Hoofdstuk 2b5De prijs van vrijheid

Cursus 1 : Vóór de oorlog

Wat leer je?• dat de Eerste Wereldoorlog duurde van 1914 tot 1918. • Dat er vanaf 1929 een economische wereldcrisis was. • Dat in Duitsland de NSDAP in 1933 aan de macht kwam. • Dat eenmaal aan de macht, Hitler van Duitsland een dictatuur maakte

Leerstof : De Eerste Wereldoorlogfilm: Ontstaan en aanleiding van de Eerste Wereldoorlog (werkblad met vragen)

Op afbeelding 2 zie je Duitse soldaten in loopgraven vechten tegen Engelse soldaten in Frankrijk. Tussen 1914 en 1918 was er een grote oorlog in Europa aan de gang, de Eerste Wereldoorlog. Er waren twee groepen die tegen elkaar vochten. Aan de ene kant stonden Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Omdat deze landen midden in Europa liggen, werden zij de Centralen genoemd. De andere groep landen waren Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland. Zij werden de geallieerden genoemd. Het conflict ging om de macht in Europa. Omdat er veel landen op de wereld meededen, werd het een wereldoorlog genoemd. In de tijd van de wereldoorlogen (1900-1950) braken er twee wereldoorlogen uit. Er vielen veel doden in de loopgraven, onder andere door het gebruik van nieuwe wapens, zoals mitrailleurs en gifgas. Nederland bleef neutraal en deed niet mee met de oorlog. Duitsland verloor uiteindelijk de oorlog. De overwinnaars vonden dat Duitsland de oorlog was begonnen en gestraft moest worden. Zo moest Duitsland de schade terugbetalen die was ontstaan door de oorlog. Veel Duitsers vonden dit onterecht

ld i h d d

Welvaart Na de eerste wereldoorlog waren de problemen in Europa niet voorbij. Doordat fabrieken en kolenmijnen verwoest waren, ging het de eerste jaren na de oorlog slecht met de economie. In de jaren 1920 ging het weer beter. De mensen waren optimistisch en de economie bloeide. Vooral in de Verenigde Staten draaiden de fabrieken op volle kracht. Daar verdienden de mensen zo veel geld, dat zij bijvoorbeeld voor het eerst een auto konden kopen. en wie al die prachtige spullen zelf niet kon betalen, leende geld bij de banken.

Economische crisis Clip: zwarte donderdag:Kijkvraag: Had zwarte donderdag invloed op de economie van Nederland? Leg uit waarom wel of waarom niet.Histoclip: Crisis in de jaren dertigAan de welvaart van de jaren 1920 kwam plotseling een einde. Veel mensen hadden zo veel schulden dat zij niets meer konden kopen. Bedrijven gingen minder produceren en moesten steeds meer personeel ontslaan. Mensen die werkloos werden, hadden geen geld meer om luxe producten te kopen. Daardoor liep de productie verder terug en moesten nog meer fabrieken werknemers ontslaan. Vanaf 1929 ging het zo slecht met de economie dat we spreken van een economische crisis. Omdat veel landen last hadden van een crisis, werd het een wereldcrisisgenoemd. Ook in Europese landen was jarenlang veel werkloosheid. IIn 1935 waren maar liefst 600 000 mensen in Nederland werkloos.

Crisis in Duitsland De economische crisis sloeg ook in Duitsland hard toe. Fabrieken en winkels gingen dicht en miljoenen mensen raakten werkloos. De regering had geen oplossing voor de crisis. Duitsland had het extra moeilijk omdat het de schuld had gekregen van de eerste wereldoorlog. Als straf moest Duitsland enorme schadevergoedingen betalen. Ook mocht Duitsland geen groot leger meer hebben. Deze straf was Duitsland opgelegd door de geallieerden in het Vredesverdrag van Versailles. Veel Duitsers vonden dit onterecht en voelden zich zwaar vernederd. In 1923 kon Duitsland zijn schulden aan Frankrijk niet meer betalen. Frankrijk bezette toen het rurhgebied, een belangrijk industriegebied in Duitsland. Voor veel Duitsers was dit een extra vernedering. Duitsland had daarom behoefte aan een sterke leider die het land zou redden. Adolf Hitler, de leider van de politieke partij Nationaal Socialistische Duitse Arbeiders Partij, de NSDAP, beloofde het volk een eind te maken aan de werkloosheid en wilde van Duitsland weer een trots en machtig land maken.

