HetlevenvanPhilippusdenStauten,Hertoch …coninckvan Vranckrijck....

Het leven van Philippus den Stauten, Hertochvan Borgonien, ende van Margarita van Male,

Gravinne van Vlaenderen

Bernard de Jonghe

editie Ph. Blommaert

bronBernard de Jonghe,Het leven van Philippus den Stauten, Hertoch van Borgonien, ende vanMargaritavan Male, Gravinne van Vlaenderen (ed. Ph. Blommaert). C. Annoot-Braeckman, Gent z.j. [ca.

1852]

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/jong205leve02_01/colofon.htm

© 2010 dbnl

π4

Bernard de Jonghe, Het leven van Philippus den Stauten, Hertoch van Borgonien, ende van Margarita van Male, Gravinne van Vlaenderen

I

[Inleiding]

Op de hevige staetsbewegingen der XVIe eeuw tegen Spanje, volgde een tydstip vanzwakheid en geestverbystering. Spanje was hier meester gebleven; en onder demiddelen welke het noodig oordeelde ter onderwerping dezer landen plaetste hetvooraen de stremming der volksliteratuer, 't geen tot eene volkomene zedelykeverbastering leidt en een onderdrukt volk eerst in echte slaven verandert. Het latynalleen werd als geleerde tael aengemoedigd, en de yver tot de beoefening dezer doodetael werd zoo verre gedreven dat zy gebruikt werd tot het bezingen der eventydigegebeurtenissen en tot het dichten van alle slach van ligte en losse poezy: doodebeelden eener doode maetschappy, zonder nut of verdienste, daer zy zelfs den hoo-


II

geren standen niet tot verlichtingsfakkel konden verstrekken; en zoo lag schier ganschons land gedurende meer dan eene eeuw in eenen zedelyken slaep of werkeloosheidgedompeld.De kryg over de erfenis van Spanje, in het begin der XVIIIe eeuw, wekte eenige

verhevene geesten, en nadat de Franschen uit het land gejaegd waren en de Belgenonder het oostenryksch bestuer vreedzaem waren gezeten, herleefde devaderlandsliefde in het hart van menigen, en het eerste uitwerksel dezer geestelykebeweging was het beoefenen der lang verwaerloosde vaderlandsche letteren.Onder de mannen, die deze streving met hart en ziel toegenegen waren, neemt

pater Bernard De Jonghe eene eervolle plaets in. Door den stroom der eeuwmedegesleept begon hy ook met eenige opzoekingen in de tael der geleerden op testellen; maer hy zag welhaest het verderfelyke dezer strekking aen en schreef zynevoornaemste werken in de volkstael.Pater Bernard De Jonghe(1) zag het eerste daglicht te Gent den 14 February 1674,

en na zyne studien geeindigd te hebben, trad hy nog jong in het klooster derPredikheeren, waer hy opvolgenlyk de ambten van geestelyken koster en subpriorbekleedde; naderhand werd hy tot prior des

(1) Hy was zoon van Jan-Franciscus De Jonghe en vanMaria Van Auweghem. Deszelfs broederMaximiliaen was kanonik der kathedrale kerk van S. Baefs te Gent. Hy had twee zusters: deeene huwde met den heer Jan-Baptista Van de Vyvere, raedpensionaris der stad Gent; deandere met den heer Ant. Van de Woestyne, advocaet by den raed van Vlaenderen.


III

Predikheeren kloosters te Lier verheven. Hy kwam echter in hoogen ouderdom naerGent terug; en na zyne vyftigjarige jubelfeest in 1743 gevierd te hebben, overleedhy alhier eenige jaren later, den 24 October 1749, in den gezegenden ouderdom van75 jaren(1).Zyne latynsche werken zyn gekend(2); het zyn goede opstellen, die nuttige en

belangryke opzoekingen behelzen; de Gentsche Geschiedenissen zyn nog in dehanden van eeniegelyk, en ofschoon de oorspronkelyke kronyk door Ph. DeKempenare(3) verschenen is, hebben zy nog eene zekere waerde behouden, omdat zystukken bevatten uit verscheiden andere handschriften byeengezocht; maer zondertwyfel is het aenzienlykste werk uit de pen dezes schryvers gevloeid Het leven vanPhilippus den Stauten en vanMargarita vanMale, dat wy hier den lezeren aenbieden,naer een

(1) Zie de levensbeschryving van Pater De Jonghe door den heer P. Van Duyse, in denMessagerdes sciences historiques. Gand, 1848, p. 105.

(2) Hy schreef in 't latyn: 1o Desolata Batavia Dominicana. Gandavi. De Graet. in-8o. - 2oBelgium Dominicanum, sive Historia provincioe Germanioe Inferioris sacri ordinis ff.Praedicatorum. Bruxellis, typis Fr. Foppens. 1719. - 3o Index aphabeticus omnium seculariumsepulturarum in Ecclesia nostra ab ao 1326, quantum nobis post destructionem ab hereticisfactum, scire licet, opera P. Bern. De Jonghe. ao. 1713. In Hs. berustende ter stadsbibliotheek;dit zal wel hetzelve zyn, waervan hy spreekt in Belgium Dominicanum, bl. 35, en welk eerstdoor Denys Harduin in het midden der XVIe eeuw verzameld werd; een groot deel dezeropschriften zyn aldaer uitgegeven.

(3) Vlaemsche kronyk, of Dagregister van al hetgene gedenkweerdig voorgevallen is, binnen destad Gent, sedert den 15 July 1566 tot 15 Juny 1585, onderhouden in 't latyn door Ph. DeKempenare, overgezet door J.P. Van Male, pastor van Bovekerke. Gent, L. Hebbelynck.1839.


IV

Hs. der stadsbibliotheek. Het behelst de geschiedenis van een merkwaerdig tydvak,de tweede helft der XIVe eeuw (van 1356 tot 1405), en is derwyze opgesteld dat delezing er van steeds belangryk is, afwisselend en onderwyzend. - Hy schreef indenzelfden trant Het leven van Jan den Onbevreesden, dat de Maetschappy derVlaemsche Bibliophilen ook, onder een der volgende nummers zal uitgeven(1).Het portret des schryvers, dat dit werk versierd, is naer eene schildery des tyds,

gegraveerd, die nu berust ten Stadhuize alhier, in de verzameling van het historischmuseum. Het werd gekocht in 't j. 1837 ten sterfhuize van mevrouw de douairiereSchoorman, geb. Van de Vyvere, nicht van den schryver. Het is wel bewaerd en nietonverdienstelyk geschilderd door Gielis Smeyers. Het familiewapen dat er op prykt,bestaet in vier azuren dwarsbalken op een zilveren veld, met de spreuk: In pace etaequitate.

(1) Men denkt dat Pater De Jonghe ook de schryver is van een klein werkje, eenige teregtwyzingenbehelzende der misslagen, in de Cronyk van Vlaenderen voorkomende, welke Wydts,Blootacker en Vernimmen, te Brugge, 1728, in 't licht gaven; het draegt tot opschrift:Samenspraek tusschen J.N. ende L.N. in welke oogblykelyk worden aengewezen meer dan40 contradictien, valscheden en ander misslagen van de Cronyk van Vlaenderen, 1728. In-8o,bl. 30.


1

Het leven van Philippus den Stauten,Hertoch van Borgonien,Behelsende de chronijcke vanVlaenderen, ende syne cloecke daeden,tsedert sijn gheboorte tot de doodt van sijn schoonvader Ludovicus,Graef van Vlaenderen.Het eerste deel.

+Gheslachte van Philippus.PHILIPPUS is gheboren geweest uyt den doorluchtighen+stam van de coninghen vanVranckrijk van het gheslachte, het welcke ghenoemt wierdt De Valois. Sijn vaderwas Joannes, sone van Philippus den Sesden, coninck van Vranckrijck; syne moederwas Bona, dochter van Joannes, coninck van Bohemen, ende Graef van Luxemburch.Hy hadde noch dry ander broeders, te weten: Carel, den welcken geweest is


2

den eersten Dolfijn van Viennois, ende doer haer succedeerende in het rijck van sijnvader genoemt is geweest Carel den Vijfden. Joannes, hertogh van Berry; Ludovicus,hertogh vanAnjou, daer naer coninck van Sicilien; hy hadde oock dry susters: Isabella,getraut met Galeatius, hertog van Milanen; Maria, getrauwt met Carel, coninck vanNavarre; Bona, getrauwt met Robertus, hertog van Bar. Dit sijn de tacken, de welckede vruchtbaerighe Bona heeft voortgebracht ten tyde dat Joannes haeren man nochmaer en was hertogh van Normandien, waer uyt soo veel coninghen ende prineenghesproten sijn. Het is te beclaeghen dat sy ghestorven is voor den tijd eer dat haerenman gheclommen is op den throon van Vranekrijk.

[1356]

Philippus thoonde van jonckx af een voorbeelt van cloeckmoedicheydt ende in sijngroene jaeren sach men opstaen den daegheraedt van den manhaftighen dach, denwelcken te verwachten was in 't midden van sijn jaeren; want al was het saeke dathy den joncksten was van 's coninckx kinderen, ende daerom sonder hope vansuccessie sijnde, ghenoemt wierdt Philippus sonder landt; nochtans dede hy ghenoechblycken dat de cloecke daeden niet ghemeten en moeten worden met de maete van

+Den veltslach van Poirtiers,19 Sept. 1356.

de jaeren; want met sijn vader+wesende in den veldtocht van Poitiers, als wanneerde trommelen ende trompetten begonsten te clincken, de spieschen bosch-ghewijsgeplandt wierden als gordynen om van beyde de canten een bloedich schauwspelvan eenen veldtslach te verthoonen: sijn dry broeders sich niet dervende stellen ophet radt van de fortune hebben van hunnen vader hun afscheyt ghenomen; maerPhilippus aen synen vader soo getrauw als cloeckmoedich sijnde en heeft sijn vaderniet willen


3

+Den coninck vanVranckrijkende Philippus gevangen.

verlaeten ende is met hem ghevanghen ghenomen ende naer+Eduard, prince vanGalles, sone van den coninck van Enghelandt gheleydt. Dit is de eerste redengheweest dat hy Philippus den Stauten is ghenoemt gheweest. Hier is te bemerckendat den prins de Galles eer den veltslach begonst wierdt aen den conick vanVranckrijck den peys hadde doen afvraeghen; maer den coninck hadde dienverworpen. Het geschiedt ghemeynelijck dat Godt beschermt de ghene die den peysbeminnen, ende die den selven verwerpen overwonnen ende ghedwonghen wordenaen die sy versmaedt hebben sich te onderwerpen.

