HWBP Handreiking verkenning versie 2 · 2017. 9. 26. · HWBP Handreiking verkenning versie 2 Datum...

HWBP

Handreiking verkenning

versie 2

Datum september 2017Status definitief

Voor u ligt de handreiking verkenning. Het betreft een update van deeerste versie uit 2014. In deze tweede versie zijn de ervaringen met deeerste handreiking, nieuwe kennis en ontwikkelingen rondomveiligheidsnormering, marktbenadering en omgevingswet verwerkt.

Ontwikkelingen gaan verder, waardoor inzichten en werkwijzen wijzigenen evolueren. De handreiking is daarom modulair opgezet zodat in detoekomst eenvoudig onderdelen kunnen worden geactualiseerd.

Deze handreiking is opgesteld door de programmadirectie HWBP metmedewerking vanuit de verschillende HWBP communities.

Handreiking Verkenning, versie 2 september 2017

Colofon

Uitgave programmadirectie HWBP.

Auteurs en eindredactiePatrizia Bernardini (programmadirectie HWBP)Han Knoeff (Deltares / programmadirectie HWBP)

Mede-auteurs:Nicole Geurts van Kessel (RHDHV / TFDT)Gijs Ginneken (Waterschap Rijnland)Joost Frakking (programmadirectie HWBP)Ellen Tromp (Deltares / programmadirectie HWBP)Berthe Brouwer (Infram)Martijn de Koning (programmadirectie HWBP)Andre Bijl (programmadirectie HWBP)Fianne Lindenaar (TG)Anja de Wit (programmadirectie HWBP)

BegeleidingsgroepFrans van den Berg (waterschap Rivierenland)Joop de Bijl (waterschaap Aa en Maas)Jordy van Dienst (trainee programmadirectie HWBP)Niek van der Sleen ((trainee programmadirectie HWBP)Gerdie Olde Olthof-Dijken (Hoogheemraadschap van DelflandGaby Schouten (Waterschap Hollandse Delta)Dick van der Kooij (waterschap Rivierenland)Tanja Heringa (Hoogheemraadschap Hollands

Noorderkwartier)Margreet Krol (Waterschap Drents Overijsselse Delta)Jorg Willems (programmadirectie HWBP)Regina Havinga (programmadirectie HWBP)Jana Steenbergen-Kajabová (Sweco / TFDT)

ReviewersKenrick Heijn (Waternet)Joyce Hoed (programmadirectie HWBP)Aline Nieuwenhuis (Waterschap Vallei en Veluwe)Astrid Kampinga (TFDT)Arjan Keuzenkamp (TFDT)Hans Stammes (TFDT)Martien Berk (TFDT)

MeelezersMerijn Bas (DGRW)Marco Taal (DGRW)Marloes Donkers (DGRW)Richard Jorissen (programmadirectie HWBP)


INHOUD

1 Inleiding 51.1 Aanleiding 51.2 De verkenning 61.3 Doel handreiking verkenning 61.4 Relatie met andere documenten 81.5 Leeswijzer. 10

2 Context Verkenning project HWBP 112.1 Inleiding 112.2 Randvoorwaarden vanuit omgeving en waterveiligheid 112.3 Beleidskader Keringbeheerder 122.4 Ondersteuning door HWBP programmadirectie 132.5 Fasering 142.6 Keringbeheerder centraal 16

3 Overzicht verkenning 183.1 Inleiding 183.2 Karakter van de verkenning: iteratief en interactief 183.3 Stap 1 Start: Opstellen plan van aanpak en verzamelen informatie 193.4 Stap 2 Analyse: van bouwstenen tot kansrijke oplossingsrichtingen (eerste zeef)

223.5 Stap 3 Beoordeling: nadere uitwerking en selectie voorkeursalternatief (tweede

zeef) 263.6 Stap 4 -Besluit: voorlegging en vaststelling voorkeursalternatief (VKA) 273.7 Beslisinformatie en Onderdelen verkenning 28

4 Besluitvorming en Participatie 304.1 Inleiding 304.2 Besluitvorming 304.2.1 Rollen betrokken bestuursorganen 304.2.2 Uitdagingen in bestuurlijk proces 324.2.3 Meekoppelkansen en financiering 344.3 Wettelijke procedures 374.3.1 Ruimte voor sneller, beter en goedkoper 374.3.2 Omgevingswet 374.3.3 De m.e.r. procedure 394.3.4 Waterbesluit en waterregeling 404.3.5 Vergunningen en ontheffingen 414.4 Participatie en communicatie 444.4.1 Participatie 444.4.2 Communicatie 47

5 Ontwerpen in de verkenningsfase 485.1 Inleiding 485.2 Project scope 485.3 Van scope naar voorkeursalternatief 505.4 Probleemanalyse 51


5.5 Bepaling uitgangspunten waterveiligheid 545.6 Bepaling uitgangspunten opgave omgeving 555.7 Dimensioneren verbetermaatregelen 575.8 Datamanagement 585.9 Afweegkader 60

6 Innovatie in HWBP Projecten 626.1 Inleiding 626.2 Technische en procesinnovaties 626.3 Vervlechting van innovaties bij regulier dijkversterkingsproces 646.3.1 Waarvoor innovaties toepassen? 646.3.2 Inventarisatie innovaties 646.3.3 Innovatie al dan niet (los)koppelen aan project 656.4 Financiering van innovaties door het HWBP 66

7 Projectsturing 687.1 Samenwerking met de markt en kennisinstellingen 687.1.1 Inleiding 687.1.2 Marktconsultatie 697.1.3 Afweegkader marktbenadering 707.1.4 Contractvormen 707.1.5 Aanbesteding 717.1.6 Voorbeelden van samenwerkingsvormen 727.1.7 Samenwerking met de kennisinstellingen 737.2 Projectbeheersing 737.2.1 Inleiding 737.2.2 Scopewijziging 747.2.3 Kostenraming 747.2.4 Planningsmanagement 757.2.5 Risicomanagement 767.2.6 Kwaliteitsborging 787.2.7 Systems Engineering 797.3 Projectorganisatie 807.3.1 Projectteam 807.3.2 Begeleiding 817.4 Interactie met de programmadirectie 82

8 Bijlagen 848.1 Bijlage: Voorbeeld van parallele verkenningen in het project TIWA 848.2 Bijlage: Beschrijving Taken en verantwoordelijkheden IPM rolhouders 848.3 Bijlage: Kerninstrumenten Omgevingswet 858.4 Bijlage: Procedure M.e.r. 878.5 Bijlage: Overzicht van conditioneringsaspecten 888.6 Bijlage: Voorbeeld Matrix Haalbaarheid innovaties project ‘Tiel-Waardenburg’’ 928.7 Bijlage: Lessons learned HWBP2 99

Handreiking Verkenning, versie 2, september 2017 5

1 Inleiding

1.1 AanleidingDe Waterwet schrijft voor dat beheerders van de primaire waterkeringen (eenwaterschap of Rijkswaterstaat) iedere twaalf jaar verslag moeten uitbrengen overde toestand van de primaire waterkeringen en moeten aangeven of deze voldoenaan de wettelijk gestelde eisen.

De Waterwet wordt een integraal onderdeel van de (in voorbereiding zijnde)Omgevingswet. Bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet vervalt deWaterwet.

Als uit de beoordeling door een keringbeheerder blijkt dat hetbeschermingsniveau van een bepaald dijktraject onder de signaleringswaarde isgezakt, meldt de keringbeheerder dit aan de Minister van Infrastructuur en Milieu(IenM) en geeft hij aan welke verbetermaatregelen nodig zijn zodat uiterlijk in2050 het gewenste beschermingsniveau wordt geboden dat is gekoppeld aan deondergrens voor het betreffende dijktraject. Daarbij dient ook rekening gehoudente worden met urgentie, de ontwikkelingen vanuit ruimtelijke ordening, anderemogelijke meekoppelkansen, techniek en klimaat en de (mogelijke) bestuurlijkeambities inzake de functionaliteit van het systeem.

Verbetermaatregelen om weer te voldoen aan de gestelde veiligheidseisen zijn opveel verschillende schaalniveaus mogelijk. Onderscheid wordt gemaakt tussenmaatregelen in beheer en onderhoud, preventieve maatregelen of gevolg-beperkende maatregelen. Preventieve maatregelen kunnen worden verdeeld inhet vergroten van de sterkte van de waterkering (versterkingsmaatregel) ofsysteemgerichte maatregelen waarmee de belasting gereduceerd wordt (zoalsbijvoorbeeld rivierverruiming, wijziging afvoerverdeling, instellen van anderemeerpeilen). Met gevolgbeperkende maatregelen wordt de norm zodanig verlaagddat hieraan wordt voldaan1.

Het ontwerp van een versterkingsmaatregel is niet alleen een oplossing voor eenveiligheidsopgave volgend uit de wettelijke norm, maar moet ook voldoen aanandere weten regelgeving. Denk daarbij aan wetten en regels met betrekking totnatuur, cultuurhistorie, archeologie en landschap. Daarnaast moet rekeningworden gehouden met inpassing van bestaande infrastructuur en bebouwing enmoet een ontwerp voldoen aan allerlei maatschappelijke criteria, bijvoorbeeld hetminimaliseren van maatschappelijke kosten en omgevingshinder tijdens deuitvoering. Verkend moet worden of met het verbeteren van de waterkerendefunctie andere functies in en rondom de kering kunnen worden versterkt.Tenslotte is het belangrijk om bij het kiezen van verbetermaatregelen de helelevenscyclus van de kering in beschouwing te nemen. Dit vraagt een iteratiefontwerpproces waarin het ‘denken vanuit de dijk’ gelijk op gaat met ‘denkenvanuit de omgeving’2.

1 In specifieke situaties, waarin preventieve maatregelen erg kostbaar of maatschappelijk zeer ingrijpend zijn, kangekozen worden voor een zogenaamde slimme combinatie. Er worden dan maatregelen in de ruimtelijkeinrichting (laag 2) of de rampenbeheersing (laag 3) genomen die samen met de bescherming die de primairewaterkering biedt, zorgen voor het gewenste beschermingsniveau. Voor dergelijke slimme combinaties wordenafspraken vastgelegd in een (bestuurs)overeenkomst, ondertekend door alle betrokken partijen inclusief deMinister van IenM. Na de realisatie van een slimme combinatie zal via een wetswijziging de norm voor hetbetreffende dijktraject worden bijgesteld.

2 Zie ook advies Uitdam van de Deltacommisaris uit 27 juni 2017 en Handreking landschappelijke inpassing enruimtelijke kwaliteit.


Versterkingsmaatregelen kunnen als project worden aangemeld bij hetHoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP)3.Systeemgerichte en gevolgbeperkende maatregelen waarin veiligheidsopgave enoplossingsrichtingen op watersysteemniveau worden onderzocht kunnen alsvoorverkenningen binnen projecten worden opgenomen. In Project OverstijgendeVerkenningen (POV) kunnen technische maatregelen, instrumentontwikkeling enprocesverbeteringen worden onderzocht. Hierop wordt in hoofdstuk 6 naderingegaan.

Na aanmelding en toelating van een project op het HWBP worden alle projectengeprioriteerd op urgentie en geprogrammeerd. Ieder jaar wordt een programmavan projecten die in de daarop volgende jaren voor subsidie in aanmerking komendoor de minister vastgesteld.

1.2 De verkenningDe uitvoering van een project (versterking van een primaire waterkering) kenteen aantal fasen, die grotendeels overeenkomen met de indeling uit de MIRT4-systematiek (zie hoofdstuk 2):• Initiatie (valt buiten de subsidieregeling van het HWBP);• Verkenning (een voorverkenning als onderdeel van de Verkenning is mogelijk);• Planuitwerking;• Realisatie.

Het doel van de verkenning is het komen tot een vastgesteld voorkeursalternatief(VKA) dat recht doet aan de verschillende belangen. Daarbij spelen naastwaterveiligheid, duurzaamheid, kosten en draagvlak in de omgeving ookuitvoerbaarheid en vergunbaarheid een belangrijke rol. Onderdeel van deverkenning is ook het opstellen van een strategie voor planuitwerking- enrealisatiefase.

1.3 Doel handreiking verkenning

DoelstellingAlle projecten binnen het HWBP starten met een verkenning en eindigen met derealisatie.De handreiking helpt de keringbeheerder bij het maken van keuzen, gegevenonzekerheden, bij het inrichten en uitvoeren van een verkenning.Daarnaast geeft de handreiking de samenhang van activiteiten gedurende degehele verkenningsfase en een overzicht van bijbehorende beslisinformatie.De handreiking bevat ook tips en suggesties als inspiratiebron om een beeld tegeven van een mogelijke invulling van de activiteiten en daardoor hoeprojectteams handen en voeten kunnen geven aan het sneller, goedkoper enslimmer realiseren van een project.

Tip: De in deze handreiking beschreven manier van werken rondombeslisinformatie kan ook worden toegepast binnen de overige fasen, ervanuitgaande dat de beslisinformatie per fase niet verandert, het detailniveauwel.

3 Om als waterschap in aanmerking te komen voor subsidie voor het versterken van een waterkering is devoorwaarde dat het beschermingsniveau van de waterkering niet meer voldoet aan de signaleringswaarde eneen versterkingsmaatregel op het Hoogwaterbeschermingsprogramma geprogrammeerd is.

4 MIRT staat voor Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport.


ScopeDe handreiking heeft geen verplichtend karakter. De handreiking helpt (niet alschecklist maar is bedoeld als hulpmiddel) bij het inrichten en uitvoeren van deverkenning.

Bij het opstellen van de handreiking is de omgevingswet als uitgangspuntgenomen.

In het HWBP worden drie typen verkenningen op projectniveau onderscheiden; 1)versterking waterkering waarbij een goede landschappelijke inpassing altijdonderdeel is van de scope, 2) versterking waterkering met meekoppelkansenwaarbij aanvullende doelstellingen van partners in de regio kunnen wordenmeegenomen bij de realisatie van de waterveiligheidsopgave en 3) versterkingwaterkering als onderdeel van een integrale gebiedsontwikkeling. De mogelijkefinancierbaarheid van de verschillende verkenningen wordt uitgewerkt in de HWBPfactsheet “type verkenningen” (werktitel), in voorbereiding.

Deze handreiking ondersteunt alleen de eerste twee typen verkenningen opprojectniveau. Om een project beter te kunnen definiëren kan ook een verkenningop systeem/traject niveau worden uitgevoerd, bijvoorbeeld een rivierverruimingmaatregel of slimme combinatie. Er is sprake van een slimme combinatie als hetafgesproken beschermingsniveau wordt geboden door de primaire waterkering incombinatie met ruimtelijke maatregelen en/of maatregelen op het terrein van derampenbeheersing.

De verschillende verkenningen kunnen naast elkaar lopen. Wanneer dit het gevalis moet interactie tussen de verkenningen worden georganiseerd. Zie bijlage 8.1voor een voorbeeld.


DoelgroepDe doelgroep van de handreiking verkenning zijn de IPM-rolhouders (zie Tabel 1),de ambtelijk opdrachtgever en de adviseurs die aan de gang gaan met devoorbereiding en uitvoering van het project. Als samenwerkingsmodel voor hetuitvoeren van het project gaat het HWBP uit van het IntegraalProjectmanagement Model (IPM). Het gebruik van IPM is geen eis maar bijprojecten in het HWBP wel gebruikelijk. Voor het delen van kennis en ervaringentussen de projecten heeft het HWBP communities georganiseerd rondom derolhouders.

De handreiking kan ook worden gebruikt door reviewers en programmadirectie bijhet adviseren van projecten en toetsen van aanvragen.

Proces RolProjectmanagement: gericht op hetborgen van kwaliteit, geld en tijd

Projectmanager: verantwoordelijk voorhet boeken van een goedprojectresultaat, rapporterenvoortgang aan de interneopdrachtgever.

Risicobeheersing: gericht op hetbeheersen van de risico’s die zich in hetproject (kunnen) voordoen

Manager projectbeheersing:verantwoordelijk voor het identificerenen beheersen van (mogelijke) risico’s.

Omgevingsmanagement: om de relatiemet de omgeving en stakeholders inbalans te houden gedurende hetproject.

Omgevingsmanager: verantwoordelijkvoor het contact met de omgeving(onder andere ophalen van de eisen enwensen), hetvergunningenmanagement en deplanologische inpassing van het project

Technisch management: om de(technische) risico’s vanuit deorganisatie, de projectorganisatie en deopdrachtgever te beheersen

Technisch manager: verantwoordelijkvoor de technische en inhoudelijkeinbreng in het project, hetontwerproces samen met deomgevingsmanager en uitvoeren vande diverse onderzoeken.

Contractmanagement: om de risico’sdie ontstaan tussen opdrachtgever ende markt te beheersen

Contractmanager: verantwoordelijkvoor de contracten van deverschillende marktpartijen

Tabel 1: Het Integraal Projectmanagement model (IPM) kent 5 rollen welke zijngekoppeld aan 5 processen. Verschillende rollen kunnen vervuld worden door een ofmeerdere personen. Iedere rol kan een eigen ondersteunend team hebben.

1.4 Relatie met andere documenten

Regeling subsidie hoogwaterbeschermingVoor het financieren van activiteiten door het HWBP is een financieringsregelingopgesteld. Deze bestaat uit:

· een subsidieregeling (deel A). De subsidieregeling is kaderstellend aanprojecten die in het HWBP worden uitgevoerd. In de subsidieregelingworden door de minister nadere regels gesteld over subsidiabele kosten,de kostenraming, innovatie en voorfinanciering van versterkings-maatregelen. De subsidieregeling regelt tevens procedurele aspecten.

· Een werkwijze bij het vaststellen van subsidiabele en niet subsidiabelekosten (deel B).

· Werkwijzer Hoogwaterbeschermingsprogramma (deel C). Dit deel gaatnader in op het toetsingsproces van subsidieaanvragen en op dekwaliteitsborging van producten en processen. Deze werkwijzer beschrijftrollen, verantwoordelijkheden en taken van de betrokkenen.


HandreikingenHandvatten voor het uitvoeren van projecten worden in verschillendehandreikingen gegeven. Genoemd worden:

· De Handreiking Professionaliseren projectteams gaat in op deorganisatorische uitvoering van de projecten waaronder het inrichten vanprojectteam en –organisatie.

· De Handreiking Planuitwerking heeft als doel om het projectteam tehelpen met het zo goed mogelijk inrichten en uitvoeren van deplanuitwerkingsfase.

· De Handreiking Innovatie beschrijft de verschillende ontwikkelfasen vaninnovaties en geeft een overzicht van kritische succesfactoren voortoepassing van innovaties in projecten.

· De Handreiking Kunstwerken geeft een stappenplan voor het uitvoerenvan een veiligheidsanalyse en het bepalen van de globale veiligheidsscopevoor kunstwerken.

· De Handreiking Landschappelijke inpassing en ruimtelijke kwaliteit gaatnader in op de positie van inpassing en kwaliteit binnen hetHoogwaterbeschermingsprogramma, de financieringsregeling, deprocesmatige aanpak van inpassing en verschillende praktijkvoorbeelden.

· De Handreiking Kabels en Leidingen kan worden gebruikt als naslagwerk,inspiratiebron of verdiepende handreiking om het proces Kabels enLeidingen bij versterkingsprojecten van het HWBP te optimaliseren ofbeheersen.

· Factsheet Lyfe Cycle Cost (LCC) geeft handvatten voor het toepassen vanLCC benadering in HWBP projecten.

Overig· Het Ontwerpinstrumentarium 2014 (OI2014) geeft aan op welke wijze

hydraulische belastingen en veiligheidsfactoren voor het dimensionerenvan waterkeringen kunnen worden bepaald.

· Factsheets bij het Ontwerpinstrumentarium beschrijven achtergronden engeven handvatten voor het maken van keuzes bij hetOntwerpinstrumentarium 2014

· Technische rapporten en leidraden van het ENW. Een geactualiseerdedigitale versie van deze leidraden wordt verwacht op de Helpdesk Water.

· Door Project Overstijgende Verkenningen wordt aan verschillendehandreikingen gewerkt.

· Door de Unie van Waterschappen wordt een Handreiking trajectvisie(werktitel) opgesteld. Deze bevat handvatten voor een weloverwogengrensbepaling van projecten voor het HWBP.

· Factsheet “type verkenningen” (werktitel), in voorbereiding, beschrijft desubsidiering van verschillende type verkenningen.

· In opdracht van het HWBP wordt door de SBRCURnet een “HandboekUitvoering van dijken” opgesteld waarin de Nederlandse kennis enervaring van uitvoering van dijkversterking wordt vastgelegd.

· Notitie “Duurzaamheid in het HWBP”, besproken in mei 2017 door destuurgroep HWBP.

· “Handelingsperspectief Geotechnisch Onderzoek” is bedoeld omkeringbeheerders handvatten te geven, om het voor hun HWBP projectenbenodigde geotechnisch onderzoek te bepalen en uit te zetten, volgenseen in de praktijk bewezen risicogestuurde aanpak.

· “Lessons learned HWBP2”. In de afgelopen jaren zijn er veeldijkversterkingsprojecten uitgevoerd binnen het tweedeHoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP2). HWBP-2 vloeit voort uit detweede toetsronde (2001-2006). Deze ervaringen zijn benoemd in bijlage8.7.


De handreikingen en overige documenten zijn praktische hulpmiddelen envrijblijvend te gebruiken.

De actuele versies van bovengenoemde documenten zijn te vinden op de websitevan het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

1.5 Leeswijzer.Na dit inleidende hoofdstuk wordt in hoofdstuk 2 de context van de verkenningvan een HWBP project beschreven. Hoofdstuk 3 beschrijft vervolgens welkeprocesstappen de verkenning kent om te komen tot het VKA. De processtappenvormen een kapstok waaraan de meer thematische vervolghoofdstukken zijnopgehangen. Achtereenvolgens wordt ingegaan op besluitvorming en participatie(hoofdstuk 4), ontwerpen (hoofdstuk 5), het toepassen van Innovaties in HWBPprojecten (Hoofdstuk 6) en projectsturing (hoofdstuk 7). Het document sluit afmet bijlagen.


2 Context Verkenning project HWBP

2.1 InleidingBij het inrichten en uitvoeren van een verkenning moeten door dekeringbeheerder continu keuzes worden gemaakt. De keuzes worden bepaalddoor:

· randvoorwaarden vanuit omgeving en waterveiligheid;· Het beleidskader van de keringbeheerder.

De programmadirectie van het HWBP ondersteunt de keringbeheerder bij hetmaken van keuzes.

2.2 Randvoorwaarden vanuit omgeving en waterveiligheidSinds 1 januari 2017 zijn nieuwe waterveiligheidsnormen van kracht. Wanneereen kering niet aan de norm voldoet moet een maatregel worden genomen.Afgesproken is dat vanuit waterveiligheid alle dijktrajecten in 2050 op orde zijn,dat wil zeggen aan de norm (de ondergrens) voldoen.

In het ontwerpproces worden ideeën over de wijze waarop aan de normen kanworden voldaan uitgewerkt tot een concreet ontwerp. Daarbij gaat het ‘denkenvanuit de dijk’ gelijk op met ‘denken vanuit de omgeving’.

Het ontwerpproces vindt plaats op verschillende niveau’s (zie Figuur 1)1. systeem (keuze inrichting traject);2. traject (keuze projecten);3. project (keuze oplossing, zie ook hoofdstuk 3);4. doorsnede (dimensioneren oplossing per vak);5. uitvoering (keuze uitvoeringsmethode).

Daarbij wordt van grof naar fijn en iteratief gewerkt. Continu worden keuzesgemaakt en geëvalueerd.

Figuur 1 Ontwerpniveaus

Ontwerp systeem(keuze inrichting

traject)

Ontwerp traject(keuze projecten)

Ontwerp project(keuze type oplossing)

Ontwerp doorsnede(dimensionering oplossing)

Ontwerp uitvoering(keuze uitvoeringsmethoden)


De inrichting / het ontwerp op een hoger niveau bepaalt de randvoorwaarden voorhet ontwerp op een lager niveau. Maatregelen en keuzen op systeemniveaubepalen hydraulische belastingen en geven de kaders voor ruimtelijkeontwikkeling op traject niveau en hebben invloed op de scope en planning van deprojecten. De uitwerking van deze keuzes op regionaal/trajectniveau bepalenwelke projecten worden aangemeld bij het HWBP. De keuzes op trajectniveaugeven tegelijk de randvoorwaarden vanuit waterveiligheid (onder anderefaalkansbegroting, lengte-effect) en omgeving (onder andere natuur, landschapen cultuur) voor type oplossingen en het dimensioneren en uitvoeren daarvan. Deoplossingen worden vervolgens aan deze randvoorwaarden/eisen getoetst. Van degekozen oplossing worden vervolgens eisen afgeleid die leiden tot ontwerpkeuzesop doorsnede en uitvoeringsniveau. Het geheel is een iteratief proces: een aantalstappen vooruit met bepaalde keuzes, en dan weer achteruit (keuzes loslaten enopnieuw beginnen.

TIP: Denk na op welk niveau het project start. Wanneer de randvoorwaardenvanuit het traject nog onvoldoende duidelijk zijn, is wellicht het uitvoerenvan een voorverkenning nodig.

2.3 Beleidskader KeringbeheerderDe keringbeheerder is opdrachtgever van het versterkingsproject en stelt aan heteind van de verkenning het voorkeursalternatief vast. Het beleidskader (visie,doelen en strategieën) van de keringbeheerder omtrent o.a. veiligheid, innovatie,samenspel dijkversterking met andere maatregelen, beheer en onderhoudduurzaamheid en participatie vormt een belangrijke randvoorwaarde voor deaanpak van het versterkingsproject. Daarbij is informatie omtrent de verwachteontwikkelingen, huidig en toekomstige beleid en in voorbereiding zijnde projectenrelevant om een visie en strategieën rondom verbetermaatregelen te formuleren.

Met de mogelijke maatregelen en bijbehorende strategieën in beeld kan dekeringbeheerder in gesprek met de interne (zie Figuur 2) en externe omgeving(overheden, belanghebbenden en markt). De dialoog met de omgeving (middelso.a. een zo compleet mogelijk overzicht in de eisen en wensen) moet leidentoteen compleet en verrijkt beeld van de strategieën ('het speelveld') om hetoverstromingsrisico te verkleinen en de eventueel bijbehorende opgaven mee tekoppelen.

Vanuit de interne omgeving van het project worden o.a. de volgende vragengesteld:

- Is de dijk straks goed beheerbaar?- Is een goede LCC afweging gemaakt?- Komt het ontwerp goed en herleidbaar de volgende beoordelingsronde

door?- Hoe wordt de omgevingskwaliteit in de beheerfase geborgd?


Figuur 2 Interne omgeving keringbeheerder

Dit, samen met de bestuurlijke besluitvorming bij het ontwerpproces, beïnvloedtde wijze waarop een keringbeheerder zijn dijkversterkingsprojecten zal inrichten.

2.4 Ondersteuning door HWBP programmadirectie

De alliantie en ProgrammadoelenDe alliantie van waterschappen en het Ministerie van Infrastructuur en Milieuvoeren onder gezamenlijke verantwoording in het HWBPdijkversterkingsmaatregelen uit om de primaire waterkeringen in 2050 aan deveiligheidsnorm te laten voldoen.

De alliantie van het HWBP heeft zichzelf een forse ambitie opgelegd om haarhoogwaterveiligheidsopgave slimmer, sneller en goedkoper en met draagvlak terealiseren.

Duurzaamheid5 wordt een vast onderdeel in het denken en handelen. Onderduurzaamheid wordt het totaal van ruimtelijke inpassing en meekoppeling,circulaire economie en klimaat & energie verstaan. In deze handreiking wordtalleen het speerpunt ruimtelijke inpassing en meekoppeling uitgewerkt.

De alliantie is, na de opstartfase van 3 jaar, beland in de (door)ontwikkelfase. Deaandachtspunten in deze fase zijn vertaald naar de volgende doelen:

1. Volle kracht vooruit.2. Altijd en in control.3. Samen de schouders eronder.4. Slimme en gedragen oplossingen.

Het gezamenlijke kennispotentieel van de alliantie benutten en kennisdelen tussenprojecten in uitvoering is daarbij essentieel.

5 Duurzaamheid wordt gedefinieerd als ruimtelijke inpassing en meekoppeling, circulaire economie en klimaat &energie, zoals vastgesteld in de struurgroep HWBP in mei 2017


Het HWBP kent een voortrollende programmering. Dat biedt vrijheid om tewerken met voortschrijdend inzicht. Het programma is dus geen optelsom van deprojecten. Het is tweerichtingsverkeer tussen het programma van Rijk enwaterschappen enerzijds, en de projecten van individuele beheerders anderzijds.

ProgrammadirectieDe programmadirectie programmeert, verleent subsidie aan projecten en legtverantwoording af op programmaniveau. Daarnaast heeft de directie de taak hetuitvoeren van projecten te faciliteren. Daartoe heeft de programmadirectie devolgende instrumenten:- het inzetten van regionale programmabegeleiders en projectbegeleiders;- het beschikbaar stellen van de financiële middelen via toetsen en beschikken;- het bevorderen van kennisuitwisseling en kennis opbouw (via communities,

vakdagen, opleidingen, de projectoverstijgende verkenningen en trainingen);- bemiddeling in benodigde capaciteit via het platform “de Dijkwerkers”;- het stimuleren en het inzetten van kennisontwikkeling en innovaties

(technische, proces en sociale innovaties) ten nut van projecten in hetprogramma, onder andere via de POV’s;

- het ondersteunen van projecten met nieuwe kennis over de sterkte van en debelasting op de primaire waterkeringen door inzet van het Kennis PlatformRisicobenadering (KPR)6;

- ondersteuning te bieden bij advies en review door een begeleidingsteam vancollega-beheerders.

Vanuit de programmadirectie wordt gestimuleerd om slim samen te werken metde markt en de kennisinstituten (zie paragraaf 7.1) en te innoveren (zie hoofdstuk6) om zo te komen tot snellere, goedkopere en gedragen projecten en deprogrammadoelen te realiseren.

2.5 FaseringOm een project snel en effectief te voorbereiden en beheersbaar te houden (goedte plannen en de voortgang goed te monitoren) hanteert het HWBP een (MIRT-achtige) projectfasering met vier fasen: de Initiatiefase, de Verkenning, dePlanuitwerking, de Realisatie (zie Figuur 3). In elke fase wordt vooruitgekekennaar alle volgende fasen. Keuzes die in de verschillende fasen worden gemaaktmoeten geen belemmering zijn in latere fasen. Soms moeten in een fase albeheersmaatregelen worden genomen om risico’s uit latere fasen te beheersen.

Figuur 3 Projectfasen

Toepassing van de fasering is flexibel. Dat betekent dat niet alle projecten allefasen moeten doorlopen. Het samenvoegen ervan kan in sommige projecten eenoptie zijn (let wel op de voorwaarden vanuit de subsidieregeling).

Elke fase wordt afgesloten met een bestuurlijk besluit. Overgang naar eenvolgende fase vraagt een startbesluit. Er worden afspraken vastgelegd over

6 Het streven is dat het KPR zichzelf op termijn overbodig maakt door de kennis over het toepassen van deoverstromingskansbenadering over te dragen aan de beheerders.


(onder meer): scope, effecten, voortgang, planning, risico’s en financiering.Gedurende de fasering worden de afspraken steeds concreter en gedetailleerder.In elke fase wordt vooruitgekeken naar activiteiten in de latere fasen en wordtverantwoording afgelegd over de afgeronde fase.

InitiatiefaseDe initiatie van een project betreft het opstellen van een ‘trajectvisie’ waarin degeografische grenzen en opgave vanuit waterveiligheid en ruimte van projectenworden gedefinieerd. Vanuit de ‘trajectvisie’ wordt de projectscope gedefinieerd.

In de trajectvisie wordt een keuze gemaakt of de veiligheidsopgave wordtopgelost met preventieve maatregelen op systeemniveau, gevolgbeperkendemaatregelen op trajectniveau of via een versterkingsproject. Onder devoorwaarden uit de subsidieregeling kunnen maatregelen op systeem- of trajectniveau in een voorverkenning worden onderzocht.Het doel van de initiatiefase is het inzichtelijk maken van aanleiding en urgentievan het project en het identificeren van potentiële meekoppelkansen(zoals wensen voor gebiedsontwikkeling en koppelingen metinvesteringsagenda’s). Daarnaast wordt in de initiatiefase de basis gelegd voor desamenwerking tussen betrokken partijen. Het resultaat van de initiatiefase is eenvastgelegde projectscope (ruimtelijk, geld en tijd) en gedefinieerde kaders enverwachtingen (doelen, uitgangspunten, definities, stakeholders en dergelijke).

De initiatiefase wordt afgesloten met het aanmelden van een versterkingsprojectbij het HWBP.

VerkenningNa het opnemen van het project in het HWBP programma wordt de verkenninguitgevoerd. Het doel van de verkenning is het komen tot een vastgesteldvoorkeursalternatief (VKA) dat recht doet aan de verschillende belangen. Daarbijspelen naast waterveiligheid, duurzaamheid, kosten en draagvlak in de omgevingook uitvoerbaarheid vergunbaarheid en beheerbaarheid een belangrijke rol.

PlanuitwerkingHet gekozen alternatief wordt in de planuitwerking uitgewerkt tot het detailniveaudat nodig is voor de hoofdvergunningen. Het projectplan is één van deeindproducten van deze fase. De term projectplan is de vigerende term volgensde Waterwet. Als de Omgevingswet van kracht wordt, is projectbesluit de juisteterm voor het vast te stellen plan. Het projectbesluit kan ook een (provinciaal ofrijks) inpassingsplan zijn.Afhankelijk van de gekozen contractstrategie wordt er tijdens de planuitwerkingveelal gestart met de contractvoorbereiding voor de realisatiefase.

RealisatieDaarna start de realisatiefase met de voorbereiding van de uitvoering en dedaadwerkelijke realisatie van de versterkingsmaatregel. Dit leidt er toe dat dekering daadwerkelijk weer aan de gestelde veiligheidsnorm voldoet. Na realisatieneemt de beheerder de waterkering in gebruik. In de verkenning is hieroverafstemming nodig met de beheerder.

Voorverkenning, een tijdelijk fenomeen?Op het moment van schrijven van deze handreiking verkenning zijn veel projectenopgenomen in het HWBP op basis van afkeuring in de derde toetsronde (LRT3)geënt op de overschrijdingskansbenadering of op basis van VNK2 (veiligheidNederland in kaart) resultaten.Omdat de oordelen van LRT3 (en in mindere mate ook VNK2 resultaten)onvoldoende zeggen over de veiligheidssopgave volgens de


overstromingskansbenadering is er momenteel de mogelijkheid eenvoorverkenning uit te voeren. In de voorverkenning kan werk verricht worden omde veiligheidsopgave (de geografische scope afgeleid van de beschouwing perfaalmechanisme) in beeld te brengen. In de subsidieregeling is aangegeven welkewerkzaamheden in de voorverkenning subsidiabel zijn.

TIP: In elke fase zijn meer gegevens nodig dan beschikbaar uit de voorgaandefase. Denk bij het verzamelen van gegevens na over informatiebehoefte inlatere fasen

Voorbeeld 1.Het kan zijn dat voor de keuze van het VKA het niet nodig is om te metenaan waterspanningen in dijken maar dat het voor de planuitwerking welnodig is. Vaak is voor het verkrijgen van zinvolle gegevens een langemeetreeks nodig, liefst tijdens een hoog water situatie. In dat geval is hetaan te raden zo vroeg mogelijk (onafhankelijk van de projectfase) testarten met inwinnen van deze gegevens.

Voorbeeld 2.Om tijdig te kunnen starten met de realisatie zal er al vanaf de start vanhet project moeten worden nagedacht op welke wijze de markt wordtbenaderd en zal (bij een project waar de planuitwerking niet door demarkt wordt gedaan) al tijdens de planuitwerking de marktbenaderingmoeten worden gestart.In Bijlage 8.7 van deze handreiking zijn ervaringen en tips naar aanleidingvan ervaringen in HWBP2 projecten opgenomen, daarbij zijn ookcontactpersonen genoemd.

TIP: Tijdens de verkenning kan het noodzakelijk zijn dat activiteiten moetenworden uitgevoerd om projectrisico’s van planuitwerking en realisatie tebeheersen. Het betreft onder andere risico’s rondom vastgoed engrondverwerving en het verleggen van kabels en leidingen. Daarnaast ishet vaak nodig in de loop van de verkenning aanvullend geotechnisch engeohydrologisch onderzoek uit te voeren om gesteld te staan voor devolgende fase.

2.6 Keringbeheerder centraalDe keringbeheerder maakt van grof naar fijn keuzes in het project vanuit zijnbeleidskader en in afstemming met de omgeving. De samenhang tussenontwerpniveaus en projectfasen is in Figuur 4 weergegeven. In elke projectfaseligt de focus op een ander ontwerpniveau (donkere cellen). In elke vervolgfasewordt op een gedetailleerder niveau ontworpen.

Figuur 4 Samenhang tussen ontwerpniveaus en projectfasen


Eisen en ontwerp lopen parallel en iteratief op en worden steeds gedetailleerder.Zo evolueert het ontwerp gelijktijdig met de inrichting van het traject (vastgelegdin een trajectvisie) via definiëren van projectscope in de initiatiefase naar deoplossingsrichting in de verkenningsfase (vastgelegd in het VKA) naarinrichtingsplan in de planuitwerkingsfase (vastgelegd in het projectplan) en naarhet uitvoeringsontwerp in de realisatiefase (vastgelegd in het uitvoeringsontwerp.In elke fase wordt teruggekeken en gecontroleerd of randvoorwaarden(waaronder ook eisen en wensen omgeving) - die vanuit de voorgaande fase zijngedefinieerd - toepasbaar en actueel zijn. Tegelijkertijd wordt vooruitgekekennaar de consequenties van gemaakte keuzes voor volgende fasen. Het ontwerpverschiet daarbij van kleur: van strategisch via conceptueel naar concreet.


3 Overzicht verkenning

3.1 InleidingIn de initiatiefase is de projectscope gedefinieerd. Het resultaat van de verkenningis een door de beheerder vastgesteld VKA dat gegeven de projectscope recht doetaan de verschillende belangen. Daarbij spelen naast waterveiligheid,duurzaamheid, kosten en draagvlak in de omgeving ook uitvoerbaarheid envergunbaarheid een belangrijke rol. Bij het VKA hoort ook een strategie met planvan aanpak voor planuitwerking en realisatie.

Binnen de verkenningsfase worden vier stappen onderscheiden (zie Figuur 5):

stap 1. Start: opstellen plan van aanpak en verzamelen informatie;stap 2. Analyse: van bouwstenen tot kansrijke oplossingsrichtingen (eerste

zeef);stap 3. Beoordeling: nadere uitwerking en selectie voorkeursalternatief

(tweede zeef);stap 4. Besluit: voorlegging en vaststelling voorkeursalternatief (VKA).

Bij de start én aan het eind van de verkenning wordt een Plan van aanpakopgesteld. Aan de hand hiervan wordt de hoogte van de subsidie voor deverkenning, respectievelijk de planuitwerking bepaald. Dit is in onderstaandschema weergegeven.

Figuur 5 Stappen in de verkenningsfase

Wettelijk en bestuursrechtelijk is er geen noodzaak het voorkeursalternatief (VKA)vast te stellen. Wanneer financiering bij het HWBP wordt aangevraagd geeft desubsidieregeling aan dat een voorkeursbeslissing wordt genomen. Deze beslissingvindt plaats door het vaststellen van het VKA door de beheerder. Het VKA is pasonherroepelijk na de ter inzagelegging van het projectplan (en m.e.r.,milieueffectrapportage, indien het project m.e.r.-plichtig is) aan het einde van defase van planuitwerking.In dit hoofdstuk wordt het karakter en de processtappen van de verkenningbeschreven.

3.2 Karakter van de verkenning: iteratief en interactiefHet karakter van de verkenning is een zoekproces met afweging. De verkenningwordt als een lineair proces in vier stappen weergegeven omwille van deduidelijkheid. In werkelijkheid kent een verkenning een meer interactief eniteratief proces. Bij het bepalen of beoordelen van oplossingsrichtingen (stap 2)kan bijvoorbeeld aanvullende informatie nodig zijn die niet in stap 1 is verzameld.Vanuit een oplossingsrichting in stap 2 moeten criteria in het afweegkader uit stap


1 mogelijk worden bijgesteld. Iteratie zit ook in het plan van aanpak van deVerkenning. Veranderingen van het afweegkader (zie paragraaf 5.9) kan eenwijziging van werkzaamheden voor het plan van aanpak betekenen.

De verkenning vindt in een dynamische omgeving plaats. Interactie moet wordengeorganiseerd binnen het projectteam zelf, tussen het projectteam en debeheerorganisatie en met name in de publieksparticipatie. Deelname van burgers,bedrijven en maatschappelijke organisaties aan de voorbereiding van debesluitvorming heeft een belangrijke plaats in het planningsproces.