Hitler aan de macht Histoclip: Duitsland onder HitlerVeel mensen zagen in Hitler de man die Duitsland uit de crisis kon halen. In 1932 stemden veel Duitsers op de NSDAP. Leden van de NSDAP werden ook wel nazi’s genoemd. Nazi’s is een afkorting van Nationaalsocialisten. In 1933 werd de NSDAP de grootste politieke partij en werd Hitler minister-president van Duitsland. Op afbeelding 8 staat hij in de auto bij de opening van een Autobahn. De weg was gebouwd door mensen die eerst werkloos waren. Door dit soort projecten werd de werkloosheid opgelost.

Duitsland wordt een dictatuur Hitler was tegen allerlei verschillende politieke partijen. Daardoor raakten de Duitsers alleen maar verdeeld, vond hij. Hitler verbood, op de NSDAP na, alle politieke partijen en er mochten geen verkiezingen meer komen. Iedereen moest nu de Führer (leider) gehoorzamen. Duitsland was een dictatuur geworden. Volgens Hitler waren alle Duitsers één volk en moesten ze samen in een groot rijk wonen. Al snel begon Hitler zijn plannen uit te voeren. Hij wilde van Duitsland het machtigste land maken en zorgde voor een groot en sterk leger. Daarom liet hij snelwegen en spoorwegen aanleggen, zodat het leger zich snel kon verplaatsten. Het geld voor het leger en de snelwegen leende Hitler van de banken. Hij wilde het geleende geld terugbetalen door de veroverde landen belasting te laten betalen. Duitsland stuurde aan op een nieuwe oorlog.

De aanloop naar een nieuwe oorlog De dreiging van een nieuwe oorlog werd steeds groter. De Duitsers hadden de schuld gekregen van de eerste wereldoorlog en dat waren ze niet vergeten. Hitler wilde Duitsland weer groot en sterk maken. In 1938 zorgde hij ervoor dat Oostenrijk deel werd van Duitsland. Hitler wilde ook het westelijk deel van Tsjecho-Slowakije erbij hebben omdat daar veel Duitsers woonden. In 1938 vonden Frankrijk en Groot-Brittannië het goed dat hij dat deel erbij kreeg. Maar toen Hitler ook de rest van Tsjecho-Slowakije onder zijn heerschappij bracht, begrepen Frankrijk en Groot-Brittannië dat Hitler steeds meer wilde. Ze verklaarden Duitsland de oorlog toen Duitsers op 1 september 1939 Polen waren binnengevallen.

De Gestapo Vanaf het moment dat de NSDAP aan de macht kwam, werd de Gestapo (Geheime Staatspolizei) opgericht. De Gestapo werd door de nazi’s opgericht om mensen op te sporen die tegen de NSDAP waren. Door terreur, marteling en moord ontstond onder de bevolking een enorme angst voor deze politieorganisatie. Tegenstanders van de machthebbers werden niet alleen opgespoord door de Gestapo, veel werden er ook door buren, kennissen of familie verklikt.

Cursus 2: Bezetting, vervolging, bevrijding

Wat leer je?• Hoe de Tweede Wereldoorlog in Europa verliep. • Dat Nederland vijf jaar lang bezet was. • Dat uiteindelijk Duitsland de strijd verloor.• Dat de Duitsers tijdens de oorlog in de Holocaust zes miljoen joden

vermoordden.

Duitse veroveringen in Europa In september 1939 viel het Duitse leger Polen binnen. Omdat Polen een bondgenoot was van Frankrijk en Groot-Brittannië, verklaarden deze twee landen Duitsland de oorlog.De Tweede Wereldoorlog was begonnen. Na Polen veroverde Duitsland in 1940 Denemarken, Noorwegen, Nederland, België en een deel van Frankrijk. Alleen Groot-Brittannië hield stand. In 1941 begon Hitler een grote aanval op de SovjetUnie. Binnen een paar maanden stonden de Duitse troepen voor Moskou, maar de hoofdstad bleef in Russische handen. Door de grote veroveringen had Hitler in 1942 de macht over bijna heel Europa en een deel van Noord-Afrika (afbeelding 12). Hitler kreeg in de oorlog steun van zijn bondgenoten zoals Italië.De tegenstanders van Duitsland waren de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en Frankrijk. Deze bondgenoten noemen we samen de geallieerden. een andere Duitse bondgenoot, Japan, begon in diezelfde tijd een oorlog in Azië.