[1357]

Den prins de Galles, die sich naer de bataille in sijn tente vertrocken hadde om eenweynich te rusten ende te ververschen, siende den coninckmet de andere ghevangeneedelieden aencommen, is hem te ghemoedt ghegaen, ende heeft hem met alle eere

+Een schoon exempel.ende respect ontfanghen, segghende dat+het niet door syne macht, maer door Godtsbestieringhe geschiedt was dat hem sulckx was overghecommen. Godt gave datalle de princen die sich bekennen de kennisse van den waerachtighen Godt teghenieten op de selve maniere hunne victorien aen Godt toe schreven. Eenighen tijdt

+Den coninck vanVranckrijck wordt naerEnghelandt ghevoert, 11April 1557.

daer naer is den coninck met de andere ghevanghenen schepe ghegaen+tot Bordeaux,ende met eenen voordeelighen windt de zee overseylende, is ghesondt binnenLonden ghearriveert. Den coninck van Enghelandt ghewaerschauwt sijnde vansyne comste is hem te ghemoedt ghegaen, ende heeft hem alle soorte van eerebethoont; hy heeft hem oock toeghelaeten dat hy saude logeren in het paleys vanSavoyen, toebehoorende aen den hertoch van Lancastre, alwaer hy niet seer nauwebewaert en wierdt, want hy mocht daeghelijckx sich


4

gaen vermaecken met de jacht ende andere princelycke oeffeninghen met deghenedie het hem beliefde.

+Cloeckmoedichheyt vanPhilippus den Stauten.

Terwylen dat den coninck in Enghelandt ghevanghen was+is het gheschiedt dathy met synen jonchsten sone Philippus ende den coninck van Enghelandt aentaefel sittende, eenen engelschen edelman de taefel dienende de schotel steldevoor den coninck, synen meester. Philippus dit siende is van taefel opghestaen endeheeft aen den edelman een soeflet ghegheven, segghende dat het aen den coninckvan Vranckrijck, sijn vader, toequamp eerst ghedient te worden. Den coninck vanEnghelandt siende de vryheyt van desen jonghen gevanghenen prins is daer overseer verwondert gheweest, ende heeft al lachende tot hem geseydt: ‘Voorwaer, mijn

+Staut bestaen van Philippusden Stauten.

cosijn,+nu sien ick wel dat ghy Philippus den Stauten sijt.’ Op eenen anderen tijdtterwylen Philippus noch ghevanghen was heeft hy met den sone van den coninckmet het schaeckspel spelende soo groot verschil ghecreghen om het nemen vaneen ruyterken dat sy alle beyde de handt aen den deghen gheleyt hebben om teghenmalcanderen te vechten; maer sijn door eenen van de omstaende cavalliers ghestiltgheweest. Beyde coninghen dit hoorende sijn seer verwondert gheweest over destauticheydt ende groote coragie van desen ghevanghenen jonghelinck. De vierdereden waerom dat hy ghenoemt is gheweest Philippus den Stauten sullen wy hiernaer vertellen.

+Inlandtschen oorlochinVranckrijck; roode endeblauwe Capruynen.

Terwylen dat den coninck van Vranckrijck in Enghelandt+gevanghen was issereen groote beroerte in Vranckrijck opghestaen de belhaemers hadden roode endeblauwe capruynen aenghedaen, ende wierden soo machtich, dat selve Carel, denautsten sone van den coninck, die het rijck regeerde, noch niemant van sijnbedienden sonder capruynen van het selve


5

coleur in 't openbaer en derfde te voorschijn commen. Het is een ghemeynspreeckwordt in 't latijn: Dum caput oegrotat cetera membra dolent, als het hooftsieck is lyden alle de lidtmaeten. Den coninck, die het hooft was van sijn rijck, wasin Enghelandt ghevanghen, den peys ende eendrachticheyt, die de ghesontheyt isvan de rycken ende landen, lach in Vranckrijck gheketent, ende den twist endetweedracht cnaechden als eenen kancker meer ende meer door alle de lidtmaeten vanhet rijck.

+Listen van den coninck vanEnghelandt misluckt.

In de maendt van November is den coninck van Enghelandt,+den Prins de Gallesende veele heeren van het Engelsch hof met een groote menichte van schepenende crijchsvolck tot Calais aenghekommen, ende sijn van daer de stadt vanRheims in Champagne gaen belegheren met meyninghe van den coninck vanEnghelandt aldaer naer de aude ghewoonte coninck van Vranckrijk te doen salvenende croonen; maer Joannes de Craon, Angevin, aertsbischop van die stadt, heeftsoo grooten teghenstandt besorcht dat sy die plaetse hebben moeten verlaeten.

[1360]

Den coninck siende dat syne meyninghe quaelijck was uytghevallen is van daerdieper in Vranckrijck ghetrocken. Tot Longjumeau omtrendt Parijs ghecommen

+De franschen versoeckenden peys.

sijnde, is aldaer by hem ghecommen pater Simeon de Langres, doctor van de+

Predicheeren orden, van den Paus in qualiteyt van Apostolischen legaet tot dieneynde overgesonden. Desen legaet wierdt vergheselschapt van de heeren deFiennes, conestabel, ende Bouciquault, marichal van Vranckrijck, den abt van Clugny,oock van den Paus ghesonden, met veele andere heeren van den raedt endeaensienelycke personagien, de welcke allegader niet en hebben connen uytwercken.Van


6

daer is den coninck ghecommen tot voor Parijs tot Mont-Rouge ende daer ontrendt;van waer hy sich dickwils in slachoorden met sijn volck voor de poorten van Parijsginck vertoonen; maer siende dat die van Parijs niet uyt en quaemen, en dat daer niet

+Wondersaecke, 1360.veel beter te verwachten en was als+voor Reims, is met eenen stillen trommelopghetrocken. Als wanneer dat hy nu met sijn legher ghecommen was tusschenMontlehery ende Chartres, is de locht overtrocken ende heeft daer soo grootehaegelsteenen, ende tempeest van donder ende blixem opghestaen datter veele vanhet Enghelsch legher sijn doodt ghebleven, ende scheen dat den hemel teghen deEnghelsche wilde vechten, dewelcke van gheen menschen gheheel Vranckrijck doorgheenen teghenstandt en hadden ghevonden. Den coninck door dit onweder verschriktsijnde, vreesende dat Godt hem wilde straffen omdat hy door hooverdicheydt denghevraechden peys verworpen hadde ende de ooghen van bermherticheit gheslotenhadde voor soo veel bedruckte menschen, heeft zich terstondt tot Godt ghekeert endeeen belofte ghedaen van met den coninck van Vranckrijck peys te maecken, endeheeft tot dien einde den abt van Clugny, den welcken by hem ghecommen was omde selve reden, by Carel, den regent, ghesonden, ende hem doen afvraeghen oft hyte vreden was met hem over een accort te handelen.

+Ambassadeurs vanVranckrijck.

+Den regent verblijdt sijnde over dese presentatie heeft terstondt sijn ambassadeursnaer Chartres ghesonden, te weten: Jean de Dormans, bischop van Beauvais,cancellier van Normandien; Jean deMelun; den graef van Tancarville, den welckennoch ghevanghen was; maer op sijn woordt lacten wechgaen; de heeren deBouciquault, marischal van Vranck-


7

rijck, de Montmorency, de Vignay, Jean Grollé, meester Simon de Bucy, Steven vanParys, Jean de Mares, advocaet van het parlement, Jean Maillard; ende de selven totChartres ghecommen sijnde, is de plaetse van de vergaederinghe ghestelt in 't dorpvan Bretigny, alwaer de voorseyden ambassadeurs ghecommen sijn uit den naem

+Samencomste over deverlossinghe van denconinck.

van den Regent. Van den candt van den coninck van Enghelandt waeren: den+hertochvan Lancastre, de graven van Naranton, Warwyck, Suffort, Renaut van Colestan,Gautier de Mauny, ridder, ende meer ander. Ten lesten is het accordt ghesloten

+Conditien van den prijs, 8Mey.

dat aen den coninck van Enghelandt voor het rantsoen van den coninck+vanVranckrijck saude ghegheven worden het landt van Poitou, de leenen van Touarsende Belleville, de landen van Gascongne, Agenois, Perigort, Lymosin, Cahors,Tarbe, Bigorre, Gaure, Rouergue, Angoulesmois, ende alle de souvereyniteyt metde hommagien ende heerlyckheden in de selve gheleghen, Monstreul op de zee,Ponthieu, Calais, Guynes, het landt van Mercq, Sangate, Boulogne, Hames, Vallesende Oignis, ende bovendien te betaelen dry millioenen stucken van twee in eenennoble van Enghelandt, ende dat daer mede den coninck van Enghelandt voor hunende alle hun successeurs sauden renontieren aen alle recht, het ghene sy saudenpretenderen tot de croone van Vranckrijck, aen de souvereyniteyt ende ordonnantievan het hertochdom van Normandien, de landen van Touraine, Anjou ende Maine,aen de souvereyniteyt ende hommagien van het hertogdom van Bretagne, ende hetgraefschap van Vlaenderen: ende dat den coninck van Enghelandt den coninck vanVranckrijck tot Calais sal leveren binnen de dry weken naer S. Jansdachtoecommende, ten coste van den gheseyden


8

coninck van Enghelandt, buyten de costen van het hof van den coninck vanVranckrijck: ende alsdan zal tot Calais aen den coninck van Enghelandt betaeltworden ses hondert duysent stucken voorseydt, ende de vier hondert duysentresterende, binnen den tijdt van het volghende jaer; de overblyvende somme sal opseker tyden oock tot Calais betaelt worden, ende den coninck van Vranckrijck en zal

+Fransche ostagiers voor denconinck.

niet vermoghen sich te waepenen voor den tijd dat alles voldaen is.+Tot borghe vandie sullen in Enghelandt in ostagie blyven Ludovicus, graef van Anjou, Joannes,graef van Poitiers, die daer naer gheweest is hertoch van Berry, sonen van denfranschen coninck, Philippus, hertoch van Orleans, broeder van den coninck, denhertoch van Borgonien, den graef van Blois ende synen broeder, den graef vanAlençon ende sijn broeder den graef van S. Pol, de graeven van Harecourt, Porcian,Valentinois, Grand Pré, Brenne, Forest, de heeren van Vaudemont, Coucy, Fiennes,S. Venant, Preaulx, Garencieres, la Roche Guyon, Destoreville, Hangest, den dolfijnvan Auvergne, de heeren van Montmorency, Andrezel, Guilielmus de Craon, Louis

+Stilstandt van waepenen.van Harecourt; hier mede is den+stilstandt van waepenen ghepubliceert tot S.Michiels-dach van het toecommende jaer.

