HOE ORGANISEREN

OVERHEDEN ZICH EFFECTVOL?

GEERT TEISMAN

HOOGLERAAR BESTUURSKUNDE ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM

ADVISEUR, EVALUATOR, TRAINER

TWEE THEMA’S VANMORGEN

• WAT IS ER MET DE SAMENLEVING AAN DE HAND

DAT MAAKT DAT ‘WIJ’ MOMENTEEL ZOEKEN

NAAR

• MEER WENDBARE ORGANISATIES,

• MEER GEHEELDE OVERHEID

• MEER COPRODUCTIE?

• WAT IS ER MET ORGANISATIES AAN DE HAND

DAT MAAKT DAT ZE TOCH

• WEINIG WENDBAAR WORDEN

• LIEVER GEFRAGMENTEERD DAN GEHEELD

HANDELEN

• COPRODUCTIE VOORAL INVULLEN VANUIT HET

EIGEN BELANG?

EN EEN DERDE GROTE PUZZEL

• DE SAMENLEVING EIST MEER WENDBAARHEID• ER IS STEVIGE WEERSTAND TEGEN DE VEREISTE

WENDBAARHEID

BESTUURSKUNDE

• STRUCTUUR

• WAT IS STRUCTUUR EN HOE ZIET DE STRUCTUUR VAN OPENBAAR BESTUUR

ER ‘ECHT’ UIT?

• INHOUD

• WAT IS INHOUD EN WAAR EN HOE KAN IK DIE INHOUD IN HET

OPENBAAR BESTUUR ONTDEKKEN?

• PROCES

• WAT IS EEN PROCES VOOR DING EN HOE KAN IK HET PROCES

ONTDEKKEN?

• RESULTAAT

• WAAROM LUKT HET REGELMATIG WEL EN VAAK NIET OM GEWENSTE

RESULTATEN TE BOEKEN?

• WELKE BIJDRAGE AAN DE ‘SAMENLEVING’ IS GEWENST EN WAT IS

DAARVOOR NODIG?

