze doorhonger en gebrek onder de heerschappij der bezitters zich niet lan-ger stil kunnen houden, zoodat verstoord wordt de openbare orde,botsingen ontstaan met de openbare macht en vonnissen geveld doorden wettelijken rechter, waar blijft dan 't verschil tusschen de 17000Spanjaarden met den Raad en de Geuzen, met de tegenwoordigeNederlandsche arbeiders en de klasse der bezitters, de overheid,heerschende over hen ? De Spanjaarden konden zich 't goed rechtder Geuzen niet begrijpen: deze klasse begrijpt evenmin hoe iemandzich aan de Wet (haar wet) vergrijpen kan.

In de laagte voor de rechters, aan den eenen kant op het houtenbankje Poutsma, bleek geworden en naast hem de hellebardier, diehem geboeid heeft binnengebracht. Achter hem, staande lang enbleek in de zwarte toga achter den lessenaar, zijn verdediger Troelstra.

Als straks de getuigen opkomen, zult ge hem telkens die plaatszien verlaten, zich posteerende voor den bekl., achter en ter zijdevan de getuigen, met wisselende gelaatstrekken en snelle blikkenhunne woorden volgende en noteerende, hun vragen stellende ofaanmerkingen makende, al naarmate het te pas komt.

Nu begint het getuigenverhoor

De inspecteur van politie D. Beunder te Dokkum verklaart, dater den 26 December 11. in het koffiehuis van D. Jongsma eeneopenbare vergadering gehouden werd, welke uitging van den Bond voor

22

algemeen kies- en stemrecht, bezocht door een gemengd publiek enwaar beklaagde als spreker optrad. Hij wekte zijne partijgenootenop, in den strijd tegen het kapitaal te volharden, en er over spre-kende dat zij bij het maken van propaganda of bij propaganda-toch-ten konden komen te staan tegenover een maréchaussée te paarddie hen met zijne sabel bedreigde, zeide hij: »ja, nu zou ik wel wil-len zeggen: wapen u daartegen met een revolver, maar dat mag ikniet". Get. heeft die woorden niet terstond opgeteekend.

De toestand te Dokkum was gespannen, den volgenden dag washet opstootje bij het werkhuis, het volk wierp ons die uitdrukkingenvoor de voeten. Getuige kreeg van die rede van beklaagde denindruk, dat de lui opgehitst werden, dat de heilstaat als het warezoo maar te krijgen was. Den volgenden dag heeft een arbeider,naar get. van een politie.agent heeft gehoord, eene poging gedaanom revolvers te koopen, maar de winkelier weigerde. De lieden dieden volgenden dag bij het werkhuis deelnamen aan de beweging,waren ook in die vergadering. V66r die vergadering werd er omwerk gevraagd, na de vergadering werd het geëischt.

De getuige P. 1. Minnema heeft die vergadering ook bijgewoond,waar eerst Woudstra sprak; toen was het publiek, meest uit denwerkenden stand, kalm. Beklaagde heeft daarna gesproken over hetmaken van propaganda voor de goede zaak en zei: als je bij eenpropagandatocht voor een maréchaussée komt te staan die met zijnsabel dreigt, dan zou ik zeggen: »wapen je met een revolver! -maar dat mag ik niet."

Getuige dacht dadelijk: dat is gevaarlijk om die woorden te ge-bruiken, en ging even daarna weg. Beklaagde was in zijn betoognog al heftig. Het grootste gedeelte zijner rede heeft hij gelezen,maar dan sprak hij ook weer voor de vuist.

De Verdediger doet dezen getuige een paar vragen in verband methet aan de geïncrimineerde woorden voorafgegane in de rede; maargetuige had dan toch iets anders gehoord, waarom de verdedigerhet volgende uit die rede aanhaalt:

»>Wij moeten er naar streven, de bourgeoisie niet met gelijke muntte betalen, wanneer haar eenmaal de macht is ontnomen en diemacht in de handen der arbeiderspartij is overgegaan. Wij moeten,waar wij kunnen, ons laten leiden door het groote woord van Jezus:>»wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook aan een ander niet."Wij willen door de thans regeerende machten niet behandeld worden ge-lijk wij worden behandeld; behandelen wij die lieden, wanneer de machtaan ons is, met meer menschelijkheid, met meer gevoel van liefde,opdat die lieden zich over zich zelven tegenover ons moeten schamen.

»Wij kunnen de macht in handen krijgen, wanneer wij maar goedonze kracht bewust worden, wanneer we goed georganiseerd onzezoo lang onthouden rechten komen terugnemen. Kant zich de heer-schende klasse evenwel bij onze vreedzame betoogingen met geweldtegen ons, dan zeg ik u, is ook elke daad gewettigd, mits die geschiedeuit zelfbehoud. Ziet ge b. v. een mar6chauss6e op u afkomen, diemet zijn zwaard u denkt te verpletteren, dan is het afweren of voor-komen dier daad geoorloofd."

23

De getuige herinnerde zich dit verband niet, waarom de verdedigertracht zijn geheugen op te scherpen, door te herinneren o. a. dat be-klaagde gesproken heeft over Jezus, die gekruisigd werd, overSocrates die vergiftigd werd,, over Giordano Bruno die verbrandwerd, over Marat die doorstoken werd, en toen op de martelarenvan Chicago wees, daarbij eenige woorden aanhalende van den21jarigen Ling, die voor den rechter verklaarde: »Zeker, ik hebhet geweld gepredikt. Daar waar gij ons aanvalt met achterladers,zullen wij u antwoorden met dynamiet. De arbeiders zijn te arm omzich de moderne moordtuigen te kunnen aanschaffen, doch ik zalhen leeren dat een dynamietpatroon slechts 6 cents kost.... Gijlacht.... Ge denkt: wij zullen zorgen, dat gij geen bommen meerkunt maken. Zeker, daarvan ben ik overtuigd. Ik weet dat ik mijbevind in de klauwen van een roofdier dat, z'n prooi niet zoogemakkelijk zal loslaten. Maar tevens ben ik overtuigd, dat hetvolk mijne woorden gehoord heeft en eenmaal zal toepassen, wat ikheb aangeraden."

De getuige herinnert zich dat verband nog niet.Verdediger: Het schijnt, dat deze get. een slecht geheugen heeft.

Wat bezwarend is voor den bekl., weet hij nog precies, maar vanhet andere weet hij niets meer.

De rijksveearts B. J. C. Iubenet herinnert zich bepaald dat degeïncrimineerde woorden door beklaagde gebezigd zijn, omdat zehem zoo frappeerden. Den volgenden dag was het te Dokkum nietrustig, vroeger wel. Het heeft bepaald zeer veel kwaad gedaan. Be-klaagde telde Jezus niet zooveel als de lui die te Chicago zijn terdood gebracht. Hij heeft ook gesproken van een dynamietpatroonvoor 6 cent, maar getuige heeft alles niet zoo fijn gehoord. Zijnindruk was, dat het doel bestond, ontevredenheid te zaaien, en hij be-schouwde beklaagde als een dweper. De rede werd voornamelijk voorde vuist uitgesproken, nu en dan zag beklaagde zijne papieren in.De bewuste woorden zijn door hem gesproken zonder blikken in zijnboekje of zijne aanteekeningen.

Van den inhoud der rede herinnert get. zich overigens niets meer.Verdediger: Dus ook deze man weet er niets van.De getuige A. O. Woudstra, hoofd der school te Akkerwoudster-

broek, heeft in die vergadering v66r beklaagde gesproken, die sprakover: >»wachter, wat is er van nacht ?" Getuige heeft niet, zooalshij anders wel doet, er verslag van aangeteekend, maar beklaagdesprak over het propaganda maken voor de goede zaak. Eerst sprakdeze over eene vreedzame betooging en kwam er toen langzamerhandtoe, als het gebeurde dat men daarbij tegenover een maréchausséestond die met de sabel dreigde, dan zou hij zeggen, »maar dat mochthij niet...." »wapen je met revolvers." Hij heeft niet gezegd: »Wapenje daartegen," enz., zooals in de dagvaarding staat.

De Verdediger leest nu ook het bovenaangehaalde uit de rede vooren getuige herinnert zich zeker, dat er z66 gesproken is.

De getuige J. Schregardus herinnert zich dat Woudstra over school-spullen sprak, maar weet niet meer waarover beklaagde het had.Nu Zondag voor 8 dagen kwam de president van A. K. en S. R.

24

hen achterop en vroeg, of hij zich herinnerde, wat bekl. gezegd hadover revolvers. Hij zei: »ik mag het niet, maar als ik mocht, danzou ik zeggen : wapen je met revolvers." Het kwam te pas, toenhij sprak over maréchaussées en huzaren, toen sprak hij die woordentot ons, maar getuige herinnert zich niet, waar die woorden op sloegen.

De getuige K. v. Rijs verklaarde, dat Woudstra sprak over hetkiesrecht-ontwerp-Tak, en beklaagde over : wachter wat is er vanden nacht ? ' Hij heeft gesproken: als wij propaganda maakten voorde goede zaak en kwamen te staan tegenover maréchaussées die onzevreedzame betoogingen stoorden, dan zou hij zeggen de reeds bekendewoorden. Hij las in hoofdzaak en sprak niet voor de vuist.

De inspecteur van politie G. J. v. Bilevelt, te Franeker, verklaartdat er den 28 December eene vergadering is gehouden in het gebouwWalhalla, naar aanleiding van de ongeregeldheden, welke op dienvoormiddag hadden plaats gehad. Eenige bekende socialisten dedenmoeite een spreker te krijgen ten einde de boel warm te houden.De heer Troelstra van Leeuwarden zou spreken, maar was doortreurige omstandigheden verhinderd en toen is beklaagde opgetreden.De gemoederen waren rumoerig, na de vergadering is eene grootemenigte door de stad getrokken, socialistische liederen zingende, zoo.dat de burgemeester genoodzaakt geweest is, de soldaten en huzarente requireeren om de samenscholingen uiteen te drijven. Getuige stondmet de politie aan het eene einde der zaal, achterin, om niet in demaling genomen te worden, en kon niet alles hooren, anders was erveel meer geverbaliseerd; maar telkens werd er geapplaudiseerd nahet refrein : »dat zou ik wel zeggen, maar mag ik niet zeggen".

De geïncrimineerde woorden zijn door beklaagde gebezigd, getuigeheeft ze niet direct opgeschreven maar ze dadelijk op het bureauaan den burgemeester meegedeeld, en toen zei Flierman: ja, zoo ishet. Daarop zei nog de agent Swart: dan begrijp ik, dat eene vrouwbij den bakker Hoekstra zei: »als de huzaren komen, dan laten wijze in de lucht vliegen." De houding te Franeker was tartend, de ver-gadering verloor alle kalmte uit het oog. Het gaat er tegenwoordigvreeselijk toe in die vergaderingen : men kan ze soms op een half uurafstand hooren zingen.

Den Verdediger komt het voor, dat getuige zenuwachtig en over-dreven is. Hoe kan hij verklaren, dat aan spreker geschreven is omover te komen om den boel warm te houden ? Hoe weet hij dit?

Getuige gelooft, dat bekl. dit heeft gezegd.De Verdediger: Ik verklaar het voor een leugen, dat bekl. zooals

deze get. heeft geverbaliseerd, 't gebruik van dynamiet zou hebbenaangeraden. Het is blijkbaar, dat deze getuige door grooten socia-listenhaat wordt gedreven, om de Rechtbank tegen den bekl. op tezetten. De reden, waarom de verg. is belegd, stond. in het telegram,dat Dijkstra mij 's middags stuurde: »Het volk heeft leiding noodig,kom over !" Niet »om den boel warm te houden," maar om te kal-meeren, om de beweging op een practisch punt te concentreeren, datwas het doel. De get. laat het voorkomen, alsof hij vreesde, dat depolitie in de vergadering zou gemolesteerd worden. Ik wenschte weleens te weten, of dit dan ooit is voorgekomen ?

25

Getuige. Neen, maar dit was een zoo rumoerige vergadering, alswe nog nooit gehad hadden.

Verdediger. Hoe kondt ge dat vooraf weten! Mijnheer de Presi-dent, ik vind het schandelijk, zooals deze get. hier de socialistischebeweging te Franeker zwart maakt; het moet ieder opvallen, doorhet zenuwachtig overdrevene in zijne verklaringen, dat hij niet waaris... en dat is nog wel een een inspecteur van politie!

De brigadier-majoor Flierman deelt mee, dat in die vergaderingde heer Troelstra zou spreken, wat aangekondigd was voor de ramenvan Walhalla. Deze zou van het spoor afgehaald worden en toenkwam beklaagde, met wien het volk naar Walhalla ging. De bewustewoorden zijn daar gesproken en na de vergadering op het politie-bureau opgeschreven, en toen zei de agent Swart: nu wil ik welgelooven dat eene vrouw zei: »wat zou zoo'n huzaar? als men eendynamietpatroon heeft, gooit men die onder zijn paard." De redevan beklaagde maakte op getuige den indruk om ontevredenheid tezaaien en de lui op te zetten tegen de overheid. Na afloop derrede liet beklaagde namens den heer Troelstra een adres circuleeren,om werk voor de werkloozen. Na de vergadering hadden er samen-scholingen plaats, die door soldaten en huzaren uiteengedreven zijn.

Uit het antwoord op een vraag van den Verdediger blijkt, datde burgemeester tijdens de vergadering het verbod heeft uitgevaardigd,om niet met meer dan 5 personen tegelijk over de straat te gaan.Toen nu de verg. uitkwam, moest het volk uit elkaar wordengedreven.

De getuige Th. Steensma zegt, dat het doel der vergadering wasom de arbeiders bij elkaar te krijgen, niet om over te gaan tot bal-dadigheden - hij weet dit, omdat hij zelf er toe meegewerkt heeft -maar om hen er op te wijzen geen sterken drank te gebruiken,want dan zijn ze zichzelf niet meer. Wij socialisten zijn wat anderetaal gewoon dan de heeren, en zeggen het dan wat anders, maarde ten laste gelegde woorden heeft hij niet gehoord.

De Verdediger vraagt, of getuige ze niet had moeten hooren alsze gesproken waren.

Getuige antwoordt, dat hij ze niet heeft gehoord, maar ze kunnenhem ontglipt zijn. De spreker was wat geagiteerd, en het duurdehem, getuige, wat lang. Hij stond echter wegens de volte naast denSpr. in den katheder.

Getuige Boumrna zegt dat het volk kalm was, en beklaagde debewuste woorden niet gesproken heeft.