+Den 18 July.+Den 24 July.

+ In de maendt van Julius is den coninck van Vranckrijck+tot Calais aen landtghestelt; eenighe daeghen daer naer hebben de twee coninghen t'samen misseghehoort, ende aldaer op het lichaem Ons Heeren Jesu Christi ghesworen dat syalle beyde de conditien van den peys sauden onderhauden. Sy en ghinghen niet tenofferande om dieswille dat den eenen niet en wilde voor den anderen gaen; als demisse aen den Agnus Dei ghecommen was ende het peys aen den coninck


9

van Vranckrijck eerst ghepresenteert wierdt en heeft hy het selve niet willen kussen;maer heeft het selve in sijn handt ghenomen ende aen den coninck van Enghelandtghepresenteert, den welcken die eere niet en heeft willen aenveerden; maer sy hebbenalle beyde malcanderen in de aermen ghenomen ende omhelst sonder ander peys tewillen aenveerden. Het hadde te wenschen gheweest dat desen peys, den welckenvan beyde canten met soo groote vrede-teeckenen begonst gheweest was, met deselve altijdt hadde moghen blyven dueren.

+Digniteyten van denconinck aen syne sonenghegheven.

Dit ghedaen sijnde heeft den coninck van Vranckrijck het+graefschap van Anjouverheven tot een hertochdom, ende dit aen Ludovicus synen sone ghegheven; aenJoannes, synen anderen sone, heeft hy ghegheven de hertochdommen van Berryende Auvergne; aen Philippus den Stauten, synen jonchsten sone, heeft hyghegheven het hertochdom van Touraine.

+Den coninck verlost, den 23October.

In de maendt van October is den coninck Joannes gantschelijck+op syne librevoeten ghestelt: soo dat hy onder de Enghelsche ghevanghen heeft gheweest vierjaeren ende 37 daeghen, te weten: van den 19 September 1356 tot den 25 October1360, op welcken tijdt hy ghenoech heeft connen bemercken hoe onghestaedich datis den staet van persoonen, de welcke door al te verheven te sijn sich te seer betrauwenop hun eyghen macht. Den Paus hadde syne legaeten tot hem ghesonden om hem totden peys te beweghen, den coninck van Enghelandt hadde hem ghepresenteert veelghelt te gheven, ende wederom te gheven alles wat hy in Vranckrijck ghewonnenhadde; den prins de Galles hadde daer voor belooft in ostagie te gaen, hy en haddenievers naer willen


10

hooren; maer begeerde dat den prins met alle sijn volck sich aen hem ghevanghensaude gheven om daer mede naer sijn goedtduyncken te handelen. Hy hadde over

+Groot verlies van denconinck in den slach vanPoitiers.

de vijftich duysent+Franschen, waer mede hy de Enghelschen, de welcke maer achtduysent sterck en waeren, meynde eenen schandelycken wech te doen passeeren;maer, eylaes, syne vermetentheydt heeft hem verleydt, hy heeft over de sevenduysent mannen op de plaetse verloren, ontrendt de seventhien hondert van syneedelmans met hem ghevanghen ghesien, waer onder was synen joncksten sonePhilippus den Stauten, seventhien graven ende den principaelsten luyster van synenedeldom met over de hondert standaerden, dewelcke de vyanden hebben gewonnen.

[1363]

+Philippuswordt hertoch vanBorgenten, 1363.

+ Den coninck van Vranckrijck nu uit de ghevanghenisse verlost sijnde willendesynen joncksten sone Philippus loonen over de ghetrauwicheyt, de welcke hy aenhem bethoont hadde heeft het hertochdom van Touraine wederom aen de franschecroone ghehecht ende hem ghegheven het hertochdom van Borgonien, ende daer vanden schriftelijcken brief die hier volcht over ghegheven:

+Penlof van den coninck aenPhilippus ghegheven.

+ ‘Wy begeerende goedtjonstelijck af te weeren de overlastingen endeverdruckinghen, de welcke van de vyanden ghedaen worden aen onse ondersaetenvan het hertochdom van Borgonien, (het welcke door successie van ter goedermemorie Philippus, hertoch van het selve tot ons als den naesten in het gheslachteniewelynckx is vervallen), ende voorsien aen hun ruste: ende overdenckende deaenghenaeme ende lofwerdighe diensten, de welcke Philippus, onsen alderliefstenvierden sone, vrywillich sich stellende in het perijckel van de doodt, onbevreest endeonverbaest met ons ghestaen heeft


11

in den slach ontrent Poitiers, ghequetst, ghevanghen ende opghehauden onder demacht van de vyanden, aldaer ende naer ons verlossinghe ghedreven door eenwaerachtighe kinderlijcke liefde tot nu toe aen ons ghedaen heeft: wy laeten wetenaen alle teghenwoordige ende toecommende dat wy door deze ende andererechtverdighe overdenckinghen verweckt sijnde, ende door het oodtmoedich versoeckvan onse ondersaeten van het gheseydt hertochdom ghedreven sijnde, dat wy hetvoorseydt hertochdom van Borgonien ende alle recht, besittinghe ende eyghendom,die wy hebben connen endemoeten hebben in het selve door de voorseyde successie,met alle ende yder eeren, rechten, renten ende incomsten, met wat naeme sy ghenoemtworden, aen onsen gheseyden sone verleent ende ghegheven hebben, ende verleenendoor den teneur van de teghenwordighe uyt ons besondere gratie, sekere wetenschap,coninclyke authoriteyt, ende volheyt van onse conincklijcke macht; ende devoorgaende stellen wy aen hem over, te hauden ende te besitten door hem ende synehoirs in wettelijcken houwelijcke uyt sijn eyghen lichaem te gheprocreeren,eeuwichlijck, erffelijck, vredsaem ende gerust etc. Ghegheven tot Germiniac op deMarne (Materna), den 6 Sept. 1363.’Philippus hertoch van Borgonien gheworden sijnde is met een goedt ghetal

crijchs-volck besittinghe van het selve hertochdom gaen nemen, want Carolus,coninck van Navarre, Robertus, hertoch van Bar, ende selfs Philippus, hertoch vanOrleans sauden gheerne hetselve hertochdom ghehadt hebben: waer door hetgheschiedt is dat den eenen ende den anderen daer hunne vrienden hebbende Philippusden Stauten niet sonder ghewelt daer en heeft connen in gheraecken;


12

want den Graef van Montbelliart, Louis de Neufchastel ende andere borgoenscheridders deden hem grooten teghenstant, de welcke hy ten lesten heeft gedemt endebesittinghe genomen. Den derden January 1364 is Joannes, coninck van Vranckrijck,teghen den raedt van sijn rijck naer Enghelandt vertrocken om met den coninck tehandelen over de verlossinghe van syne sonen ende andere heeren, de welcke aldaernoch in ostagie waeren. Aldaer ghecommen sijnde is hy van den coninck ende hetgheheel hof seer treffelijck ontfanghen. In de maendt vanMeerte is hy van een swaere

+De doodt van Joannes,coninck van Vranckrijck.

sieckte overvallen,+waervan hy in het hof van Savoyen buyten Londen, al waer hyte vooren hadde ghevanghen gheseten, overleden is den achtsten dach van April.Sijn lichaem is naer Parijs overgevoert ende te S. Denis begraeven. Op H.

+De crooninghe van Carelden Vijfden, coninck vanVranckrijck.

Dryvuldicheyt-dach+in 't selve jaer is binnen Reims, coninck van Vranckrijck ghesalftende gheeroont Carel, eersten Dolfijn van Viennois, hertoch van Normandien,sone van den overledenen Joannes, coninck van Vranckrijck in detegenwoordicheyt van gheheel het fransch hof ende veel uytlandtsche princen.Joannes de Craon, angevin, aerts-bisschop van Reims heeft hem coninck ghesalft.Den bischop van Laon droech de ampulle met de H. Olie. (Dese ampulle is van denhemel ghecommen als wanneer Clodoveus eersten christenen coninck vanVranckrijckghedoopt is.) Den bischop van Langres droech den scepter, Philippus den Stautenstelde den coninck de croone op het hooft; Ludovicus, hertoch van Anjou, droechden eersten standaert in de plaetse van den hertoch van Aquitanien. Wenceslaus,hertoch van Brabant, droech den tweeden standaert in de plaetse van den hertochvan Normandien, den bischop van Beauvais droech het cleedt van


13

den coninck, den bischop van Noyon droech den bandelier; den bischop van Chalonsdroech den rynck. Ludovicus graef van Vlaenderen dede den coninck den deghenaen. Robertus hertoch van Bar droech de spooren in de plaetse van den graef vanToulouse. Den hertoch van Loreynen droech den conincklijcken standaert in deplaetse van den graef van Champagne.Carolus, nu coninck gheworden sijnde is ghenoemt gheweest Carel den Vijfden,

ende heeft de gifte van het hertogdom van Borgonien, de welcke Joannes sijn vader

+De bevestinghe van de giftevan het hertochdom vanBorgonien.

aen synen joncksten broeder Philippus den Stauten ghedaen hadde op+dese manierebevesticht: ‘Door een besondere liefde, de welcke wy tot dien onsen broeder altijdghehadt hebben, ende noch draeghen ende hebben, de gheseyde gifte van hethertochdom van Borgonien ende alle de andere goedtkeurende, ende wy dieaenghenaeme prysen, approberen, ende uyt besondere gratie, onse conincklyckeauthoriteyt ende sekere wetenschap bevestighen wy die door den teneur van deteghenwoordighe, willende ende toestaende dat hy onsen broeder het gheseydthertochdom ende andere aen hem ghegheven, ende syne hoirs uyt sijn lichaem in derechte linie ende wettelijcken houwelyke te procrëeren ghenieten ende ghebruycken,volghens den inhoudt van de voorschreven brieven van den heer, onsen vader. Endevoorder de voorseyde gifte ende gratie van den gheseyden heer, onsen vader, onseteghenwordighe vergrootende, gheven wy aen den selven, onsen broeder het huysvan Borgonien, gheleghen op den berch van S. Genoveva tot Parijs, het welcke vanover langhen tijdt gheweest heeft van de hertoghen van Borgonien, aen hem endesyne erfghenaemen uyt gratie ende voorseyde


14

authoriteyt, te haudenmet syne behoorselen op die maniere ende forme op de welckeden geseyden lesten hertoch van Borgonien dit ghehouden heeft, soo lanck als hygheleeft heeft. Ghegheven te Louvre, by Parijs, den tweeden Juny in 't jaer OnsHeeren 1364.’

