streamer

ideaz 4-2014

Geloof Kerk

MissiePraktijkblad van EA-EZA over geloven en missionair kerk-zijn in binnen- en buitenland

IN GESPREK MET GROEIENDE KERK IN FRANKRIJK

IDEAZ onDErZoEk:20% prEDIkAntEn vErtrEkt

Van pionier naar partner op het zendingsVeld

Leiderschapsoverdracht

Gratis abonnement?

www.ea.nl/ideaz

3

inhoud:

9 29

26 15

Missionair zijn met drie sloten op je deur. Bettelies Westerbeek vraagt zich af of dat wel kan.

Ruben Flach is aanstaand directeur van stichting Opwekking. Wat zijn zijn tips als het gaat om leiderschapsoverdracht?

Zochten we vroeger een sterke leider, nu willen we liever een netwerker. Jack Barent-sen analyseert de ‘crisis in leiderschap’.

Thema-artikelen

12 De duurzame leiderWelk profiel heeft de predikant van de toekomst?

15 Leren van de kerk in Frankrijk

18 Verplicht inhalen op het zendingsveldGaan om jezelf overbodig te maken

26 Crisis in leiderschap

29 Do’s en Dont’s bij overdracht

34 Hands off!Jan Barendse droeg zijn leiderschap over aan Harry Zijlstra 36 Leiderschapsontwikkeling in WageningenJaap Ketelaar behandelt potentials anders dan voorheen

Vaste rubrieken

04 EA-EZA netwerk nieuws

09 Column Bettelies

20 Interculturele bijbelstudie

22 Wereldflitsen

23 Herintreders

24 Boeken

32 Zorg voor zendingswerkers

33 Column Gea

39 Trends

41 Migrantenkerken

42 Integral Mission

46 Column Jaap

47 Laatste vraag - hoe blijft de gemeente in contact met niet-christenen

We hebben een probleem! Of in ieder geval: het komt eraan. En eigenlijk weten we nog niet eens hoe groot het is. De nieuwere evangelische beweging die in de jaren zeventig is ontstaan, is vol-wassen geworden. De pioniers van de babyboomgeneratie worden ouder en gaan zo langzamerhand echt met pensioen. Ze hebben geprobeerd de Kerk weer nieuw leven in te blazen. En voor een deel is dat ook gelukt.

Het probleem is: wie gaat hun werk overnemen? Juist de generatie X (45-55 jaar) is massaal weggevallen en was te veel bezig met zich-zelf om het stokje over te nemen. Maar het gat met de volgend generatie is wel erg groot. In één generatie heeft een cultuuromslag plaatsgevonden die groter is dan de Renaissance. De postmoderne netwerksamenleving waarin we nu leven is zo anders, dat het soms wel lijkt alsof twintigers en dertigers van een andere planeet komen. Iets daarvan voelde ik tijdens de City to City Europe conferentie in Parijs eind oktober. Ik was daar één van de ouderen. Al die missio-naire pioniers, die onvoorstelbare dingen doen in Gods Koninkrijk, zijn dertigers. Radicaal en vol energie. Wie slaat de brug tussen de

generaties? Hoe kan de wijsheid van de oudere generatie(s) verbonden worden met de

energie en de radicaliteit van de nieuwe generatie?

Dat zijn vragen waar EA-EZA zich mee bezighoudt, onder meer in het overleg met onze deelnemende kerkgenootschappen. Tegelijkertijd hoeven we daar niet paniekerig

over te doen: God is getrouw. Zijn plannen falen niet!

Jan Wessels, Directeur EA-EZA

Volg IDEAZ ook op twitter: @ideazEA

Cultuuromslag groter dan de Renaissance

In Frankrijk zwaait de komende tien jaar twee derde van de protestantse predikant-en af. De evangelische beweging heeft een creatieve oplossing.

Welkom

Colofon1e jaargang nr. 4 - 2014Verschijnt vier maal per jaarISSN 1381-7345© EA-EZA

Uitgever EA-EZA - Driebergen0343 - 51 36 93info@ea.nl - www ea.nlIBAN NL26 INGB 0000 0044 02Stichtingsregister S41188580

RedactieJan Wessels, hoofdredacteurArjan Schoemaker, hoofdredacteurSuzanna Blackmore, eindredacteurRobert-Jan van den Hoorn, boekenredactieCorina Nsengimana, vormgeving

Coverfoto: Niek Stam

Abonnementen IDEAZ• Nederland gratis of € 19,90• Buiten Nederland € 23,90

Deelnemerschap EA-EZA*• Personen > € 50,- • Gemeenten € 175,-• Organisaties vanaf € 280,- * incl. gratis abonnement op ideaz

Advertenties en bijsluitersPrijzen op aanvraag: corina@ea.nl

Overnemen van artikelenToestemming via suzanna@ea.nl

ideaz nr 4 - 2014

verder:

4EA-EZA NIEUWS

Centrum Kerk goes europe

Hoe verkondig je het evangelie van genade en verzoening in een moderne, post-christelijke samenleving? Daarover gaat Center Church het actuele standaard-

werk van Tim Keller, dat nu ook is bewerkt voor de Europese situatie. Onder aanvoering van dr. Stefan Paas schreven acht Europese theolo-gen een reactie op Kel-lers observaties. Resul-taat is een boek dat een uniek beeld geeft van stadszending in Ameri-ka, evangelieverkondig-

ing in Europa en de verschillen daartus-sen. De Europese Evangelische Alliantie schreef het nawoord en geeft daarin haar visie op de kerkelijke ontwikkelingen in Europa. Het boek is verkrijgbaar bij uit-geverij Van Wijnen.

5

Twee vragen, twee keer hulp De Stem die het water van mijn ziel in beweging brengt, hoor ik de laatste tijd dit zeg-gen: Waar is het koninkrijk, waar is de kracht, waar de heerlijkheid? Het andere dat Hij zegt is: Wie denk je nou echt dat Ik ben? Een rilling over mijn rug en reuring in mijn bin-nenste. Grote vragen waar ik ook niet zomaar een antwoord op heb. Soms denk ik, was ik maar niet zo blind. Wil ik schreeuwen als Bartimeüs: “Jezus, zoon van David, heb medelijden met mij!”

Bij de eerste vraag hielp een Skype-gesprek: iemand die naar me informeerde en doorvroeg en nog eens doorvroeg. Bij de tweede was het een oefening met mijn kring: stel er loopt iemand met je op de komende vier dagen en hij of zij ziet alles van je. Naderhand stellen we hem of haar één vraag: wat betekent Jezus voor …? Wat is dan het ant-woord? Volgens mij staat dit centraal in discipelschap en ik hoop me hier samen met velen van u de komende tijd voor in te zetten.

Steven Mudde - Beleidsmedewerker Discipelschap steV

en

ideaz nr 4 - 2014

seminar

Buiten de lijntjes

Gods leiding zoeken voor het komende jaar. Dat is waar de EA-EZA vastenretraite (6-8 januari) voor leiders van kerken en orga-

nisaties voor bedoeld is. U bent van harte uitgenodigd! Thema is: Weerloze overmacht. In de lectio divina staat de tweede brief aan de Korintiërs centraal. In deze brief speelt leiderschap met alle uitdagingen daaromheen een grote rol. Meer informatie en mogelijkheid voor aanmelding op ea.nl/vastenretraite.

Verstillen, vasten en vieren

Kerklab organiseert, in samenwerking met onder andere EA-EZA, een seminar over de verbinding tus-sen evangelie en context. Iedereen die zich interes-seert voor kerkplanting is op 7 februari welkom in de Metaalkathedraal (Utrecht). Paul Visser, Matthijs Vlaardingerbroek en Rikko Voorberg gaan in op de vraag hoe het evangelie in uw buurt van betekenis kan zijn. Aanmelden via: www.ea.nl/buitendelijntjes (kosten € 25,- incl. lunch)

Prayer night Op 17 januari is er op veel plaatsen weer een Prayer Night voor en door jongeren. EA-EZA ondersteunt hen met promotie-materiaal, tips en een instructievideo. Dit jaar is het centrale thema Get Connected, uitgewerkt rondom het verhaal van de ont-moeting van Jezus met de Samaritaanse vrouw. In een paar eenvou-dige stappen kunnen jon-geren in hun eigen woonplaats een eigen gebeds-avond organi-seren. Info en aanmelden op PRAYERNIGHT.NL

ideaz nr 4 - 2014

Dorst?

Weekvangebed.nl voor informatie en materialen

EA-EZA en raad van kerken

Bid uw gemeente ook mee tijdens de Week van Gebed (18-25 januari 2015)? op WWW.WeeKVangeBed.nl kunt u gebeds-boekjes voor volwassenen, tieners en kinderen bestellen. ook is er ondersteunend materiaal voor het organiseren van bijeenkomsten. Cen-traal staat het verhaal van de ontmoeting van Jezus met de samaritaanse vrouw.

Bid ook mee!

GET CONNECTEDPrayernight.nl

PRAYER NIGHT17 januari 2015

ideaz nr 4 - 2014ideaz nr 4 - 2014

76EA-EZA NETWERK

nieuWe WeBsite: Eerste Hulp Bij SchuldenSchuldhulpmaatje heeft een website gelanceerd voor mensen die in hun eigen omgeving signaleren dat mensen schulden hebben. De website geeft tips om dit aan te kaarten en om samen hulp te zoeken. www.eerstehulpbijschulden.nl

Cursus Vitaal Missionair leidersChap Op 21 januari start de eerste module (1 dag) van de cursus Vitaal Missionair Leiderschap in Amersfoort. De cursus bestaat in totaal uit 5 modules met elk een eigen thema. Vertegenwoordigers van verschillende universiteiten en hogescholen, afkomstig uit diverse denominaties verzorgen de colleges. Meer info www.proclama.nl

KERST AlS KANSJuist met Kerst zijn veel mensen op zoek naar een stukje zingeving. Maar hoe komt u tot een gesprek over God en geloof? Waarom Kerst? biedt u de eerste stap: een uniek cadeau dat vertelt over de waarde van Kerst. Het tiende Waarom Kerst?-geschenk is een prentenboek over het kerstverhaal met her-kenbare (lego)illustraties. Zeer geschikt om mensen de boodschap van kerst op een laagdrempelige manier mee te geven en hen uit te nodigen voor de kerstdienst in uw gemeente/wijk. Op www.waaromkerst.nl vindt u ook ondersteu-nende materialen, zoals kaarten, posters etc.

love and Marriage

gemeenteproject: rijkdom van gebed Als gemeente kunt u in 2015 meedoen met het project 50 dagen op weg met God. Het Evangelisch Werkverband en de IBB hebben materiaal uitge-bracht om in de zeven weken tussen Pasen en Pinksteren de rijkdom van gebed als gemeente te (her)ontdekken. Er is een nieuw dagboek (Bidden in het Koninkrijk) en materiaal voor kinderen en jongeren, gesprekskringen en kerkdiensten.

www.ewv.nl/vorming/50dagen-op-weg-met-God-2015

11 december, apeldoorn: Docentendag Learningpoint-4mission learningpoint4mission.com

14 januari, amsterdam: Startdienst Week van Gebed weekvangebed.nl

14-16 januari, houten: new Wine predikantenretraite (Dl I) newwine.nl

19 januari, lunteren: Studiedag De kerk vol discipelen? ea.nl/dekerkvoldiscipelen

AGENDA

a rocha themapakket voor kerken: ‘Jezus en de aarde’Vraagt u zich af wat de aarde met ons geloof te maken heeft? In het themapakket ‘Jezus en de aarde’ geeft natuurbeschermingsorganisatie A Rocha handvatten om als gemeente bewust stil te staan bij de relatie die christenen met de aarde hebben. Met een preekschets van Reinier Sonneveld, verdiepingsvragen, suggesties voor kinderwerk, liederen en gebeden kunt u een kerk-dienst, viering of studieavond invullen. www.arocha.nl

toen de evangelische alliantie begon met het persoonlijk deelnemerschap, heb ik me daar direct voor aangemeld. Waarom? diep in mijn hart heb ik

een grondige hekel aan alle hekjes en hokjes in chris-telijk nederland en het persoonlijk deelnemer zijn van

de ea gaf mij de mogelijkheid de brede kring van Jezus’ volgelingen te ondersteunen in opbouw en groei.

in de praktijk zouden persoonlijke deelnemers daarin nog een stapje verder kunnen gaan: hun professie inzetten ten behoeve van de doel-stelling van ea-eza. ik heb daar kort geleden een enquête over inge-vuld en ben heel benieuwd hoe ik als persoonlijk deelnemer in de toe-

komst ook deze bijdrage kan leveren.

Christa van Dieren, organisatieadviseur en organizer, eigenaar van OrganieQ en Persoonlijk Deelnemer EA-EZA

Vanaf januari 2015 start in Dordrecht een Discipelschap Trainingsschool (DTS), waarbij studenten meteen het geleerde in de praktijk brengen. Naast de lessen, tijd voor gebed en community, werken studenten actief mee in verschillende missionaire en maatschappe-lijke projecten in de regio Drechtsteden. Op de lesfase van 7 maanden volgt een missio-naire reis naar het buitenland. www.ywamdordrecht.nl

Jeugd met een Opdracht start trainingsschool in Dordrecht

www.naarhouse.nl

In de week van 8-15 februari 2015 is het weer Marriage Week. Marriage Course Nederland (onderdeel van Alpha Nederland) ontwik-

kelde materiaal om ook in de kerk aandacht te besteden aan het huwelijk.

Het thema voor 2015 is: ‘Vriendschap’ – Samen zijn we sterker’

marriagecourse.nl/valentijn

9REPORTAGE

ideaz nr 4 - 2014

ideazPraktijkblad van EA-EZA over

geloven & missionair kerk-zijn in binnen- én buitenland

Neem nu een (gratis) abonnement:

ea.nl/ideaz

streamer

ideaz 1-2014

Geloof Kerk

MissiePraktijkblad van EA-EZA over geloven en missionair kerk-zijn

Polycarpus

Syrisch-orthodoxe aartsbisschop

op Overijssels platteland

Intercultureel

bIjbellezencontextualIsatIe voor begInners

cultuurveranderIng

In utrechtse kerk

streamer

ideaz 2-2014

Geloof Kerk

MissiePraktijkblad van EA-EZA over geloven en missionair kerk-zijn in binnen- en buitenland

Tirza Roorover onderwijskunde en discipelschap

HÉT EVANGELIE, BESTAAT DAT WEL?

HONEY, WE SHRUNK THE GOSPEL!

ONDERWIJS IS MOTOR VAN DE KERK

streamer

ideaz 3-2014

Geloof Kerk

MissiePraktijkblad van EA-EZA over geloven en missionair kerk-zijn in binnen- en buitenland

Manoj Magar:“Je ergens rot over voelen is niet genoeg”

ADOPTEER EEN VERZORGINGSHUIS

SCHEPPING, EVOLUTIE? PRAAT EROVER A.U.B.!

PARTICIPATIESAMENLEVING. DOET DE KERK MEE?

9COLUMN

Jullie zoeken een huis in déze buurt? De jonge makelaar kijkt ons ver-baasd aan en begint wat te vertellen over de mooie huizen, die hij aan de andere kant van de stad in de verkoop heeft staan. Als we daar niet op ingaan probeert hij het nog eens. “Ga anders even bij de supermarkt kijken, dan krijg je een beeld van de mensen die hier wonen, kijk of je jezelf daar tussen ziet lopen.” Om hem gerust te stellen vertel ik hem dat we ons huiswerk hebben gedaan en op de hoogte zijn van de vele nationaliteiten, arme gezinnen, eenzaamheid, inbraken, wietplantages en overlast in deze wijk. Ik vertel over mijn werk als pionier voor de kerk juist op een plek als deze. Hij lijkt het amper te begrijpen: werken in deze omgeving is één ding, maar er zelf ook gaan wonen?