Getuige vrouw Van der Ploeg verklaart, dat beklaagde de arbei-ders tot kalmte aanspoorde en wel vijfmalen gezegd heeft: weeskalm, want als je een hand uitsteekt, dan pakt de politie je enzet je achter de groote deur. Beklaagde heeft wel gezegd: >»Houdmoed!" maar niet de bewuste woorden, dat weet zij zeker; hij zei:»wij gaan den grooten strijd tegemoet, houdt u als broeders en zus-ters," ik zou wel meer zeggen maar mag niet.

De getuige G. Dijkstra maakt bezwaar den eed af te leggen, hijis atheist.

De president zegt hem aan, dat hij volgens de wet verplicht is

26

den eed af te leggen, tenzij zijne godsdienstige gezindte hem ditverbiedt, zooals de doopsgezinden.

Getuige zal het dan doen onder protest.De president: dat wordt je niet gevraagd!Daarop zweert Dijkstra met een stem, luid genqeg, om den engel-

tjes schrik aan te jagen.Getuige heeft de vergadering geleid en de bewuste woorden niet

gehoord. Het was eene vreedzame betooging; beklaagde spoorde totkalmte aan. In Walhalla was het veel kalmer dan op straat. Getuigehad aan den heer Troelstra getelegrafeerd: kom over, het volk isonrustig en heeft leiding noodig. Hij is ook bij den heer Troelstrageweest, om een middel te bespreken om het volk in een goedebedding te leiden en daarvoor is een adres aan den Raad bespro-ken. Daarvoor is beklaagde opgetreden en toen heeft hij wel gezegd:»ik zou je wel iets aanraden, maar mag niet," doch hij heeft nietgezegd wat.

De volgende getuige, horlogemaker G. Gorter, wil evenmin zwe-ren. Hem wordt op de mogelijke ernstige gevolgen gewezen. Hijmoet nu wel, wat trillende, zijn vingers opsteken en 't formuliernabootsen. Ook hij vertelt, hoe het volk leiding behoefde, hoe devergadering kalm was, hoe P. liefde predikte en niet geweld. Hijzeide: »is ons eens de overwinning, dan zullen wij in toepassingbrengen het woord van Jezus: »Wat gij niet wilt dat u geschiedt,doe dat ook aan een ander niet, zoodat de overwonnenen blozenzullen van schaamte."

Het doel was, omdat het volk rumoerig was, Troelstra, daar dieveel invloed op het volk heeft, te laten optreden om tot kalmteaan te manen.

Vrouw Van der Molen, die dicht bij de politie gestaan heeft, hadweinig kunnen verstaan, omdat de zaal zoo vol was. Zij weet erdus niets van.

President: Wat deed je dan op de vergadering? En wat doe jehier dan? H6 ja, dat kan u ons zeker wel zeggen, mijnheer deverdediger.

Verdediger. Met genoegen, mijnheer de President. Die vrouw waszeker op de vergadering, omdat daar over werkeloosheid zou wor-den gesproken en zij hoopte dat daarbij middelen zouden wordenberaamd, om ook in haar treurigen toestand te voorzien. En ze ishier, om te getuigen, wat ze heeft getuigd, dat achter in de zaalwaar de politie stond zoo goed als niets was te verstaan.

President: Heb je een goed gehoor?Getuige: Nou, dat zou 'k gelooven!Hierna komt het 3e punt der dagv. (14 Jan. Sneek) aan de beurt.

We komen nu tot de beide feiten te Sneek, in de dagvaardingsub 3o en 4o vermeld, bevestigden de Commissaris van Politie Theu-nisse en de rijksveldw achter Braaksma de door hen opgemaakteprocessen-verbaal van bet door beklaagde in de vergaderingen van4 en 13 Januari gesprokene.

Na hen werden eenige getuigen c décharge gehoord, onder welke

27

ook sommigen protesteerden tegen het afleggen van den eed, dochzich onderwierpen aan het bevel van den president. De hoofdstrek-king hunner verklaringen was, dat de vergaderingen niet ten doelhadden een schandaal met de politie, maar een adres van werkloo-zen aan den Raad en om de raadsvergadering hij te wonen, teneindete hooren wat de heeren besloten. Beklaagde had niet gesprokenover eene revolver, maar »over de lijdensgeschiedenis van hen, die»vooraan staan voor de rechten des volks, en over eene volgende»vergadering, maar als die gebeurt en er dan een maréchaus6e of»rijksveldwachter op je toekomt met de sabel, dan weten we, volgens»Van Houten, dat ieder arbeider het recht heeft zich te verdedigen."

Uit de verklaringen der get. 4 décharge halen wij het volgende aan:Eén hunner verklaart dat P. sprak van de lijdensgeschiedenis van

het volk, en dat de vergadering (4 Januari) was om een adres aanden Raad op te stellen en te doen onderteekenen voor werkver-schaffing.

De vergadering kon geen slechte gevolgen hebben voor de open-bare orde, want ze was juist om de gemoederen der werkeloozen tekalmeeren belegd. Wat betreft het zich verdedigen met een revolver:Mr. van Houten, vertelde spreker, had gezegd: ieder arbeider hadhet recht zich te verdedigen. (Herinnerd zij aan het woord van denheer Wiste, gemeenteraadslid van Amsterdam naar aanleiding vanhet taptoeschandaal: »Ware ik er geweest, en had ik een wapengehad ik zou me hebben verdedigd!")

Van Braam zweert niet. »De wet verplicht je te zweren." Hetgeschiedt onder protest. De president informeert naar de gevolgender vergadering of wanorde er het gevolg van is geweest ? Neen.

Kamstra wordt eveneens beduid, dat hij verplicht is te zweren.Hoog verrijzen van deze hooge figuur nu de vingers in de lucht:het plechtige oogenblik is weer daar. (Sterk gestommel). De presidentbeveelt stilte of anders wordt de zaal ontruimd.

Ook Kamstra legt uit, dat de vergadering belegd werd, om eenadres over de werkeloosheid en de werkverschaffing aan den raadaan te bieden. Poutsma kan nooit gezegd hebben, wapen u metrevolvers, want dat ware een onvoorzichtigheid geweest, ieder wistdan toch, dat hij de gevangenis in zou moeten, en dat was hembepaald opgevallen.

De Vries wil ook niet zweren, al is hij niet doopsgezind. Nogmaalser toe aangespoord doet hij het onder protest. Hij hoorde P. zeggen:dan (namelijk als de maréchaussée komt) is ieder gerechtigd zich teverdedigen, ik zou je zeggen met.... maar je begrijpt me wel.

Omtrent het laatste feit bleek in de zitting het volgende:Nadat op 4 Januari het adres werd opgesteld, onderteekend en

daarna den burgemeester overhandigd, werd den 13en opnieuw eenevergadering van werkeloozen belegd: Giezen en Stienstra spraken toen.

Theunisse, de Commissaris van Politie was op de vergadering engetuigt: »Ik hoorde P., die de vergadering sloot, zeggen: »Willenze je werk verschaffen, doch bestaande in het menschonteerend werkvan keienkloppen tegen veertig cents per dag, neem dan de keienen sla de heeren er mede de hersens in. Doe dat."

28

De stoet, na sluiting der vergadering trok daarop zingende uit»>De Dageraad" weg, get. requireerde in allerijl politiemacht en liet debende uit elkaar slaan. En ziet, toen de bende aldus was opgelost,ziet hij P. met de 2 sprekers kalmpjes aankomen, alsof niets wasgebeurd!.... Zegevierend ziet hij na die verklaring vanaf de tribunehet publiek langs, of het wel heeft gehoord, hoe of die leiders hende kastanjes uit het vuur laten halen. (Publiek blijft onverstoor-baar.)

Troelstra verklaart terstond, dat wat deze getuige zegt niet waaris. Poutsma heeft gezegd: sla ze er dan liever de hersens mede in.

Theunisse, door Tr. gevraagd, zegt: ik kreeg niet den indruk,dat P.'s woorden de strekking hadden, de menschen op te wekkenom werkelijk anderen de hersens in te slaan. 't Was meer, ziet u,om de menschen op te winden. Hij beduidt dit door met de armensterk te gesticuleeren: 't publiek schiet in een lach. Troelstra merktop, dat hij juist vergat in zijne verklaring deze woorden in te las-schen: »Kom Maandag allemaal bij me, dan gaan we samen naarde vergadering: maar wees dan kalm, anders wordt de tribune, dievoor het volk toegankelyk is, terstond ontruimd." Dat toch heeftPoutsma (zooals andere get. verklaren) 66k gezegd.

Get. Braaksma, politie-agent, legt dezelfde verklaring af als deCommissaris. Ze hebben de woorden niet in de vergadering opge-teekend; maar toen ze op het bureau kwamen, waren ze 't beideeens, dat de in de dagvaarding opgenomen woorden waren gespro-ken. Dat was ieders zelfstandig oordeel.

Verdediger Zijt gij samen .naar het bureau gegaan ?Braaksma. Ja.Meine Ligthart, voor de éérste zaak ook gehoord en toen eerst

na krachtig protest gezworen hebbende, zweert nu terstond, en ver-klaart dat hij hoorde: gooi ze dan liever met de keien de hersensin. Hij kreeg den indruk, dat P. bedoelde: sterk te doen uitkomen,dat ze dat menschonteerend werk nooit moesten aanvangen. Nieteen opruiling om den heeren (de Spanjaards) de hersenen in te slaan.

Jan Gaikema beschouwde de woorden meer van den grappigenkant, heel anders de president, die het grappige er niet van inzag.

Kamstra zweert en vond de uitdrukking »pittig.' Hij haalt ereene vergelijking van een struikroover bij, die iemand zijn recht-matig eigendom ontvreemdt: deze vergelijking voldoet den presidentniet. Als hij (K.) zegt tegen zoo'n man: »ik dood me liever, danje mijn beurs te geven," dan ligt daarin niet het doel, om zich tedooden.

Ten Cate, doopsgezind, zweert niet. Hij hoorde den Commissariszeggen bij de arrestatie van P. des Zondag morgens toen de agentenhem hadden aangegrepen in zijn tuintje: »Vooruit nou met hem,ik heb allang de pest in je gehad,' waarop P. werd medegevoerd.(Dreigend gestommel, onweer : de President wenscht geen teekenvan afkeuring; er zal stilte zijn, anders ontruiming).

Een zeer belangrijk getuige is Van Dellen, die den geheelen avondtegen Poutsma aan heeft gestaan en hem, in plaats van: »Doe dat!"heeft hooren zeggen: »Doe dat niet!" Get. vatte dat op als: »doe

29

dat menschonteerende werk niet." Na de voorafgegane woorden wasechter zoo'n applaus ontstaan, dat het best mogelijk is dat de poli-tie achter in de zaal alleen »Doe dat" heeft gehoord.

Get. Giezen zweert onder protest met luider stem een dreigendeneed: een kolossale roode zakdoek als een groote, roode dahliadecoreert zijn borst. Hij kreeg een goeden indruk van de woordenvan P. »Wel zeker, goed! Wat zal ik je zeggen, meneer: 't wasuiterst kalm, zeer zeker. Eenige liederen zijn na afloop gezongen,een klein opstootje ontstond door de politie, die niet wilde, dat erwerd gezongen, toen gingen de menschen allemaal naar huis." P.had juist voor zijne rede gelezen, dat Maandag eindelijk na 14 dagende Raad bijeen zou komen en ried toen allen aan, dan naar dezitting te gaan. Poutsma heeft ten slotte gezegd: »Doe dat niet!"

Get. M. van der Tempel weigert ook te zweren zonder protest.De Pres. wordt telkens rood van woede bij dergelijke protesten entracht den menschen met een kwaad gezicht en luide stem het geloofin te prenten.

V. d. Tempel verklaart o. a., dat de C. v. P. getoond heeft, v66rdeze vervolging, Poutsma te haten. Hij haalt feiten aan die moetenbewijzen, dat de openbaarmaking van .einig vereerende daden, doorden C. v. P. gepleegd, door Poutsma n zijn krant, dien haat heeftdoen ontstaan.

Het wordt donkerder in de zaal, de witte zaal, waarin het lichtvalt uit de hoogte, en waar de menschenmassa in spanning staat,zwart in de diepte.

De Pres.: Beklaagde, sta eens op!Poutsma staat op. Zijn haren zijn lang geworden en staan recht

overeind; hij ziet er wat bleek uit, doch heel kalm, een indrukmakend van groote gentlemanlikheid. Hij vertelt, wat hij inderdaadgezegd heeft, en waarom: hij wilde met de martelaren van Chicagohun moed doen uitkomen om te sterven voor hun heilige zaak, ompal te staan in den strijd voor hun rechten. Was eens de over-winning aan hen, dan zouden zij het woord van Jezus in toepassingbrengen, n.1. om liefde jegens hunne vijanden te betrachten. Maarwerden zij verhinderd in hun vreedzame betooging, komt er eenmaréchauss6e op u af, die u wil verpletteren: weer hem af, desnoodsmet een revolver (zoo zou ik zeggen, als ik 't zeggen mocht) mitsuit zelfbehoud. Daartoe geeft de wet u het recht. In Franeker heefthij ook niet aangeraden dynamiet te gebruiken, hij is geen dynami-teur, ieder, die zijn rede heeft gehoord, weet dat beter. In Sneekzag hij de armoede, de verschrikkelijke ellende. Hij begreep, dathet zoo tot uitbarsting moest komen, vandaar de vergadering omte kalmeeren en het adres op te stellen.

Den 4 Januari te Sneek had hij die woorden ook niet zoo geuitals in de dagvaarding staat, maar hij had gezegd: als de maré-chaussée op je afkomt en zijn sabel trekt, dan heeft ieder het rechtzich te verdedigen, als men nagaat wat Van Houten in de TweedeKamer heeft gezegd. Den 1en Januari had hij alleen aangeradenom naar de raadsvergadering te gaan, en wijl hij die vergaderingenmeermalen als verslaggever bijwoonde, wist hij hoe het er toeging

en raadde daarom aan, dat ze met hem er heen zouden gaan enzich kalm en netjes moesten houden, daar anders de voorzitter detribune zou doen ruimen. En over het steenkloppen sprekende, hadhij gezegd: »gooi ze hen liever om de ooren," - hij hoort nu dathij zei: »sla ze liever de hersens in." Bovendien hoort hij nu van enkelegetuigen, dat hij er op had laten volgen: >doe dat niet." Als nietstaande de vergadering de gesproken woorden zijn geverbaliseerdonder getuigen, dan kan men later niet bewijzen wat precies gezegd is.

Requisitoir ).