+Eerste tsamencomste overhet houwelijck vanMargarita.

+ In de maendt van Augustus isser binnen Audenaerde tot S. Walburghe eentsamencomst ghehauden over het houwelijk vanMargarita, dochter van den graefvan Vlaenderen.

[1365]

+Margarita ten hauwelijckebeloft aen Edmondus, 1365.

+ Ludovicus van Male, graef van Vlaenderen, is het volghende jaer naer Enghelandtghegaen ende heeft aldaer in een tsamencomste tot Doever syne dochterMargaritaten houwelijcke beloft aen Edmondus, sone van den enghelschen coninck.

[1368]

+Ander tsamencomste overhet hauwelijck, 1368.

+ Den eersten September is Carel den Vijfden met een treffelijck ghevolch totDoornijck aenghecommen ende heeft den hertogh van Brabant, den graef vanHenegau, ende Ludovicus graef van Vlaenderen by hem ontboden om t'samen tehandelen over het hauwelijck van synen broeder Philippus den Stauten endeMargarita,dochter van den graef van Vlaenderen; maer Ludovicus niet seer soeckende defransche alliantie, heeft voorghegheven dat hy sieck was ende en heeft tot Doornijckniet ghecompareert; maer heeft een weynich daer naer door het versoeck van synemoeder het selve houwelijck toeghestaen.

+Nieuwen oorloch tusschenVranckrijck en Enghelandt.

+ Naer dat de fransche heeren uyt hun ostagie van Enghelandt wederghekeertwaeren, is den oorloch tusschen beyde de coninghen wederom begonst.

+Gheboorte van Carel denSesden, coninck vanVranckrijck.

+ Den derden December is tot Parijs in 't hof van den graef van S. Paul gheborenCarolus, daernaer ghenoemt den sesden, coninck van Vranckrijck.


15

[1369]

+Leste tsamencomste overhet houwelijck van Philippus,1369.

Het hauwelijck van Philippus ende vrauw Margarita.+

In dit jaer (1369) is binnen Ghendt ghehauden de leste tsamencomste, al waerde ambassade van den coninck bedient wierdt door Petrus, bischop van Auxerre,Gualterus Chastillon ende Everardus de Corbie. Van den candt van den graefwaeren Henricus van Beveren, casteleyn van Dixmuyde, Balduinus, heere van Praet,ende Rolandus, heere van Poecke, raedtsheeren van den graef, dewelcke tsamenbesloten hebben het naervolghende contract van houwelijck: ‘Daer is ghecontracteert

+Contraet van houwelijck.ende gheaccordeert door ons Petrus, bischop van+Auxerre, den heere de Chastillonende meester Everard de Corbie in den naem ende voor den coninck onsen heere,door hem ghesonden sijnde om te handelen van het houwelijck van monsegneur denhertoch van Borgonien, ende van mevrauw Margarita, dochter van den graef vanVlaenderen, hertoghinne(1) van Borgonien ter crachte van sekere commissie endemacht daer over aen ons ghegheven door den coninck van den eenen candt; ende denraedt van monsegneur van Vlaenderen, in den naem ende voor den gheseyden graefvan den anderen candt, ende in der maniere als volcht: ten eersten om te voldoenende effen te stellen aen monsegneur van Vlaenderen van de thien duysend pondenvan het landt tot erfdeel, het welcke hy vraechdt van den coninck, onsen heere doorde brieven van goede ghedenckenisse van den coninck Joannes, synen vader, lestoverleden, den welcken Godt ontslae, ende door de syne hier over ghedaen,

(1) Nota dat Margarita hier ghenoemt wordt hertoghinne van Borgonien, omdat sy weduwe wasvan den overledenen Philippus, den lesten hertoch van Borgonien uyt het gheslachte vanHugo Capet.


16

ende van de achterstellinghe van de selve voor vele jaeren, als van hondert duysentdeniers gaudt ter schilde voor compensatie van sijn ghelt ende voor seker ghetal vancrijchsvolck ghehauden tot Grevelinghen t'hunder betaelinghe: Wy in den naem vanden coninck om voldoeninghe te gheven aen den gheseyden monsegneur vanVlaenderen op syne gheseyde vraeghe, ende om den coninck tot hem te pleghen,hebben gheordonneert dat den coninck sal gheven ende leveren voor de gheseydethien duysent ponden erve aen den gheseydenmonsegneur vanVlaenderen tot eeuwicherfdeel, oft aen sijn hoirs ende successeurs, de steden, casteelen ende casselryen vanRijssel, Douay, Orchies, ende alle hun dependentien, toebehoorsels, balliuagien,patronaten ende heerlijckheden, hoe sy sijn, ende al sulcke als de voorsaeten vanmonsegneur van Vlaenderen, graeven van Vlaenderen hielden ten tyde dat syghetransporteert sijn gheweest aen de voorsaeten van den coninck, op de maniereende conditie als volcht, te weten dat den gheseyde monsegneur van Vlaenderen, ingheval hy gheenmannelijck hoir en hadde van synen lyve endewettelijcke houwelijck,de gheseyde steden, casteelen ende casselryen, toebehoorsels ende dependentien,welcke sy sijn, sullen het erfdeel sijn van mevrauw de hertoginne van Borgonien,sijn dochter, ende haer mannelijcke hoirs gheprocrëeert van den lyfve vanmonsegneurden hertoch van Borgonien, ende oock van de mannelijcke hoirs gheprocrëeert endeafghecommen van de rechte linie in wettelijcken houwelijcke van hun gheseydemannelijcke hoirs, ende in gheval dat den gheseyden monsegneur van Vlaenderenin wettelijcken houwelijcke gheenen mannelijcken hoir gheprocrëeert en hadde vanden lyfve van den ghescyden monsegneur van Bor-


17

gonien (ghelijck gheseyt is) ende dat de gheseyde linie vanmonsegneur van Borgonienende vanMevrauw quamp te faelen, uyt welcke oorsaecke somwylen gheschiedt dathet graefschap van Vlaenderen vervalt op dochters oft ander hoirs, 't sy mannelijckeoft vrauwelijcke; den coninck oft sijn successeurs, coninghen van Vranckrijck, sullenin dit cas moghen wederom hebben de gheseyde steden, casteelen, casselryen,toebehoorsels ende dependentien, ghevende thien duysent ponden parisijs erve toterfdeel, vlaemsch loopende gheldt vanden 6 November 1355, te weten het marcksilver op het marck van Troyen tot hondert ende achthien stuyvers parisijs aen dehoirs van monsegneur van Vlaenderen, graven, gravinnen, oft andere wel endebehoorlijc ghesetene in heerschappye vijf duysent ponden erve in het rijck vanVranckrijck tusschen de riviere de Somme ende het landt van Vlaenderen,afcommende tot aen de zee; ende andere vijf duysent ponden erve oock in het rijckvanVranckrijck gheleghen tusschen ende by de graefschappen van Retel ende Nevers,ende in gheval dat het sal ghelieven aen de graeven oft gravinnen van Vlaenderen,die sijn sullen ten tyde van de afcoopinghe, te hebben voor de vijf duysent pondenvan de bovengheseyde erven, die sullen moeten gheleghen sijn by de graefschappenvan Retel ende Nevers (als gheseyt is) by ghelde, dat is te segghen, voor het deniervan de rente vijfthien, betaelinghe in eenen keer van het gheseyt vlaemsch ghelt, hetghene best sal ghelieven te gheven aen den gheseyden monsegneur van Vlaenderenin ander erve wel ende ghenoechsaem, gheleghen in Vranckrijck tusschen de rivierede Somme ende het graefschap van Vlaenderen in vrye heerschappye by de gheseydesteden, casteelen ende casselryen


18

in een hommagie met het gheseyt graefschap van Vlaenderen, oft den coninck salbetaelen voor duysent ponden erve aen den gheseyden monsegneur van Vlaenderen,ist dat daer soo veel is, twintich duysent fransche guldens eens; ende ist datter meeroft min ist, naer advenant. Welck besit oft betaelinghe den coninck sal doen doen,volbrenghen, voldoen, (ghelijck gheseyt is) aen den gheseyden monsegneur vanVlaendren binnen den feestdach van S. Remigius in October toecommende tenlancksten: ende sal daer over goede ende ghenoegsaeme borgen aen den gheseydenmonsegneur van Vlaenderen aenwysen, die sich sullen principaele schuldenaersmaecken voor het houwelijck; ende omdat sedert dat de gheseyde steden, casteelenende casselryen ghecommen sijn in de handen van sijn voorsaeten, sy becommenhebben het casteel van Ecluse by Douay, het welcke is van den auderdom van hetleen ende casteel van Douay, den coninck sal willen, toclaeten ende consenteren, datden gheseyden graef van Vlaenderen ende sijn hoirs op de bovengheseyde manierehommagie hebben van eenen persoon erfghenaem van het landt, ende al sulcke rechtende souvereyniteyt op het gheseyt casteel ende erve van Ecluse, ghelijck sijnvoorsaeten graeven vanVlaenderen aldaer hadden, als wanneer de gheseyde casteelen,steden, casselryen, toebehoorselen ende dependentien van Rijssel, van Douay endevan Orchies in hunne handen waeren: niet teghenstaende dat de voorsaeten van denconinck de heerschappye becommen hebben, ende den gheseyden graef vanVlaenderen sal ghehauden sijn op een nieuw hommagie te doen aen den coninck vanVranckrijck van het gheseyt graefschap van Vlaenderen, ende de gheseyde stedenende casteelen daerby ghevoecht