We verhuizen naar Moerwijk omdat we het licht van Christus, de bran-dende lamp, niet onder een emmer willen zetten maar juist hoog, zodat

iedereen het kan zien. Want waar komt het licht beter tot zijn recht dan op een donkere plek?

De eerste weken dat ik hier woon draai ik de deur op alle sloten, kijk ik speurend om me heen als ik ’s avonds alleen over straat loop en vermoed ik achter elk afgeplakt raam een wietplantage. Ik vraag God zich over deze wijk te ont-fermen. Als ik weer eens sta te prutsen met de sloten op

mijn voordeur vraagt mijn overbuurman schertsend of ik bang ben dat hij mijn huis komt leeghalen. En dan besef ik

dat zolang ik deze wijk als een donkere plek blijf zien en ik met wantrouwen om mij heen kijk, ik hier mijn werk niet kan doen. Op

wantrouwen bouw je geen relaties, deuren met drie sloten zijn niet bedoeld om door naar binnen te kunnen.

Als ik het licht van Christus wil doorgeven heb ik Zijn ogen nodig die mensen in liefde en vertrouwen zien, Zijn nederigheid en het besef dat ik niet anders ben dan mijn blowende buurman. En ik vraag of God zich over mij wil ontfermen.

Volg Bettelies op twitter via @bettelies

Bettelies Westerbeek is missionair pionier bij MarcusConnect in Den Haag.

Ik vraag of

God zich over

mij wil ontfermen

Donkere wijk

Bettelies

ideaz nr 4 - 2014

10THEMA IN BEELD

Oude handen laten losJonge handen pakken vast

We geven de gemeente doorZegen hen.

ideaz nr 4 - 2014 ideaz nr 2 - 2014

Een belronde langs de kerkgenootschappen in ons land, bevestigt het beeld dat vertegenwoordigers van verschillende kerken eerder dit jaar al schets-ten bij een EA-EZA-overleg (zie tabel). Hoewel het een indicatie is, omdat

natuurlijk veel meer factoren een rol spelen, neemt ruim twintig procent van de voorgangers en predikanten de komende vijf jaar afscheid. Voor veel kerkgenootschappen geldt dat het geschatte aantal instromers dat gat niet

gaan opvullen. Uitschieter zijn de Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten. Scheidend secretaris Ruben Flach schat in – harde cijfers zijn er niet – dat zo’n 60%

van de voorgangers de komende vijf jaar met pensioen gaat. Hij geeft aan dat er dringend behoefte is aan gesprek over deze ‘crisis in leiderschap’. Het Leger des Heils

ziet 17 officieren vertrekken en heeft op het moment 3 mensen in de eigen opleiding. De Protestantse Kerk in Nederland met 2024 gemeentepredikanten, moet 300 predikanten uitzwaaien.

stilgestaanMartin, wat is je eerste indruk als je dit ziet?“De urgentie is groter dan dat ik op dit moment in den lande hoor. Het gaat echt wel om grote aantallen. 44 op de 254 predikanten bij de Gereformeerde kerken (vrijge-maakt). Dat is best fors en dat loopt alleen nog maar door. Natuurlijk komen er ook weer mensen bij, maar het cultuurverschil met de volgende generatie is zo groot dat het overdragen van leiderschap niet zonder problemen zal verlopen.

Het lijkt er ook op, zeker als je naar de VPE kijkt, dat mensen te weinig hebben nagedacht over het doorgeven van hun kerkgenootschap aan de volgende generatie. Aan de andere kant zie ik ook dat het aantal mensen dat een kerk zou kunnen stichten heel schaars is. Namens EA-EZA organiseer ik loopbaanadviesdagen voor potentiële

Nu de babyboomgeneratie met pensioen gaat, zijn er straks meer gemeenten vacant dan ooit.

Wat gaat deze ontwikkeling doen met de kerk in Nederland? IDEAZ ging in gesprek met Martin de Jong, Beleidsmedewerker bij EA-EZA.

“Ik roep alle gemeenteleden op om

pionier te worden”

12ONDERZOEK

Onderzoek legt vertrek predikanten bloot

13

pioniers. Maar als ik denk aan het aantal mensen waarvan we zeggen: dat is dé pionier, de leider, de ondernemer, dan stemt dat niet verwachtingsvol. Verder speelt de vraag of een gemiddelde predikant zichzelf überhaupt wel als leider ziet. Uiteindelijk moet je een voortrekker zijn om je kerk naar een nieuwe periode te leiden. De samenleving is zo ver-anderd. Je moet je gemeenschap klaarmaken voor een nieuwe periode, waar je nieuwe mensen kunt bereiken. Dat gebeurt amper. In mijn eigen stad zie ik gemeenten waar het lijkt of de tijd heeft stilge-staan. Je hebt predikanten nodig die sturing geven op lokaal niveau. Als je dat niet doet, dan is die kleine gemeente straks ook weg. Niet alleen landelijk, maar ook lokaal moet je nadenken over de vraag hoe kan ik missionair zijn, hoe kunnen we als kerk groeien?”

Waar ligt het volgens jou aan dat er zo weinig focus is op leiderschap? “Kijk, theologen worden opgeleid als herder en leraar. Daar zijn we sterk in, maar beiden zijn naar binnen gericht: Hoe houd je al je schaapjes bij de waarheid? De gedachte leeft dat als je de grondtekst maar kunt uitleggen, als je een goeie preek kunt hou-den en tucht toepast om je mensen binnen de kudde te houden, dat je dan als kerk wel overeind blijft, maar daarmee heb je geen antwoord op de secu-larisatie. Het accent zou veel meer op apostolisch leiderschap moeten liggen: dan houd je je schaapjes niet alleen bij elkaar, maar leid je ze ook over allerlei grenzen naar nieuwe gebieden. ”

FinessesWat is volgens jou dan het antwoord? “Zorgen dat er veel meer laagdrempelige training en opleiding komt. Dat je overal regionale, interker-kelijke opleidingscentra krijgt, waarin gewone

gemeenteleden die wat in hun mars hebben een tweejarig traject kunnen ingaan en echt gestimu-leerd worden om zich alle finesses van kerkleider-schap eigen te maken. Een plek waar mensen uit de praktijk voortdurend hele groepen gemeenteleden trainen, bijvoorbeeld op zaterdagen of een doorde-weekse avond. Volgens mij is daar veel belangstelling voor. Ook bijvoorbeeld van vrouwen die parttime werken. Juist zij kunnen heel goed meewerken aan de opbouw van de plaatselijke gemeente.

Die honderd pioniersplekken van de Protestantse Kerk zijn mooi, maar ik vind het ook redelijk kunst-matig. Ik roep alle gemeenteleden op om pionier te worden en zich in te zetten in hun eigen gemeente. Volgens mij kom je dan in een heel andere dynamiek terecht. Je hebt dan gemeenschappen met een team van mannen en vrouwen die echt klaargestoomd zijn om mee leiding te geven en te bouwen aan de gemeenschap. We gaan dan veel meer in de richting van een soort meervoudig leiderschap. De vraag komt dan ook boven of je überhaupt nog wel een fulltimer nodig hebt.”

Suzanna Blackmore

ziet een gemiddelde predikant zichzelf wel

als leider?

Kerkgenootschap Aantal kerken

Aantal gemeente-predikanten

Uit dienst voor 2019

% In opleiding

PKN 1604 2024 300 15% 200CGK 180 131 26 20% 18NGK 89 71 18 25% 12GKV 280 254 44 17% 25Leger des Heils 60 87 17 20% 3VPE 154 ca.130 ca.78 ca.60% nbRafael Nederland 41 40 ca.7 18% 10Kerk van de Nazarener 14 21 2 10% 7Unie van Baptisten 78 52 12 23% 9ABC-gemeenten 68 49 - - -Adventisten 62 28 8 29% -

indicatie uitstroom predikanten komende 5 jaar

Raphael Anzenberger

Raphael Anzenberger is directeur van evangelisatie-organisatie France Evangélisation, docent aan verschillende opleidingsinstituten en bestuurslid van het platform van de evangelische beweging in Frankrijk, de CNEF. France Evangélisation bestaat dit jaar zestig jaar en als Anzenberger de balans opmaakt is hij heel positief. Waren er in 1970 nog maar zevenhonderd protestantse kerken, nu zijn het er meer dan tweeduizend. “Er zijn nu 650.000 evan-gelische en protestantse christenen en dat is een voorzichtige inschatting. We vormen het snelstgroei-ende geloofssegment in de samenleving. Elke tien dagen wordt er een nieuwe kerk gestart. Daarnaast is er de laatste jaren ook veel veranderd in de manier waarop de overheid de kerk benadert: We zijn beken-der en daardoor worden we meer gerespecteerd.”

unicumAnzenberger praat en doceert niet alleen graag over evangelisatie en gemeentestichting en de combina-tie van die twee, maar voegt zelf ook de daad bij het

woord. In zijn woonplaats Loches stichtte hij in 2010 een zogenoemde missional community. In een land, waar het eerste boek over gemeentestichting pas vorig jaar verscheen, was dit ‘stichten van een kerk met niet-christenen’ een unicum. En het gaat goed. “Mensen van allerlei leeftijden, achtergronden doen mee. Hiermee dicht ik de kloof tussen evangelisatie, gemeentestichting en discipelschap. Dat vind ik zelf het mooist.”

‘gelabeld’Belangrijk detail is dat het echtpaar bij de kerk ook direct een regionaal trainingcentrum voor gemeen-testichters opzette. Dit idee deed Anzenberger, die ook management en business studeerde, op in Duitsland. Het eerste jaar observeren de trainees, het tweede jaar stichten ze zelf een kerk. Dit model werkt zo goed dat het nu onderdeel is van de landelijke strategie van de NCEF. “Afgesproken is dat zodra je ‘gelabeld’ bent als Regionaal Training Centrum, dat overigens volledig gecertificeerd is, je mensen met

In Afrika droeg hij samen met zijn vrouw het leider-schap van een ziekenhuis over aan de lokale bevolk-ing. Nu zet dr. Raphael Anzenberger zich in voor de kerk in Frankrijk. In het land met ruim tweeduizend protestantse kerken gaat binnen tien jaar tweederde van de voorgangers met pensioen. Tekst Suzanna Blackmore beeld Gabriel Boucher

zoeken naar leiders voor snelgroeiende kerk in Frankrijk

15INTERvIEW

ideaz nr 4 - 2014

ideaz nr 2 - 2014

idee is dat ze de benodigde kennis

on the job vergaren

allerlei kerkelijke achtergronden mag opleiden. Ik train nu bijvoorbeeld iemand uit een Volle Evangelie Gemeente, terwijl ik daar zelf geen lid van ben.” Meestal duurt het stichten van een kerk zeven jaar. Als de gemeente goed functioneert, verhuist het trainingscentrum naar een andere plek waar ver-volgens opnieuw een gemeente wordt gevormd. Er zijn tot nu toe negen gemeentestichters opgeleid. Volgend jaar openen er drie nieuwe centra en in 2020 hoopt Anzenberger dat er vijftien zijn. Verwonderd: “Leraren, bouwlieden, landschapsarchitecten, men-sen met allerlei achtergronden melden zich aan.”

i-pad-lerenDe regionale trainingscentra zijn een uitvloeisel van een nieuwe visie op leiderschapsoverdracht in Frankrijk. Enerzijds heeft die te maken met de beperkte output van theologische opleidingen. “Van de leiders in de Franse kerken gaat binnen tien jaar tweederde met pensioen. En met de output van de theologische opleidingen gaan we dat gat niet vul-len. We móeten dus wel veel mensen opleiden. Ook omdat het plan van de NCEF is om de komende jaren te groeien naar zesduizend kerken, een kerk voor elke tienduizend mensen.” Maar de ontwikkeling van regionale trainingscentra heeft ook alles te maken met de veranderde manier van leren. “Het is het verschil tussen leren uit een handboek en Ipad-leren. Mijn vader leest een boek en gaat dan naar zijn computer. Maar Apple heeft dat

voorgoed veranderd. Jongeren zetten de computer aan en beginnen te leren zodra ze het scherm aanra-ken.” Van deelnemers aan de regionale training centra wordt geen theologische vooropleiding gevraagd. Idee is dat ze de benodigde kennis on the job verga-ren. “We dompelen ze onder in de praktijk en begin-nen bij de vragen in plaats van bij de antwoorden.” Studenten besteden zo’n vijftien tot twintig uur aan hun training en de kerk. Daarnaast hebben ze een ‘gewone’ baan. Dit maakt de financiering van het project niet alleen eenvoudiger, maar het past ook bij een nieuwe generatie die haar leven niet wil opdelen in stukken seculier en stukken kerk.

instituten en diploma’sHet idee van de regionale trainingscentra betekent een enorme politieke verandering in de Franse kerk. Van oudsher hangt het land volgens Anzenberger erg aan instituten en diploma’s. Zonder horten of stoten gaat het dan ook niet. “De scholen zijn bang voor minder aanmeldingen, kerken zijn bang voor ongekwalificeerde voorgangers en de studenten zelf vragen zich af of ze het recht wel hebben om aan de slag te gaan zonder diploma’s. Sommige collega’s noemen het goedkoop onderwijs. Maar je kunt er zo veel uithalen als je wilt. Je kunt bijvoorbeeld ook Grieks studeren.” De jonge pastor ziet zeker in dat het omgooien van de oude manier van opleiding en leiderschap risico’s met zich meebrengt, maar tegelij-kertijd is hij ook doordrongen van de noodzaak van verandering met het oog op de voortgang van de evangelieverkondiging in Frankrijk.

Volgens Anzenberger zijn er genoeg jonge mensen die de trainingcentra willen bevolken. “Er is nog geen enorme toestroom. In veel hoofden moet namelijk nog een kloof worden overwonnen. Dat heeft nog zo’n vijf jaar nodig, schat ik in.”

www.lecnef.org

16

Op 31 oktober nam Vincenza La Porta afscheid als Beleidsmedewerker Jeugd van EA-EZA. Sinds no-vember is ze programmamanager bij JOP, de jeugd-organisatie van de Protestantse Kerk in Nederland.

Ciao Vincenza!

17EA-EZA

Hoe kijk je terug op zes jaar EA-EZA?“Met heel veel plezier. Ik dacht dat ik christelijk Nederland al goed kende, maar het bleek nog veel groter te zijn. Het was een tijd waarin ik veel nieuwe mensen leerde kennen, op kantoor en bij alle meetings. Ook heb ik heel veel geleerd over kinderen en geloofsopvoeding, mede door het netwerk Rondom het Kind en daar ben ik erg dankbaar voor. Daarnaast leerde ik er ietsje geduldiger te zijn, sommige zaken vragen gewoon meer tijd dan ik zou denken vooraf.”

Wat is er in die zes jaar volgens jou vooral veranderd als het gaat om kerk en jeugdwerk? “Toen ik kwam waren professionele jeugdwerkers net ‘booming’. Nu zie je, ook door alge-mene wetgeving en bezuinigingen, dat er minder geld en tijd beschikbaar is om jeugdwer-kers aan te nemen. Dat vraagt om een nieuwe manier van werken. Ik zie ook dat er veel meer nagedacht wordt over en hier en daar ook al geëxperimenteerd met missionair jeugdwerk. Ik ben blij dat steeds meer kerken het lef hebben om het gewoon te gaan doen. Ook de nood-zaak van samenwerking neemt toe, maar doordat organisaties minder geld krijgen, kruipen ze wat meer in hun eigen schulp dan zes jaar geleden. Dat is jammer want samen kom je echt verder.”