Het iteratieve en interactieve karakter vraagt om een flexibele invulling van deverkenning. Door onverwachte of onvoldoende onderkende gebeurtenissenverloopt het proces zelden zoals vooraf bedacht. Voorbeelden van dergelijkegebeurtenissen zijn:

- Een meekoppelkans biedt zicht formeel te laat aan maar wordt (bijvoorbeeldonder bestuurlijke druk) toch nog meegenomen.

- Technische inzichten wijzigen (bijvoorbeeld over de te hanteren hydraulischebelastingen of de wijze waarop aan de sterkte van de waterkering gerekendkan of moet worden).

- Voor een betrouwbare dimensionering ontbreken gegevens of komen te laat inhet proces beschikbaar (zoals geotechnische parameters grond ofgeohydrologische metingen).

- De omgeving komt laat in het proces met een eigen alternatief, ondankspassende betrokkenheid.

- Er komt pas laat in het proces duidelijkheid over toekomstigerivierverruimende maatregelen.

- Een bepaald alternatief blijkt te leiden tot een compensatie opgave in kadervan de natuurwetgeving (wat een eigen project op zich kan zijn).

Wanneer een dergelijke gebeurtenis impact heeft op de keuze van het VKA dientdeze te worden geanalyseerd en meegenomen in de verkenning. Zo nodig moeteen stap terug gezet worden in het proces.

Het detailniveau van een alternatief wordt bepaald door:· Vergelijkbaarheid van alternatieven in relatie tot afweegkader. Een alternatief

dient zodanig te zijn uitgewerkt dat verdere uitwerking geen invloed heeft opde keuze van het voorkeursalternatief.

· Beheersing van risico’s voor realisatie. Een alternatief dient zover te zijnuitgewerkt dat risico’s voor realisatie van het project binnen tijd en budgetbeheersbaar zijn. Grondverwerving is bijvoorbeeld een activiteit dieafhankelijk is van het ruimtebeslag van de versterkingsmaatregel. Wanneergrondverwerving een risico is om een project op tijd af te kunnen ronden,dient het ruimtebeslag voor het VKA nauwkeurig worden vastgesteld.

TIP: Systems Engineering (SE) is een methode om op een gestructureerde entransparantie manier projecten te realiseren. In elke projectfase worden deontwerpkeuzes expliciet gemaakt en getoetst aan de eisen en wensen vangebruikers en belanghebbenden.

3.3 Stap 1 Start: Opstellen plan van aanpak en verzamelen informatieDe start richt zich op de inrichting van het proces van de verkenning en omvat devolgende werkzaamheden:

· Bestuurlijke en publiekparticipatieproces inrichten;· Plan van aanpak opstellen;· Nader onderzoek uitvoeren;


· Opstellen omgevingskwaliteitskader;· Afweegkader ontwikkelen.

Het op te leveren resultaat bestaat uit het Plan van aanpak verkenning.

Bestuurlijke en publiekparticipatie proces inrichtenBij het inrichten van het proces is het van belang om te analyseren en bepalenwelke partijen worden bestuurlijk betrokken en op welke wijze. Bijvoorbeeld:

· Hoe wordt de betrokkenheid van waterschap als beheerder bestuurlijk enambtelijk georganiseerd?

· Hoe wordt de HWBP programmadirectie betrokken?· Welke partijen worden bestuurlijk en ambtelijk betrokken?· Welke werkgroepen worden benut of opgezet?

Daarnaast is het van belang om vorm te geven aan het participatie encommunicatie proces met het publiek (welke partijen in klankbord, met welkepersonen/partijen overleggen), ofwel analyseren en bepalen hoe burgers,maatschappelijke organisaties en bestuurders (die niet direct betrokken zijn bij deverkenning) worden meegenomen in de problematiek en scope van deverkenning en het proces naar de vaststelling van het VKA. Hoofdstuk 4 gaathierop verder in.

Plan van aanpak opstellenHet doel van het plan van aanpak is het minimaliseren van het risico opkwaliteitsverlies, vertraging en budgetoverschrijding. Het projectplan beschrijftwelke activiteiten op welke manier in de verkenning worden uitgevoerd zodat hetproject beheerst wordt m.b.t. kwaliteit, informatie, communicatie, geld, risico’s,organisatie en tijd.

In het plan van aanpak moeten gemaakte keuzes zijn onderbouwd. Het plan vanaanpak moet vertrouwen geven aan de Opdrachtgever (waterschap), HWBP-programmadirectie en mogelijke stakeholders, over de te volgen aanpak.Wanneer vanuit de initiatiefase onvoldoende informatie aanwezig is, moet dezeeerst worden verzameld, voordat het PVA geschreven wordt.

Om het PVA op te kunnen stellen is het nodig dat er al een beslissing is genomenover het al dan niet doorlopen van een m.e.r.-procedure. Dat maakt hetnoodzakelijk over aspecten die de m.e.r-plichtigheid beïnvloeden afdoendegegevens beschikbaar te hebben en deze te hebben beoordeeld.Daarna wordt het plan van aanpak voor de verkenning (PVA) geschreven,vastgesteld en afgestemd met de programmadirectie wat leidt tot desubsidiebeschikking voor de verkenningsfase.

Nader onderzoek uitvoerenBij de start van de verkenning zijn de resultaten van de beoordeling en ruimtelijkeanalyse en daaruit het beeld van de waterveiligheid en omgevingsopgave uit deinitiatiefase bekend. In hoofdstuk 5 wordt beschreven welke informatie vanuit eengoede veiligheidsanalyse en omgevingsanalyse nodig is bij de start van eenverkenning.

Het doel van het nader onderzoek is het actualiseren en verzamelen van nieuwegegevens en het analyseren daarvan om de scope aan te scherpen. Voorbeelden:

· Aanvullend veld en laboratorium onderzoek (geotechnisch engeohydrologisch.

· Onderzoek landschapshistorie (voorgaande versterkingen, ligging ouderiviergeulen en crevasses, localiseren oude doorbraken).


Deze aanvullende gegevens kunnen nodig zijn omdat ze de noodzaak van eenversterkingsmaatregel en/of de dimensies van de benodigde maatregelbeïnvloeden. Daarmee heeft het invloed op het benodigd ruimtebeslag en kan hetvan grote invloed zijn op de keuze van het VKA op die locatie.

Naast de technische onderzoeken is dit ook het moment om conditionerendeonderzoeken te verrichten om landschappelijke, natuur- en cultuurhistorischewaarden inzichtelijk te maken. Deze onderwerpen zijn vaak ook sterk sturendvoor de mogelijke oplossingsrichtingen.

Opstellen omgevingskwaliteitskaderIn de verkenningsfase wordt een omgevingskwaliteitskader opgesteld waarin deruimtelijke visie wordt vastgelegd en de basis gelegd wordt voor (uiteindelijk) eengoede landschappelijke inpassing. De ruimtelijke visie heeft natuurlijk ook eenbelangrijke rol in het tot stand komen van de verschillende alternatieven dieallemaal voldoende ruimtelijke kwaliteit in zich moeten hebben (geenachteruitgang door de dijkverbetering!) en voor de beoordeling van dezealternatieven. Zie verder Handreiking landschappelijke inpassing en ruimtelijkekwaliteit.

Afweegkader ontwikkelenHet afweegkader is een belangrijk hulpmiddel om de gevolgen / effecten vanplannen op transparante wijze te beoordelen en om te komen tot eenweloverwogen keuze. Het afweegkader bevat de aspecten en de toetsingscriteriawaaraan de oplossingsrichtingen/alternatieven worden getoetst. Het afweegkadergeeft aan welke gevolgen/effecten bepaald worden met betrekking tot o.a.milieuonderzoeken, kosten-batenanalyse, kostenraming en op welke wijze ditgebeurd. Paragraaf 5.9 gaat hierop verder in.

Resultaat: Het plan van aanpakEen plan van aanpak voor de verkenning volgt uit de visie van de keringbeheerderop de kering en de uitgewerkte probleemanalyse in de initiatiefase. De visie vande keringbeheerder heeft daarbij niet alleen betrekking op inhoud maar ook op dewijze waarop een versterkingsproject wordt georganiseerd en uitgevoerd.

Het plan van aanpak is verplicht vanuit de HWBP subsidieregeling. Een plan vanaanpak bestaat uit de volgende onderdelen:- Een samenvatting van de resultaten uit de initiatiefase: een beschrijving van

de ‘trajectvisie’ waarin de geografische grenzen en opgave vanuitwaterveiligheid en ruimte van projecten worden gedefinieerd.

- Uitgewerkt probleemanalyse voor de verkenning (zie hoofdstuk 5).- Uitgangspuntennotitie (uitgangspunten voor alle onderzoeken en ontwerpen).

Zie hoofdstuk 5.- Het proces- en besluitvormingsplan (betreft processturing van verkenning tot

en met realisatie). Zie hoofdstuk 4.- Het participatieplan (inclusief stakeholderanalyse). Zie hoofdstuk 4.- Omgaan met innovaties (zie hoofdstuk 6).- Projectorganisatie en projectbeheersing (zie hoofdstuk 7):

§ projectgroep (rollen, taken, verantwoordelijkheden, bevoegdhedenteamleden, rol stuurgroep/bestuurlijk overleg);

§ capaciteit en middelen;§ projectinkoopstrategie (strategie, inkoop en contracten, identificatie

marktbetrokkenheid o.a. mogelijkheden vervlechting);§ beheersplan (beheersing van financiën, planning, risico’s, kansen en

beheersmaatregelen, documentenbeheer, wijzigingenbeheer);§ activiteitenplan (planning: de te ondernemen inhoudelijke

projectactiviteiten, uitgezet in de tijd).


In de subsidieregeling worden een aantal extra voorwaarden gesteld aan het planvan aanpak.

TIP: Ontwikkel het afweegkader voordat de effecten van de oplossingsrichtingenzijn opgesteld en geanalyseerd. Op deze manier wordt voorkomen dat deopgestelde oplossingsrichtingen/alternatieven en hun effecten hetafweegkader beïnvloeden.

TIP: Verder denken in het proces en zaken vastleggen. Het afweegkader werktdoor in de volgende stappen van de verkenning en in de planuitwerkingsfase.Het is dan ook belangrijk om bij het maken van de keuzes alvast verder tedenken in het planproces. Door nu zaken vast te leggen in het afweegkader,wordt de continuïteit daarvan gewaarborgd. Het is van belang dat allepartijen vertrouwen hebben dat de juiste informatie en parametersbeoordeeld worden.

TIP: Omdat de wijze van marktbenadering in de vervolgfasen van invloed is op dein de verkenning uit te voeren werkzaamheden én op de afstemming met deomgeving, moet in het PVA aandacht zijn voor de marktbenadering. In elkgeval moet duidelijk zijn of de planuitwerking door de markt in combinatiemet de realisatie (“vervlechting”) of door de beheerder wordt uitgevoerd. Zieverder hoofdstuk 7.

TIP: Het is aan te raden voor het opstellen van het PVA al een inventarisatie temaken van mogelijk toe te passen innovaties omdat het meenemen vaninnovaties impact kan hebben op te verrichten werkzaamheden in deverkenning en de doorlooptijd van de verkenning (en vervolgfasen). Zieverder hoofdstuk 6.

TIP: Werk vanaf de start van de verkenning aan het projectteam en de relatie metde HWBP programmadirectie. Het Plan van aanpak, het voorkeursalternatiefen het plan van aanpak voor de planuitwerkingsfase worden door de HWBPprogrammadirectie getoetst.

TIP: Doe literatuuronderzoek en ga naar buiten: de inventarisatie van aanwezigewaarden en belangen kan waarschijnlijk op basis van literatuuronderzoek enkennis die al bij het waterschap – of een andere beheerder - aanwezig is.Bezoek ook de projectlocatie en spreek met bewoners. Op kaart ziet het eraltijd anders uit dan in het echt.

3.4 Stap 2 Analyse: van bouwstenen tot kansrijke oplossingsrichtingen(eerste zeef)Het doel van de analyse is motiveren waarom de alternatieven die in deverkenning onderzocht gaan worden de meest kansrijke oplossingsrichtingen zijn.Hier begint het ontwerpen.

Vanuit de probleemanalyse en beeld van de opgave wordt een inventarisatiegemaakt van alle mogelijke oplossingsrichtingen binnen de gegevenrandvoorwaarden en uitgangspunten7.Oplossingsrichtingen worden geïnventariseerd, ook buiten de fysieke scope van deals project aangemelde strekking, bijvoorbeeld maatregelen in het watersysteemvoor zover niet onderzocht voor de trajectvisie. Naast maatregelen aan de fysiekewaterkering zelf moeten ook gedacht worden aan maatregelen vanuit een ander

7 Bij toepassing van System Engineering j worden in stap 2 de klanteisen (KES) door vertaald in systeemeisen(SES) en wordt inzichtelijk gemaakt of deze gehonoreerd kunnen worden.


beheer. Al de oplossingsrichtingen worden gezeefd zodat de beste overblijven, deeerste zeef in de verkenning.

Projectgroep, specialisten van de diverse betrokken overheden en stakeholdersverkennen de opgave, ontwikkelen oplossingsrichtingen en beoordelen deze,waarbij participatie van maatschappelijke partijen en publiek plaatsvindt enafstemming geschiedt met bestuurders. Op deze manier wordt draagvlakverkregen en wordt het risico op het later aandragen van een ander alternatiefvanuit de omgeving gemitigeerd (zie ook hoofdstuk 4).

Door niet vanaf het begin te richten op één oplossing wordt voorkomen dat eenbetere oplossingsrichting over het hoofd wordt gezien (‘lock in’), en zijn eralternatieven voorhanden als een eerder ontwikkelde oplossingsrichting afvalt.

De analyse betreft de eerste ontwerpronde en omvat de volgendewerkzaamheden:

• Identificeren bouwstenen en bepalen kansrijke bouwstenen;• Samenstellen oplossingsrichtingen en bepalen kansrijke

oplossingsrichtingen.

Dit resulteert in een bestuurlijk afgestemde keuze voor een “top 3” van kansrijkeoplossingsrichtingen: “zeef 1” die beschreven is in de notitie kansrijkeoplossingsrichtingen.

Identificeren bouwstenen en bepalen kansrijke bouwstenenDe eerste stap bij het ontwerpproces is de te versterken strekking op te delen invakken met soortgelijke kenmerken (qua probleem, geometrie, omgeving) enmaatwerklocaties waar de situatie en of belangen sterk afwijken van de rest vande strekking los te benoemen en te beschouwen. Bij een maatwerklocatie valt tedenken aan een enkel pand in een verder landelijke strekking, een knelpunt metgrote boven- of ondergrondse infrastructuur of een vanuit landschap, natuur ofcultuurhistorie waardevolle locatie.

Voor elk vak worden mogelijke bouwstenen geïdentificeerd (zie figuur 6). Eenbouwsteen is een technische mogelijke manier om de kering te verbeteren. Naasthet op te lossen faalmechanisme, zijn gebiedskenmerken en de opbouw van deondergrond belangrijke input voor het bepalen van de mogelijke bouwstenen.

De bouwstenen worden vervolgens beoordeeld. Dit is een eerste beoordeling ophoofdpunten. Dit zijn:

· Lost de bouwsteen het technische probleem in voldoende mate op.· De eisen en wensen van de stakeholders;· De mogelijkheden om de bouwstenen te beheren en onderhouden· Technische haalbaarheid: het moet wel mogelijk zijn om deze bouwsteen

in het beschouwde gebied te realiseren· Voldoen aan de criteria van de subsidie: dit betekent dat de bouwsteen

voor het gebied sober en doelmatig moet zijn.

Dit resulteert in kansrijke bouwstenen.

Samenstellen oplossingsrichtingen en bepalen kansrijkeoplossingsrichtingenDe kansrijke bouwstenen worden gecombineerd tot verschillende mogelijkeoplossingsrichtingen voor de te versterken strekking (zie figuur 6). Het gaathierbij om een integraal ontwerpproces waarbij de oplossingsrichtingen wordengevormd op basis van onder andere technische, beheer, financiële, ruimtelijkeaspecten.


Uit de mogelijke oplossingsrichtingen worden vervolgens de kansrijkeoplossingsrichtingen geselecteerd (zie figuur 6). De focus van de beoordeling richtzich niet op het bepalen van effecten in detail (het gaat hier dus om eeninschatting). Het doel van de eerste zeef is de totale bandbreedte van mogelijkeoplossingsrichtingen inzichtelijk te maken en uit het totale scala van oplossingende meest kansrijke te kiezen: “van mogelijke oplossingennaar ca. drie kansrijkealternatieven”. Bij deze selectie gaat het in de eerste plaats om:

· Voldoet aan doelbereik: norm waterveiligheid & binnen toelaatbareplanning;

• Geen onoverkomelijke belemmeringen: juridisch, bestuurlijk, beheer;• Meerwaarde, bijvoorbeeld duurzaamheid· HWBP subsidiabiliteitscriteria: sober en doelmatig (voor overige functies

moeten alternatieve financieringsbronnen beschikbaar zijn).

De meest kansrijke oplossingsrichtingen worden vervolgens in stap 3 verderuitgewerkt. Dat betekent ook dat gemotiveerd richtingen afvallen, die verder nietonderzocht worden in de verkenning.

Figuur 6 Van bouwstenen naar kansrijke oplossingsrichtingen


ResultaatAls resultaat wordt een notitie keuze kansrijke alternatieven opgesteld. Dezehandreiking adviseert de volgende onderdelen:· Overzicht ontwikkelde oplossingsrichtingen in woord en beeld· Kwalitatief overzicht van:

o oplossend vermogen van de oplossingsrichtingen;o financieel economisch ontwikkelingspotentieel (kosten, baten, budget);o globale gevolgen (focus op mogelijke onoverkomelijke

belemmeringen);o draagvlak (burgers, maatschappelijke organisatie, bedrijven,

belanghebbende bestuurders en betrokken bestuurders).· ‘Top 3’-kansrijke alternatieven in woord en beeld.· Motivering van waarom bepaalde mogelijke oplossingsrichtingen zijn

afgevallen.

In hoofdstuk 5 wordt nader ingegaan op het ontwerpen: ontwikkelen enbeoordelen van oplossingsrichtingen/alternatieven.

TIP: Voorkom dijkdenken. Denk ook na over maatregelen die belasting reducerenof betrouwbaarheid vergroten door maatregelen in beheer en onderhoud.

TIP: Verder denken in het proces en zaken vastleggen. Het afweegkader werktdoor in de volgende stappen van de verkenning en in de planuitwerkingsfase.Het is dan ook belangrijk om bij het maken van de keuzes alvast verder tedenken in het planproces. Door nu zaken vast te leggen in het afweegkader,wordt de continuïteit daarvan gewaarborgd. Het is van belang dat allepartijen vertrouwen hebben dat de juiste informatie en parametersbeoordeeld worden.

TIP: Onderzoek de volledige ontwerpruimte om zeker te zijn datoplossingsrichtingen niet over het hoofd worden gezien om te minimaliserende kans dat op een later moment in het planproces alsnog alternatievenworden aangedragen, wat dan vertraging betekent.

TIP: Ga het gesprek aan met bewoners, betrokken bestuursorganen, bedrijven enbelangengroepen die in het projectgebied actief om zeker te zijn dat er geenmogelijke oplossingsrichtingen worden vergeten en irreëleoplossingsrichtingen onderbouwd kunnen worden afgeschreven . Zij hebbensoms verrassende inzichten of ideeën. De inzet van ontwerpers enwerkateliers kan hierbij helpen. Betrek dus naast de civieltechnischontwerpers, bijvoorbeeld ook planologen, stedenbouwkundigen,landschapsarchitecten of cultuurhistorici. Zij zijn in staat om verbindingen teleggen door schalen (tijd en ruimte) en sectoren heen. Ze ondersteunendaarmee het proces met alle belanghebbenden door belangen, opgaven enoplossingen rond het project in beeld te brengen en bespreekbaar te maken.

TIP: Maak een goede analyse: als de analyse van mogelijke oplossingsrichtingennaar kansrijke oplossingsrichtingen niet goed gebeurt, kunnen teveeloplossingsrichtingen worden meegenomen naar de beoordeling. Daar is daneen onnodig zware onderzoeklast.

TIP: Zoek voor innovatie oplossingen in deze fase contact met de POV’s (ziehoofdstuk 6).

TIP: Door voortschrijdend inzicht, maatschappelijke en bestuurlijke discussies enissues die in de eerste zeef naar voren zijn gekomen, kan het wenselijk zijnom de uitgangspuntennotitie en het afweegkader aan te passen.


TIP: Schenk voldoende aandacht aan het grondverzet en de mogelijkheden vaneen gesloten grondbalans. Bij de keuze van het VKA kan de hoeveelheidovertollige grond sterk worden beperkt. Dit verlaagt de uitvoeringskosten enhet risico op meerkosten voor het afvoeren van overtollige grond. Zorg datde juiste deskundigheid aan tafel is.

TIP: Keuze dijkvakken. Maak zo snel mogelijk een eerste vakindeling (gebaseerdop de o.a. richting van de dijk, aan-afwezigheid van het voorland,bodemopbouw, landschapskarakteristiek), verbeeld deze in een kaart en zorgvoor duidelijke referentie voor begin en eind van de dijkvakken (bijvoorbeelddijkpaal referentie). Zie voorbeeld hieronder.

3.5 Stap 3 Beoordeling: nadere uitwerking en selectie voorkeursalternatief(tweede zeef)

In deze stap staan de uitwerking van kansrijke oplossingsrichtingen tot eenvoorkeursalternatief en beoordeling centraal (zie figuur 7).Bij de beoordeling wordt gebruikt gemaakt van onder meer de volgendeinstrumenten:

· SSK-kostenraming· Life cycle cost (LCC)· Kosteneffectiviteitsanalyse (KEA)· Omgevingswijzer

Voorbeeld:

DijkvaknummerRDM

dijkvaklengte[m]

Vandijkpaal

Totdijkpaal Grondopbouw type landschap motivatie

1 475 TG010 TG014+75 B

D vanTG12+50tot14+20

A vanTG14+20 Landelijke oeverwaaldijk

zelfde di jkrichting , vergel ijkbare situatie voor en achter de waterkering,wel twee verschi llende delen met grondopbouw - op te lossen in ontwerpmet mogel ijke diversificatie van de afmetingen constructies

2 315 TG014+75 TG017+90 A Dorpsdijk

wi jziging van de di jkrichting tov voorgaande vak en meer bebouwing aan debinnendijkse zi jde gecombineerd met de signi ficante vranderi ng in hetgrondprofiel

3 485 TG017+90 TG022+75A totTG18+20

B totTG22+40 C Landelijke oeverwaaldijk

wel een zelfde dijkri chting al s voorgaande sectie, echter wel eensignifi cante vrandering in de ondergrond, waardoor de afzonderlijkebeschouwing van de vak , tevens afwi jkend representatief profiel van hetvak er voor en erna

4 425 TG022+75 TG027 CtotTG26+95 B Landelijke oeverwaaldijk veranderi ng van de dijkrichting ten opzichte van de voorgaande sectie

5 430 TG027 TG031+30 BtotTG30+80 C Landelijke oeverwaaldijk

aanvang van de nieuwe vak gekozen net voor de significante verandel ingvan de dijkrichting en afzonderli jke si tuatie van de vak gekozen oa vanwegebui tendijks liggende steenfabri ek en verandering in de grondopbouw

6 470 TG031+30 TG036 CtotTG35+95 B Landelijke Oeverwaaldijk

aanvang van de nieuwe vak gekozen bij de verandering van degrondopbouw voorbi j de steenfabriek waar ook voorl and vrij is

7 150 TG036 TG037+75 B Dorpsdijk

wel zelfde richting van de di jk, wel verandering van de grondopbouw enveranderi ng van de si tuatie van gebruik i s met lintbebouwing tevens debreedte van het voorland i s doorslaggevend voor de keuze van de lengtevan de vak


· Business case voor innovatie· Milieueffectrapportage (m.e.r.)

De omgeving wordt betrokken bij de vergelijking van de alternatieven.

De stap beoordeling omvat de volgende werkzaamheden:· nadere uitwerken van de kansrijke oplossingsrichtingen en van de effecten;· selectie van het voorkeursalternatief.

Nadere uitwerken van de kansrijke oplossingsrichtingen en van deeffectenDe kansrijke oplossingsrichtingen worden verder uitgewerkt (bepalen afmetingen)tot alternatieven voor versterking van de dijk. Van deze alternatieven worden deeffecten beschreven en kosten voor aanleg en beheer bepaald. Het gaat hierbijom alle mogelijke effecten zoals technische haalbaarheid, kosten, natuur, milieu,recreatie, ruimtelijke kwaliteit, hinder, enz. Het globaal effectenonderzoek in zeef2 geeft een objectieve onderbouwing van de te verwachten effecten van deverschillende alternatieven. Op deze manier worden de ruimtelijke, financiële enprogrammatisch consequenties van alternatieve keuzes zichtbaar gemaakt.Op basis van de beschreven effecten en de kosten wordt een afweging gemaakten een voorkeur bepaald voor een alternatief.

Selectie van het voorkeursalternatiefWanneer alle informatie is verzameld over de verschillende alternatieven is hetaan de bestuurders om tot een voorkeur te komen. Het is een proces van formeleen informele overleggen en afstemmen. Er wordt nog niet definitief gekozen vooreen voorkeursalternatief, maar er wordt wel bepaald welk alternatief de voorkeurheeft. Ook kan een consultatie van de omgeving plaatsvinden.

Figuur 7 Van kansrijke oplossingsrichtingen (zie ook figuur 6) naar voorkeursalternatief

3.6 Stap 4 -Besluit: voorlegging en vaststelling voorkeursalternatief (VKA)De besluitvorming is de afronding van de verkenning. De keuze voor hetvoorkeursalternatief wordt in deze fase gemaakt. De besluitvormingsfase heefteen sterk politiek-bestuurlijk karakter waarbij een breed gedragenvoorkeursbeslissing centraal staat om te kunnen komen tot een stabieleplanuitwerking.


Bij het vaststellen van het voorkeursalternatief wordt ook besloten over definanciering, de formeel te volgen procedures voor de planuitwerking en het Planvan aanpak voor de planuitwerking.

Het resultaatDe resultaten van de verkenning worden beschreven in het eindrapportverkenning. Onderdelen van het eindrapport zijn:

- beschrijving van het voorkeursalternatief, inclusief de motivering ophoofdlijnen;

- een planning;- een kostenraming;- de belangrijkste risico’s;- bijlagen ter onderbouwing van het voorkeursalternatief. De bijlagen

moeten geschikt zijn om verantwoording af te leggen over de keuze vanhet VKA. De afweging tussen de kansrijke alternatieven moet herleidbaarzijn, ook moet aantoonbaar zijn vastgelegd dat het VKA leidt tot eenafdoende veilige waterkering;

- eventuele samenwerkingsovereenkomst of bestuursovereenkomst voorafspraken met partners over meekoppelkansen.

Voor de onderdelen waarvoor subsidie bij het HWBP wordt aangevraagd moetrekening worden gehouden met de werkwijzer Deel C. Hierin is immersaangegeven aan waarop de resultaten van de verkenning worden getoetst en aanwelke informatie gedacht kan worden ter ondersteuning van de besluitvorming.Als bepaalde informatie niet relevant is voor de keuze van hetvoorkeursalternatief, kan dit met onderbouwing in het eindrapport wordenvermeld.

Voor de subsidieverlening dient ook het plan van aanpak voor deplanuitwerkingsfase opgesteld te worden. Dit plan van aanpak bevat veelaldezelfde onderdelen als het Plan van aanpak dat is opgesteld voor de verkenning,maar dan gericht op de planuitwerking met een doorkijk naar de realisatie. Eénvan de sturende elementen voor de aanpak van de planuitwerking is demarktstrategie.

Voor de planuitwerkingsfase is een aparte handreiking beschikbaar (zie ookparagraaf 1.4).

3.7 Beslisinformatie en Onderdelen verkenningInformatie is nodig voor het maken van keuzes in de verschillende stappen van deverkenning. De onderwerpen veranderen niet in de fasen van een project wel hetdetailniveau, vanuit globaal en indicatief in de initiatiefase naar exact engedetailleerd in de realisatie fase.

Om de beslisinformatie in de verkenning te verkrijgen dienen een aantalactiviteiten te worden georganiseerd. Onderscheid wordt gemaakt in activiteitenrondom besluitvorming en participatie, ontwerpen, projectsturing en innovatie inHWBP projecten. Deze onderdelen lopen door alle processtappen van deverkenning (start, analyse, beoordeling en besluit) heen.

In tabel 2 is een niet uitputtende opsomming gegeven van onderwerpen waaroverinformatie nodig is. Hierin wordt aangegeven welke informatie door middel vanwelke bouwsteen onderbouwd wordt en welke IPM rol houder hiervoorverantwoordelijk is. Uit de tabel wordt duidelijk dat alle rolhouders bij alleonderdelen van de verkenning betrokken zijn.


Onderdeel Beslisinformatie IPM rolhouder

Ontwerpen(hoofdstuk 6)

Aanleiding, probleem, urgentie,opgave

PM, TM, OM

Scope en afbakening PM PB (OM, CM, TM)Conditionering OM, TMRealisatietermijn PB, TMExploitatie en beheer / onderhoud OM, TM, CMRealisatiekosten PB, PM

Participatie &besluitvorming(hoofdstuk 5)

Belangen & verantwoordelijkhedenvan de betrokken partijen

OM, PM

Meekoppelkansen OM, TMParticipatievorm OM, PMBijdrage partijen CM, OM, PB

Wettelijke procedures OM, CM

Projectsturing(hoofdstuk 7)

Kwaliteitsborging PM, TMAanbestedingsstrategie CM PM (OM, TM, PB)Planning, fasering en mijlpalen PM, PB, TMPlan van aanpak volgende fase,inclusief personele capaciteit

PM, TM, OM, CM, PB

Organisatie / rolverdeling vervolg PMRisicoanalyse en –beheersing CM, PB, TM, OM, PB

Innovatie in HWBPprojecten

(hoofdstuk 4)

Technische- en procesinnovatie PM, TM

Kritische succesfactoren PM, TM, OM, CM, PB

Tabel 2 Beslisinformatie


4 Besluitvorming en Participatie

4.1 InleidingDe verkenningsfase is de meest politiek-bestuurlijke fase van het gehele proceswaar ook de omgeving een belangrijke rol heeft. De keuzeruimte is nog hetgrootst. In deze fase worden alle mogelijke oplossingsrichtingen met debijbehorende alternatieven onderzocht die ertoe leiden dat een kering weervoldoet aan de norm. De trechtering naar een voorkeursalternatief (VKA) vergtkeuzes op basis van een afweging van belangen, waarvoor uiteindelijk het bestuurvan een waterschap verantwoordelijk is. Deze keuzes worden genomen in overlegmet belanghebbenden, zoals bewoners, gemeenten en provincies. In deverkenning gaat de aandacht uit naar het verkrijgen van maximaal draagvlak bijbeheerders en direct belanghebbenden.Om een stabiele planuitwerking mogelijk te maken is het van belang dat debestuurders een eenduidige keuze voor een maatschappelijk gedragenvoorkeursalternatief maken. Bij het vaststellen van het voorkeursalternatief wordtbesloten over de financiering, de formeel te volgen procedures voor deplanuitwerking en het Plan van aanpak voor de planuitwerking.Naast de besluitvorming rond het VKA speelt ook de besluitvorming rond dewettelijke, publieksrechtelijke procedures. In de verkenningsfase wordt hier eenbelangrijke start voor gemaakt. In de weg naar het voorkeursalternatief vindtomgevingsparticipatie en –communicatie plaats.

TIP: Ervaringen rondom Besluitvorming en participatie uit HWBP2 zijn benoemd inde bijlage 8.7 ‘Lessons Learned HWBP2’ onder het thema omgeving encommunicatie.

4.2 Besluitvorming

4.2.1 Rollen betrokken bestuursorganen

Aan de start van het project wordt de basis gelegd voor de samenwerking met allepartijen.Van belang bij het betrekken van bestuursorganen is om in beeld te hebben (viaomgevingsanalyse of de omgevingswijzer), welke partijen moeten betrokkenworden en vanuit welke rol. De Omgevingswijzer helpt om op een systematischewijze de duurzaamheid van opgaves en projecten in een gebied inzichtelijk temaken. Het faciliteert een gestructureerde discussie en helpt een gezamenlijkprobleemperspectief in een gebied te ontwikkelen. Zowel de sociale, ecologischeals economische duurzaamheid (people, planet en profit) komt aan bod.

De keringbeheerder is initiatiefnemer en opdrachtgever van het project en stelthet voorkeursalternatief vast met onderbouwende stukken. Daarbij formuleert dekeringbeheerder acceptatie-eisen om na uitvoering van het project de kering inbeheer te nemen. (zie paragraaf 2.3)Provincies hebben een rol als gebiedsregisseur en zijn vaak nauw betrokkenvanwege de ruimtelijke relevantie en/of hun rol als bevoegd gezag (zoals m.e.r.procedure) of hun leidende rol in een gecoördineerde procedure. Met deOmgevingswet is hun rol nog belangrijker. Soms is het zo dat een provincieaanvankelijk geen grote rol ziet, maar vanwege meekoppelkansen alsnog eengrotere betrokkenheid wenst.Gemeenten waarbinnen een maatregel effect heeft, zijn betrokken op grond vanhun eigen bevoegdheid. Dit is bijvoorbeeld vanuit de Omgevingswet alsvergunningverlener, maar ook bijvoorbeeld als wegbeheerder of vanuit zorgplichtvoor bijvoorbeeld grondwater.


Rijkswaterstaat wordt als watersysteembeheerder ook in het bestuurlijk procesbetrokken. Zeker voor dijkversterkingen langs de rivieren heeft Rijkswaterstaateen belangrijke rol, omdat bij buitenwaartse versterkingen soms compensatie aande orde is.In de verkenningsfase is dus sprake van betrokkenheid van verschillendeoverheidslagen, ieder met een eigen verantwoordelijkheid. In de verkenningstemmen deze overheden de belangen zodanig op elkaar af dat de volgende fase(planuitwerking) met een eenduidige basis kan aanvangen met een bestuurlijkgedragen voorkeursalternatief. Dit vergt tijdige afstemming en heldere afsprakenover het vervolgproces eventueel vast te leggen in een samenwerkings-overeenkomst of bestuursovereenkomst.

Inrichting ABG en BBGEen ambtelijke en bestuurlijke begeleidingsgroep (ABG en BBG) van gemeente,waterschap, provincie en rijk kan worden ingericht om op gezette momenten in deverkenning afstemming te organiseren. Kernpunt van gesprek zal zijn het rechtdoen aan de verschillende belangen van alle partners. Een ABG en BBG hebbeneen adviserende rol aan de beheerder over de trechtering en keuzes van hetvoorkeursalternatief. Voor de ambtelijke begeleidingsgroep is het belangrijk omvertegenwoordigers te vragen die de ambtelijke organisatie vertegenwoordigen enhun bestuur informeren. Voor eenvoudigere projecten is dit minder noodzakelijk.Als een project groot is, kan het effectief zijn om voor de procedures envergunningen een aparte werkgroep in te richten met vertegenwoordigers vandezelfde overheden.

TIP: Beschouw de verkenning als een voorloper van de planuitwerkingsfase waarinde mede-overheden een bepalende rol hebben in de procedures. Als je deafstemming en advisering in de verkenning onvoldoende aandacht geeft, kandit tot vertraging in de planuitwerking leiden.

TIP: Maak een analyse vooraf van de partijen die je in een AGB en BBG wilthebben en met welke belangen en mandaat deze partijen aan tafel zitten.

EscalatiestructuurIn een dynamisch proces is het handig om te schakelen op verschillende niveaus.

TIP: Breng bij de start in beeld hoe de escalatieladder in het project er uit zietbinnen de eigen organisatie en die bij andere overheden en leg dezebestuurlijk vast.

Betrekken Algemeen BestuurIeder van de betrokken bestuursorganen is verantwoordelijk voor instemming vande eigen volksvertegenwoordigers. Het dagelijks bestuur van een waterschap isverantwoordelijk voor het voorleggen van voorstel voor het voorkeursalternatiefter besluitvorming aan het algemeen bestuur.Vertraging in bestuurlijke besluitvorming staat vaak hoog in het risicodossier.

TIP Betrek het algemeen bestuur en/of bestuurscommissies van dekeringbeheerder tijdig bij de opgave, het afwegingsproces, de alternatievenen tenslotte het voorkeursalternatief. Dit voorkomt verrassingen over enweer en bevordert draagvlak voordat het besluit wordt voorgelegd. Daarbijgaat het om de inhoudelijke, maatschappelijke, bestuurlijke en financiëleaspecten.


Publieke samenwerkingsverbandenBetrokkenheid van publieke samenwerkingsverbanden (gemeenschappelijkeregelingen, havenschappen, recreatieschappen e.d.) kunnen meerwaarde leverenvoor het proces, maar ook de complexiteit verdubbelen.TIP: Weeg tijdig af of er sprake is van meerwaarde en of deze verbanden worden

uitgenodigd in de verkenningsfase en in welke rol, bijvoorbeeld adviseur vande bestuurlijke begeleidingsgroep. Maak deze afweging samen met debetreffende publieke partijen. Leg de samenwerkingsafspraken vast.

Daadkracht en enthousiasmeIn het ene project loopt de besluitvorming soepeler dan in het andere project.Naast de inhoud en het proces is een belangrijke succesfactor de daadkracht enenthousiasme van betrokken managers en bestuurders. Zeker ten aanzien vanmeekoppelkansen bepaalt de houding en gedrag mede het succes van het project.

TIP: Peil voorafgaande aan start verkenning de daadkracht en enthousiasme vanhet IPM-team in een soort assessment/reflectiemoment en bespreekhoe/waar/door wie deze wordt gemobiliseerd.

4.2.2 Uitdagingen in bestuurlijk proces

Het proces van de verkenning verloopt vaak dynamisch, omdat het speelveld noggroot is en een groot aantal partijen betrokken divergeert het proces eerstvoordat het convergeert.In deze paragraaf worden een aantal uitdagingen geschetst en succesfactoren inhet proces.

Rollen en belangen explicietEen gemeente, waterschap, provincie of Rijkswaterstaat hebben vaak meerdererollen in een project. Ook spelen er soms belangen in het kader vanmeekoppelkansen. Hierdoor kan het lastig zijn om het afstemmingsproces meteen andere overheid soepel te doorlopen.

TIP: Zorg daarom voor de juiste mensen en vertegenwoordigers aan tafel enmaak rollen en belangen en mandaat expliciet.

TIP: Als een project ruimtelijk ingrijpend is of ruimtelijk veel kansen biedt, is teoverwegen om een Kwaliteitsteam te installeren. Een Kwaliteitsteam bestaatuit onafhankelijke experts en adviseert het bestuur op een aantal crucialemomenten in het ontwerpproces over de kwaliteit van het ontwerp in zijnomgeving. Een kwaliteitsteam dat de positie krijgt om binnen de scope, maarover het project in zijn omgeving te adviseren, kan een belangrijke rol spelenin het versoepelen van het bestuurlijk besluitvormingsproces. Momenteelwordt in een aantal HWBP-projecten gewerkt aan het instellen van eendergelijk team onder de naam Omgevingskwaliteitsteam.

OnderhandelingOndanks dat het bestuurlijke proces stapsgewijs in de planning staat, speelt hetpolitieke karakter van de verkenning soms ook op.

TIP: Houd er rekening mee dat belangen en bevoegdheden soms door elkaarkunnen lopen als er onderhandeld wordt en houd korte lijnen met je eigenbestuur hierover.


Financiering en risico’sBesluiten over het voorkeursalternatief en financiering worden genomen aan heteinde van de verkenning. Voor bestuurders zijn de financiering en de risico’s juistde primaire zorg vanaf de start.

TIP: Het helpt om bestuurders in de organisatie mee te nemen in de kosten enrisico’s gedurende het project.

TIP: Door al direct vanaf de start te werken met bandbreedtes en een goedrisicodossier kunnen bestuurders vanaf het begin goed worden meegenomen.

Conflicterende belangenIn de loop van het ontwerpproces worden het ruimtebeslag en impact concreter.Ook wordt dan duidelijk of er sprake is van conflicterende belangen in de keuzenaar een VKA.

TIP: Leg een totaaloverzicht van de belangenafweging en conflicterende belangentijdig op de tafel van bestuurders, om te voorkomen dat dit tot discussie envertraging binnen het projectteam leidt.

Inplannen ambtelijke en bestuurlijke besluitvormingHet bestuurlijk proces heeft vaak meerdere lagen en neemt vaak een belangrijkdeel van de planning in, ook kan deze kritisch en afhankelijk zijn van debestuurlijke agenda’s.

TIP: Zorg daarom voor een tijdige planning waarin de ambtelijke en bestuurlijkemomenten gepland zijn en communiceer deze.