19

om dit graefschap te hauden in hommagie ende pairie (als gheseyt is) op de maniereals hy lestleden hommagie ghedaen heeft aen den coninck over het graefschap vanVlaenderen, ende den gheseyden monsegneur van Vlaenderen sal voorsekeren aenden coninck, sijn hoirs ende successeurs in het gheseyt coninckrijck, van wederomte gheven, ende te leveren aen den coninck ende aen sijn successeurs, coninghen vanVranckrijck, de gheseyde steden met hun casteelen ende toebehoorselen, in ghevaldat de gheseyde conditien niet en gheschiedden, hetghene Godt niet en wille, endedat men die sal afcoopen ghelijk gheseydt is. Ende hier over sal den gheseyden Graefmet sijn hoirs ende successeurs met de landen van hem ende de syne sich onderwerpenaen de Jurisdictie ende bedwanck van den coninck ende van sijn successeurs,coninghen van Vranckrijck, ende sijn hof, door hetwelcke de gheseyde hoirs niet ensullen moghen begaen ende daer toe sullen ghedwonghen sijn, ende andersints niet:ende de gheseyde afcoopinghe eerst ghedaen sijnde op de maniere als hier bovengheseyt is, ende de hoirs ende successeurs van den graef van Vlaenderen hebbendeeerst rëeelijcke ende metter daedt vredsaeme besittinghe, ende de gheseydecompensatie behoorlijck ende sonder bedroch ghedaen ende besonderlijck sal dengheseyden monsegneur van Vlaenderen willen dat, ist saecke dat sijn successeursmachteloos sijnde om de gheseyde steden, ende casteelen met hun toebehoorselenover te gheven, dat den coninck ende sijn successeurs, coninghen van Vranckrijck,sullenmoghen (ist dat het hun belieft) aenslaen ende aen hun nemen alle de gheseydeerven, ende bedwinghen op alle redelijcke manieren, door tydelijcke jurisdictie, endeandersints niet, op dat de gheseyde plaetsen


20

aen hun wederghegheven worden: ende die wederghegheven sijnde, sal den coninckghehauden sijn terstondt wech te nemen ende te niet te doen de aenslaginghen,inneminghen ende alle de beletselen, gheleydt op de landen, goederen endebesittinghen bovengheseydt, sonder eenigh teghensegghen, ende sal den gheseydenGraef sijn brieven overgheven; ende daer en boven sal den coninck van Vranckrijckgheven aen den Graef voor meerdere somme ghelts, de welcke hy hem schuldich isvoor de bovengheseyde vraeghen twintich duysent deniers goudts, de welcke denconinck aen hem sal betaelen in hondert duysent guldens acht daeghen voor hethouwelijck: ende de andere hondert duysent guldens goudts sal den coninck aen hemdoen leveren binnen syne stadt van Brugghe binnen de twee jaeren, te weten: op heteynde van het half jaer naer het houwelijck vijf-en-twintig duysent guldens, endedaer naer van half jaer tot half jaer, op yder termijn vijf-en-twintich duysent guldens,ende den coninck sal aen hem daer over brieven van obligatie, ghenoechsaeme endeaen den Graef aenghenaeme borghen gheven, dewelcke sich wel ende behoorlijcksullen verbinden in de brieven, yder in synen eyghenen ende privëen naem, endeeenen vooral aen den gheseyden graef van Vlaenderen sonder dat de gheseyde hondertduysent guldens eenighe faute hebben volghens de termynen: ende hier over sullensy goede, ghenoechsame ende al sulcke brieven gheven, als sullen connen ghenoechsijn aen den graef van Vlaenderen; ende alsoo ghevende aen den gheseyden graefvan Vlaenderen de gheseyde casteelen, steden ende casselryen, ende huntoebehoorselen ende de besittinghe van de selve (ghelijck boven gheseydt is) denconinck ende sijn successeurs, coninghen van Vranckrijck,


21

ende andere daer over verbonden sullen sy aen hem quyt sijn van thien duysent pondtvan de bovengheseyde erve, ende oock daer mede betaelende (ghelijck gheseyt is)de bovengheseyde twee hondert duysent guldens, den coninck ende sijn successeurssullen met hem quyt sijn van alle de achterstellinghen van thien duysent ponden erve,ende van de gheseyde hondert duysent patacons voor het crijchs-volck hetwelcke hyhaudt binnen Grevelinghe, ende voor den schat van het ghelt van Clementi: ende denGraef sal ghehauden sijn wedertegheven aen den coninck alle de brieven, die hy hierover heeft van den coninck Joannes, vader van den teghenwordighen coninck, endevan hem, oft van een ander daer toe verbonden, ghelijck gheseydt is: ende hy begheertdat die van nu af nul sijn; ende dat den Graef noch sijn successeurs, oft andere daeroyt verbonden sijn, ghelijck gheseyt is: ende hier mede sal den coninck beloven aenden gheseydenmonsegneur van Vlaenderen dat hy de besettinghe van de selve steden,casteelen ende casselryen, hun toebehoorselen ende dependentien aen hem daedelijcksal overgheven ende metter daet overleveren, ende aen hem sal betaelen, ten eersten:de hondert duysent patacons bovengheseydt voor dat het houwelijck gheschiede inde Heylighe Kerck, ghelijck gheseydt is: de hertoghinne sal een jaer lanck blyven,oft voor soo veel tijdt als sal believen aen monsegneur den graef van Vlaenderen hetselve houwelijck met hem ghedaen sijnde, ende sal den coninck begheeren endeconsenteeren, voor hen, sijn successeurs ende hoirs, coninghen van Vranckrijck, datalle de brieven, die hy heeft, oft can hebben, oft andere voor ende van den cant vanmonsegneur van Vlaenderen, oft van sijn voorsacten, graven van het gheseyt


22

landt van Vlaenderen, raeckende, op wat maniere het sy, het transport, ghedaen doorden gheseyden graef oft van sijn voorsaeten ghedaen aen den coninck, van degheseyde steden, casteelen, casselryen, toebehoorsels ende dependentien van Rijssel,van Douay ende van Orchies nul sijn, ende sonder weerde, ende sal die van nu afcasseeren ende erkennen te sijn van gheender effect, van welcken inhaudt sy moghensijn, voor soo veel als door die haer desen saude connen prejudiceren oft contrarierenaen de bovengheseyde dinghen oft aen eenighe van die als oock den coninck oft sijnsuccesseurs, oft andere voor hem, oft sijn successeurs en sullen sich niet connenbehelpen op gheender manieren van die bovengheseyde saecken, oft somighe vandie, volghens als boven van point tot point verclaert is: ende daer over rijx beraedtghehadt hebbende met verscheyden princen van sijn bloedt, ende heeren van synenraedt, den coninck sal beloven voor sich, ende sijn successeurs, ende oock voor denhertoch van Borgonien, waer van hy sich sal sterck maecken in goedt gheloof endeghetrauwicheyt, ende in het woordt van den coninck te hauden, bewaeren endevolbrenghen van point tot point sonder doorbreken, dat hy, noch sijn gheseydesuccesseurs, noch hoirs, noch oock sijn broeder den hertoch van Borgonien en sullenwillen door hem, noch door andere oyt te overtreden: ende daer over sich ende hunnegheseyde successeurs wettelijck ende in goeder trauwen, ende sonder bedroch teverbinden; al ist saecke dat de gheseyde steden, casteelen, casselryen, dependentienende toebehoorselen van Rijssel, van Douay ende van Orchies gheapliceert waerenaen de heerschappye, daer aen gheweest ende ghebleven sijn by langhen tyde: watrenontiatien generale


23

oft particuliere dat den coninck oft sijn voorsaeten ghedaen hebben, oft sijnsuccesseurs doen, oft connen doen ten toecommenden tyde door conincklijck rechtof andersints, van de giften, oft voor de alienatien ghedaen oft te doen, vanheerschappye, ende van het gheseydt hof van Vranckrijck, oft voor sijn selven: welckegiften oft gagien niet ghespecificeert en sijn, oft verclaert in de brieven, die men salgheven, ende wat constitutien, edicten oft ordonnantien, costuymen oft ghebruyckenvan het hof van Vranckrijck, oft andere saecken, soo veel als sy sijn, oft saudenconnen sijn prejudiciabel aen de bovengheseyde saecken, ofte aen eenighe van die,den coninck sal casseren, wederroepen ende al te niet doen voor sich, sijn hoirs endesuccesseurs door sijn opene brieven, ende om de bovengheseyde saecken te doen,ende te volbrengen aen den gheseyden monsegneur van Vlaenderen op debovengheseyde maniere, ende om aen hem alle hier toebehoorende sekerheyt tegheven, soo van den eenen candt als van den anderen: soo sullen die van den conincktot Rijssel sijn den toecommenden sondach voor Sinxen naestcommende, ende alledese saecken gheseydt ende gantschelijck ghepasseert aen monsegneur vanVlaenderen. Hy is te vreden, ende consenteert van nu af, in dit cas dat het houwelijckvan den bovengheseyden, sijnen broeder van Borgonien ende van sijn dochtergheschiede, dat men van nu af voortaen voort gae tot de solemniteyt van het gheseythouwelijck tot sulck eenen dach als het den coninck sal ghelieven, ende soo haestals het wel sal connen gheschieden. Tot ghetuyghenisse waervan, wy Petrus, bisschopvan Auxerre, Gualterus, heere van Chastillon ende Everardus de Corbie van dencandt van den coninck van wie ende voor wie wy


24

ons sterck maecken; ende wy Henricus van Beveren, castelijn van Dixmude,Balduinus, heere van Praet, Rolandus, heere van Poecke, Raedtsheer vanmonsegneurvan Vlaenderen, voor synen candt, ende voor wie wy ons sterck maecken, dat hy salbeloven voor sich, ende voor mevrou van Borgonien, sijn dochter, te hauden endete volbrenghen alles wat hier boven; ende soo veel als raeckt elck van die, wy hebbenghestelt onse seghels op dit teghenwordich tractaet, hetwelcke ghedaen is gheweestbinnen Ghendt, donderdach den twelfsten van April een duysent dry hondertnegen-en-sestich.’Terstondt sijn de fransche bevelhebbers uyt de steden, casteelen, casselryen ende

landen vertrocken, ende hebben aen Ludovicus den graef van Vlaenderen sijn steden,etc. wederomghegheven.

+Het houwelijck tusschenPhilippus ende Margarita.