• WETENSCHAP VAN DEELS ONGRIJPBARE EN ONZICHTBARE DINGEN

BEGRIJPEN HOE HET OPENBAAR BESTUUR

IN ELKAAR ZIT, WAAR HET ZICH MEE BEZIG

HOUDT, HOE HET FUNCTIONEERT EN WAT

HET BIJDRAAGT AAN DE SAMENLEVING

MIJN

VERONDERSTELLINGEN

1. EEN IEDER HEEFT NOGAL SNEL OPVATTINGEN OVER

DEZE BEGRIPPEN, ZONDER VEEL KRITISCHE REFLECTIE

2. DE OPVATTINGEN ZIJN VAAK NIET ONDERBOUWD EN

DAARDOOR HARDNEKKIG

3. DE OPVATTINGEN LIJKEN INGEGEVEN DOOR DE

WENS DE WERKELIJKHEID ZO VEREENVOUDIGD TE ZIEN

DAT DE STURING ERVAN BEHAPBAAR WORDT

4. DE SAMENLEVING IS VERANDERD IN EEN COMPLEX

SYSTEEM

5. EINSTEIN LEERDE ONS AL: STURING MAG NIET

EENVOUDIGER ZIJN DAN HET SYSTEEM DAT JE WILT

STUREN

MIJN

VERONDERSTELLINGEN

1. EEN IEDER HEEFT NOGAL SNEL OPVATTINGEN OVER

DEZE BEGRIPPEN, ZONDER VEEL KRITISCHE REFLECTIE

2. DE OPVATTINGEN ZIJN VAAK NIET ONDERBOUWD EN

DAARDOOR HARDNEKKIG

3. DE OPVATTINGEN LIJKEN INGEGEVEN DOOR DE

WENS DE WERKELIJKHEID ZO VEREENVOUDIGD TE ZIEN

DAT DE STURING ERVAN BEHAPBAAR WORDT

4. DE SAMENLEVING IS VERANDERD IN EEN COMPLEX

SYSTEEM

5. EINSTEIN LEERDE ONS HET AL: STURING MAG NIET

EENVOUDIGER ZIJN DAN HET SYSTEEM DAT JE WILT

STUREN

CONSEQUENTIES VAN

HET ONZICHTBARE

KARAKTER VAN

FENOMENEN

WAT WE ZIEN HANGT AF VAN HOE WE

KIJKEN

EN HOE WE KIJKEN HANGT AF VAN WAT

WE VERWACHTEN

SIMPELE BEELDEN VERSUS COMPLEXE

BEELDEN

CONSEQUENTIE VAN HET

ONZICHTBARE KARAKTER

VAN DEZE FENOMENEN

WAT WE ZIEN HANGT AF VAN HOE WE KIJKEN

EN HOE WE KIJKEN HANGT AF VAN WAT WE

VERWACHTEN

SIMPELE BEELDEN VERSUS COMPLEXE BEELDEN

CONSEQUENTIE VAN HET

ONZICHTBARE KARAKTER

VAN DEZE FENOMENEN

WAT WE ZIEN HANGT AF VAN HOE WE

KIJKEN

EN HOE WE KIJKEN HANGT AF VAN WAT

WE VERWACHTEN

SIMPELE BEELDEN VERSUS COMPLEXE

BEELDEN

MIJN INSTEEK

• TOEPASSEN VAN COMPLEXITEITBENADERING OP HET

PUBLIEKE DOMEIN

• OPBRENGSTEN:

1. BEGRIPPENKADER DAT INZICHTELIJK MAAKT WAT ER SPEELT

2. AANPAK DIE ZICH VERHOUDT TOT UITDAGINGENSAMENLEVING

• ZIT JE VAST? MAAK HET COMPLEXER!

ESSENTIES VAN

‘ZIT JE VAST? MAAK HET COMPLEXER!’

1. TRAGIEK VAN OVERHEIDSORGANISATIES

a. ZE KUNNEN NIET VEEL COMPLEXITEIT AAN EN DUS NIET INTEGRAAL

WERKEN

b. TAAK EN BEVOEGDHEID ALS ORGANISEREND PRINCIPE STUIT OP

GRENZEN VAN MODERNE EISEN

c. FUNCTIONARISSEN WORDEN GEVANGENE VAN HUN EIGEN TAAK EN

BEVOEGDHEID

2. WONDER VAN MENSELIJK VERNUFT

a. MENSEN KUNNEN COMPLEXITEIT AAN EN INTEGREREND WERKEN

b. JUIST DOOR ERVOOR TE GAAN, TERWIJL JE ER NIET OVER GAAT ‘ GROEIT DE KANS DAT JE VERSCHIL MAAKT’

c. ZIJ VERBINDEN WERELDEN (BOUNDARY SPANNERS, POLICY

ENTREPRENEURS EN ISSUE SELLERS

HOE ZICH DAT UIT IN DE UTRECHTSE CASUS

TRAGIEK

1. INTEGRALE AANPAK UITMONDENDE IN EEN PLAN

OP EEN MOMENT (INTEGRAAL VANUIT HET

KLASSIEKE ORGANISATIE- EN TAAKDENKEN) LUKT

NIET

2. PROJECTMATIGE AANPAK START SWINGEND, MAAR

MONDT UIT IN MAGER COMPROMIS

3. PADAFHANKELIJKHEID: ALS ER EENMAAL EEN

COMPROMIS LIGT HOUDEN PARTIJEN ER

JARENLANG (5 IN DEZE CASUS) AAN VAST

WONDER1. EN TOCH DOORBRAAK OP MAGISCH MOMENT (1-4-

210)