De substituut-officier van justitie, mr. H. Th. Westenberg, her-innert dat het in het laatst van het vorig en in het begin van ditjaar een onrustige en moeielijke tijd is geweest in het Noorden vanons vaderland, omdat de gemoederen opgewonden en verhit waren,eensdeels omdat de arbeiders bevreesd waren dat zij den winter nietbehoorlijk zouden kunnen doorkomen, anderdeels omdat op verschil-lende plaatsen de menschen opgewonden werden om met geweld tenemen als er niet gegeven werd. Spreker wijst hierop, omdat de tijd,waarover de dagvaarding loopt, was een roerige en bewogen tijd, endat een onvoorzichtig en kwaadwillig woord in dien tijd groot nadeelkon teweegbrengen tot verstoring van de openbare rust, de orde enhet gezag. Het sloeg van Groningen over naar Friesland, waar dearbeiders in een ontevreden toestand verkeerden en opgewondenwaren, en het gezag moeite had de openbare rust te handhaven.De lezingen en toespraken, welke beklaagde hield in vergaderingenvan werkloozen en arbeiders, van goedgezinden en kwaadgezinden,van wezenlijk werkloozen en van menschen die niet werken willen,van menschen die voor niets staan en bij opstootjes altoos haantjede voorste zijn, menschen waarvoor beklaagde zelf weinig respectkan gevoelen, - die lezingen misten hare uitwerking niet.

En nu weer elk der vier feiten meer in het bijzonder nagaande,toont spreker aan dat, zelfs bij aanneming der lezing van de ge-tuigen de'charge en van beklaagde, de door hem gebezigde uit-drukkingen opruiing tot een strafbaar feit daarstellen. Als de over-heid genoodzaakt is de militaire macht te requireeren om de ordete handhaven, dan pleegt hij, die in bet openbaar wapens bij zichdraagt - maréchauss6es te paard komt men binnenshuis niet tegen- een strafbaar feit, daar zulk dragen van wapenen verboden isen hij, die zich met geweld verzet tegen de aldus gerequireerde macht,wederspannig is. De uitdrukkelijke bedoeling om op te zetten totwederstand blijkt uit alles wat gesproken is; het geweld is niet vande lucht geweest. Waar bekl. zich er op schijnt te beroepen dat hette Franeker alles kalm was en alleen een adres om werkverschaf-fing bedoeld werd, daar spreekt hij zich zelven tegen, want wat haddan de lezing die te Dokkum gehouden was daarmede te maken;die kwam in Franeker dus geheel te onpas. Als de overheid de

') Uit de N. Rott. Ct.

31

politie requireert om orde en rust te handhaven, dan mag deze,waar dit noodig blijkt, de haar gegeven wapens gebruiken, danheeft niemand het recht zich daartegen te verzetten, maar moet iedergehoorzamen en' behoort men zich te verwijderen.

Nu zegt beklaagde dat de ten laste gelegde woorden, daar zeniet dadelijk in de vergadering zijn opgeschreven, niet bewezen zijn;maar als dat waar was, dat men niet anders een juist proces-ver-baal kan opmaken, dan missen alle getuigen ê decharge geloof-waardigheid, want ze zijn eerst veel later gehoord.

Maar het is de taak van de ambtenaren, die dus de gewoontehebben om onmiddellijk er na op te schrijven de uitdrukkingen,welke hun schijnen in strijd met de wet te zijn. Dat moeten zij doen,en van Dokkum zijn er nog een paar burgers, die de uitdrukkingenook gehoord hebben en geen anderen indruk hebben dan de amb-ten aren.

Nu is nog de vraag: is beklaagde te kwader trouw? Dan meentspreker dat het publiek waarvoor hij sprak, de tijd waarin hij sprak,het redeverband waarin die woorden gebezigd zijn, zoovele bewijzenvoor zijne kwade trouw zijn. Als beklaagde inderdaad meent, datmen in een goed geordenden staat, wanneer de politie gebruik maaktvan de wapenen om de orde te herstellen, zich mag verdedigen doorvan zich af te slaan, dan zou hij dat juist zoo hebben gezegd, maar,dat is niet gedaan. Hij zei: »ik zou wel een raad kunnen geven,maar mag niet," »ik zou zeggen neem een revolver, maar dat magik niet zeggen" - doch dan wist beklaagde ook dat de lieden, alsze het deden, zouden vallen onder het bereik der strafwet. En sprekervertrouwt dat de rechtbank het met hem eens zal zijn, dat juistdit draaien om de zaak, dit zeggen »ik zeg het, maar ik mag hetniet zeggen" eensdeels hem niet verontschuldigen kan, want hij heefthet dan toch gezegd, en hij had moeten zwijgen wat hij niet zeggenmocht, en anderdeels slechts kan versterken de meening, dat dezegeniepige wijze om zich uit te drukken pleit tegen den beklaagdeen tegen zijne bewering, dat hij niets kwaads bedoelde. Daaromheeft hij te kwader trouw opgezet tot openlijk verzet tegen de over-heid, op sommige plaatsen niet zonder succes, want wat den 27December te Dokkum is gebeurd, is een gevolg van hetgeen bekl.den 26en gesproken heeft.

Spreker gelooft in dezen tijd, waarin sprekers als beklaagde die,zooals de rechtbank heeft kunnen opmerken, zich gemakkelijk uit-drukt en met talent zijne woorden weet te kiezen, optreden om aante zetten tot oproer tegen het openbaar gezag, en zij de valscheredeneeringen gebruiken van verheerlijking van het geweld en men-schen die dynamiet aanwijzen als een krachtig middel daartoe, aan-wijzen als martelaren voor de goede zaak, - dat zij dan, als zijin aanraking komen met den strafrechter, streng moeten wordengestraft. Hij leere dat hij niet alleen niet het recht heeft om demenschen aan te sporen tot verzet en geweld: maar ook een wachtvoor zijne lippen te plaatsen, om niet de perken van vrijheid vanspreken, die in Nederland al zeer ruim zijn gesteld, te buiten tegaan. Als hij de vrijheid onzer liberale staatsinstellingen zoo mis-

32

bruikt, dan moet de rechter hem laten gevoelen, dat er in Neder-land een strafwet bestaat, die dit misbruik keert, dat door geenenkel gezag kan worden geduld.

Spreker requireert, dat beklaagde wegens vier misdrijven vanopruiing zal worden veroordeeld tot 2 jaar gevangenisstraf.

Hierna wordt de vergadering geschorst. Als Poutsma uit de zaalwordt gebracht, wacht hem zijn oude vader op, die van Terwispelhierheen is gereisd en de geheele zitting heeft bijgewoond. Hij volgtzijn zoon tot aan den celwagen en wekt veler deernis op.

Pleidooi.

Het pleidooi wordt den volgenden morgen gehouden.Het is heerlijk voorjaarsweer. De voorjaarszon schijnt over de

menigte, die 't openen der deuren. staat af te wachten voor de trap-pen van het Paleis. De zaal schittert in haar witheid, afwachtendhet publiek. De deur wordt geopend door een hellebardier, en hetstroomt naar binnen. Vol wordt de afgescheiden ruimte met men-schenlijven en gespannen gezichten.

Typen. Wat ontberingen, vroeg en hard getob van die lijven,van die ontbloote koppen. Ze kijken, ze kijken... De rechterskomen. De zitting wordt heropend en Troelstra krijgt 't woord, diemet bewogen stem begint:

EdelAchtbare Heeren President en Rechters!

Toen ik de verdediging van dezen beklaagde op mij nam, wistik, dat ik een zware taak aanvaardde. Hij toch, die daar voor mijop de bank der beschuldigden zit, is een mijner beste vrienden, ismijn strijdmakker, met wien ik veel leed - helaas weinig liefs -heb gedeeld. Met geestdrift hebben wij, elk voor zijn deel, samenge-werkt aan een blad, dat, geheel volgens onze overtuiging geredigeerd,ons den haat en de vervolging van velen op den hals heeft gehaald.We hebben dit gedaan, omdat we het moesten doen - we moestenhet doen volgens de samenstelling onzer hersenen, ons zenuwgestel,ons geheele physiek in verband met de treurige omstandigheden, diewij dag en dag voor onze oogen zien.

Dat in een tooneel als dit, eenmaal door ons een rol zou wordenvervuld, was te verwachten. Poutsma is impressionist, vol vertrou-wen op het goed recht der zaak, door hem verdedigd, en - zijntaal nog niet goed meester. Hij heeft de ellendige krotten te Sneekzelve opgezocht en verkeerde onder den indruk van de treurigstetoestanden in onze z. g. n. ordelijke maatschappij op het einde der19de eeuw.

In onzen tijd, nu de vrees voor groote veranderingen ten nadeeledier kleine klasse, die de wetten heeft gemaakt en den staat voorhaar eigen nut en veiligheid heeft ingericht, tot beperking der vrij-heid van spreken leidt, moeten socialistische sprekers hunne woorden

33

wikken en wegen. Als de wensch, in de afdeelingen der EersteKamer geuit, om het begrip van strafbare opruiing uit te breidenen waarop de Regeering in toestemmenden zin heeft geantwoord,wordt vervuld, komen alle socialistische sprekers op die plaats tezitten. Trouwens reeds op dit oogenblik worden volgens de bladenvervolgd: Vliegen, Pieters, Schaper, Domela Nieuwenhuis, Stienstra,Coltof, Luitjes en ik; bovendien zuchten socialisten in de gevange-nissen te Winschoten en te Heerenveen; Kat en Goud moeten hunvonnis nog ondergaan. Het is een veeg teeken voor de maatschappij,M. H., dat men zoovele menschen die het goede willen, vindt inde sombere gebouwen, voor boosdoeners opgericht.

Maar al was dit feit te voorzien, het is er niet minder treurigom iemand, dien men als een eerlijk, goedhartig, menschlievendmensch kent, dag aan dag in de gevangenis te moeten zien ver-kwijnen, zijn levendige geest binnen de muren der cel beperkt -dat doet pijn,

Hem te moeten verdedigen, is eene zaak, waarbij het gemoedmoeite heeft te blijven onder invloed van het verstand.

Een andere reden is er, waarom ik met een bezwaard gemoed hiervoor u optreed.

Uwe Rechtbank is tegenwoordig te veel onder den indruk van deabnormale tijdsomstandigheden, om bij haar die totale kalmte vanoordeel, die vlekkelooze objectiviteit te verwachten, die voor eenrechtvaardig vonnis noodig zijn. Dit is geene insinuatie, maar eenernstige waarschuwing. Het vonnis door U verleden Zaterdag overde werklooze arbeiders van Franeker geveld, teekent die zenuw-achtige drift, die den rechter onrechtvaardig maakt. Wat heb ik -zoo vraag ik mij angstig af - wat heeft mijn cliënt na dat draco-nische vonnis van U te verwachten?

Daarom, M. H., voordat ik tot de zaak overga, een ernstig be-roep op uwe zelfkennis, op uw geweten. Beseft gij wel dat hij, dievoor U staat, uw politieke en sociale tegenstander is, behoorend totdie partij, die de klasse, waartoe gij behoort, den oorlog heeft aan-gedaan? Dat het verschil tusschen zijne sociale opvattingen en de'uwe geen bloot theoretische kwestie is, maar in de practijk neer-komt op een strijd van belangen? Dat gij tegenover dezen beklaagdedus anders staat, dan tegenover iemand, die zich niet tegen debestaande rechtsorde in het algemeen heeft gekeerd? Dat op denbodem van uw hart een groote vrees ligt voor de onterfde massa,een vrees door u van uwe voorouders geërfd, die gij u misschienniet eens bewust zijt - en dat gij dientengevolge in hem, die opdie massa werkt, haar oproept uit den dommel waarin zij verkeert,om zich ook een menschwaarclig bestaan te verschaffen - dat gijin dezen >>opruier" onbewust uwen natuurlijken vijand ziet?Welnu M. H. - voordat gij 6één woord over deze zaak en dezen

man gesproken hebt, moet dat gevoel uit uw hart. Hoewel deze bekl.werkelijk een vijand uwer klasse is, dient gij met den koelen blikvan den hartstochtloozen rechter hem en zijne zaak te beoordeelen.Misschien zal het O. M. straks zeggen, dat deze aansporing overbodigwas; maar dat zij inzake opruiing nimmer overbodig is, volgt reeds

3

34

uit de oorzaak harer strafbaarstelling, waarvan Mr. J. Limburg inzijne bekende dissertatie zegt:

Iedere regeering, iedere heerschende klasse is bang voor hen, dieminderheid in aantal, den bestaanden toestand trachten gewelddadigte veranderen. De machthebbers in iederen staat willen dien standvan zaken zooveel mogelijk bestendigen en nemen dus maatregelentegen de vijanden van dien vorm van samenleving. Zij tooien dientoestand met den naam van de rechtsorde en noemen de individu'sdie daartegen te velde trekken, misdadige verstoorders dier rechts-orde ....

We durven de bewering volhouden, dat opruiing hoofdzakelijkis een politiek misdrijf... Het straffen der »erfolglose" opruiingis een beperking der grondwettige vrijheid van spreken. Is dezebeperking nu noodig? Neen, want zoo na de opruiing geen delictvolgt, is aan de rechtsorde hoegenaamd geen schade toegebracht...Niets dan utiliteitsredenen zijn voor de strafbaarstelling der opruiingzonder gevolg aan te voeren; niets meer, maar ook niets minder.Gevaarlijk voor een bestaanden toestand kan een opruier zijn....Waar hij kan wil hij haar (de maatschappij) ondermijnen; daaromzet zij hem uit louter egoisme achter slot en grendel."

Dus: de politieke- en sociale partijen, die belang hebben bij hetblijven bestaan van de heerschende toestanden, hebben U, M. I. H.opgedragen, om dezen bekl. van wien zij nog niets positiefs onder-vonden hebben, maar dien zij voor hunne rust en hun voordeel opden duur gevaarlijk achten, een tijdlang onschadelijk te maken.Een heel ander geval dan wanneer gij ten bate van alle partijen enalle klassen hebt recht te spreken, b.v. wanneer het leven der burgersdoor een bloeddorstig moordenaar wordt bedreigd, of iemand vooru terecht staat, bij wien de onschuld niet veilig is. Dan zijt gijdienaren der geheele maatschappij; in dit geval de zaakwaarnemerseener bedreigde klasse. Dan handhaaft gij recht en zedelijkbeid; indit geval kan het zijn, dat uw werk moet dienen, om een onzede-lijken, onrechtvaardigen toestand te beveiligen tegen de aanvallenvan hen, die hooger zedelijkheid willen vestigen, liefde en gerechtig-heid willen stellen in de plaats van zelfzucht en verdrukking - die,aangetast door de ideeën eener komende periode in de ontwikkelings-geschiedenis der menschheid, geroepen zijn door aanleg en omstan-digheden, om tot het aanbreken dier nieuwe periode, die een hoogertrap is van maatschappelijke beschaving, bewust mede te werken.