BeslisinformatieBestuurders staan vaak verder af van het project, ze zijn niet altijd op de hoogte,maar willen wel gevoed worden met de juiste inhoud.

TIP: Overzichtelijk beslisinformatie voor het voorkeursalternatief helpt hierbij, nietalleen op het einde maar ook tussentijds.

TIP: Ga na welke informatie nodig is om bestuurders tijdig te laten beslissen.

TIP: Leg vast op welke momenten (welke documenten) bestuurders wordenbetrokken en hoe (besluitvorming, kennisneming etc).

Onzekerheden in de scopeAfhankelijk van de complexiteit van het project, technisch en qua omgeving zijner onzekerheden in het project. Onzekerheden leiden vaak tot vertraging.

TIP: Door onzekerheden behapbaar te maken en te vertalen in scenario’s, kansen,risico’s, kan het project door.

Niet of wel snel trechterenDe aard van een verkenning is dat op basis van globale informatie snelgetrechterd kan worden, tegelijkertijd weten we dat als het gaat om ruimtelijkeinpassing er meer detailniveau nodig is voordat geselecteerd kan worden. Omplanprocedures soepel te doorlopen en de omgeving en bestuurders goed mee tenemen, is het belangrijk om een zorgvuldige afweging op te stellen. Te sneltrechteren kan leiden tot onzorgvuldigheid en soms ook tot verminderingdraagvlak van de omgeving die het niet kan volgen. De uitdaging daarbij is omook weer niet te lang te veel ballen in de lucht te houden en de onderzoekslastniet onnodig groot te maken. Ook is het van belang om juridisch/procedureel goed


te borgen hoe meekoppelkansen worden meegenomen in het project. Een getraptetrechtering houdt focus op prioriteiten en kiezen op hoofdlijnen.

Lijn op ordeSteeds als er afwegingen en keuzes worden gemaakt in het project is het vanbelang dat ‘de lijn’ op orde is. Dit betekent dat uitlegbaar is waarom: waarom hetproject, waarom worden keuzes gemaakt. De ‘lijn op orde’ is van belang omjuridische procedures te voorkomen, maar ook van belang voor politiek, bestuur,bevoegd gezag, omgeving, contractering, meekoppelkansen en pers.

TIP: Zie tips en advies in document “Lijn op Orde” (in voorbereiding).

4.2.3 Meekoppelkansen en financiering

Een versterkingsmaatregel biedt kansen om ‘werk met werk’ te maken of anderegebiedsopgaven gelijktijdig met de versterking uit te voeren. In de omgeving vanhet project kunnen zich gebiedsontwikkelingen voordoen die interfereren met hetproject of hierin makkelijk kunnen worden meegenomen. Het kan hierbij gaan ominitiatieven van de keringbeheerder zelf, maar ook om die van andere partijen.

Meekoppelkansen vroegtijdig in beeldHet is van groot belang om meekoppelkansen vroegtijdig te identificeren, deelsom te voorkomen dat deze vertragend zijn op de doorlooptijd van deverkenningsfase, deels om in de afweging van alternatieven een juiste rol tespelen.Door in de initiatiefase al voor de start van de verkenning een goede analyse temaken van het gebiedsbeleid in de omgeving van de kering kunnen kansen ofbelemmeringen worden geïdentificeerd. Een belangrijke basis kan wordengevonden in de lange termijn voorkeursstrategie die gebiedspartijen samenhebben opgesteld in het Deltaprogramma. Ook de omgevingsvisies van provinciesen gemeenten zullen een belangrijke bron vormen voor een beeld van ambities,kansen en randvoorwaarden vanuit andere opgaven. De praktijk is dat ondankseen goede analyse aan de start, kansen zich ook gedurende het project blijvenvoordoen.

TIP: Wees je ervan bewust dat het tijd kost bij mede overheden om financieringrond te krijgen en het bewustzijn en inzicht ontstaat in het project. Seindaarom zo vroeg mogelijk de mede overheden in om te beginnen metnadenken.

Meekoppelen of inpassenUit de geïdentificeerde meekoppelkansen maakt het projectteam een eersteintegrale afweging, waarbij voor elke meekoppelkans een keuze gemaakt kanworden uit één van de drie onderstaande opties;

a. Meekoppelen: ontwikkeling wordt onderdeel van dijkversterkingsproces,integrale aanpak en ontwerp, co-productie en - financiering o.b.v.samenwerkingsovereenkomst, aan elkaar verbonden;

b. Inpassen: de (snel verwachte) uitkomst van de ontwikkeling wordtopgenomen in het Projectplan dijkversterking, realisatie van locatie-specifieke maatregelen of voorzieningen;

c. Adaptieve houding aannemen; bij het maken van het Projectplandijkversterking wordt ingespeeld op deze verwachte ontwikkelingen,realisatie van de ontwikkeling moet mogelijk blijven, ruimte scheppen.

Bestuurlijke verantwoordelijkheidIdealiter zijn meekoppelkansen bij de start van het project in beeld en wordenafspraken bestuurlijk vastgelegd. De praktijk is dat dit vaak een langer proces is,


dit hangt mede af van hoeveel ruimte er wordt gegeven door het projectteam omde win-win van meekoppelkansen nader te onderzoeken.Van overheden aan tafel mag aan de start van het project verwacht worden datzij weten wat hun ambitie en belang is bij meekoppelkansen.Bij private ontwikkelingen ligt dit vaak anders, daarbij zijn tijdige zakelijkeafspraken over randvoorwaarden en mogelijkheden van belang.

TIP: Leg de bestuurlijke verantwoordelijkheid daar neer waar deze hoort enspreek verwachtingen helder uit.

TIP: Regulier overleg tussen bestuurders van de keringbeheerder met gemeenten,provincies kunnen worden benut om deze verantwoordelijkheid tebekrachtigen.

Afstemming subsidieregeling HWBPVoor de subsidieregeling HWBP geldt dat de waterveiligheidsopgave leidend is ener geen sprake mag zijn verhoging van de kosten als gevolg van het koppelen vanandere initiatieven die niet primair bijdrage aan het oplossen van dewaterveiligheidsopgave. Het in beeld hebben van de synergievoordelen inmeerwaarde en kosten is daarbij belangrijk.

TIP: Deel het voornemen om andere ontwikkelingen in het projectgebied aan deversterking te koppelen tijdig met het HWBP en bespreek de relatie met desubsidieregeling. Dat voorkomt discussies over de scope, de planning en dekostendeling.

Navolgbare afweging meekoppelkansenOm bestuurlijke besluitvorming over meekoppelkansen te faciliteren is hetbelangrijk dat de afweging van meekoppelkansen navolgbaar is.

TIP: Zorg voor een transparant afweegkader, waarin de meerwaarde, kosten,planning en risico’s goed worden geanalyseerd en afgewogen. Een dergelijkeafweging kan de basis vormen voor (bestuurlijke) afspraken. Ook voorkomteen navolgbare afweging problemen later in de procedures.

TIP: Een stroomdiagram of stappenplan helpt om intern de keringbeheerder ofrichting omgeving duidelijk te maken hoe met meekoppelkansen wordtomgegaan.

TIP: Voorkom dat eigen bestuurders keuzes maken over meekoppelkansen dieconflicteren met bestaande beleid van de keringbeheerder. Houd hieroverkorte lijnen.

TIP: Door in de verkenning in de ruimtelijke visie (ook welomgevingskwaliteitskader genoemd) zoveel mogelijk al te benoemen watmeekoppelkansen zijn en wat tot de ruimtelijke inpassing van hetdijkontwerp behoort, wordt hierin helderheid geschapen en ook inzichtelijkgemaakt in hoeverre meekoppelkansen al dan niet verweven zijn met deruimtelijke inpassing van het dijkontwerp.

Vastlegging afsprakenGesprekken over meekoppelkansen geven nieuwe inzichten gedurende de rit enlopen vaak over langere tijd. Gedurende het project ontstaan nieuwe inzichten enkunnen afspraken wijzigen en discussies ontstaan. Om de partijen te kunnenblijven aanspreken is het belangrijk om afspraken , doelstellingen en ambitiesvast te leggen, bijvoorbeeld in een Samenwerkingsovereenkomst (SOK).


TIP: Organiseer gedurende de verkenning regelmatig bestuurlijk overleg over hetproject om de bestuurders op de hoogte te houden over de voortgang vanhet project. Leg eventuele discussiepunten tijdig in het bestuurlijk overlegvoor om discussies achteraf te voorkomen. Zorg dat de afspraken overmeekoppelen, inclusief risico allocatie, raming (passend bij de afgesprokenrisico allocatie), de verdeling van de kosten en planning aan het einde van deverkenning op bestuurlijk niveau worden vastgelegd.

TIP: Leg afspraken gedurende het project vast, bijvoorbeeld in eenSamenwerkingsovereenkomst en KES (klant eisen specificatie).

TIP: Maak afspraken over de raakvlakken tussen de verschillende initiatieven, deplanning en de kostenverdeling tussen de betrokken partijen. Richt deprojectbeheersing zo in dat deze verdeling ook administratief zichtbaar is.

TIP: De SOK kan ook op trajectniveau worden afgesloten voordat een projectwordt opgestart.

Het is logisch dat de planning sturend is in het project, tegelijkertijd kan hetwegstrepen van meekoppelkansen of gebiedsontwikkeling vanwege de planningeen dooddoener zijn waarbij maatschappelijke kansen gemist worden en hetproject uiteindelijk in de vertraging gaat door gebrek aan draagvlak, moeizamebesluitvorming en Raad van State-procedures . Soms worden meekoppelkansenpas echt duidelijk als er eerste ontwerpen zijn gemaakt. Vervolgens hebbenandere overheden vaak via de gemeenteraad of provinciale staten goedkeuringnodig, dit kost tijd.Meekoppelkansen die bepalend zijn voor de alternatieven en voorkeursalternatiefmoeten in beeld zijn voor het opstellen en de selectie van kansrijkeoplossingsrichtingen. Voor inpassing in het ontwerp van meekoppelkansen is somsruimte tot en met het projectplan. Tot slot zijn er ook meekoppelkansen die win-win opleveren met een gelijktijdige uitvoering, zodat er meer ruimte is om tot dietijd parallel op te kunnen trekken.

TIP: Probeer in de planning flexibiliteit in te bouwen als concreet is dat eenmeekoppelkansen meerwaarde kunnen leveren. Bijvoorbeeld door slim om tegaan met procedures en ontwerpuitgangspunten.

TIP: Wanneer nog niet duidelijk is of een meekoppelkans meegaat kan vaak ookgewerkt worden met varianten of scenario’s om zo het project door te latengaan.

TIP: Het benoemen van een meekoppelkans kan een beheersmaatregel zijn voorbepaalde risico's zodat je bijvoorbeeld geringe vertraging accepteert om laterin het proces grotere vertraging tegen te gaan.

Voorbeeld meekoppelkansen Bij het Waterschap Vallei en Veluwe is voor een stuk van de dijkversterking

de planuitwerking gedaan door de gemeente Spakenburg. Bij eengebiedsontwikkeling (aanleg nieuwe haven) is een stuk dijk op een nieuwtracé ontworpen en aangelegd. Een veelvoorkomend ander voorbeeld is deaanleg van fietspaden op de dijk gefinancierd door derden (veelal provincie ofgemeente).

MEER INFORMATIE- HWBP Factsheet Meekoppelen en Uitwisselen- HWBP Factsheet “type verkenningen” (In ontwikkeling)


4.3 Wettelijke procedures

4.3.1 Ruimte voor sneller, beter en goedkoperHet detailniveau van de onderbouwing van de procedures en vergunningen heefteen belangrijke relatie met de keuze voor de marktbenaderingsstrategie. Het isbelangrijk om voldoende ruimte te houden in de procedures en vergunningenzodat de (uitvoerende) markt tot optimale ontwerp en uitvoering kan komen metkostenbesparingen, vergroting meerwaarde en/of versnelling.

4.3.2 Omgevingswet

Inwerkingtreding OmgevingswetWanneer de Omgevingswet in werking treedt, moeten de werkzaamheden in hetkader van het verbeteren van een primaire waterkering aan de vereisten van dezewet voldoen. Het moment waarop de wet in werking treedt staat echter nog nietvast. Belangrijk om te realiseren dat projecten, gedurende de looptijd van deverkenning geconfronteerd kunnen worden met nieuwe weten regelgeving enveranderend juridisch instrumentarium.

TIP: Geadviseerd wordt om gedurende de verkenning op de hoogte te blijven vande stand van zaken rondom de Omgevingswet.

Figuur 8 Omgevingswet

Doelstelling OmgevingswetAl enkele jaren is het Rijk bezig met een omvangrijke stelselherziening in hetomgevingsrecht. Integrale besluitvorming in het Omgevingsrecht en alles helderen duidelijk in 1 Omgevingswet. De wet bundelt 26 bestaande wetten voor ondermeer bouwen, milieu, water, ruimtelijke ordening en natuur. De Omgevingswetmoet het werken in de leefomgeving eenvoudiger en beter maken. Met deOmgevingswet wil het Rijk:

· de verschillende plannen voor ruimtelijke ordening, milieu en natuur beterop elkaar afstemmen;

· duurzame projecten stimuleren;· gemeenten, provincies en waterschappen meer ruimte geven. Zo kunnen

zij hun omgevingsbeleid afstemmen op hun eigen behoeften endoelstellingen.


In de Omgevingswet is de doelstelling van de wet als volgt omschreven. Deze wetis, met het oog op duurzame ontwikkeling, gericht op het in onderlingesamenhang:

a. bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysiekeleefomgeving en een goede omgevingskwaliteit, en

b. doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de fysiekeleefomgeving ter vervulling van maatschappelijke functies.

De voor waterbeheerders bekende Waterwet als ook de Wet op Ruimtelijkeordening gaan volledig op in de Omgevingswet.

Veiligheidsnormen onder de OmgevingswetDe waterveiligheidsnormen zoals de waterbeheerders die vanuit het verledenkennen hebben onder de Omgevingswet de status van Omgevingswaarden. Eenomgevingswaarde bepaalt voor de fysieke leefomgeving of een onderdeeldaarvan:a. de gewenste staat of kwaliteit,b. de toelaatbare belasting door activiteiten,c. de toelaatbare concentratie of depositie van stoffen.

De Omgevingswet heeft zes kerninstrumenten (zie ook bijlage 8.3) gedefinieerd.Dit zijn:

1. Omgevingsvisie2. Programma3. Algemene rijksregels4. Decentrale regelgeving5. Omgevingsvergunning6. Projectbesluit

Ieder van de zes kerninstrumenten onder de Omgevingswet kent een specifiekebedoeling en reikwijdte. Het ondersteunt de beheerders bij het verbeteren van deprimaire waterkering. Het goed kennen, benutten en/of inzetten van deze zeskerninstrumenten is bijzonder belangrijk.

TIP: Het is aan te bevelen om al vroeg in het verkenningsproces een strategie teontwikkelen op de inzet van deze zes kerninstrumenten. In bijlage 8.3 bijdeze handreiking is nader ingegaan op de zes kerninstrumenten en hoe dezeingezet kunnen worden ten behoeve van de verbetering van de primairewaterkeringen.

TIP: De waterschappen en het HWBP ontwikkelen een format projectbesluitspecifiek voor dijkverbeteringsprojecten. Dit is een handig vertrekpunt voorhet opstellen van het eigen projectbesluit. Begin vroegtijdig in het proces eenstrategie uit te werken t.a.v. de invulling van het projectbesluit en neemhierin de bevoegde gezagen vroegtijdig mee.

TIP: Zorg dat de landschappelijke inpassing aansluit bij beleid/kaders/uitgangspunten van de bestuursorganen die verantwoordelijk zijnvoor de ruimtelijke ordening. Van belang hier is ook degoedkeuringsbevoegdheid van de provincie, deze ziet met name op deruimtelijke consequenties en de landschappelijke, natuurlijke en culturelewaarden.

Integrale besluitvormingBelangrijk om te realiseren is dat met de Omgevingswet gestreefd wordt naarintegrale besluitvorming. Overheden werken samen om de kwaliteit van deleefomgeving te verbeteren of te beschermen. Omgevingswaarden kennen eengelijke status en via integrale besluitvorming zal afgewogen worden hoe, indienvan toepassing, er zal worden omgegaan met conflicterende Omgevingswaarden.


TIP: Ga na binnen het project hoe integrale besluitvorming wordt ingericht.

TIP: Anticiperend op de Omgevingswet en het toenemende belang vanduurzaamheid in de volle breedte is het zinvol om in deomgevingskwaliteitskader aandacht aan circulaire economie en klimaat enenergie te besteden. Daarmee vindt in een vroeg stadium integratie enafweging van deze onderwerpen plaats, wat belangrijk is omdat deverschillende duurzaamheidsmaatregelen conflicterend met of juistaanvullend aan elkaar kunnen zijn.

4.3.3 De m.e.r. procedure

Ten behoeve van besluiten in het kader van deze procedures kan het nodig zijneen m.e.r.-procedure te doorlopen. Het doel van de m.e.r is het volwaardigmeewegen van het milieubelang bij de vaststelling van plannen.

Startoverleg met bevoegde gezagHet is essentieel om na de start van het project in gesprek te gaan met hetbevoegd gezag en met hen de te volgen strategie ten aanzien van de m.e.r. tebespreken.

Start met m.e.r. beoordelingAlle wijzigingen aan primaire keringen zijn m.e.r.-beoordelingsplichtig. Dat wilzeggen dat er gemotiveerd moet worden of er belangrijke nadelige gevolgen voorhet milieu zijn te verwachten. Als dat zo is moet een m.e.r.-procedure wordendoorlopen. Als er geen belangrijke nadelige effecten voor het milieu te verwachtenzijn moet dit ten behoeve van het besluit van het bevoegd gezag wordengemotiveerd. Het bevoegde gezag moet formeel instemmen met de m.e.r.beoordeling.In het geval dat er geen belangrijke nadelige gevolgen voor het milieu wordenverwacht, dient dit gemotiveerd te worden.De ervaring leert dat je met het instrument m.e.r.-beoordeling (en daarmee ookeen fysiek GS m.e.r.-beoordelingsbesluit) bij veel projecten uit de voeten kunt eneen volledige m.e.r. niet nodig is. Maar dat vraagt dus (wederom) een goedeafstemming aan het begin van het project met het bevoegde gezag.

Vroegtijdige m.e.r. in ontwerpprocesAls er wel belangrijke nadelige gevolgen zijn, is een m.e.r.procedure noodzakelijk.Deze wordt opgestart in de verkenningsfase ten behoeve van het besluit in deplanuitwerkingsfase. De m.e.r. procedure start met het opstellen en publicerenvan een notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) in de verkenningsfase.De afweging van het VKA wordt in dat geval via een projectbesluit in deplanuitwerkingsfase pas in procedure gebracht. Dat betekent dat na het VKAbesluit pas de wettelijke procedure met formele inspraak op het VKA volgt. Ditbrengt afbreukrisico’s mee in het project. Door de m.e.r procedure vroegtijdig inde verkenning op te starten kunnen de resultaten uit de zienswijzen op de NRDworden verwerkt in het ontwerpproces naar het VKA.

TIP: Het opstellen van een m.e.r. beoordeling en/of het concept MER in deverkenningfase ter onderbouwing van de keuze van het VKA voorkomt dateffecten vergeten worden en zorgt voor een zorgvuldige afweging.


TIP: Aan te bevelen is om in de verkenningsfase de commissie m.e.r. om vrijwilligadvies te vragen bij de publicatie van de NRD of op basis van een conceptMER om zo vooruitlopend op de planuitwerkingsfase al relevanteaandachtspunten mee te nemen naar onderbouwing besluit VKA.

TIP: Vanuit de Omgevingswet is de mogelijkheid er ook om met het VKA formeleinspraak in te gaan.

Figuur 9 m.e.r. in de verkenning

Vrijwillige m.e.r. procedureDe m.e.r is een geschikt instrument voor het maken van afwegingen, waarbijwordt geborgd dat alle milieu-effecten worden meegenomen. Soms is er opvoorhand geen m.e.r. procedure nodig, maar spelen er wel belangen en effectendie worden afgewogen en die worden gecommuniceerd met stakeholders.

TIP: Er kan vrijwillig voor een m.e.r.- procedure worden gekozen zonder datvooraf de m.e.r. beoordeling is uitgevoerd.

In bijlage 8.4 worden de stappen van procedure m.e.r. beschreven.

4.3.4 Waterbesluit en waterregeling

Het Waterbesluit heeft voor de dijkversterkingen langs de rivieren belangrijkeinvloed op de oplossingsrichtingen en de keuze van het voorkeursalternatief. Dit isvan belang bij buitendijkse versterkingen waarbij in het bestaande rivierbedmaatregelen worden getroffen. Indien buitendijks (rivierwaarts) wordt versterktgeldt een algemene zorgplicht.

De zorgplicht houdt in dat maatregelen zo moeten worden uitgevoerd dat:· er geen vermijdbare nadelige gevolgen optreden voor het veilig en

doelmatig gebruik van het oppervlaktewaterlichaam overeenkomstig dedaaraan toegekende functies, voor de ecologische toestand van hetoppervlaktewaterlichaam en voor het kustfundament

· er geen feitelijke belemmering optreedt voor vergroting van deafvoercapaciteit van het oppervlaktewaterlichaam, en

· de waterstandsverhoging of afname van het bergend vermogen van hetoppervlaktewaterlichaam ten gevolge van het gebruik zo klein mogelijkmoet zijn, en de resterende onvermijdelijke effecten moeten wordengecompenseerd.

In de Waterregeling is deze zorgplicht verder uitgewerkt in algemene regels.Voorbeelden van die algemene regels zijn:

· de stabiliteit van oeverconstructies mag niet in gevaar worden gebracht· zichtlijnen voor de scheepvaart mogen niet worden gehinderd.


TIP: Ga vroegtijdig met Rijkswaterstaat in gesprek over de beoordelingswijze enhet proces in de besluitvormingsproces over de effecten in de verkenning.

4.3.5 Vergunningen en ontheffingen

VergunningenscanEen vergunningenscan aan de begin van het project brengt alle (potentiele)procedures en vergunningen in beeld voor de realisatie van het project, inclusiefde betrokken bevoegde gezagen. Op basis van dit overzicht wordt het overleg metbevoegd gezag gestart over de noodzaak van de procedures en de benodigdeinformatie. Dit vorm input voor de uit te voeren basisonderzoeken. Devergunningenscan kan in de loop van het project worden uitgewerkt in eendraaiboek.

TIP: Maak samen met de bevoegde gezagen een draaiboek waarin alle tedoorlopen procedures, doorlooptijden en verantwoordelijkheden wordenbeschreven.

TIP: Zorg voor voldoende onderzoek om effecten te bepalen en de juiste keuzes temaken en voorkom dat in een latere fase een effect verkeerd is ingeschat. Ditkan leiden tot een verkeerde keuze VKA met consequenties voor tijd, gelden/of kwaliteit.

TIP: Om te kunnen besluiten over de formeel te doorlopen procedures in deplanuitwerking is het handig om in de verkenning al een vergunningenscan tedoen.

TIP: In Nederland zijn er ruim honderd wetten die ervoor kunnen zorgen dat eenvergunning nodig is om een project uit te voeren. Conditionering (zieparagraaf 5.6 en bijlage 8.5) houdt zich bezig met het aanvragen van dezevergunningen en andere planologische aspecten. Een eerste stap in hetvergunningenproces is inzicht krijgen in de reikwijdte van het project.Vervolgens kan in de verkenningsfase geïnventariseerd worden welkevergunningen er mogelijk nodig zijn en hier rekening mee houden in deverdere projectplanning. Zodra de inventarisatie klaar is, kan men dezekoppelen aan de projectplanning en terugrekenen wanneer aanvragenmoeten worden voorbereid en ingediend, wil men bijtijds de vergunningenkrijgen. De verschillende typen vergunningen hebben verschillendedoorlooptijden

TIP Voor het uitvoeren van geotechnisch, milieukundig, grondmechanisch,archeologisch en ecologisch onderzoek en onderzoek naar conventioneleexplosieven, moeten percelen worden betreden die (nog) niet in eigendomzijn. De uitkomst van deze onderzoeken kan nodig zijn als input voorbeoordelen van de verschillende alternatieven in verkenningsfase. Om dezegronden te kunnen betreden is betredingstoestemming van de eigenaar ensoms vergunningen nodig.

Natuurwet en PASOok de Natuurwet levert potentiele kansen en belemmeringen die een belangrijkeinvloed op de alternatiefafweging en keuze van het VKA kunnen hebben.Natura 2000, opgenomen in de Natuurwet, onderdeel gebiedsbescherming kenteen externe werking. Dit houdt in dat activiteiten buiten een Natura 2000-gebieddie een negatief effect hebben op habitats en soorten binnen het Natura 2000-gebied verboden zijn. Daarnaast geldt dat aantasting van Natura 2000-gebiedenalleen is toegestaan, als er geen alternatieven zijn en er dwingende redenen vangroot openbaar belang zijn.Aangetaste natuurwaarden moeten elders worden gecompenseerd. Aantasting vanbestaande natuurwaarden in Natura 2000-gebieden kan dus een belemmering


vormen voor de keuze voor een oplossingsrichting én bij noodzaak compensatiegrote impact hebben op de planning.Ook de mogelijke effecten op Flora en Fauna en het Nationale Natuurnetwerkmoeten vroegtijdig in beeld worden gebracht in het kader van de Natuurwet, voornegatieve effecten kan compensatie nodig zijn.Het benodigde veldonderzoek voor de verkenning en planuitwerkingsfase isseizoensgebonden en bepalend in de planning van het project.

TIP: Ga in het begin van de verkenning na welk veldonderzoek nodig is, wanneeren op welk detailniveau. Wees er op voorbereid dat sommige onderzoekeneen doorlooptijd van één jaar kunnen hebben.

Programma Aanpak Stikstof (PAS)In het Programma Aanpak Stikstof (PAS) werken overheden en maatschappelijkepartners samen om de stikstofuitstoot te verminderen en daarmee ookeconomische ontwikkelingen mogelijk te maken. Bij het doen van devergunningaanvraag doet de initiatiefnemer een beroep op de PAS. De PAS levertde onderbouwing dat de natuurdoelen van Natura 2000-gebieden niet in gevaarkomen. Dit maakt de - door de Wet natuurbescherming vereiste - passendebeoordeling veel eenvoudiger.Initiatiefnemers (en hun adviseurs) gebruiken AERIUS Calculator voor deonderbouwing van vergunningaanvragen voor ontwikkeling van economischeactiviteiten. Met de Calculator berekent de initiatiefnemer hoeveel stikstofemissieen -depositie een activiteit veroorzaakt en welke claim de activiteit legt op debeschikbare ontwikkelingsruimte. De resultaten van AERIUS worden als bijlage bijde vergunningaanvraag gevoegd. Het bevoegd gezag is in de meeste gevallen eenprovincie en in enkele gevallen de Minister van Economische Zaken.Is de depositie als gevolg van een nieuwe economische activiteit lager dan ofgelijk aan de grenswaarde van 1 mol per hectare per jaar? Dan hoeft deinitiatiefnemer geen vergunning aan te vragen, maar wel is er soms eenmeldingsplicht .

TIP: Beoordeel in de Verkenningsfase in hoeverre stikstofuitstoot een belangrijkonderdeel wordt in de effecten op natuur. Met name de uitstoot in derealisatiefase is relevant voor dijkversterkingen

TIP: Er is bij de Regeling Natuurbescherming een lijst met prioritaire projectenopgesteld waarvoor ontwikkelruimte is gereserveerd. Kijk op de website voormeer informatie: http://pas.natura2000.nl/

Coördinatie van vergunningenEen belangrijke strategische keuze op het gebied van vergunningen, meldingen enontheffingen is de keuze voor het al dan niet coördineren van vergunningen. Dezecoördinatie kan plaatsvinden op grond van de omgevingswet (voormalig Wro (cfart. 3.33 en art. 8.3) en de Waterwet (art. 5.5 (projectprocedure voorwaterstaatswerken) en art. 6.27)). Coördinatie betekent niet dat het noodzakelijkis om álle vergunningen gelijktijdig aan te vragen, per project kunnen clustersworden gemaakt van bijvoorbeeld hoofd- en uitvoeringsvergunningen. Deprovincie is het coördinerend bevoegd gezag. Het is belangrijk het standpunt vande provincie ten aanzien van coördinatie te betrekken in de afweging voor het aldan niet coördineren van vergunningen. Sommige provincies stellen coördinatieverplicht.Omdat het wel of niet coördineren en de wijze waarop de planning beïnvloedt ende rollen en verantwoordelijkheden bepaalt, is het nodig deze afspraken in deverkenningsfase te maken.

Voordelen van coördinatie zijn:


· De publicatie en inspraak vindt plaats voor clusters van gecoördineerdevergunningen tezamen. Dit is overzichtelijk voor zowel de insprekers alsdegenen die de reacties in de ontwerp-besluiten moeten verwerken.

· De gecoördineerde aanpak voorkomt tegenstrijdige vergunningsvereisten,omdat de beschikkingen gezamenlijk worden opgesteld.

· Er is een ‘dwangmiddel’ om de betrokken overheden er toe te brengen om deontwerp-besluiten binnen de zelfde termijn als die van de hoofdprocedure totstand te brengen.

· In geval van een projectprocedure is de keringbeheerder bevoegd om denoodzakelijke uitvoeringsvergunningen aan te vragen (ook als normaalgesproken alleen de grondeigenaar dit kan, zoals bij een kapvergunning);

· De beroepsprocedure voor de gecoördineerd behandelde besluiten is in tijdbeperkt tot maximaal zes maanden (toepassing van de uniforme openbarevoorbereidingsprocedure cf art. 3.33 en art. 8.3 Wro en art. 5.5. ev Waterwet)en loopt direct via de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Eenprocedure bij de rechtbank is niet nodig.

Mogelijke nadelen zijn dat het verlenen van een vergunning kan worden vertraagddoor complicaties in een andere procedure. Alle vergunningen wachten op detraagste procedure. En doordat de werklast van een gecoördineerde procedurevoor de bevoegd gezag instanties zeer geconcentreerd is, kan dit totcapaciteitsproblemen leiden.

TIP: Zorg voor tijdige afstemming met de provincie over de capaciteit en inzet vaneen ervaren coördinator.

TIP: Stem de clustering van vergunningen af met het bevoegd gezag en eenjurist, om tot een optimale indeling van het te coördineren pakket te komen.

Ambtelijke werkgroep bevoegd gezagIn een ambtelijke werkgroep bevoegd gezag vindt afstemming plaats over eisenwaaraan de vergunningaanvragen en de onderzoeken moeten voldoen.In deze werkgroep worden de vergunningvoorschriften afgestemd. Dit voorkomttegenstrijdige eisen en voorschriften van verschillende bevoegd gezag instanties.Bij een gecoördineerde procedure is een werkgroep noodzakelijk, maar ook bijeen niet gecoördineerde procedure is het zeker zinvol.

TIP: Aanbevolen wordt om een werkgroep bevoegde gezag al in deverkenningsfase in te stellen, op die manier zijn toetsers in deverkenningsfase betrokken en kan anticiperend op de procedures gewerktworden.

Waterschap als vergunningverlenerHet waterschap is vergunningverlener voor initiatiefnemers van bijvoorbeeldkabels en leidingen rond de waterkering. Door in de verkenning devergunningverleners van het eigen waterschap op de hoogte te brengen van hetprojectgebied en het soort versterking waaraan gedacht wordt, kunnen zij bij devergunningverlening hierop anticiperen.

TIP: Betrek vergunningverleners eigen dienst. Wanneer meerdere belangenverenigd moeten worden in een project worden vaak de grenzen vanvergunningverlening gezocht. Ook in relatie tot het eigen beleid van dekeringbeheerder.

TIP: Ga steeds na of besluiten Raad van State proof zijn, ook als devergunningverlener akkoord is.


4.4 Participatie en communicatie

4.4.1 Participatie

Participatie vooruitlopend op inspraakOm te zorgen dat het voorkeursalternatief dat door de initiatiefnemer wordtvastgesteld breed wordt gedragen en zorgvuldig is afgewogen, is het van belangbij de start van de verkenning, goede en ruime mogelijkheden aan te bieden voorparticipatie. In deze fase kunnen ideeën uit de omgeving immers nog echt wordenmeegenomen in het ontwerp van alternatieven. Tegen de tijd dat het(ontwerp)Projectplan formeel ter visie ligt en inspraak mogelijk is, kunnen deideeën vaak niet goed meer verwerkt worden. Als geluiden uit de omgeving in deverkenning niet serieus zijn meegenomen, wordt dit zichtbaar in de aard enomvang van de inspraakreacties die tot wijzigingen en vertraging kunnen leidenvan het project. In de Omgevingswet is participatie bij projectbesluiten verplicht.

TIP: Houd rekening mee met de aandachtspunten en eisen voor hetparticipatieproces vanuit de .Omgevingswet.

PublieksparticipatiePublieksparticipatie is deelname van burgers, bedrijven, maatschappelijkeorganisaties die niet direct betrokken zijn bij de verkenning) aan de voorbereidingvan besluitvorming. Dit kan in de vorm van bijvoorbeeld informeren, consulterenof toetsen. Het voortvarend realiseren van kwalitatief goede en maatschappelijkbreed gedragen besluiten staat of valt met investeringen in participatie. Plannenworden beter door de omgeving te laten meedenken en hun gebiedskennis enideeën mee te nemen in keuzes van betrokken bestuurders.

TIP: Strategisch omgevingsmanagement (SOM) is een geschikte methodiek om inbeeld te krijgen welke belanghebbenden in het project betrokken moetenworden, gedacht vanuit belangen en issues die er zijn.

TIP: Vertel groepen op welk participatieniveau zij betrokken worden, hoe hetparticipatieproces eruit ziet en wat er verwacht wordt.

TIP: Kies werkvormen die passen bij het doel: Wanneer informeren het doel is,past een informatie- of inloop avond waar de aanpak van het project wordttoegelicht. Bij raadpleging is het doel om reacties op te halen, in dat geval isstickeren een mogelijke werkvorm. Wanneer “meedoen” (samen ontwerpen)het doel is, passen ontwerpateliers in kleinere groepen als werkvorm.

TIP: Benut kennis en kunde uit de omgeving van het project. Mensen kennen huneigen leefomgeving en er kunnen waardevolle inzichten naar voren komen,waar vanachter een bureau niet snel aan wordt gedacht. In deverkenningsfase kunnen ideeën nog echt meegenomen worden, later zijn zevaak niet meer in te passen. Wees hierbij wel reëel in de communicatie. Geefuitgangspunten en randvoorwaarden helder aan. Beloof geen gouden bergen,die niet waargemaakt kunnen worden, neem de mensen vooral serieus.

Voorbeelden:Voorbeeld eenvoudig project: Bij een eenvoudig project kan gekozen wordengekozen voor raadpleging van bewoners door het meest logische alternatief voorte leggen en te vragen om reactie.Voorbeeld complex project Gorinchem Waardenburg: Een groot complexproject met veel bewoners aan en rond de dijk. Bewoners zijn gevraagd deel tenemen in werkgroepen (ensembles) en zelf te komen met voorstellen en ideeën.Er is in de verkenning samen ontworpen aan de ontwerptafel.


Inventariseren en honoreren van eisen en wensenDoor in de verkenningsfase de wensen van de interne en externe omgeving goedte inventariseren ontstaat een goed inzicht in het speelveld van het project. Allewensen zullen afgewogen worden en er zal beslist worden of ze al dan nietmeegenomen worden. In dit proces is nauwe interactie tussen deomgevingsmanager en technisch manager. Het is belangrijk om aan de voorkantvan een project duidelijkheid aan de omgeving te geven hoe hetparticipatieproces en honorering van wensen en eisen verloopt. Het is niet altijdmogelijk om de wensen van iedereen mee te nemen. Maar door goed tecommuniceren waarom wensen niet worden gehonoreerd, kan er wel begrip voorde beslissing ontstaan.Het is raadzaam de argumentatie van de keuze goed vast te leggen, dezeargumentatie vormt de afbakening van het project.

TIP Om te voorkomen dat de overdracht bij oplevering veel tijd kost is het zinvolom deze beheerders in de verkenningsfase te betrekken. Het zowel dekeringbeheerder als ook andere beheerders, zoals gemeente in geval van eenweg op de dijk, die een rol hebben bij de dijkversterking en het toekomstigebeheer. De praktijk leert dat deze partijen pas belangrijk worden bij hetconcreet maken van afspraken bij oplevering.

TIP: Met de Systems Engineering (SE) aanpak kunnen eisen en wensen van deinterne en externe omgeving vanaf de start herleidbaar en navolgbaarworden vastgelegd via de KES (Klant eisen specificatie) en door vertaaldworden naar de SES (systeem eisen specificatie). Zorg voor een verificatievan de eisenformulering na elk gesprek en bouw momenten in waarinhonorering en terugkoppeling plaatsvindt in het project.

TIP: maak transparant en overzichtelijk wanneer en door wie de wensen wordenbeoordeeld en wel/ niet worden meegenomen als eis/ randvoorwaarde.

TIP: Maak met deze aanpak ook helder wanneer iets een eis (inpassing) ofwens(meekoppelkans) is dan wel gebiedsontwikkeling. Gebruik regels vanuitsubsidie zoals bestaande functionaliteiten/ vigerend beleid.

Participatie- en CommunicatieplanIn het Plan van aanpak voor de verkenningsfase is een analyse gemaakt van deomgeving met behulp van de omgevingswijzer, dit levert een belangrijke bijdragevoor het participatieplan. In het Participatie- en Communicatieplan wordt deaanpak in de verkenningsfase concreet gemaakt. Hieronder volgt een voorbeeldvan de onderwerpen die hierin terugkomen.

TIP: veel meer informatie en kennis wordt gedeeld op diverse online platforms.Bijvoorbeeld www.platformparticipatie.nl of in de online communityOmgevingsmanagement van de Dijkwerkers.


Figuur 10 Voorbeeld inhoudsopgave communicatie en participatieplan

Figuur 11 Voorbeeld analyse stakeholder


MEER INFORMATIEØ Voor meer informatie over maatschappelijke belangen wordt verwezen naar

Handreiking MIRT-verkenning (december 2010).Ø Voor meer informatie over het uitvoeren van een stakeholderanalyse wordt

verwezen naar de Handreiking stakeholderanalyse van Rijkswaterstaat(november 2010) en de Handreiking stakeholderstrategie bij vitaleinfraschakels.

Ø Voor meer informatie over omgevingsmanagement wordt verwezen naar hetwerkboek: Omgevingsmanager: de onmisbare schakel tussen buiten enbinnen (december 2009). Hoewel dit werkboek is opgezet vanuitinfrastructuur, bevat het veel bruikbare tips, voorbeelden en handvatten. Depapieren versie heeft een checklist, die behulpzaam kan zijn bij het ordenenvan de werkzaamheden.

4.4.2 Communicatie

Boodschap en planHeldere en eenduidige communicatie helpt om de boodschap goed over tebrengen, en om de verwachtingen over de mogelijkheden van participatie testuren.In het communicatieplan wordt beschreven wie wat vertelt, aan welkestakeholders, wanneer en met welke middelen. Belangrijk is om in de boodschapnut en noodzaak van het project duidelijk te verwoorden.

TIP: Stem de communicatie over de centrale boodschap af met het HWBP. Destart van de verkenning is hiervoor het geëigende moment. Ook afstemmingten aanzien van de communicatie over landelijke thema’s is raadzaam.

TIP: Stem de kernboodschap met nut en noodzaak intern op alle lagen(gebiedsbeheerders in het veld tot en met bestuurders af.

MiddelenEr zijn diverse communicatiemiddelen (nieuwsbrief, ontwerpateliers,informatiebijeenkomsten, specifieke gesprekken, etc.), in het communicatieplanwordt aangegeven welke middelen worden ingezet, wat het beoogde doel is, voorwelke doelgroep het communicatiemiddel wordt ingezet, of er een relatie is metandere vormen/middelen en wat de taakverdeling is in het team.

TIP: Een communicatiekalender met planning maakt duidelijk aan iedereen in hetteam wanneer er momenten zijn dat naar buiten wordt gecommuniceerd enwelke informatie hiervoor nodig is.

TIP: Voor ondersteuning bij publiekscommunicatie wordt verwezen naar hetcentrum voor publieksparticipatie (www.centrumpp.nl )

SpelregelsIeder waterschap heeft zijn eigen aanpak rond de organisatie vancommunicatiemomenten. Richting de omgeving is het fijn als deze aanpakeenduidig is en op een uniforme wijze plaatsvinden. Vaak stellen waterschappendaarom spelregels op voor de wijze waarop gecommuniceerd wordt en hoegewerkt wordt. In het projectteam kunnen deze nader ingevuld worden voor hetproject. Bijvoorbeeld hoe gecommuniceerd wordt voorafgaand, tijdens en naafloop van communicatiemomenten.

TIP: Stel spelregels samen af hoe communicatie in het project specifiek wordtingevuld.

