Hoofdstuk 3:

Het rijk van de dieren

1. Basiskenmerken van dieren (+ 3 domeinenindeling vlg. Woese e.a.)

– meercellige organismen

– eukaryote cellen (kern met kernmembraan waarin DNA opgesloten zit)

– nooit een celwand (= zonder cellulose)

– nooit bladgroenkorrels (=chloroplast) heterotroof

– hogere dieren nemen voedsel via mond en verwerken het daarna met behulp van een inwendig gelegen verteringsstelsel

– actief op zoek naar voedsel (kunnen zichzelf voortbewegen)

gebruik makende van skelet, spierstelsel en zenuwstelsel

– meestal ook nog andere orgaanstelsels

• ademhalingsstelsel

• bloedvatenstelsel

• excretiestelsel

• voortplantingsstelsel

• hormonaal (= endocrien) stelsel

heel ingewikkelde lichaamsbouw = grotere totale complexiteit

De verschillende stammen vertegenwoordigd door de representatieve diersoort

sponzen neteldieren platwormen ronde wormen

ringwormen

(gelede -)

gele buisspons oorkwal trilworm wortelknobbelaaltje regenworm

geleedpotigen weekdieren stekelhuidigen chordadieren

grote groene

sabelsprinkhaan gewone tuinslak zeester

Amerikaanse

zeearend

§2. Vergelijkend onderzoek van dierenstammen

1 Welke lichaamssymmetrie vertoont het dier?

= de mogelijkheid om uitwendig één of meer (denkbeeldige) symmetrievlakken aan te duiden, waarbij beide lichaamshelften elkaars spiegelbeeld vormen

LET OP: de helften zijn bij organismen nooit exact gelijk!

(vb. inwendige organen)

- tweezijdige symmetrie: slechts één symmetrie-as mogelijk

- veelzijdige of radiaire symmetrie: meer dan één symmetrie-as mogelijk

- niet-symmetrisch: op geen enkele manier in twee min of meer gelijke helften te verdelen

2 Welk skelet?

= structuur die de wele lichaamsdelen ondersteunt en beschermt. Vormt de aanhechting voor spieren

- Endoskelet: inwendig skelet, vaak uit been of kraakbeenslechts één symmetrie-as mogelijk

- Exoskelet: uitwendig skelet, biedt bescherming. Vaak uit chitine ( een hoornachtige stof) en eventueel versterkt met kalk

- Huidskelet: met platen en/of stekels bezette

3 Welke aanhangsels?

- Gelede poten: ledematen bestaanuit vaste delen, waartussen beweging mogelijk is dank zij gewrichten

- Ongelede aanhangsels, stekels,…: vb. inktvis, zeepier, fluwelen zeemuis,…

- Vaak zijn de aanhangsels vervormd tot grijppoten, vangarmen, zwempoten, antennen,…

4 Hoe is de lichaamsindeling?

- Gesegmenteerd = lichaam ingedeeld in ongeveer gelijke schijfjes, behalve kop en staart.Die indeling is niet noodzakelijk ook inwendig aanwezig

- Lichaam vaak afgeplat:- Zijdelings (lateraal): dieren met een smal lichaam

- Boven-onder of dorso-lateraal: dieren met een plat (breed) lichaam

- Chorda: elastische rugbuis, vaak enkel embryonaal aanwezig

5 Ademhaling en bloedsomloop

- Open bloedsomloop: lichaamsvloeistof circuleert vrij door het lichaam. Vervoer van voedings- en afvalstoffen, zuurstof en koolstofdioxide

- Gesloten bloedsomloop: circuleert in bloedvaten

- Gasuitwisseling bij veel eenvoudige maar ook hogere dieren door diffusie via lichaamswand

- Gespecialiseerde ademhalingsorganen: longen, kieuwen, boeklongen, tracheeën

schildpad kwal zeester spons

1. Sponzen

Geweispons

Chalina oculata Pallas

Broodspons

Halichondria panicea Pallas

witte buisjesspons

venusmandje

gele netwerkspons

gele buisspons:

Algemene bouw

• Kolonie

• Vastzittend

• Niet symmetrisch

• In- en uitstroom-

openingen

IN

UIT

Voeding

http://www.youtube.com/watch?v=T7E1rq7zHLc

http://www.youtube.com/watch?v=RmPTM965-1c&feature=BF&list=QL&index=1

http://www.youtube.com/watch?v=BW05vMziy2o

~ filter; heterotroof

-> opname van

voedseldeeltjes via

kraagcellen

2. Neteldieren(Holtedieren)

Schijfkwallen

Bloemdieren

• anemonen

• Koralen

• …

Andere klassen o.a. Hydroïdpoliepen of kwalpoliepen (4 kleine zoetwatersoorten in België, geslacht Hydra)