Na deze inleiding gaat Pleiter de ten laste gelegde feiten na:Te Dokkum zoude Poutsma hebben gezegd tot zijne partijgenoo-

ten, en dezen opwekkende in den aangevangen strijd tegen het kapitaalte volharden, en er over sprekende, dat zij bij het maken van pro-paganda voor de goede zaak konden komen te staan tegenover eenmaréc6ehaussée te paard, die hen met zijn sabel bedreigde:

»Ja nu zou ik wel willen zeggen, wapent u daartegen met eenrevolver, maar dat mag ik niet.

Pleiter merkt op, dat in de dagvaarding juist alleen dat staat,wat P. schade aanbrengen kan. Er staat niet in wat hieraan voor-afging,' waaruit zulk een humane geest spreekt, de groote woorden

35

van Jezus. Dan sprak P. niet' van het propagandamaken in 't alge-meen, doch van de vreedzame betoogingen. Zijn leeken-idee omtrenthet recht van noodweer sprak P. uit, meer niet.

Hij bedoelde de aanranding der maréchaussées terwijl het volkvreedzaam eene wettige betooging hield ; de onrechtmatige aanrandingvan die lieden, 't zij, dat het hun niet werd opgedragen door deoverheid op te treden tegen het volk, 't zij, dat zij daarbij de gren-zen overschreden. Hij bedoelde den wettelijk geoorloofden noodweer.Tegen feiten van machtsoverschrijding, als nog pas in Hoogezanden Sappemeer tot verontwaardiging der burgers hadden plaats gehad.

In 't »wapen u met een revolver" ziet hij niets strafbaars. Menmag immers een revolver koopen, deze gebruiken op eigen erfen grond; kwam men er mede op straat of op een vergadering:dan zou men overtreden de wapenwet of de wet van 1855. DochP. zegt niet: wapen u met een revolver op straat, of voor devergadering. Ook is 't niet absoluut verboden, met een revolver teloopen: men kan hiervoor immers vergunning bekomen. Als ikmenschen in 't openbaar aanraad, sterken drank in 't klein te ver-koopen, zal niemand daarin opruiing tot overtreding der drankwetzien, hoewel zonder vergunning niemand dat mag doen. Hetzelfdegeval bestaat, als ik zeg »wapen u met een revolver" - ook datmag op straat, mits met vergunnzng.

In de woorden : »ik mag het niet doen" ziet pleiter trouwens eenterugtrekking van den gegeven raad. De wensch van den spreker blijftdoorschemeren, doch verder gaat het niet.

Van opruiing tot een Strafbaar feit is hier dus geen sprake.Nu tracht men de Rechtbank wijs te maken, dat P.'s optreden

te Dokkum tot ongeregeldheden heeft geleid. Er zou, zegt de inspec-teur van politie, zelfs een arbeider geweest zijn, die getracht heefteen revolver te koopen. Vreeselijk feit 1 Welke tijden beleven wijniet, dat zoo iets de overheid in beroering vermag te brengen! Inverschillende streken van ons land worden revolvers gekocht; na-tuurlijk ! Eerst wordt den arbeiders belet, door coalitie tot verbete-ring te komen; hun schiet niets anders over dan te verhongeren ofhet geweld. De oorzaak is de tegenwerking van de bezitters, vande overheid, die bet volk verbittert. Doch wie was nu hier diearbeider ? Dat bet O. M. dien niet aan kan wijzen, is voor pleiterhet bewijs, dat deze niet bestaat. Anders ware de man wel uitge-vonden.

Het tweede succes, dat P.'s woorden gehad moeten hebben inDokkum, is het opstootje, dat den volgenden dag plaats had. Edoch,het O. M. bewijze toch het verband. Het verband bestaat niet.

Dat opstootje was eenvoudig hiervan het gevolg, dat dien dagde loonen in het werkhuis te Dokkum werden verlaagd; dit wekte onte-vredenheid. Het 0. M. blijft staan op zijn standpunt: de ontevredenheidwordt door de raddraaiers gezaaid; pleiter op dit andere: het volkis ontevreden, het lijdt gebrek, de sprekers zijn 't niet, die haarveroorzaken; integendeel.

Bijlevelt, de inspecteur van politie te Franeker tracht de bewegingin een slecht licht te plaatsen. Pleiter sprak vaak in Franeker;

36

hij gelooft, dat de vergaderingen der socialisten, wat fatsoenlijkheiden ordelijkheid betreffen, niet behoeven onder te doen voor liberalekiesvereenigings- vergaderingen.

De socialistenhaat van dezen dienaar der overheid, die zeker lidvan den politiebond is, bleek ten sterkste. Deze man bleef achterin de zaal, vreezende voor afsluiting van de politiemacht op straat,en dan achtte hij het niet vertrouwd. Doch nooit werd een daad vangeweld in Walhalla gepleegd! Hij sloeg wel een ongelukkig figuur,toen hij dit moest toestemmen. Intusschen heeft hij daar achter nietgoed kunnen hooren, zooals hij zelf toestemde. Na afloop der ver-gadering was het druk in de stad. Geen wonder 1 Tijdens de ver-

gadering toch was door den burgemeester uitgevaardigd het verbodom bij meer dan 5 personen op straat te loopen. Walhalla gaatuit, de menschen weten niets van bedoeld verbod en aldus ontstaataanleiding voor de politie om in te grijpen. Op zoo'n manier kanmen wel herrie laten maken door uitkomende kerkgangers. Niet hetvolk, maar de politie heeft dien avond drukte gemaakt te Franeker.Hoe slecht is het niet, tegen een volk, dat ontevreden is, met geweld

op te treden. Men richte liever de ontevredenheid op een vast

punt; de gezamenlijke afkeer der ontevredenen krijgt dan een doel.En het doel der socialisten was juist: de ontevredenheid uiting tegeven door het adres aan den raad.

Wat betreft de ten laste gelegde woorden: »Te Chicago stiervendrie socialistische helden; een hunner riep bij zijne terechtstelling:»Het arme volk heeft geen geld voor revolvers, maar een dynamiet.patroon heeft veel grooter uitwerking en kost maar 6 cents." Ooku arbeiders zou ik willen toeroepen: voorziet u van revolvers en

dynamiet, waarvan ons de samenstelling bekend is, maar dat magik niet doen. Wanneer gij aan de overheid werk vraagt, geeft menu soldaten en maréchaussées met bajonetten, maar als men u debajonet op de borst zet en gij verzet u daar tegen, dan pleegt gijgeen verzet, dan doet gij niets dan uzelven verdedigen, wat bij de

wet geoorloofd is," - hoe blijkt daaruit, dat de inspecteur en Flier-man verkeerd hebben verstaan. Welke socialist toch zal van demannen van Chicago socialistische helden maken!

Het waren anarchisten. Verder: P. las voor wat Ling zeide voorden rechter als een bewijs van den moed van Ling, die zijn rech-

ter tarten durft. En nu zoude P. aangeraden hebben zich te voor-zien van revolvers en dynamiet. Verschillende getuigen, die vlak

vooraan stonden en het hadden moeten hooren, ware het gezegd

geweest, hoorden het niet: Steensma en Bouma en vrouw v. d.

Ploeg en Dijkstra, allen verklaarden dit onder eede. En het is ook

niet aannemelijk, dat P. het gezegd zoude hebben; hij las dezelfderede als te Dokkum voor met dezelfde woorden. Het was ook hier

weder : verweert u tegen onwettig optredende macht, uit zelfverdedi-ging. P. is geen dynamiteur. P. meent niet, dat de boel maar uit

elkaar moet. Dat kan hij niet gezegd hebben, zoomin als het O. M.

ooit zoo iets zeggen zoude. Dat de woorden worden ten laste gelegd

is alleen verklaarbaar, doordat de inspecteur en de politie-agentachteraf stonden, b. v. Bijlevelt durft u verklaren: hadden wij voor-

37

aan gestaan, dan wisten wij nog wel veel meer. Kunt u, M. dePresident, nu aannemen, is u overtuigd, dat die woorden gebezigd:zijn, waar de tegenzin der getuigen a charge u zoo bleek?

Het geacht O. M. vindt in die woorden van P, »gniepige op-ruiing." Ik wil u verklaren, hoe P. er toe gekomen is, dergelijkegeheimzinnige woorden »bij 't kantje af"', te gebruiken. Om die ver-klaring echter te waardeeren, moet men met onze vergaderingenbekend zijn. De rechtbank woont helaas nooit socialistische ver-gaderingen bij; zij kan nooit doordringen in den geest des volks.En toch is dit zoo noodig, waar zij zoo vaak over socialisten heeftvonnissen te vellen.

Het is daar aldus: de vergaderingen zijn steeds versierd met talvan politie-agenten; toen pleiter onlangs in Sappemeer sprak, warener 7 maréchaussées, 2 rijksveldwachters, 2 gemeenteveldwachtersen een infanterist met de bajonet op het geweer. De spreker wordtals een dier uit Artis beschouwd. Dit prikkelt. Men spreekt vooreen goede zaak en wordt beschouwd als een misdadiger. De lustbekruipt den spreker om op zijn beurt de politie eens te prikkelen.Hij krijgt dan ook applaus. Het is wel niet mooi, maar 't ismenschelijk. P. wilde daardoor ook applaus verwekken. En ziedaar,hoe P. er toe is gekomen, dergelijke woorden op die vergaderingente bezigen, wat Pleiter atkeurt.

4 Jan. Van Sneek wordt P. ten laste gelegd te hebben gezegd:»Een volgende vergadering zal wel niet zijn als deze, en dan zalmen terstond zenden huzaren, infanterie of maréchaussées, maar alsdat gebeurt, en als dan een maréchaussée op je afkomt met desabel, dan mag ieder arbeider zich zelf verdedigen, ik zou zeggenmet een revolver, als ik dit zeggen mocht, maar nu begrijpen jeluime wel."

Inderdaad volgt uit 't getuigenverhoor en uit de woorden is hetduidelijk na te gaan, dat P. gezegd heeft: »ik zou xeggen op demanier van Van Houten;" (die eens in de Kamer gezegd moet heb-ben : Voer jelui de wapenwet maar in, maar als ik het voor mijneverdediging noodig acht, steek ik een wapen bij me).

Pleiter vindt in dezen op 't standpunt van 't O. M. den heer VanHouten een opruier en een die werkelijk succes heeft gehad. Menvervolge Van Houten dus. Het gaat niet aan, meent hij, nu tezeggen, als 't O. M. doet: dit is: »wapent u met revolver of dy-namiet." Geen der get. à déch. heeft deze woorden gehoord.

Op de vergadering van 13 Jan. heeft P. een >»pittig" woordjegesproken volgens get. Kamstra en volgens een ander get. sprakhij >»vurig" .. Uit die uitdr. leidt het O. M. af, dat hij dus heeftopgeruid. Men kan echter zelfs »vurig' de Orde verdedigen -dit heeft zelfs het O. M. gisteren gedaan.

Pleiter merkt op, dat in de dagvaarding het woordje liever ver-geten werd. P. zeide: >»sla de heeren er dan liever de hersens medein, zooals men zoude zeggen: neen, dan verdrink ik me liever. Hetbedoelt volstrekt niets opruiends, 't is een sterke ontkenning: Nietkeienkloppen.

Theunisse kreeg ook den indruk niet, als werd er opgeruid. P.

38

bedoelde zijne ontkenning te versterken door de woorden: »doe datniet," terwijl de get. charge door het rumoer alleen de eerstewoorden >»doe dat" hebben verstaan. Get. Theunisse is echter niette vertrouwen. Niet alleen, dat hij, zooals is gebleken, haat tegenbeklaagde gevoelt, maar de eigen verklaring van Theunisse bewijst,dat hij andere woorden moet gehoord hebben, dan hij relateert.

Hij relateert : »neemt de keien en slaat ze de hersens in." Maartevens zegt hij: de gesproken woorden maakten op mij niet denindruk, van een raad te bevatten, om den heeren de hersens in teslaan. - Maar als werkelijk de woorden zijn gezegd, zooals hifze relateert, dan moeten ze dien indruk maken. En daar we nietkunnen aannemen, dat Theunisse ten gunste van bekl. verklaart,zoo ligt voor de hand, dat de door hem opgegeven woorden zôô nietzijn gesproken.

Dit, en de verkl. der get. a décharge in aanmerking genomen.is het op 13 Jan. ten laste gelegde niet bewezen.

In 't algemeen 't karakter der gesproken woorden besprekendezegt PI. :

De wet kent geen bepaalde omschrijving van het begrip opruiing.Alles is overgelaten aan des rechters appreciatie in dezen. Doch ermoet gebleken zijn van de bedoeling om tot een strafbaar feit opte ruien: deze moet vaststaan; daar moet opruiing zijn geblekendoor geconstateerde feiten ; eindelijk moet 't feit, waartoe menopruide een strafbaar feit zijn.

De Rechtbank te Rotterdam besliste, dat men moet opruien toteen bepaald feit, op bepaalden tijd, en op bepaalde plaats. Pleiterwijst de Rechtbank op dat humane vonnis.

Dat is in overeenstemming met den ouden liberalen geest, diein zijn vaandel schreef de vrijheid van het woord. En nu haddende woorden van P. geen bepaald feit op het oog; het is een rede-neering over het al of niet geoorloofd zijn van verzet tegen maré-chauss6es, als ze bij vreedzame betoogingen met den sabel de bur-gers mishandelen en een aanraden zich te wapenen, wat op zich-zelf niet strafbaar is. De bedoeling, het opzet blijkt bij P. niet,althans niet in duidelijke, objectieve woorden.

Pleiter oordeelt, dat daar het ten laste gelegde niet overtuigendis bewezen, P. moet worden vrijgesproken.

Acht de Rechtbank het wel bewezen, dan concludeert pleiter totontslag van rechtsvervolging omdat het bewezene dan niet strafbaaris: geen opruiing tot een strafbaar feit. Acht de Rechtbank ookdit niet het geval, acht ze gronden tot strafoplegging aanwezig, danlette zij op deze dingen: op het nadeel dat de woorden veroorzaak-ten; op het opzet en op de nuttigheid van de straf.

Van toegebracht nadeel is niets gebleken; wat men daaromtreatheeft gehoord, berust op praatjes, die men had moeten bewijzen.Pl. protesteert tegen het afleggen van dergelijke onbewezene ver-klaringen door politie-beambten, die geen ander doel kunnen heb-ben, dan den rechter tegen den bekl. in te nemen.

Men schrijft de beweging onder het volk gewoonlijk toe aan desprekers, de »opruiers", maar niets is minder gegrond. De slechte

39

toestanden, kommer en gebrek aan de eene - en een ontwaaktgevoel van eigenwaarde aan de andere zijde, zietdaar de redenen.De liberalen hebben daartoe het hunne gedaan, door veel te besteden aan 't onderwijs; hiermede heeft de verbetering van den stoffe-lijken toestand geen gelijken tred gehouden - zietdaar de oorzaakvan de ontevredenheid. De sprekers drukken slechts uit, wat hetvolk, min of meer bewust, bezielt - en die sprekers zijn zelve doorde toestanden geworden, wat zij zijn.