Wat waren voor jou hoogtepunten? Waarom?“Dat is een ingewikkelde vraag, want er was heel veel goeds. Maar de vier INNOV8-conferenties horen er zeker bij, wat een toppers en leuke mensen zijn al die verschillende jeugdwerkers in Nederland! Bij de EA heb ik aan den lijve ondervonden dat samenwerken misschien niet altijd de makkelijkste optie is, maar wel de beste! Ik heb genoten van de ses-sies met mijn werkgroep Jeugd en ben steeds weer onder de indruk van hun passie. En elk jaar was ik blij dat er een jongere op kantoor kwam als stagiair Prayer Night.”

Wat is het volgens jou het belang van een EA-EZA Beleids-medewerker Jeugd?“De doelgroep Jeugd is bijzonder omdat alle thema’s waar je als EA-EZA in samenwer-king met organisaties en kerken mee bezig bent terugkomen bij de jeugd. Maar dan net even anders omdat je met zo’n andere leeftijd werkt. Als beleidsmedewerker breng je al die inhoudelijke lijnen dus eigenlijk samen. Een contactpersoon voor al die jeugdorganisaties en kerkgenootschappen helpt om deze doelgroep blijvend onder de aandacht te brengen.”

ideaz nr 4 - 2014

ideaz nr 4 - 2014

Intussen groeide mijn gezin, doceerde ik theologie, werd bevestigd als predikant, kreeg

bestuursfuncties en achtte ik mij-zelf een leider. Maar hij bleef me maar ‘di-toko’ noemen. Vervelend, vooral ten overstaan van ‘mijn’ studenten. Nu schaam ik mij dat ik toen moeite had met de term ‘jongeman’. Achteraf was het juist gezond. Dr. Kuvuna zorgde ervoor dat ik mijzelf niet te belangrijk ging achten. Dat gold voor mij persoon-lijk, maar ook voor de entiteit die ik

vertegenwoordigde: het team van zendelingen dat actief was bin-nen ‘zijn’ kerk. Nee, hij kwam niet hoogmoedig over, maar deed mij beseffen dat het gevaar bij mij op de loer lag.

BaasHoe kan een leider behoed worden voor een meerwaarde-gevoel en beseffen dat leiderschap belangrijk, maar hijzelf inwisselbaar is? De ver-leiding is om vast te houden aan de koppositie, maar het moment komt

dat een volger moet inhalen om het stokje over te nemen.Leiderschapsoverdracht is ingewik-keld, vooral in zendingssituaties. Theoretisch geeft een gezonde zendingsorganisatie de uitgezon-dene mee, dat hij gaat om zichzelf overbodig te maken. Je bent voor-bijganger waar anderen voorgan-ger behoren te zijn. Het ideaal kan echter snel verdampen, zeker in een Afrikaanse setting. Algauw krijg je het idee dat je als blanke over inge-bouwde voorrang beschikt. Bij pomp

In de jaren tachtig arriveerde ik voor het eerst in Afrika. Kerkpresident dr. Kuvuna-ku-Konde Muela verwelkomde mij als ‘di-toko’, dat is Kikongo voor ‘jongeman’. Zo labelde hij mij in 1981 en zo bleef het in de jaren die volgden.

VerpliCht inhalen

18ZENDING

ideaz nr 4 - 2014

Volwassen kinderen

kunnen ouders vaak

uitstekend adviseren

of kassa laat men je voorgaan. Na een paar keer beleefd weigeren ga je dankbaar gebruik maken van dit privilege, want ‘zij voelen zich onge-makkelijk als jij achter ze staat’. Afrika-correspondent Koert Lindijer zei ooit: “Al ben je straatveger in de Jordaan, in Kenya ben je Koning.” Als blanke werd je in mijn omgeving overal aan-gesproken als ‘Baas’.

Maar niet door Kuvuna-ku-Konde Muela! Tegenwoordig krijgt zijn voorbeeld veel navolging. Terecht, want de westerse kerken zijn vanuit de kopgroep allang afgezakt naar het peloton terwijl kerken in het Zuiden demarreren. Zij gaan voorop in numerieke groei en toewijding aan het evangelie.

4xpGeestelijk leiderschap kan nooit gelegitimeerd worden door ras of kleur. Waardoor dan wel?Algemeen geldt het Paulus’ prin-cipe: “ Volg mij na, zoals ik Christus navolg” (1 Korintiërs 11). Kenmerkend voor Christus’ leider-schap is nederigheid en dienstbaar-heid. Dat neemt niet weg dat leiden ook sturen inhoudt. Hoe moet dat in de relatie tussen zendingsteam en jonge kerk? Om dat in kaart te brengen kwam W.H. Fuller met een veel gehanteerd schema. Hij onderscheidt vier fasen, die ieder een eigen aanpak en instelling ver-eisen. In het Engels vier keer een woord met een P:

Pioneer In deze fase gaat het om gebieden waar geen christe-

lijke kerk is. De verkondiger deelt het evangelie aan mensen die het nog niet kennen. Hij wijst ‘de Weg’ en probeert mensen tot Christus te leiden. Zodra de Heilige Geest mensen wedergeboren doet wor-den ontstaat een nieuwe fase.

ParentDe verkondiger wordt ‘ouder’ van geestelijke ‘kinderen’. Hij

onderwijst en voedt op; de nieuwe kerk leunt sterk op de geestelijke ouder, maar die zal streven naar volwassenwording. Wanneer dat gebeurt, verandert de verhouding opnieuw.

PartnerDoor de Geest geleid zal de kerk eigen leiders aanstel-

len. Men zal zorg op zich nemen voor zwakken en het evangelie uitdragen. Financieel wil men op eigen benen staan. Het zendings-team dient de leiding uit handen te geven. Slechts op uitnodiging kan advies worden gegeven en over-wogen moet worden om te ver-trekken, opdat de kerk zich vrij kan ontplooien. Een moeilijk proces! Het komt voor dat zendingswerkers uit de pioniersfase zich niet kunnen aanpassen aan de nieuwe verhou-dingen en een obstakel vormen voor de groei van de kerk. Het is belangrijk dat zendingsorganisaties zich bewust zijn van het stadium waarin de kerk zich bevindt. De zen-dende kerk zal er goed aan doen zich af te vragen of zij de jonge kerk om advies kan vragen. Volwassen kinderen kunnen ouders vaak uitstekend adviseren!

ParticipantEr zijn intussen vrijwel geen zendingswerkers meer in de

strikte zin van het woord. Misschien zijn er nog wel specialisten die op uitnodiging bepaalde taken op zich nemen. Ze moeten zich schikken

onder de leiding van de ontvan-gende kerk. ‘Pionierende’ werkers zijn intussen vertrokken naar onbe-reikte gebieden.

Het 4xP model laat zich niet in een knellend tijdsschema wringen. Er zijn tussenfasen, tijden dat men met het ene been in het ene en met het andere in een volgende fase staat. De scheidslijnen worden meestal pas achteraf goed zichtbaar. Maar bewustzijn van het overkoepelende proces zal helpen om tijdig alert te zijn en wrijving te voorkomen. Het blijft spannend, maar het kan goed verlopen als kopgroep en peloton beide het oog gericht houden op Jezus, die hoewel hij de toerleiding in handen heeft, de nederige positie van ‘de Weg’ inneemt. Via Hem kan ieder tot zijn doel komen en bereid-zijn een ander te volgen, die immers ook onder leiding van Christus staat.

Arie Verduijn,

Voorzitter Alliance World Fellowship (CAMA Gemeenten Internationaal).

@ArieVerduijnwww.awf.nu/www.cama.nl

Beeld - Attila Jandi

19

20INTERCULTURELE BIJBELSTUDIE

ideaz nr 4 - 2014

TIEN MEISJESIn deze rubriek lezen we de Bijbel met iemand uit een andere culturele context. Wat leest hij/zij? Deze keer lezen we door de bril van Vahik Abramian.

Waar dit bijbelgedeelte eigenlijk om draait is de wederkomst van Jezus Christus. In de Bijbel heeft Jezus het meerdere malen over zijn terugkeer. Dit laat zien dat het een belangrijk onderdeel is van de leer van het christendom.

In de gelijkenis van de tien meisjes zit een blijde bood-schap aan gelovigen wat betreft de terugkeer van Jezus. Tegelijkertijd wordt ook de andere, onaange-

name, kant zichtbaar. Ik heb het dan over de ‘verliezers van het geloof’, Jezus zelf gebruikt hiervoor de term ‘dwazen’.

SpeeltuinIk denk dat we kunnen vaststellen dat niemand het leuk vindt om ‘verliezer van het geloof’ of ‘dwaas’ genoemd te worden. Maar de realiteit laat zien dat we getrokken wor-den naar wat we leuk vinden en de gevolgen daarvan op lange termijn vaak niet inzien. Toen ik in groep 7 zat, moesten we tegen het einde van het schooljaar een examen afleggen. Hiervoor moesten we naar een andere school. Onderweg naar die school, troffen ik en mijn schoolvrienden een grote speeltuin aan met allerlei glijbanen en schommels. Een vriend en ik bleven achter om ‘eventjes’ te spelen. We sloegen geen acht meer op de tijd en misten het examen. Tegen mijn verwachtingen in bleef ik dat jaar zitten. Dit zat mij erg dwars. Dat wat ik absoluut niet wilde, overkwam mij toch: Ik moest groep 7 overdoen.

Ik denk dat Jezus in zijn gelijkenis over de tien meisjes een gelijksoortig verhaal vertelt. Maar Hij doelt ermee op onze geestelijke levens. In ons leven kunnen we veel dingen tegenkomen die ons afleiden van het doel dat God met ons voor ogen heeft. Als we een olielamp bij ons hebben, maar geen olie (Heilige geest), verliezen we. De terugkeer van Jezus Christus verdient een belangrijke plaats in het leven van christenen. Deze leer komt terug in geloofsbe-lijdenis van Nicéa.

Overeenkomsten en verschillenIn deze gelijkenis verdeelt Jezus de gelovigen in twee groepen, namelijk de wijzen en de dwazen. Deze groe-pen hebben twee eigenschappen gemeen:1) beide geloven in Jezus Christus2) beide geloven in zijn wederkomst Beide groepen aanvaarden dus Gods Woord als waarheid en tonen veel overeenkomsten met elkaar.

Een verschil dat we kunnen aanwijzen binnen de twee groepen, is hun manier van leven. De groep die gelooft en Gods Woord als waarheid aanvaardt én Gods Woord ook leeft en bereid is om een prijs te betalen voor die waar-heid, is de winnaar, oftewel de wijze. Als iemand daadwer-kelijk de waarheid aanvaardt, eerbiedigt hij of zij deze ook. Als iemand zegt de waarheid te aanvaarden, maar niet bereid is ernaar te leven, dan is er iets mis.

Het is belangrijk om diep over het Woord van God na te denken. Alleen het aanvaarden van God is niet voldoende om te overwinnen. Pas als we leven naar de waarheid die we hebben gehoord, hebben we een evenwichtig geloof. “Vergis u niet: alleen horen is niet genoeg, u moet wat u gehoord hebt ook doen” (Jakobus 1:22).De Israëlieten geloofden in het Woord van God en waren hier trots op. Maar met die trots werd hen geen rechtvaar-digheid aangedaan. Ze dienden het Woord te leven en ernaar te handelen. Met de gelijkenis over de tien meisjes laat Jezus ons zien dat het belangrijk is dat we onze olie-lamp, met extra olie, bij ons dragen, omdat we niet weten wanneer de bruidegom arriveert.

Huis op de rotsWilt u bij de wijzen en overwinnaars horen? Dan is het belangrijk om het Woord van God in Matteüs 7:24-27 serieus te nemen. “Wie deze woorden van mij hoort en ernaar handelt, kan vergeleken worden met een verstandig man, die zijn huis bouwde op een rots. Toen het begon te regenen en de bergstromen zwollen, en er stormen opstaken en het huis van alle kanten belaagd werd, stortte het niet in, want het was gefundeerd op een rots. En wie deze woorden van mij hoort en er niet naar handelt, kan vergeleken wor-den met een onnadenkend man, die zijn huis bouwde op zand. Toen het begon te regenen en de bergstromen zwollen, en er stormen opstaken en er van alle kanten op het huis werd ingebeukt, stortte het in, en er bleef alleen een ruïne over.” Met de hoop dat we tot de groep beho-ren die de olielampen met extra olie bij zich dragen en wachten op de terug-keer van de bruidegom, zeg ik: moge de genade van Jezus Christus met u zijn en blijven, amen.

Ds. Vahik Abramian Iraanse Kerk Almere

Matteüs 25: 1-13

21

Stella Der Stepanian

Vraag 1:Als ik niet de zekerheid had dat Jezus terug zou komen, had ik het al lang opgegeven. Dan had ik geen reden gehad om naar Zijn gelijkenis te veran-deren en met Zijn Heilige Geest samen te werken in het proces van heiliging. Ik zou een 10 willen geven – door genade - voor het effect dat de kennis van Zijn wederkomst heeft op mijn leven. Vraag 2:Jezus wist maar al te goed dat wij zonder de Heilige Geest de strijd niet kunnen strijden. Zonder heilige olie zouden onze ogen de weg niet kunnen zien en kunnen we niet leven zoals van ons ver-wacht wordt.

Vraag 3:Er moet zowel God’s vrees zijn als enorm enthousi-asme voor de ontmoeting. Ik denk dat we de balans goed moeten houden tussen het besef van onze zondige aard en zwakheden en Zijn Heiligheid.

Kazem Dehghani

Vraag 1:Door de olie in onze lamp kunnen we beter commu-niceren met onze familie, gemeente en niet-geloofs-genoten. Ik leer om te houden van mensen om me heen, snel te vergeven en niet in duisternis te blij-ven, maar toch vind ik dat ik nog meer gevuld kan zijn door de Heilige Geest. Ik geef mijzelf een zes.

Vraag 2: In vers 5 staat: “Terwijl de bruidegom uitbleef, werden zij allen slaperig en sliepen in.” Alle meisjes schieten in het wachten tekort, net als wij. Wij zijn allemaal moe en slaperig en beslist niet waakzaam. Toch is het met vijf van hen nog goed gekomen. Blijkbaar is er toch een mogelijkheid dat mensen meer geloof hebben dan twijfel, meer zekerheid dan een vaag vermoeden. Dat kan alleen door de Heilige Geest.

Vraag 3:We moeten niet verslappen, maar altijd waakzaam zijn. In de gelijkenis staat olie voor de Heilige Geest. Die olie is niet te koop, we kunnen het niet verdienen, maar het is een geschenk van God. We moeten wakker blijven en nuchter zijn. We moeten ons altijd afvragen of wij wel voldoende olie in onze lampen hebben. Wakend en wachtend, gelovend en biddend en in contact met de Heilige Geest blijven.

Gespreksvragen:1. Wat voor effect kan de verwachting van Jezus’ wederkomst in het leven

van christenen hebben? Geef een cijfer van 1 tot 10 voor het effect daar-van in uw eigen leven.

2. Waarom zegt Jezus dat vervuld zijn met de Heilige Geest zo belangrijk is?3. Wat is uw voorstel om de wederkomst van Jezus in het leven van christe-

nen meer ruimte te geven?

Antwoorden:Leg uw antwoorden, of die van uw kring, nu eens naast de antwoorden van gelovigen met een andere culturele achtergrond, zoals hieronder weergegeven. Welke verschillen ziet u?

ideaz nr 4 - 2014

22REPORTAGE In deze rubriek

ideaz nr 4 - 2014

22WERELDFLITSEN

Tekst Arjan Schoemaker

ondertussen in...