De bevrijding van EuropaIn februari 1943 leden de Duitse legers, na jaren van veroveringen, hun eerste grote nederlaag. Duitse soldaten verloren de slag om Stalingrad, een grote stad in de Sovjet-Unie (zie afbeelding 12). Langzaam maar zeker werden de Duitse legers door de Russen teruggedrongen naar het westen. In datzelfde jaar gaven de Duitse troepen in Noord-Afrika zich over, nadat ze een belangrijke veldslag tegen de Britse legers hadden verloren.De grote geallieerde aanval in West-Europa begon op 6 juni 1944. Op die dag (D-day) landden Britse en Amerikaanse soldaten op de stranden van Normandië in Frankrijk en begonnen hun opmars naar Duitsland. Op afbeelding 13 zie je dat Amerikaanse en Russische soldaten elkaar in april 1945 midden in Duitsland ontmoetten. Duitsland was verslagen. Hitler pleegde zelfmoord en op 8 mei 1945 gaven de Duitse legers zich officieel over.

Nederland bezet Vijf jaar lang werd Nederland bestuurd door Duitsland, net als de andere door de Duitsers veroverde landen. Niet alleen het bestuur was in Duitse handen: Duitse soldaten hielden op straat de boel in de gaten. Die periode (1940-1945) noemen we de Duitse bezetting. De Oostenrijkse nazi Seyss-Inquart was de hoogste baas in Nederland. Hij kreeg van Hitler de opdracht om van Nederland een nationaal-socialistischesamenleving te maken, net als Duitsland. Alles en iedereen moest de Duitsers gehoorzamen, De Nederlandse rechtsstaat en democratie werden afgeschaft. De Duitsers controleerden alle kranten, radiozenders, schrijvers en artiesten. Door deze censuur kon niemand in het openbaar meer iets zeggen of schrijven wat de Duitsers niet beviel. Hoe langer de bezetting van Nederland duurde, hoe harder de Duitsers optraden. Politieke partijen werden verboden en mannen werden gedwongen om in Duitsland te gaan werken. wie niet gehoorzaamde aan de nieuwe regels werd gearresteerd of zelfs gedood. Door deze Duitse terreur zat de schrik er bij de Nederlandse bevolking goed in.

Verzetsstrijders en NSB’ers Er waren moedige mensen die in verzet kwamen tegen de Duitse terreur. Dat gebeurde op verschillende manieren. Sommige verzetsstrijders pleegden aanslagen op Duitse soldaten. Anderen drukten en verspreidden geheime kranten waarin de waarheid over de Duitse bezetting werd verteld. Maar niet alle Nederlanders waren tegen de Duitsers. De Nationaal Socialistische Beweging (NSB) onder leiding van Anton Mussert stond achter de ideeën van Hitler en hielp de Duitsers juist. Op afbeelding 15 zie je Mussert (in het zwarte uniform) samen met Seyss-Inquart (met de arm omhoog) op het Binnenhof in Den Haag. De meeste Nederlanders zaten niet in het verzet en werkten ook niet met de Duitsers samen. Zij probeerden gewoon zo goed mogelijk de oorlog door te komen. Dat was al moeilijk genoeg. 15 Mussert en Seyss-Inquart op

Cursus 3 Ná de oorlog

Oorlog in Azië

Net als Duitsland in Europa, voerde Japan in Azië een veroveringsoorlog. In de jaren 1930 had Japan al een aantal landen veroverd en nu viel het ook kolonies van Europese landen aan. Op 7 september 1941 vernietigden de Japanners de Amerikaanse vloot bij Pearl Harbor op Hawaii. De Verenigde Staten waren nu ook in oorlog met Japan. In 1942 viel Japan Nederlands-Indië (Indonesië) aan. Het Koninklijk Nederlands-Indische leger (KNIL) kon niet op tegen de Japanse overmacht en het land werd bezet. Tijdens die bezetting werden Europeanen opgesloten in kampen. Europese en Indonesische mannen moesten dwangarbeid voor het Japanse leger verrichten. Na een zware strijd versloegen de geallieerden de Japanse legers in 1945. Omdat de Japanners zich niet wilden overgeven, gooiden de VS twee atoombommen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki. Door de twee bommen stierven 250 000 Japanners. Daarna gaf Japan zich op 15 augustus 1945 over. De Tweede wereldoorlog was voorbij. De oorlog had wereldwijd aan meer dan 70 miljoen mensen het leven gekost.