Wat het opzet betreft bij P.: liever ware hij bij vrouw en kindgebleven, gezellig thuis. Maar hij kan niet; hij voelt zich als't ware verantwoordelijk voor de ellende die hij ziet. Die hij zieten niet voorbijgaat. Menschenliefde, gevoel voor menschenrecht dreefhem. Is hij een dynamiteur, hij, die in die eigen redevoering nogop Jezus' vergevingsgezindheid én naastenliefde heeft gewezen?Neen - evenmin als het 0. M. is hij dat.

En nu de utiliteit. Wat bedoelt artikel 131 van het'wetboekvan Strafrecht ? Tegen te gaan, wat het O. M. meent, dat het gevolgis van de opruiing, den geest van verzet tegen de maatschappelijkeorde. En toch, hoe zwaarder gij straft, hoe verder gij van dat doelblijft.

Velen misprijzen wat P. zeide. En in uwe kringen het meest,minder sterk in den middenstand, en hoe lager gij daalt, hoe min-der. Beoordeelt gij nu het nadeel naar uwe kringen; dan zal demate van de straf de lagerstaande onaangenamer aandoen, dan hunde woorden van P. aandeden, en nieuwe ontevredenheid hebt gijgewekt. Wij socialisten hooren zulke woorden liever niet, de arbei-ders, die nog buiten de beweging staan, stooten ze af. Van socia-listisch standpunt is het optreden van P. alles behalve nuttig ge-weest.

Hij maakte daarmee geen propaganda.Doch indirect is zijn propaanda waarlijk heel groot geworden.

Vooreerst door de arrestatie van P. en de wijze waarop deze heeftplaats gehad. P. met 2 kopjes koffie in handen voor de politie, diehem beetpakte en meesleurde, zonder schoenen of hoed in de sneeuw:de inspecteur die zeide, pakt hem beet, ik heb al lang de pest inhem; dat verwekte verontwaardiging heinde en verre, dat was pro-paganda. En gisteren heeft de eisch van het O. M. propagandagemaakt.

Twee jaren P. weg van vrouw en kind en vrienden, uit zijn be-trekking, voor zijne onbedachtzaamheid, ja mijne heeren, dat wasschitterende propaganda. En nu blijft nog een derde propagandamogelijk. Dit ware, zoo het requisitoir door u bevestigd werd.Gebeurt dit, dan eerst heeft P. opgeruid; zelf niet, doch door mid-del van U.

Zoo, of zoo ongeveer sprak Troelstra twee en een half uur lang,kranig van fermte, bewust een goede zaak te verdedigen, niet spits-vondig, advocaterig; maar voluit, tot de rechtbank betoogende, ze ver-manende, beleerende, overtuigende. En de rechtbank nam goed op;'t was prettig spreken tegen haar: bijna onmerkbaar was het, maartoch kon men het zien, zoo nu en dan kwam ze onder den indruk.

40

Poutsma zat daar ineengedoken. De eisch van het O. M. heefthem aangegrepen, hij rilt koortsachtig, geagiteerd, met groote oogen.Welk een nacht moet het voor hem geweest zijn, welk een nacht,zijn vrouw niet weer te zullen zien in 2 jaar tijds en zijn jong kindje,en zijn jong leven 2 jaar lang in de kleine cel, een hok. En onderwijl ver-loopt zijn zaak daarbuiten, vrouw en kind worden hulpbehoevend. Oh,oh! Lange zwarte nacht! In de zaal staan de burgers en deheerenin de eerste afscheiding, voldaan, nieuwsgierig, maar toch niet onbe-wogen. Maar het publiek, 't volk daarachter. Dat gaat hun aan;Poutsma, hun vriend geldt het; zij zouden voor hem willen zitten,mochten zij het maar doen, zie die droevige vrouwengezichten, vanechtgenooten en moeders, en van die mannen de pijnlijke trek.

Nu staat de Officier van Justitie op: Hij spreekt over de socialis-tische pers: hoe deze oppervlakkig is, boven alle begrip heen; hoezij er een systeem op nahoudt van laster en verdachtmaking.

Kan dit op den duur worden geduld in een welgeordenden Staat?Zelfs in een staat, waar de vrijheid der burgers zoo groot is, alsin den onze? Die blaadjes worden gretig gelezen doch zonder oordeeldes onderscheids; het slechte er van blijft - hangen. Het O. M. zegt,dat het niet aangaat tot de rechtbank te zeggen: straf weinig omutiliteitsredenen. De Rechtbank zal onderzoeken het schuldig of niet.

Is P. onschuldig, dan weet het O. M., dat de Rechtbank P. zalvrijspreken, is hij schuldig dan niet. En iederen Zaterdag tegen-woordig treft de Rechtb. op de bank der beschuldigden socialistenaan, zij behoeft daartoe niet naar de vergaderingen te gaan. Dochde rechter die den eed aflegde en onafzetbaar is, laat zijn oordeelniet beïnfluenceeren buiten de zaak om. Artikel 131 der Strafwetbedoelt te voorkomen de bewerking van het publiek: het opzettentegen de openbare orde.

Bedoelde P. niet op te ruien, waarom zegt hij dan altijd, maardat mag ik niet zeggen. Dat is het slinksche van de zaak, het genie-pige. Het wijst op voorbedachten rade. Het volk krijgt den indrukvan zoon spreker: »die man die durft: hij zegt, koop je maarrevolvers." Het O. M. blijft bij zijn requisitoir.

Troelstra repliceert: Hij wilde, dat de Off. van Justitie toch eensde toga uittrok en kwam op een openbare vergadering, dââr zouhij wel met het O. M. willen debatteeren over de houding der ver-schillende persen in Nederland en over de >»welgeordendheid" vanden huidigen Staat. Men kan meenen de beste motieven voor dewaarheid te hebben, maar waar men steeds in een eenzijdige opvat-ting verkeert, daar bestaat kans voor verkeerd oordeel. Door grootezelfkennis alleen kunnen wij ons vrijwaren voor eenzijdige motieven.Dâârom die waarschuwing aan de Rechtbank. Pleiter wenscht datde Rechtbank zich houde aan de wet, juist als het O. M. Doch dewet kent geen bepaald tarief, doch heeft 1 dag tot 5 jaar.

En wil de rechter zich goed houden aan wat de wetgever bedoelde,hij straffe dan juist volgens utiliteitsredenen, want de wetgeverbedoelde met dit artikel niet anders dan utiliteit.

De president vraagt nu den beklaagde, of hij nog wat heeft aante voeren.

41

Poutsma rijst op en hij vraagt, voorloopig op vrije voeten teworden gesteld. Zijne zaak verloopt; hij moet er orde op stellen,hij raakt anders aan den bedelstaf met vrouw en kind; in den tijdvan vrijheid zal hij niet spreken gaan, en zijn woord van eer geefthij, niet door de vlucht zich aan zijn straf te zullen onttrekken,welke deze ook zij.

De zitting wordt op dit verzoek voor een kwartier uurs geschorst;dan heropend en uit den mond van den president klinkt het in dezaal in het vroolijke voorjaarslicht: »De Rechtbank, overwegendehet verzoek van den bekl., overwegende dat er geen termen ...mistroostig valt de pleiter in zijn stoel neer. P's gezicht, waaropeen straaltje van hoop was, verduistert. In stilte trekt af hetpubliek ....

Toen verschillende partijgenooten, die op de stoep van het rechts-gebouw stonden te wachten om Poutsma nog even te groeten, alshij in den celwagen werd gebracht, zagen, hoe hij geboeid aan denketen werd voortgeleid, ging er een kreet van aandoening en ver-ontwaardiging, vooral uit den mond van vele vrouwen, op.

Vriendelijk lachend groette hij zijne bekenden, waarvan velen deoogen vol tranen hadden, en op het oogenblik, dat hij den misda-digers-wagen binnenstapte, klonk het luide daarbuiten: »Leve hetsocialisme! Leve de revolutie!"

En daar rolde het sombere rijtuig heen door den zegen van warmlicht, die op dezen dag op aarde was neergedaald. - In dienzachten warmen zonneschijn voelde elk zijn hart sneller kloppen,zorgen weken, schooner leek het leven... maar een best vriendmet z'n warm hart en z'n jong bruisend bloed ging in het donkernaar de gevangenis ..... Waarvoor?!!

De uitspraak.

Vol was de publieke tribune op den dag der uitspraak.V66r de Rechtbank in de laagte staan te luisteren: Poutsma en

zijn verdediger. De president leest het vonnis, eentonig maarduidelijk. Diepe stilte in de zaal.

Het was even, alsof het goed zou gaan. De Rechtbank nam tochaan, dat de woorden, waarin werd aangedrongen op verzet tegende maréchaussees bij vreedzame betoogingen, geen strafbare opruiinginhielden, daar zij sloegen op een geval, waarbij de mar6chauss6eniet in de rechtmatige uitoefening zijner bediening was.

Bleef over: de »opruiing" om met wapenen op straat te gaan -deze was strafbaar.

Het te Franeker gezegde werd wel als bewezen, doch niet alsstrafbaar beschouwd, daar men zich vrijelijk èn wapens èn dyna-miet mag »aanschaffen". Voor dit feit werd ontslag van rechtsver-volging uitgesproken.

De Sneeker feiten werden als bewezen en strafbaar beschouwd.

42

Over de verklaringen der circa 20 getuigen h decharge werd inhet vonnis met geen woord gerept.

Uitspraak: achttien maanden gevangenisstraf, incl, de tijd, reedsin hechtenis doorgebracht, met de kosten.

Stil liep de zaal leeg - de gang en 't voorportaal vulden zichmet hen, die P. opwachtten - en toen hij buiten kwam, weer die-zelfde demonstratiën.

Het Einde.

Ten slotte vinde hier een plaats, wat Troelstra schreef in .De.nieuwe Tid van 18 Maart 1893:

EEN REIS.

Nu ligt de drassige sneeuw op de straten en gierend vlaagt de Maart-sche wind over verschrikte sneeuwklokjes - maar heerlijk blauw was delucht en warm de zon verleden Maandag, toen Poutsma om 8 uur inden trein zat, die hem van Leeuwarden naar Utrecht zou brengen.

Ik kwam op het perron, waar bekende partijgenooten, mannen envrouwen, voor een coupé met open venster stonden. Ze blikten vriende-lijk meewarig - maar erg vriendelijk: van hun gelaat, vaak door zor-gen gegroefd, schitterde de vriendelijkheid af, evenals van den koudenhemel in Maart de lachende zon - ze blikten veel en lang in het don-ker van den coupé.

Op eens wordt het open raampje gevuld met de buste van mijn bestenvriend. Al wat hij doet is altijd even snel; zijne bewegingen zijn alle op-bruisingen van het forsche vrijheidlievende leven in hem; zijn frisschelach, zijn knijpende korte handdruk; zijn open blik; zijn veerkrachtigegang en daarbij zijn ranke hooge figuur met de vierkante schouders enden rechten rug - alles teekent den man van de daad en van het uithet hart wellende woord.

Onze wetten eischen van zulke naturen, als ze socialist zijn, dat zediplomaten zullen zijn. Onze heerschende klasse...

Ah bah! neen - terug met mijne gedachten naar dien Maandagmor-gen, toen de zon viel op het lachende gelaat van Poutsma, zooals hijuit den coupé zijne vrienden met enkele schertsende woorden bemoedigde.Ik wilde het portier van den coupé openen, maar daar verdween Poutsmaen grijnsde mij het baardige roode gelaat van een gehelmde tegen.»U kan er niet in, meneer! Hier mag niemand worden binnengelaten.Ik kan er niets aan doen."

Geen vragen en klagen hielp - 66k niet bet koor van klagende vrou-wenstemmen, dat biddend riep met moeielijk bedwongen veroutwaardi-ging: »Och laat hem er toch in !" Ik stapte in een anderen coup6 en zagvan daar verschillende oogen vol tranen.

Voort schokte de trein - wuivende handen, lachende schrei-mondenen dat luide, lange geroep van: >»Houd moed! houd moed! O, als de dagder verlossing -"

Maar harder bonsde de trein en geen woorden hoorde men meer.En tusschen eenige winstlievende heeren, die dezen dag met het mooie

weer flinke zaken dachten te doen, zaten Bleckmann en ik, peinzende overde beste manier, om toch bij Poutsma in den coupé te komen en. ...onze maatregelen nemende.

43

Te Heerenveen werden de gehelmden opgeschrikt door de verschijningvan den conducteur, die van den gevangenocoupé een coup4 niet rookenmaakte. Tegelijkertijd begonnen BI. en ik veel last te krijgen van hetrooken onzer zaken-doen-zullende medereizigers en daar er geen andere3e kl. niet-rook-coupé was dan die der gehelmden, traden we dezen onbe-lemmerd binnen, zoodra enkele Heerenveensche partijgenooten, die P.begroetten, den toegang vrijlieten.

Een salvo van gelach van P. en listige glimlachjes op de gehelmdegezichten begroetten ons. Met ons kwam een heele dikke vette meneermet 2 dames binnen.

Toen een dier dames zag. dat P. geboeid en met zijn handboei vast-geketend was aan een anderen gevangene, een arbeider, naast hem, hoordeik haar fluisteren: »Die stumperd!" Dit trouwens behoorde ook dienarbeider te gelden, die precies zoo vastzat aan P., als P. aan hem. Dienarbeider kende ik; hij had het ongeluk gehad, een zaakje te beginnen-dat mislukt was; was failliet verklaard, had toen wat aardappels ver,duisterd, naar men beweerde, en was dientengevolge veroordeeld tot lmaanden celstraf - tot groote verontwaardiging zijner dorpsgenooten.Bovendien zat in den coupé een brandstichter, die tot éen jaar celstrafwas veroordeeld.... Poutsma, die eenige woorden heeft gesproken, waar-door niemand is benadeeld geworden, ,kreeg" anderhalf jaar!!

Voort, rollende sneltrein, voort door de lachende wereld, langs degeelgroene weiden, de blauwblinkende meren en waterplassen - bonstoch hard, zeer hard, opdat ik niet hoor die stem des rechts, die in mij,o zo6 luide, wee! roept over de misdaad, aan dezen mensch in naamvan Het Recht gepleegd!