lampenkapje

spiegelei-kwal

anemoon

gouden

ster

koraal

boomkoraal

zeepaddestoel zeepaddestoel

oorkwal

zeeanemoon

zeedahlia

koraal

• Veelzijdig symmetrisch

• Darmzak

Schijfkwal

3 Platwormen

Vrijlevende platwormen

Zuigwormen

• parasiet

Lintwormen

• parasiet

a) trilhaarwormen

vrij levende platwormen

•

Indeling

a) Trilhaarworm: voeding

• Uitstulpbare slokdarm

• Vertakte darmzak

b) Zuigwormen

• leverbot

c) Lintwormen

wortelknobbelaaltje:

tweezijdig symmetrisch

§6. Stam 4. Ronde wormen

Voeding• Voedingswijze: uiteenlopend

• Vleeseters = carnivoren

• Planteneters = herbivoren

• Afvaleters = detritivoren

• Parasieten zoals spoelworm: gebruikt verteerd voedsel van de gastheer

vrijlevend

• Voeding

– Slokdarm

– Darmkanaal

– Anus

5. Gelede wormen

Segmenten

• Darmkanaal

• Bloedvatenstelsel

6. Weekdieren

Inktvissen/koppotigen

Tweekleppigen

Slakken

• huisjesslakken

• naaktslakken

Andere bv. tandschelpen

Algemene kenmerken

• Week lichaam

• Aanwezigheid van een schelp, gevormd door een huidplooi nl. de mantel

• Gespierde voet

De tweekleppigen

kokkel

tapijtschelp

Grote

strandschelp

zaagjenonnetje

Amerikaanse

zwaardschedeStevige

strandschelp

De slakken

Gewone tuinslakGewone poelslak

purperslak

zeenaaktslak

diepslakwulkwegslak

De koppotigen

7. Stekelhuidigen

zeelelie

haarsterzeester

zee-egel

zeekomkommer

slangster

8. Geleedpotigen

Algemene bouw

• Tweezijdig symmetrisch

• Uitwendig skelet gemaakt uit chitine

5 klassen

Duizendpoten

Miljoenpoten

Schaaldieren

Spinachtigen

Insecten

A) miljoenpoten

B) duizendpoten

Veelpotigen

• duizendpoten

• miljoenpoten

C) Schaaldieren

D) Spinachtigen

teek

schurftmijt

pseudoschorpioenen

hooiwagen

Kopborststuk

achterlijf

Uitwendige bouw

E) Insecten

Insecten

• Kop – borststuk- achterlijf

• Tracheeën

Tracheeën

Besluit geleedpotigen

9 chordadieren

Lancetvisjes – manteldieren - gewervelden

Stam -> onderstam

Chordadieren

Lancetvisjes

manteldieren

Vertebraten

=gewervelden

• Chorda= plooibare staaf van elastisch steunweefsel

lancetvisjes

• Met chorda. Vb. zakpijp

manteldieren

Gewervelden =

vertebraten

hebben een

wervelkolom in

plaats van een

elastische

rugbuis (chorda)

Stam -> onderstam -> klasse

Chordadieren

Lancetvisjes

manteldieren

Vertebraten

=gewervelden

vissen

amfibieën

reptielen

vogels

zoogdieren

vissen

Beenvissen

Kraakbeenvissen

Kaaklozen (o.a. prikken)

1 Vissen

• Beenvissen: benige schubben + slijmlaagje

benige schubben + slijmlaagje

kraakbeenvissen (vb. haaien): schubben

zijn kleine tandjes over het hele lichaam;

aan de mondrand zijn deze tandjes sterk

vergroot tot scherpe tanden die constant

worden vervangen

• uitwendige bevruchting

– Paaien: kuit en hom

Vissen

• afhankelijk van de omgeving voor de regeling van hun lichaamsT°

warmere of koelere plaatsen opzoeken

Koudbloedig = poikilotherm

Vb.: alligators warmen zich op in de zon

• Kikker, pad, salamander

2 Amfibieën

• Dunne huid met veel bloedvaten (ademhaling via de huid!)

• Slijmklieren: houden de huid vochtig

• Soms: gifklieren

Huid bij amfibieën

De mannelijke kikker klemt zich vast aan het vrouwelijke dier om de eitjes onmiddellijk

na het uitstoten te kunnen bevruchten = uitwendige bevruchting

• Vb. ringslang op eigen legsel (met lederachtige schaal)

3 Reptielen

4 Vogels

Veren als huidbedekking

Voorste ledematen omgevormd

tot vleugels

Eieren met kalkschaal

5 Zoogdieren

kasjmirgeit luiaard

Behaard lichaam, levendbarend, zogen jongen

vogelbekdier mierenegel

Placentale zoogdieren = met moederkoek. Jongen ontwikkelen in baarmoeder, waarna geboorte.Niet–placentale zoogdieren (vooral in Australië).

- Buideldieren: koala, wombat, kangoeroe, opossum. Na de geboorte gaat foetale ontwikkeling verder in de buidel.

- Eierleggende (!!) zoogdieren. cfr onderstaande vbn.