West-Afrika - In een gebied dat zich uitstrekt van Zuid-Senegal tot het Noorden van Guinee woont een groep van vijfhonderdduizend mensen: de Jola’s. Kenmerkend voor de

Jola’s is hun vriendelijkheid en gastvrijheid. Een dagelijks terugkomend tafereel is het ‘attaya’ (thee) drinken onder de mangoboom. De hele gemeenschap is betrokken bij alle belangrijke gebeurtenissen in het leven, zoals geboorte, besnijdenis en huwelijk. Wanneer er een beslis-sing genomen wordt, moet iedereen ervan overtuigd zijn dat het goed is. Om deze reden is het evangelisatiewerk in de traditionele dorpen moeilijk. Als een Jola Christus als persoonlijke verlosser aanneemt, kan hij of zij buitengesloten worden. Twee tot vier procent van de bevolking is christen, maar veel Jola’s houden vast aan het traditionele animisme. Bron: WEC Nieuws

Israël, Palestina - Musalaha is een verzoeningsbeweging tussen Palestijnen en Israëli’s. Binnen deze beweging is veel aandacht voor de invloed van het conflict op de relatie tussen messiaanse Joden

en christen-Arabieren. Musalaha legt er nadruk op dat Jezus de gangbare tegenstellingen tussen Joden en Arabieren doorbreekt. Jezus kiest er bewust voor een Samaritaan tot voorbeeld te maken. In Israël zien we dat de vraag ‘Wie is mijn naaste?’ geen theoretische vraag is over de grens van naastenliefde. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan leidt tot de klemmende oproep om geen genoegen te nemen met bestaande vij-andsbeelden, maar de ander als naaste te zien, om je weg te verlaten en barmhartigheid te bewijzen. Bron: Nemagazine - foto Wojtek Chmielewski

Slovenië - Welvaart is doorgaans geen goede partner van geloof.

Sinds Slovenië de route naar rijkdom gevonden heeft, blijkt dat eens

te meer. Dat die welvaart iedereen gelukkig maakt, is allerminst waar.

Slovenië kent één van de hoogste aantallen zelfdodingen in Europa. In

hun zoektocht naar spiritualiteit keren de Slovenen zich vooral tot zaken

als waarzeggerij, new age en oosterse spiritualiteit, evenals ‘banalere’

dingen als drugs, alcohol en veel uitgaan. De kerk staat hierbij vaak bui-

tenspel. De Slovenen kunnen niet veel met het woord kerk. ‘Ze begrijpen

het niet’, aldus Andrej Zeljak werkzaam voor European Christian Mission,

‘daarom promoten wij niet de kerk. Wij brengen Christus. Hij is het ant-

woord, niet de kerk. Bron: ECMinfo

ideaz nr 4 - 2014

Wie zijn jullie?“Wij zijn Michaël en Anneke Bolt en wij hebben twee jaar voor Operatie Mobilisatie (OM) in Ecuador gewoond. In deze periode hebben we de meeste landen van Latijns-Amerika bezocht waarin OM actief is. In zijn rol als organisatieadviseur, heeft Michaël lokale OM-kantoren geholpen om hun visie, missie en strategie te verhelde-ren en om de kantoren, die vaak door enthousiaste pio-niers begonnen zijn, te professionaliseren. Anneke heeft als Communicatiecoördinator gewerkt en doet dat van-uit Nederland nog steeds. Dit houdt in dat zij lokale com-municatiemedewerkers traint en ondersteunt, omdat een goede communicatie belangrijk is om bekendheid te geven aan het werk van OM in de verschillende lan-den en essentieel is voor een goede fondswerving.”

Wat zijn jullie gaan doen in nederland? “Michaël is aan het werk gegaan bij een verzekerings-maatschappij en Anneke werkt (op afstand) nog steeds voor OM. We zijn onlangs verhuisd en gaan ons binnen-kort aansluiten bij een gemeente in Nederland. Als je twee jaar in het buitenland hebt gewoond en gewerkt en je dus uit je Nederlandse comfortzone komt, leer je dat het Nederlandse leven wel heel relatief is. Je wordt

geconfronteerd met wat echt belangrijk is. In Nederland zijn materiële zaken belangrijk, maar als je vrienden hebt gemaakt met mensen die wonen in een krottenwijk, dan ga je daar anders tegen aan kijken. Dit materialisme zien wij ook in de kerken terug. Het zou daarom goed zijn als bij wijze van spreken elke christen een jaar in het buiten-land gaat wonen, om meer inzicht te krijgen in de rest van de wereld.”

Wat kunnen ex-zendingswerkers voor de kerk betekenen?“Wij zien het als onze taak om zending dicht bij de men-sen te brengen in de kerk. Zending is niet alleen ver weg maar ook bij je om de hoek. We zien vaak dat zendelin-gen in kerken ten onrechte een bepaalde status hebben, terwijl in onze visie iedere christen een gezondene en dus een zendeling is. Wij willen het stereotype van een zendingswerker doorbreken. Het beeld van de man met de Bijbel onder de arm die het oerwoud in trekt is achterhaald. De kerk bestaat bij de gratie van het feit dat elke christen gezondene mag zijn.”

Arjan Schoemaker

23HERINTREDERS

Iedereen een jaar nAAr HEt BuItEnLAnD

Zendingswerkers die terugkeren uit het buitenland hebben vaak een schat aan ervaring. Kunnen ze daar wat mee in Nederland?

24REPORTAGE

25REPORTAGEIn deze rubriek

ideaz nr 4 - 2014

Bijbel in Gewone Taal Nederlands Bijbelgenootschap

De taal van de Bijbel is niet gewoon. Toch kwam het Nederlands Bijbelgenootschap dit najaar met een Bijbel in Gewone Taal (BGT). Daarmee wil het mensen die nooit de Bijbel lezen, uitnodigen dit wel te doen. De missionaire mogelijkheden van deze uitgave gaan verder. Wie wel vertrouwd is met de in ker-kelijk Nederland veelgebruikte bijbelvertalingen, is zich lang niet altijd bewust hoe ongewoon die taal eigenlijk is. De BGT biedt dan een verfrissende blik, eyeopeners zelfs, ook met het oog op het uitdragen van de – blijvend ongewone – Bijbelse boodschap aan mensen buiten de kerk.

Jongbloedvanaf € 28,50

Hartstocht - op zoek naar wat echt isHans en Rietje van der Lee Hans van der Lee was directeur van Compassion Nederland en TEAR Nederland. Maar toen hij in een sloppenwijk van Jakarta ging werken, was hij daar ‘meer dan ooit ergens anders’ op zijn bestemming. Alleen… zijn vrouw Rietje raakte er compleet verloren. Die hartverscheurende ontdekking bracht bei-den in een diepe crisis, persoonlijk en als echtpaar, maar ook – door die crisis heen – dichter bij waar het God werkelijk om te doen is.

Handreiking bevrijdingspastoraat - pastorale mogelijkheden en valkuilen Jos Aarnoudse, Rob van Essen e.a.,

Een klein, maar veelzeggend boekje. Geraakt door hulpvragen van binnen en buiten de kerk, ope-nen PKN-gemeenten zich voor wat de kerk van alle tijden altijd al geboden heeft: bevrijdingspas-toraat. De waarde van deze handreiking zit hem in de combinatie van een nuchtere benadering met een diep verlangen om de dienst der bevrijding daadwerkelijk (weer) in praktijk te brengen, ingebed in een integrale pastorale aanpak.

Ark Media € 14,95

Boekencentrum € 8,90

24vOOR U GELEZEN

Mijn boek – door ina plat

Je roeping geeft richtingwijzers om vanuit een toegewijd leven Gods stem te horen en je roeping in het dienen van God te ontdekken. Op die zoektocht worden vijf belang-rijke stappen aangereikt, zoals vernieuwd worden in je denken, je lichaam aan God wijden als een levend offer en je gaven ontdekken. Ik vond in het boek bevestiging voor mijn eigen leven en dat van anderen. Prince geeft ook aan wat een grote blokkade is om je roeping te ont-dekken, namelijk toverij. Het gebonden zijn aan een wet-tisch systeem staat volgens hem ook in verband met

toverij (Gal. 3:1-3). Hierin schuilt namelijk het gevaar niet te letten en te vertrouwen op de leiding van de Heilige Geest. Het boek eindigt met een ontroerend gebed van volledige toewijding.

Je roeping

Derek PrinceDerek Prince Ministries, 2012

Elke voorganger is een interim, stellen Vanderbloemen en Bird in hun inleiding op Next. En zelfs als het vertrek van een voorganger nog ver weg lijkt, is het verstandig om een plan te hebben voor het vinden van een opvolger. De auteurs halen Mark Driscoll, stichter van Mars Hill Church in Seattle, erbij als voorbeeld van een voorganger die wel tot zijn 75e wil aan-blijven, maar ook voorbereid is op een plotse verandering van omstandighe-den. Gezien de recente ontwikkelingen in deze megakerk is het te hopen dat Next daar ondertussen gemeengoed is onder de leidinggevenden: Driscoll zelf heeft inmiddels ontslag genomen.

Is de urgentie van een boek als Next daarmee al geïllustreerd, Next zelf beantwoordt aan die urgentie. Het is een rijk boek, gebaseerd op zo’n tweehonderd case studies en vijftig interviews. Deze leveren geen kant-en-klaar model op voor de overdracht van leiderschap, maar wel een uitgebreide bespreking van belangrijke thema’s, vragen en stappen die daarbij een rol (moeten) spelen. De vele praktijkvoor-beelden maken er een boeiend en zeer leesbaar boek van, ook voor wie zich niet direct met het onderwerp zelf bezighoudt, maar wel geïnteresseerd is in het veelkleurige palet van de heden-daagse Amerikaanse kerken.

No succes without succession. Nog zo’n kernachtige uitspraak uit Next en één waarvoor ik nog een mooie vertaling zoek. Een vertaling van het boek als geheel is wat mij betreft ook welkom, maar dan graag aangevuld met reflec-ties vanuit de Nederlandse context, zoals onlangs met het boek Centrum-Kerk van Tim Keller gedaan is. Wie volgt dit voorbeeld?

William Vanderbloemen & Warren BirdBaker Booksca. € 20,00

(Robert-Jan van den Hoorn, IDEAZ)

25

Single Mission is een unieke verzameling artikelen over het als alleenstaande werk-

zaam zijn voor Gods Koninkrijk in een cross-culturele setting. De auteurs komen uit alle continenten, maar heb-ben met elkaar gemeen dat ze wonen en werken in een voor hun vreemde cultuur.

In de verschillende bijdragen komt een breed spectrum aan ervaringen naar voren. Daarbij worden lastige onder-werpen niet uit de weg gegaan. Naast het gegeven dat singles in sommige culturen als vreemd of tweederangs beschouwd worden, komen bijvoor-beeld ook vragen rond seksualiteit (inclusief seksuele verleidingen en verslavingen) en kinderloosheid aan

de orde. Ga je daten of juist niet? Is adoptie een optie? Enzovoort.

Single Mission beschrijft de pijn en de moeite, maar ook de vreugde en de voldoening van het single-zijn. Dat levert een schat aan inzichten op, zowel voor singles die uitgezonden zijn of zich daarop voorbereiden, als voor mensen die hen ondersteunen in hun missie en hen beter willen leren begrijpen. Een aanrader!

Debbie Hawker & Tim Herbert (edd.) Condeo Press - $11.95

(Annieke van Dijk, Interserve)

NextPastoral Succession That Works

Single MissionThriving as a Single Person in Cross-cultural Ministry

Tijd om mee te gaan - Over discipelschap vandaag

De IZB (vereniging voor zending in Nederland) heeft discipelschap al jaren hoog op de agenda staan. Dat is voor een missionaire organisatie niet verwonderlijk. Want wat heb je uit te delen, als je er zelf niet uit leeft? Haar nieuwste boek Tijd om mee te gaan legt dan ook regelmatig de ver-binding tussen ‘navolging’ en een ‘levensstijl met een missionair effect’.

Het is een inspirerend en nuchter boek geworden. Inspirerend, omdat het steeds zoekt naar oprecht gelovig leven in een tijd waarin geloven steeds vreemder wordt. In mooie en wijze doorkijkjes nodigen de auteurs ons uit tot een nieuw leven in de werkelijkheid rond Jezus. Nuchter, omdat het flink aandacht geeft aan de pijnlijke en moeilijke kanten van discipelschap: vervreemding, falen, dienen, gehoorzamen en anders zijn.

Regelmatig verwijst het boek naar het leven en geloven van Bonhoeffer als bron van inspiratie. Dat maakt het ook wat ingetogen, meer dan veel Engelstalige boeken over dit onderwerp. Maar dat is misschien precies de toon die de drie auteurs en de interviewer voor ogen hadden: geen hoogvliegende idealen rond een hype, maar een pleidooi voor nuchter, kerkelijk ingebed discipelschap vandaag de dag. Het boek eindigt met een praktisch hoofdstuk over hoe een gemeente discipelschap in haar beleid kan integreren.

Wim Dekker, Bert de Leede, Arjan MarkusBoekencentrum, € 14,90 (Hans van Dolder, Pastor De Brug Amersfoort)

Leiderschapsoverdacht is niet eenvoudig, zoveel is wel duidelijk. Veel kerken kampen met een sterke vergrijzing. De oudere generatie worstelt

om jongeren in de leiding te betrekken: deze denken en reageren zo anders dat de generaties van elkaar vervreemden. Het schrikbeeld doemt op van een drastische instroom van jonge leiders die de kerk transformeren tot een soort jongerenbeweging, waarbij de oudere generatie in het stof achterblijft (alleen nog nuttig als draagkrachtige sponsor) - een beeld, dat in sommige situaties werkelijkheid werd. Dan maar liever de touwtjes in eigen handen hou-den, om de herkenbaarheid van de kerk te bewaken, ook al betekent dit dat een volledig betaalde predi-kantsplaats steeds moeilijker te realiseren valt.

instantmaatschappijDat is bepaald geen lonkend toekomstperspectief voor gepassioneerde jongeren. Zij hebben - in onze instant-maatschappij - niet altijd het geduld om zich langzaam in te werken, hun sporen te verdienen, en gezamenlijk met andere generaties aan vernieuwing te werken. Sommigen gaan daarom wat anders doen. Er zijn nog heel wat theologiestudenten, maar steeds meer jonge-ren kiezen voor een gemeentestichtingsproject of voor een christelijke maatschappelijke organisatie, waar ze wel toekomst én maatschappelijke relevantie zien.

Waar is de rest?De verjonging van kerkelijk leiderschap, zeker in tij-den van grote maatschappelijke veranderingen

en kerkelijke onzekerheden, is een uitdaging van formaat. De Bijbel staat vol met voorbeelden, zowel goede (Mozes en Jozua, Elia en Elisa) als slechte (de profeten Eli of Samuel, de koningen Hizkia of Josiah). Jezus koos twaalf apostelen, maar in het boek Handelingen horen we vooral van Petrus en Johannes – waar zijn de andere tien? En hoe komt Paulus eigenlijk in het rijtje apostelen te staan? Trouwens, Paulus had ook zijn uitdagingen, want hij moest vaak ingrijpen om gezonde leiderschapsover-dracht te bewaken, waarbij onder andere Stefanas (1 Kor. 16:17-18) en Timoteüs als opvolgers lijken te functioneren. Daar valt veel uit te leren. Maar ik wil de blik vooral richten op de kerkelijke situatie vandaag.

aardverschuivingWat komt er allemaal kijken bij leiderschapsover-dracht? Welke uitdagingen en knelpunten zien we? Een overzichtje van maatschappelijke en bijbeho-rende kerkelijke veranderingen kan verhelderend werken. Vanuit de sociale wetenschappen en

De touwtjes liever in eigen handen houden of actief zoeken naar opvolgers en trainees? Het overdragen van leiderschap in de kerk is allerminst eenvoudig. Waarom eigenlijk? Jack Barentsen, hoofddocent aan de ETF, zocht het uit.