TIP: Stel heldere Q&A en "tone of voice" vast.


5 Ontwerpen in de verkenningsfase

5.1 InleidingOntwerpen vindt plaats op verschillende niveaus en fasen (zie ook figuur 1, 3 en4).In de initiatiefase wordt de projectscope bepaald. In de verkenningsfase wordteen voorkeursalternatief gekozen dat antwoord geeft op de opgave vanuitveiligheid, inpassing en gebied.

In de verkenningsfase worden ideeën over de wijze waarop aan de normen kanworden voldaan uitgewerkt tot een concreet ontwerp. Daarbij wordt van grof naarfijn en iteratief gewerkt. Het is belangrijk om niet gelijk te gaan rekenen. Aan dehand van schetsen wordt in het begin vooral in beelden gecommuniceerd.Continue worden keuzes gemaakt en geëvalueerd. Bij het ontwerp van eenwaterkering speelt niet alleen waterveiligheid een rol. Vanaf het eerste momentdient rekening te worden gehouden met omgevingsaspecten.

Nieuwe normen, een andere manier van werken

Het bieden van een goede bescherming tegen overstromingen vormt een continueopgave. In het (verre) verleden is vooral gereageerd op overstromingsrampen.De afgelopen 10 – 20 jaar is gewerkt aan een meer proactieve benadering om hetoverstromingsrisico beter te beheersen. In dat kader is een risicobenaderinguitgewerkt voor de primaire waterkeringen welke heeft geleid tot nieuwe normen.

De nieuwe overstromingskansnormen vraagt een andere manier van werken. Dewerkwijze bij de oude overschrijdingskansnormen was erop gebaseerd dat eenbelasting die met een bepaalde frequentie voorkomt niet tot overstromingen magleiden. In deze benadering worden bij onzekerheden rondom de sterkte van dewaterkering veilige aannamen en uitgangspunten gehanteerd. Bij de nieuwenormen wordt een kleine overstromingskans geaccepteerd. In deze benaderingworden onzekerheden van zowel belasting op als sterkte van de kering expliciet inrekening gebracht.

Wanneer weinig gegevens en kennis beschikbaar is, zal aan het begin van deverkenning vaak rekening moeten worden gehouden met grote onzekerheden.Door nader onderzoek kunnen relevante onzekerheidsbanden worden verkleind.De relevantie van nader onderzoek wordt bepaald door de veiligheidsopgave ende uit te werken kansrijke oplossingsrichtingen.

De overgang op nieuwe normen is geen sinicure. De komende jaren zal op basisvan ervaringen werkwijze en instrumenten worden geoptimaliseerd.

TIP: Ervaringen rondom ontwerpen uit HWBP2 zijn benoemd in de bijlage 8.7‘Lessons Learned HWBP2’ onder de thema’s techniek en communicatie.

5.2 Project scopeDe scope van het project bevat de ruimtelijke afbakening in tekst en kaartbeeld(zoals ook vastgelegd in het waterveiligheidsportaal) van dewaterveiligheidsopgave samen met de inpassing en gebiedsopgave opprojectniveau. Daarmee is ook het projectgebied afgebakend.

In de initiatiefase (zie ook paragraaf 2.5) wordt de projectscope vanuit detrajectopgave bepaald. De trajectopgave wordt bepaald door.


· De waterveiligheidsopgave· De omgevingsopgave bestaande uit:

o De inpassingsopgaveo De gebiedsopgave

Figuur 12 Benodigde analyses voor vaststellen projectscope

De keuzes die op trajectniveau zijn gemaakt vormen het uitgangspunt voor hetproject.

WaterveiligheidsopgaveDe waterveiligheidsopgave beschrijft het veiligheidsprobleem op trajectniveau inde tijd. Waarom voldoet de waterkering niet, wat is nu echt het probleem en hoeontwikkelt het probleem zich in de tijd.

Met de beoordeling op basis van het Wettelijk BeoordelingsInstrumentarium(WBI) komt de beheerder tot een veiligheidsoordeel van zijn traject. Daarmeeweet de keringbeheerder in hoeverre een traject voldoet aan de norm en welkeonderdelen en mechanismen hierin bepalend zijn. Het betreft een foto van dehuidige situatie (het probleem in 2023).

Als uit het veiligheidsoordeel blijkt dat het traject niet aan de norm voldoet dientde beheerder maatregelen te nemen. De grootte van de opgave is afhankelijk vanhet zichtjaar en uitgangspunten rondom de ontwikkeling van het systeem (beleid,natuurlijke trends in klimaatverandering en bodemdaling.Inzicht in de veiligheidsopgave wordt verkregen door een analyse van de situatiebij verschillende zichtjaren waarbij rekening wordt gehouden met mogelijkebeleidsscenario’s.

Afhankelijk van het zichtjaar ontstaat een ander handelingsperspectief voor hetoplossen van de veiligheidsopgave. Onderscheid wordt gemaakt tussenlangcyclisch (klassieke lange levensduur), kortcyclisch (korte levensduur)versterking, en levensduurverlening. Dit is schematisch weergegeven in Figuur13.

Inpassings-en gebieds-opgave

Veiligheids-opgave


Figuur 13 Handelingsperspectief voor het oplossen van de veiligheidsopgave

InpassingsopgaveDe inpassingsopgave beschrijft de bij het realiseren van de veiligheidsopgave in tepassen bestaande functies en waarden (conditionering).

GebiedsopgaveIn de omgevingsvisie (een van de kerninstrumenten van de Omgevingswet, zieook paragraaf 4.3.2) staan de ruimtelijke ontwikkelingen vanuit de omgevingbeschreven. De omgevingsvisie wordt in een ruimtelijke analyse vertaald naar eenopgave voor het traject. De Gebiedsopgave beschrijft de bij het realiseren van deveiligheidsopgave (en inpassingsopgave) mee te nemen gebiedsontwikkelingen eneventueel de daarbij behorende extra met het project te realiseren doelen(bijvoorbeeld verbetering van de ruimtelijke kwaliteit naast veiligheid tegenoverstroming/hoogwaterbescherming).

TrajectopgaveIn de trajectopgave wordt de opgave vanuit de omgeving gecombineerd met deveiligheidsopgave. Daarbij wordt een keuze gemaakt voor de wijze waarop deopgave op trajectniveau wordt aangepakt (bijvoorbeeld: rivierverruiming,dijkverlegging, dijkverbetering, …). Daartoe worden in een ‘systeemanalyse’ de(mogelijke) ambities inzake de functionaliteit van het systeem in beeld gebracht.Beleidsmatige ambities, verwachtingen vanuit omgeving en technischeontwikkelingen worden geanalyseerd op hun samenhang en relevantie en vertaaldnaar mogelijke issues (kansen, risico's, knelpunten en onzekerheden).Vanuit de trajectopgave kunnen projecten worden gedefinieerd die nodig zijn omin 2050 aan de norm te voldoen.

Opgemerkt wordt dat niet alle projecten in het HWBP worden uitgevoerd en nietalle onderdelen uit de projectscope van HWBP projecten subsidiabel zijn. Welkekosten subsidiabel zijn wordt aangegeven in de financieringsregeling.

In veel gevallen is de trajectopgave bij het aanmelden van een project nog nietbepaald. De veiligheidsanalyse van projecten die op basis van LRT 3 of in de LBR1via het algemeen filter zijn aangemeld bij het HWBP is onvoldoende voor hetbepalen van de versterkingsopgave. Voor deze gevallen voorziet desubsidieregeling tijdelijk in het financieren van een voorverkenning.Van scope naarvoorkeursalternatief

tijd

veiligheid

XLevensduur verlenging

Signalerings-waarde

Ondergrens


5.3 Van scope naar voorkeursalternatiefDe scope van een project wordt gaandeweg de verkenning verder aangescherpt,met name bij de probleemanalyse maar ook bij de selectie van kansrijkealternatieven en het besluit over het wel/niet meenemen vangebiedsontwikkelingen. Met de keuze van het voorkeursalternatief (VKA) aan heteinde van de verkenningsfase is de scope nauwkeuriger vastgelegd.

In de verkenningsfase wordt een voorkeursalternatief gekozen dat antwoord geeftop de opgave vanuit veiligheid, inpassing en gebied. Door het continue, van grofnaar fijn, maken van keuzen wordt vanuit een oneindig aantal potentieleoplossingen een ‘beste’ oplossing gekozen. Dit is schematische weergegeven inFiguur 14 en uitgewerkt in hoofdstuk 3.

Figuur 14 Ontwerpen in de verkenningsfase

5.4 ProbleemanalyseVoor de verkenning wordt ervan uitgegaan dat de versterkingsopgave uit deinitiatiefase bekend is. Deze versterkingsopgave is echter vaak nog onvoldoendeconcreet. Om doelstelling en randvoorwaarden van het project scherp te krijgenwordt de probleemanalyse daarom verder uitgediept.

Wanneer een wettelijke beoordeling en een omgevingsanalyse goed uitgevoerd iskan in de meeste gevallen de verkenning volstaan worden met een beperkteprobleemanalyse. Vaak is de probleemanalyse echter bij de start van deverkenning nog niet goed uitgevoerd. De elementen van een goedeprobleemanalyse worden daarom ook in deze handreiking beschreven. Een goedeprobleemanalyse is de basis voor een plan van aanpak voor de verkenning.

VeiligheidsanalyseEen goede veiligheidsanalyse geeft inzicht in:

· de actuele waterveiligheid van de waterkering op het niveau van deverschillende faalmechanismes;


· de verandering van het veiligheidsbeeld in de tijd;· de gevoeligheden van de verschillende uitgangspunten.

De actuele waterveiligheid geeft een beschrijving van de huidige situatie. Debeschrijving geeft de faalkansen in relatie tot de norm van de verschillendemechanismen in een dijktraject en welke dijkvakken deze faalkansen bepalen. Ookwordt ingegaan op de invloed van niet waterkerende objecten (NWO’s) op defaalkans. Deze informatie volgt rechtstreeks uit de wettelijke beoordeling.Wanneer een project is aangemeld op basis van een beoordeling volgens hetalgemeen filter op trajectniveau of naar aanleiding van een afkeuring in de derdetoetsronde kan deze informatie worden afgeleid uit de VNK-resultaten aangevuldmet analyses op basis van de vigerende norm en kennis.

Bij de verandering van het veiligheidsbeeld wordt ingegaan op:- Toekomstige maatregelen die in het watersysteem worden uitgevoerd (denk

aan RvdR maatregelen);- De invloed van klimaatscenario’s op hydraulische belastingen;- De invloed van bodemdaling;- De invloed van nieuwe kennis die nog niet in Technische Leidraden is

opgenomen, bijvoorbeeld kennis die in Projectoverstijgende Verkenningenwordt ontwikkeld;

- De invloed van Beleid(voornemens) zoals wijziging meerpeil(en) of veranderenafvoerverdelingen van Rijntakken (Lek ontzien).

TIP: bij het starten van de verkenning kan KPR een review uitvoeren van deveiligheidsanalyse. Hiermee wordt het risico beheerst dat de veiligheidsscopewijzigt tijdens de verkenning.

TIP: De kennis over het ontwerpen van waterkeringen is altijd in ontwikkeling. Vanuit de alliantie wordt geprobeerd deze ontwikkelingen onder de aandachtte brengen bij de mensen door het organiseren van bijeenkomsten (zoalsdijkwerkersdagen en KPR beraad) en opleidingen. Daarnaast is het van hetgrootste belang dat projecten ook de kennis actief ophalen, bijvoorbeeld bijde POV’s en via de community techniek.

Het is belangrijk om inzicht te hebben in de gevoeligheden van de verschillendeuitgangspunten die in de veiligheidsanalyses voor het bepalen van hydraulischebelastingen op en sterkte van waterkeringen worden gehanteerd. Het isongewenst wanneer de onzekerheid rondom uitgangspunten bepalend is voor hetuitwerken van varianten en keuze van een voorkeursalternatief. Een goedeveiligheidsanalyse geeft inzicht in de invloed van de verschillende uitgangspuntenop het veiligheidsbeeld. Op basis van mogelijke/waarschijnlijke combinaties vanuitgangspunten kunnen scenario’s opgesteld worden, die de basis vormen voorgevoeligheidsanalyses. De gevoeligheidsanalyses geven inzicht hoe de opgave perfaalmechanisme per scenario verandert en waarom. Hierbij gaat het dus overwerken met bandbreedte van uitgangspunten en “spelen met uitgangspunten”.

OmgevingsanalyseIn de omgevingsanalyse wordt ingegaan op aspecten van inpassing engebiedsontwikkelingen. Een omgevingsanalyse op het niveau van het traject isnodig voor het bepalen van een projectscope. In de verkenning wordt dezeomgevingsanalyse verder uitgewerkt voor het project.

Een goede omgevingsanalyse gaat in op:· ruimtelijke inpassing en meekoppelkansen;· planologische procedures;· gebiedsontwikkelingen.


Ruimtelijke inpassing en meekoppelkansen: Een dijkversterking (en/ofrivierverruiming en gebiedsontwikkeling) heeft een verandering van het gebied totgevolg. Het is de opgave voor ieder project om ervoor te zorgen dat dezeverandering leidt tot behoud van de gebiedskwaliteiten en zo mogelijk versterkingervan of het toevoegen van nieuwe kwaliteiten. Een omgevingskwaliteitskader iseen instrument om vroegtijdig in het proces samen met gebiedspartijen tebepalen wat de belangrijkste kwaliteiten en mogelijkheden voor versterkinghiervan zijn. Het is een product dat inspiratie biedt en kan daarnaast de basisbieden voor het inbedden van ruimtelijke inpassing en meekoppelkansen in hetontwerpproces en bij de beoordeling. De kwaliteiten van het gebied dienen inonderlinge samenhang te worden geborgd en het dient duidelijk te maken opwelke wijze deze een volwaardige plek krijgen in het planproces. Ruimtelijkeinpassing en meekoppelkansen is in die zin op te vatten als een samenhangendcomplex van gebruikskwaliteit, belevingskwaliteit en toekomstkwaliteit.

TIP: Het is in relatie tot de subsidieverlening belangrijk om onderscheid te makentussen huidige en toekomstige kwaliteit. Alleen de huidige kwaliteit issubsidiabel.

TIP: Gewenste kwaliteit kan door de omgeving worden gezien als een belofte.Zorg dat verantwoordelijkheden helder belegd zijn.

Planologische procedures: In de verkenning wordt geanalyseerd welke proceduresnodig en/ of handig zijn om de dijkversterking of andere maatregelen planologischvast te leggen. Wat is nodig in de Verkenning, wat is nodig in de Planuitwerkingen hoe anticipeer je hierop? Gaat het puur om een dijkversterking en voldoet eenProjectplan Waterwet met project MER in de planuitwerking? Zijn er ruimtelijkeontwikkelingen waardoor een Structuurvisie en planMER in de Verkenning nodigzijn? Is het gemeente overstijgend en is een Provinciaal Inpassingsplan nodig inplaats van een Projectplan Waterwet? Of is een projectbesluit onder deomgevingswet voldoende? Door in een vroeg stadium hierover na te denkenworden in de Verkenning de juiste werkzaamheden uitgevoerd, anticiperend opwat nodig is in de Planuitwerking.

Gebiedsontwikkelingen : Reeds geplande ontwikkelingen in de omgevingkunnen invloed hebben op het project. Daarnaast zijn er vaak kleine of grotewensen, kansen en initiatieven in het gebied, die mee kunnen liften op hetdijkversterkingsproject. Zie ook verder paragraaf 4.2.3.

Kunstwerken, een vak apartDe probleemanalyse voor kunstwerken wijkt op sommige aspecten af van debeschreven probleemanalyse. Te versterken kunstwerken vergen een andereaanpak door de andere vorm (veelal meer punt- dan lijnelement) én anderefuncties en stakeholders. De principes in de verkenning zijn wel vergelijkbaar,maar kunstwerken volgen vaak een ander ritme.De aanwezigheid van kunstwerken in de te versterken strekking zal van invloedzijn op de aanpak van het project. Daarbij zijn een drietal categorieën teonderscheiden.1. Een te versterken kunstwerk dat dusdanig omvangrijk is (zoals een schutsluis)

dat er op kunstwerk niveau een eigen afweging voor een VKA wordt gedaan.2. Een omvangrijk kunstwerk dat niet versterkt hoeft te worden, waar de

raakvlakken met de dijk moeten worden vormgegeven.3. Relatief kleine kunstwerken (zoals duikers, kleine uitwateringssluizen) die door

de benodigde aanpassingen aan de dijk, aangepast moeten worden ófrandvoorwaarden stellen aan de alternatieven.

Voor kunstwerken van de eerste categorie is de handreiking kunstwerkenbeschikbaar. De andere categorieën moeten worden meegenomen in de reguliereverkenning waarbij wel de juiste expertise moet worden ingezet.


5.5 Bepaling uitgangspunten waterveiligheidBij de versterkingsopgave wordt gekeken naar de situatie bij de ontwerphorizon.Hierbij worden alle faalmechanismen beschouwd. Stel de dijk is nu wel op hoogte,maar op welke termijn niet meer? Hierbij speelt klimaatverandering en zettingeneen rol. Deze situatie is afhankelijk van de locatiespecifieke ontwerpeisen /uitgangspunten die door de keringbeheerder worden vastgesteld en zijn onderandere afhankelijk van dominante faalmechanismen, type verbetermaatregel,toekomstige ingrepen in watersysteem en verwachte kennisontwikkeling.Het is niet mogelijk om voor alle omstandigheden aan te geven welke keuzen voorde uitgangspunten moeten worden gemaakt. In Figuur 15 is in een schema eenwerkwijze weergegeven die kan helpen om een 1e set uitgangspunten voor eenproject vast te stellen.

Figuur 15 Werkwijze bepaling uitgangspunten

Het is aan te raden om vanaf het begin met de betrokken partners enstakeholders in gesprek te gaan over wat we willen bereiken met het project enwelke randvoorwaarden er gelden (zie hoofdstuk 4). De opgave (het probleem)wordt opnieuw onder de loep genomen en er kunnen uitgangspunten en kadersopgesteld worden. De interactie en nauwe afstemming tussen de omgevingmanager en technisch manager is een belangrijk onderdeel in dit proces. Hiermeewordt bevorderd dat afwegingen expliciet worden gemaakt in het proces vanontwerpend onderzoek en dat vanaf het begin de dialoog plaatsvindt over watbelangrijk is in de afwegingen die uiteindelijk tot het voorkeursalternatief zullenleiden.

Bij het vaststellen van uitgangspunten moet er rekening worden gehouden datkennis altijd in beweging is. Dat geldt nu in het bijzonder door de implementatievan de nieuwe normen (overstromingskansbenadering) waar weinig ervaring meeis. Het is daarom belangrijk gedurende het proces van de verkenning deontwikkelingen te monitoren en bij nieuwe kennis met consequentie analyses tebepalen of dit invloed heeft op de keuze voor de VKA. In dit geval kannoodzakelijk zijn om een stap terug te zetten in het proces. Dit is een risico voorplanning en inzet in de verkenningsfase wat aandacht moet krijgen in deprojectbeheersing.


TIP: Om voor de waterveiligheidsfunctie te komen tot ontwerpuitgangspunten ishet verstandig om onder andere het Kennisplatform Risicobenadering tebetrekken.

TIP: Voor het komen tot “de goede uitgangspunten” kan een “snelkookpansessie”helpen. In deze werksessie wordt met experts de conceptnotitieuitgangspunten doorgenomen en aangescherpt.

5.6 Bepaling uitgangspunten opgave omgevingVanuit de bestaande functies en waarden in het projectgebied (conditionering)worden de randvoorwaarden voor het ontwerp gegeven. Meekoppelkansen engebiedsontwikkelingen geven extra eisen aan de conditionering.

Tot de conditionering behoren onder andere de volgende conditionerings-processen:• Archeologie en cultuurhistorie: wat waarde heeft behouden• Bodem en grondwater: kwaliteit vaststellen en omvang grondverzet bepalen• Conventionele Explosieven: risico’s in kaart brengen en explosieven ruimen• Ecologie: soorten en gebieden beschermen• Grondverwerving en onteigening: gronden vrij van belemmeringen opleveren• Kabels en leidingen: verleggen en vergoeden• Landschap: kenmerken en waarden bepalen• Recreatie: gebruikersfuncties in beeld brengen

De conditioneringsprocessen zijn verder uitgewerkt in bijlage 8.5.Elk proces heeft zijn eigen doorlooptijd en kent zijn eigen risico’s. Daarnaast zijnsommige conditioneringsprocessen qua planning en/of inhoud van elkaarafhankelijk en niet alle processen zijn even belangrijk voor eendijkversterkingsproject.

Conditionering geeft de randvoorwaarden voor de uitvoering van een project envormt vaak een groot risico (zie ook paragraaf 7.2.5). Zicht hebben op dedoorlooptijden en weten welke processen kritisch kunnen zijn, is van grootbelang. Door de diversiteit en de hardheid (het zijn eisen, geen wensen) van deprocessen, komen vaak grote belangenverschillen aan de orde. Binnen ditspanningsveld is het noodzakelijk vaak een veelheid aan procedures te doorlopenen afspraken met omgevingspartijen te maken. Denk hierbij onder meer aan hetverkrijgen van een planologische basis voor het project, het verwerven ofonteigenen van gronden, ervoor zorg dragen dat de bodem zoveel als nodigbouwrijp is en het verkrijgen van vergunningen, maar ook aan het afwikkelen vanverzoeken tot nadeelcompensatie.

Vroegtijdig inventariseren en zo mogelijk starten van procedures is essentieel. Inde verkenning, al bij de eerste afweging van varianten binnen een project heeftconditionering een bepalende rol hebben. Zaken als de aanwezigheid van eenNatura 2000-gebied, de verwachting van zeer complexe en langlopendegrondverwervingsactiviteiten of een omvangrijke leidingverlegging zijn vaninvloed op het benodigde ruimtegebruik, planning en raming en kunnenbepalende factoren zijn bij de afweging van varianten. Belangrijk is ook om depositieve effecten van oplossingen mee te nemen. Daarnaast moeten sommigeprocessen vroegtijdig gestart worden om aan te kunnen sluiten op de gewenstestartdatum van de uitvoering. Het niet tijdig maar ook het niet realistischinschatten van het conditioneringstraject, brengen grote risico's op planning,raming en imago met zich mee. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de relevanteprocedures.


TIP: Ecologische onderzoeken kunnen soms maar in een bepaalde periode vanjaar. Ook mitigatie/compensatie moet vaak gerealiseerd zijn, voordatrealisatie van project begint. Denk ook aan verleggen K&L. Het is vangroot belang om tijdens de verkenning al vooruit te kijken naarplanuitwerking en realisatie. Vanuit deze latere fasen is het soms nodig alactiviteiten in de verkenningsfase te starten.

TIP: het is belangrijk om in de verkenningsfase voldoende aandacht teschenken aan verwerving van grond en vastgoed door:- de wijze waarop het vastgoed wordt georganiseerd (hetvastgoedapparaat/team in termen van capaciteit en ook competenties) uitte werken;- aan te geven hoe vastgoed wordt meegenomen in de afweging voor deVariantkeuze;- de globale opgave van de vastgoedopgave uitgaande van scope/zoekgebied en duiding van eventuele complexiteit op gebied vastgoed tebeschrijven.Daarnaast is het belangrijk om aal een doorkijk te maken van dewerkzaamheden in de volgende fasen.

In het Plan van aanpak worden de functies en waarden (ook condities genoemd)geïnventariseerd, zodat een indruk verkregen kan worden van de onderzoeken diein de verkenning gedaan zullen worden. In veel gevallen kan met eenbureauonderzoek van bestaande informatie, gegevensbestanden enkaartmateriaal worden volstaan, eventueel aangevuld met een veldbezoek. Opbasis van deze inventarisatie kunnen de voor het gebied en voor het projectrelevante kenmerken van die waarden bepaald worden (zoals de te beschermensoorten binnen het thema natuur).

In de verkenning wordt vervolgens nagegaan welke functies en waarden sturendzijn voor het ontwerp van de waterkering en op welke wijze deze in het ontwerpzullen worden gerespecteerd. Belangrijk is te bepalen wat de relevante c.q.onderscheidende effecten zijn en welke beoordelingscriteria daarbij gehanteerdkunnen worden. Daarvoor is het belangrijk om een beeld te hebben van demogelijke ingrepen die gedaan worden.

Conditionering speelt in alle fasen van het project. Het detailniveau waarmee deverschillende aspecten worden uitgezocht is afhankelijk van de fase encomplexiteit van het project. Het is belangrijk te focussen op de voor het projectrelevante kenmerken en criteria en daarbij te bedenken hoe de effectbepaling inde loop van het project steeds gedetailleerder plaats kan vinden en wat daarvoornodig is. De werkzaamheden die worden uitgevoerd, de wijze waarop en hetdetailniveau waarmee dit gebeurt, wordt bepaald aan de hand van nut ennoodzaak. Welke vergunningen zijn er nodig? Welke informatie moet daarvoorworden verzameld? Relevante informatie voor de verkenningsfase is informatiedie:

- cruciaal is voor het ontwerp;- onderscheidend is voor de alternatieven;- noodzakelijk is voor het bepalen van de belangrijkste kostenbepalende

factoren;- belangrijk is voor de omgeving (bestuurlijk/maatschappelijk);- belangrijk voor je planning/ raming.

De dynamiek van projecten is ook voelbaar binnen de conditionering. Deverscheidenheid aan (omgevings)partijen – bevoegd gezag, particulieren, kabel-en leidingbeheerders – waarmee men in een integrale ontwerpproces totovereenstemming moet komen, vraagt om een goede samenwerking met zoweldeze partijen als met de projectorganisatie, ingenieursbureaus, kennisinstituten


en de aannemer. Continue afstemming en interactie met deze partijen is eenrandvoorwaarde om de conditionering te laten slagen.

Hoewel het ontwerp uitgangspunt is voor de conditionering kan conditionering totgevolg hebben dat aanpassingen in het ontwerp noodzakelijk zijn om het projectuitvoerbaar te maken. Binnen het proces grondverwerving kan bijvoorbeeldblijken dat het lastig wordt om een weg of perceel te ontsluiten, of onverwachtevertraging in bepaalde procedures kan tot gevolg hebben dat deuitvoeringsplanning hierop aanpassing behoeft. Zo kunnen conditionerings-processen het ontwerp maar ook de uitvoering beïnvloeden.Ook omgekeerd kunnen scopewijzigingen en aanpassingen in het ontwerp,ingegeven vanuit het project of de projectomgeving, hoe beperkt soms ook, eenreeds gestarte conditionering behoorlijk op z’n kop zetten.

5.7 Dimensioneren verbetermaatregelenOm de haalbaarheid van een oplossing te bepalen moeten afmetingen wordenberekend. Voor het dimensioneren van verbetermaatregelen in deverkenningsfase op basis van overstromingskansen wordt de ontwerperondersteund door het OI2014 en andere ontwerpleidraden.

Bij het dimensioneren kunnen vier stappen worden onderscheiden. In de eerstestap worden gegevens verzameld. Die worden in de tweede stap geschematiseerdtot invoer voor een rekenmodel. In stap 3 wordt een berekening met hetrekenmodel uitgevoerd welke in stap 4 wordt geanalyseerd. De analyse kan redenzijn om meer gegevens te verzamelen en een nauwkeuriger schematisatie op testellen.

Vaak zijn uit de veiligheidsanalyse voldoende gegevens beschikbaar voor hetbepalen van globale dimensies van een versterkingsalternatief. Afhankelijk vanhet alternatief kunnen aanvullende gegevens nodig zijn. Het inwinnen van dezegegevens kost tijd. De kwaliteit van de schematisatie neemt bijvoorbeeld toe metde duur waarmee stijghoogten worden gemonitord. Wanneer gegevens moetenworden ingewonnen dient een afweging te worden gemaakt of men eenmalig (enmisschien wel teveel) gegevens wil inwinnen of gefaseerd afhankelijk van dealternatief. Het is aan te bevelen in het Plan van aanpak een strategie voorgegevensinwinning op te nemen.

TIP: Het meten van waterspanningen kost tijd. Zorg dat je zo snel mogelijkafdoende peilbuizen plaatst. Liefst zo vroeg dat bij de start van het project eral peilbuisdata beschikbaar zijn over meerdere seizoenen. Houd het netwerkzo langmogelijk in stand omdat in de vervolgfasen van het project(planuitwerking en realisatie) dit enerzijds kan leiden tot optimalisaties endaarmee een doelmatiger ontwerp en anderzijds meer zekerheid kanverschaffen over het voldoen van de waterkering aan de norm.

TIP: Slappe grond, meer aandacht voor uitvoerbaarheid.Bij projecten in slappe grond blijkt soms gedurende de realisatie datbedachte versterkingsmaatregelen in grond niet realiseerbaar zijn.Voorbeelden:- Er treden tot op grote afstand van de dijk (tot op tientallen meters afstandvan de berm na realisatie!) vervormingen op die leiden tot conflicten metbebouwing (grote schades zoals falen fundatie, grote scheuren) waardoor inde uitvoering alsnog een constructie moet worden toegepast of er grotevertraging ontstaat.- Vooraf bedachte afschermconstructies rondom panden in D&C of E&Ccontracten blijken niet reëel waardoor alsnog een constructie moet wordentoegepast.- Bij panden die gevijzeld zijn, of recent gebouwd en ontworpen op de teverwachten belastingen treed onaanvaardbare schade op.


Het is aan te raden niet te ontwerpen op de stabiliteit in de eindfase maar teontwerpen op de vervormingen in de uitvoeringsfase. Ten opzichte van derecent uitgevoerde projecten leidt dit tot grotere afstanden tussen berm enbebouwing en dus tot het toepassen van meer constructies of het slopen vanmeer panden.

5.8 DatamanagementIn de visie informatiemanagement waterkeringen geeft de watersector aan dat inde toekomst de informatiecyclus als basis zal worden gebruikt bij beoordelen,ontwerpen van en zorgplicht bij waterkeringen en alle ingewonnen informatie overde waterkeringen digitaal opgeslagen, bewaard en beheerd door dewaterbeheerders, vanuit het principe: ‘eenmalig inwinnen, meervoudig gebruik’.De data worden voortdurend uitgebreid, verrijkt en geactualiseerd. Informatie alsgevolg van nieuwe metingen wordt toegevoegd aan de bestaandeinformatievoorziening.

Waterbeheerders zijn en blijven verantwoordelijk voor de inwinning en het beheervan de data. Ze werken echter conform dezelfde datastandaard. Metuitwisselformaten wordt informatie uitwisselbaar en vergelijkbaar zonder dathandmatige bewerkingen hoeven plaats te vinden. Deze nieuwe werkwijze komtniet alleen de snelheid en de betrouwbaarheid van de informatie ten goede, het isook aanzienlijk kostenefficiënter voor alle partners uit de watersector.De eerste activiteit in de verkenningsfase is het verzamelen van informatie. Waarnodig dienen vervolgens extra gegevens te worden verzameld voor het plan vanaanpak respectievelijk de uitwerking van kansrijke oplossingen. Het betreft daarbijinformatie over de verschillende waarden van de kering als gegevens voor hetuitvoeren van verificatieberekeningen (veiligheidsanalyses, dimensioneren) alsomgevingsanalyses. Gedurende verkenning, planuitwerking en realisatie wordtdeze informatie continue verrijkt.

Na realisatie dient de informatie weer worden opgenomen in het centraleinformatiesysteem zodat de informatie beschikbaar is voor beheer en de volgendebeoordeling.

Aandachtspunten verzamelen informatie veiligheidsanalyse

Hydraulische belastingen. Voor de verschillende zichtjaren moeten belastingenworden afgeleid. De te hanteren belastingen zijn afhankelijk van gehanteerdeklimaatscenario’s en voorgenomen ingrepen in het watersysteem. De hydraulischedatabases van het WBI gaan uit van de huidige situatie en vergunde projecten inhet watersysteem.

Geotechniek. Rondom macrostabiliteit en piping heeft nieuwe kennis geleid totnieuwe rekenmodellen. Voor macrostabiliteit is een ander materiaal model(ongedraineerd rekenen) geïntroduceerd waardoor de bruikbaarheid van oudesterkteparameters beperkt mogelijk is. Rondom piping is het bepalen van deaanwezigheid en doorlatendheid van zandlagen erg belangrijk.

Bodemopbouw voor, onder en naast de waterkering. De bodemopbouw is terplaatse van de waterkering vaak zeer heterogeen. De bodemopbouw kan over 25m totaal anders zijn. Extrapoleren van gegeven uit een puntwaarneming(sondering/boring) is gevaarlijk. De Stochastisch Ondergrond Schematisatie geefteen indruk van de variabiliteit van de bodemopbouw.

Geohydrologie. De stabiliteit van een waterkering is sterk afhankelijk van de matewaarin de waterspanningen in, om en onder de waterkering worden beïnvloed


door de buitenwaterstand. Het vergaren van afdoende gegevens gaat vaakgepaard lange meetperiodes (enkele seizoenen is niet ongebruikelijk, waarbij hetbij rivieren is aan te bevelen de monitoring zo op te zetten dat het waarschijnlijk isdat er een hoog water optreedt)

Kunstwerken. Voor historische kunstwerken is het soms moeilijk om informatieover de actuele toestand te verzamelen. Hoe kun je bijvoorbeeld weten of er geenruimte tussen de vloer van een sluiskolk en de ondergrond aanwezig is.

Leidingen. Ook voor leidingen geldt dat de actuele sterkte vaak niet bekend is

Parallel aan het verzamelen van (extra) gegevens kunnen natuurlijk anderewerkzaamheden worden uitgevoerd. Het verzamelen van gegevens hoeft geenbelemmering te zijn voor het uitvoeren van de eerste ontwerpanalyses.

De kwaliteit van het ontwerp wordt niet alleen bepaald door de beschikbareinformatie. De kwaliteit van de schematisatie is voor ontwerpberekeningenminimaal zo belangrijk.

TIP Zorg voor een eenduidige locatieaanduiding in de veiligheidsanalyse,gedurende het uitvoeren van het project zal door variaties in belasting,bodemopbouw, expositie, geometrische kenmerken en overige functiesgeschoven worden in indeling. Door zo lang mogelijk trajectnummering tevermijden en te rapporteren op bijvoorbeeld hectometrering wordt verwarringzoveel mogelijk voorkomen.

TIP Het verzamelen van aanvullende gegevens kan veel tijd kosten. Voorsommige data ben je afhankelijk van derden (planologisch onderzoek,historische gegevens). Voor andere data kost het inwinnen veel tijd(waterspanningen, geotechnisch onderzoek) Soms is het slim om iteratief(van grof naar fijn) gegevens te verzamelen. Hiervoor moet voldoende ruimtezijn in de planning. Het is handig om vanuit een visie op datamanagement ende informatiecyclus vooraf een strategie voor het inwinnen van data op testellen.

TIP Is er afdoende informatie beschikbaar over de bodemopbouw en de opbouwvan de dijk? Is er afdoende bekend over de aanwezigheid, opbouw enkwaliteit van de bekleding (zowel harde bekledingen als bekleding bestaandeuit klei en gras)? Zijn er betrouwbare geotechnische lengteprofielen op testellen (op diverse locaties in het dwarsprofiel zoals kruin, binnenteen,achterland) en zijn de overgangen tussen afwijkende opbouwen afdoendegelokaliseerd? Het loont om deze informatie zo spoedig mogelijk gedetailleerdin kaart te brengen.

TIP Verleggen van kabels en leidingen is vaak bepalend in de uitvoering van eenverbetering. Het is belangrijk om zo snel mogelijk volledige informatie overdeze en andere Niet waterkerende objecten te hebben.

TIP Door het uitvoeren van een aantal gevoeligheidsberekeningen wordt inzichtgekregen in de dominante parameters en kan gerichter gegevens wordenverzameld.

TIP Bedenk aan de voorkant hoe kwaliteit van de ontwerpberekeningen wordtgeregeld.


5.9 AfweegkaderEen afweegkader bevat een beschrijving van de thema’s waarop de afwegingwordt gemaakt om van mogelijke oplossingsrichtingen tot kansrijkeoplossingsrichtingen te komen (zeef 1) en van kansrijke oplossingsrichtingen naarhet voorkeursalternatief (zeef 2).

Het afweegkader betreft een uitwerking van gedragen, betaalbaar en uitvoerbaar.Dit afwegingskader anticipeert of is in lijn met de m.e.r. thema’s, zodat hetonderzoek dat er voor wordt uitgevoerd bruikbaar is voor de onderbouwing vanhet m.e.r..De term Afweegkader geeft aan dat het breder kan zijn dan alleen debeoordelingskader/criteria uit de m.e.r.

Het afweegkader kan bestaan uit de zogenaamde doelcriteria die gerelateerd zijnaan veilig en toekomstbestending en uit beoordelingscriteria die gaan overwaarden/effecten en daarnaast gaat het om kosten/risico’s. Aan de doelcriteriamoet altijd voldaan worden. De beoordelingscriteria kunnen meer of minderscoren en geven verschillen in de oplossingen. Door dit onderscheid te maken ishet voor de omgeving ook zichtbaar welke criteria randvoorwaardelijk zijn. Ookkan gemakkelijk zo een relatie gelegd worden met de m.e.r. criteria. Eenvoorbeeld kan er als volgt uit zien:

Doelcriteria:- Waterveiligheid- Maakbaarheid- Technische uitbreidbaarheid- Beheerbaarheid

Beoordelingscriteria- Effecten en warden, o.a.:

1. Woon en leefomgeving2. Ruimtelijke kwaliteit3. Ecologie

- Kosten (LCC) en risico’s

Vanuit visie en plan van aanpak kan een eerste afweegkader worden opgesteld. Inde loop van de tijd zal het detailniveau van de uitwerking op debeoordelingscriteria steeds groter worden. Waar aan het begin kan wordenvolstaan met kwalitatieve criteria zullen deze voor besluitvorming meerkwantitatief zijn. In alle gevallen moet het detailniveau passen bij de aard van debeslissing die bestuurlijk genomen wordt. Het afweegkader moet goed genoeg zijnom met voldoende vertrouwen (dus met beheerste risico’s) een keuze te kunnenmaken.

Bij de stap van mogelijke naar kansrijke oplossingen worden alle mogelijkeoplossingen per dijkvak globaal op thema’s beoordeeld. Het gaat om eeninschatting van de mogelijke risico’s en de omvang daarvan. Vaak worden dezogenaamde No-go’s dan bepaald. Welke oplossingen worden nader onderzochten welke vallen af. Dit gebeurt per dijkvak/deeltraject.

TIP: Zorg bij deze eerste zeef dat goed wordt vastgelegd waarom oplossingenafvallen, dit draagt bij aan de Lijn op orde (zie paragraaf 4.2.2) en voorkomtdat je daar later vragen over krijgt en een stap terug moet.

Bij de beoordeling van kansrijke oplossingen vindt een nadere effectbepalingplaats. Als een dijktraject uit meerdere dijkvakken bestaat kan gekozen wordenom alternatieven samen te stellen uit de oplossingen. Een alternatief is eenkralenketting van kansrijke oplossingen, gaat over het gehele traject en heeft een


bepaald thema. Bijvoorbeeld het goedkoopste alternatief, of het alternatief metmaximaal behoud woningen. Als het om een klein en/of uniform dijktraject gaatzijn kansrijke oplossingen tegelijkertijd de kansrijke alternatieven.

TIP: Bespreek bij de start van het project met de ambtelijke en bestuurlijkepartijen het afweegkader en bespreek waar de hoofdkeuzes liggen, dit geeftvanaf de start zicht op de alternatieven en de bestuurlijke keuzes. Hetvroegtijdig in beeld brengen van thema’s en criteria en de wijze waarophiermee wordt omgegaan, geeft transparantie naar de omgeving en faciliteertbestuurders om vroegtijdig na te denken wat zij belangrijk vinden aanoplossingen.

Van belang is te onderzoeken of de effecten van de alternatieven niet leiden toteen belemmering van de realisatie van het project of dat mitigerende en/ofcompenserende maatregelen mogelijk zijn. Cruciaal staat de vraag of met hettreffen van additionele maatregelen de risico’s voor de daadwerkelijke realisatievan de versterkingsopgave voldoende zijn beheerst. De kosten en het tijdspadvoor deze voorzieningen moeten mee worden genomen in kostenraming enplanning op.

In de Verkenning is Life Cycle Costing(LCC) een inmiddels bekende methode (zieook par 7.2.3) om:

· aanleg én beheer en onderhoud kosten over de gehele levensduur tewaarderen;

· om varianten af te wegen. Daarbij worden de kosten voor een gefaseerdeuitvoering inzichtelijk gemaakt en kunnen alternatieven met verschillendeperiodes vergeleken worden;

· het meest kosteneffectieve alternatief, met laagste (maatschappelijke)kosten te bepalen.