2. VERKLARING: GUNSTIGE SAMENLOOP VAN

OMSTANDIGHEDEN

• NIEUWE PROJECTLEIDER

• DRUK VAN BUITEN

• BAAS DIE JE WIL DEKKEN EN LATER VERGIFFENIS VRAAGT

AAN CONTROLEURS

3. NA GROTE SPRONG VOORWAARTS WORDT ALLES WEER

IN STAANDE ORGANISATIE GETROKKEN, IN STUKKEN

GEBROKEN EN AANBESTEED; MAAR TOCH, HET

RESULTAAT MAG ER ZIJN

ORGANISATIE OP ORDE EFFECTVOL HANDELEN

WAAROM DEZE SPANNING

• DOOR DIEPGAANDE MAATSCHAPPELIJKE VERANDERING ONTSTAAT EEN NIEUW SPEELVELD

• DAARIN GAAN VRAAGSTUKKEN HUN EIGEN GANG, LOS VAN BELEID

• DAARIN KENNEN NETWERKEN EN KETENS EIGEN DYNAMIEK LOS VAN DE OVERHEIDSORGANISATIE DIE

DAAROP ‘GRIP’ WIL KRIJGEN

• ERGO: ‘OVERHEID’ STAAT (NET ALS BEDRIJFSLEVEN) VOOR UITDAGING DAAROP IN TE SPELEN

VERANDERENDE CONTEXT VOOR BESTUUR

• WAT IS KENMERKEND VOOR DE HUIDIGE SAMENLEVING?

• EN ALS WE DAT BEGRIJPEN, WELKE ‘OVERHEID’ PAST DAN BIJ DIE SAMENLEVING?

• EN ALS WE BEGRIJPEN WAT VOOR SOORT ‘OVERHEID’ DAT IS, WAAR VINDEN WE DAN DE

BESTUURSKRACHT OM DE HUIDIGE SAMENLEVING ‘ECHT’ TE DIENEN?

WAT IS KENMERKEND VOOR DE

HUIDIGE SAMENLEVING

KENMERKEND VOOR DE HUIDIGE SAMENLEVING

BREED GEDEELDE BEELDEN

• DE WERELD ALS ‘GLOBAL VILLAGE’

• SAMENLEVING ALS ‘NETWORK SOCIETY’

• RISICOSAMENLEVING

• ONGEKENDE SAMENLEVING

KENMERK A

WERELD ALS ‘GLOBAL VILLAGE’• POËTISCHE AANDUIDING VAN HET INTERNET

• TREND VAN MASSAMEDIA DIE TIJDS- EN PLAATS-BARRIÈRES VAN MENSELIJKE COMMUNICATIE STEEDS MEER

WEGNEEMT

• BIJPRODUCTEN:

• ONLINE INTERACTIE

• LAWINE VAN ACTIE EN REACTIE (TRENDING TOPICS)

• NOODZAAK TOT INSTANT REACTIE

KENMERK B

NETWERKSAMENLEVING

• ALLES IS MET ALLES VERKNOOPT GERAAKT

• A SOCIETY WHERE THE KEY SOCIAL STRUCTURES AND ACTIVITIES

ARE ORGANIZED AROUND ELECTRONICALLY PROCESSED

INFORMATION NETWORKS (CASTELLS)

• SNELHEID WAARMEE IDEEËN, PRODUCTEN EN MENSEN REIZEN

NEEMT STERK TOE

• DE PLEKKEN WAAR HET GEBEURT VERSCHUIVEN:

• VAN ‘SPACES OF PLACE NAAR SPACES OF FLOW

• VAN PLEKKEN EN TERRITORIUM NAAR TUSSENRUIMTE IN BREDE ZIN

VAN HET WOORD

KENMERK C

RISICOSAMENLEVING

• MAATSCHAPPIJ DIE DOOR ZELF IN GANG GEZETTE

ONTWIKKELINGEN WORDT GECONFRONTEERD MET

GROTE RISICO`S

1. VERANDERING LEIDT TOT NIEUWE RISICO’S WAAROP

TRADITIONELE INSTELLINGEN VAN SOCIALE

BESCHERMING GEEN ANTWOORD BIEDEN

2. RISICO’S ZO GROOTSCHALIG DAT ZE VERWEESD

RAKEN (BANKENCRISIS EN GEEN VOORWERP VAN

DEMOCRATISCHE STURING)