+Den neghenthiensten Juny heeft den biscop van Doornijck den seghen gheghevenover het houwelijck van de doorluchtighe princen Philippus den Stauten, hertochvan Borgonien, broeder van Carolus den Vijfden, coninck van Vranckrijck, endevanMargarita, weduwe van den overledenen Philippus, oock hertoch van Borgonien,dochter van Ludovicus vanMale, graef van Vlaenderen, etc., in de teghenwoordicheytvanWenceslaus ende Joanna, hertoghen van Brabant, ende veel andere, soo franscheals nederlandtsche adel-heeren, in de kercke van St. Bavo binnen Ghendt.Den twee-en-twintichsten September is mevrauw Margarita, huysvrauwe van

Philippus den Stauten, binnen Parijs ghecommen, alwaer sy seer treffelijck onthaeltis gheweest van den coninck, coninghinne ende van het gheheel fransche hof, soogheestelijck als werelijck.


25

+Het H. Saerament vanmirakel tot Brussel.

In dit selve jaer hebben de Joden binnen Brussel eenighe+gheconsacreerde hostienmet deghens en poignarden doorsteken, waer uyt een groote menichte van bloedtghevloeyt is. De Joden, die dese heylichschenderye bedreven hadden, sijn tendeele ghevanghen ende verbrandt, andere hebben ongheluckich hun leven gheeyndicht.Deze hostien worden noch hedendachs bewaert in de kercke van SS. Michiel endeGudula binnen Brussel.

[1370]

+1370. De Engelschen inArthois ende Vranckrijck.

In de maendt van Julius hebben de Engelsche eenen uytval+ghedaen uyt Calais metses duysent mannen ende vijf hondert archiers onder het gheleydt van RobinCanolle ende van Thomas Granson, ende hebben voor S. Omer ende Atrecht allede voorsteden en vruchten ten platte lande verbrandt, ende sijn van daer voorderghetrocken tot voor Parijs onder weghen alles verbrandende ende verwoestende,nievers teghenstandt vindende als voor Parijs, alwaer in eenen uytval van de borghersontrendt seven hondert engelsche ghedoodt wierden, tusschen de Jodenstadt endeParijs. Van daer sijn sy ghegaen naer S. Marcel, ende S. Victor, Pont S. Anthoine,Bourch de la Reyne en daer ontrendt, alwaer sy groote buytenspooricheden bedreven.

+Het orden van deBrigittinen.

In dit jaer is van den paus Gregorius den eersten bevesticht+het orden vanmanspersoonen ende vrauwpersoonen, inghestelt door de H. Brigitta, onder denreghel van S. Salvator.Albertus van Beyeren, graef van Hollandt, ghevonden hebbende eenighe originele

+Twist tusschenAlbertus vanBeyeren ende die vanUtrecht.

brieven, aengaende het beleenen+van het casteel vanVredelandtmet sijn dependentien,beleendt door Joannes Van Diest, bischop van Utrecht, voor de somme van dryduysent twee hondert pondt aen den graef Guilielmus, sijn grootvader, waer overAlbertus preten-


26

deerde het gheseydt casteel oft de gheseyde somme. Waerop den raedt van Utrechtantwoorde dat Joannes van Arckel, hunnen bischop, het selve casteel wederom haddeaf ghecocht van syne moeder, de keyserinne Margarita, voor de somme van sevenduysent pondt; het welcke Albertus loochende, segghende dat sijn brieven de jonckstewaeren, waer over grooten twist gheweest is tusschen de Hollanders ende deUtrechtenaers; maer Eduardus, bertoch van Geldre, behouwden sone van Albertus,heeft de middelynghe van dit verschil aenghenomen, ende gheordonneert dat denbischop van Utrecht oft de stacten van dat landt op ghestelden tijdt aen den graefAlbertus sauden betaelen de somme van duysent, twee hondert pondt, oft het casteelmet sijn dependentien in sijn handen laeten.

[1371]

+1371.

+Den coninck van Enghelandt hoorende dat Margarita van Vlaenderen(nietteghenstaende dat sy aen Edmondus, synen sone ten houwelijcke beloft was)

+Oorloch tusschenEnghelandt endeVlaenderen.

ghetrauwt was met Philippus,+broeder van synen vyandt Carel den Vijfden, heeftdaer over ten uytersten vergramt gheweest, ende aen Ludovicus, graef vanVlaenderen den oorloch ghedeclareert, ende noch vlaemsche cooplieden, nochvisschers op de zee onghemolesteert ghelaeten. Eenighe vlaemsche schepen waerenmet wijn van den Rupel ghecommen, om in de Baye een haeve van Bretagne saudtde coopen; de enghelsche onder het beleyt van den graef van Herfort ende vanRichardus Stury hebben de selve voor de haven aenghetast, ende naer een ghevechtvan dry uren de victorie becommen, ende sijn alle de Vlaeminghen gedoodt,verdronken oft ghevanghen, ende met hunnen capitein Joannes Pieterson naerEnghelandt ghevoert. Den coninck van Enghelandt heeft oock een zee-


27

vlote in zee ghesonden teghen de Vlaemingen, ende de enchte tusschen Calais endeDovre soo besloten ghehauden, dat het onmoghelijck was met eenighe schepen daerontrendt te commen. De steden van Ghendt, Brugghe ende Yperen hier door seerbeschaedicht sijnde in hun coopmanschappen, hebben met den coninck van

+Peys tusschen EnghelandtGhendt, Brugghe endeYperen.

Enghelandt peys ghemaeckt;+liever hebbende met de Enghelsche in coopmanschap,als met hunnen graef in vriendtschap te leven, ende hebben door desen middelhun ghevanghenen los ghecreghen.Den acht-en-twintichsten Mey is binnen Dijon in Borgonien gheboren den

+Ghehoorte van Joannes denOabevreesden.

eersten sone van Philippus den Stauten+ende van Margarita van Vlaenderen, is doorCarolus, aertsbischop van Lions ghedoopt, Joannes ghenoemt, ende over de vonteghehauden door synen oom Joannes, hertoch van Berry, van Joannes Rogerius,bischop van Carpentras, uyt den naem van den paus Gregorius den Elfsten, ende vanMargarita, sijns vaders moeder, op den fcestdach van het Heylich Sacrament.

+Den oorloch tusschenBrabandt ende Gulijck.

Wenceslaus, hertoch van Brabandt ende Guilielmus,+morquis van Gulick, sijnoock in tweedracht ghecommen; om datter eenighe baenstroopers, de welckesomighe brabandtstche cooplieden gheplundert hadden, gheseydt wierden hunwoonste te hebben in 't landt van Gulick. Wenceslaus dit hoorende heeft sijnghecomitteerde ghesonden naer den marquis om de stroopers te doen straffen, endeaen de cooplieden de schaede te doen repareren; maer den marquis heeft daer op eenseer slechte antworde ghegheven. Den hertoch dit hoorende heeft terstondt grootebereydtselen doen maecken tot den oorloch, ende in Vranckrijck, Vlaenderen,Lutzenburch, Elsas ende omligghende landen hulpe ver-


28

socht, ende daermede teghen denmarquis te velde ghetroken. Als sy van beyde cantenmet een aensienelijck legher by Baeswilder tusschen den Rhijn ende deMaes waeren

+Den slach van Baeswilder.ghecommen, hebben sy van beyde de canten seer hertneckich+ghevochten, ende isEduardus, hertoch van Geldre, van de Brabanders ghedoodt. Al is 't saecke dat de

+Den hertoch van Brabantghevanghen.

schryvers over desen slach niet allegader over een en commen, dit is+nochtans seker,dat Wenceslaus, hertoch van Brabant, aldaer is ghevanghen gheweest, ende eerstnaer Gulijck, dacrnaer naer Nimweghen ghevoert; dat de Brabanders veel volckverloren hebben, en de heeren Henricus van Cuyck, Gualterus van Geldernaecken,Joannes van Calstre, Franciscus van Swaben, Gualterus Pipenpoy, Guilielmus deGlimes, Joannes van Redelghem, schaut van Brussel, Guido de Ligny, graef van S.Paul, Ludovicus de Sampy, Gerlacus van Boclandt, Georgius van Visbach, WinrieusvanWaeyenberghe, Valeran, sone van den graef van S. Paul, aldaer hun leven hebbenverloren, met meer andere treffelijcke ridders, edellieden ende crijchs-volck.Op S. Joannes-Baptiste dach is overleden Joannes de Vernenburch,

acht-en-veertichsten bischop van Utrecht, in 't sevenste jaer sijnder regeringhe. Naersijn doodt een verschil gheresen sijnde over het kiesen van eenen nieuwen herder,

+49den bischop van Utrecht.heeft den paus daer in voorsien ende tot het selve+bisdom ghenommeert endebevesticht Arnoldus de Horne, eenenman van groote gheleertheydt ende edeldom.Desen sijn bisdom seer belast vindende door verscheyden schulden, endeprincipaelijck door sestien-duysent patacons betaelt voor het randtsoen van denvoorleden bischop, om het bisdom van dese ende meeer andere schulden te ontlasten,is hem toe-


29

ghestaen de heerlijckheyt ende casteel van Vredelandt ende sijn dependentien tebelasten; hetwelcke hy beleent heeft aen den heere Assuerus van Gaesbeke, jonckstensone van Gijsbertus van Abcoude, met conditie nochtans van die te houden van hetbisdom van Utrecht, van die noyt te alieneren, ende van door het gheseydt casteeloft heerlijckheydt eenighe moeyelijckheydt te doen aen de landen van het ghebiedtUtrecht.

[1372]

+1372.

+Joanna, hertoghinne van Brabant, verstaen hebbende de ghevanghenisse van haerenman, ende de nederlaeghe van de Brabanders, is door den raedt van den coninckvan Vranckrijck naer Coblentz vertrocken om met den keyzer, Carolus den Vierden,broeder van haeren man, over sijn verlossynghe te handelen. Den keyser heeftterstondt ghedreycht aen Guilielmus den oorloch aen te doen; maer door Albertus,graef van Hollandt, ende Ottho, synen broeder, hertoch van Beyeren, gheciteert sijndeom tot Aken voor den keyser te compareren, vreesende voor verder swaericheyt,

+Den hertoch van Brabantverlost.

heeft de ghevanghenen hertoch met de andere ghevanghenen+los ghelaeten ende naerden keyser ghesonden.