Vasthouden of doorgeven?

26ANALySE

expertise die nodig is om een kerk te leiden, zal op

termijn verdampen

ideaz nr 4 - 2014 ideaz nr 4 - 2014

Maatschappelijk(of kerkelijk) kenmerk

20ste eeuw 21ste eeuw

Verbondenheid Principe / zuil Ervaring

Gezag Positie Authenticiteit

Vertrouwen Opleiding en

deskundigheid

Transparantie, publieke

verantwoording

Oriëntatie Collectief, de groep Individualistisch

Besluitvorming Via leiders (soms

hiërarchisch)

Democratisch

Deelname Doen wat nodig is Inspraak en tegenspraak

Sociale nood Goede Nieuws brengen Goede daden doen

steeds meer jonge leiders kiezen voor een

gemeentestichtingsproject

27

praktische theologie is hier veel over geschre-ven. Systematisch (en dus ook wat simplis-tisch) ziet het er onge-

veer zo uit:

De veranderingen die dit schema zichtbaar maken vertegenwoordigen een ware aardverschuiving. Waar mensen zich vroeger met elkaar verbonden voelden door gemeen-schappelijke principes of waarden (de verzuiling), zoeken we nu vaak ver-bondenheid via erva-ring en beleving. Dat betekent veel minder verbondenheid via

instituten, organisaties en bedrijven en veel meer via

informele netwerken en sociale media.

pausPositie en aanstelling zijn tegen-woordig veel minder belangrijk voor gezag dan een open en authentieke levenshouding, zoals de huidige Paus feilloos aanvoelt. Vertrouwen krijg je niet door op je positie, opleiding of expertise te wijzen (hoewel ze ook vandaag niet onbelangrijk zijn), maar door consistent en integer te blijven ondanks druk en tegenstand. Leiders worden voortdurend ter verantwoording geroepen, soms door de eigen leden, maar ook door de buiten-wacht en (soms) door aanhou-dende media-aandacht.

In een tijd van verzuiling kon-den leiders vaak een beroep

doen op de normen en waarden van het collectief, hadden ze vaak een duidelijk mandaat om richting te wijzen, en werd van anderen verwacht dan met deed wat nodig was voor de organisatie. Maar in de 21ste-eeuw zien we normen en waarden vaak als een puur persoonlijke aangelegenheid gezien, is er een onder-stroom van argwaan tegenover alles wat leiders van ons willen, en willen we vooral ruimte voor inspraak – en vaak tegenspraak.

sentimentaliteitHet is niet verrassend, als je de 20ste- en 21ste-eeuw zo schematisch naast elkaar zet, dat oudere en jongere leiders moeite hebben elkaar te verstaan. Om het

maar gelijk op de kerk toe te passen: wat voor de een heilig is, bijvoorbeeld ‘de leer’, is voor de ander ‘star’ en ‘dogmatisch.’ Omgekeerd, wat voor die ander priori-teit heeft, zoals ‘geloofsbeleving,’ doet de eerste af als ‘sentimentaliteit’ en ‘je laten leiden door je gevoel’. Zo wordt de moeite om elkaar te begrijpen niet alleen bepaald door grote verschillen, maar koppelen we aan die verschillen vaak normatieve waardeoordelen waar-mee we elkaar dreigen te veroordelen nog vóór er een zinvolle dialoog tot stand is gekomen.

ideaz nr 4 - 2014

1. Plan de overdracht ruim van tevoren 2. Investeer in opvolging van binnenuit. Een goed

leider heeft zijn eigen ‘Timoteüs’ (discipelschap).3. Maak een historisch overzicht van de geschiede-

nis van de gemeente of organisatie. Wees eerlijk en benoem ook de crisismomenten!

4. Stel, aan de hand van visie, een duidelijk profiel op.5. Besef dat afscheid nemen voor de meeste men-

sen een ‘rouwproces’ is. Geef ruimte voor dit proces.

6. Stel een externe begeleider aan voor meer objec-tiviteit in het selectieproces.

7. Zorg tijdens de inwerkperiode voor een ‘mentor’ die de nieuwkomer en het team ondersteunt.

8. Maak concrete afspraken over wederzijdse ver-wachtingen, taken, bevoegdheden en verant-woordelijkheden. Stel evaluatiemomenten vast.

9. Betrek, door gebed, God bij het proces van opvol-ging. Het doorgeven van ‘de baton’ in christelijke gemeenten en organisaties is niet te vangen in georganiseerde procedures. Eigenlijk geeft de vertrekkende leider de ‘baton’ terug aan De Leider. Hij (God) geeft hem door aan een nieuwe leider.

Onlangs nam hij afscheid als algemeen secretaris bij de VPE en ging hij aan de slag bij stichting Opwekking. Voor IDEAZ zette Ruben Flach op een rij wat voor hem do’s and don’ts zijn als het gaat om leiderschapsoverdracht.

29TIPS

Ruben FlachGemeenteconsultant en mediator. Sinds 1 november betrokken bij Stichting Opwekking waar hij op termijn actief zal zijn als directeur.

bij wisseling van de wacht

1. Onderschat nooit hoe diep emotioneel een leider betrokken is bij ‘zijn werk’.2. Zoek geen kopie van de leider - deze bestaat namelijk niet.3. Spreek geen (waarde) oordeel uit over je ‘opvol-ger’. Besef dat de invloed van een vertrekkende leider vaak nog erg groot is.4. Spreek geen (waarde) oordeel uit over je ‘voor-ganger’. Besef dat geen enkel werk op zichzelf staat.

5. Onderhoud geen pastorale contacten met (ex)gemeenteleden. 6. Gooi de nieuwe leider niet in het diepe, maar maak een inwerkplan en geef tijd en ruimte voor gewenning.7. Projecteer het ‘verleden’ niet op de nieuwe leider. Zorg ervoor dat conflicten zijn opgelost of dat duidelijk is dat ze wellicht nog een rol spelen.8. Vergeet niet dat leiderschap ‘invloed’ is en dus een proces. De nieuwe leider kan niet ‘instappen’ op het leiderschapsniveau van de plek waar hij vandaan kwam. Hij of zij begint altijd vanuit het onderste niveau.

9. Vergeet nooit dat leiderschap synoniem is voor ‘dienstbaarheid’ en ‘samenwerking’.

Ik ben me bewust dat ik hiermee een veel te simplis-tisch schema neerzet. Het gaat om uitersten, om zwart/wit, terwijl de werkelijkheid toch heel wat genuanceerder is. Maar het probleem van leider-schapsoverdracht wordt breed in onze samenleving ervaren, en is ook zichtbaar in de internationale poli-tiek, en in de bedrijfsopvolging zowel binnen kleine familiebedrijven als grote multinationals.

MaaiveldEnerzijds klinkt vaak de roep om sterke leiders die ons de weg kunnen wijzen. Je hoort steeds vaker de karikatuur dat je vooral een ‘leider’ moet zijn die ver-andering brengt; de ‘manager’ zetten we in de hoek als iemand die slechts op de winkel past. Anderzijds zetten we ook een leider om het minste of geringste aan de kant, waarin sensatie en macht soms een gro-tere rol lijken te spelen dan integriteit en kundigheid. Het eerste spoort jongeren aan om toch vooral te wil-len leiden en veranderen, maar het tweede drukt dat verlangen onmiddellijk weer de kop in – zeker in de Nederlandse cultuur van gelijkheid, waarin je vooral niet boven het maaiveld moet uitsteken.

onkundeDeze gelijkheidscultuur vindt vruchtbare bodem in de kerk, waar we geloven in de geestesgaven van elke gelovige. Iedereen mag bijdragen, elke stem telt mee. In een tijd waarin het steeds moeilijker is predikanten en kerkelijk werkers naar behoren te betalen, lijkt dat een goede ontwikkeling. Echter,

de expertise die nodig is om een kerk te leiden, zal hiermee op termijn verdampen. In een land waar niemand leider mag zijn, is eigenlijk iedereen leider. Onervarenheid en onkunde zijn geen belemmering meer om mee te praten over geestelijk leiderschap. Persoonlijkheidsconflicten liggen op de loer, en menig kerkenraad weet uit ervaring over de schade hiervan mee te praten.

VrouwenDoor even met duidelijke contrastkleuren te schilde-ren hoop ik hiermee iets van de uitdaging van leider-schapsoverdracht duidelijk te maken. Wat is er nodig? Leiders, oudere en jongere, die kunnen omgaan met verschil, die willen leren om elkaar te verstaan en te versterken, die willen proberen voorbij de vooroor-delen te komen, zodat we vruchtbaar kunnen samen-werken. Deze leiders uit verschillende generaties komen dan vaak nog een bijzonder hekel punt tegen: ze kijken heel anders aan tegen de rol die vrouwen in de maatschappij en zeker ook in de kerk spelen. Het vergt moed en geduld, visie en deskundigheid, om in deze context tot vruchtbare leiderschapsoverdracht te komen.

Dr. Jack Barentsen

Gemeentestichter en Universitair hoofddocent Praktische Theologie aan de ETF te Leuven

Gespreksvragen

1. Waar ligt bij u een knelpunt om de oudere/jongere generatie te snappen, te volgen in hun geloofsbe-leving? hoe zou u daarover in vruchtbaar gesprek kunnen komen?

2. hebt u moeite om verantwoordelijkheid over te dragen / op u te nemen? Waar ligt dat aan?

3. als u nu leidinggevend bent, hoe kunt u dan ruimte scheppen zodat anderen zich veilig voelen om mee te draaien in de leiding, ook als ze van een andere generatie zijn of als hun geloofsbeleving anders is dan de uwe?

ideaz nr 4 - 2014

28

ideaz nr 4 - 2014

Kliederen en spelen in de KERK

30JEUGD

ideaz nr 4 - 2014

Kerk op Schoot? Godly Play? Kliederkerk? Kent u deze vormen van kinderwerk al?

ideaz nr 4 - 2014

godly play helpt kinderen op te gaan

in het verhaal

31

Het borrelt in Nederland. Initiatieven rondom kin-derwerk komen uit het buitenland overwaaien, schieten hier wortel en komen tot bloei. Als pro-

jectcoördinator van Kliederkerk Nederland ben ik erg blij met deze ontwikkeling. Het laat namelijk zien dat er in Nederland ruimte komt voor innovatie en creativiteit. Twee elementen die wat mij betreft nodig zijn om de verbinding te maken tussen het evangelie en kinderen. Leuk om even nader kennis te maken.

• Godly PlayGodly Play helpt ‘kinderen leren hoe ze heilige (bijbel)verhalen, gelijkenissen, stilte en liturgische verhalen kunnen binnengaan, om meer te ontdekken over zichzelf, over anderen en over de verborgen aan-wezigheid van God in de wereld.’ De methode is in Amerika ontwikkeld door J. Berryman en is gebaseerd op de Montessori-onderwijsgedachte: ‘Leer een kind zelf te doen’.Een volledige Godly Play-sessie duurt ongeveer een uur. Twee volwassenen begeleiden het: een getrainde verhalenverteller en een ondersteuner. De sessie heeft een duidelijk opbouw van welkom heten, het verhaal vertellen, je met elkaar over het verhaal verwonderen en zelf het verhaal verwerken. Afsluiten gebeurt weer in de kring met een klein feestmaal. De verteller vertelt het verhaal op een ‘concentratie bevorderende manier’ wat de verwondering stimuleert. Na het verhaal mogen de kinderen zelf bepalen hoe ze het verwerken. Het verschil met een gewone kinderdienst zit hem in de mogelijkheid die je kinderen biedt om echt op te gaan in het verhaal om ze zo de diepte te laten vinden die je zelf niet geven kunt. Ik heb enthousiaste verhalen gehoord over dit concept. Wat mij persoonlijk aanspreekt is de openheid voor de gedachte dat God erbij is en meespeelt. Hierin wordt de verwondering over het heilige verhaal een ‘heilig ontmoeten’. Het is aan te raden een verteltraining te volgen om te ervaren hoe deze methode precies werkt. www.godlyplay.nl

• Kerk op SchootKerk op Schoot is een viering voor kinderen van 0 tot 4 jaar samen met hun ouders. Dit concept is ontstaan vanuit de wens om heel jonge kinderen bekend te maken met Bijbelse verhalen, de kerk en haar tradi-ties. Elementen van de eigen liturgie verweef je in de viering, zoals het aansteken van de paaskaars en een eigen liturgieboekje. Er is ook een dominee ‘Beer’ die de kinderen verwelkomt. Dit is een knuffelbeer met eigen toga. In de vieringen splits je een bijbelverhaal op in onderdelen. Elk onderdeel bestaat uit een zelf-gemaakt lied op een bekende kindermelodie en een ‘belevingselement’ om het verhaal te zien, doen of voe-len. Zo komen de bijbelverhalen voor de allerkleinsten tot leven. Een viering duurt ongeveer twintig minuten. Na afloop is er iets lekkers te eten en te drinken. Het is prachtig dat Kerk op Schoot laat merken dat ook de allerkleinsten volwaardig onderdeel zijn van de kerk. www.kerkopschoot.nl

• Kliederkerk Vanuit JOP (Jeugdwerk Organisatie PKN) is op 8 novem-ber Kliederkerk Nederland gelanceerd. Kliederkerk wil ‘kinderen en de mensen om hen heen helpen groeien in gemeenschap met God en elkaar en als navolgers van Jezus Christus.’ Een doorsnee Kliederkerk duurt ongeveer twee uur, vindt meestal eens per maand plaats en bestaat uit drie onderdelen. Een moment van samen creatief de Bijbel (her)ontdekken, een viering en een gezamenlijke maaltijd. Kliederkerk is een missionair concept. Dat houdt in dat je bij het verder vormgeven en invullen van het con-cept, nadenkt over hoe je kunt aansluiten bij mensen uit de directe omgeving, die zich niet of niet meer ver-bonden voelen met kerk en/of geloof. Geen Kliederkerk is dus hetzelfde, maar ze hebben wel allemaal hetzelfde DNA. In het land zijn al diverse Kliederkerken gestart en de reacties zijn lovend. www.kliederkerk.nl

experimenterenLeuk al die nieuwe vormen. Maar zijn deze vormen dan de oplossing voor de leegloop van kerken of het middel om nieuwe doelgroepen te bereiken? Wat mij betreft is geen enkele methode of programma de oplossing of het middel. Ik hoop dan ook dat kerken deze nieuwe vormen niet klakkeloos kopiëren. Slechte redenen om hiermee te experimenteren zijn bijvoorbeeld: “Tja, het is ‘nieuw’ dus het zal wel goed zijn.”, of “We hebben gezinnen met jonge kinderen nodig, anders kunnen we straks de kerk, zoals wij die kennen, wel opdoeken.” Ik hoop deze ‘nieuwe’ vormen christelijk Nederland uitdagen om kinderen te betrekken bij Gods verhaal. En dat dit verlangen samen zal gaan met creativiteit en innovatie. Dan zijn deze drie voorbeelden, wat mij betreft, mooie middelen om dat verlangen verder vorm te geven.