KENMERKEND VOOR DE HUIDIGE SAMENLEVING

ONGEKENDE SAMENLEVING

• DOOR TOEGENOMEN CONNECTIES ZIJN

SYSTEMEN NIET MEER AF TE BAKENEN

• DOOR SNELHEID VAN STROMEN VEROUDERT

KENNIS OVER ‘HOE HET ZIT’ SNEL

• MOEILIJK TE ACHTERHALEN WAT SAMENLEVING

‘ECHT’ WIL

• VAGE SCHEIDING FEITEN EN ALTERNATIEVE FEITEN

II WELKE VORM VAN

ORGANISEREN PAST DAARBIJ?

ER IS ENIGE MISFIT

KENMERK SAMENLEVING

• ONLINE INTERACTIE VEREIST ADAPTIEVE REACTIE

• SNELHEID VAN VERANDERING

• SPACES OF FLOW WORDEN GEZAGHEBBEND

• RISICO'S ZO GROOT DAT NIEMAND ER MEER OVER GAAT

• MOEILIJK TE ACHTERHALEN WAT SAMENLEVING WIL

HANDELEN DAT WRINGT

• BELEID EN WETGEVING VORM GEGEVEN VANUIT

EIGEN KERN

• VASTLEGGEN BELEID ALS KERNWAARDE

• TERRITORIALE VERDELING TAKEN & BEVOEGDHEDEN

• ‘JE GAAT EROVER OF NIET’

• PROBLEM SOLVING / DOEN WAT IS AFGESPROKEN

HERSTEL VAN EENVOUD, ORDE EN GRIP

• LEIDENDE GEDACHTE:

• GREEP KRIJGEN OP ONNODIG COMPLEXE

SAMENLEVING EN OPENBAAR BESTUUR

• CONCRETE INVULLING:

• HERSTEL HIËRARCHIE / CENTRALISATIE

• MINDER ACTOREN BETROKKEN (RUTTE I)

• GRIP DOOR PROTOCOLLEN, CONTRACTEN EN

OUTPUTMEETING

• MEER TOEZICHT LEIDT TOT TRANSPARANTIE

RESULTATEN LOSLATEN EN TOE-EIGENEN

• LOSLATEN IS GEEN GARANTIE

• DAT HET GEBEURT

• DAT JE NIET WORDT AANGESPROKEN ALS HET MIS

GAAT

• HIËRARCHIE GEEN GARANTIE VOOR EFFICIËNT EN

EFFECTIEF

• MENSEN WACHTEN OP ORDERS

• ORDERS VERANDEREN DOOR WISPELTURIGE TOP

• AMECHTIG RENNENDE ORGANISATIE DIE VAN HYPE

NAAR HYPE SPRINT

DERDE WEG TUSSEN LOSLATEN EN TOE-EIGENEN?

• BETER ORGANISEREN VAN COLLECTIEVE BESLUITVORMING RONDOM VRAAGSTUKKEN GERICHT

OP COLLECTIEF BETERE RESULTATEN

WAT IS ER AAN DE HAND?

• DAAR WAAR TWEE WERELDEN OOIT SAMENVIELEN, IS NU EEN SPANNINGSVELD ONTSTAAN

• BELEIDSPROBLEEM ≠ MAATSCHAPPELIJK VRAAGSTUK

• ORGANISATIE ≠ MAATSCHAPPELIJK ORGANISEREND PRINCIPE

• OVERHEIDSPROCEDURE VOOR OMGANG MET BELEIDSPROBLEMEN ≠ MAATSCHAPPELIJK PROCES

VAN OMGAAN MET VRAAGSTUK

• MAATSCHAPPELIJK RESULTAAT ≠ DOELMATIG, RECHTMATIG EN SMART

• ER ONTSTAAT COMPLEX SYSTEEM, WAARTOE OVERHEID ZICH MOET GAAN VERHOUDEN

HET SPANNINGSVELD OPGESPANNEN

Waarvan we houden, omdat het

houvast lijkt te geven

Wat we nodig hebben om

waarlijk effectvol te worden

Inhoud

Toetssteen

Beleidsprobleem

Is gedaan wat is afgesproken?