TIP: Aanbevolen wordt om een omgevingskwaliteitskader (ook wel handreikingruimtelijke kwaliteit, handboek ruimtelijke kwaliteit, ruimtelijk kwaliteitskadergenoemd) op te stellen. Het omgevingskwaliteitskader is een belangrijkdocument op grond waarvan de totstandkoming en selectie van kansrijkeoplossingen en de keuze voor het VKA gemaakt wordt. Hetomgevingskwaliteitskader omvat ten opzichte van een ruimtelijkkwaliteitskader of handreiking ruimtelijke kwaliteit het gehele spectrum aanmaatschappelijke belangen dat binnen het HWBP aan de orde is onder denoemer “duurzaamheid”. Het gaat dus niet alleen in op ruimtelijke inpassingen meekoppeling, maar ook op circulaire economie en klimaat & energie.

TIP: Als het dijkverbeteringsproject een grote ruimtelijke impact heeft, in eenlandschappelijk waardevol of kwetsbaar gebied ligt, in een intensief gebruiktgebied ligt en/of er veel ambities uit de regio voor meekoppeling engebiedsontwikkeling zijn, dan kan het zinvol zijn om een onafhankelijkOmgevingskwaliteitsteam in te stellen voor de beoordeling. In het geval vangebiedsontwikkeling zal er sprake zijn van meerdere partners in het projecten is het raadzaam om een dergelijk team in gezamenlijkheid in te stellen.


6 Innovatie in HWBP Projecten

6.1 InleidingInnovaties zijn noodzakelijk om het HWBP programma op tijd en binnen budget afte ronden en ambities rondom duurzaamheid waar te maken. Echter vormen deonzekerheden rondom innovaties per definitie een risico voor het binnen tijd enbudget uitvoeren van een project. In dit hoofdstuk worden handvatten gegevenom deze risico’s te beheersen.

Vanuit het programma worden diverse instrumenten ingezet om dezeprojectrisico’s te verkleinen. Eén van deze instrumenten is eenProjectoverstijgende Verkenning (POV). In POV’s staat de samenhang tussen hetprogramma en de uitvoering van individuele projecten meer centraal. Hierdoorwordt het mogelijk innovaties over projecten heen te ontwikkelen en wordtvoorkomen dat de ontwikkeling van een innovatie op het kritieke pad komen vaneen uitvoeringsproject. Inmiddels zijn een aantal POV’s opgestart; Piping,Macrostabiliteit, Waddenzeedijken, Voorlanden, Gebiedseigen grond en Kabels enleidingen. Daarnaast worden in tal van projecten innovaties verder ontwikkeld entoegepast.

TIP: Ervaringen rondom Innovatie uit HWBP2 zijn benoemd in de bijlage 8.7‘Lessons Learned HWBP2’ onder het thema Algemeen.

6.2 Technische en procesinnovatiesHet inzetten van innovaties in een dijkverbeteringsproject vraagt commitment vanons als beheerders. Innovaties zijn vernieuwende ideeën voor bijvoorbeeld eenbepaald product of dienst. Deze ideeën moeten worden uitgewerkt en ontwikkeldrichting implementatie en uitvoering van dijkversterkingsprojecten. Ze bieden dusaltijd een oplossing voor een bestaand probleem en dienen meerwaarde te hebbenten opzichte van de huidige gang van zaken. Innovaties kunnen om meerdereredenen in een project worden overwogen, verlaging van de projectkosten,snellere uitvoering van het dijkversterkingsproject, ofwel vanuit integraliteit(systeem in plaats van project staat centraal), meekoppelkansen enduurzaamheid.

Binnen het HWBP onderscheiden we technische en procesinnovaties, zie Figuur 16.Voor verdere uitwerking van de typologieën wordt verwezen naar de HandreikingInnovaties Waterkeringen (2016). Bij procesinnovaties kan gedacht worden aanalternatieve vormen van samenwerking met marktpartijen om innovaties uit demarkt reeds in een vroeg stadium bij het ontwikkelen van mogelijkoplossingsrichtingen te benutten. Dat kan variëren van het benutten van kennis bijmarktpartijen (best value) tot het samen met een marktpartij delen van risico’som innovaties tot een succes te maken ( alliantie vormen).


Figuur 16 Verschillende typen innovaties (ontleend aan de Handreiking InnovatiesWaterkeringen (2016).

Bij innovatieve oplossingen wordt buiten bekende kaders gewerkt, simpelwegomdat er nog geen/ beperkte ervaring mee is. Om de kansen voor innovaties goedte benutten is het nodig om alle risico’s goed in beeld te brengen en gedurendehet project je risicodossier up-todate te houden. Hiervoor zijn zes kritischesuccesfactoren geïdentificeerd (zie Figuur 17). Wanneer één van de factoren nietop orde is, blokkeert de ontwikkeling van een innovatie. Belangrijke sleutelvragenvoor elk van de zes succesfactoren zijn terug te vinden in de HandreikingInnovaties Waterkeringen (2016).

Figuur 17 Kritische succesfactoren.

Innovaties

Dijkversterkings-technieken

Bijv.vernagelingstechnieken,

verticaal zanddichtgeotextiel, DMC

Rekentechnieken Bijv. rekenmodel,materiaalmodel

Materiaalinnovaties Bijv. dijkbekleding, kleiuit slib

Procesinnovaties

Bijv. andere typenmarktbenadering, ander

type beheer enonderhoud


6.3 Vervlechting van innovaties bij regulier dijkversterkingsprocesBelangrijke vraag is, gegeven de kritische succesfactoren, op welke manierinnovaties meegenomen kunnen worden in het reguliere dijkversterkingsproces. Inhet ene geval kan de innovatie worden ingevlocht met het regulieredijkversterkingsproces, en in het andere geval is het raadzaam om de innovatielos te koppelen van het project. Belangrijk om te realiseren is dat het toepassenvan innovaties niet alleen van de technisch manager is en/of deomgevingsmanager, maar van het gehele projectteam en interne opdrachtgever.Een innovatie kent meerdere ontwikkelstappen richting een geaccepteerdetechniek. Een innovatie zou je dan ook veel meer vanuit de keten moetenbeschouwen, en met jouw dijkversterkingsproject kun je innovaties een stapverder brengen. Veelal worden de kosten niet terugverdiend in het project zelfmaar hoogstwaarschijnlijk in de toekomstige projecten. Innovatie zou dus eenstrategische pijler van de beheerdersorganisatie kunnen/ moeten zijn.

In de verkenningsfase zou ook nagedacht moeten worden over toepassing vanprocesinnovaties. Diverse overwegingen kunnen ten grondslag liggen aan eenander type marktbenadering. Ook liggen er mogelijkheden om een LCC-achtigeaanpak te kiezen, waardoor maatregelen in bijvoorbeeld beheer & onderhoudgenomen kunnen worden die de versterkingsopgave kan verminderen.

Om tot een goede afweging te komen wordt aangeraden om de volgende stappente zetten:1. Waarvoor innovaties toepassen?2. Inventarisatie innovaties.3. Innovatie al dan niet (los)koppelen aan project.

6.3.1 Waarvoor innovaties toepassen?

Er zijn weinig gevallen bekend dat de innovatie zich binnen een projectterugverdient (met uitzondering van uitvoeringsinnovaties). Wanneer we alsbeheerders een innovatie de kans geven binnen een dijkverbeteringsproject, dandragen we eveneens actief bij aan het acceptatietraject van de nieuwe methode.Zo’n investering betaalt zich uit wanneer in een ander, toekomstigdijkverbeteringsproject de verder ontwikkelde innovatie leidt tot besparingen (intijd, kosten of hinder), bij een collega of eigen waterschap. Laten we ons daaromals beheerder niet alleen beperken tot het laaghangend fruit (d.w.z. de winst opde korte termijn), maar laten we de innovaties ook beoordelen op de(middel)lange termijn. Plaats het project in de totale opgave van de eigenorganisatie, maar zeker ook in de opgave die we als collectief van beheerders indit land gezamenlijk hebben uit te voeren.

Een innovatie zal soms ook wat meer tijd vergen dan een regulier alternatief,zeker omdat er nog weinig tot geen ervaring is opgedaan. Binnen het project ende organisatie dient ruimte en tijd gecreëerd te worden om de extra tijd mogelijkte maken, zie ook de kritische succesfactoren.In bijlage 8.6 wordt een voorbeeld ter illustratie/inspiratie weergegeven van dematrix Haalbaarheid innovaties project ‘Tiel-Waardenburg’’.

6.3.2 Inventarisatie innovaties

De tweede stap is om te inventariseren welke innovaties er zijn, hoe ver ze zijn inde ontwikkeling en wat nodig is qua onderzoek om deze innovaties als volwaardiggereedschap in de dijkversterkingskoffer te brengen. Hiervoor kun je gebruikmaken van de uitgevoerde HWBP kansenscans, innovatie factsheets, innovatiescanPOV’s (onder andere Piping en Macrostabiliteit) en innovatiescans uitgevoerdbinnen projecten. Bij Waterschap Rivierenland maken ze bijvoorbeeld gebruik van


de al uitgevoerde innovatiescans en bouwen ze daar voor de volgende projectenop voort. Dit is een voorbeeld van continue leren en de nieuwe ervaringen teverzamelen. Hierbij is het ook van belang om niet alleen te kijken naar innovatiesvoor oplossingen, maar ook naar innovaties die een beter beeld kunnen geven vande opgave van de dijkversterking. Een voorbeeld is dat in de grondverwerving dekosten relatief hoog zijn, innovaties kunnen besparingen opleveren door dit goedin beeld te brengen. Daarnaast kunnen integrale contracten meerwaarde biedenom risico’s anders te verdelen, dan wel de creatieve capaciteit van het uitvoerendbedrijfsleven verder te benutten.

Innovatiescans voor Neder-Betuwe voor kansrijke bouwstenenVoor het dijkversterkingsproject Neder-Betuwe van Waterschap Rivierenland, datbinnenkort start met het opstellen van het voorkeursalternatief (VKA), is eeninventarisatie uitgevoerd naar de kansrijke innovaties voor dit project. Alsuitgangspunt zijn de door het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en deProjectoverstijgende Verkenningen (POV's) Macrostabiliteit en Pipinggeïnventariseerde innovaties gebruikt. Per karakteristiek faalmechanisme isaangegeven, welke innovaties kansrijk zijn en in welke fase van hetdijkversterkingsproject deze kunnen worden ingebracht, en aan welke aspecteneventueel nog aandacht moet worden besteed. Op basis van deze analyse heefthet projectteam van Neder-Betuwe enkele innovaties geselecteerd om mee tenemen als bouwstenen bij de totstandkoming van het VKA.

6.3.3 Innovatie al dan niet (los)koppelen aan project

In de verkenningsfase zal de nadruk liggen op het inventariseren van demogelijkheden die innovaties binnen het project bieden en om het beoordelen vande haalbaarheid van de kansrijke innovaties. In deze fase zal/kan eveneens alnagedacht worden over de wijze waarop een innovatie in een project gebrachtVraag is hoe we als beheerders ruimte kunnen bieden aan een nog niet-geaccepteerde techniek, zonder concessies te doen aan het waarborgen van dedijkveiligheid. In de samenwerking tussen de keringbeheerder en de innovator(vaak bedrijfsleven) blijft vaak een bepaalde spanning aanwezig, omdat deontwikkeling van een innovatie een andere dynamiek kent dan een project. Derelatief grotere onzekerheden (kansen en risico’s) van nieuwe ontwikkelingenvragen van een project vaak om meer ‘ruimte’ wat betreft scope, tijd en geld. Debenodigde samenwerking tussen de innoverende partij en hetdijkverbeteringsproject, de ruimte die voor de ontwikkeling moet worden gebodenen (het bijstellen van) de kaders van het project spelen een rol bij de keuze vooreen bepaalde marktbenadering.

Binnen de Handreiking Innovaties Waterkeringen (2016) is als bijlage dewerkwijzer ‘stimulering innovatieve inschrijvingen’ opgenomen met meerinformatie hierover. Hierbij kan dan ook de afweging worden gemaakt omfunctioneel te specificeren, waarbij er ruimte ontstaat voor de markt om nieuwetechnieken aan te bieden. Hierbij kunnen de EMVI criteria op innovatiesgeformuleerd worden. Ervaringen hiermee zijn onder meer bij WaterschapRivierenland opgedaan, bij Kinderdijk-Schoonhovenseveer (KIS), Hagestein-Opheusden (HOP) en Schoonhoven – Langerak (SLA). ). Recent is een innovatieveuitvoeringsmethode succesvol toegepast in het project Verbetering IJsseldijkGouda (VIJG).

Bij innovaties die nog in de eerste ontwikkelingsfasen zitten ligt de nadruk op hetaantonen van de werking en haalbaarheid. Deze proeven zijn vaak niet gekoppeldaan een dijkverbeteringsproject. Innovaties worden via middels proefvakken enpilots doorontwikkeld. Dit kan op twee manieren plaatsvinden: 1) een beheerderi.s.m. een innovator kan inzetten op de doorontwikkeling van één specifieke


innovatie (vaak met initiatief vanuit de innovator), en 2) binnen eenprojectomgeving ruimte creëren voor een pilot, omdat het project vraagt om eeninnovatieve oplossing (vaak met initiatief vanuit de beheerder). Let wel: eeninnovatief proces hoeft niet altijd parallel te zijn. Tevens kan een innovatie alzover ontwikkeld zijn dat de innovatie wordt meegenomen in de normaleaanbestedingsprocedure, waarin de beheerder ruimte biedt voor innovaties. Hettot wasdom brengen van innovatieve ideeën is een gezamenlijk opgave van deoverheid, de kennisinstellingen en het bedrijfsleven.

Waterschap Rivierenland heeft de voorkeur om innovaties buiten het regulieredijkversterkingsproces te halen door pilots op te zetten. Deze pilots worden apartaanbesteed. Ervaringen met deze pilots worden in enkele gevallen weer gebruiktvoor de daadwerkelijke aanbestedingsprocedure van het dijktraject. Daarnaast zetWaterschap Rivierenland soms een onafhankelijke commissie in om nog niet-geaccepteerde technieken te kunnen toetsen. Deze commissie geeft advies aanhet waterschap over de ontwikkelingsfase van de innovatie en de toepasbaarheidin het dijktraject. Daarnaast laat Waterschap Rivierenland zich vaak ondersteunendoor een onafhankelijke kwaliteitsborger. Hiermee ontwikkelen ze ook vertrouwenin de toe te passen innovatie. In de afgelopen jaren is er eveneens ervaringopgedaan door in een bouwteam-achtige constructie een dijkversterkingsontwerpte ontwikkelen. Tevens zijn er positieve ervaringen opgedaan met zogenaamdeinformele gespreksronden bij aanbesteding, zodat markt vertrouwen krijgt in hette doorlopen proces.

Tip: Lees de handreiking Innovatie waterkeringen

6.4 Financiering van innovaties door het HWBPInnovatieve componenten binnen HWBP projecten worden voor 100% vergoed (opbasis van het nacalculatie). Ook het risico van de in het project toegepasteinnovatie ligt bij het programma. Risico’s voor het project betreffen onder meer demaakbaarheid en het uiteindelijk halen van de betrouwbaarheidseis.

Mocht onverhoopt blijken dat de innovatie alsnog niet voldoet, dan kan hetverantwoordelijke waterschap terugvallen op het HWBP om de additionele kostenvoor het versterken van het dijktraject vergoed te krijgen.

Hiermee wil het HWBP het toepassen van innovaties binnen projecten stimuleren.Uitgangspunt daarbij is dat wanneer innovaties binnen één HWBP projectsuccesvol worden toegepast er een kans is dat deze ook binnen meerdereprojecten tot voordeel strekken.

Het is daarom van belang om in het plan van aanpak goed in kaart te brengen wathet innovatiespoor inhoudt in termen van extra uren besteding, risico’s en kansend.m.v. het benoemen van kritische succesfactoren (zie Handreiking InnovatiesWaterkeringen (2016)) en hoe de (extra) kwaliteitsborging georganiseerd wordt.Bij grootschalige innovaties of innovaties met een grote impact is het teoverwegen om het projectteam te versterken met een adviseur innovaties.

Vragen die beantwoord moeten worden in het innovatiespoor zijn onder andere(niet uitputtend):- Zal de innovatie naar verwachting een bijdrage leveren aan een meer

doelmatig en kostenbesparend en / of versnellend uitvoeren van het HWBP- Is de innovatie technisch voldoende onderbouwd en voldoet de innovatie aan

de geldende toetscriteria (ENW check).- Is er een sluitende business case aanwezig?- Is er voldoende inzicht in welke fase de innovatie zich bevindt en welke

bijdrage het project aan de ontwikkeling van de innovatie geeft?


- Is er al gesproken hoe het projectteam de opgedane ervaring met de innovatiedoorgeeft aan andere projectteams en vastlegt voor toekomstige projecten?

- Wat zijn de verwachte (tussen) producten/resultaten met betrekking tot deinnovatie (bv factual report, handreiking, nieuwe regel, een model, software,…)?

- Hoe wordt de kwaliteit geborgd? Is er een reviewer betrokken?- Zijn de risico’s voldoende uitgewerkt? Is er gekeken naar de genoemde

kritische succesfactoren (zie Handreiking Innovaties Waterkeringen)?- Wordt er voldoende aandacht geschonken aan de techniek (het

veiligheidsconcept/de ontwerpen beoordelingsmethodiek)?- Is het proces van verificatie en validatie voldoende duidelijk?- Is de betrokken organisatie voorbereid op (de complexiteit van) het

ontwikkelen van innovaties; de kennis, vaardigheden en ervaring zijn aanwezigen beschikbaar?

- Hebben we voldoende kennis en ervaring rondom het ontwikkelen en toepassenvan innovaties in het team?

- Is er binnen de uitvoerende organisatie voldoende ambtelijke (en bestuurlijke)wilskracht om de innovatie toe te passen en verder te ontwikkelen?

- Zijn alle relevante stakeholders en actoren zijn betrokken?- Wordt er rekening gehouden met de geldende weten regelgeving van

benodigde vergunningen (inclusief het proces om tot aanvraag te komen)?- Wordt rekening gehouden met het de gevolgen voor grondverwerving? Kunnen

gronden voor het project op tijd aangekocht moeten worden?- Wordt er voldoende rekening gehouden met effecten voor milieu en

leefomgeving?- Waar landen generiek toepasbare ervaringen in het instrumentarium voor

beoordelen en ontwerpen van waterkeringen?


7 Projectsturing

7.1 Samenwerking met de markt en kennisinstellingen

7.1.1 InleidingBinnen de watersector is er een aantal ontwikkelingen dat van invloed is op demanier waarop waterschappen hun contracten in de markt zetten.De keringbeheerders staan voor een grote waterveiligheidsopgave. Technische enmaatschappelijke ontwikkelingen waaronder grotere nadruk op duurzaamheid(ruimtelijke inpassing en meekoppeling, circulaire economie en klimaat & energie)en burgersparticipatie vragen een andere relatie en manier van samenwerkentussen opdrachtgevers en opdrachtnemers.

Hulpmiddelen daarbij zijn het aansluiten op de bouwstenen van de Marktvisie(november 2016), sturing op kwaliteit, het vroegtijdig benutten van kennis in demarkt, het inbouwen van flexibiliteit in oplossingsrichtingen en het beheersen vanrisico’s door de partij die dat het meest effectief kan.

De verkenningsfase resulteert in een Voorkeursalternatief (VKA), waarbij(ontwerp)technische-, omgevings- en contractuele aspecten in samenhang zijnafgewogen. Het is belangrijk om in de verkenningsfase niet alleen eeninkoopstrategie voor de Verkenningsfase zelf te maken, maar ook een doorkijk(voorkeursstrategie) op te nemen over hoe de volgende fases (afgezet tegen deprojectkenmerken en op basis van de ‘op dat moment geldende’ inzichten) in demarkt kunnen worden gezet of in samenwerking met de markt kunnen wordenaangepakt. De keuzes die worden gemaakt in de Verkenningsfase zijn van groteinvloed op de marktbenadering en de strategische wijze van contracteren enmogelijkheden om te versnellen in de volgende fases. In het geval dat het projectzich leent voor veel oplossingsvrijheden, dan is PD&C (Plan, Design andConstruct) of een samenwerkingsgericht contract een goede optie. Dat betekentdat de marktpartij die het werk gaat realiseren, eventueel ondersteund dooradviseurs, vroegtijdig gecontracteerd wordt, al vóórdat het VKA wordtvastgesteld.

TIP: Bedenk dat het vroeg betrekken van ingenieursdiensten tijdens deverkenningsfase niet leidt tot een uitwerkingsniveau, dat in een later stadiumbeperkend kan zijn voor de gewenste oplossingsvrijheid. Dit geldt ook vooruitsluiting.

TIP: Ervaringen rondom Projectsturing uit HWBP2 zijn benoemd in de bijlage 8.7‘Lessons Learned HWBP2’ onder de thema’s projectorganisatie, beheersing,markt aanbesteding en contractmanagement.

TIP: Maak maximaal gebruik van de gebundelde denkkracht/creativiteit van allemarktpartijen (aannemers, adviseurs en/of ingenieursbureaus) omoplossingsvrijheden goed te verkennen voordat de planuitwerkingsfase start.

Inkoopafweging VerkenningsfaseHet spectrum van opties met betrekking tot de inkoopstrategie voor deverkenningsfase reikt van de verkenning in eigen regie uitvoeren met hetuitvragen van deelproducten tot het integraal uitbesteden van de begeleiding ofhet aansturen op een vroege samenwerking met de contractpartij (alliantie). Hetuitvoeren van de verkenning in eigen regie betekent, dat de interne organisatievan het Waterschap zelf zicht houdt op de besluitvorming. Dit vereist specifiekekennis, ervaring en beschikbare capaciteit. Bij het integraal uitbesteden van de


begeleiding en beheersing door een adviesbureau wordt het Waterschap meer‘ontzorgd’, maar dat vereist wel een tijdige voorbereiding en extra zorg enaandacht voor het managen van in- en externe activiteiten. Daarnaast zijn er ookvoorbeelden van tussenvormen van samenwerking in de Verkenningsfase.

TIP: Let op dat de keuzes wel ‘van achter naar voren’ moeten wordengemaakt. Wanneer in een vroeg stadium voor een bepaalde strategiewordt gekozen (bijvoorbeeld RAW) wordt de optie alliantie beperkt.

Risico- en kansenbeheersing in een vroeg stadium

Gedurende de verkenningsfase zal een gedegen inventarisatie en afwegingmoeten plaatsvinden door wie welke risico’s en kansen het beste kunnen wordenbeheerst, door het Waterschap zelf of door de markt. Risico’s kunnen te makenhebben met de aard en de omvang van het project, maar ook bijvoorbeeld metonzekerheden in het ontwerpinstrumentarium.

Kansen kunnen (maatschappelijke) meerwaarde bieden. Hoe eerder desamenwerking met de markt wordt gezocht, des te abstracter de definitie van hetvraagstuk, de gevraagde eindproducten en het programma van eisen.Vroegtijdige afspraken met de omgeving alsmede interne beleidsafwegingenkunnen beperkend zijn voor de oplossingsruimte die je aan de markt kunt laten.In de Verkenningsfase zal daarom ook gekeken moeten worden hoe zowel interneals ook externe belanghebbenden uit de omgeving optimaal bij de processenbetrokken kunnen worden. Wees daar alert op.

TIP: Zoek naar oplossingsvrijheden en vermijd denken in ‘bedreigingen voor hetproject’.

TIP: Keep it simple :- Houdt bij risico’s met beperkte gevolgen (een eenvoudige opgave met weinig

vrijheidsgraden) de voorbereiding in eigen hand en pas een traditionelecontractvorm toe.

- Benut het onderscheidende vermogen van de markt bij projecten met grotereonzekerheden en veel oplossingsvrijheden. Verken daarbij vroegtijdig kansenvoor creatieve en innovatieve oplossingen.

TIP: Neem in de contracten een wederzijdse exit-regeling op, waardoor het bijtegenvallende resultaten (door wiens toedoen dan ook!) mogelijk is om hetcontract zonder juridische procedures tussentijds te beëindigen.

7.1.2 MarktconsultatieGedurende de verkenningsfase is het van belang het gesprek aan te gaan met demarkt. Het vroegtijdig uitwisselen van informatie tussen het Waterschap enmarktpartijen (zowel ingenieursbureaus als aannemers) verhoogt wederzijds hetinzicht in de mogelijkheden en/of restricties, die er wellicht kleven aan hetrealiseren van eventuele alternatieven: van contact naar contract!

TIP: Het kan van meerwaarde zijn om de marktconsultatie te houden voorafgaandde verkenning. Mogelijke systeemoplossingen kunnen dan eerder in beeldkomen.

Om maximaal informatie te kunnen ophalen geniet het de voorkeur om zoveelmogelijk individuele gespreken met marktpartijen te voeren. Daarbij moet ookduidelijk worden aangegeven dat alle informatie in beginsel plenair met allebetrokken partijen wordt gedeeld. De wijze van consulteren van de markt (halenen brengen) is daarin vormvrij, mits de ingewonnen adviezen niet leiden tot


vervalsing van de mededinging en geen aanleiding geven tot schending van debeginselen van non-discriminatie en transparantie.

Meer informatie : https://www.pianoo.nl/document/5226/handreiking-marktconsultatie).

7.1.3 Afweegkader marktbenaderingDe inkoopafweging van de opdrachtgever dient helder onderbouwd te zijn. Om ditzorgvuldig en herleidbaar vast te leggen is het afweegkader marktbenaderingvoor het HWBP ontwikkeld. Dit afwegingskader is recent vernieuwd, geeft inzichtin en biedt praktische handvatten voor de meest kansrijke contractvorm voor eenproject op basis van de projectkenmerken en de ambities van het projectteam ende organisatie. Vooral in de vroege fase van projectvoorbereiding helpt hetafwegingskader bij het formuleren van belangrijkste overwegingen om eenbepaalde contractvorm te overwegen. Het helpt om mogelijke kansen tijdig tesignaleren. De uitkomst van het afwegingskader helpt te benoemen:

· welke prikkels en vrijheidsgraden van belang zijn om de projectambitieste realiseren;

· welke risico’s daarbij horen.

Het afweegkader geeft structuur en richting aan de discussies binnenprojectteams om tot besluitvorming omtrent oplossingsrichtingen te komen.In de markt zijn verschillende contract selectie tools beschikbaar (APPM, NIC,CROW), die kunnen worden ingezet om verder inzicht te krijgen in decontractvormen die passend zijn voor het project. De basis van deze tools is hetaan de hand van vragen verder inzoomen op de mogelijkheid om marktpartijen aldan niet al in een vroeg stadium bij de ontwikkeling van het project te betrekken.Dat geschiedt op basis van het afwegen van risico’s en waar deze het bestekunnen worden belegd.Verder geldt dat het beleid van de Opdrachtgever bepalend kan zijn voor de keuzevan marktbenadering. Er zijn bijvoorbeeld Waterschappen die bij een maatregelde verplichting hebben tot overname van eigendom, teen tot teen (van de dijk).Daarbij is het risico van onteigenen aan de orde. Dat kan leiden tot procedureswaarmee zomaar 2 jaar is gemoeid.

TIP: Stem je conditionerende onderzoeken af op de voorziene marktbenadering.Bedenk welke risico’s worden beheerst, door het uit te zetten onderzoek in deverkenningsfase. Benut de marktbenadering om in te schatten welkeonderzoeksbehoefte bij een marktpartij kan worden neergelegd.

TIP: Denk goed na over het inkopen van ingenieursdiensten. Bepaal van tevorenwat je wilt en wat kan. Wil je producten uitvragen en kan dat gelet op allerleionzekerheden? Wil je (deel)processen door de bureaus laten uitvoeren, inhuis of op afstand? Of wil je dat er mensen uit de bureaus in het eigen teamkomen? Bij het maken van de keuzes zullen onder andere de sterke enzwakke kanten van het eigen team een rol spelen, hoe je deopdrachtgeversrol wilt invullen en hoe het waterschap zich in de omgeving wilprofileren. Het is goed om bij de uitvraag na te denken over de wijze waaropde beoordeling zal plaatsvinden. Welke criteria worden bij de beoordeling vande offertes gebruikt. Deze criteria zijn voor de bureaus vaak prikkels omdingen juist wel of niet te doen. Wanneer meerdere onderdelen (bijvoorbeeldraming, ontwerp, risicomanagement) bij één bureau zijn ondergebracht, ishet van groot belang dat de interne kwaliteitsborging bij het bureau op ordeis.

7.1.4 Contractvormen(Positieve) prikkels in contracten zijn echter alleen zinvol wanneer dat deopdrachtnemer daadwerkelijk kansen biedt en de bijbehorende risico’s zijn te


overzien. Benut marktwerking, maar zorg ook bewust voor een eerlijkverdienmodel voor alle partijen in de keten.Er wordt onderscheid gemaakt tussen (raam-) overeenkomsten metingenieursdiensten voor de Verkenningsfase (=traditioneel) en (geïntegreerde)contracten voor de planfase en realisatiefase gezamenlijk of desnoods apart(=innovatief). Het heeft de voorkeur deze laatste bij één marktpartij te beleggen(bijvoorbeeld via een PD&C-contract) om kennis en ervaring maximaal tebenutten. Denk hierbij aan een goede exit-regeling in geval van tegenvallenderesultaten, zodat het mogelijk is op elk gewenst moment het contract met demarkt te ontbinden. Daarbij is de vertraging door de proceduretijd van hetaanbesteden van een volgende marktpartij wel een nadeel.Bij alle contractvormen geldt dat zoveel mogelijk gebruik dient te wordengemaakt van algemene voorwaarden (AWVODI, DNR, UAV-GC, etc.) waarbijafwijkende bepalingen expliciet worden opgenomen in bijvoorbeeld de Annexen.Het, in overleg, leggen van de kansen en risico’s waar ze het best kunnen wordenbeheerst leidt doorgaans tot een contractvorm die het best past bij de opgave.Dat kan variëren van standaard contracten naar ‘maatwerk in uitvraag voorkennis en capaciteit’. Geïntegreerde contracten zijn zeker niet altijd dé oplossing.Te onderscheiden zijn RAW of UAV 2012 en Geïntegreerd contract (UAV-gc).

RAW of UAV 2012UAV kan een goede contractvorm zijn wanneer:- de opgave eenvoudig is, met weinig ontwerpopties en vrijheidsgraden;- de organisatie niet is ingericht op geïntegreerde contracten;- lagere drempel; snellere doorlooptijd en lagere transactiekosten gewenst zijn.

Een vroege marktbenadering is bij een RAW bestek niet aan de orde.

Geïntegreerd contract (UAV-gc)Bij geïntegreerde UAV-gc contracten liggen naast de realisatie-opgave, deengineerings- en/of ontwerp verantwoordelijkheden vaak bij de Opdrachtnemer.Er is dan vaak sprake van een complexe opgave met meerdere vrijheidsgradenvoor de Opdrachtnemer en er is behoefte is aan expertise van de markt om totoptimalisaties te komen. Steeds vaker worden ook onderhouds- en beheertaken inhet contract geïntegreerd.

7.1.5 AanbestedingMarktbenadering betekent ook het al in een zo vroeg mogelijk stadium nadenkenover een aanbestedingsvorm met marktpartijen die passend is bij het project. Ditaandachtspunt dient al in de Verkenningsfase geadresseerd te worden, omdat ditbepalend kan zijn voor de opeenvolgende stappen in het proces naar realisatie.Versnellen betekent het zoeken naar mogelijkheden om de drie fases verkenning,planvorming en realisatie te vervlechten. Vormen van aanbesteding voorvroegtijdige samenwerking zijn Concurrentiegerichte Dialoog, Best Value (BV).

Concurrentiegerichte DialoogEen concurrentiegerichte dialoog start je met een vraag waarvoor geen(eenduidige) oplossing bekend is. Op basis van oplossingen die de gegadigdenaandragen voer je als aanbestedende dienst een dialoog die leidt tot optimalisatietussen vraag en aanbod. Beperkt het aantal dialoogrondes om tijd en kosten (ookvoor de markt!) te beperken. Een optimale oplossing is afhankelijk van dekwaliteit van de dialoog. Na de dialoogfase kunnen de gegadigden een inschrijvingvoor hun oplossing(-en) doen. Men is verplicht om de opdracht te gunnen op basisvan de Beste Prijs-Kwaliteit-Verhouding (BPKV).De voordelen zijn : innovatie bevorderend, veel ruimte voor interactie tussenOpdrachtgever en potentiële Opdrachtnemer om de juiste oplossing te vinden ende methode is objectief en transparant. De nadelen zijn: langere proceduretijd enhoge procedurekosten.


Best Value (BV)In algemene zin heeft BV meerwaarde heeft als projecten geholpen zijn met deinzet van expertise uit de markt. Het doel van de BV-aanpak is het realiseren vande maximale waarde voor de laagste kosten. Daartoe worden opdrachtnemersgeprikkeld hun vakmanschap maximaal te laten zien en zich te onderscheiden vanhun concurrentie. Dit vereist wel dat de benodigde expertise van deOpdrachtnemer scherp in kaart wordt gebracht en voldoende onderscheidend is.Dit vereist transparantie en een wederzijdse verantwoordelijkheid om BV tot eensucces te maken.De afgelopen jaren is de toepassing van Best Value in een stroomversnellinggekomen. Het is geen altijd werkend ‘wondermiddel’, maar heeft bij goedetoepassing wel geweldige kansen, met name om te versnellen (korteredoorlooptijd gedurende de aanbesteding). BPKV maakt deel uit van BV.

7.1.6 Voorbeelden van samenwerkingsvormen

AlliantiesEen alliantie is gericht op het creëren van gelijkgeschakelde belangen.Alliantieafspraken worden vastgelegd in een contract, dat gezien kan worden alseen ‘paraplu’ over de overige contracten die Opdrachtgever en Opdrachtnemerhebben gesloten. De ingebouwde financiële prikkels leiden tot gezamenlijk risico’sdelen, problemen oplossen en het zoeken naar optimalisaties.De keuze voor de alliantie-samenwerkingsvorm is mede ingegeven door de vele(nieuwe) ontwikkelingen die vaak nog de nodige onzekerheden kennen en die hetbeste iteratief en in een goed samenspel tussen een publieke Opdrachtgever enprivate Opdrachtnemer kunnen worden ‘opgelost’. Hierbij wordt binnen het HWBPo.a. gedoeld op nieuwe normering (wijziging Waterwet, 2017), nieuwe technischeinzichten rond piping en bijvoorbeeld de rekenregels t.b.v. het bepalen vanmacrostabiliteit.Het voordeel is: kostenbesparingen door maximale samenwerking op zoek naarwin-win-oplossingen. Bovendien leidt het werken vanuit een gezamenlijk doelvaak ook tot meer werkplezier en sluit deze aanpak aan bij de bouwstenen uit demarktvisie (de mens centraal en maatwerk in uitvraag kennis en capaciteit).De nadelen: mislukking door een vorm die niet past bij het project of dat debetrokken personen niet handelen naar de principes van de alliantie.Er is een breed spectrum aan alliantievormen. De minimale variant bestaat uit eenonderdeel in de overeenkomst (doorgaans een of enkele specifieke risico’s)waarbij gezamenlijk alle mogelijke oplossingen en risico’s in beeld wordengebracht en er over de in te brengen optimalisaties en de allocatie van risico’s eenfinanciële verrekening wordt afgesproken. In de maximale variant wordt met eengezamenlijke organisatie onder andere het ontwerp en de belangrijksteuitvoeringsmethode ter hand genomen en een alliantiefonds gevormd voororganisatiekosten, risico’s en kansen. In de gezamenlijke organisatie brengen dealliantiepartners personen in met relevante kennis.

Modern Bouwteam (obv UAV-gc)Een bouwteam is een vorm van samenwerking, waar opdrachtgever enopdrachtnemer gezamenlijk betrokken zijn. De invulling is in de praktijk zeerdivers. De kerndoelstelling is om uitvoeringskennis vroegtijdig in hetontwerpproces in te brengen en door de kennis van opdrachtgever enopdrachtnemer in de ontwerpfase te bundelen om tot het meest optimale ontwerpte komen. In het ontwerpproces wordt een opdrachtnemer geselecteerd die wordttoegevoegd aan het gecombineerde ontwerpteam van opdrachtgever énopdrachtnemer (zijnde het bouwteam). Aan het eind van het ontwerpproces is hetresultaat doorgaans een programma van eisen (functioneel) of definitief ontwerpwaarop de opdrachtnemer zijn definitieve prijs voor de realisatiefase kan bepalen.


Een bouwteam is een manier van samenwerken, waarbij één van de nadelen vaneen traditioneel proces – de abrupte fase-overgang van ontwerp naar uitvoering –sterk wordt beperkt. Bij een geslaagd bouwteam zie je een heldere rolverdelingtussen Opdrachtgever en Opdrachtnemer, duidelijk vastgelegde ontwerpbesluitenen een Opdrachtnemer, die wordt gestimuleerd (en gewaardeerd) om bij tedragen aan een optimaal ontwerp, bijvoorbeeld door gunning van uitvoering opbasis van de prijs en een rapportcijfer voor de inzet van Opdrachtnemer in hetbouwteam (moet minimaal voldoende zijn).

Afwegingsmatrix nieuwe samenwerkingsvormenEr is nog niet zoveel ervaring met de meeste nieuwe samenwerkingsvormen. Tochmanifesteren de belangrijkste onderscheidende factoren zich steeds duidelijker,zie onderstaand globaal overzicht in Tabel 3.

Bouwteam AlliantieInzet deskundigheid opdrachtnemer + +Inzet eigen deskundigheid + +Inzet bij ontwerp + +Inzet bij realisatie o +Inzet bij beheersing risico’s o +Samen delen financiële risico’s - O

Tabel 3 Afwegingsmatrix nieuwe samenwerkingsvormen

7.1.7 Samenwerking met de kennisinstellingen

Kennisinstellingen kunnen projecten helpen bij het inventariseren en toepassenvan nieuwe kennis, technieken en processen waarmee een project en het HWBPprogramma slimmer kan worden uitgevoerd. Het betreft kennis van technischedisciplines, ruimtelijke inpassing en meekoppeling, risico beheersing, engovernance en afweging van alternatieven. Meer concreet spelenkennisinstellingen een rol bij o.a.:

· Toepasbaar maken van technische kennis – De kennisinstellingen zorgen danbijvoorbeeld voor het vertalen van kennis en bevindingen uit de PoV’s, of hetvertalen van generieke kennis of kennis uit andere projecten en leidraden naarde concrete toepassing in een HWBP project.

· Bijdrage aan ontwerp – Innovatieve oplossingen vergen bij toepassing veelalnog specifieke aandacht, bijvoorbeeld om onzekerheden goed in beeld tebrengen zodat de risico’s ervan goed te beoordelen zijn, en te vergelijken metandere alternatieven, of voor de uitvoerbaarheid of het monitoren van detoepassing.

· Marktbenadering – De kennisinstellingen zijn onafhankelijke partners diegedurende het proces kunnen worden ingezet naast de inzet van de markt. Hetgaat dan om de voorbereiding en vraagstelling, de inbreng van kennis tijdensde activiteiten van een martkpartij, en voor de kwaliteitsborging van hetproduct.

Er worden diverse samenwerkingsvormen tussen waterschappen enkennisinstellingen ingezet: raamovereenkomsten als er over langere periodeverschillende disciplines van de kennisinstelling nodig zijn, detachering als er inprojectteamverband in een zekere fase doorlopend een bijdrage nodig is, ofaparte advies opdrachten als de vraagstelling voldoende concreet en afgebakendis.

7.2 Projectbeheersing

7.2.1 InleidingHet is voor zowel sturing/besluitvorming als voor de rapportage essentieel dat ervoortdurend een helder en eenduidig beeld is over de vigerende scope, tijd en

Legenda+ duidelijk aanwezigo beetje aanwezig- nauwelijks aanwezig


geld van de projecten. Binnen het HWBP krijgt het waterschap in principe aan hetbegin van iedere fase een vast subsidiebedrag. Het waterschap wordt daarmeeuitgedaagd om de betreffende fase binnen budget en tijd te realiseren. Bij hetvervlechten van fases dienen vooraf heldere afspraken te worden gemaakt.

7.2.2 ScopewijzigingDe scope wordt gaandeweg de verkenning verder aangescherpt, o.a. door deselectie van kansrijke alternatieven en het besluit over het wel/niet meenemenvan gebiedsontwikkelingen. Met de keuze van het voorkeursalternatief (VKA) aanhet einde van de verkenningsfase wordt de veiligheidsopgave concreet gemaakt.Dat geldt ook voor de eventuele inpassingsopgave en de gebiedsopgave. Vanverkenning tot uitvoering wordt de scope steeds concreter. Bij deprojectbeslissing is de scope concreet en afgebakend.

TIP: Over wijzigingen in de scope vindt in ieder geval interne besluitvormingplaats, omdat het meestal consequenties heeft voor de kosten, planning enrisico’s. Betrek de programmadirectie HWBP vroegtijdig wanneer devoorgenomen scopewijziging consequenties heeft voor desubsidieverstrekking (via scopewijzigingsformulier).