Martine Versteeg

Projectcoördinator Kliederkerk Nederland JOPwww.jop.nl

Innov8 de conferentie

Op 25 en 26 november organiseerde EA-EZA een conferentie voor professionals in het jeugdwerk. In een van de workshops kwamen allerlei nieuwe vormen van kinderwerk aan de orde.www.innov8.nu

Intro

Tekst Suzanna Blackmore beeld Niek Stam

hooFdKop

33REPORTAGE

ideaz nr 4 - 2014

Naam32ZORG vOOR ZENDINGSWERKERS

Sander werkt als docent aan een theologische opleiding in Zuid-Azië. Hij voert allerlei verbeteringen door. De rector van de school is met dit laatste niet blij en roept de eigen-zinnige Nederlandse docent op het matje. Sander schrikt niet van de confrontatie en is blij dat hij de discussie met de rector kan aangaan. Maar dat pakt niet goed uit …

‘Je mond houden en alles bij het oude laten’

Sander was even vergeten dat de verhouding met je baas in Azië anders is dan in Nederland. Daar liep hij bij de directeur in en uit. In Azië is de baas iemand die ver boven zijn werknemers uittorent. De rector is aangesteld op grond van zijn jarenlange ervaring als pastor van een grote gemeente. In onderwijs-kunde en didactiek is hij niet opgeleid. Sander vindt dat de rector blij moet zijn met iemand die hem hierop aanspreekt en aanvult. Zijn Aziatische collega’s zijn dat niet met hem eens. De rector verdient respect omdat hij de rector is en dat toon je door hem het gevoel te geven dat hij alles het beste weet. Hem direct aanspreken op iets dat beter zou kunnen, levert gezichtsverlies op.

Mond houdenSander kan met deze manier van denken maar moeilijk uit de voeten. Hij is aangesteld om het theologisch onderwijs een nieuwe stimulans te geven. En nu moet hij zijn mond houden en alles bij het oude laten? Om de knelpunten heenlopen in plaats van ze aanpakken? Spreken zijn Aziatische collega’s hun rector dan nooit ergens op aan? In ieder geval niet op een directe, in hun ogen botte, manier zoals ze Sander zien doen. Dat gaat veel meer via allerlei, in Sanders ogen onnodig omslachtige, omwegen. Als ze iets willen veranderen, maken ze een terloopse opmerking of dragen ze een relevant artikel aan. Intussen wachten en bidden ze geduldig tot er iets verandert. En als de rector zelf de verbe-tering aanbrengt en doorvoert, zal hij er over waken dat die beklijft, ook als Sander al lang weer vertrokken is.

DenkvragenVoordat je als zendingswerker in het buitenland aan de slag gaat, verdient het aanbeveling om je te verdiepen in de leiderschapscultuur van het ontvangende land. Stel jezelf de volgende vragen:• Wat zijn Sanders (Nederlandse) ideeën en waarden over leiderschap? Wat zijn de jouwe?• Van welke waarden gaan zijn Aziatische collega’s uit?• Zou jij kans zien de kloof tussen beide culturen te overbruggen? Hoe?

Corry Nap-van Dalen, Missionair psycholoog. Werkzaam bij InTransit, een psychologenpraktijk voor hulp- en dienstverlening aan zendingswerkers en uitzendende organisaties.www.intransit.nl

Member Care Nederland (MCNL) bevordert en stimuleert de ondersteuning van en zorg voor missionaire werkers in alle fasen van de uitzending. Kijk voor meer informatie op: www.membercare.nl ideaz nr 4 - 2014

Broodtekst

33COLUMN

Ben u moe van die Zwarte Piet-discussie? Ik wel, want ik ben van nature een ver-binder en vredestichter. Heftige discussies mijd ik en stennis wil ik niet maken. Maar ‘zwijgen is goud’ gaat niet altijd op. Dat realiseerde ik me opnieuw toen Mildred Uda-Lede me vertelde wat ze meemaakte:

“De conducteur keek me aan. Ik kom zo dadelijk controleren, waarschuwde hij. Waarschijnlijk bedoelde hij het goed; ik zat in de eerste klas tussen witte medepas-sagiers als enige zwarte vrouw. Toen hij later langskwam en mijn kaartje knipte, zei hij: Ik zal aan u denken, als ik mijn loonstrookje ontvang. De witte meneer tegenover

me, schudde licht zijn hoofd en gaf me een glimlach die me vertelde dat hij vond dat dit niet kon. Diepe eenzaamheid overviel me in die treincoupé.

Niemand die het voor mij en het algemeen fatsoen opnam door hardop te zeggen: Conducteur, dit is kwetsend. Dit kunt u niet zomaar zeggen.”

Wat had ik gedaan als ik in die trein had gezeten? Wat had u gedaan? Onze ‘christelijke’ cultuur kan het zwijgen ‘verchristelijken’. Immers op het eerste gezicht lijken we dan vredestichters. Geen stof doen opwaaien, geen gevoelige zaken aankaarten, geen stennis in trein

of kerk veroorzaken.

“Wanneer mensen in mijn zwarte kringen zonder reden negatief praten over witte Nederlanders, dan corrigeer ik ze,’ zegt Uda tussen neus en lip-

pen door. Wat doen wij als blanken in onze huiskamers, kerken en in de publieke ruimte? Spreken we ons uit over het begane onrecht van de achterkant van de Gouden Eeuw? Beseffen we dat blanken staan op sterke ruggen van voorouders, en gekleurden op sterke, maar gebroken ruggen van tot-slaaf-gemaakten? Onrecht en wonden werken door.

De Zwarte Piet-discussie is vanuit de zwarte huiskamers de samenleving ingegaan. Uda en ik willen geen stennis veroorzaken, maar we moeten het onrecht van ver-leden en heden bespreekbaar maken. Juist in onze kerken.

Auteur en onderwijskundige Mildred Uda- Lede spreekt regelmatig in ‘blanke’ kerken. Vanuit kennis, plus doorleefde, persoonlijke betrokkenheid slaat ze een brug tussen culturen. Nodig haar uit! Mail: LLG@Live.nl

Verder lezen: www.godisnietwit.nl

Gea Gort verdiept zich in missie, steden en aanverwante thema’s.Mede vanuit haar betrokkenheid bij de stad Rotterdam, schreef ze de boeken God in de stad en God is niet wit. www.geagort.com

Spreken we

ons uit over

onrecht?

Nog één keer Zwarte Piet

Gea

ideaz nr 4 - 2014

ideaz nr 4 - 2014 ideaz nr 4 - 2014

35

genoteerd. Toen heb ik zelf op allerlei websites gekeken, vooral van de Protestantse Kerk en de vrij-gemaakten, hoe zij de opvolging regelen.” Hij down-loadde allerlei formulieren en heeft die naar eigen zeggen ‘gepentacostaliseerd’. Vrolijk: “Waarom zou je niet van elkaar leren?”

Vervolgens stelde de kerk een beroepingscommissie aan met mensen die een afspiegeling vormden van de gemeente. Om zijn eigen rol te beperken vroeg Barendse een oude, ervaren oudste om voorzitter te

worden. De commissie nodigde allerlei mensen uit om te spreken

en ging ook op bezoek bij de gemeente van mogelijke kandi-daten. “Iedere maand kwamen we bij elkaar met verhalen en verslagen. Er werd gebeden en gevast. Na een jaar kwam er een shortlist van drie namen uit.

Harry was daar een van. Op een gegeven

moment is er toen een una-nieme keuze op hem gevallen. Zelf gaf ik als laatste mijn mening.” Ook de gemeente stemde hoofd voor hoofd in met Zijlstra’s benoe-

ming.” “Het leiderschap van de

gemeente is de verantwoor-delijkheid van

ieder gemeentelid”, aldus Barendse. “Daarom is het zo belangrijk om mensen op te voeden tot volwassenheid.”

de rem eropToen de selectie rond was, ontving Zijlstra in Heerenveen een telefoontje of hij na tien jaar zijn Friese gemeente zou willen verruilen voor de Amsterdamse. Samen met zijn vrouw stemde hij toe. Hij had veel baat bij het traject dat de kerk al doorlo-pen had. “We merkten dat de overdracht heel gede-gen was voorbereid. Rustig zijn we met elkaar een checklist doorgelopen. Natuurlijk hebben we er ook veel voor gebeden. Het is zeker ook een geestelijke zaak om zo’n keuze te maken.”

Ondertussen maakte Barendse zijn archief op orde en ging hij na welke bestanden hij zou moeten overdra-gen. Nadat de beroepingsprocedure ten einde was, trokken de twee voorgangers nog drie maanden samen op. “En dan is het voor jou als gaande man ontzaglijk belangrijk dat je de rem erop zet voor jezelf”, benadrukt Barendse. “Ik wil het niet dramati-seren, maar je moet bereid zijn om eraan te sterven. Het is een soort rouw. Als je oudste bent geweest, kun je gewoon in de gemeente blijven. Maar als voorganger moet je helemaal kappen. Daar ben ik honderd procent van overtuigd. Je moet je opvolger de kans geven om zijn plek te vinden, zonder dat hij het gevoel heeft dat er iemand over zijn schou-der meekijkt. Paulus heeft door middel van brieven gecorrespondeerd met Timotheus. Hij is echt niet elke week komen zeuren. Ik ga nog wel eens fietsen met een ouwe heer en sommige mensen die al een slopende ziekte hadden in mijn tijd, heb ik nog wel eens bezocht. Maar voor de rest: hands off.”

Nam Barendse vier jaar om zijn overdracht voor te bereiden, voor Zijlstra was het binnen een half jaar bekeken. “Ik weet nog heel goed dat ik onder tranen aan mijn oudsten heb gezegd: ja jongens, ik ga weg. Ze keken of ze het in Keulen hoorden donderen. Dat zijn toch van die momenten die je altijd bijblijven. Je realiseert je dan ook dat met het uitspreken van die woorden het einde van een tijdperk is aangebro-ken.” Na een jaar is de gemeente in Heerenveen nog steeds vacant. “We hebben het mogen loslaten. De gemeente is van de Heer.”

Suzanna Blackmore

www.pinktergemeente-amsterdam.nl

Pinkstergemeente Amsterdam in de wijk Buitenveldert is de oudste pinkstergemeente van Nederland. Er staan zo’n 280 mensen op de lijst met heel diverse achtergronden. Zo gingen

in de doopdienst van vorige week een Surinaamse, een Afrikaanse en drie Iraniërs onder water.

levietenVorig jaar oktober was het voor Jan Barendse zover, hij zou zijn taak gaan overdragen. Veel denkwerk en voorbereiding had toen al plaatsgevonden. Barendse: “Zelf kreeg ik het leiderschap destijds overgedragen in een uur, dat wilde ik mijn opvolger niet aandoen. Eerst heb ik me veel inge-lezen. Ik realiseerde me dat de overdracht niet alleen ging over wie er na mij zou komen, maar ook over hoe ik zelf verder zou gaan. Waar ga ik wonen? Hoe gaat mijn bedie-ning er verder uitzien? In de Bijbel zie ik nergens iets staan over pensioen. Het is de raarste uitvinding die er bestaat!” Zijlstra: “Nou, de Levieten mochten op hun vijftigste stoppen.” Barendse lachend: “Echt waar? Wat jammer dat je dat gevon-den hebt!” Tussen de mannen is een warme band ontstaan. Op een vergadering van de pinksterbeweging had Barendse Zijlstra al eens gezien en gedacht: dat zou hem wel eens kunnen zijn.

gepentacostaliseerdBarendse en de raad zijn allereerst gaan praten over wat voor procedure er nodig was. “We hebben nagedacht over wat het DNA van de gemeente is. Wat kenmerkt onze gemeente? Wat willen we voortzetten? Dat hebben we allemaal

Als ze me het kerkgebouw laten zien - een partycen-trum uit de jaren zestig inclusief dansvloer – en het licht hapert, moet de nieuwe gemeenteleider nog even naar de oude kijken voor een oplossing. Verder is Harry Zijlstra helemaal aan zet. Jan Barendse die vorig jaar na twintig jaar afscheid nam, weet wat nu belangrijk is: Hands off.

‘PAUlUS kwam ook niet elke week zeuren’

34PRAKTIJK

de levieten mochten op hun

vijftigste stoppen

ideaz nr 4 - 2014 ideaz nr 2 - 2014

36PRAKTIJK

Een aantal jaren geleden zou ik potential Jaap-Harm in een reeks van acht avon-den over leiderschapsontwikkeling gehad hebben. Ik zou hem vertellen wat een leider een leider maakt en hoe het precies moet. Hij zou met een ingevulde work-shop en een gebed weer naar huis zijn gegaan. ‘Just do it!’ en tot volgende maand. Nu zijn mijn ogen open gegaan voor het spontaan delen van mijn leven. Ik weet het ook niet altijd en ik merk de belangstelling van onze ‘junioren’ voor hoe ik

omga met mijn moeiten. Hoe dien ik Jezus als het in de gemeente enerverend is, ikzelf vragen heb en thuis ook soms zijn

uitdagingen heeft. Van het afschermen van mijn glazen voorgangershuis, ben ik met mijn vrouw

de deur gaan openzetten voor jonge mensen die voorbeelden zoeken. Confronterende

vraag: ‘Is mijn leven de moeite waard om nagevolgd te worden?’

De kracht van 3DM1 en de ideeën van Mike Breen zit hem naar mijn idee in het terug-gaan naar eenvoudige Bijbelse principes en de

vertaling ervan in praktische handvatten. In De Ontmoeting in Wageningen maken we ten aan-zien van leiderschapsontwikkeling vooral gebruik van een aantal van de 3DM-leervormen die hier-naast staan. We hebben ze hier en daar zelf aangepast (we blijven tenslotte Nederlanders nietwaar?).

Zondagavond 19.00 uur, het gaat bijna beginnen. Het DeLaMar Theater in Amsterdam zit weer bijna vol voor de musical over het leven van volksheld André Hazes. Ik zit hier samen met Jaap-Harm en we hopen dat we nog ergens mee kunnen galmen.

Hij gelooft in mij… potentials krijgen de ruimte

in Wageningen

Nou snap ik waarom jij ook van André Hazes houdt!

ideaz nr 4 - 2014

37

ideaz nr 4 - 2014

De Leercirkel

Met deze leervorm, die we op kaartjes hebben uitgedeeld, moedigen we onze mensen aan om een lerende houding aan te nemen en zich constant af te vragen wat God tot hen zegt en wat zij daar mee gaan doen. We mik-ken op het gezamenlijk spreken van een ‘discipelschapstaal’ om zo een cultuur te vor-men en een ‘lerende gemeenschap’ te zijn. Discipelschap is daarbij een houding voor het leven in plaats van een cursus met na afloop een certificaat. We merken gaandeweg wie deze uitnodiging én uitdaging serieus nemen en er werk van maken.

De vijfhoek van persoonlijke roeping

We bieden mensen aan om persoonlijk te ont-dekken waar God hen wil gebruiken in Zijn Missie, en ten aanzien van leiderschapsont-wikkeling is dan vooral het kopje ‘vermogen’ (Eng.: capacity) interessant. Vermoeden wij bij iemand het vermogen om als leerling van Jezus leiding te geven aan grotere groepen, dan dagen we hem of haar uit om betrokken te zijn bij leidinggevende taken en stellen we iets als een persoonlijk ontwikkelingsplan op. Zo ont-staat leiderschap vanuit discipelschap. In onze gemeente doorlopen nu circa veertien mensen dit traject.

Het vierkant van leiderschapsontwikkeling

Met behulp van dit vierkant staan we samen stil bij een persoonlijke doelstelling van de discipel. Concreet kan dit betekenen dat we iemand uitdagen om via kringleiderschap (8-12 pers.) door te groeien naar junior-lei-derschap en mogelijk later senior-leiderschap over een missionaire deelgroep (20-35 pers.). De kunst is dat ieder terwijl hij of zij zelf groeit iemand anders bij de hand neemt en dat zo een cultuur van leiderschapsontwikkeling ontstaat.

