(Hypo)manische ontwikkeling bij olanzapine gebruik

Marlijn Vermeiden

07-12-2010

Casus – Mw. J. (62 jr)

2002 opname i.v.m. depressieve- en angstklachten en automutilatie.

2002-2008 ambulante behandeling met clomipramine, later in

combinatie met quetiapine.

Eind 2009: angsklachten en slaapproblemen w.v. start olanzapine 1 dd

5 mg. Pte decompenseerde hypomaan. Na staken olanzapine

verdwenen de hypomane klachten. Conclusie: bipolaire II stoornis.

Lithium instellen.

11-2010: onvoldoende herstel depressieve klachten, second opninion

Erasmus MC P2. Diagnose: depressieve stoornis met vitale

kenmerken.

Klinische vraagstelling

Indicatie olanzapine:

matige tot ernstige manische episode bij schizofrenie

bipolaire stoornis, wiens manische episode eerder op heeft

gereageerd

Farmacotherapeutisch Kompas: (hypo)manie is geen beschreven

bijerwerking

Vraag: kan olanzapine een (hypo)manie induceren?

P: As I stoornis

I: Olanzapine gebruik

C: Placebo

O: (Hypo)manie

Olanzapine-induced psychotic mania in bipolar schizo-affective disorder; Benazzi, 1999

Case-report

55-jr vrouw met bipolar schizoaffectieve stoornis

1 week na start olanzapine 20 mg: insomnia, psychomotore agitatie,

prikkelbaarheid en hyperactiviteit, grootheidswanen, versneld denken

Remissie na enkele dagen staken olanzapine

Abrupt aanvang en remissie pleiten voor causaal verband met

olanzapine

Theorie: serotonine > dopamine antagonisme; hypothese: manie

geinduceerd door 5-HT2 blokkade

Placebo-controlled trials do not find association of olanzapine with exacerbation of bipolar manie; Baker et al, 2002

2 studies gecombineerd

Dubbel-blind gerandomiseerde trials

Werkzaamheid olanzapine 5-20 mg per dag (n=125) i.v.m. placebo

(n=129) bij behandeling acute bipolaire manie (SCID)

11-item Young-Mania Rating Scale (Y-MRS)

Na 3 weken behandeling vergelijking met baseline Y-MRS

Baker et al, 2002 - Resultaten

Geen sign. verschillen tussen populatie groepen

Werkzaamheid: gem verbetering Y-MRS olanzapine > placebo

(p<0.001)

Exacerbatie manie: gem verslechtering Y-MRS olanzapine < placebo

(p = 0.005)

Baker et al, 2002 - Conclusie

Manie score verslechterd placebo > olanzapine (sign. verschil)

Case reports manie door atypisch AP = exacerbatie van natuurlijk

beloop bipolaire stoornis

Olanzapine netto effect = anti-manie

Beperkingen: Twee studies gecombineerd

Geen onderscheid tussen de novo manie en verslechtering bestaande

manie

3 weken = korte follow-up

Is er sprake van een kwetsbare subgroep met > risico ontstaan manie

bij atypisch AP gebruik?

Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004

Casus 1:

33 jr vrouw, paranoide schizofrenie, VG manie -

Fam: blanco

Na 2 wk olanzapine 10 mg: manische kenmerken

Switch risperidon 6 mg verbetering

Casus 2:

36 jr man, paranoide schizofrenie, VG manie –

Fam: schizofrenie +

Na 3 dgn olanzapine 10 mg “excessive action and talking” met

slaapstoornis

Ophogen olanzapine 15 mg onveranderd beeld

Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004

Casus 3:

18 jr man, schizofrenie

Fam: blanco

Verslechtering beeld start olanzapine 20 mg meer actief,

spraakzaam, dysfoor, afname impulscontrole en slaapstoornis,

onsamenhangend denken, bizar gedrag

Verlaging olanzapine 15 mg en start haldol 5 mg afname

Casus 4:

24 jr man, gedesorganiseerd schizofrenie, haldol 15 mg

Fam: blanco

Acute psychose additie olanzapine na 3 wkn: toename

eigenwaarde, spraakzaam, vrolijk (hypomanie)

Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004

Casus 5:

33 jr man, paranoide schizofrenie

Fam: schizofrenie +

Olanzapine 10 mg vrolijk, toename grootheidsgevoel

Mogelijke verklaringen: Toeval?

Onderliggende affectieve stoornis?

Olanzapine veroorzaakt manisch toestandsbeeld?

Hypothese: hogere affiniteit 5HT2 receptoren

Possible induction of mania of hypomania by atypical antipsychotics: an updated review of reported cases; Rachid et al, 2004

Atypische AP deels antidepressieve werking neiging tot manische

ontwikkeling?

MEDLINE search (1999-2003), atypische antipsychotica

34 casussen geinduceerde (hypo)manie olanzapine (n=5),

risperidon (n=6), quetiapine (n=5), ziprasidone (n=11), flupentixol

(n=6), amisulpride (n=1)

Geen (hypo)mane symptomen bij start atypisch AP

Rachid et al, 2004 - Resultaten

20 casussen suggestief voor causaal verband van atypisch AP bij

ontstaan (hypo)mane symptomen

snelle remissie (hypo)manie na dosis reductie / staken

verhoging dosering gaf verslechtering (hypo)manie

snelle terugval (hypo)manie na herstart zelfde AP (n=2)

Overige casussen incomplete documentatie: premorbide kenmerken,

symptomatologie, interval tot begin (hypo)manie, overige medicatie

gebruik, dosering medicatie

Rachid et al, 2004 - Conclusie

Suggestief dat atypische AP effect heeft op stemming en dat causaal

verband bestaat met ontstaan (hypo)manie

Bewustzijn van mogelijkheid stemmingswisselingen met atypische AP,

voornamelijk bij pten met schizofrenie / schizoaffectieve stoornis

Netto-effect atypische AP blijft anti-manie

Discussie:

Hypothese: lage dosering AP resulteert in blokkade 5-HT2A maar geen

D2 receptoren inductie manische symptomen

Echter: meerdere casussen (hypo)manie bij hoge doseringen

Beperking: geen controle studie

Take-home message

Vraag: kan olanzapine een (hypo)manie induceren?

Antwoord: causaal verband is niet uitgesloten echter te weinig

onderzoek gedaan