+Gheboorte van den hertochvan Orleans.

Den derthienstenMeert is binnen Parijs gheboren Ludovicus,+sone van Carolusden Vijfden, coninck van Vranckrijck ende van Joanna de Borbon; daer naergheworden hertoch vanOrleans, vanwie wy daer naer noch voorder sullen spreken.Dese twee fackels, die niet alleen in Vranckrijck, maer oock in de omligghendelanden het vier van soo eenen lanckdurighen oorloch hebben ontsteken, te wetenJoannes, daer naer ghenoemt den Onbevreesden, hertoch van Borgonien, ende desenLudovicus, daer naer hertoch van Orleans, al is 't saecke dat sy maer neghen maen-


30

den ende derthien daeghen en schilden van auderdom, ende boven dien ghebroederskinderen waeren; nochtans waeren sy seer verschillende van inborst endeghenegentheyt, ghelijck wy daer naer breeder sien sullen.Al is 't saecke dat de volghende gheschiedenissen meer raecken den staet van

Vranckrijck als van Nederlandt; nochtans sullen wy die hier by voeghen om daer uyteenichsints te bespeuren de cloeckmoedicheyt ende ghetrauwicheyt van onsenPhilippus den Stauten. In desen selven tijdt als de Fransche ende Engelsche seerscherpe oorloghen waeren voerende teghen malcanderen, is Philippus den Stautenmet den hertoch van Bourbon in Poitiers ghecommen, om de Engelsche aen te tasten,

+Plaetsen van Philippusveroverd.

en hebben hun desseynen begonst+met de belegheringhe van S. Messant, welckeplaetse sy een weynigh tijdts daer naer hebben verovert, ende desselfs casteel naereen teghenweer van seven daeghen stormenderhandt inghenomen. Van daer isPhilippus met den hertoch van Berry, den conestabel van Vranckrijck ende denhertoch van Bourbon gaen belegheren het casteel van Soubise; maer de Enghelschesynen aenslach tot op het uyterste niet dervende afwachten, hebben aen hem het selveoverghegheven met conditie van goedt ende leven te moghen behauden. Op de selvemaniere is het gheschiedt met Saintes, Martible, Angoulesme, Fontenay-le-Comte,Rochelle, S. Jean d'Angely ende by naer alle de steden, casteelen, ende sterckten vandat landt, de welcke hun aen Philippus ende den coninck van Vranckrijck hebbenonderworpen.Die van Poitiers ende Guienne siende het voordeel, het welcke de Franschen

daeghclijckx behaelden, hebben van hun versocht eenen dach om met malcanderente moghen


31

spreken, het welcke hun is toeghestaen, als oock eenen stilstandt van waepenen vande maent van Julius tot den thienden van November van het selve jaer. De conditiewierdt ghemaeckt, dat sy naer den coninck van Enghelandt soudenmoghen om hulpesenden, ende waer 't saecke dat den coninck niet en quame, oft soo groot ghetal vanvolck en sondt als noodtsaeckelijck saude sijn om aen de Franschen slach te leveren,dat sy ende alle hun volck sich aen den coninck van Vranckrijck souden overgheven;ende waer 't saecke dat den coninck van Enghelant hun volck ghenoech sondt, endede Franschen den slach quaemen te verliesen, dat sy voor altijdt sauden moghenonder Enghelant blyven, sonder daer over van den coninck van Vranckrijck ofte vansijn volck te moghen beoorlocht worden, ende is den dach ende plaetse van den slachte gheschieden vast ghestelt tot Touars teghen den thienden van November. Ditaccordt ghesloten sijnde, hebben die van Poithou ende de Engelsche het selve aenden coninck van Enghelandt te kennen ghegheven, den welcken terstondt alle sijnvolck heeft doen vergaederen ende inschepen; maer den wint hun contrarie sijnde,en hebben in Vranckrijck niet connen aen landt commen, ende ghenoodtsaecktgheweest naer Enghelandt wederom te keeren. Die van Gienne, Poitou ende deEnghelsche sijn met ontrendt vier duysent dry hondert mannen naer Touars in Poitoughecommen; maer Philippus den Stauten, den hertoch van Berry, den hertoch vanBourbon, den Conestabel van Vranckrijck, Joannes van Arthois, den graef van Eu,den graef de la Marche, den graef van Alencon, ende Robertus, synen broeder, dengraef de Perche, ende meer andere princen ende barons van Vranckrijck hadden eenseer schoon legher van wel ontrent


32

de acht duysent lancien. De Engelsche dit siende hebben aen die van Poitou gheseydtdat sy den slach niet en wilden waeghen, ende sijn alsoo naer hun fortressen in Giennewederom ghekeert. Als die van Poitou saeghen dat sy van de Enghelsche gheen hulpemeer te verwachten en hadden, sijn sy onghewaepent ende seer costelijck ghecleedtuyt Touars ghecommen, ende hebben sich aen de Franschen overghegheven; onderdie waeren: Ludovicus de Harcourt, den viscomte de Chasteleraut, den viscomte deTouars, den heere de Craon, den heere de Partenay, den heere de Brisseme ende meerandere, de welcke meesters waeren van meer als dry hondert fortressen.

+Schattinghen in Brahant.

+Wenceslaus, hertoch van Brabant, den peys ghemaeckt hebbendemet denmarquisvan Gulijck, ende uyt sijn ghevanghenisse in Brabant wederghekeert sijnde isghenoodtsaeckt gheweest sijn ondersaeten met groote schattinghen te belasten, omden uytlanschen edeldom, die met hem ghevanghen hadden gheweest, te voldoen

+Magistraet van Leuven.over de oncosten, de welcke sy t' synen dienste hadden uytghestaen.+Hy heeft oockeene groote veranderinghe ghedaen in de regeringhe van de stadt van Leuven,ende een placcaet doen uytgheven, dat voortaen bynaer het gheheel magistraet saudeghecosen worden uyt de gheslachten van de adelheeren, te weten: seven schepenen,neghenthien gheswornen, waervan sauden sijn twee borghemeesters, ses keurdersvan de Laecken-weverye, twee gheswornen van de ghemeente ende twee keurders.Hy heeft oock wederom doen vernieuwen syne placcaeten, waer in hy gheboodt datmen nauw ondersocck saude doen over alle deghene het magistraet bedient haddentsedert het jaer 1351 tot den


33

dach van heden, om die, de welcke hun officie qualijck bedient hadden, 't sy in goedtoft lijf te doen straffen, ende op pyne van het leven verboden dat ymandt daer teghensaude wederstaen.

[1373]

+Simon Van der Verenonthooft tot Cortrijek, 1373.

In Vlaenderen hebben die van Cortrijck Simon Vander+Veren, eenen borgher vanGhendt, onthooft; waer door een groote oneenicheyt gheresen is tusschen die vanCortrijck ende van Ghendt, omdat volghens de privilegien van Ghendt gheenenborgher van die stadt yvers en mocht gherecht worden, als binnen Ghendt. Ten lestenis dit verschil ghestelt in het oordeel van den graef van Vlaenderen, den welcken dievan Cortrijck veroordeelt heeft te betaelen de somme van vijftich ponden grootenaen de vrienden van den onthoofden SimonVander Veren; bovendien een jaerlijckschemisse doen doen in de kercke van de paters Franciscanen binnen Ghendt, alwaer denvoorseyden Simon begraven is, ende een daeghelijckschemisse op het stadthuys van

+Daeghelijcksche misse ophet stadthuys van Ghendt.

de selve+stadt ten laste van die van Cortrijck, aldus ghedaen op den Goeden Vrydachter presentie van den heere van Schoorissen, van Maldeghem, Gerardus vanRasseghem, Philippus van Masseme, den proost van S. Donaes, cancelier vanVlaenderen, den proost van Ste. Pharaildis tot Ghendt, Testardus Van de Woestyne,Joannes van Sichele, Guilielmus van Alsest, ende van Henricus Lippens, ontfanghervan Vlaenderen.

+De Enghelsche vallen inArthois, den 20 July.

In de maendt van Julius is Joannes, hertoch van Lancastre+ende den hertoch vanBretagne, (den welcken het voorleden jaer van synen edeldom uyt sijn landtghejaecht ende naer Enghelandt ghevlucht was) lanckx Calais in Arthois ghevallenmet een legher van dertich duysent mannen; ende lanckx Corbie over de Sommeghepasseert sijnde, heeft


34

ses daeghen lanck binnen Roye vernacht; maer siende dat sy de kercke, de welkemet ghewaepende mannen beset was, niet en conden veroveren, sijn sy van daervertrocken, ende hebben de stadt in brandt ghesteken. Daerentusschen is Philippusden Stauten oock met sijn legher afghecommen, ende heeft hun overal soo verjaecht

+Groot verlies vanEnghelschen.

ende benauwt, datter een groot deel van hun legher, soo peerden als menschen,+

daeghelijckx van ghebreck stierven; soo dat sy binnen Bordeaux commende vande dertich duysent qualijck ses duysent waeren overghebleven, de welcke halfnaeckt ende vermoeyt sijnde onbequaemwaeren om yet merckelijckx uyt te wercken.Met dese soo veraermoedde soldaeten sijn den hertoch van Lancastre ende den hertochvan Bretagne naer Enghelandt wederghekeert, ende van den coninck met grootmisnoeghen onthaelt.

+Twist over het casteel vanGuldenburch.

+ De stadt van Utrecht heeft dit jaer een riviere doen graeven van aen de poortevan de stadt tot bynaer een myle van daer aen de riviere de Lecke, ende op heteynde van die doen bauwen twee sluysen, ende op den oever van de Lecke eenenstercken toren met pallysaden, barrieren ende ander beschutsels op de forme van eencasteel, om daermede die twee sluysen te connen bewaeren teghen den vyandt, endenoemden dit casteel Guldenburch, om dat het ghemaeckt was ten coste van de guldensvan Utrecht, wiens guldebroeders aldaer daeghelijckx quamen de wacht hauden. Denheer Gysbertus van Vianen vreesende dat die van Utrecht lanckx dit casteel aen sijnheerlijckheyt van Vianen metter tijdt veel schade sauden connen doen, heeft daeroversijn clachten ghedaen aen Albertus van Beyeren, bevelhebber van Hollandt, hemvoorhaudende hoe schaedelijck dat dit casteel


35

metter tijdt saude worden aen Hollandt, ende bovendien dat het ghebauwt was ophet landt ende balliuagie van Vreeswijck, sijnde onder de jurisdictie van Hollandt,ende niet van Utrecht. Die van Dordrecht lieten zich oock voorstaen dat dit casteelghebauwt was om hun scheepvaert te beletten, ende maeckten met den heere vanVianen een accordt om die sluysen ende casteel te gaen afbreken en verwoesten.