X Inkeer

Geloof

V Bespreken  

Overdenken  

Opmerken  

Plannen  

Afspreken  

Doen  

Marc.1:  15:  “de  -jd  is  aangebroken”  

Leven  lang  leren  voor  de  leerling  

Rom.8:  28:  “alles  draagt  bij  aan  het  goede”                                    (=  steeds  meer  op  Jezus  gaan  lijken)  

De  Ontmoe8ng…  voel  je  thuis!                        “Leven  als  een  leerling  van  Jezus”  

!  God  spreekt  door:  de  Bijbel  –  gebed  –  personen  -­‐  omstandigheden)    

Persoonlijke  roeping  

De  Ontmoe8ng…  voel  je  thuis!                        “Leven  als  een  leerling  van  Jezus”  

1  Kor.12:  11:  “Al  deze  gaven  worden  geschonken  door  een  en  dezelfde  Geest,  die  ze  aan  iedereen  afzonderlijk  toebedeelt  zoals  hij  wil”  1  Petr.4:  10:  “om  de  anderen  daarmee  te  helpen,  zoals  het  goede  beheerders  van  Gods  veelsoor-ge                                                                                                                        gaven  betaamt”  

Passie  (visie  &  ongenoegen)  

Karaktervorming  (iden8teit  &  kenmerken)  

 Vaardigheden  (gaven  &  talenten)    

Vermogen  (intern  &  extern)  

Gedragss8jl  (teamrol  &  omstandigheden)  

Het  vierkant  van  leiderschapsontwikkeling  

De  Ontmoe8ng…  voel  je  thuis!                        “Leven  als  een  leerling  van  Jezus”  

MaO.4:  19:  “‘Kom,  volg  mij,  Ik  zal  van  jullie  vissers  van  mensen  maken.’”  

L1.  Ik  doe,  jij  kijkt  

L2.  Ik  doe,  jij  helpt  

L3.  Jij  doet,  ik  help  

L4.  Jij  doet,  ik  kijk  

D1.  Onbewust  Onbekwaam  

D3.  Bewust  Bekwaam  

D2.  Bewust  Onbekwaam  

D4.  Onbewust  Bekwaam  

2  Tim.2:  2:  “Geef  wat  je  in  aanwezigheid  van  velen  van  mij  hebt  gehoord,  door  aan  betrouwbare  mensen  die  geschikt  zijn  om  anderen  te  onderwijzen”  

>>

ideaz nr 4 - 2014

De Ontmoeting De Ontmoeting in Wageningen is vijf jaar geleden met veertien mensen gestart. Vanuit het verlangen een missionaire gemeente te zijn, hebben we aansluiting gezocht bij de eerste Leerge-meenschap van Nederland Zoekt. Momenteel bestaat zij uit zo’n zeventig mensen en heeft een Thuisbasis en twee missionaire deelgroepen. www.de-ontmoeting.info

KwetsbaarheidBij dit alles is de ‘huddel’ een belangrijk middel. We heb-ben het dan over het met 6-8 mensen regelmatig bij elkaar komen om te delen waar we tegenaan lopen in ons functioneren als leider. Dit kan draaien om zaken van ons karakter of onze vaardigheden of ‘gewoon’ Gods spreken in ons leven. We bevragen elkaar en zijn aan-spreekbaar op wat we eerder gezegd hadden te zullen doen. Het mag duidelijk zijn dat dit tijd vraagt en dus ook dat ik keuzes maak in wat ik wel en niet doe en wie ik wel en niet begeleid. Jezus koos echter ook om te inves-teren in twaalf mensen voor drie jaren en drie daarbin-nen in het bijzonder.

“In onze huddel had ik iets van mijn jeugd gedeeld waarop Jaap-Harm uitriep: “Nou snap ik waarom jij ook van André Hazes houdt!”. En omdat hij zich met mij kon identificeren had hij voorgesteld naar deze musical te gaan. Mijn kwetsbaarheid opende zijn kwetsbaarheid, we hadden goede gesprekken en spraken ons geloof uit in dit soort leiderschap.”

Jaap Ketelaar

Predikant, interim-predikant en teamleider Leergemeenschappen bij Nederland Zoekt…

www.nederlandzoekt.nlwww.3dmovements.com/

Tekstverwijzing:1 3DM is een beweging die de wereld wil veranderen door de verant-woordelijkheid voor discipelschap en zending weer bij ‘gewone’ mensen te leggen. Mike Breen is internationaal leider van 3DM

Studiemiddag over missionair leiderschapHoe geef je leiding aan een missionaire kerk? Deze en andere vragen bespreken we tijdens een studiemiddag op 19 januari 2014. De aanleiding is het boek Missionaire leiders vermenigvuldigen van de Engelsman Mike Breen. Hij schrijft vanuit een jarenlange praktijk van missionair leider-schap. Dat biedt kansen, vooral ook omdat het heel praktisch gericht is. Maar het roept ook vragen op: werkt dit wel in Nederland? Sprekers o.a.: Robert Doornenbal (CHE), Sake Stoppels (VU), Ron Becker (Crossroads Rotterdam) en Jos Douma (Plantagekerk, Zwolle)). Meer informatie en aanmelden: www.ea.nl/dekerkvoldiscipelen

Sprekers:

19 januari 2015 Belmont (Lunteren)

De Kerk vol discipelen?Studiemiddag over missionair leiderschap

ideaz nr 4 - 2014

38 39TRENDS

ideaz nr 4 - 2014

EDe Ondertussenheid. Ik kwam het wat Ollie B. Bommelachtige woord tegen in de onlangs gepresenteerde Trendrede 2015. Voor een gelo-

vige klinkt dit begrip op het eerste gezicht als oud-gereformeerde gesneden koek: ondertussenheid, ondermaanse, doorgangsportaal, gouden straten, paar’len poorten enzovoort.

Toch hadden de bedenkers van dit woord niet de aard van ons sterfelijk bestaan op het oog, maar doel-den ze op de fase waar we als Nederland nu een paar jaar in lijken te zitten. De periode waarin Het oude langzaam wegkwijnt, terwijl het nieuwe nog niet op

volle sterkte is. Een overgang tussen twee systemen of tijdsgewrichten. Van hiërarchisch naar netwerk. Van georganiseerd naar selfsupporting.

In deze Ondertussenheid lijken twee wat kinderlijke credo’s telkens terug te komen: ‘zelf doen’ en ‘samen delen’. Ik wil zelf bepalen wat ik koop, eet, luister. Waar en hoe ik slaap, reis, tv-kijk en lees. En ik wil dit alles á la minute kunnen delen met vrienden en volgers. Wellicht kent u de volgende initiatieven: AirBnB, Blendle, Ueber, Spotify, Thuisafgehaald, Netflix. Google ze anders eens. Ze zijn heel verschillend maar

hebben één ding gemeen: lak aan bestaande struc-turen en conventies, aan ‘zo doen we het nu eenmaal al jaren’.

Nog wat namen: PKN, GkV, EA-EZA, ND, NBG, EO. Respectabele organisaties met stevige wortels in de oude tijd. En tegelijkertijd bewegen ze zich met hoofd en handen in die onzekere, frustrerende Ondertussenheid. Vraag het de bestuurders van deze organisaties en ze zullen het volmondig beamen. Alles is anders. De lezers, de toehoorders, de dona-teurs en de kijkers; ze zijn onvoorspelbaar en eigen-zinnig geworden. Als een groep mussen vliegen ze kwetterend van de ene interessante hotspot naar de andere. En van een eigen erf is geen sprake meer. Abonnementen, lidmaatschappen en verplichtingen worden gezien als lastige bagage.

Hoe de Ondertussenheid te overleven? De schrijvers van de Trendrede 2015 schrijven dat veel bedrijven constateren dat ze de essentie uit het oog verloren zijn en dolen in een wereld die louter door externe verwach-ting en verantwoording gekleurd wordt...en niet langer door wat men vindt dat juist is. Het goede van deze analyse is dat ze ons dwingt om stil te staan bij wat we doen, wie we zijn en waarom. Stel jezelf als kerk, als organisatie dan ook eerlijk de vragen: waarom besta ik eigenlijk? Vervul ik nog een behoefte met mijn bestaan of is mijn tijd geweest?Als je die vragen weet te beantwoorden en te combi-neren met het ‘zelf doen’ en ‘samen delen’ van de moderne mens dan zou het zomaar kunnen dat je oude wortels nieuw leven voortbrengen.

Van een eigen erf is geen sprake meer

overleven in de onzekere OndertussenheidTekst Gertjan Pool - Innovatie EO

41MIGRANTENKERKEN

kunt u allereerst iets over uzelf vertellen?“Mijn naam is Richard Bennahmias en ik ben namens de Protestantse Kerk in Nederland voorganger in de Waalse Kerk in Amsterdam en Haarlem. Ik ben geboren uit een Joodse vader uit Thessaloníki en een Franse moeder uit Parijs en ben opgegroeid in Parijs. In 2002 kwam ik als voorganger naar Nederland.”

Wat is de Waalse kerk? “De Waalse kerk in Nederland is al sinds de zestiende eeuw aanwezig in Nederland. Ze was er voor de Franssprekenden uit de Zuidelijke Nederlanden. Later verwelkomden deze kerken de vluchtende Hugenoten uit Frankrijk. De geschiedenis van de Waalse kerk toont aan dat ‘vluchtelingen’ die worden verwelkomt een aanwinst zijn voor het ontvangende land. Ook vandaag moet dat onze houding zijn naar ‘vluchtelingen’. Niet uitgaan van de vraag wat wij voor hen kunnen doen, maar wat nemen zij mee en wat kunnen zij bijdragen aan de maatschappij. Hoe kunnen zij ons helpen? Het zijn capabele mensen die hiernaartoe komen, met initiatief, durf en doorzettingsvermogen. Helaas kunnen we met de kleine groep mensen die nog samenkomt in de Waalse kerken niet heel veel doen. De Waalse kerken zijn klein tot zeer klein geworden. In Amsterdam hebben we zestig bezoekers uit verschillende Franstalige landen.”

Wat betekent het woord missionair voor u? “Ik ben een liberale pastor en kijk naar de kerk als een deur, waar mensen continu in en uit lopen. Wat missio-nair zijn betreft: Er zijn verschillende manieren om het evangelie te ontvangen, verschillende manieren om het evangelie te begrijpen en er zijn uiteenlopende vormen om te getuigen. Het evangelie heeft mij geholpen en het is logisch dat ik iets wat mij geholpen heeft ook uitdeel aan anderen. Van de wijze waarop ik het evangelie heb begrepen, mag ik iets uitdelen aan hen die het evangelie op dezelfde manier kunnen begrijpen. Voor hen mag ik de deur openen naar het evangelie. Het is ons niet opgedragen om de hele wereld te ‘bekeren’ op één heel specifieke manier, die mij of jou heeft aangesproken. Er zijn veel meer vormen. Mijn prediking laat zich samenvatten met de woorden: Jezus redt, wat kan ik anders verkondigen?”

Wat wilt u tegen andere kerken in nederland zeggen? “Als Waalse kerk willen we een open deur zijn voor Nederland en haar cultuur in de Franstalig protestantse wereld. Ik wil daarom ook aan Nederlandse kerken vragen om aan de Waalse kerk te denken als zij Franstalige vluchtelingen in hun kerk hebben. De Waalse kerk kan daarbij van dienst zijn vanuit haar expertise met de Franstalige wereld.”

Arjan Schoemaker

www.waalsekerk-amsterdam.nl

Waalse Kerk in aMsterdaM en haarleM

41Hoe functioneren migrantenkerken in Nederland? Zijn hun leiders hoopvol, hebben ze tips?

ideaz nr 4 - 2014

Zie voor alle aanbiedingen

www.kachelhuus.nl

Galvanistraat 20 • Industrieterrein Frankeneng • (0318) 69 00 89

Variaties in vuur en vlam.

Stiltelezing voor uw

kerk, vrouwengroep

of Bijbelkring.

Kosten: reiskostenvergoeding en een gift voor het werk van de diaconessen.

Welke obstakels komen we tegen in

ons verlangen naar stilte en contact

met God?

Welke weg wijst God ons vanuit

Zijn Woord?

“We denken nog vaak terug aan een erg gezegende ko� eochtend. In de pauze bleven de meesten doorpraten over het onderwerp. Dat is nog nooit gebeurd. God was echt aan het werk.”

God spreekt in de stilte

Zr. Anneke Kempers verzorgt al jaren lezingen en weekenden over stilte.

Meer informatie op www.zdh.nl of bel 0343-723 780.

Wie is EZA Verzekeringen?

EZA Verzekeringen heeft ruim 35 jaar ervaring in het adviseren en begeleiden van ruim 10.000 zendelingen en is dé specialist in het ver-zekeren van zendelingen, kerken, stichtingen en particulieren.

Met de winst steunt EZA Verzekeringen het zendingswerk en is er de afgelopen 20 jaar meer dan € 500.000,- gedoneerd aan de zending!

Dat is verzekeren met een missie!

Wat doet EZA Verzekeringen?

EZA Verzekeringen adviseert zendelingen, de uitzendende orga-nisaties en de thuisfrontcommissies op het gebied van vrijwel alle vormen van verzekeringen. In samenwerking met een aantal verzeke-ringsmaatschappijen is hiervoor een speciale polis voor zendelingen ontworpen. Vooral op het gebied van ziektekosten en arbeidsonge-schiktheid biedt deze polis een goede dekking tegen een lage premie. Naast zendelingen verzekert EZA Verzekeringen kerken en stichtin-gen. Denk daarbij aan schadeverzekeringen zoals aansprakelijkheid, inventaris en opstal. Ook is EZA Verzekeringen uw partner op het gebied van inkomensvoorzieningen voor zowel werkgever als personeel. Steeds meer particulieren vinden in EZA Verzekeringen een betrouwbare tussenpersoon. EZA Verzekeringen kan alle vormen van particuliere verzekeringen aanbieden tegen zeer scherpe tarieven.

EZA Verzekeringen heeft al ruim 35 jaar

ervaring in het adviseren en begeleiden

van ruim 10.000 zendelingen.

telefoon: 0342-462389 email: info@ezaverzekeringen.nlwebsite: www.ezaverzekeringen.nl

ideaz nr 2 - 2014ideaz nr 4 - 2014

DUit de documenten van de Lausanne Beweging spreekt grote zorg en liefde voor de wereld. Vooral het Cape Town Commitment,

een weergave van wat in de conferentie in 2010 aan de orde kwam, is één grote liefdesbetuiging aan God, de kerk en de wereld. Uit de tekst blijkt hoe seri-eus de grote opdracht uit Matteüs 28 wordt gevoeld en hoe zwaar de verantwoordelijkheid drukt. God heeft de gemeente nodig om zijn heilsgeschiedenis te volbrengen. Talmt de kerk, of doet ze haar taak niet naar behoren, dan blijft ook de wederkomst van Jezus Christus en daarmee de voltooiing van Gods werk uit. Bij het ernstiger dan ooit nemen van de opdracht hoort ook, dat de kerk geen water bij de wijn zal doen. In haar gesprek met de wereld mag de kerk zich niet laten verleiden tot een dialoog, waarin andere religies ook aan het woord komen. Een dia-loog mag hooguit plaats vinden om de niet-christe-lijke gesprekspartner beter te begrijpen en daarmee ontvankelijker te maken voor de boodschap van het evangelie.

zuiver menselijke constructieIk zie dit standpunt als een verweer tegen de relati-vistische houding, die van gelovigen wordt verwacht in de huidige gepluraliseerde wereld– en die maar al te vaak gebezigd wordt. Dat verweer begrijp ik. Want je maakt je vandaag de dag inderdaad niet geliefd, als je openlijk gelooft in Jezus Christus’ redding van de wereld als universele waarheid. Ook ik krijg in het openbare debat wel het verwijt, dat dit aanma-tigend is. Toch houd ik vol dat je dit laatste alleen

kunt stellen vanuit een denken over religie als zuiver menselijke constructie. Echter, als de komst van Jezus Christus moet worden verstaan als een daadwerkelijk ingrijpen van Godswege in deze wereld, dan kan het eenvoudig niet worden gedacht in termen van ‘dit is

mijn waarheid en jouw waarheid kan iets volslagen anders zijn’. Het goede nieuws, dat in Jezus Christus de ware verlossingsweg ligt voor ieder mens, mag mijns inziens dus zonder terughoudendheid worden verteld. Punt uit.

tweede WereldoorlogMaar betekent dit, dat de communicatie tussen de kerk of gemeente en de wereld louter een eenrich-tingsverkeer mag zijn? Ik geloof van niet. Want dat zou betekenen, dat de kerk in geen enkel opzicht hoeft te leren van de wereld. Alsof christelijke gelo-vigen het altijd beter doen en beter zijn dan gelo-vigen van andere religies of vertegenwoordigers van andere wereldvisies. Alsof christenen altijd als

Mag de kerk zich in gesprek met de wereld laten ver-leiden tot een dialoog, waarin andere religies ook aan het woord komen? Ja, zegt pinkstertheologe Regien Smit. Communicatie tussen kerk en wereld mag nooit eenrichtingsverkeer zijn. Tekst Regien Smit beeld Shutterstock

Ga voor het hele gesprek

42INTEGRAL MISSION

In deze serie gaat Regien Smit in op het ontstaan en de betekenis van Integral Mission.