Zie, de kerktorens gaan droomerig op in het nevelig verschiet; gisterenwas het Zondag, toen heeft men daar, overal waar de wereld zoo'n vin-ger opsteekt omhoog, van liefde en gerechtigheid, van waarheid en men-schelijkheid gepredikt. En nu rolt hun deze wagen vol onrecht enliefdeloosheid voorbij, naar de donkere cel, waar een onzelfzuchtig,onergdenkend mensch, waar een jong bloeiend dadenleven achttienmaanden aaneen moet verkwijnen..... ter wille der rust en der veilig-heid eener bedreigde heerschende klasse.

Maar vroolijk en welgemoed spreekt Poutsma daar naast mij verder.Wat een verschil die vette bourgeois met zijn hoogen hoed aan mijnrechter- en die slanke intelligente socialist aan mijn linkerhand! Bleck-man maakt mij fluisterend op die twee typen opmerkzaam.

,,Ze zullen geen plezier aan me beleven," zoo klinkt het uit P.'s mond,n,,ubch in, nbch later uit de cel." En als hij daarna spreekt over zijne

jonge vrouw, waarmee hij zoo zielsinnig verbonden is, en over zijn kleinkindje, dan is het 6ok nog op dien moedigen hoopvollen toon, dienhelden alleen kunnen aanslaan als zij smart gevoelen.

De trein staat te Zwolle; uit de open wagens dalen de menschenneer. Enkele partijgenooten loopen zoekend rond en drukken onzenvriend de hand. Men leidt de geboeiden over het perron door den uit-gang naar buiten, waar de bekende celwagen staat en daarachter eengroep menschen.

,Wat nu?" - zoo vraag ik de gehelmden.~Ja, Poutsma reist niet door; hij blijft hier voorloopig."

44

En voor dat ik gelegenheid had, hem voor 't laatst nog de hand tedrukken, ging de deur van den celwagen dicht en hotste het weerzin-wekkend gevaarte voort, de stad in....

We hebben gewacht tot den volgenden trein, maar van onzen vriendbemerkten we niets. Begrijpende, dat men uit vrees voor eene demon-stratie of iets dergelijks toch wel zou zorgen, dat onze plannen, om meete reizen, in duigen moesten vallen, zijn we toen maar vertrokken.

* *

Uit Utrecht schreef men ons dat daar des Maandags 11,11 een grootemenigte belangstellenden aan het station wachtte. Ook bij de aankomstvan den volgenden trein, hoewel velen toen door hun werk verhinderdwaren te komen. De beruchte ,,Oranjeka", vrouw Blommers, was ookmet een 50tal bewoners van wijk 0 aanwezig.

Ongeveer 6 uur kwam Poutsma aan, door enkele partijgenooten be-groet, die hem moed toewenschten en wien hij opgewekt toelachte.

Toen de celwagen aan de gevangenis kwam, wachtten een 20tal man-nen en vrouwen hem af. Ze zouden P. evenwel niet te zien krijgen:de paarden werden afgespannen en de wagen in een loods gereden, zoo-dat de ,.misdadiger" v66r de poorten zijner gevangenis niet een laatstengroet van de wereld daarbuiten heeft kunnen meenemen.

*

Z66 eindigde die blijde lentedag, toen de zon z66 helder scheen, datze onzen vriend, aan het helle licht ontwend, zelfs te schitterend was.

Nu ligt op den natten grond de drassige sneeuw en koude Maartschevlagen scheuren over het veld - en bitterheid en wrevel liggen kil endrassig op mijn gemoed.

Een Hongerproces voor de Rechtbank teHeerenveen.

Een aantal marechaussees en rijksveldwachters in vollen wapen-dos in Crackstate, buiten een wachtende hoop volks. Ieder die geenvolslagen vreemdeling in Jeruzalen was, zag dat er iets bijzondersgaande was en werkelijk was dat 't geval. Van dat volk dat daaraan de deur wachtte en waarvan sommigen reeds een marsch vaneen uur of zeven achter den rug hadden, zouden drie partijgenootenvoor de Rechtbank verschijnen.

Nauwelijks zijn de deuren geopend, of in een oogwenk is de rechts-zaal vol gestroomd, men kan zich bijna niet keeren of wenden. Hetzweet parelt de meesten op het aangezicht.

Eindelijk, daar komen ze tusschen rijksveldwachters binnen, dedrie mannen.

Ze worden naar de bank der besch. geleid. De Jong is eensmalle figuur, met diep gegroefd, geel, van ontbering getuigend,eerlijk gelaat. Bruinsma is gedrongener en ziet er verstandiger uit;ook hij heeft een vale tint. Maar robust en hoog van figuur, eentype van kracht en ernst, is Timmer, de 56-jarige arbeider, kloeken groot als een Afrikaansche boer.

45

Nadat ze plaats genomen hebben begint het verhoor. De eerstegeeft op te zijn:

Klaas Lubbers de Jong, 46 jaren, arbeider te Appelscha;de tweede: Bruin Tjibbes Bruinsma, 41 jaren mede-arbeider aldaar.en de derde Wolter Timmer, 56 jaren, arbeider te Smilde.Hierop worden de processtukken voorgelezen.We vernemen, dat bekl. worden beschuldigd dat zij den 18aenJanu -

ari den winkelier, tevens armvoogd, Andries van Rozen, hebbengedwongen om brood te geven.

Het aandeel van De Jong in dit feit bestaat hierin, dat hij »onderhevig getier" van ongeveer 30 á 40 arbeiders brood gevraagd heb-bende, tot v. Rozen heeft gezegd: ,Hoe denk je er over?" ,Moe-ten we eerst sterven ?" ,Dan vecht ik me liever dood."

Volgens de beschuldiging zouden deze woorden daarstellen ,afper-sing, eene bedreiging met mishandeling of ander geweld."

B r u i n s m a heeft op zijn geweten dat hij met gebalde vuistenop den rijksveldwachter Bijl, die voor v. Rozen's woning stond, istoegeloopen, en tot hem heeft gezegd. ,Jij bent de eenigste die onsnaloopt, smiegt. Ik heb je in de gaten. Je krijgt van mij de blauweboonen, smiegt. Brood zal hij G. v. d. geven. Ik zal veel meervolk ophalen."

Deze uitlatingen zouden opleveren het misdrijf van afpersingdoor bedreiging met eenig misdrijf tegen het leven gericht, oprui-ing en beleediging.

T i m m e r eindelijk zou uitgeroepen hebben: ,G. v. d. je gaatniet weg. Geeft hij het niet dan neem je het maar!"

Opruiing tot diefstal alzoo.Daarna vangt het verhoor der bekl. aan.De Jong geeft op, dat men gezamelijk te voet en per schaats

naar den armvoogd is gegaan. Daar heeft hij om brood gevraagd,sterk aangedrongen, doch niet de bovenvermelde woorden gespro-ken, ook niet op de toonbank geslagen, alleen heeft hij de vuistop de toonbank gelegd.

Bruinsma is eerst alleen naar v. Rozen toegegaan om eene ver-snapering voor zijne zieke vrouw. Ze had trek in een ,stoet" of een~bolle." Hij kreeg een bolle, daarop kwamen de anderen. Het isechter onwaar dat op eene vergadering zon zijn besloten om naarvan Rozen te gaan. Toen dan de anderen kwamen was hij reeds opweg naar huis teruggekeerd. Bijl stond bij de deur. ,Ik heb - zoozegt Bruinsma - gezegd, als men om brood vraagt kan men gewoon-lijk blauwe boonen krijgen. Het viel mij uit den mond. Anders hebik niets gezegd."

Timmer is er eveneens bij geweest. 't Is treurig dat de menschenhonger hebben en geen brood kunnen krijgen. T. begrijpt niet hoede rijksveldwachter er bij kan komen om hem de woorden toe tedichten die in de dagvaarding staan. Onder het volk dat voor hethuis stond werd gezegd: er moesten maréchaussées komen. Hieropzeiden sommigen: ,We hebben ook wel lood." ,Toen heb ik" -gaat T. voort - schertsend gezegd, als 't zoover komt kan ik mijngeweer ook wel halen."

46

Nu vangt het getuigenverhoor aan.De eerste get. is de rijksveldw. Bijl. Hij verklaart te volharden

bij zijn proces-verbaal en stelt de toedracht der zaak aldus voor.De arbeiders hadden eene vergadering gehouden bij Zwart. 't Voor-nemen was aanvankelijk geweest om in optocht naar den Burge-meester te Oosterwolde te gaan, ten einde om werk te vragen.Slechts een veertigtal waren opgekomen en dit aantal vond menniet voldoende. Daarop ging men bet dorp weder in, een gedeeltete voet langs den weg, een ander deel op schaatsen langs de vaart.

Get volgde de menigte die halt hield bij de woning van denarmvoogd. De Jong, Uilke Oost en nog iemand gingen binnen. Get.haastte zich ter plaatse te komen en zei: dat gaat niet goed. Hetdrietal ging naar buiten. De J. scheen zich te bedenken en tradweder in den winkel. Hij speelde op en noodigde v. Rozen uit methem mee naar huis te gaan: daar zou hij niets dan aardappelenvinden. Get. verklaarde zich toen in plaats van den armvoogd bereidom mee te gaan. Het volk wilde daar niets van weten. Het is erden veldwachter om te doen om ons weg te krijgen, riepen zij.

Van R. zei te vergeefs dat hij niet 't recht had te bedeelen,daar moest hij eerst met zijn mede-armvoogden over beraadslagen.Ook een voorstel om een uur te wachten, dan zou men den Burge-meester laten komen, viel niet in goede aarde. De Jong werd hoelanger hoe hartstochtelijker, hij sloeg zich met de vuist op deborst en op de toonbank. ,Hoe denk je er over, van Rozen? sprakhij. Heb je geen gevoel meer, er zit nog wat van ouds,Moeten we eerst verrekken? dan vecht ik me liever dood."Toen kwam Bruinsma op get. toe, hield hem de gebalde vuist,onder de kin en zei: ,,Je bent de eenige die ons naloopt smiegt.Ik heb je in de gaten, kon je hier om v. Rozen te beschermen.Jij krijgt van mij de blauwe boonen,, smiegt. Brood zal hij G. v. d.geven. Ik zal nog veel meer volk ophalen." Bruinsma ging weg.Nu trad Timmer op den voorgrond. ,G. v. d. je gaat niet weg,geeft hij het niet, dan neem je het maar. Ik zal mijn geweer halen,"riep hij.

Het volk zag intusschen reikhalzend uit naar de komst van dengenendie Bruinsma ging halen.

Roep de maréchaussée nu maar, riepen ze Bijl spottend toe, diekun je nu toch niet krijgen.

Ik zal naar binnen gaan en eens zien wat ik voor jelui doenkan, gaf Bijl te kennen. Hij ging daarop in huis, nam v. Rozen terzijde, wees hem er op, dat 't volk hoe langer hoe rumoeriger werd.Bruinsma kon, als het. hem ernst was, gemakkelijk nog 100 a 150 manop de been brengen en dan was de toestand nog veel hachelijker.Van Rozen zwichtte en gaf aan 21 personen die zulks begeerdeneen bon voor een brood. De menigte begaf zich daarmede naar eenin de nabijheid wonenden bakker en voorzag zich daar van hetbrood.

Get. zegt dat hij dit alles duidelijk gehoord heeft, hij was bijzon-der kalm, stond er zelfs met de handen in den zak bhj en is over-tuigd dat hij in deze niet kan dwalen.

47

De Off. vraagt get. hoe de algemeene toestand te Appelscha was.Get. antwoordt, dat in de 4 jaar dat hij daar gewoond heeft, geenjaar voor den arbeider zoo gunstig is geweest als 1892. Men heeftgewerkt tot 16 November, de schietpartij bij v. Rozen, daarnaheeft 't werk 14 dagen stilgestaan en heeft het onafgebrokeigeduurd tot de Kerstdagen toen de vorst inviel.

't Is er in Appelscha ieder jaar met een armvoogd te doen. Voor2 jaar was 't v. d. Bosch, verleden jaar Landmeter en nu VanRozen. Verder deelt get. mede, dat Bruinsma na afloop der gedwon-gen bedeeling heeft rondverteld, dat er den volgenden dag weerbedeeling zou zijn. Er was f 3000. - in Appelscha gekomen endaarvan zou ieder arbeider f 10.-krijgen. Ten gevolge daarvan waser den volgenden dag zeer veel volk in het dorp.

Bruinsma voert hiertegen aan dat hij de menschen heeft aange-zegd, dat er den volgenden dag een spreker zou optreden. Van derDuin en Baron hadden hem gezegd, tevens bekend te maken, dat erdien dag om 12 uur bedeeling zou plaats hebben.

Als er één mensch in Appelscha kan zeggen, dat hij dat sprookjevan de f 3000 heeft rondgebazuind, kunnen de heeren de doodstrafop hem toepassen.

Timmer zegt, hij (Bijl) ziet alleen de donkere zijde, hij verteltniet dat ik Bruinsma beetgepakt heb en tegen hem gezegd heb, dathij niet zoo driftig moest worden.

Mr. Troelstra. »Heeft Timmer dat werkelijk gedaan ?"Get. »Ja."Mr. T. »Hier in 't proces-verbaal gebruikt gij meermalen de uit-

drukking »dreigende houding" waarin bestond die?Get. »Allen vloekten en tierden, het is daar ruw en woest volk

en bij zulke gelegenheden is 't G. v. d. voor en na."Mr. T. »Stond Wiebe Herder naast u?"Get. »Dat herinner ik mij niet; ik geloof wèl."Mr. T. »Weet get. of er dezen winter eene vergadering is geweest

van de arbeiders en den burgemeester, waar gesproken is over hetberamen van middelen om in den werknood te voorzien en is daarook niet gesproken over d@ reservekas ?"

Get. »>De Burgemeester was niet zoo goed met de toestandenbekend. Als er arbeiders bij hem kwamen, beloofde hij wel eens wat.Er zijn toch gecommitteerden over de reservekas benoemd. De bur-gemeester wilde voor de arbeiders doen wat hem mogelijk was.

Op Bijl volgt van Rozen. De president kan haast geen woord uithem krijgen en als hij wat zegt, is 't niet verstaanbaar. Uit zichzelven zegt hij niets; alleen als de Pres. hem iets voorzegt, wat hijwil beamen, zegt hij: ja, hé? Hij kijkt onder 't verhoor meest naarden grond of terzijde, dikwijls naar Bijl. Zijne lezing van 't gebeur-de sluit zich dan ook aan die van Bijl aan.

Get. was bevreesd, dat zijne glazen stuk zouden gaan of zijn levengevaar zou loopen en daarom heeft hij toegegeven.

Verder stemt get. toe dat hij in zekeren zin toezegging tot debedeeling op den volgenden dag heeft gedaan. Bij 't aftrekken vroegTimmer: »Hoe komt het morgen nu." Get. antwoordde: kun je 't

48

redden tot morgen. Ja, sprak T. Is 't morgen om 12 uur goed? Hier-op antwoordde get. nog onder den indruk »goed."