MEER INFORMATIEØ Scopeformulier, scope wijzigingsformulier HWBP en het proces van

scopewijziging.

7.2.3 KostenramingHet doel van een kostenraming is het geven van een zo goed mogelijke prognosevan de kosten die moeten worden gemaakt om een opdracht te realiseren. In deVerkenningsfase zijn dit voornamelijk engineeringskosten, zoals personele inzeten onderzoek.

Voor aanvraag van de subsidie voor de voor-verkennings- en verkenningsfasedient er een kostenraming voor de betreffende fase worden gemaakt. Desubsidieverstrekking vindt plaats op basis van voorcalculatie. Ook moeten erkostenramingen voor de opvolgende fasen worden ingediend, de zogenaamde"doorkijk" ramingen. De eisen aan onzekerheden c.q. uitwerkingsniveau zijn voordeze “doorkijk” ramingen lager.

In de Regeling subsidies hoogwaterbescherming (artikel 5) wordt geëist, datkostenramingen moeten worden opgesteld conform de Standaardsystematiek voorkostenramingen (SSK-2010). CROW geeft de SSK systematiek uit in publicatie137, die inmiddels de 3e, geheel herziene druk kent onder de noemer ‘SSK-2010’.

In artikel 5 is bepaald, dat subsidieaanvragen < € 40 miljoen worden beschikt opbasis van de meest waarschijnlijke waarde van een deterministische raming.Subsidieaanvragen > € 40 miljoen worden alleen beschikt op basis van degemiddelde waarde (verwachtingswaarde) van een probabilistische raming. In de

In artikel 2 van de Regeling subsidies hoogwaterbescherming staat dat vooralle kosten die rechtstreeks kunnen worden toegerekend aan deverkenningsfase voor subsidie in aanmerking komen, als ze betrekking hebbentot:

a) voorbereiding, administratie en toezicht;b) voor het verrichten van onderzoek;c) voor het opstellen van mogelijke ontwerpen van de maatregeld) d) t/m i) zie verder artikel 2

Voor de voorverkenningsfase geldt artikel 14a.


verkenningsfase volstaat doorgaans een deterministische raming ( desubsidieaanvragen < € 40 miljoen).

De SSK-2010 is een eenduidige methodiek, met bijbehorende spelregels, omkwalitatief goede ramingen te maken. Toepassing van de SSK levert duidelijke entransparante kostenramingen op.Zie Tabel 4 voor een overzicht.

Tabel 4 Kostenramingen behorende bij toetsmomenten voorverkennings- enverkenningsfase

De doorkijkramingen in de voorverkenningsfase en verkenningsfase kunnenmetKOSWAT worden bepaald. KOSWAT staat voor KOSTEN WATERKERINGEN. Dit iseen door Deltares ontwikkeld en op de SSK systematiek gebaseerd instrumentwaarmee kosten van dijkversterkingen kunnen worden geraamd. Er mag ook eenSSK raming worden ingediend.Behalve kostenramingen ten behoeve van de subsidieaanvragen moeten er ookkostenramingen van varianten worden gemaakt voor het bepalen van hetvoorkeursalternatief (VKA) in de verkenningsfase. Bij de afwegingen van dekansrijke alternatieven speelt de hoogte van de LCC-berekening (Life Cycle Costs)van een alternatief een belangrijke rol. Ook deze ramingen moeten met de SSK-2010 worden opgesteld.

Het is verstandig om een risicoreservering op te nemen in de kostenramingwaarin te voorziene risico’s worden benoemd (=benoemde risico’s). In desubsidieregeling (deel B) wordt voor de voorverkennings- en verkenningsfase eenvast percentage van 5% t.o.v. de voorziene kosten voorgeschreven t.b.v.onbenoemde risico’s. Na subsidieverlening zijn alle risico’s van die fase voorrekening van het waterschap, behalve risico’s als gevolg van wijzigingen in wet enregelgeving, normen, rekenregels en hydraulische randvoorwaarden enuitzonderlijke gebeurtenissen. Voorwaarde is wel dat er een aantoonbarekoppeling is tussen raming, scope en risicodossier.

TIP: Maak gebruik van de factsheets op de website van het HWBPOp de website staan verschillende factsheets met toegepaste informatie.

MEER INFORMATIE- Factsheet projectbeheersing waarin opgenomen een paragraaf over Raming- Factsheet uurtarieven en programmakosten- Factsheet LCC in dijkversterking- Handleiding Overheidstarieven (HAFIR)

7.2.4 PlanningsmanagementEen actuele, realistische planning is in alle fasen van de HWBP projecten vanbelang.Binnen het HWBP wordt gewerkt volgens de PPI-planningsmethodiek (ProjectPlanningen Infrastructuur) die in 2001 door Rijkswaterstaat is ontwikkeld. Dezemethodiek bestaat uit een deterministische planning om inzicht te verkrijgen inde haalbaarheid van de mijlpalen in combinatie met het inzichtelijk maken van debelangrijkste risico’s en onzekerheden die de haalbaarheid beïnvloeden middelseen Monte Carlo analyse (probabilistische analyse van de planning).De belangrijkste vereisten van een kwalitatief goede planning zijn een geslotennetwerk met een zichtbaar kritiek pad waarbij de belangrijkste mijlpalen

Fasen Voorverkenning Verkenning Planuitwerking Realisatie Projectraming

Voorverkenning SSKVV SSKVdk SSKPdk SSKRdk Projectraming = SSKVV + SSKVdk + SSKPdk + SSKRdk

Verkenning SSKV SSKPdk SSKRdk Projectraming = SSKVV + SSKV + SSKPdk + SSKRdk

SSKVdk = SSK Verkenningsfase doorkijk - SSKPdk = SSK Planuitwerkingsfase doorkijk - SSKRdk = SSK Realisatiefase doorkijk


inzichtelijk zijn. Bovendien is het van belang dat de IPM-teamleden zichcommitteren aan de planning.

De probabilistische analyse van de planning helpt bij het in beeld brengen van heteffect van risico’s en onzekerheden op de mijlpalen. Het is verstandig om eenbuffer aan het einde van de (deterministische) planning op te nemen om risico’sen onzekerheden gedurende de verkenningsfase te kunnen opvangen. Het israadzaam om in de rapportage de benodigde buffer expliciet te maken en teonderbouwen. Bovendien is het van belang om structureel de voortgang teactualiseren en tijdig maatregelen te treffen om vertraging te voorkomen.

Toegevoegde waarde probabilistische analyse van de planning- Mede door het optreden van risico’s kan het kritieke pad wijzigen, hierdoor

meer inzicht in het effect van risico’s die niet op het kritieke pad lagen- Door risico’s aan de planning te koppelen, wordt het effect van bedreigingen

op de planning inzichtelijk gemaakt en wordt meer inzicht verkregen in debenodigde buffer om dit op te kunnen vangen

- Door het scherpere inzicht in de risico ’s kunnen hier vroegtijdig maatregelenworden genomen om de negatieve gevolgen te beperken

Specifieke aandachtspunten planning in verkenningsfaseBenodigde onderzoeken vroegtijdig in beeld brengen- Welke onderzoeken moeten er verricht worden tijdens de verkenningsfase en

gelet op de volgende fases?- Doorlopende apparaatskosten bij uitloop- Gedurende de verkenningsfase zijn de apparaatskosten relatief hoog ten

opzichte van overige kosten. Bij uitloop van de verkenningsfase lopen deapparaatskosten door. Houdt hiermee rekening bij het bepalen van de postonvoorzien.

Aandacht voor besluitvormingsprocessen- Houdt in de planning rekening met de tijd tijdens de verkenningsfase die

benodigd is voor de (bestuurlijke) besluitvormingsprocessen en maakinzichtelijk welke producten tot welk bestuurlijk niveau bekrachtigd dienen teworden.

Aandacht voor de aanbesteding van diensten- De benodigde tijd voor het aanbesteden van diensten wordt nogal eens

onderschat. De selectie van in te schakelen advies –en ingenieursdienstenvergt veel voorbereiding en tijd.

TIP: Maak gebruik van de PPI-methode. Door de PPI-methode te gebruiken wordtop een kwalitatieve manier invulling gegeven aan planningsmanagementwaardoor inzicht wordt verkregen in de haalbaarheid en de belangrijkstebedreigingen van de planning.

TIP: Zie de Factsheet Projectbeheersing (mei 2014) voor een overzicht van debelangrijkste eisen voor een “goede” planning en eisen m.b.t. planning vanuitde Financieringsregeling

7.2.5 RisicomanagementIn alle fasen van de HWBP projecten dienen de projectrisico’s in beeld te zijn en teworden beheerst. Hierdoor wordt het risicobewustzijn bij de mensen die betrokkenzijn bij en invloed hebben op het project, vergroot. Er ontstaat zicht op kansenen bedreigingen die van invloed zijn op het project. Vanuit het risicobewustzijnkunnen de adequate maatregelen genomen worden. Omdat binnen het HWBP hetwaterschap in principe alle projectrisico’s voor verantwoordelijkheid zijn van hetwaterschap en het waterschap aan het begin van iedere fase een vast


financieringsbedrag krijgt voor die fase, wordt deze hiermee uitgedaagd om debetreffende fase binnen budget en tijd te realiseren.

Binnen het HWBP wordt onderscheid gemaakt in endogene en exogene risico’s.Exogene risico’s vallen buiten de verantwoordelijkheid van het waterschap enbetreffen (cf. de Regeling) alleen wijzigingen van weten regelgeving,scopewijzigingen op verzoek van de Minister en tegenvallende (of meevallende)aanbestedingsresultaten. Alle andere risico’s worden als endogene risico’sbeschouwd en vallen onder de verantwoordelijkheid van het waterschap.Door middel van een risicoanalyse worden onzekere gebeurtenissen ofomstandigheden in kaart gebracht die, als ze zich voordoen, een negatief effecthebben op de resultaten van het project (kwaliteit, tijd of geld). Risico’s kenneneen kans van optreden en een gevolg. Voor tenminste de belangrijkste risico’sworden bij de risicoanalyse beheermaatregelen in kaart gebracht.Beheersmaatregelen verminderen de kans op een risico of de negatieve effectenervan op het project.

Gedurende de verkenningsfase wordt gestart met het opstellen van eenrisicoanalyse, waarbij de belangrijkste projectrisico’s in kaart worden gebracht.Het is evident, dat het accent daarbij ligt op veiligheids- en omgevingsrisico’s.Ook procesrisico’s (tijdsbeslag) en de invloed van raakvlakrisico’s moet nietworden onderschat. Denk daarbij vooral aan grondverwervingstrajecten en risico’sm.b.t. conditionering. Ook K&L trajecten zijn vaak tijdrovend en kosten intensiefen kunnen daardoor bepalend zijn voor de VKA keuze (zie ook paragraaf 5.7).

Om te komen tot de subsidieaanvraag voor de verkenningsfase zullen de risico’sen beheersmaatregelen in kaart moeten worden gebracht, zodat deze kunnenworden doorgevoerd in de planning en de raming. De beheersmaatregelen wordenuitgewerkt in kosten voor het nemen van de maatregel en het verwachte effect.In de planning en de raming worden de restrisico’s en de kosten/tijd voorbeheersmaatregelen meegenomen.

Gedurende de verkenningsfase dienen, naast de projectrisico’s die betrekkinghebben op de verkenningsfase, ook de risico’s voor de vervolgfasen van hetproject in kaart te worden gebracht. Deze risico’s dienen weer als input voor deplanning en de raming van de vervolgfasen. Het kan zo zijn dat verschillendealternatieven een verschillend risicoprofiel hebben. Het verdient aanbeveling ditinzichtelijk te maken en mogelijk mee te laten wegen bij het vergelijken van dealternatieven. Zorg voor voldoende en de juiste expertise (ook juridisch-contractueel naast uitvoeringstechnisch) bij het in kaart brengen van risico’s , ookgericht op de vervolgfasen.

Risicomanagement betreft het daadwerkelijk uitvoeren van beheersmaatregelen(en de monitoring hiervan) om zo de risico’s te reduceren of te voorkomen. Eenrisicobewuste projectorganisatie zorgt voor het inrichten van eenrisicomanagementproces waarin de risico’s regelmatig worden besproken,beheersmaatregelen worden gemonitored en het risicodossier wordtgeactualiseerd afhankelijk van de dynamiek van het project.Als richtlijn is aan te houden dat bespreken van risico’s en beheersmaatregelenbinnen het projectteam toch zeker één maal in de 3 maanden zou moetenplaatsvinden.

In de verkenningsfase richt het risicomanagement zich allereerst op de beheersingvan de risico’s die een bedreiging vormen voor het binnen tijd en geld(beschikking) realiseren van deze fase.Daarnaast kunnen in de verkenningsfase ook al maatregelen getroffen worden dieleiden tot een risicoreductie van risico’s in de planuitwerkings- of realisatiefase.


TIP: Maak gebruik van de RISMAN-methode. Met de RISMAN-methode wordtstructureel invulling gegeven aan risicomanagement bij infrastructureleprojecten. Zie ook www.risman.nl of www.crow.nl/risman. Of lees het boek“Risicomanagement voor projecten, de RISMAN methode toegepast” van D.van Well-Stam e.a.

TIP: Zie de Factsheet Projectbeheersing (mei 2014) voor een overzicht van deeisen m.b.t. risicoanalyse en risicomanagement vanuit definancieringsregeling

7.2.6 KwaliteitsborgingVoor de subsidieverlening vanuit het HWBP worden de producten van het projectgetoetst. De programmadirectie HWBP organiseert in samenwerking metwaterbeheerders regionale bijeenkomsten waarbij de subsidieregeling wordttoegelicht. Deze bijeenkomsten zijn zeer waardevol om vooraf informatie teverkrijgen op welke aspecten een beschikkingsaanvraag getoetst zal worden.De programmadirectie HWBP voert op dit moment (voorjaar 2017) een pilot‘Review 2.0’ uit. Het idee hierbij is dat collega-waterbeheerders meekijken metproject en niet alleen geconsulteerd kunnen worden bij een review maar ookeerder in het project wanneer er belangrijke besluiten genomen moeten worden.Deze werkwijze wil de programmadirectie HWBP verder uitbouwen waarmee departners in de alliantie verdere invulling geven aan hun gezamenlijkeverantwoordelijkheid t.b.v. waterveiligheidsprojecten.Bij kwaliteitsborging gaat het om de kwaliteit van het projectteam, de organisatieen om de kwaliteit van de producten en de te gebruiken gegevens en hetwaarborgen van de onderlinge consistentie. Zorg in de planning voor voldoendetijd om kwaliteitstoetsen uit te voeren en voor het nemen vanbeheersmaatregelen.

De opdrachtgever van het projectteam is de verantwoordelijke bestuurder van hetwaterschap die het opdrachtgeverschap heeft doorgemandateerd in deorganisatie.

RaakvlakmanagementGrote of complexe projecten zijn meestal opgedeeld in diverse deelprojecten.Beheersing van de raakvlakken van projectdelen is daarom cruciaal, zowel optechnisch als op contract & juridisch gebied. Denk aan de verschillendeonderzoeken. Bepaal hoe je de verschillende raakvlaken het best kunt beheersen.Wil je zelf raakvlakmanagement uitvoeren, besteed dan je grotere onderdelenuit aan de markt.

TIP: Ondersteuning vanuit programmadirectie HWBP. Maak gebruik van dehandreiking Professionaliseren projectteams van het HWBP.

Kwaliteit systeem/proces/producten en gegevensLeg de verantwoordelijkheid voor een product bij één persoon neer. Daarbij is hethandig aan te sluiten bij de rolverdeling in het projectteam. Zo is het logisch omde omgevingsmanager eigenaar te maken van het milieueffectenrapport, derisicomanager van het risicodossier, de manager projectbeheersing van deplanning en kostenraming en de technisch manager van de onderzoeksrapporten(geotechniek, natuur, kabels & leidingen, etc.).Stel per product een verificatieformulier op waarin staat benoemd aan welkekwaliteitseisen het product moet voldoen. Deze kwaliteitseisen komen voort uit deeisen van de eigen organisatie, het programmabureau, weten regelgeving. Ookafspraken met stakeholders in de omgeving kunnen leiden tot eisen aan eenproduct. Wees ervan bewust dat o.b.v. de subsidieregeling het verplicht is de


voortgang van het project per kwartaal te rapporteren aan de programmadirectieHWBP. Hiervoor is het van belang dat de informatie van de huidige projectfaseworden geactualiseerd maar ook consequenties van de wijzigingen in deprojectvoortgang in de volgende projectfasen worden ingevoerd.Vervolgens is een adequaat versiebeheer van documenten en beheersing van hetreview- en toetsproces belangrijk. Zorg dat de colofon altijd juist is en maak altijdin het document duidelijk wat de status van het document is, zodat debeoordelaar vanuit de juiste verwachting het document gaat lezen. Leg deontvangen commentaren op de producten vast en geef aan op wat met decommentaren is gedaan. Stuur er, tegen de tijd dat de definitieve oplevering inzicht komt, op aan dat door de beoordelaar alleen de verwerking van eerdergemaakte commentaren wordt beoordeeld. In deze laatste fase in een integraletoets van een product niet meer wenselijk.Houd in de planning rekening met het uitvoeren van interne en externe reviews,toetsen, consistentiechecks en kwaliteitsbewaking.Zoals eerder benoemd, het projectteam is verantwoordelijk voor de integralekwaliteit van het project en de producten. Consistentie tussen de verschillendeproducten is daarbij een belangrijk aandachtspunt. Bespreek daarom regelmatigmet de eigenaren van de verschillende producten de inhoud van de productendoor. Doe dit in een groepssetting, zodat het project integraal wordt besproken.

TIP: Audits. Laat regelmatig in- en externe toetsing van producten en processenuitvoeren en draag zorg dat de daaruit voortvloeiende aanbevelingenaantoonbaar worden opgevolgd.

MEER INFORMATIE- Deel C werkwijzer HWBP met bijbehorende kaders en formats- Handreiking professionaliseren projectteams- Programmaplan HWBP

7.2.7 Systems Engineering

Systems Engineering (SE) is een methode ontwikkeld voor o.a. RWS en Prorail(leidraad SE, RWS) om projecten binnen de GWW sector effectiever in te richtenen beheersbaar te maken. Met behulp van Systems Engineering (SE) wordtgestreefd naar optimaal functionerende systemen en de complexiteit vanprojecten te vereenvoudigen door transparant en traceerbaar te werken binneneen project.De kern van SE is :

- Systeemdenken (beschouw complete systeem)- Klantenvraag centraal (KES)die door vertaald kunnen worden in

systeemeisen (SES) en daardoor concreet meegenomen worden in hetontwerpproces.

- Optimalisatie van het ontwerp in relatie met value engineering en delevenscyclus (LCC)

- De werkwijze is van abstract naar concreet (V-model)- Expliciet werken (traceerbaar, transparant, en per eis wordt duidelijk

vastgelegd wat de verificatie en validatie wijze moet zijn)- Opener communicatie tussen OG, ON en belanghebbenden (houding en

gedrag)

De belangrijkste winstpunten van SE is dat de relatie met andere belangrijkeaspecten zoals duurzaamheid en faalkosten inzichtelijk kunnen worden gemaakt.Winst kan worden behaald door projecten aan de voorkant al goed in te richten eneen goede systeemanalyse uit te voeren waardoor de relatie tussen het systeemen de opgave/ omgeving wordt verduidelijkt. Het helpt om dit samen binnen hetIPM-team aan te pakken om het meteen goed te doen. Voorwaarden voor eeneffectieve toepassing van SE zijn o.a.:


- De systematiek werkt optimaal als iedere rolhouder in het IPM-team enadviseurs ermee werken en zich ook verantwoordelijk voelen voor deverschillende processen waar zij trekker voor zijn en de bewaking van hetonderlinge raakvlakmanagement.

- Competenties op het terrein van houding en gedrag zijn cruciaal;contracten lossen geen problemen op, dat doen mensen. Het gaat om hetdelen van belangen.

- Er moet binnen de organisatie voldoende aandacht zijn voor SEprocessen. Dat betekent dat procedures (procesbeschrijvingen) in dekwaliteitssystemen zijn opgenomen en eisenmanagement (KES, VSE,VSP) is ingericht.

SE wordt de laatste jaren steeds meer wordt toegepast in GWW projecten, vooralaan het einde van de planuitwerkingsfase en in de realisatiefase. Uit diverseprojectevaluaties is naar voren gekomen om SE ook al in de verkenningsfase toete passen. Het leidt in een vroeg stadium tot het expliciet vastleggen van de eisenen wensen van stakeholders expliciet te maken en vast te leggen. Het voordeelhiervan is het soepeler verlopen van faseovergangen, een betereinformatieoverdracht, herleidbare keuzes en minder verspilling in de vorm van tijden geld in latere fases.

7.3 Projectorganisatie

7.3.1 Projectteam

Een goede kwaliteitsborging wordt bepaald door de samenstelling van hetprojectteam en de taakverdeling binnen het team. Hiervoor kan gebruikt wordengemaakt van de referentieprofielen voor de verschillende IPM-rollen(projectmanager, risicomanager, omgevingsmanager, manager projectbeheersing,technisch manager, zie bijlage 8.2). De rol- en taakverdeling staat los van deomvang van het projectteam. Dit is afhankelijk van de complexiteit van hetproject en de expertise, vaardigheden en ambities van de teamleden.Belangrijk is om zorg te dragen voor een heldere verdeling vanverantwoordelijkheden, zowel binnen het projectteam, als naar de organisatie.Het projectteam staat voor het vormgeven van het professioneelopdrachtgeverschap. Belangrijke aandachtspunten zijn het borgen van voldoendecontinuïteit in het team en het zorgen dat leden van het team complementair aanelkaar zijn. Zorg dat elk product een eigenaar/verantwoordelijke heeft. Last butnot least: een duidelijke sturing van het project is cruciaal. Van belang is datiedereen in het project weet waar naar toe wordt gewerkt en wat daarin zijn/haartaak is.

TIP: Betrek specialisten projectbeheersing al tijdens de opstartfase van hetproject. Maak gebruik van de expertise van een kostenramer,contractmanager en risicomanager in een vroege fase van het project. Zijkunnen helpen om na te denken over mogelijke risico’s en financiëleconsequenties van keuzes en het opstellen van een strategie voor demarktbenadering. Dit kan in een latere fase van het project veel voordeelopleveren.

TIP: Betrek collega’s die later het beheer en onderhoud van project verzorgen.Maak gebruik van de expertise van collega’s die na de oplevering van hetproject, het beheer en onderhoud gaan verzorgen. Hun kennis kan helpen inhet vinden van maatwerkoplossingen waarbij o.a. belangen m.b.t. het beheeren onderhoud worden meegenomen.

TIP: Leg de verantwoordelijkheid voor een product bij één persoon neer. Daarbijis het handig aan te sluiten bij de rolverdeling in het projectteam. Zo is hetlogisch om de omgevingsmanager eigenaar te maken van het


milieueffectenrapport, de risicomanager van het risicodossier, de managerprojectbeheersing van de planning en kostenraming en de technisch managervan de onderzoeksrapporten (geotechniek, natuur, kabels & leidingen, etc.).

TIP: Breng de beschikbare en benodigde kennis en vaardigheden in kaart.Benoem de nog benodigde kennis van het projectteam en creëer voor hetprojectteam binnen de organisatie ruimte om dit te ontwikkelen en/of aan tetrekken.

TIP: Zorg voor continuïteit in je team binnen de fase en voor goede overdrachttussen de fasen.

TeamontwikkelingLet ook bij de samenstelling van het projectteam naar een juiste balans tussen deverschillende teamleden. Er zijn verschillende methoden om de kracht en potentievan een team in kaart te brengen (o.a. management Drives, ACT scans etc.). Bijlanger lopende projecten kan het verstandig zijn om teamleden bij aanvang vooreen langere periode aan het project te binden. Zorg dat de continuïteit binnen hetteam zoveel mogelijk wordt gewaarborgd door te frequente wisselingen van zowel‘eigen’ teamleden als ingehuurde deskundigen te voorkomen. Bespreek hoe(tijdelijke) vervanging van teamleden wordt geregeld. Leg afspraken metteamleiders goed vast.De ervaring binnen HWBP projecten is dat de teams die t.b.v. HWBP projectenworden samengesteld zeker in het begin een leercurve doormaken. Benut deverkenningsfase om individuele- en groepsleertrajecten te benoemen en maak tijdvoor reflectie in groepssessies. Benut mogelijkheden om potentials op te leidendoor meester-gezel constructies. Zorg dat teamleden voldoende wordenondersteund door specialisten (o.a. risicomanagers, planners, SE specialisten,communicatie deskundigen, manager conditionering). Kortom : investeer in hetrealiseren van een goede samenwerking binnen het IPM team. Een succesvolproject is een teamprestatie.Onderdeel van deze ontwikkeling kan zijn het uitwisselen van ervaringen vanHWBP teams, die bij andere waterschappen actief zijn. Ga bij elkaar op bezoek.Excursies naar andere projecten versterken doorgaans de teamband en het blijktleerzaam om kennis uit te wisselen met collega waterschappers. Binnen het HWBPen de ‘dijkwerkers’ zijn er communities opgezet, waarbij IPM rolhouders metregelmaat bijeenkomen om kennis en ervaringen te delen. Sluit je aan bij dezecommunities en neem deel aan bijeenkomsten.Daarnaast verzorgt het HWBP trainingsdagen waarin verschillende onderwerpenaan de orde komen. Het selectief deelnemen aan dergelijke trainingsdagen is aante bevelen.

7.3.2 Begeleiding

InternZorg vanaf het begin van het project voor voldoende intern draagvlak voor hetprojectresultaat. Betrek de afdelingen Beleid, Planontwikkeling en met nameBeheer en Onderhoud bij het project.Overleg met en informeer beheerders, onderhoudsadviseurs/vakspecialisten,beleidsadviseurs en de belangrijkste stakeholders over de projectvoortgang.Breng eventuele zorgen van interne afdelingen ter sprake.

Een van de taken van de projectmanager is het zorgen voor een regelmatigeafstemming met de Interne opdrachtgever van het project die hetopdrachtgeverschap heeft gemandateerd in de organisatie. Het is gebruikelijk datafstemming met de interne opdrachtgever plaatsvindt aan de hand van de


periodieke voortgangsrapportage. De interne opdrachtgever bespreekt dit met deverantwoordelijke bestuurder (portefeuillehouder) van het waterschap.Intern in de organisatie zal ook de besluitvorming, mandatering en escalatie voorhet project moeten worden vastgelegd. Het is verstandig om dat al in deverkenningsfase te doen. Er kunnen risico’s optreden die gevolgen hebben voorhet imago van het waterschap..Het projectteam beheerst issues die spelen binnen de eigen organisatie en deoverige overheden. Waar imago issues openbaar (dreigen) te worden is er een rolweggelegd voor de interne opdrachtgever (lokaal niveau) of de portefeuillehouder(regionaal niveau).

ExternIn de verkenningsfase is het ook van belang om een ambtelijke en eenbestuurlijke begeleidings- of stuurgroep te benoemen die bestaat uitvertegenwoordigers van het waterschap en de belangrijkste stakeholders in hetproject. Deze groepen komen bv. 1x per half jaar bij elkaar om de stand vanzaken en eventuele issues die er zijn te bespreken. In situaties, waarbij deomgeving nauw betrokken is en wanneer er meekoppelkansen aan de orde zijnkan het van belang zijn dat deze groepen frequenter bij elkaar komen.

7.4 Interactie met de programmadirectie

De programmadirectie HWBP programmeert, subsidieert, faciliteert en rapporteertover de projecten in de alliantie. Bij elk project wordt vanuit de programmadirectieeen programmabegeleider ingezet.

Begeleiding en voorgangsgesprekken.De programmadirectie voert minimaal eenmaal per jaar een gesprek met elkwaterschap dat een project in het HWBP heeft (bij voorkeur op directieniveau).Daarnaast vinden overleggen plaats tussen de projectmanager van het project ende programmabegeleider; indien gewenst worden projectteamleden en/ ofspecialisten voor het overleg uitgenodigd. Voortgang en specifieke vragen onderander naar aanleiding van de Q rapportage worden in dit overleg behandeld.Het doel hiervan is de inzicht in en afstemming over opgave, ontwikkelpunten,mijlpalen, voortgang, dilemma’s en samenwerking te bespreken, primair vanuitfaciliterende rol. Verder worden mogelijke onduidelijkheden en verwachtingenbesproken en eventueel afspraken gemaakt.

(Tussentijdse) Advies en reviewDe programmadirectie kan op verzoek van de beheerder in de diverse fasen enmomenten van een project ondersteuning bieden met advies en review. Hiervoorworden bij voorkeur collegabeheerders ingeschakeld, zodat de aanwezige kennisen kunde binnen de alliantie van waterschappen en Rijkswaterstaat benut wordenen de projecten een kwalitatieve impuls krijgen. Voor korte, losse vragen kunnenspecialisten de beheerder op weg helpen. Ter voorbereiding op de bestuurlijkebesluitvorming over het project en van de subsidieverlening kunnen de beheerderseen review aanvragen. Reviewteams doorlopen de conceptsubsidieaanvraag engeven aanbevelingen mee over de risicogestuurde aanpak.

Toetsing en beschikkingDe beheerder dient een beschikkingsaanvraag in, waarna de programmadirectiedeze aanvraag toetst aan de financieringsregeling. Het toetsteam bestaat zoveelmogelijk uit collega beheerders en staat onder regie van de programmadirectie.De programmadirectie brengt op basis van de toets een advies uit aan de Ministervan Infrastructuur en Milieu over het verstrekken van de beschikking.

Kennis


De programmadirectie ondersteunt beheerders proactief om kennis te vergaren endelen, bijvoorbeeld via opleidingen, inzet van KPR, communities, vakdagen of eencollegiale toetsing in de review. Ook worden er gezamenlijk handreikingenopgesteld, bedoeld om beheerders te ondersteunen bij de voorbereiding enuitvoering van projecten.


8 Bijlagen

8.1 Bijlage: Voorbeeld van parallele verkenningen in het project TIWA

8.2 Bijlage: Beschrijving Taken en verantwoordelijkheden IPM rolhouders

Het IPM-model is door Rijkswaterstaat ontwikkeld en beschreven in het document“Integraal projectmanagementmodel RWS” (LPC, 1 september 2006). De vijfrollen binnen IPM onderscheiden zich ten opzichte van elkaar, maar nogbelangrijker: kennen in het kader van de samenwerking relaties enafhankelijkheden. De invulling van deze rollen op hoofdlijnen is in de volgendealinea’s beschreven.


De projectmanager is primair verantwoordelijk voor het bereiken van hetprojectresultaat binnen de vooraf gestelde randvoorwaarden ten aanzien van tijden geld. Hij wordt hierop aangesproken door de interne opdrachtgever binnen hetwaterschap. De projectmanager stuurt het projectteam, bewaakt de onderlingeraakvlakken binnen het team en zorgt voor het samenbindend leiderschap dat despelers tot een team bindt en het teamgevoel versterkt. De projectmanager is despin in het web, de natuurlijke sparringpartner en het intermediair tussenopdrachtgever, lijn en project.

De technisch manager is verantwoordelijk voor de technisch inhoudelijkeinbreng in het project van de voorbereiding tot en met de realisatiefase. Onderverantwoordelijkheid van deze manager worden de (functionele) specificatiesrichting marktpartijen geformuleerd. Het mag duidelijk zijn dat daarbij nauw moetworden samengewerkt met omgevingsmanagement (wensen, eisen enbeperkingen vanuit omgeving) en contractmanagement (vertaling naarcontractvoorwaarden).

De omgevingsmanager is verantwoordelijk voor de interactie met de omgevingom het project gerealiseerd te krijgen binnen de publieksrechtelijke enprivaatrechtelijke randvoorwaarden.In dit verband verzorgt de omgevingsmanager met haar team het doorlopen vande diverse planologische procedures, het verkrijgen van vergunningen, hetopstellen van (bestuurs)overeenkomsten, het (ver)leggen van kabels en leidingen,vastgoedzaken, schadebehandeling en milieutechnische, archeologische enexplosievenonderzoeken.De omgevingsmanager houdt zich bezig met de maatschappelijke inbedding in hetproject en is daarmee intermediair tussen de (project)organisatie en haaromgeving.

De manager projectbeheersing is verantwoordelijk waar het gaat om deprojectbrede beheersing van het project op de aspecten tijd/planning,geld/budget, kwaliteit, scope en risicobeheersing. De manager projectbeheersingis ook verantwoordelijk voor de projectbrede voortgangsrapportages endocumentbeheersing. De manager projectbeheersing is zowel toetsend (primair ophet functioneren van het systeem en de interne processen van het project) alsondersteunend en is daarmee een belangrijke sparringpartner voor de anderekernrollen. De manager projectbeheersing stelt zich onafhankelijk op.

De contractmanager is verantwoordelijk voor de beheersing van het geheleproces van contractvoorbereiding – aanbesteding en –uitvoering richtingverschillende marktpartijen. In dit proces wordt het inkoopplan opgesteld metaanbestedingsstrategie en contractvorm, wordt de daadwerkelijke contracteringbegeleid (met de daarbij behorende aanbesteding- en contractdocumenten), wordtop basis van de HWBP-vereisten het contractbeheersingsplan opgesteld en wordtde contractuitvoering begeleid. Ook hier is nauwe samenwerking met de andereonderdelen binnen het project weer essentieel. De contractmanager is ook degenedie de dagelijkse contacten onderhoudt en zo nodig de onderhandelingen voertmet de marktpartijen.

8.3 Bijlage: Kerninstrumenten Omgevingswet

OmgevingsvisieDit is een samenhangend strategisch plan over de fysieke leefomgeving. Rijk,provincie en gemeenten zijn verplicht om een Omgevingsvisie op te stellen. DeOmgevingsvisie is een zelfbindend planinstrument en heeft geen doorwerking naarandere overheden.


De waterbeheerder kan er veel baat bij hebben als in de Omgevingsvisies vanprovincie en gemeenten al aandacht is geschonken aan de primaire waterkeringenen dat daarin een visie is opgenomen voor de lange termijn.

Ø TIP: Ga vroegtijdig aan tafel zitten bij gemeente en provincie bij het opstellenof aanpassen van de Omgevingsvisie. Het inbrengen en borgen van debelangen (i.c.m. lange termijn opgaven) van de waterkering in deOmgevingsvisies van de medeoverheden werkt bevorderend bij de verdereversterking van de waterkering.

ProgrammaDit is een pakket van beleidsvoornemens en maatregelenom omgevingswaarden of doelen in de fysieke leefomgeving te bereiken en tebehouden. Programma's maken de doelen van de omgevingsvisie duidelijk. Voorde primaire waterkeringen kan de waterbeheerder eveneens overwegen een apartprogramma (bij benadering/overschrijding van de Omgevingswaarde) op te stellenen daarin alle versterkingsopgaven gebundeld tot één programma uit te werken.

Indien een dijkversterkingsproject onderdeel is van een integralegebiedsontwikkeling waarbij medeoverheden eveneens een ruimtelijke opgavehebben, en deze te combineren is tot een integraal gebiedsproject, dan valt teoverwegen om gezamenlijk met deze medeoverheden toe te werken tot eengezamenlijk programma onder de Omgevingswet. Dit kan in de uitvoering velevoordelen opleveren.

Decentrale regelgevingElk overheid heeft een instrument waarmee het regels voor de fysiekeleefomgeving kan vaststellen. Uitgangspunt van de Omgevingswet is datregelgeving zoveel als mogelijk decentraal wordt opgesteld. Onder de decentraleregels vallen:

· de omgevingsverordening van de provincie· het omgevingsplan van de gemeente· de waterschapsverordening van het waterschap

Algemene RijksregelsIndien regelgeving op nationaal niveau moet worden vastgelegd (bijvoorbeeldvanwege Europese verplichtingen) dan gebeurt dit met Algemene Rijksregels vooractiviteiten in de fysieke leefomgeving. Algemene rijksregels beschermen defysieke leefomgeving. Iedereen die een bepaalde activiteit wil uitvoeren weetdankzij deze regels vooraf wat mogelijk is en wat niet. De belangrijkste algemenerijksregels zijn uitgewerkt in vier AMvB’s

- Omgevingsbesluit- Besluit kwaliteit Leefomgeving- Besluit activiteiten Leefomgeving- Besluit Bouwwerken Leefomgeving

OmgevingsvergunningEen omgevingsvergunning is een toestemming om één of meer activiteiten in defysieke leefomgeving uit te voeren. Met de Omgevingswet is er de mogelijkheidom te kiezen voor één integrale vergunning of separate vergunningen voorbepaalde activiteiten. Daarmee hebben de overheden de verplichting om te komentot integrale besluitvorming over het voornemen van een activiteit in deleefomgeving. Voor werken aan de primaire waterkeringen zal eenOmgevingsvergunning aangevraagd moeten worden.Ø TIP: Start in de verkenningsfase een analyse naar de algemene rijksregels en

de decentrale regelgeving en beslis op basis van die analyse hoe deOmgevingsvergunning het beste aangevraagd kan worden. Als één integrale


vergunning of een vergunning in delen – aangevraagd voor specifiekeactiviteiten.

ProjectbesluitEen projectbesluit is een instrument bestemd voor (complexe) projecten met eenpubliek provinciaal, nationaal of waterstaatsbelang. Specifiek voor werken aan deprimaire keringen is in de Omgevingswet het instrument van het Projectbesluittoegekend.

8.4 Bijlage: Procedure M.e.r.

Als uit de m.e.r- beoordeling volgt dat er een m.e.r moet worden doorlopen, dangelden een aantal stappen. Onder de Omgevingswet worden alle projectMER-plichtige besluiten met eenzelfde procedure voorbereid:1. Mededeling van het project: De keringbeheerder meldt het bevoegd gezag

schriftelijk dat het voornemens is een plan/besluit voor te bereiden datm.e.r.-plichtig is. In de meeste gevallen is de provincie het bevoegd gezag.Bespreek met een jurist of het project mogelijk een andere overheid alsbevoegd gezag heeft. Vaak wordt met deze mededeling een notitie gestuurdwaarin staat beschreven wat het voornemen is van de keringbeheerder, en dereikwijdte en het detailniveau dat de keringbeheerder voor de m.e.r. voorogen heeft.

2. Kennisgeving: Het bevoegd gezag geeft er kennis van dat het een besluit aanhet voorbereiden is. In deze kennisgeving staat:· dat de stukken over het voornemen ter inzage worden gelegd, waar en

wanneer dit gebeurt;· dat er gelegenheid wordt geboden zienswijzen over het voornemen naar

voren te brengen, aan wie, op welke wijze en binnen welke termijn;· of de Commissie m.e.r. of een andere onafhankelijke instantie gevraagd

wordt advies uit te brengen over de voorbereiding van het plan;· of de activiteit plaatsvindt in het Nationaal Natuur Netwerk of in een

Natura 2000-gebied3. Raadpleging: Het bevoegd gezag raadpleegt de overheidsorganen en de

wettelijke adviseurs die bij het besluit moeten worden betrokken over dereikwijdte en het detailniveau van het MER. Meestal vindt deze raadplegingparallel plaats aan de terinzagelegging van de stukken over het voornemen.Het raadplegen van de Commissie m.e.r. is niet verplicht, maar is opvrijwillige basis mogelijk. Dit kan meerwaarde hebben bij complexe projectenof bij innovatieve projecten. Bespreek de mogelijke meerwaarde met eenm.e.r.-specialist.

4. Advies Reikwijdte en detailniveau: Het bevoegd gezag geeft advies over dereikwijdte en het detailniveau van het op te stellen MER. Dit moet binnen zesweken nadat de mededeling is ontvangen.

5. Milieueffectrapport (MER): De keringbeheerder stelt een MER op. Hieraan isgeen wettelijke termijn verbonden.

De hiernavolgende stappen kunnen in de planuitwerkingsfase worden doorlopen.6. Kennisgeving en terinzagelegging MER en ontwerpplan/-besluit: Het bevoegd

gezag geeft kennis van het MER en het ontwerpplan/-besluit en legt beide terinzage.

7. Inspraak: Iedereen kan zienswijzen indienen over het MER en ontwerpplan/-besluit. De termijn is doorgaans zes weken, maar volgt de termijn vanbedenkingen van de procedure voor het besluit.

8. Advisering door de Commissie m.e.r.: De Commissie m.e.r. brengt advies uitover het MER binnen de termijn die ook voor de zienswijzen geldt (doorgaans6-9 weken).

9. Definitief plan/besluit: Het bevoegde gezag neemt een definitief besluit.Daarbij geeft het aan hoe rekening is gehouden met de in het MERbeschreven milieugevolgen, wat is overwogen over de in het MER beschreven


alternatieven, over de zienswijzen en over het advies van de Commissiem.e.r. Ook geeft het bevoegd gezag aan hoe burgers en maatschappelijkeorganisaties bij de voorbereiding van het plan zijn betrokken. Verder wordtvastgesteld hoe en wanneer er geëvalueerd wordt.