Veel onrecht in de wereld is juist door

christenen veroorzaakt

43

een lichtbaken een donkere en slechte wereld ten voorbeeld zijn geweest. Daar valt op de eerste plaats historisch gezien nogal wat op af te dingen. De afschaffing van de slavernij is niet iets waarin de kerk heeft voorop gelopen. De geweldloze opstand tegen de Britse overheersing in het hindoeïstische India heeft zijn christelijke evenknie nog niet gevonden. En in de Tweede Wereldoorlog zijn heel wat niet-chris-tenen een groot voorbeeld geweest van moed en zelfopoffering. Veel onrecht in de wereld is anderzijds juist door christenen veroorzaakt.

levenloosMaar er zijn ook theologische argumenten tegenin te brengen. In de eerste plaats mist de vooronderstel-ling, dat het evangelie geen echte inhoudelijke dialoog met niet-christenen kan inhouden, een scheppingstheologisch besef. Er klinkt teveel in door, dat de wereld buiten de kerk geheel verstoken zou zijn van Goddelijke aanwezigheid. En dat leert de Schrift ons niet. Er is zeker duisternis in de wereld, maar dat wil niet zeggen, dat de Heilige Geest haar volledig heeft prijs gegeven. Zonder de Heilige Geest is er geen leven. Deze wereld is gebroken en mist de glans van Gods heerlijkheid, maar zij is niet levenloos. Zij is nog altijd Gods schepping, voorwerp van Zijn liefdevolle zorg. En al het goede, dat zij voortbrengt – óók door willekeurige mensen! - behoort aan God toe en is ingegeven door de Schepper Geest.

superioriteitsgevoelTen tweede houdt de Schrift ons voor, dat God op diverse manieren zogenoemde heidenen betrekt in zijn onnavolgbare heilsplan. We zien voorbeelden van hoe God heidense mensen geneest (Naäman), de Heilige Geest geeft (Cyrus) en ons ten voorbeeld stelt (de centurion). Zij zijn ons door God gegeven, om te genezen van onze blinde vlekken en ons misplaatste superioriteitsgevoel. Ten slotte, en dat sluit daarbij aan: de kerk heeft de opdracht het goede nieuws te verkondigen, terwijl zij zelf nog altijd een discipel is. Zij zit zelf nog steeds aan de voeten van Jezus (althans dat mogen we hopen) en is nog altijd onderweg om te leren Zijn stem te verstaan in het licht van de huidige tijd. Andersgelovigen zijn uitstekende gesprekspartners voor de kerk om dat leer-proces gaande te houden. Als de kerk het evangelie ver-kondigt aan de wereld, dan spreekt de Geest! Maar dan wel door het hele gesprek heen, bij elke vraag en elk antwoord. Met andere woorden, door beide gespreks-partners heen. Dat niet-christenen te ontzeggen zou pas aanmatigend zijn. Daarom: bij evangelisatie past geen relativisme, maar wel waarachtige dialoog.

Regien Smit is justitiepredikant namens de Verenigde Pinkster en Evangeliegemeenten

Kijk voor teksten van Lausanne Covenant, Manilla Manifest en Cape-town Commitment op www. lausanne.org

ideaz nr 4 - 2014

ideaz nr 4 - 2014

45

voorbeeldgemeenschappen heeft geplant. Gemeenschappen die vaak meer dan honderd jaar een diepgaande invloed op de samenle-ving hadden. Hij zocht naar precies dezelfde drie competenties voor al zijn leidinggevenden. Van hem stamt dan ook de uitspraak: ‘Ik con-stateer geen christendom zonder gemeenschap!’

Dr. Viktor Frankl, die vier jaar con-centratiekamp overleefde en één van de meest invloedrijke psychia-ters van de vorige eeuw werd, zei: als een mens zich mentaal gezond wil ontwikkelen heeft hij drie ele-menten nodig: 1. Zingeving: een gemeenschap

waar hij samen met anderen een zinvolle bijdrage levert.

2. Een thuis: waar hij zijn eigen unieke plek heeft en gewaar-deerd wordt voor wie hij is.

3. Een opdracht: waarvoor hij zijn talenten kan ontdekken, ont-wikkelen en inzetten en waarbij hij beleeft dat hij iets bouwt, produceert of bijdraagt.

Community-vormen Wil je dus als kerk een gemeen-schap bouwen waar mensen gezond kunnen worden en blij-ven: dan spelen precies dezelfde grondelementen een doorslag-gevende rol. Zoeken we nu dan toch naar de perfecte voorganger? Nee, zeker niet. Vrijwel iedere lei-dinggevende heeft zijn eigen voorliefde. De een meer de

‘aanbiddingsgemeenschap’, de ander meer de ‘thuisgemeen-schap’ en de volgende meer de ‘werkgemeenschap’. Dat mag en dat is goed. Des te belangrijker is het dat iedereen zich realiseert dat een gezonde gemeenschap een gezonde mix van deze drie ‘community-vormen’ nodig heeft. Daarom zal ook een competente voorganger altijd op zoek zijn naar mensen die hem aanvullen, zodat ze samen alle drie de vor-men bouwen en met leven kun-nen vullen.

Paul Donders

Directeur van xpand International en Senior Partner in xpand Nederland

Wat zouden criteria kunnen zijn om in deze tijd een juiste voorganger te vin-

den, of de bestaande voorganger te bemoedigen in een gezonde richting te groeien? Hier zijn hon-derden boeken over geschreven en uiteraard staat ook de Heilige Schrift vol belangrijke aanwijzingen. Aangezien ik geen theoloog ben, maar consultant en coach, wil ik een invalshoek meegeven die al 1950 jaar oud is en toch heel goed past in de 21ste eeuw, die we wel als de post-post-moderne tijd kunnen beschouwen.

KnagendIn de zoektocht naar een leider is het moeilijk een algemene deler te vinden die voor iedereen past. Maar als we kijken naar de verschillende generaties in deze post-post-moderne tijd, dan heb-ben ze allemaal behoefte aan gemeenschap. Door de doorge-schoten individualisering van de postmoderne tijd zijn veel mensen minder gemakkelijk in staat om gezonde relaties te bou-wen en ervaren mensen uit alle leeftijdsgroepen een knagende eenzaamheid. Dit verklaart de enorme behoefte aan een plek

waar je op een gezonde manier gemeenschap kunt ervaren.

CommuniteitLaat nu ons christelijk geloof bij uitstek de meest optimale voor-waarde scheppen voor gemeen-schap! God zelf is het toonbeeld van de optimale combinatie van individualiteit (drie individuele personen) en communiteit (één God ). Hij heeft ons naar Zijn beeld geschapen. Vandaar dat wij als mens alleen gezond kunnen leven als we deze balans tussen individualiteit en communiteit een werkbare vorm kunnen geven.Maar dan is de vraag: wat voor soort voorganger kan deze balans en daartoe een gezonde gemeen-schap kan bouwen, voorleven, inspireren en verder ontwikkelen?Paulus beschrijft in zijn brief aan de Efeziërs, hoe een christelijke gemeente uit drie gedaantes bestaat:

1. De aanbiddingsgemeenschap, om God te verheerlijken (Efeziërs 1)

2. De thuisgemeenschap, om samen een thuis te vormen (Efeziërs 2)

3. De werkgemeenschap, om

samen te werken als een leger (Efeziërs 6)

Benedictus was zo overtuigd van deze drie wezenlijke elementen van gemeenschap, dat hij ze meenam in het profiel van alle leidinggevenden in zijn kloostergemeenschappen.Een voorganger moest volgens hem ten minste de volgende drie competenties meebrengen:1. Aanbiddingscompetentie: Hij

moet op zijn manier de gemeen-schap in de aanbidding van God kunnen brengen.

2. Relationele competentie: Hij moet in staat zijn een veilig en warm thuis te bouwen. Of door zijn eigen competenties of door middel van de competenties van mede- leidinggevenden.

3. Prestatiecompetentie: Hij moet in staat zijn zichzelf leiding te geven, discipline als basislevens-stijl ontwikkeld te hebben en een team tot gemeenschappelijke prestatie kunnen motiveren.

hernhuttersNikolaus Ludwig von Zinzendorf (1700/1765) was zo’n lei-dinggevende. Hij stichtte de Hernhutter Beweging die, als geen ander, wereldwijd levende

Zelden hadden we in de kerk zoveel verschillende generaties verenigd. Allemaal hebben ze andere waarden, levensstijlen, communicatiestijlen én verwachtingen van leidinggeven.

op zoek naar een duurzame voorganger

“ik constateer geen christendom zonder gemeenschap”

44OPINIE

ideaz nr 2 - 2014

Intro

Tekst Suzanna Blackmore beeld Niek Stam

46REPORTAGE In deze rubriek

ideaz nr 4 - 2014 ideaz nr 4 - 2014

Broodtekst

hooFdKop ?47

DE KWESTIE

Hoe zorg je ervoor dat je gemeenteleden in contact blijven met niet-christenen?

Hoe meer ik nadacht over deze vraag, hoe meer ik me erover verbaasde. Ik ben Milka Miller-Sies, een Nederlands-Portugese Jodin met een christelijke geloofsovertuiging. Gelukkig getrouwd met Melvin, een Surinaamse man met een islamitische geloofsovertuiging.

Als ik voor mijzelf spreek, zie ik niet de behoefte of de drang om in contact te komen met gemeen-teleden noch met niet-christenen. Ik wil contact met mensen, hartsverbindingen. Ik ben

constant ‘op zoek’ naar echt contact met echte mensen. Ik denk dat dit ook de sleutel is van het antwoord op bovenstaande vragen. Contact met mensen en niet met het

hokje waarin zij zich bevinden of waarin wij ze plaatsen.Maar voordat je op zoek gaat naar verbindingen met mensen in de gemeente

of daarbuiten, is het volgens mij een must te weten wie jij bent. Welke kwa-liteiten heeft Onze Hemelse Papa je meegegeven, welke talenten heeft

Hij in jouw DNA gelegd. Maar ook wat zijn jouw valkuilen en uitdagin-gen... Door in beeld te krijgen wie jij bent, kom je er ook achter of

contact met niet-gemeenteleden of niet-christenen eigenlijk wel past bij jou als persoon. Ook deze conclusie zou naar

mijn idee goed zijn. Want wie bepaalt dat elk lid van de gemeente zich moet richten op hen buiten de kerk? Laten we doen wat dicht bij ons ligt. Zodat we wan-

neer we die contacten aangaan met niet-christenen, met mensen, kunnen laten zien wie wij zijn. Maar des te meer

wie Hij is door en in ons. Mijn netwerk bestaat uit mensen, heel veel mensen met heel

veel verschillende achtergronden. Diverse religies, culturen, kleu-ren, opleidingsniveaus en interesses. Maar het zijn allemaal mensen

die passen bij wie ik ben. Allemaal contacten waar ik met heel veel liefde in investeer. Allemaal individuele relaties waarin hetgene dat ons verbindt

zo veel meer is dan dat wat ons scheidt.Dit wordt dan ook het antwoord op bovenstaande vraag: GA en STOP.

01. Ga op zoek naar wie u bent.02. Stop met kijken naar dat wat anders is tussen u en de ander. Maar kijk naar dat

wat jullie verbindt. En gebruik dit als fundament van een nieuwe relatie.

Laatste vraag:

Milka Miller-SiesProjectontwikkelaar Jeugd en empowerment bij CreaSies

www.creasies.nl

Hebt u ook wel eens op de bank in een Centerparcs-huisje gezeten en gedacht: ik ben helemaal niet blij? Ik wel. Waar word je nou echt blij van? Als ik een lijst maak met dit-maakt-me-blij-puntjes, dan hebben die veel te maken met relaties en simpele dingen: een goed gesprek in je gezin, samen eten met vrienden, een kop koffie bij de zaterdagkrant.

Maar geregeld laten we ons wijsmaken dat we heel veel spullen en heel veel weekendjes weg nodig hebben om gelukkig te zijn.

Zonder smartphone besta je niet, alleen met een strak lijf is er leven en voor een topervaring moet je echt naar de Franse

Alpen. En dan kijk ik naar mijn buurmeisjes in Zuid-Soedan. Zij spelen ‘winkeltje’ met wat lege blikjes en hebben enorm veel plezier. De studenten die ik lesgeef vertellen verhalen over ziekte en armoede. Verhalen waar je helemaal niet happy van wordt. Maar op de een of andere manier vinden

ze toch de kracht om verder te gaan, ja zelfs om blij te zijn in moeilijke omstandigheden. Waarom zij wel en wij niet?

Zouden we in Nederland het thema happiness niet veel meer mis-sionair kunnen gebruiken? Iedereen wil zich goed voelen, maar veel mensen weten niet meer hoe dat moet. In Afrika heb ik geleerd dat je blij kunt zijn ondanks de omstandigheden waarin je zit. Kunnen we als kerk in Nederland die levenskunst weer opnieuw ontdekken en met anderen delen?

Dat vraagt wel om een heroriëntering: we laten ons niet meer bepa-len door het dominante deuntje van commercie en cultuur, maar kiezen voor het geluid van ‘geniet van het goede dat je al hebt’. Natuurlijk, dat is geen nieuw verhaal, maar het is wel een boodschap die in onze tijd opnieuw relevant is.

Jaap Haasnoot woont samen met zijn vrouw Mirjam in Kajo-Keji, Zuid-Soedan. Zij geven daar les aan een kleine predikantenopleiding van de Anglicaanse kerk.

Waarom

zij wel

en wij niet?

Happiness

46COLUMN

Jaap

ideaz nr 4 - 2014

RUBEN ONTMOET

JOZEF

‘Ken jij het verhaal van Jozef

in Egypte? Wat die man heeft

meegemaakt, zeg! Ik heb nu een

heldere kijk op zijn leven.’

www.bijbelingewonetaal.nl

De Bijbel in Gewone Taal: de tekst van toen in de woorden van nu

De Bijbel in Gewone Taal is een vertaling van de Bijbel in duidelijke taal. Deze

vertaling maakt de Bijbel voor iedereen leesbaar en begrijpelijk. Koop de Bijbel in Gewone Taal via www.bijbelingewonetaal.nl of in de boekhandel. En lees de Bijbel in Gewone Taal op debijbel.nl.

Cadeautip!