Zeer terecht merkt De Jong na deze verklaring op: »Mijnheermoest hem de woorden allemaal uit den mond halen. Hij weet erniets meer van."

Bruinsma vestigt er de aandacht op, dat er dan toch bedeelingzou zijn.

Timmer zegt, voor die eene 18 centen brood gingen de menschennaar huis.

't Schijnt dat B. en v. R. elkaar voorgepraat hebben.Mr. T. Heeft get. nog al eens ongenoegen met de arbeiders gehad?Get. 't Is van 't winter de eerste keer.Mr. T. Is get. geen enkel feit bekend, dat wijst op eene minder

aangename verstandhouding? (Getuige aarzelt).Mr. T. Mijnheer de President, het verwondert mij, dat getuige

niet zegt, dat er verleden najaar bij hem in de deur is geschoten.Mr. T. Waarmee heeft De Jong gedreigd en of get. den indruk

kreeg, dat deze met hem wilde vechten?Get. Ik kreeg den indruk dat men mij afpersen wou.Mr. T. Of get. den indruk kreeg, dat De Jong met hem wilde

vechten?Get. Ik was bang, dat ik 't niet alleen met hem, maar met allen

te doen zou krijgen.Mr. T. Draai er niet om heen, ja of neen.Get. Ik geloof't wel, als ik 't niet deed, dacht ik dat de boel stuk ging.Mr. T. Geschiedt de bedeeling in geld of hoofdzakelijk in briefjes ?Get. Hoofdzakelijk in briefjes,Mr. T. Of die briefjes ook bij get. ingewisseld kunnen worden?Get. Alleen in een spoedeischend geval.Mr. T. Dus de bedeelden halen goed uit getuige's winkel.Op Van Rozen volgt diens bij hem inwonende zuster Sibbeltj e. Haar

verhaal komt op 't zelfde neer. Zij liep af en aan en heeft dus nietalles gehoord, maar het aan Timmer en Bruinsma ten laste gelegde wel.

Pres. Werd je er ook anders onder?Get. Ik was wel een beetje bang; ze hadden vroeger al eens in

de schuur geschoten; ik dacht dat het niet goed zou afloopen.'t Verhoor van den arbeider UIilke Oost levert weinig nieuws op.

Hij heeft de Jong den winkel zien binnengaan en hooren vragenom brood. Toen v. R. 't niet wilde geven, vroeg de J. of hij dangeen eergevoel meer had. Anders heeft get. niets gehoord.

De Officier deelt mede, dat get. gedagvaard is, omdat hij aan denRechter-Commissaris heeft verklaard dat op de vergadering wasbesloten, naar v. Rozen te gaan.

Get. Daar was ik mee bekend.Off. Hoe bekend?Get. 'k Weet niet of v. R. of een der andere armvoogden werd

bedoeld.Off. Je staat hier te draaien, denk er om dat je op je genomen

hebt de waarheid te zeggen. Was er een besluit genomen ja of neen?Geen praatjes.

49

Get. Ik was er mee bekend.Verder komt men niet en get. krijgt verlof plaats te nemen.Jan Geerts Baron is ook naar v. R. gegaan om iets voor zijne

zieke vrouw. (Get. heeft een huishouden van 9 man) Hij heeft Bruins-ma hooren zeggen: ,Als ik honger heb, klop ik aan." Men stondbuiten heel kalm.

Mr. T. Wat weet get. van den toestand van de J.'s gezin?Get. Zijne vrouw is ziek en kan ook niet goed zien. Zijne dochter

heeft een zeer been en kan niets verdienen.Mr. T. Waren de arbeiders te Appelscha den 18 Januari al lang

zonder werk en waren zij behoeftig?Get. Ja.Get. herinnert zich niet, Bruinsma last gegeven te hebben tot het

aanzeggen der bedeeling.De door de verdediging gedagvaarde getuigen komen nu aan de beurt,De eerste en voornaamste dezer is Wiebe Herder.Herder verklaart in de eerste plaats dat niet is afgesproken om

naar v. Rozen te gaan. Bij 't voorval zelf stond hij naast Bijl en wasdus evengoed als deze in de gelegenheid waar te nemen wat ergebeurde. Van De Jong heeft hij gehoord, dat deze zeide, gebrek aanbrood voor zijn huisgezin te hebben, maar geen dreigementen, ookheeft hij niet gezien dat hij met de vuist op de toonbank sloeg ende ten laste gelegde woorden heeft De J. n i e t gesproken.

Pres. Dat is eene gevaarlijke verklaring; dat gij de woorden nietgehoord hebt is iets anders dan dat hij ze niet gesprokenheeft.

Get. Als hij het gezegd had, had ik 't moeten hooren.Wat Bruinsma betreft, die zeide tegen Bijl: Ik vraag om brood,

ik heb honger en dan vraagt het krap aan. Bruinsma hield Bijldaarbij de vuist onder de kin.

Timmer zeide: Als je vraagt om brood dan geven ze je gewoon-lijk lood, maar dan k a n ik mijn geweer ook wel gaan halen.

Get. was zonder eenig plan voor v. R.'s woning. Brood had hijniet noodig ten minste, hij kon 't er wel buiten redden.

Mr. T. Heeft Timmer herhaaldelijk gezegd: als 't niet gegevenwordt, dan moet je 't maar nemen?

Get. Dat heb ik niet gehoord en als 't gezegd was, had ik't moeten hooren.

De verklaringen va , Sander v. d. Duin en Wietse van Vondelkomen met Herder's getuigenis overeen.

Roel Jakobs de Jong weet van de zaak zelve niets af. Mr. Troelstrageeft te kennen, dat hij dezen getuige heeft doen dagvaarden omeenige mededeelingen te doen over de omstandigheden, waarin dearbeiders te Appelscha en met name beklaagden verkeeren.

Get. beschrijft De Jong als een flinke arbeider met 3 kinderen;ook Bruinsma is een flink werkman; de man heeft 7 kinderen, eendaarvan heeft een slap voetje en slechts een enkele kan nog maariets mee verdienen. Timmer heeft eene vrouw, maar geen kinderen;nochtans hebben man en vrouw moeite rond te komen. De werke-looheid neemt alle jaren toe.

Pres. Heeft mijnheer de verdediger get. nog een vraag te doen?Mr. T. Ik wilde dat U get. in de gelegenheid stelde, een over-

zicht der toestanden te Appelscha te geven.Pres. Ik begrijp niet, waartoe dat zou dienen, vraag bepaalde

zaken.Mr. T. Dat duurt veel langer. Ik wenschte iets te weten omtrent

den geest en den toestand der bevolking.Pres. Maar dat doet aan deze zaak niets af.Mr. T. Dat doet er wel toe af; waar menschen naar de gevange-

nis worden gesleurd die in mijne oogen niets misdaan hebben, magde Rechtbank wel de moeite doen om eens te onderzoeken in welkeomstandigheden zij verkeeren.

(Bekl., een getuige en enkelen uit het publiek barsten in tra-nen los.)

Pres. De Rechtb. maakt bezwaar tot getuige - gij noemt dentoestand treurig ?

Off. Bijl heeft gezegd dat het werk tot November heeft geduurden toen is tot aan 't intreden der vorst werk verschaft?

Get. In November liepen velen reeds om.Mr. T. Hoeveel wordt er bij de werkverschaffing verdiend?Bij de reservekas bedraagt de daghuur f 0.50 per dag, daarvoor

wordt gewerkt van 's morgens half acht tot 's namiddags 3 á 4 uur.Mr. T. Hoelang heeft die werkverschaffing geduurd.Get. Drie weken, naar ik meen.Mr. T. Is niet eerst na de bij v. Rozen in November gevallen

schoten werk gekomen?Get. Ja.Bruinsma deelt nog mede dat hij sinds October slechts f 3.30

had verdient.Meine Hofstra en Wietze Alles van Wijk verklaren ongeveer 't

zelfde als Herder.Van 't hooren der twee laatste getuigen ziet mr. Troelstra af.

De Off. van Just. bekomt nu het woord tot het nemen van zijnrequisitoir.

Mijne toelichting - aldus vangt spreker aan - zal kort kunnenzijn, immers de feiten spreken beter voor zichzelf dan iedere toelich-ting zou kunnen doen. Armenzorg is eene moeieljke vraag: theorieen praktijk sloven zich af een beter systeem te vinden, zeker is 'tevenwel dat 't systeem van beki. niet goed is. Niets kan doorgeweld tot stand komen. De betrekking van armverzorger is hier inFriesland alles behalve rooskleurig. Vooral te Appelscha is dat niet't geval, nu is 't deze, dan die. Als we de handeling van v. Rozenzien, hoe hij Bruinsma, die iets voor zijne zieke vrouw komt vragen,behandelt, dan handelt hij volstrekt niet barbaarsch. Hij haalt eenkwartj e uit zijn eigen zak en geeft dit aan den man, ofschoon hijslechts optreedt als beheerder der gemeenschap.

De betrekking is zeer lastig omdat de arbeiders veelal vergeten

51

dat de armvoogden gebonden zijn aan de wet en administratievevoorschriften en dat 't niet hun eigen geld is dat zij beheeren.

Welk systeem men ook wensche, het systeem van bekl. is nietdat van de wet. Spreker leest daartoe art. 20 der armenwet voor.Tegenover de eischen van bekl. blijkt dat er geen recht op onder-stand bestaat. Zich in 't bezit te stellen daarvan is wederrechteljk.De onvermijdelijkheid der bedeeling stond niet ter beoordeelingaan bekl.

Het feit op zichzelf staat vast door de verklaring van Bijl, aanwien spreker hulde wil brengen voor zijn optreden. Bijl had reedslang verzocht om verplaatsing, een paar dagen voor dit voorvalwas die verplaatsing een voldongen feit geworden. Deze verplaat-sing moge een belooning zijn voor zijn optreden.

Met tact wist Bij] 't juiste oogenblik te kiezen om v. Rozen tottoegeven te bewegen. Bekl. mogen hem daarvoor dankbaar wezen,want anders hadden ze zeker voor andere - veel ergere - feiten,moeten terecht staan: Ook door de verklaringen van den getuigev. Rozen zijn de te laste gelegde feiten bewezen.

Wanneer hier nu komen een partij personen, die - ik wil aan-nemen te goeder trouw - verklaren, dat de feiten niet zoo voorge-vallen zijn, dan schijnen deze mij toe als medearbeiders er belangin te stellen om de zaken anders voor te stellen dan Bijl, de verte-genwoordiger van het gezag.

Ik voor mij kan geene waarde hechten aan zulke verklaringen,maar blijf hechten aan het proces-verbaal en de verklaringen vanv. Rozen.

Wat Timmer betreft, hij had niets te maken bij den armvoogdte Appelscha, wilde hij onderstand hebben, dan moest hij zich vervoe-gen te Smilde. 't Volk hield voor de woning van v. R. stil, daaruitconcludeer ik, dat 't feit met onderlinge hulp en bijstand is bedreven.

Bruinsma's houding vooral komt spr. vreemd voor. Hij moesttevreden zijn, dat hij een bolle voor zijne vrouw gekregen had. Alshij hart voor zijne vrouw gehad bad, was hij er mee naar haartoegeloopen, in plaats van zich op te houden om misdrijven te ple-gen. Hij liet liever zijne vrouw smachten naar brood.

De feiten vaststaande, blijft alleen over de vraag, welke straf aanbekl. moet worden opgelegd. Ik ben 't eens met hen, die beweren,dat er misstanden in de maatschappij zijn en ik ben bereid naarmijne beste krachten tot de opheffing daarvan mede te werken,maar 't gaat niet aan te doen als deze bekl. en geweld te stellenin plaats van recht.

't Zal goed zijn, deze kl. geruimen tijd in de cel te onttrekkenaan de maatschappij; de uitwerking daarvan zal nuttig zijn; zij zul-len dan begrijpen, dat ze dwalen, als ze meenen, dat de opheffingvan misstanden alleen door geweld kan plaats hebben, dat ze dwa-len, als ze gelooven, dat de heilstaat, die hun - naar spreker wilhopen te goeder trouw - wordt voorspiegeld, bereikbaar is. Neen,alleen langs den geleidelijken weg is verbetering mogelijk.

Ten slotte vordert spreker tegen ieder der bekl: twee jarengevangenisstraf.

52

De President verleent het woord aan mr. P. J. Troelstra, alsverdediger van De Jong en Timmer. Pl. zegt. Op den 19en Januarivan dit jaar werden drie arbeiders te Appelscha ontboden bij denBurgemeester in 't logement van Hendrik Zwart aldaar. Zij gavendadelijk aan dat verzoek gehoor. 't Waren mannen, die meermalenhadden getoond voor de belangen van hun gezin en hunne mede-arbeiders op de bres te staan. Toen zij werden ontboden was hunneeerste gedachte, dat ze zouden vernemen hoe een einde zou wordengemaakt aan hunnen nood, want de nood was groot. Sedert 1878waren ook zij al meer en meer achteruit gegaan. Voor dien tijdwas te A. bedeeling eene uitzondering, na dien tijd was het telkenjare al meer en meer voorgekomen, dat flinke eerlijke mannen, diezouden kunnen en willen werken, gedwongen waren de hand nit testeken naar aalmoezen, die hun karig werden uitgereikt. Vroegerhad men 17 a 18 weken lang in 't veen een flink stuk brood, dankwam er ander werk, wijken moesten gegraven en land aangemaaktworden. Tegenwoordig duurt de veenarbeid 10 à 11 weken, er wor-den geen wijken meer gegraven en geen 'and wordt er meer aan-gemaakt. De Campagnons, aan wie zooveel land behoort, bezaaienhet met dennen. Een feit is het, dat elken winter weer het spookder werkeloosheid zich vertoont. De arbeiders moeten met vrouwen kinderen van anderen afhangen. In 1892 was 't beter dan invorige jaren, maar oude wonden moesten worden geheeld. De Jongbv. moest 17 a 18 brooden borgen, toen kon de bakker niet meerborgen, er stonden nog 20 van verleden jaar. Van geen dezer driepersonen kan gezegd worden, dat hij een doorbrenger is, geen dezerdrie heeft het minder dan anderen. Hoe treurig moet dan 't lotder arbeiders zijn, hoe vol moet hun gemoed wezen, waar zij weten,dat ze dat lot niet verdienen, zij zijn toch geen misdadigers, ner-gens staat geschreven, dat zij geboren zijn om te lijden.

Werkeloosheid en ledigheid, maar niet uit luiheid. Wanneer gijaan den strengen eisch van het O. M. gehoor geeft en bekl. ver-oordeelt, zult gij weten, wie die mannen zijn - dat gij eerlijkearbeiders veroordeelt, voor wie iedereen achting kan gevoelen.