10. Bekendmaking van het plan/besluit: Het plan/besluit wordt bekendgemaakt.De bekendmaking vindt in principe plaats op de manier zoals dat in de wetstaat op grond waarvan het besluit wordt genomen. Ook wordt het besluitmedegedeeld aan de adviseurs, de overheidsorganen die bij het besluit zijnbetrokken en degenen die zienswijzen hebben ingediend.

11. Evaluatie Het bevoegd gezag evalueert de werkelijk optredendemilieugevolgen zoals dat beschreven is in de evaluatieparagraaf van hetbesluit. Het bevoegd gezag neemt zo nodig aanvullende maatregelen om degevolgen voor het milieu te beperken.

MEER INFORMATIEØ Meer informatie over de m.e.r. is beschikbaar op www.infomil.nl (via het

onderwerp Ruimte doorklikken naar milieueffectrapportage). Hier staan eenhandreiking en een handleiding, en worden de laatste ontwikkelingen rondomm.e.r. weergegeven.

Ø Meer informatie over de m.e.r. is ook beschikbaar bij de Commissie voor dem.e.r. (www.commissiemer.nl). Hier zijn factsheets en jurisprudentie overm.e.r. te vinden. Ook kan voor vragen contact worden opgenomen met deCommissie.

Ø Rijkswaterstaat heeft een handreiking voor het advies Reikwijdte enDetailniveau van het MER (Handreiking Advies Reikwijdte en DetailniveauMER, feb 2011).

8.5 Bijlage: Overzicht van conditioneringsaspectenEen overzicht van conditioneringsaspecten, in alfabetische volgorde, is inonderstaande tabel gegeven. Doel van deze onderzoeken is vroegtijdig tesignaleren waar kansen en bedreigingen liggen voor de keuze van hetvoorkeursalternatief, het ontwerpproces en de uitvoering.

Archeologie enCultuurhistorie

Bij het onderzoek naar cultuurhistorie en archeologie gaathet om het voorkomen van mogelijke schade aanwaardevolle objecten of aan mogelijk in de ondergrondaanwezige waarden als gevolg van ingrepen in deondergrond. Op basis van het archeologisch onderzoek dientaangegeven te worden op welke wijze, conform de Wet opde Archeologische Monumentenzorg (WAMz), rekening isgehouden met bekende en verwachte archeologischewaarden.

Voor archeologie is het van belang om in een zo vroegmogelijk stadium het onderzoek op te starten. Dit betrefteen bureauonderzoek en eventueel ook de eerste fase vaneen inventariserend veldonderzoek, de verkennendeboringen. Ook voor cultuurhistorische waarden is hetgewenst een bureauonderzoek uit te voeren. Doel van dezeonderzoeken is voor het ontwerpproces informatie aan tereiken over waar zich mogelijke archeologische ofcultuurhistorische waarden bevinden, zodat in hetontwerpproces daar rekening mee kan worden gehouden.Voor de selectie van kansrijke alternatieven kan aangegevenworden waar zich risico’s en kansen bevinden ten aanzienvan cultuurhistorie en archeologie.


Bodem engrondwater

Het aspect Bodem en Grondwater richt zich op hetvaststellen van de kwaliteit van bodem en grondwater in deomgeving van de dijkversterking en op het bepalen van deomvang van het grondverzet in de realisatiefase(grondstromenplan). De onderzoeken zijn erop gericht omde realisatiefase voor te bereiden en een onderbouwdekostenraming voor de realisatie te maken.

Locaties met een vermoeden of een aangetoonde (ernstige)bodemverontreiniging kunnen een rol gaan spelen bij hetontwerp van de waterkering vanwege de hoge kosten diegepaard kunnen gaan met sanering. In de verkenning wordtbij meestal een vooronderzoek blijkt dat er in het gebiedverontreinigingen aanwezig zijn, zal een plan opgesteldmoeten worden voor vervolgonderzoek. Zaken alsvermoedelijk asbest-, olieverontreinigingen van vestigingvan bedrijven, maar ook bv verfmolens uit gouden eeuw!

In de verkenning is het grondverzet nog onzeker. Deomvangrijkste risico’s worden in deze fase in beeld gebrachten vertaald in een onderzoeksaanpak om deze risico’s teverkleinen.

ConventioneleExplosieven

De aanwezigheid van Conventionele Explosieven (CE) (ookwel niet gesprongen explosieven of nge’s genoemd) uit detweede wereldoorlog is een niet te onderschatten risico.

Aanbevolen wordt om in de verkenning een vooronderzoekuit te voeren om na te gaan of er indicaties zijn dat binnenhet onderzoeksgebied CE aanwezig kunnen zijn, en zo ja,om het verdachte gebied af te bakenen. Hoe eenvooronderzoek moet worden uitgevoerd en waaraan hetmoet voldoen staat beschreven in de WSCS-OCE(Werkveldspecifiek certificatieschema voor hetsysteemcertificaat Opsporen Conventionele Explosieven). DeWSCS-OCE geldt voor alle onderzoeken en maakt deel uitvan de ARBO-wet.

Ecologie De voorgenomen versterking en de daarbij behorendeingrepen kunnen leiden tot negatieve effecten opbeschermde soorten planten en dieren. Ten aanzien vannatuur gaat het om gebiedsbescherming (ensoortbescherming (beide belegd in de Wetnatuurbescherming). In veel gevallen is ook het provinciaalbeleid van belang, zoals de Natuurnetwerk Nederland.

Voor ecologie is het van belang om in een zo vroeg mogelijkstadium het onderzoek op te starten. Dit betreft eenbureauonderzoek en eventueel ook de eerste fase van eeninventariserend veldonderzoek, Vooral de ruimtelijkesituering van de mogelijke oplossingen in relatie tot deaanwezige natuurwaarden is van belang. In deverkenningsfase gaat de aandacht in de effectbeoordelingvooral uit naar ruimtebeslag, versnippering/doorsnijding enaantasting van vaste rust- of verblijfplaatsen vanbeschermde soorten.Als niet kan worden uitgesloten dat het project significantegevolgen heeft op N2000 gebied, dan moet een PassendeBeoordeling (PB) worden gemaakt. Als voor een plan een PBwordt opgesteld, dan moet ook een plan-MER worden


gemaakt. Een Passende beoordeling voor een m.e.r.-plichtigplan moet altijd worden opgenomen in het plan-MER. Vooreen project hoeft dat niet, maar het is wel aan te raden. Alleinformatie voor de besluitvorming is dan gelijktijdig be-schikbaar.

Samenvattende tekst over PAS uit hoofddocument hieraanhalen

Grondverwervingen onteigening

De verwerving van grond en vastgoed is erop gericht om devoor het te realiseren project benodigde gronden envastgoed tijdig ter beschikking te hebben. Een deel van dezegronden zal tijdelijk nodig zijn vanwege de voor het terealiseren werk benodigde werkruimte. Denk ook aan ingebruik gegeven gronden (pachters)

Startpunt voor de verwerving van grond en vastgoed is hetinzicht in de eigen grondpositie: welke gronden zijn aleigendom van het waterschap cq. initiatiefnemer van hetproject. Vervolgens is het belangrijk om de te volgengrondstrategie te bepalen, ofwel de wijze waarop toegangtot de benodigde gronden en vastgoed wordt verworven: ineigendom verwerven of een tijdelijk gebruiksrecht regelen.

In de verkenning is het aan te bevelen eeneigendommenkaart samen te stellen waarop het aantaleigenaren, zakelijke gerechtigden en pachters in hetprojectgebied worden vastgelegd. Op basis van deze kaartkunnen voor het project benodigde locaties wordengeïnventariseerd

Kabels en leidingen Voor het transport van onder meer gas, water, elektriciteit,oliën, chemicaliën, telecommunicatie en data worden kabelsen leidingen gebruikt. Het beheer van deze kabels enleidingen ligt bij tientallen verschillende en (grotendeels)autonoom opererende private én publiekenetwerkbeheerders.

Het proces om te komen tot aanpassingen aan kabels enleidingen is intensief: de primaire belangen vannutsbedrijven zijn in sommige gevallen afwijkend van debelangen van de waterschappen. Vernieuwen of verleggenvan kabels en leidingen vergt daarom het doorlopen van eenzorgvuldig proces met een relatief lange looptijd.Aanpassingen aan kabelsen leidingen dienen vaak te zijngerealiseerd voordat kan worden aangevangen met dewerkelijke opgave: de aanpassing van de waterkering. Deplanning van de verlegging kan daardoor bepalend worden.Het is daarom van belang om in de verkenningsfase van hetproject de aanwezige kabels en leidingen in beeld te krijgenen de netwerkbeheerders vroegtijdig te betrekken zodat dekabels en leidingen waar nodig meegewogen kunnen wordenin de uitwerking en keuze van alternatieven.

Landschap De voorgenomen versterking en de daarbij behorendeingrepen kunnen effect hebben op het landschap.

In de verkenning gaat het erom om de voor het landschaprelevante kenmerken/waarden te bepalen en dezevervolgens te beschrijven voor de bestaande situatie en detoekomstige situatie bij autonome ontwikkeling. Maakhiervoor ook gebruik van bestaande structuurvisies enomgevingsvisies van provincie en gemeentes. De


detaillering van de effectbepaling en van de beoordeling vaneffecten is afhankelijk van de aanwezigheid van waardevollelandschappelijke waarden en de grootte van devoorgenomen ingreep in vergelijking met de aanwezigewaarden.

Openlucht recreatie Het mogelijk gebruik van de dijk en de omgeving is vangroot belang voor recreanten. Denk daarbij aan routing,haventjes, fietspaden, horeca, campers langs de weg,vissers etc. Bij het vernieuwen en versterken van de dijkmoet ook rekening gehouden worden met deze gebruikers.In verkenningsfase is het belangrijk om de dezegebruikswaarden in kaart te brengen, wellicht kwantitatief tebepalen en hier rekening mee te houden bij het afwegenvan de alternatieven.


8.6 Bijlage: Voorbeeld Matrix Haalbaarheid innovaties project ‘Tiel-Waardenburg’’Let op: Het betreft een voorbeeld ter illustratie/inspiratie en de inhoud is een momentopname en geldt alleen specifiek voor het project.

Innovatie Bron Kan het worden ontworpen? Is betrouwbaarheid waterveiligheid teonderbouwen?

Vertrouwen t.a.v. het aanbrengen?

Schuine-ondiepedamwanden

A8+A7

1 Bestaande kennis kan wordengebruikt voor het(semi)probabilistisch ontwerpen.Mogelijk discussievervormingseigenschappenondergrond, omdat kennis hierovernog niet voor iedereen toegankelijkis. Mogelijk vergt de (semi)probabilistische ontwerpmethodenog enige inspanning

2 Er zijn voldoende gegevens aanwezig voorhet uitvoeren van eenbetrouwbaarheidsanalyse. Voor hetvergroten van de stabiliteit van de taludsen eventueel piping is afdoendevertrouwen voor de werking van dezetechniek

1 Klein equipement geschikt om tewerken op een talud geeft groterezekerheid voor het beheersbaaruitvoeren van deze techniek. Ditzal in het vertaald worden in deuitvoeringseis voor deuitvoeringsfase van het project .Deze methode is niet geschikt voorde trajecten waar mogelijkarcheologische resten of artefactenvan de verdedigingslinie(s) in hetdijklichaam aanwezig zijn

Korte damwand A6 2 Bestaande kennis kan wordengebruikt voor het(semi)probabilistisch ontwerpen enwordt vastgelegd in TRLangsconstructies.

2 Voldoende gegevens aanwezig voor hetdoen van een betrouwbaarheidsanalyse.Voor het vergroten van de stabiliteit vande taluds en eventueel piping is afdoendevertrouwen voor de werking van dezetechniek

1 Optimalisatie uitvoeringsmethodeen een veldtest voor de startuitvraag voor de uitvoering isnoodzakelijk. Deze methode is nietgeschikt voor de trajecten waarmogelijk archeologische resten ofartefacten van deverdedigingslinie(s) in hetdijklichaam aanwezig zijn

Schuine damwand A7 2 Bestaande kennis kan wordengebruikt voor het(semi)probabilistisch ontwerpen enwordt vastgelegd in TRLangsconstructies. .

2 Voldoende gegevens aanwezig voor hetdoen van een betrouwbaarheidsanalyse.Voor het vergroten van de stabiliteit vande taluds en eventueel piping is afdoendevertrouwen voor de werking van dezetechniek.

2 Bekende goed controlleerbare en temonitoren techniek. Deze methodeis niet geschikt voor de trajectenwaar mogelijk archeologischeresten of artefacten van deverdedigingslinie(s) in hetdijklichaam aanwezig zijn

Dijk-vernageling A2 2 Kennis voor het (semi)probabilistischontwerpen is beschikbaar envastgelegd en wordt ook vastgelegdin TR Dijvernagelingstechnieken

2 Op basis van de resultaten van de pilotszijn voldoende gegevens aanwezig voorhet doen van eenbetrouwbaarheidsanalyse.





Dijkstabilisator A1 2 Kennis voor het (semi)probabilistischontwerpen is beschikbaar envastgelegd en wordt ook vastgelegdin TR Dijvernagelingstechnieken

2 Op basis van de resultaten van de pilot zijnvoldoende gegevens aanwezig voor hetdoen van een betrouwbaarheidsanalyse.


Dijkdeuvels A4 2 Kennis vastgelegd In rapporten en erwordt gewerkt aan een TR,

2 Op basis van de resultaten van de pilotszijn voldoende gegevens aanwezig voorhet doen van eenbetrouwbaarheidsanalyse.


Terre Armée 2 In het droog infra voldoendehandvatten voor het ontwerp. Hetvertalen van het ontwerp naar een(semi)probabilistischeontwerpmethode vergt enigeinspannig. Kennis wordt vastgelegdin TR Grondverbeteringstechniekenin wording

0 De verankeringssysteem van Terre Arméekan leiden tot risico’s in gedrag tijdenshoog water. Lekkage aansluiting metondergrond en via de wapening. Hetdraagt weinig bij aan de sterkte van dewaterkering.Mogelijk geschikt voor de binnendijkseoplossing van de bekleding. Deduurzaamheid is nog een vraagteken. Hetkost tijd om dit te onderbouwen en aan tepassen. Bovendien effectief bij hoogtes.>4 m.

1 Het aanbrengen in den droge isgoed beheersbaar encontroleerbaar. Deze mehode isniet geschikt voor de versterkingenin grond met geringe breedte vanhet nieuwe aan te brengengrondlichaam.

Beperkingankerkrachttoename

1 Kennis is beschikbaar, echter nogniet afdoende uitgewerkt voor(semi)probabilistisch ontwerp inrelatie tot de waterkering en vergtenige inspanning

1 Effectief bij zware damwanden enaanzienlijke autonome bodemdaling. Hetonderzoek van het gedrag in context vande waterkeringen vergt enige inspanning.Dit is bij TiWa niet het geval.

2 Er is een ruime ervaring met hettoepassen bij de nietwaterkeringsprojecten waardoor deuitvoering is goed te monitoren encontroleren.Deze methode is niet geschikt voorde trajecten waar mogelijkarcheologische resten of artefactenvan de verdedigingslinie(s) in hetdijklichaam aanwezig zijn

MIP (Verticaalaanbrengen op eenhorizontaalmaaiveld)

A14 2 Kennis is vastgelegd In rapporten enkan vertaald worden naar eensemi)probabilistischeontwerpmethode en er wordt

1 Door de uitgevoerde pilots zijn ervoldoende gegevens aanwezig voor hetdoen van een betrouwbaarheidsanalyse.Aan de relatie met de controleproeven

2 De uitvoeringsmethode is temonitoren en beheersbaar, vergteen nauwkeurig werkprotokol inverband met de mogelijke effecten




gewerkt aan een TRGrondverbeteringen.

tijdens de uitvoering moet nog wordenonderzocht voor afronding VKA

aan de belendingen in de buurt vande uitvoering

Trillingvrij plaatsenbetonnendamwand

0 De effecten van dezeuitvoeringsmethode zijn doorvariaties in de ondergrond nietbetrouwbaar te ontwerpen. Ook voorhet (semi)probabailistisch ontwerpontbreken de relevanteinstrumenten. De inspanninghiervoor is niet te verwachttenaangezien in NL de betonnendamwanden niet meer wordengeproduceerd

0 Nee. Betonnen damwand wordt niet meergeproduceerd en het trillingvrij inbrengenkan ontlokken andere faalmechanismen.

0 Het aanbrengen zonder fluïdisatiekan in een aantal gevallenonmogelijk blijken en dat zalbetekenen: of een niet uitvoerbaretechniek of een techniek dieintroduceert risico’s ten aanzienvan de integriteit en / of gedragvan het grondslag onder en om dedamwand heen

Flexibeledamwanden/rekbareconstructies

2 De ontwerptechnieken ten aanzienvan deze constructies zijn bekend,zijn te vertalen naar(semi)probabilistisch ontwerp enzullen vastgelegd worden in TRLangsconstructies.

Nee, vanwege de onzekerheden in delevensduur en langet termijn gedrag

Dit is een alternatief voor zwaredamwandconstructies. Gelet op degrondopbouw is de behoefte aanzware damwanden bij TiWa minderaanwezig

MIP (schuinaanbrengen op eentalud)

A14 2 Kennis is vastgelegd In rapporten enkan vertaald worden naar een(semi)probabilistischeontwerpmethode en er wordtgewerkt aan een TRGrondverbeteringen.

1 Door de uitgevoerde pilots zijn ervoldoende gegevens aanwezig voor hetdoen van een betrouwbaarheidsanalyse.Aan de relatie met de controleproeventijdens de uitvoering moet nog wordenonderzocht voor afronding VKA.

1 Probleem, ontbreken van eengeschikte aanbreng-techniek enkwaliteitscontrole. Alleen haalbaarbij een goede blauwdruk eenmarktpartij voor VKA.

Vacuümconsolidatie 1 Is ruime ervaring mee, hoewel nietin de “dijkenbouw” waardoor het(semi)probabilistisch ontwerp nogtegen een aantal kennisleemtes kanaanlopen en heeft nog enigonderzoek nodig (analyse van depilot)

1 Bij de toepassing voor de nieuw aan teleggen stukken waterkering in goedafgewogen situaties, zoals lange bermenen eventueel bij de toepassing van dedikke dijk, ja. Minder of niet geschikt voorde versterking van de bestaande kering

2 Het is een bestaande bewezentechniek waardoor deuitvoeringsonzekerheden/ risico’sbeheersbaar zijn

Geo-kunststoffen A12 1 Voldoende achterliggende rapportenen kennis van een tal pilotswaardoor een (semi)probabilistischontwerp mogelijk is. De vertalingnaar de gewenste informatie kostnog wat inspanning.

1 Vertaling informatie voor een goedebetrouwbaarheidsanalyse kost nog veelinspanning

1 Het uitkristalliseren van debetrouwbaarheid van hetaanbrengen enmonitoringstechnieken hebben nogenige inspanning nodig in delopende of komende pilots.




Maakbare grond(biogrout/versterktveen)

1 Beschikbaar kennis (afhankelijk vanhet materiaal) vertoont nog enigeleemtes om een(semi)probabilistisch ontwerp tekunnen maken

1 Is nog in kinderschoenen doorontbrekende informatie omtrent destabiliteit van de grondmechanischeeigenschappen, uitgaand van hetoorspronkelijk materiaal en heeft nog veelinspanning nodig

1 Proeven met Biogrout zijn tot opheden slechts op kleine schaaluitgevoerd. Problemen zijn detemperatuur ontwikkeling en deafvalstoffen (nitraten) dievrijkomen. Opschaling naarwaterkeringen vraagt nog veelonderzoeksinspanning. Ook voorversterkt veen is het onderzoeknog beperkt tot lab proeven.

Grindkolommen,zandpalenen cement-betonietkolommen

1 Deze technieken kennen al ruimetoepassing in de projecten buiten dewaterkeringen. Met beschikbaarkennis zal met enige inspanning ookeen (semi) probabilistische ontwerpgemaakt kunnen worden

0 Door de beperkte dikte van de slappelagen aan de polderzijde is deze methodebij TiWa project minder effectief.Bovendien is daardoor het risico op eenkortsluiting met het watervoerende pakketgroot

1 De uitvoering van de technieken isreeds ruim bewezen, echter niet inruime mate in context van dewaterkeringen waardoor hetbeheerssen van de risicos van deuitvoering in deminitoringsprogramma’s enigeinspanning vergt.

Geoclayliners/bentonietmatten/Dantoniet

A1 1 Afhankelijk van de toepassing zijn ervoldoende instrumenten om deze(semi)probabailistisch te kunnenontwerpen. De specifiekeuitvoeringsaspecten die van invloedzijn voor de ontwerpberekeningenmoeten nog vertaald worden in derekeninstrumenten en dit heeft enigeinspanning nodig

1 Begin van de ontwikkeling (mogelijk nietop tijd voor TiWa).Belangrijke aandachtspunten zijn deeffectiviteit, de kwaliteitsbeheersing bijrealisatie en de beheer aspecten. Ominvloed te hebben op de reductie van dewaterdrukken i.v.m. stabiliteit en pipingmoeten grote oppervlakten wordenafgedekt.

1 De uitvoeringstechnieken zijn vaakal beproefd binnen enkele pilots ofin de nietwaterkeringsgerelateerede werken.Voor de projecten bij dewaterkeringen is het wenselijk ommet enige inspanning aandacht tegeven aan de mogelijke risico’s tenanzien van de functie van dewaterkering en gepastemonitoringstechnieken.

Noorse kunstleem 1 Afhankelijk van de toepassing zijn erenigszins instrumenten om deze(semi)probabailistisch te kunnenontwerpen. De uitvoeringsaspectenals input voor deontwerpberekeningen als ook deeigenschappen van het materiaalvergen nog enige inspanning (pilot/monitoring- LCC gedrag) om hetontwerp volledig te kunnenuitvoeren

0 Noors kunstleem is een vulmateriaal vooro.a. waterkeringen. Het is erosiegevoeligen kan niet als oppervlaktelaag wordengebruikt. Het draagt niet bij een verhogingvan de stabiliteit en wordt daarom nietmeegenomen in verfdere uitwerking vande innovaties voor de TiWa.

1 Kennis verzamelen ennamnalyseren over deuitvoeringswijze en lange termijngedrag vergen enige inspanning




Houten palen 2 Het (semi)probabilistisch ontwerpenvan de houten palen in context vande waterkering, afhankelijk van detoepassing zal met inzet van debestaande instrumenten mogelijkmoeten zijn.

0 Voor de toepasing bij het project TiWa isgeen aanleiding om deze in terondersteuning van de waterkerendefunctie van de dijk in te zetten. Hierbijspeelt rol het feit dat hier sterk wisselendfreatische lijn aanwezig is wat negatiefinvloed heeft op het ontstaan van houtrot.

2 Het uitvoeren (inbrengen) van dehouten palen is een beproefde(beheersbare) techniek

Kalk in klei/grondverbeteringstechnieken(versterkingstechniek)

A16 1 De ontwerpinstrumenten voor dezetechnieken zijn in ontwikkeling,voornamelijk in “droge” bouw nemendeze technieken vlucht en zijngevalideerd (vaak op basis van decasussen uit buitenland). Het(semi)probabilistisch ontwerpen zalmogelijk nog enige inspanningvergen.

1 De mixing van kalk-cement in klei isbekend en word ook toegepast bij MIP,Alleen de blok-mixing van alleen kalk inwaterkeringen is nieuw. Voor het naderonderzoeken van de positieve effecten incontext van de waterkering is een pilotmet degelijk monitoringsprogrammawenselijk. Grootste kans hebben dezetechnieken voor de toepassing waar hetverhogen van weerstand biedend momentdoor het vergroten van volumiek gewichtin voor- of achterland van de keringpositieve bijdrage aan de sterkte van dewaterkering levert.

2 Er zijn talloze proefprojectenbekend. Het borgen van devoldoende betrouwbareuitvoeringsmethode vergt eengeschikte monitoringsprogramma.

Augeopalen 1 Voor deze techniek zijnontwerpprincipes voor detoepassingen buiten dewaterkeringspraktijk beschikbaar.

1 Voor de toepassing in en nabij dewaterkeringen in dienst van de verbeteringvan de macrostabiliteit zijn deontwerptechnieken enbeoordelingstechnieken nog onvoldoendegevalideerd. Een van de knelpunten zijn debuigende momenten in de Augeopalen.Hierop zullen de palen verder moetenworden ontwikkeld

0 De betrouwbaarheid van hetaanbrengen van deze techniek inde nabijheid/ onderdeel van dewaterkering ontbreekt en heeft nognader onderzoek nodig

Dijkbogen CivieleTechnieknr42017

0 Er is nog geen gevalideerderekenmethode beschikbaar die borgtzowel een betrouwbaar ontwerp alsmogelijkheid tot het beoordelen vande innovatie. – innovatie heeft nogveel inspanning nodig

0 Het gedrag van de innovatie in eenwaterkering is niet afdoende onderzocht(in navolging tot de nadere ontwikkelingvan de ontwerpmethode) en heeft noginspanning nodig om dit aspect te kunnenbeoordelen

0 In navolging van de eerdereaspecten heeft deze innovatienader onderzoek onder anderenaar een betrouwbareuitvoeringsmethode nodig.




Soseal A4 0 Nog geen gevalideerdeontwerpmethode. Heeftdoorontwikkeling nodig

0 Mogelijk kansrijk met dunne zandtussenlagen. Voor TiWa is dedoorontwikkeling naar verwachting niet optijd en de efficiency mbt de stabiliteit istwijfelachtig .

0 Is niet in praktijk gevalideerd endaarom risicovol

DMC (actievevariant)

A,22/23

2 Kennis ligt op de plank. Wordtverwerkt in een TR. Haalbaarheidvoor deze situatie toetsen,

2 Voldoende gegevens aanwezig voor hetdoen van een betrouwbaarheidsanalyse.

2 Inmiddels bekend. Optimaliserencontroleproces

Water-ontspanner A,22/23

2 Kennis ligt op de plank. Wordtverwerkt in een TR. Haalbaarheidvoor deze situatie toetsen.Complicatie bij waterontspanner alsactieve wateronttrekking nodig is, isde verbinding van de afzonderlijkebronnen. Extra beheer en inpassingin de omgeving.

2 Voldoende gegevens aanwezig voor hetdoen van een betrouwbaarheidsanalyse.


Prolock B03 1 De kennis voor ontwerpen kanworden afgeleid uit bestaanderapporten. De parameters voorfiltereigenschappen en sterkte vande damwand moeten nog wordenbepaald.

1 Er zijn onvoldoende gegevens over defiltereigenschappen om eenbetrouwbaarheidsanalyse uit te kunnenvoeren. Daarnaast is er nog geen relatiemet controle proeven tijdens realisatie enbeheer.

1 De onzekerheid zit in hetschadevrij aanbrengen van Prolockmet filter. De betrouwbaarheid zalmoeten worden aangetoond in eenpilot.

Grof Zand Filter B10 2 De kennis voor ontwerpen kanworden afgeleid uit bestaanderapporten.

2 Voldoende kennis aanwezig voor het doenvan een betrouwbaarheidsanalyse.


Verticaal ZanddichtGeotextiel (VZG)

B11 2 De kennis voor ontwerpen kanworden afgeleid uit bestaanderapporten.



Verkleinen piping-opgave door innovatief monitoren.ISAC (In-SituAquiferCharacteriza-tion)

B17 N.v.t. 1 Of met deze methodiek de onzekerheidkan worden verkleind moet nog wordenonderbouwd.

N.v.t.

Innovaties kruinhoogtevaste constructie opkruin

C 2 De kennis voor ontwerpen kanworden afgeleid uit bestaanderapporten.


2 Bestaande technieken kunnenworden gebruikt.

Tijdelijke kering opwand(Systeemwand/Dutchdam/eXtra)

C 2 Het ontwerp is met de beschikbareinstrumenten mogelijk

1 (vergelijkbare)Systemen zijn reedstoegepast in Nederlandse praktijk. Debetrouwbaarheid zal per afzonderlijk typesysteem in relatie tot specifieke fysieke

2 De reeds uitgevoerde projectenwijzen uit dat het aanbrengen vandeze systemen goed controleerbaarzijn




omgeving en beoogd beheer van de locatiebeoordeeld kunnen worden. Hierbij scorende systemen zonder tussenkomst van hetmenselijke factor met robuuste(eenvoudige) en duurzame technischebouw hoger dan de overige systemen.

versterkenbinnentalud metgras-versterking

C 1 Kennis voor ontwerpen kan wordenafgeleid uit bestaande rapporten enTR’s. Voor toelaten hogereoverslagdebieten is aanvullendonderzoek nodig.

1 Voor het toelaten van hogereoverslagdebieten in relatie tot nieuwegrasmatconstructies ontbreekt kennis en isaanvullend onderzoek nodig.

1 Als men t.b.v. een hogeroverslagdebiet een andereaanhechting tussen grasmat enondergrond vereist is, dan moet dekwaliteit en uitvoerbaarheidworden aangetoond.

buitenberm/steentalud

C 2 De kennis voor ontwerpen kanworden afgeleid uit bestaanderapporten en TR ‘Steenbekledingen’


2 Bekende techniek

Golfremmendevegetatie (in hetvooroever)

C 2 Het effect van de (bestaande)vegetatie kan met de beschikbareinstrumenten goed vertaald wordenin de aanpassing van dehydraulische randvoorwaarden, ookal nader onderzoek nog steedslopend is (POV Voorlanden bijv)

2 Betrouwbaarheid is te onderbouwenhoewel nog nader onderzoek loopt oa inPOV Voorlanden

0 De betrouwbaarheid dat eenbepaalde vegetatie waarmee in hetontwerp rekening is gehouden blijfteen zelfde (of groter) positief effecthebben op de verandering van dehydraulische belastingen op dewaterkering is laag, ondanksmogelijkheid van borging eenbepaald niveau van onderhouddoor bijv. ziekte/ sterfte van devegetatie.

Score:

2. Aanwezig of kost nog weinig inspanning

1. Niet aanwezig, maar is haalbaar

0. Niet aanwezig en is risicovol en of kost veel inspanning

Bron:A: POV-Macrostabiliteit Innovatiescan - Advies technieken, TKI Deltatechnologie, aug. 2016, lit. [2]. Het nummerverwijst naar de innovatie nummering in het document.B. Advies Deltares: Innovatie uit de markt, Piping, 2016, lit. [6]. Het nummer verwijst naar de innovatie nummering inhet document.

C. Beoordelingstabel Innovaties Kruinhoogte, Ger Jan Akkerman, 2016, lit.[ 7]


8.7 Bijlage: Lessons learned HWBP2

13 juli 2017 “lessons learned” HWBP-2.

Voorwoord

In de afgelopen jaren zijn er veel dijkversterking projecten uitgevoerd binnen het HWBP-2. In deze projecten is veel ervaring opgedaan en zijn er belangrijke inzichten ontstaan in risico’s en kansen. Om de ervaringen van het HWBP-2 in beeldte brengen en deze kennis over te dragen aan de opvolger van het huidige programma het HWBP zijn er vanuit het HWBP-2 meerdere evaluaties uitgevoerd.

Eén van deze evaluatie initiatieven heeft geleidt tot onderstaande tabel. In de tabel zijn ervaringen geïnventariseerd per thema en vertaald in tips. Deze geleerde lessen uit deze tabel zullen ook een plek krijgen in opleidingen, handleidingen enzullen in de communities landen o.a. via communitcoaching.

Enkele achtergronden bij het doornemen van deze tabel. De “lessons learned” zijn geselecteerd op de dingen die er echt toe doen. Daarbij is zoveel mogelijk getracht om open deuren te voorkomen. Wij beseffen ons dat het daarbij de uitdagingblijft het juiste detailniveau te vinden om de tabel praktisch toepasbaar te houden. Vooralsnog is gekozen voor een tabel Word, mogelijk wordt in de toekomst een andere opzet gekozen, waarbij te denken is aan een beter doorzoekbaredatabase structuur. In de tabel zijn kolommen opgenomen, zodat later ook contactgegevens opgenomen kunnen worden van de mensen die ervaringen hebben opgedaan en wordt waar nodig verwezen naar achtergrond documenten en/ofprojecten. De insteek is dat deze lijst in samenwerking met de communities verder wordt aangevuld. De lijst is naar eigen beoordeling te gebruiken, het is geen lijst met waarheden, wat voor het ene project (/ de ene gebruiker) een waardevolletip is hoeft niet persé voor alle projecten (/gebruikers) een waardevolle tip te zijn.

De tabel is een dynamisch document en het is de bedoeling om het periodiek te actualiseren o.a. met behulp vanuit de communities. Als u een toevoeging voor de tabel heeft kunt u die mailen naar [email protected]

faseThema Ervaring Tip n.a.v. ervaring

voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g

Contactpersoon encontactgegevens

Namen nog aan tevullen door input uit de

communitybijeenkomsten

Voorbeeldprojecten /- document

A ALGEMEENA1 Stem opleverdossier af op eisen beheerafdeling

Bij overdracht van veel projecten is naar voren gekomen dat deopgeleverde tekeningen en documenten veelal niet goed aansluitenbij de systemen die de beheerder gebruikt. Hierdoor verloopt deoverdracht vaak moeizaam en zijn er veel herstelactie nodig om degegevens in juiste format te verkrijgen.

Betrek de afdeling beheer al vroegtijdig bij het project, al vanafstart van de verkenningsfase om vast te stellen welkeklanteisen er zijn voor overdracht en oplevering en welke dataeisen er opgenomen moeten worden in het contract.

x x X x x

A2 Toepassen innovaties leidt tot doelmatig ontwerp, koppelinnovatie aan concrete projecten.Het koppelen van innovatie aan concrete projecten en projectdoelen(op datum x moet innovatie y gereed zijn voor project z) geeft focusen urgentie aan de ontwikkeling van de innovatie. Door hetontwikkelen van de innovatie als losse activiteit naast het project kanhet project met minder verstoring doorwerken.

Geef innovatie een expliciete plek binnen het project en stuurop de daarvan afgeleide planning.Organiseer de uitwerking van de innovatie ‘om het projectheen’.Introduceer mijlpalen in het project waarop beschouwd wordtof het inhoudelijke einddoel nog steeds op tijd gehaald kanworden (go- no go momenten in het trechteringproces).Zorg aan de voorkant voor voldoende deskundige begeleidingom innovatie ook op een serieuze wijze mee te nemen in hetafweegproces van het project. Deskundigen leverenondersteuning voor het oprekken van/inpassen in bestaandekaders en met toepassen van state-of-the-art kennis op gebiedvan waterveiligheid, financiering, juridische aspecten en

x X x x X Henk Senhorst Dijken op Veen-2. Wilde hetdijkversterkingsproject baat hebbenvan het inzicht dat veen sterker wasdan gedacht, dan moest in 1,5 jaar tijdvoor M€ 2,aan onderzoek verrichtworden door Deltares, met een positiefinhoudelijk resultaat.



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





techniek.Randvoorwaardelijkk is commitment van alle partijen, zekerook op bestuurlijk niveau.

A3 Sta open voor innovaties en toon lef.Alles via ENW laten verlopen werkt niet stimulerend. Los van een‘ENW-keur’ zal een waterbeheerder zelf ook achter een innovatiemoeten staan, en dit moeten uitdragen naar andere beheerders ende omgeving. Als hij dit niet kan of durft heeft hij de innovatie zelfblijkbaar nog niet geaccepteerd als een volwaardige en betrouwbareoplossing (en is de innovatie wellicht nog niet rijp genoeg).

Bespreek een innovatie intern met alle relevante disciplines,inclusief beheer, beleid en financiën. Nodig anderewaterbeheerders uit om mee te denken en mee te kijken. Alser voldoende consensus binnen een breed samengesteldegroep van deskundigen is, kun je je geruggesteund weten doorde best mogelijke inhoudelijke toets . Laat het uiteindelijkevoorstel door het bestuur van waterbeheerder bekrachtigen, engebruik waar mogelijk consultatie van andere waterbeheerdersen de daarvoor ingerichte gremia.

x x X x

A4 Leg geen onnodige deadlines op.In projecten worden soms onnodige deadlines gehanteerd waarvanook de herkomst niet meer herleidbaar is.

Zorg ervoor dat je de bouwstenen van een planning op ordehebt voordat je een overall planning van een project opstelt.Leg daarbij de onderbouwing van doorlooptijden en keuzesvoor mijlpalen vast.Vraag naar het “waarom” van een deadline en relatie metandere processen. Op die manier kom je gezamenlijk tot eenrealistische planning.Heroverweeg de planning bij wijzigingen in aannames en bijfase overgangen. Maak daarbij bewust de afweging of jeongewenste gebeurtenissen meeneemt als gebeurtenis of alsrisico.Betrek ook de programmadirectie (via de projectbegeleider) bijde heroverweging vanwege de mogelijke invloed op deprogrammering en de kasreeks.

x x x x x

T TechniekT1 Toetsing op veiligheid (LRT 3) onvoldoende voor scope

bepaling versterkingsopgave.Bij HWBP2 projecten bleek dat kwaliteit van de toetsing niet altijdgoed genoeg was om betrouwbaar de projectscope te bepalen. Doorde overgang naar overstromingskansbenadering hebben bij HWBPprojecten de resultaten van de LRT3 nog minder waarde.

Doe zo snel mogelijk (op te starten tijdens initiatiefase of in devervroegde verkenning voorafgaand aan het schrijven van hetPVA verkenning) een veiligheidsanalyse op basis vanoverstromingskansbenadering, zo nodig aangevuld metaanvullend geotechnisch en/of geohydrologisch onderzoek.Houd tot die tijd de mogelijkheid open om je scope aan tepassen (te verbreden, te versmallen of mogelijk project zelfs afte voeren).

x X x Joost Frakking.Jeroen Kooman WSRLPaul Beurskens WSRLMaurits van Dijk WDOD

Projecten:- TIWA (WSRL)- Zwolle Olst (WDOD)

T2 Omgang met nieuwe kennisDe status van bepaalde nieuwe kennis of ontwikkelde innovaties isnogal eens onduidelijk voor projecten: is deze kennis/innovatievoldoende gevalideerd om toe te kunnen passen in het project c.q.om door de volgende toets ronde te komen?

- Raadpleeg de ENW-website voor de reedsuitgebrachte adviezen. Adviezen met een generiekewerking kunnen zonder meer toegepast worden.Adviezen m.b.t. tot een specifieke dijkversterkingkunnen ook gebruikt worden, maar moeten meestalvertaald worden naar de project specifieke situatie enzullen daardoor nog een validatieslag nodig hebben.

- Raadpleeg de HWBP-website voor een overzicht vanlopende innovatie-ontwikkeling. Lees goed hoe ver de

x x x x



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





innovatie is qua ontwikkeling. Doordat eenontwikkelingen snel kunnen gaan, is het verstandigaltijd de ontwikkelaar zelf te benaderen. Dat levertvaak veel meer en sneller inzicht op!

- Vergeet niet gebruik te maken van de beoordeling opmaat: ook kennis en innovatie die nog niet generiektoepasbaar is, kan gebruikt worden in een project, alshet in die situatie maar leidt tot een aantoonbaar veiligontwerp.

- Benader lopende Project Overstijgende Verkenningen(POV’s) en KPR om zelf toepasbaarheid te kunneninschatten.

T3 Te laat 0 meting (monitoring) effecten op de omgeving gestart.Veel projecten denken pas te laat in het project na over de noodzaakvan een monitoringplan (voor o.a. grondwatereffecten, zetting,bouwkundige opname, aanwezige flora en fauna etc.). Daardoormissen ze vaak bruikbare historische reeksen en een goede 0-situatie. Deze gegevens kunnen erg waardevol zijn om keuzes eneffecten te onderbouwen in de planuitwerking en realisatiefase.

Opnames zijn vooraf vaak onvoldoende gedetailleerd.Nul opnames vooraf zijn vooral gericht op fysieke schade aanpanden, ook andere zaken kunnen leiden tot schadeclaims enmeerwerk.Nul opname van bekledingen die intact moeten blijven, maar doormateriaalgebruik naastgelegen werkzaamheden beschadigd kunnenraken.

- Zorg dat je aan de start van het project goed nadenkt overde inzet van een monitoringplan en hoe je de gegevenswilt gebruiken in het planproces (bijv. voor de MER) entijdens de realisatie om o.a. de autonome situatie goedvast te leggen en welke zaken ook in het contract moetenlanden .

- Het monitoringplan en uitgezette meetnet kan ook ingezetworden om tijdens de uitvoering door ON of OG effecten tekunnen meten o.a. grondwater, zetting, bebouwing). In hetmonitoringplan kunnen “signalering en grens waarden”vastgesteld worden zodat onbedoelde effecten directworden gesignaleerd.