Vraagstuk

Is gedaan wat nodig is?

Structuur

Toetssteen

Organisatie

Taak en bevoegdheid

Netwerk en ketens

meerwaardecreatie

ProcesToetssteen

Procedure

Heb ik interne stappen zo doorlopen dat ik

gedoe vermijd

Processen in processen

Hebben we samen het verschil

gemaakt?

ResultaatToetssteen

Beleid uitgevoerd

Rechtmatig, doelmatig, smart

Vraagstuk verder gebracht

Lerend, adaptief, slimmer

WAT ‘VRAAGSTUK CENTRAAL’ VRAAGT VAN OVERHEID

1. VRAAGSTUK ≠ BELEIDSPROBLEEM

• Σ (PROBLEEMPERCEPTIES + KANSEN ZIEN)

• CONSEQUENTIE VAN VERVLECHTING:

• JOUW KANS = PROBLEEM BIJ BUREN EN HUN PROBLEEM = JOUW KANS

• JOUW INTERVENTIE INTERFEREERT MET INTERVENTIE BUREN

• EFFECT JOUW INTERVENTIE HANGT AF VAN BETEKENISGEVING SUBJECTEN

• KANSEN WORDEN GAANDEWEG PROBLEEM EN VISE-VERSA

2. NIEMAND SNAPT VRAAGSTUK VOLDOENDE OM RATIONEEL TE

HANDELEN

• EVOLUTIONAIRE AANPAK VAN UPDATES VEREIST

• VRAAGSTUKKEN GROEIEN, FUSEREN EN DOVEN UIT, TERWIJL U

ERAAN WERKT

• WAT SUCCES IS, VERANDERT TERWIJL U HET WILT BOEKEN

GEBALANCEERDE ORGANISATIES

• WENDBAAR WAAR HET MOET EN OP ORDE WAAR HET KAN

• OP ORDE WAAR HET MOET EN WENDBAAR WAAR HET KAN

• COMPLEXITY LEADERSHIP (ADMINISTRATIVE, ADAPTIVE AND ENABLING)

• ADMINISTRATIEF = ORDE WAAR HET KAN ZONDER DAT JE SLAGKRACHT VERLIEST

• ADAPTIEF = SNELLE SAMENLEVING BEANTWOORDEN MET PASSENDE ANTWOORDEN

• JE DOET WAT JE IS OPGEDRAGEN, MAAR WEL ZO DAT JE OOK DOET WAT NODIG IS EN KAN WERKEN

• ENABLING = ADMIN EN ADAP HOUDEN NIET VAN ELKAAR: VERBINDERS ZIJN ONMISBAAR

OVERHEID OP ORDEADMINISTRATIEF LEIDERSCHAP

• HOE BEPAAL IK KOERS EN NEEM IK DE ORGANISATIE MEE (EN LOOP NIET TE VER VOORUIT)?

• HOE VOER IK TAKEN GOED UIT?

• HOE WORD IK BOEGBEELD

• RICHTING GEVEN WAAR DE GEMEENTE NAARTOE GAAT?

• HOE BEPAAL IK HET PAD OM DE VASTGESTELDE ORGANISATIEDOELEN TE BEREIKEN?

• HOE MAAK IK DAT PAD SMART

• HOE ZORG IK VOOR TOEZICHT OP VRAAG ‘HEB JE GEDAAN WAT IS AFGESPROKEN?’