Timmer is het vorige voorjaar in de veenderj werkzaam geweest.'s Morgens om 4 a 5 uur, met 't opgaan der zon, begon hij, danwerkte hij tot half acht, at een stuk roggebrood met boter enrustte een kwartier of half uur, om elf uur herhaalde zich dit endan werkte hij door tot 's namiddags 4 uur.

Man en vrouw verdienden een aardig daggeld samen f2.50.-dat duurde 10 weken en bracht hun f 126.- op; toen ging deman naar Wijckel - bleef daar 5 weken in de hooiing, maaideettelijke pondematen grasland hij een werkdag van 17 à 19 uren.Hij bracht hiervan f 40 thuis, daarna trachtte de man met jagenden kost te verdienen, dat ging tot de jacht gesloten werd, toenhad hij zooveel bij elkaar dat men den winter kon doorscharrelen.

Moeielijker was de toestand van De Jong. Hij heeft eene zieke-lijke vrouw en eene dochter die niet kan werken.

In 10 weken verdiende hij met turfgraven f95 -, toen heefthij op alle mogelijke wijzen getracht, werk te krijgen en zoo kwam

53

hij rond tot November, 14 a 12 stuivers daags verdienende. Nader-hand werkte hij nog een enkelen dag voor f 0.50.

De man had nog schuld, zijn toestand was diep ongelukkig, zijnvoedsel bestond 's morgens uit aardappelen met zout, 's middagsaardappelen met zout en 's avonds aardappelen met zout. Alleenals er een dag wat verdiend werd, kwam daar olie of een stukbrood bij.

Zoo gaat het in deze ordelijke maatschappij met menschen diewillen werken en daartoe de krachten bezitten.

Geen wonder dat er gesproken wordt van den heilstaat als waarophet 0. M. heeft gezinspeeld; geen wonder dat men nadenkt overeen toestand waarin ieder een menschwaardig bestaan vindt. Geenbedelarij meer, geen liefdadigheid meer, zij willen recht. Zij gevoe-len zich aangetrokken tot de richting, tot het socialisme die het 0. M.wil bestrijden. Zij gevoelen zich aangetrokken tot de partij, die hunwel geen maatschappij zonder verdriet en zonder zonde wil voor-tooveren, maar die, als hare beginselen verwezenlijkt worden, voordergelijke toestanden geen plaats zal aanbieden.

Nu ze eenmaal hun toestand begrepen hebben, hebben ze gevoelvan eigenwaarde gekregen en kunnen ze zich niet meer neergeven.

Het is volkomen waar zooals v. Rozen aan den Rechter Commis-saris verklaard heeft, de arbeiders komen niet meer deemoedigvragen, ze komen eischen.

Wanneer het 0. M. zich beroept op de armenwet, dan vraag ikof die wet wel deugt. Wetten die niet overeenkomen met den wilvan het meerendeel des volks moeten zoo spoedig mogelijk voorandere plaats maken.

Ik weet wel: deze wijze van optreden is hoogst onaangenaamvoor hen die de orde moeten handhaven en 't zelf < gc hebben,doch wanneer ze niet toegeven zal men op den dluurde gevolgendaarvan op een bittere wijze ondervinden.

Den 18 Januari van de vergadering komende hield men stil bijv. Rozen. Er was armoede, er waren mannen bij die wisten dathunne kinderen de handen zouden uitsteken om brood. Diearme onschuldige kinderen zouden hunnen vaders 't bitterste leedaandoen dat er voor een mensch denkbaar is.

Bruinsma kreeg een wittebrood, waarom liep hij er niet meebeen? zoo vraagt men. JVelnu de man had ook nog kinderen diehonger leden.

De armenwet deugt niet, maar ook hare uitvoering te Appelschadeugt niet: waar De Jong aanbood te toonen dat hij niets had,daar bestaat eene leemte als in dat gebrek niet onmiddellijk kanworden voorzien.

De Jong heeft bij v. R. eenige vurige woorden gesproken. Ik wilgraag gelooven dat hij de zaak niet op dezelfde kalme manier zalbehandeld hebben als wij bier.

Laat het 0. M. zich eens verplaatsen in den toestand van man-nen die hun vrouw en kinderen gebrek zien lijden. Zouden we alswij in dat geval verkeerden ook niet in hartstochtelijke taal vooronze rechten pleiten?

54

Ik vraag het Openbaar Ministerie: hebt gij dan geen gevoel voorde arbeiders? Ik vraag dit vooral naar aanleiding van den schan-delijken, draconischen eisch, waarop ik straks terug kom.

De Off. Mijnheer de President, ik kan niet toelaten dat de verde-diger zich aldus over mijne handelingen uitlaat. Hij schijnt vergetente zijn dat hij eenmaal heeft gezworen, den eerbied voor de rechter-lijke macht niet uit het oog te zullen verliezen.

Mr. T, Mijnheer de President, bij U berust de leiding der verga-dering, van U zou ik dergelijke aanmerkingen moeten aanhooren,niet van den Officier.

Pres. Mag ik U verzoeken U te matigen ?Mr. T. Ik zal 't doen, voor zooverre 't mij mogelijk is. (Korte

stilte.)'k Begon met te zeggen dat de arbeiders ontboden werden bij

den Burgemeester. Deze had hoop gegeven op arbeid uit de reser-vekas. Timmer komt in 't lokaal waar de Burgemeester was, dievraagt hem zijn naam en op 't zelfde oogenblik komen 5 á 6 maré-chaussées binnen. ,Visiteer dien kerel" zegt de Burgemeester. Dekerel wordt gevisiteerd, geboeid en weggebracht. 't Zelfde lot onder-gingen de beide anderen. Inmiddels wordt buiten de staat vanbeleg afgekondigd.

Men spreekt veel over opruiing, maar de wijze waarop die men-schen zijn weggesleurd zal nawerken te Appelscha.

Pl. bespreekt het proces-verbaal van Bijl en meent daarin eenstreven op te merken om de feiten als misdrijf te qualificeeren.

Wat de feiten aan De Jong ten laste gelegd betreft, komt hetpleiter voor dat hij moet worden vrijgesproken of ontslagen vanrechtsvervolging.

Aangenomen dat de woorden door hem zijn gesproken dan nogblijft de vraag: waarin ligt de bedreiging. In de woorden ,Ik vechtme liever dood"? Dit is niets anders dan eene mededeeling dat hijzelfs niet zou vertrekken al werd er geweld tegen hem gebruikt.De uitdrukking is niet aanvallend maar verwerend.

Niet de bedoeling om te vechten, doch om te blijven, ligt er inopgesloten.

Het is niet anders dan eene hartstochteljk uitdrukkking van eenmensch die brood verlangde.

Wat betreft Timmer: gelooft Pl. dat het O. M. de verklaringenvan een stuk of zes getuigen a décharge niet maar zoo kan wegcij-feren, 't komt Pl. voor dat Bijl onjuiste verklaringen heeft gedepo-neerd.

Niet o ver t uigend is bewezen dat Timmer tot diefstal heeftopgeruid. De woorden stellen overigens niet daar het opruien totmisdrijf. Volgens den geest der wet is niet strafbaar: opruiing vaneen bepaald persoon, maar van het publiek, van daar dat opruiingalleen strafbaar is in het openbaar. Maar hoe kan Timmer hebbenopgeruid, waar hier bewezen is, dat hij Bruinsma nog heeft gekal-meerd?

Pl. wijst er nog op, hoe deze man door een gevoel van medelij-den wordt gedreven: toen Pl. hem in zijne cel bezocht, riep Timmer

55

uit: ,Ach, hadden die arme stumpers in Appelscha 't allen maarz66 goed, als ik 't hier heb! We hebben ten minste genoeg te eten!"en daarbij schreide die groote, sterke man als een kind! Menighooggeplaats ambtenaar moet in dezen voor dien eenvoudigen arbei-der onderdoen.

Een enkele opmerking over v. Rozen. Pl. acht hem niet vertrouw-baar. Hij is nog onder den indruk van de gebeurtenissen die hijachter den rug heeft. Hij denkt blijkbaar: 't is wel eens goed, dateen paar van die socialistische hoofdmannen een paar jaar de gevan-genis in gaan.

In het algemeen resumeerende komt het Pl. voor dat door bekl.geene misdrijven zijn gepleegd, maar dat zij alleen hartstochteljkeuitdrukkingen hebben gebezigd. Al waren de geuite woorden straf-baar op zich zelve, dan nog zouden ze, door den Nothstand vanhet Duitsche recht, door de ,overmacht" van ons art. 40 W. v. S.uitgelokt, hun strafbaar karakter hebben verloren. Wanneer deRechtbank veroordeelt, dan zal ze veroordeelen menschen, die inde noodzakelijke behoeften van vrouw en kinderen wilden voorzien.Dan zal 't voortaan slechts noodig zijn dat er honger heerscht, omstraffen te kunnen uitdeelen. Honger wordt dan een misdrijf.

Een enkel woord nog over de mate van straf. Spreker heeft diegequalificeerd en neemt daarvan geen woord terug. Hoe durft hetO. M. in den tegenwoordigen tijd een dergelijke straf requireeren!

Het is een tendenz-straf: dit is door het 0. M. zelf verklaard.Met gevangenisstraf wil men de nieuwe leer bestrijden, men hooptdat de belijders in de gevangenis daarvan een afkeer zullen krijgen.De Justitie wordt zoo echter niet beheerscht door 't eenige begin-sel waardoor ze zich mag laten leiden, de objectieve rechtvaar-digheid.

Het is een gevaarlijken weg dien het 0. M. wil bewandelen. Menbeseffe, dat, als men tegen geweld is, men zelf niet met geweldmoge beginnen. Wanneer het 0. M. de socialisten wil bestrijden.dan gebruike hij geestelijke wapenen: hij noodige dan hunne woord-voerders uit om met hem in het openbaar, waar alle kansen gelijkstaan, te debatteeren. Beeft hij 't recht aan zijne zijde, dan zal hijzegevieren. Men werpe niet de socialisten in de gevangenis: dat iseen bewijs van geestelijke zwakheid.

Pl. concludeert tot vrijspraak, in elk geval tot ontslag van rechts-vervolging van zijne cliënten.

Mr. J. Woltman, adv.-proc te Heerenveen, ambtshalve als verde-diger aan Bruinsma toegevoegd, geeft de verzekering dat hij defeiten als jurist zonder socialistische sympathieën of antipathieënheeft onderzocht en getoetst aan het strafrecht.

Pl. concludeert tot ontslag van rechtsvervolging, subsidiair tothet opleggen van een lichtere straf. 't Laatste op grond dat bekl.het slachtoffer is van de beweging in 't Noorden en de woordendie hij van ontwikkelde leiders heeft gehoord zonder ze te begrijpen,naspreekt en verdraait.

Bij re- en dupliek ontwikkelen het 0. M. en de verdigers hunstandpunt nader.

56

De beki. hebben zich onder 't voeren der pleidooien niet kunneninhouden, nu en dan laten ze hunnen tranen den vrijen loop.

Timmer maakt gebruik van 't hem aangeboden laatste woord. Metvan aandoening trillende stem zegt hij :,,Ik moet mijne verbazinguitspreken, vijf weken lang zit ik hier onschuldig. Ik word aanden eeneen kant beschuldigd dat ik heb opgeruid en 't blikt aanden anderen kant, dat ik tot kalmte heb aangemaand. 't Is eentreurig feit en ik geef het aan de leeren over."

UITSPRAAK :

Alle drie beklaagden zijn door de Rechtbank wegens afpersing, ge-pleegd door 2 of meer vereenigde personen, de 2e bekl. bovendienwegens bedreiging met een~ misdrijf legen het leven, de 3e bekt.bovendien wegens opruiing veroordeeld tot:

15 maanden celstraf

zonder aftrek van de voorloopige hechtenisstraf.

UNIVERSITY OFILLINOIS-URBANA

30112 101954292

DE JIEUWE TIJD.-Onafhankelijk Soeiaal-Demoeratisch Weekblad

REDACTIE:

1Ir. P. J. TROELSTRA en F. VAN DER GOES.

Abonnementsprijs 50 Ct. fr. p. p. per kwartaal.

DE -NIEUWE TIJD houdt hare lezers geregeld op de hogteden economischen ontwikkelingsgang der maatschappij in de r:chtiug fan

het socialisme.

DE -NIEUWE TIJD tracht een juist en, onafhankelijk o;)r<bel uitte spreken over datgene, wat in en buiten de soc.-dem. partij vôôr (f tegenhet socialisme wordt gedaan.

DE NIEUWE TIJD bevat belangrijke correspondentiën uit hetbuitenland.

DE NIEUWE TIJD heeft overal in het binnenland correspondenten.'

Voor abonnementen en advertentiën wende men zich aan het

Bureau: DE NIEUWE TIJD, Leeuwarden,

of bij de Agenten :

Te Amsterdam: J. F. A. VLAAN-DEREN, Boekh., Nico-laas Beetstr. 1.

» Rotterdam: D. BROUWER, Stroo-veer 8 en Halsstr. 8.

» Haarlem: 3.:P. NOBELS Jr.,Nassaulaan 13.

»Arnhem : I. SMIT~nS, Jansplein39c.

» Sneek en lust: W.T DAMSMA Pz., Ge-dempte Pol.

» Boisward : K. HOOGEVEEN.» Steenwijk: II. WESSEL~SON.

» Joure: G. A. ZWART (met12 Mei a.s.)

» Drachten: J. G. JANSONIUS.»Bergum: A. WITS.

Te Beets:,. Je B. POSTMA,» Engelum: JAI SINNEMA.

» Britswerd: K. ESMA Mz.» Grouw : KLAL_ SIETEMA.

»Warga : E. v._ MEULEN.» Makkum: SYTSE .LKEMA JZN.

» Schildwo lde : I. GRCJSTRA.» Franeker: G. DIJKSTRA, Boekb.» Goes: J. Zow.» 's Gravenhage:Jan-IHendrikstr. 6a.» Winschoten: F. KENTJIER.

» Berlikum: I. SCHELTEMA.» Deventer : R.. KEDDE, Papen~

staat 46.»Veendam : F. BURGER.

» Leeuwarden: J. VAN BORSSUiv

WAALKES.

This book is a preservation facsimile produced forthe University of Illinois, Urbana-Champaign.

It is made in compliance with copyright lawand produced on acid-free archival

60# book weight paperwhich meets the requirements of

ANSI/NISO Z39.48-1 992 (permanence of paper).

Preservation facsimile printing and bindingby

Northern MicrographicsBrookhaven Bindery

La Crosse, Wisconsin2010