Nationalisme Vanaf ongeveer 1900 was Nederland de baas in heel Indonesië, dat toen Nederlands-Indië werd genoemd. De meeste Indonesiërs legden zich neer bij die situatie, omdat de Nederlanders te machtig waren. Maar dat veranderde toen Indonesische jongeren gingen studeren in Europa en leerden over vrijheid en democratie. Terug in Indonesië richtten ze politieke partijen op om het land te bevrijden van de Nederlanders. Ze wilden een eigen staat voor het Indonesische volk. We noemen dat nationalisme. Mensen die een eigen staat willen, worden nationalisten genoemd. Toen de Japanners Indonesië bezetten, gingen de nationalisten met hen samenwerken. Ze hoopten dat Japan Indonesië een onafhankelijke staat zou laten worden. Dat gebeurde niet, maar toen Japan zich overgaf, grepen de nationalisten hun kans. De leider van de nationalisten, Soekarno (afbeelding 20), verklaarde Indonesië op 17 augustus 1945 onafhankelijk.

Oorlog om de onafhankelijkheid Nederland reageerde geschokt op de toespraak van Soekarno waarin hij de onafhankelijkheid uitriep. De meeste Nederlanders wilden hun kolonie niet opgeven. De regering stuurde in 1947 en 1948 troepen naar Indonesië om met harde hand de orde te herstellen. Maar dat viel tegen: de nationalisten vochten harder terug dan gedacht. De Verenigde Staten en de Verenigde Naties keurden het Nederlandse optreden af. Ze zorgden ervoor dat Nederland in 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië erkende. Niet alleen Nederland moest zijn kolonies opgeven. Ook Groot-Brittannië en Frankrijk raakten na 1945 hun kolonies kwijt. Zo werd bijvoorbeeld Brits-Indië verdeeld in de zelfstandige landen India en Pakistan. Deze ontwikkeling noemen we dekolonisatie.

Het Indisch Monument Na de Tweede wereldoorlog vertrokken veel Indische Nederlanders (meestal mensen met Nederlandse en Indonesische voorouders) naar Nederland. Een groot deel van deze mensen was in Indonesië geboren en had Nederland niet eerder gezien. Indische Nederlanders hadden in Indonesië wel een Nederlandse opvoeding gehad en Nederlands onderwijs gevolgd. Na hun migratie vonden velen dan ook snel een plek in de Nederlandse samenleving. Elk jaar op 15 augustus herdenken Indische Nederlanders het einde van de oorlog in Azië bij het Indisch Monument in Den Haag.

Suriname onafhankelijk

Suriname was ook een Nederlandse kolonie. Nederland wilde niet weer te maken krijgen met een bloedige strijd voor onafhankelijkheid, zoals in Indonesië. Daarom stond Nederland in 1954 de macht af aan de Surinamers. Het land hoorde officieel nog bij Nederland, maar het bestuur regelden de Surinamers bijna helemaal zelf. Dat noemen we zelfbestuur. In 1975 werd Suriname helemaal onafhankelijk. Op afbeelding 23 zie je dat in de hoofdstad Paramaribo toen feest werd gevierd. De Surinaamse onafhankelijkheid is een voorbeeld van vreedzame dekolonisatie. Veel Surinamers kozen er in 1975 voor om hun Nederlandse paspoort te behouden en naar Nederland te vertrekken. Daardoor wonen veel Surinaamse Nederlanders in Nederland.

De Nederlandse Antillen Ook de Nederlandse Antillen kregen in 1954 zelfbestuur, maar de zes eilanden hebben de band met Nederland nooit helemaal verbroken. Aruba, Curaçao en Sint Maarten zijn nu zelfstandige landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Bonaire, Saba en Sint eustatius zijn Nederlandse gemeenten en worden samen Caribisch Nederland genoemd. Omdat de zes eilanden dus nog bij het koninkrijk Nederland horen, krijgen ze ook regelmatig koninklijk bezoek, zoals op afbeelding 25.