- Een goede monitoring historie kan ook gebruik wordenvoor discussies over nadeel/ schade verzoeken tijdens derealisatie en na oplevering.

x x X x x x Sander Boer HHNKGertjan WesterhofJoost Frakking

Monitoringplan PHZD (HHNK)

T4 Freatisch vlak en respons hebben grote invloed en zijn lastig tebepalen.Ligging freatisch vlak in de dijk en optredende waterspanningen inwatervoerende pakketten achter je dijk zijn van grote invloed opmacrostabiliteit binnenwaarts en piping. Deze waterspanningen zijnlastig te bepalen, standaard waarden (TRWD) zijn vaak veel teconservatief. Om dit goed genoeg in ontwerp (en beoordeling)sommen mee te kunnen nemen zijn, locatie en bodemopbouwafhankelijk, lange meetreeksen nodig, liefst bij een hoog water.

Overleg bij de start van je project of er in je project behoefte isaan langlopende waterspanningsmetingen in en achter de dijk.Vaak is dit zinnig.

x x X x x Stefan van den BergMathijs Bos (WSRL)

TIWA (WSRL)

T5 Start bij het begin van het project een uitgebreid geotechnischonderzoek op.Geotechnisch onderzoek wordt bij veel projecten laat in de planninguitgevoerd waardoor de dimensies van de maatregelen aanzienlijkkunnen afwijken en er soms faalmechanismen bij komen of komen tevervallen. In sommige gevallen zou dit de keuze van het VKA hebbenbeïnvloed als het eerder was uitgevoerd.

Voor vroeg in je project uitgebreid geotechnisch onderzoek uit.i.c.m. historie/geologie en geohydrologisch onderzoek levertdat veel inzichten op die relevant kunne zijn voor deversterkingsopgave (soms zelfs de geografische scope) en dekeuze van het VKA.Streef ernaar na de verkenning alleen nog onderzoek nodig tehebben om overgangen te lokaliseren en voor de uitwerkingvan constructieve oplossingen.

x x x Martin Groenewoud(WSRL)Jeroen Kooman WSRLPaul Beurskens WSRL

Project: GOWA

T6 Differentieer bij ontwerpuitgangspunten tussen generiek en Maak bij het opstellen van de ontwerpuitgangspunten (Nota x x x



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





project specifiek en benoem aannames.Bij ontwerpuitgangspunten is niet altijd herleidbaar wat de herkomstis en wat het toepassingsbereik is binnen het project. Soms volgende uitgangspunten uit generiek beleid of generieke kennis (zoalsontwerpkaders) andere keren is een uitgangspunt project (of zelfslocatie) -specifiek.Daarnaast is de herleidbaarheid van de uitgangspunten niet altijdhelder wat leidt tot discussies. Onderscheid tussen feiten enaannames worden niet altijd gemaakt en de onderbouwing van deaannames zijn vaak niet herleidbaar vastgelegd.

van Uitgangspunten) en -keuzes een duidelijk onderscheidtussen generieke en project specifieke uitgangspunten envermeld de herkomst of de onderbouwing.Maak hierbij goed onderscheid tussen technischeuitgangspunten en overige uitgangspunten (bijv. t.a.v.inpassing en toekomstig beheer).Benoem aannames en de onderbouwing van deze aannames.Indien er voor bepaalde uitgangspunten een afwijkendtoepassingsbereik is (locatie of projectfase) beschrijf dit dan.

T7 Conflicten tussen grondoplossingen en panden bijaanwezigheid van slappe grond.Bij slappe grond leiden grondoplossingen vaak tot problemen aanpanden terwijl de projecten dachten dat ze daar goed op voorbereidwaren.

- Als je overweegt woningen te vijzelen, vergewis je dat ditreëel is, met name bij slappe ondergrond, als je dit doetzorg ervoor dat de nieuwe fundatie bestand is tegen teverwachten vervormingen .

- Neem grenswaarden op voor vervorming in je contract- Plaats hellingbuizen bij panden om vervorming te kunnen

meten- Neem de impact van vervormingen op panden mee bij de

afweging tussen constructie en grondoplossing.- Vervormingen blijken maatgevender te zijn dan stabiliteit,

ontwerp op de vervormingseis.- Doe, met name bij slappe grond een zeer uitgebreide nul

opname, denk daarbij ook aan minder voor de handliggende zaken als waterbronnen en de maaiveldinrichtingrondom panden.

x x x x Gerjan WesterhofJoost Frakking

Project: KIS (WSRL), Krimpen (HHSK)

T8 Schade door aanwezigheid losgepakte zandlagen bijaanbrengen of verwijderen damwanden.Door aanwezigheid losgepakte zandlagen ontstaat schade:

- Bij constructies in de buurt van woningen; Let op of woningenafdoende gefundeerd zijn (voorbeeld jaren 50 woninggefundeerd op slecht gepakt zand, bij aanbrengen damwandaan huis grote schade).

- Bij verwijderen damwandkuip ontstaat schade aanaanwezige kunstwerken (zoals duikers of gemalen)

Beschouw geotechnisch onderzoek of er sprake is vanlosgepakte zandlagen. Als dat zo is:

- Let op of woningen afdoende gefundeerd zijn. Legfunderingsgegevens naast de sonderingen en vergelijkpaalpuntniveau ‘s fundaties onderling. Let vooral goedop bij panden uit de “wederopbouwperiode”.

- Let op of er kans is op schade aan kunstwerken enpas zo nodig ontwerp van nieuwe kunstwerken hieropaan en/of uitvoeringswijze van aanbrengen ofverwijderen damwanden.

- Wees er in de uitvoering alert op dat niet teveelsnelheid en kracht gebruikt wordt om de damwandente trekken.

x x x X Jan van Noord WVV Project: Zuidelijke randmeer- enEemdijken (WVV)Ameland (WF)

T9 Besteed aandacht aan monitoring in gebruiksfase na realisatieBij het onderzoek naar corrosie van damwanden, is in het HWBP-2programma het gebruik van testplanken gebruikelijk geworden. Eenextra plank (testplank) die later eens omhoog gehaald kan wordenom te beoordelen of het ontwerp nog goed is. Dit principe kanwellicht ook voor andere innovaties dan wel optimalisaties gebruiktworden.

Zorg dat er in het programma/project ruimte is om flexibel tezijn (in budget en geest) om gebruik te maken van bijvoorbeeldtestonderdelen. Denk hierbij dan wat breder als damwanden,(bv ankerstangen, putten, palen, etc.) maar ook het kunnenmeten van functioneren kwelschermen en of verticaalzanddicht geotextiel door het plaatsen vanwaterspanningsmeters.Hierdoor kan je wellicht bepaalde risico’s wegnemen oftestbaar maken voor de toekomst. (testen levensduur, etc.).Betrek de beheerder hierbij.

x x x



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





T10 Tijdens de realisatie wijziging in grondsoort kern en berm . Bijzand afwegen rekenen met drainage.Bij enkele projecten is tijdens de realisatie nog geswitched inkernmateriaal, van zand naar klei en vice versa. De afweging in hetvoortraject leek daarbij niet afdoende. Gevolg was dat dit leidde totcontractuele VtW’s (meerkosten). Daarnaast is bij veel projecten meteen zandkern de dijk ontworpen zonder drainage omdatbeheerorganisaties opzien tegen het beheer en stellen dat ze nietkunnen garanderen dat de drainage functioneert onder maatgevendeomstandigheden.

Maak vroeg in je project de afweging of je kern- en ofbermmateriaal wilt voorschrijven of wil vrij laten.Doe dit situationeel op basis van de kenmerken van debestaande dijk.Beschouw, in samenspraak met de beheer afdeling, vroegtijdigof je in het ontwerp rekening houdt met het aanleggen vandrainage van zandaanvullingen (in kern of berm) met oog voorde mogelijkheid voor afvoer van drainagedebiet.Onderbouw de doelmatigheid van de keuze voor al dan nietdraineren van zandaanvullingen (bijvoorbeeld met een LCCraming).

x X x X Joost Frakking

T11 Noodzaak binnendijkse beschoeiing onderschat.Bij veel projecten is er in de realisatie meer beschoeiing geplaatstdan waar vooraf rekening mee was gehouden. Soms metaanzienlijke financiële consequenties.

1. Verken vroeg waar beschoeiingen nodig kunnen zijn.Gebruik hiervoor de informatie uit de omgeving (boerenweten vaak heel goed waar de oever elke keer afkalft enwaar niet). Betrek deze info bij het maken van een keuzevoor dwarsprofiel van watergangen (beschoeiing offlauwere oever) . Stem ook af met de beheerder.

2. Houd rekening met nieuwe K&L tracés (i.v.m. gewenstestabiliteit oever en de beperkingen voor eventueleverankering).

3. Neem dit op in je risicodossier(meer beschoeiing nodigdan verwacht, met bovenstaande als beheersmaatregel)om in de realisatie dekking te hebben als het optreedt.

4. Relateer kwaliteit beschoeiing aan wat er in de autonomesituatie aanwezig was om discussie over subsidiabiliteit tevoorkomen of regel extra financiering (vanuit beheer /derden).

x x x x Gerjan Westerhof Project: KIS (WSRL)

T12 Onderzoek oude dijkdoorbraken. In gebied met historische dijkdoorbraken ging damwand onderuit entraden afschuivingen op, met dure ontwerpaanpassingen tot gevolg.Achteraf is op een historische kaart de oude doorbraak locatiesteruggevonden.

Investeer in onderzoek:Historisch kaartmateriaal van wielen, documentatie vanvoorgaande versterkingen in combinatie met luchtfoto’s enlokale kennis (bewoners, boeren) als er aanwijzingen zijn vanvoormalige dijkdoorbraken. Stem je geotechnisch onderzoekhierop af.

X x x x Jan van Noord Project: zuidelijke randmeer- enEemdijken (WVV)

T13 Onvoldoende focus op dominante parameters en/ofuitgangspunten die koersbepalend kunnen zijn voor hetprojectsucces.

Ga per projectfase na of de beschikbare gegevens (bijv.onderzoeksgegevens) en uitgangspunten toereikend zijn.Waar liggen de kansen en bedreigingen voor het project?

Bijvoorbeeld:1. zijn de gegevens die voor de toetsing zijn gebruikt ooktoereikend zijn voor de ontwerpopgave?2. welke optimalisaties leiden snel tot projectresultaat, en watis daar voor nodig?

Bijvoorbeeld:1. proevenverzameling, geotechnisch lengte profiel,stijghoogten, sterkte parameters, duidelijkheid bestaande

x X x x x Michiel Schotvanger Texel dijk (HHNK)



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





situatie, dikte bekledingen etc.2. aanscherping uitgangspunten / rekenwijze voor dominantemechanismen.

Prioriteer met een team van deskundigen en generalistensteeds per projectfase welke gegevens/ onderzoeken moetenworden uitgevoerd, met focus op het projectsucces.

Leg keuzes in bovengenoemde stappen ook goed vast inbijvoorbeeld de Nota van Uitgangspunten. Actualiseer ditdocument verder per projectfase, zodat dit kan helpen om deontwerp rapporten en latere doorvertaling naar devraagspecificatie/contractstukken scherpt te maken.

Tip: laat de NvU reviewen door een collega beheerder.

Tip. investeren in goede sonderingen zeker in gebieden waarde grondslag zeer divers van aard is er lokaal sterk fluctueert.Zowel diep als ondiep. Op de lange termijn (ook projectduuroverstijgend) heb je hier als waterkering beheerder gemakvan.

T14 Gesteld staan voor wijzigende kennis door uitvoerenconsequentieanalyses.Projecten zijn niet altijd op de hoogte van gewijzigde kennis dieinvloed heeft op het project in die fase.Projecten staan niet altijd open voor verwerking van wijzigendekennis om verstoring van het project te voorkomen terwijl dewijzigende kennis wel invloed heeft op de keuzes in de projectfase.

- Bepaal per uitgangspunt wat de reële bandbreedte isvan het uitgangspunt en hoe dit doorwerkt in dedimensies van de versterkingsmaatregel.

- Benoem de dominante uitgangspunten waarwijzigingen (bijvoorbeeld door beschikbaar komen vannieuwe kennis over in rekening te brengen belastingenof sterkte van de waterkering) impact hebben op dekeuze in die projectfase.

- volg de ontwikkelingen van de dominanteuitgangspunten én voer gevoeligheidsberekeningen uitmet de gewijzigde inzichten.

- Bepaal op basis van de uitkomsten van degevoeligheidsberekeningen op welk moment dewijzigingen moeten worden meegenomen.

- Als een wijziging invloed heeft op de projectscopemaak een afgewogen keuze die ambtelijk enbestuurlijk is afgedekt en neem de programmadirectiehierin mee.

x x x

C conditioneringC1 Onderzoek afstemmen op marktbenadering.

Tijdens de realisatiefase is gebleken dat bij UAV-GC contracten hetbij aanbesteding beschikbare onderzoek niet altijd afdoende is voormarktpartijen om conditioneringsrisico’s in te schatten. Daardoorbleken risico’s waarvan OG bij de aanbesteding dacht deze bij demarkt te kunnen alloceren in de realisatie toch OG risico’s te zijn. Dit

Stem je onderzoek af op de voorgenomen wijze vanmarktbenadering. Zorg ervoor dat het onderzoek afdoende isvoor gegadigden om risico’s kunnen afprijzen als je risico’s bijde markt wil alloceren (bijvoorbeeld, fundatie van panden,aanwezigheid kelders, milieukundig onderzoek).

x x x Joost FrakkingMichel Bouman

Project: Krimpen (HHSK)



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





heeft geleid tot contractuele VtW’s (voorbeeld grondoplossingen tochniet mogelijk -> constructie).Voorbeelden: onvoldoende gegevens panden (fundatie gegevens,bouwkundige inventarisaties) te lage dichtheid geotechnischonderzoek, te beperkt milieukundig onderzoek).

C2 Impact leidingen (en in mindere mate, kabels) transportnet op jeproject laat onderkend.Onbekendheid met de specificaties van kabels en leidingen zijn bijenkele projecten een bedreiging geweest voor de projectscope(doorlooptijd, geografisch en kosten).

Onderzoek direct bij de start van je project of er sprake is vangrote transportleidingen (en kabels) omdat deze impactkunnen hebben op:- doorlooptijd (verleggen kan enkele jaren duren),- plangebied (bij kruisende ligging ook aanpassingen aan de

overkant van de rivier nodig inclusief milieueffect)- kosten.- Verifieer na de eerste KLIC melding wat de materialisatie

van de K&L is, bestudeer de vergunningen (indien terug tevinden). Heb daarbij extra aandacht voor configuraties vanleidingkruisingen. Informeer bij nutsbeheerders of erplannen zijn voor vervanging.

x X X x x Walter de VorJoost Frakking

C3 Invloed bestemmingsplannen op project.Vaak zijn voor dijkversterkingen bestemmingsplanwijzigingen nodig.Deze kennen een eigen planning en doorlooptijd en vormen somseen bedreiging voor een project.

Inventariseer bij de start van je project de vigerendebestemmingsplankaarten en regels. Overleg met de gemeenteover interpretatie daarvan en wanneer er actualisaties van hetbestemmingsplan voorzien zijn. Overweeg bij grote projecten,als er wijzigingen aan meerdere plannen nodig zijn, of dezemee gecoördineerd worden (PIP, RIP) in samenspraak met debetrokken gemeentes.

x x x Jeroen van Alphen(WSHD)Joost Frakking

C4 Doorlooptijd ecologisch onderzoek wordt soms onderschat.Voor sommige soorten kan onderzoek (nodig voor effectbepalingsoorten en gebied) lang duren. Dit heeft soms onverwacht groteinvloed gehad op de planning, omdat deze effecten nodig zijn vooraanvraag natuurwet vergunning (voorheen F+F en NB-wet).

Houd rekening met de doorlooptijd van bepaald ecologischsoortenonderzoek (voorbeeld: vleermuizen 1 jaar, bepaaldemuizen alleen in november).

x X x Sophie LauwaarsJoost FrakkingMarjoke Hoeve

C5 Stel grondverwervingsstrategie op, start tijdig met verwervingén onteigening.Bij een aantal projecten is het organiseren van aankoop vangronden/ onteigening te laat ingezet waardoor veel vertraging isontstaan.

- Maak vroeg in je project een onderbouwde keuze over hetverkrijgen van de voor uitvoering benodigde gronden(aankoop of zakelijk recht) di t kan van invloed zijn op dealternatieven afweging.

- Start tijdig met (de voorbereiding van) het verwerven vangronden, ook voor de tijdelijk benodigde gronden.

- Zorg dat de deskundigen (rentmeester) en anderen op tijdbetrokken worden en voldoende capaciteit aanwezig is.Bedenk daarbij een strategie waarin alle mogelijkhedenworden afgewogen (gedoogplicht, minnelijk, administratiefgerechtelijk, vervroegde descentes).

- Denk (voornamelijk in gebieden met slappe grond) ookaan de voor tijdelijke en definitieve K&L tracés benodigdevoorbelastingen.

- Houdt bij de verwerving rekening met bestaandeerfpachtconstructies en pachtovereenkomsten.

- Overweeg bij grote projecten met veel dossiers voor deverwerving een apart projectteam te formeren.

x X X x Walter de VorGerjan Westerhof(WSRL)



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





C6 Stem planning af op grondverwerving.Bij enkele projecten is de planning vertraagd doordat er op voorzienemoment van marktbenadering onvoldoende zekerheid was overvoldoende beschikbaarheid gronden.

- Kies bij het opstellen van de projectplanning bewust ofminnelijke verwerving of onteigening als uitgangspunt voorde planning wordt gehanteerd en heroverweeg ditgedurende het project op basis van de afstemming met deomgeving.

- Kies heel bewust voordat de marktbenadering start of ervoldoende grond beschikbaar is om de marktbenadering testarten, maak daarbij voor de gegadigden inzichtelijk welkegronden wanneer beschikbaar zijn en actualiseer dit tot enmet de laatste NVI.

- Bouw een GO/NO GO moment in om te beslissen over hetover het doorzetten van de aanbesteding of het vertragenvan de aanbesteding op basis van de beschikbaarheid vangrond.

x x x x Leonie de JongHein Vinke

Project: zuidelijke randmeren enEemdijken (WVV)

P ProjectorganisatieP1 Continuïteit in het projectteam

Door wisselingen in het projectteam bij HWBP-2 projecten isvertraging opgetreden en inefficiëntie. Daarnaast heeft het insommige gevallen geleid tot verlies aan vertrouwen in de omgeving.

- Zorg per projectfase voor continue bezetting doorcommitment te vragen en bieden aan het projectteam.Daarbij zorgdragen voor juiste kennis/ervaring binnenteam, aansluitend op het type dijkversterking (bijvoorbeeldtechnisch: kust is anders dan veen/weidegebied).

- Zorg dat de beheerder en andere belangrijke stakeholdersbij aanvang van het project echt betrokken zijn envoldoende capaciteit beschikbaar hebben om die rol ookserieus uit te voeren.

x x x x x

P2 Benodigde capaciteit projectteams onderschat.Bij het HWBP-2 is vaak gestart met te weinig capaciteit binnen hetprojectteam (te kleine teams of te veel projecten per team). Dat heefter toe geleid dat er soms te weinig capaciteit was om de voor hetproject benodigde werkzaamheden uit te voeren en daardoor is vaakvertraging ontstaan.

Voor de kwaliteit van het werk is het ook essentieel dat er op tijd dejuiste mensen betrokken worden, hierdoor is later herstelwerk mindernodig en worden de juiste dingen gedaan.

- Schat de grootte juist in, inventariseer bij collegabeheerders met veel ervaring naar de wenselijke omvangen samenstelling van projectorganisatie per fase.

- Een goed begin is het halve werk, durf naar deopdrachtgever op te schalen als er te weinig capaciteit ofdeskundigheid aanwezig is om het project naar behoren tekunnen uitvoeren.

x x x x x Hein VinkeAnita Willig-Kos

P3 Onvoldoende herkennen van de rol van vakspecialisten.Soms wordt te lang doorgewerkt met een onvolledige aanpak,gemaakt vanuit onvoldoende deskundigheid. Typische voorbeeldenzijn: RO procedures, kabels en leidingen, vastgoed en toepassennieuwe normering

- Zorg voor inhoudelijke kwaliteit in het team, of mobiliseerdeze. Realiseer je dat projecten een samenspel is vanvakspecialisten op allerlei vakgebieden. Een vroegtijdigadvies van een vakspecialist is veel waardevoller dan eenlangdurige inzet van een onbewust onbekwamemedewerker. Probeer in ieder geval de aanpak vanuitdeskundigheid te kiezen zodat de uitvoering van deaanpak de juiste focus heeft.

- Zorg voor voldoende kritische massa binnen hetprojectteam om elkaar scherp te houden.

x x x x x

P4 Verbeter herleidbaarheid keuzes.Bij veel projecten blijkt het vaak toch een uitdaging om transparanten traceerbaar te werken. Vaak is het projectdossier niet eenduidigopgebouwd en is het erg moeilijk om keuzes en besluiten te

- Veel projecten hebben veel baat bij hanteren van systemsengineering (SE) vanaf de aanvang van het project, hethelpt niet alleen om de projectopgave/scope helder tekrijgen, maar ook hoe groot het systeem is en welkestakeholders daarbinnen vallen.

x x x x x x Joyce Hoed Stappenplan SE RWSBasisspecificatie Dijk RWS



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





achterhalen. - SE helpt ook om duidelijk traject van de klanteisenspecificatie, systeem specificatie en vraagspecificatie op tezetten. Transparant en traceerbaar werken helpt om hettotaal overzicht aan eisen/wensen beheersbaar te makenen aan de omgeving ook duidelijk te communiceren hoemet de honorering (en wanneer) wordt omgegaan.

P5 Projectsucces wordt gehinderd door verstoorde relaties. - Stuur op een positief constructieve houding en bijbehorendgedrag. ‘Hard op de inhoud, zacht op de relatie’. Stuurhier actief op binnen het team, maar op contacten naarbuiten.

- Zorg dat er structureel aandacht is voor “benen op tafelgesprek” zorg dat er voldoende tijd is voor evaluatie metoog voor de relatie en de samenwerking.

x x x x x

P6 Voldoende bezetting in afrondende fase projectDoordat in de afrondende fase van een project er al teamleden opandere projecten gezet werden, kwam een kwalitatief goede entijdige afronding van het project onder druk. Ook overdracht aanafdeling beheer ondervond hiervan hinder.

Zorg ook in de afrondende fase voor goede bezetting van hetteam, dat bevorderd een warme overdracht naar beheerder.

x X

B BeheersingB1 Prognose op kosten in de realisatiefase soms niet actueel.

Potentiële contractuele VtW’s en VtW’s die nog niet met ON uitonderhandeld zijn, zijn niet altijd opgenomen in de prognose van dekosten. Daarmee is gebleken dat de prognoses op geld niet altijdkloppen. Issues die de TM-er aangeeft zijn niet altijd terug te vindenin risicodossier.

Zorg voor een actuele prognose door potentiële contractueleVtW’s en VtW’s die nog moeten uit onderhandeld verwerkt zijnin de prognose (door ze los te benoemen en daarover terapporteren of door ze op te nemen in het risicodossier als zedaar nog niet afdoende in afgedekt zijn). Zorg er daarbij voordat ergens beschreven is hoe deze dekking is vormgegeven.Alleen het risicodossier en de raming bieden daarvoor vaakniet afdoende inzicht. Bespreek periodiek met managercontractbeheersing, risicomanager en TM-er of alle issuesafdoende zijn afgedekt. Als er gedurende de realisatie de potonbenoemd onvoorzien sneller afneemt dan dat realisatievordert is dit een teken dat er meer aandacht aan besteedmoet worden.

x X Myranda Kooten Flink

B2 Risicoverdeling bij meekoppelkansen.Vaak is er bij het opstellen van samenwerkings- of realisatieovereenkomsten waarbij andere partijen mede financierenonvoldoende aandacht geweest voor risicoallocatie en/of hetmeenemen van een risicoreservering. Bij tegenvallers in tijd en/ofgeld ontstaat spanning tussen partijen wie dit draagt, waardoor hetproject vaak opdraait voor tekorten.

Maak bij meekoppelen afspraken over scope, tijd geld en derisicoverdeling. Zorg bij een lumpsum afspraak dat erafdoende risicoreservering is opgenomen in het mee tefinancieren bedrag of dat helder is verwoord in welke mate demedefinancier verantwoordelijk is voor optredende risico’s (enwelk mandaat de contractmanager heeft in zijnonderhandelingen met ON passend bij de reactietijden in deVSP).

x x x x x Bram de FockertJanna van der MeerJoost Frakking

B3 Interne kwaliteitsborging onaf doendeVaak hebben projecten wel scherp in beeld dat de ON in derealisatiefase een goed kwaliteitsmanagementsysteem moet hebben,maar de projecten in de verkenning en planuitwerkingsfase bestedenvaak zelf nog te weinig aandacht aan interne kwaliteit borging. Bijeen aantal projecten is het projectdossier niet op orde en dat levert

- Zorg dat interne kwaliteitsborging binnen het project perprojectfase goed op orde is, dat helpt om de kwaliteit vanhet eigen projectdossier te borgen en proces en planningafspraken na te komen.

- Ook bij wisselingen van de wacht binnen het projectteamhelpt een goede interne kwaliteitborging bij snel inwerken

x x x x



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





een brei aan informatie die voor de beheerder of nieuwemedewerkers niet makkelijk is op te nemen.

en eenduidig vastleggen van projectinformatie (indocument management systemen).

- Het helpt ook om scherpte aan te brengen in welkeuitbestedingen naarraamovereenkomsten/ingenieursdiensten zijn uitgezet.

B4 Afrondende werkzaamheden, zoals afbouw weg gaan vaak uitcontract en leiden tot meerkosten.Met name in zettingsgevoelige gebieden wordt afwerking (zoalsafbouw weg) uit contracten gehaald en tot een paar jaar uitgesteld.Daarbij blijkt soms dat het benodigde werk is onderschat wat leidt toteen stijging van de financiële prognose.

- maak afhankelijk van de kenmerken van je gebiedvroegtijdig keuze of je afwerken van de versterking(afbouw weg, profileren bermen) binnen het contract houd.

- zorg voor reële planning en raming voor dit werk.Overweeg daarbij of je het afwerken van bermen (vooralbij gedempte watergangen met voorspelde grote zettingen)ook uitstelt.

x X x Cathelijne van Haselen(WSRL)Martin Schepers (WSRL)Jan Valk (WVV)Jan van Noord? (WVV)

B5 Aanbestedingsvoordeel nodig voor halen eindstreep.Bij HWBP-2 projecten is in de realisatie vaak de risicoreservering opzich niet afdoende gebleken maar was op zijn minst hetaanbestedingsvoordeel nodig om uit de kosten te komen.

Zorg ervoor dat de begroting van de beheerder rekening houdmet tegenvallers in het licht van de HWBP subsidieregeling.

x x

B6 Subsidiabiliteit kunstwerkenBij kunstwerken is vaak onvoldoende aandacht voor eenonderbouwing van de subsidiabiliteit (restlevensduur, anderefunctionaliteiten) en financiële dekking voor niet subsidiabeleonderdelen.

- zorg bij kunstwerken voor een onderbouwing van desubsidiabiliteit (restlevensduur, andere functionaliteiten)

- zorg ervoor dat niet subsidiabele onderdelen begroot zijnbij de beheerder. De financiële omvang van nietsubsidiabele onderdelen kan zo groot zijn dat het invloedheeft op de totale begroting van de beheerder waardoorhet de scope/planning van je project beïnvloeden.

x x Reinout Koning (RWS) Waddenzeedijk Texel HHNK.Handreiking kunstwerken?

M Markt, aanbesteding en contractmanagementM1 Niet verifieerbare functionele eisen in contracten.

In contracten zijn eisen soms te weinig specifiek functioneelverwoord waarbij soms te weinig randvoorwaarden of uitgangspuntenmeegegeven worden die ON moet gebruiken voor de verificatie vande (technische) eisen. De noodzaak voor het voorschrijven van extraeisen aan verificatie komt voort uit het niet hebben van een eenduidigontwerpkader. Er staat veel tegenstrijdige informatie in als vigerendaangeduide leidraden en technische rapporten. Ook voor innovatieveoplossingen is dit een issue gebleken.

- Denk van tevoren duidelijk na over de mate vanabstractheid van de eisen , welke eisen kunnen functioneelen welke moeten specifiek zijn

- Zorg dat je verifieert dat de eisen die je stelt (met name bijinnovatieve oplossingen) realiseerbaar zijn door zelfvingeroefeningen te doen en op basis hiervan tebeschouwen of eisen haalbaar zijn en welkeuitgangspunten of aangescherpte ontwerpkaders je meemoet geven in het contract.

- Betrek de technische experts die in planuitwerkinggerekend hebben aan het ontwerp bij de review van jeVSE om een inschatting te kunnen maken of je op basisvan de uitvraag een veilige dijk krijgt en of de eisen reëelzijn.

- Maak een duidelijke afweging of de ON vrij is om per eisde verificatie en validatie wijze zelf te bepalen. Ditvoorkomt achteraf discussies over gewenste mate vanaantonen. Er kunnen meerdere technische rapporten zijndie gebruikt kunnen worden en onderling tegenstrijdig zijn,geef daarover duidelijkheid vooraf of neem dit explicietmee in de aanbesteding fase.

x x X X Joost FrakkingJan van Noord (WVV)

Project: zuidelijke randmeren enEemdijken (WVV)

M2 Keuze aanbestedingsstrategie en contracttypeKeuze voor marktbenadering wordt niet altijd bepaald o.b.v. rationele

- Maak een rationele afweging o.b.v. projectkarakteristieken(scope, tijd geld), teamsamenstelling (vaardig in RAW of

x x X x Jan Welling (WVV) Project: zuidelijke randmeren enEemdijken (WVV)



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





gronden (‘altijd zo gedaan’, ‘GC moet’ of ‘best value is het beste’) juist GC?), organisatie etc.- Zorg dat alle IPM-rolhouders betrokken worden bij het

opstellen van de aanbesteding strategie.M3 Te veel beperkingen voor de uitvoering.

Tijdens aanbesteding of uitvoering blijkt onvoldoende ruimte (fysiekof anderszins) beschikbaar te zijn om een effectieve en efficiënteuitvoering mogelijk te maken.

- Verken de (on)mogelijkheden van de uitvoeringwijze(ruimtebeslag, hinder, toegangswegen, opslag vanmaterialen etc) in het concept Projectplan. Betrek hierbijmensen met afdoende uitvoeringservaring. Leidt hieruit dehaalbaarheid van de planning af, en haal hieruit evt. eisent.b.v. het contract. Schep desnoods randvoorwaardenzodat de uitvoering vergemakkelijkt. Betrek de gevolgenvoor de realisatie fase bij het besluit tot honorerenklanteisen. Implicaties honoreren klanteisen vanuit deomgeving voor de realisatiefase.

X x x

M4 Toets aanbestedingstukken ook aan andere eisen danwaterveiligheid.Tegenstrijdigheden en onduidelijkheden in demarktbenaderingsstukken t.a.v. andere eisen danwaterveiligheidseisen leiden tot OG-ON conflicten tijdens deuitvoering met vertraging en kostenoverschrijding tot gevolg.

Besteed bij de toets van de aanbestedingsstukken (zoals VSE)ook aandacht aan de vertaling van niet-waterveiligheidseisen(bijvoorbeeld vanuit de KES).

X x

M5 Betrek in de aanbesteding de gegadigden bij definiërenaanvullend onderzoek.Door in de aanbesteding, bijvoorbeeld tijdens de dialoog fase, deinput van gegadigden mee te nemen bij het definiëren vanaanvullend onderzoek (geotechnisch, milieukundig, geohydrologisch,archeologisch, bouwkundig, ecologisch) zijn risico’s beter tebeheersen en alloceren en kan onderzoek kosten en tijdefficiëntworden uitgevoerd.

Zorg dat het aspect “onderzoeken” in de aanbesteding in debreedte voldoende aandacht heeft en gebruik de aanbestedingfase ook echt om bij de marktpartijen na te gaan ofvervolgonderzoek op onderdelen nog nodig is om duidelijkereafspraken te maken over risico verdeling en om een goedeaanbieding te maken. Zorg dat er in de aanbesteding fasevoldoende tijd en budget is gereserveerd om deze vervolgonderzoeken uit te voeren .

x X X Michiel Schotvanger(HHNK)

Waddenzeedijk Texel, PHZD (HHNK)

M6 Thermisch gereinigde grond en grootschalige bodemtoepassing(GBT).- Bij het toepassen van Thermisch gereinigde grond zijn zeer hoge

concentraties sulfiet en zout geconstateerd. Daarnaast is ertwijfel over de civieltechnische toepasbaarheid (afhankelijk vanlocatie en functie in het dwarsprofiel).

- Via besluit bodemkwaliteit is het toegestaan bij “grootschaligetoepassingen” klasse industrie grond toe te passen. Bijparticuliere eigendommen en daar waar de dijk ook anderefuncties vervuld is dit soms ongewenst en leidt het tot meerwerkals dit na gunning aangepast moet worden.

- TGG-> Tot nader order uitsluiten.- GBT -> inventariseer goed de andere functies en de

eigendomssituatie en overweeg op basis daarvan lokaalGBT uit te sluiten in het contract.

x x Jan Valk WVV, GerjanWesterhof WSRL,Gijsbert Kant

TGG: zuidelijke randmeren enEemdijken (WVV), ?? (WSHD)

GBT: zuidelijke randmeren enEemdijken (WVV), KIS (WVV)

M7 Goede definitie aanleghoogte / opleverhoogte / hoogte eindeplanperiode in contract.In veel contracten zijn er geen heldere definities en eisenopgenomen over aanleghoogte opleverhoogte, restzettingseis etc.Dit leidt tot verwarring en meerwerk.

Zorg voor goed gedefinieerde eisen aan restzetting enopnemen van toegestane maximale hoogteligging bijoplevering gevarieerd naar gedefinieerde locatie (bijv. kruin,berm, t.p.v. weg, K&L etc.).

X x Jeroen Kooman WSRL,Martin Verzijde HHNK

M8 Duidelijke eisen en randvoorwaarden werken in geslotenseizoen.In een aantal projecten is discussie ontstaan met de aannemer overmogen werken in gesloten seizoen. Het is duidelijk dat beheerders

Stel heldere en reële eisen aan werken in gesloten seizoen,relateer die eisen óók aan de veiligheid van de dijk voorversterking, zorg dat belastingen voor die situatie helder zijn(of helder afleidbaar). Stem dit vooraf al af met de beheer

x X x Ruud Joosten HHNK?,Peter Damen WSRL?,Joost Frakking

Den Oever (HHNK)



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





daar onderling ook anders invulling aan geven.In de contracten ontbreken vaak heldere eisen aan werken ingesloten seizoen, gevolg is dat ON in zijn aanbieding niet optimaalkan faseren wat leidt tot een hogere prijs of tot discussies tijdens derealisatie met ON en de beheer afdeling (en meerwerkclaims).

afdeling. Contractstuk toevoegenvan Texel dijk.

M9 Vrijheid in contract leidt tot onverwacht afgraven klei envervangen door zand.Bij enkele projecten heeft de ON gemeend dat hij bestaande klei indijk, berm en/of op locatie nieuwe bermen mocht afgraven enbenutten als bekledingsgrond.

Sluit uit dat bestaande klei vervangen mag worden door zandof stel heldere eisen onder welke voorwaarden dit wel mag(als het qua veiligheid kan is het immers uitermate doelmatig).

X x Koen van GervenWSRL?WSHD

Hoeksche waard zuid (WSHD)

O Omgeving en communicatieO1 Omgeving onvoldoende betrokken.

Bij veel projecten wordt de omgeving onvoldoende betrokken bij hetverkrijgen van gegevens en het genereren van oplossingen in eind-en tijdelijke situatie. Dit kan leiden tot onvrede / tekort aan draagvlakmaar ook tot het missen van nuttige informatie.

Betrek de omgeving in de verschillende fasen:- Bij de start van de verkenning uitvragen ‘dijkhistorie’

(conventionele explosieven/vreemdesituaties/hoogwaters/vorige versterking/kwel etc.)

- In de verkenning bij de Totstandkoming kansrijkealternatieven en daarna bij verdere uitwerking (keuze VKA,en verder)

- Richting realisatie: bij het definiëren van omleidingsroutes,deze zijn vaak lastig terwijl de omgeving(bewoners/bedrijven) soms prima input kunnen geven.

Met deze inspanningen kan bij de omgeving inzicht en begripontstaan voor tegenstrijdige belangen en draagvlak voor degekozen oplossing.

X X X X Koen van Gerven(WSRL)

Omleidingsroutes: HOP (WSRL)

O2 Tijdelijk hogere dijk / berm voor omgeving onvoldoendeduidelijk, noodzaak voor werkstrook tijdens realisatie nietduidelijk.Doordat zettingen gedurende de planperiode gecompenseerdmoeten worden liggen dijk en bermen na aanleg vaak een stukhoger. Dit is niet altijd duidelijk met de omgeving gecommuniceerd enleidt daardoor tot onrust, onvrede.

Zorg in de inspraakproducten (MER / PP ) dat voor deomgeving helder is dat bermen en kruin in periode na aanlegeen stuk hoger kunnen zijn dan einde planperiode. Maak aan de omgeving duidelijk dat er ook een werkstrook nodig zal zijnom het werk te kunnen maken.

x x X Gerjan WesterhofWSRL?

O3 Fysieke ruimte reserveren voor nadere uitwerking.In HWBP-2 projecten is in de planproducten soms erg weinig fysiekeruimte gereserveerd voor nadere uitwerking. Bij die nadereuitwerking is soms net iets meer ruimte nodig om de versterking in tekunnen passen bij detaillering van het ontwerp. Dat leidt dan totdiscussies met belanghebbenden en onwenselijke concessies in hetontwerp (om binnen projectplangrenzen te passen).

Zorg dat in stukken die de inspraak in (PP, MER) gaan er nogfysieke ruimte is om zaken iets anders op te lossen oftegenvallers in geometrie op te vangen (bijv. bijgrondoplossingen niet je ruimtebeslag tot op de meterbeperken op basis van geoptimaliseerde sommen).

x X Gerjan Westerhof WSRL,Martin Verzijde

O4 Projectplan en MER afstemmen op vrijheid in contract.Bij HWBP-2 projecten heeft te gedetailleerde verwoording van demaatregel (en de locatie) in het projectplan (met name bijconstructies) soms geleid tot een ongewenste extra inperking van devrijheid van ON.

Zorg dat detailniveau van stukken die de inspraak in gaan (PP,MER) passen bij de voorgenomen vrijheid in het contract(voorbeeld, benoem “constructiezone” in plaats van “damwandin de binnenteen” en “pipingmaatregel” in plaats van“kwelscherm”)

x x Joost Frakking

O6 Wees eerlijk over onzekerheden. Pas op met te stellig presenteren richting omgeving wat er x x x Joost Frakking



voor

verk

enni

ng

verk

enni

ng

plan

uitw

erki

ng

Voor

bere

idin

gre

alis

atie

real

isat

ie

Ove

rdra

cht/n

azor

g





Bij veel projecten is het vertrouwen van bewoners geschaad doordatze de beheerder geloofde die tijdens de vorige dijkversterkingbeloofde dat ze voor 50 jaar klaar zouden zijn.

waar aan maatregelen moet gebeuren. Door onzekerheid(vanuit ontwerpkaders en hydraulische belastingen) kangedurende de projectfase de geografische scope van jeproject en de benodigde maatregelen op een locatie nog flinkwijzigen. Wees daar eerlijk over zodat je het vertrouwen nietschaadt als het anders wordt dan eerder gepresenteerd.

O7 Bewonersafspraken leiden tot meerwerk in de uitvoering.Het verrichten van werk op grond in de buurt van huizen leidt vaak totmeerwerk voor ON. Ook als is geïnvesteerd in het maken vanbewonersafspraken.

- Leg bewonersafspraken gedetailleerd vast- zorg dat bewonersafspraken zijn opgenomen in het

contract bij uitvraag en t/m de laatste nota van inlichtingenwordt geactualiseerd.

- Neem dit punt op in je risicodossier- Zorg voor voldoende dekking in de realisatie raming voor

deze werkzaamheden

x x x Gerjan Westerhof? Project: KIS (WSRL)

O8 Bestuurlijk omgevingsmanagementFocus SOM ligt vaak bij belanghebbenden in de omgeving. Echter,ook het waterschap, de provincie, gemeente, RWS, I&M etc. zijnbelanghebbend. Ook hier kan onvoldoende draagvlak een bedreigingzijn voor projectsucces.

Regisseer draagvlak bij alle belanghebbenden, ook aanbestuurlijke zijde.

HWBP Handreiking verkenning versie 2 · 2017. 9. 26. · HWBP Handreiking verkenning versie 2 Datum...

Documents

Transcript of HWBP Handreiking verkenning versie 2 · 2017. 9. 26. · HWBP Handreiking verkenning versie 2 Datum...