OVERHEID IN ONTWIKKELINGADAPTIVE LEIDERSCHAP ALS TWEEDE DIMENSIE

IN PRAKTIJKTERMEN• U LEGT PRIMAAT BIJ VRAAGSTUK

• U ORGANISEERT/ PARTICIPEERT IN NETWERKEN EN KETENS DIEVRAAGSTUK VERDER BRENGEN

• GEEN HOMOGENE CLUB VRIENDEN, MAAR HETEROGEEN

• PARTICIPATIE OP BASIS VAN MEERWAARDE (NIET TAAK/BEVOEGDHEID)

• IK BEGIN ‘GEWOON’, IN DE WETENSCHAP DAT IK TE WEINIG WEETOM SLIM TE HANDELEN EN DAT NIET TE WETEN KOM ALS IK NIETBEGIN

• ZODRA IK BEGIN WIL IK LEREN HOE HET BETER KAN

• UW START IS OPENINGSBOD, GEEN EINDBOD

IN LEIDERSCHAPSTERMEN• ADAPTIEF: U ZIET DAT ECHTE VRAAGSTUK ZICH BUITEN

BEVINDT

• ADMINISTRATIEF: U WEET DAT ‘INTERNE LOGICA EERST’ DOMINEERT BIJ AFREKENEN, TERWIJL EXTERNE LOGICA

MAATSCHAPPELIJK RESULTAAT BEPAALT

• ENABLING: ECHTE KUNST IS ‘DOEN WAT INTERN IS

AFGESPROKEN’ MET ‘DOEN WAT EXTERN WERKT’ TE

VERZOENEN

RECHT OP / BELONEN VAN AFWIJKEND HANDELEN MAAKT DAT

U WENDBAAR EN EFFECTIEF OMGAAT MET VRAAGSTUKKEN

OVERHEID 3.0

DRIEDUBBEL LEIDERSCHAP

ADMINISTRATIEVE CAPACITEIT

• HOE BEPAAL IK KOERS EN NEEM IK DE

ORGANISATIE MEE (EN LOOP NIET TE VER

VOORUIT)?

• HOE VOER IK TAKEN GOED UIT?

• HOE WORD IK HET BOEGBEELD

• RICHTING GEVEN WAAR GEMEENTE

NAARTOE GAAT?

• AANGEVEN HOE VASTGESTELDE

ORGANISATIEDOELEN TE BEREIKEN?

• VERMOGEN OM DUIDELIJKE

PROCEDURES TE CREËREN

ADAPTIEVE CAPACITEIT

• HOE DOE IK EEN OPENINGSZET DIE

ANDEREN ATTRACTIEF VINDEN

• WAT IS MIJN MEERWAARDE IN GEHEEL

• HOE LAAT IK ANDEREN SCHITTEREN,

ZODAT ZE MIJ MEER RUIMTE GEVEN

• HOE ONTSTAAT BEWEGING VAN VELEN

IN VOOR VRAAGSTUK GEWENSTE

ONTWIKKELING

• HOE ORGANISEER JE

INNOVATIEPROCESSEN IN KETENS EN

NETWERKEN

Verbinden grillige ontwikkeling met verlangen naar lineaire ontwikkeling

Meerwaarde ontwikkelen & eigen taken niet verzaken

Extern anderen laten schitterenen intern gezien als boegbeeld

Meebewegen en gevoel van houvast creëren

Interne procedures verzoenen met dynamiek ketens en netwerken (hoe maak ik processen

attractief voor samenleving & raad)

ENABLING CAPACITEIT

DE BALANCEER ACT

• ‘MIJN’ BELEIDSPROBLEEM

• (EENDUIDIG EN GESTABILISEERD )

• ‘MIJN’ ORGANISATIE

• (KRACHT = ORGANISATIE OP

ORDE IS)

• EENDUIDIGE EN HERHAALBARE

PROCEDURES NEMEN ONS BIJ DE

HAND (PROTOCOLLEN, REGELS)

• ‘ONS’ VRAAGSTUK

• (SAMENGESTELD EN DYNAMISCH)

• ONZE KETENS EN NETWERKEN

• (KRACHT = KWALITEIT HOOGWAARDIGE

INBEDDING IN KETENS EN NETWERKEN)

• KETENS EN NETWERKEN ORGANISEER JE NIET ALS

ORGANISATIE, MAAR ALS TUSSENRUIMTE

• BESTUURSKRACHT IS MAATWERK, GEBASEERD OP

ASSEMBLEREN VAN LOPENDE PROCESSEN VAN

ZELFORGANISATIE

Inhoud

Structuur

Voort-gang