+Schattinghen in Brabant.Den hertoch van Brabant hadde het voorleden jaer (ghelijck+wy gheseydt hebben)

groote schattinghen opghestelt; maer midts dat hy door die gheen ghelt ghenoechen conde by een cryghen, heeft wederom eenen nieuwen last ghestelt op yder

+Tweedracht tusschen denbertoch ende de steden vanBrabant.

huysghesin; waerdoor wederom een nieuw verschil+tusschen den hertoch ende desteden van Brabant is opgheresen: omdat sy denselven niet en wilden betaelen,ten sy dat de clergie daer toe oock saude contribueren, ende nieuwe ontfangherssauden ghestelt worden om die contributie op te haelen. Den hertoch dit siendeis seer verstoort van Brussel naer Genap vertrocken, om metter tijdt daer vraeckeover te nemen.

+Vriesche rebellenghevanghen.

Den heere Guilielmus van Naeldwijck, marechal van+Hollandt, is door commandevan Albertus van Beyeren met een groot ghetal oorlochschepen naer Vrieslandtvertrocken, om de rebellie van de Vriesen te dempen, ende aldaer ghelandt sijndeop S. Laureyns-dach, heeft het eylandt van Snellijnck uytgheplundert ende verbrant,vele van de rebellen ghevanghen ghenomen ende naer Hollandt ghevoert.

[1374]

+Vruchteloozet'samencomste van deAmbassadeurs van den Paus,Vranckrijck endeEnghelandt, 1374.

Den paus Gregorius den Elfsten met weenende ooghen+aensiende het vier van denbloedighen oorloch tusschen Vranckrijck ende Enghelandt, heeft alle middelenghebruyckt om het selve uyt te blusschen, ende tot dien eynde afgheson-


36

den den aertsbischop van Ravenne ende den bischop van Carpentras om den peystusschen Vranckrijck ende Enghelandt te vervoorderen. De tsamencomste wierdtghehauden binnen Brugghe, alwaer van den cant van den coninck van Vranckrijckcompareerde Philippus den Stauten, synen broeder, den bischop van Amiens endemeer andere ghecomitteerde; van den candt van den coninck van Enghelandt was:Joannes, hertoch van Lancastre, synen sone, den bischop van Londen ende andereambassadeurs; maer aenghesien dat sy niet en conden overeen commen, is desetsamencomste wederom vruchteloos ghescheyden.

+Eenen nieuwen wet vanVeurne.

+ Die van Veurne hebben eenen wet ghemaeckt, waer door dat verboden wierdt,aen die van die stadt aen ymandt hun erven te vercoopen als aen die van Veurneoft van Nieupoort, dat de landtslieden van Veurneambacht moghen de ervencoopen van de borghers, ende van ghelijcke de borghers die van de landts-lieden.

+Peys tusschen den Hertochende desteden van Brabant.

+ Den hertoch van Brabant vergramt sijnde over de weygheringhe van decontributien, heeft met sijn crijchs-volck eenen uytval ghedaen uyt Genap in hetlandt van Nivelle, maer Joannes van Arckel, bischop van Luyck, de bemiddelinghevan dese verschillen op sich ghenomen hebbende, heeft beyde de partyen, te wetenvan den hertoch ende van de steden van Brabant te samen gheroepen totBraine-le-Comte ende heeft aldaer den peys vervoordert met dese onder andereconditien: dat sy van beyde canten alle misdaet sauden vergeven; dat het verbondt,het welcke de steden t'samen ghemaeckt hadden, terwylen dat den hertoch ghevanghenwas, saude te niet ghedaen worden, ende alle de placcaeten ende gheschriften daervan noch zijnde, sauden ghescheurt worden;


37

dat de staeten aen den hertoch sauden betaelen sestich duysent ducaeten, waervantwintich duysent door de clergie, van de twee staeten, van de steden vijf-en-twintichduysent ende van den edeldom vyfthien duysent sauden betaelt worden; dat deontfanghers daervan, van de staeten sauden ghecosen worden, by dewelcke denhertoch noch twee andere saude moghen voeghen; dat het ghene daer noch saudeghebreken om de ghevanghene te verlossen, uyt de fiscaelscasse saude opgheleydtworden, ende dat den hertoch saude moeten besorghen dat door den uytstel van die,de republiecke gheen schaede en saude commen te lyden, oft dat den hertoch de selvet'synen coste saude moeten repareren.

+Zeevloedt in Hollandt.In Hollant is eenen soo grooten zeevloedt gheweest,+dat de dijcken van

Riddersweert by Dordrecht sijn doorghespoelt, als oock de riviere de Lecke; soodat by naer gheheel Hollandt is onderwaetert ende veele dorpen verdroncken geweest.De ghedeputeerde van Utrecht sijn over het verdroncken landt naer 's Gravenhaegheghevaeren, om aen Albertus van Beyeren, betaelinghe te doen over het casteel vanVredelandt; maer mits dat Albertus was swaericheyt maeckende over de specienende het aloye van het selver ende goudt, sijn deselve seer misnoecht naer huysghekeert, ende hebben daer over hunne clachten ghedaen aen de staeten van het landt

+Oorloch tusschen Hollandtende Utrecht.

van Utrecht, dewelcke dit seer quaelijck+nemende, hebben de waepenen aengenomenom daer over wraecke te nemen, ende Woerden te overrompelen. Voor Woerdenghecommen sijnde, hebben aldaer seer cloecken teghenstandt ghevonden; soodatsy niet anders en hebben connen uytwercken als eenighe inwonders ghevanghen ne-


38

mende de voorsteden in brandt steken. Van daer sijn sy het casteel van Croonenburchgaen belegheren; die daer binnenwaeren vreesende dat sy het selve niet ghenoechsaemen sauden connen defenderen, hebben het selve met accordt overghegheven, hetwelcke die van Utrecht tot den grondt toe hebben afghebrocken. Dit ghedaen sijnde,sijn sy gheghaen naerWesep,Muyden, Utermeer ende Loosdrecht, alwaer sy eenigheborghers hebben ghevanghen ghenomen, de welcke sich met een somme geldtshebben gherandtsoeneert. Van daer ghecommen sijnde tot aen het casteel vanVredelandt, heeft den heer Assuerus van Gaesbeke met sijn hollandtsch garnisoenhun van daer ghejaecht, ende sijn alsoo schandelijck vertrocken naer Bodegraef,Ameyden, Lexmonde ende Jaersvelt, om die uytteplunderen; maer hebben hun laetenmet gelt afcoopen. Albertus, dit vernomen hebbende, is met Joannes, graef van Blois,Adolphus, graef van Cleef ende een groot ghetal edelieden met een aensienelijcklegher vanHollanders, Zeelanders, Henegauwers, Geldersche ende Cleefsche gevallen

+Belegheringhe vanGuldenburch.

voor het casteel van Guldenburch. De belegherde van alles, wat tot het uytstaen+vaneen belegheringhe versocht wordt, wel voorsien sijnde, hebben hun seercloeckelijck gheweert. Acht daeghen daer naer is in het legher van Albertus oockaenghecommen Gijsbertus, heere van Vianen, Henricus van Ameyden, Gijsbertusvan Nieuwenrode, ende met hem een goedt ghetal van nieuw volck om de belegherdetot eenen veldtslach uyt te locken. Petrus Dool ende Arnoldus Preu, bevelhebbersvan dit casteel, hebben eenen stercken uytval ghedaen, eenighe bygheleghen huyseninghenomen, Gijsbertus van Nieuwenrode, Guilielmus van Naeltwijck, marechalvan


39

Hollandt, Guilielmus van Geervelt, met noch eenen ridder ende achtentwintichsoldaeten ghevanghen ghenomen ende binnen het casteel ghebracht. Nietteghenstaende dit verlies, heeft Albertus dese belegheringhe op een nieuw ernomen,ende twee nieuwe batteryen doen opwerpen, eene van den candt van Vianen op denoever van de Lecke, de ander op den voet van den dijck; waer door hy in weynighentijdt het voorhof van het casteel heeft verovert. De belegherden siende dat debelegheraers soo verre ghenaedert waeren, vreesende van stormenderhandtinghenomen te worden, hebben sich door het toedoen van den heere van Nieuwenrodemet accort overghegheven op den eersten dach van Junius.Die van Utrecht seer quaelijck te vreden sijnde over het verlics van dit casteel,

sijn 's nachts op S. Timotheus avondt daer wederom met een goet ghetal volckxvooren ghecommen, ende eenen gheheelen dach ende nacht daer op vier gheghevenhebbende, sijn de belegherde ghedwonghen gheweest sich wederom over te geven.Vijfthien daeghen daer naer is Albertus daer wederom vooren ghecommen metmeyninghe van het selve te destrueren: die van Utrecht sijn aencomste verstaenhebbende, hebben den heere van Schoonhoven, Guilielmus Ceets, Goswinus vanWandrick, alle dry seer ghetrouwe Capiteynsmet een goedt gaernisoen ende provisiedaer in gheleydt. Albertus vreesende van verloren aerbeydt te doen, en heeft desen

+Ulenhorst ende Hollenstijnverovert.

aenslach niet derven waeghen; maer heeft het casteel van Ulenhorst aenghetast, ende+

heeft het selve stormenderhandt inghenomen. Van daer is hy voor Hollenstijnghecommen, het welcke sich met accordt van goedt ende leven te moghenbehouden, heeft overghe-


40

gheven. Van daer is hy naer Heermalen ghemarcheert ende heeft die plaetse te vierende te vlammen ghegheven. Ten lesten naer dat desen oorloch nu eenighen tijdt

+Den peys tusschenHollandtende Utrecht.

gheduert+hadde hebben die van Utrecht met Albertus peys ghemaeckt, mits conditiedat die van Utrecht aen Albertus sauden betaelen de somme van vier duysentpatacons voor de oncosten van dien oorloch. Aengaende de heerlijckheyt vanVreeswijck, sijn sy overeenghecommen, dat waer het saecke dat den bischop endeseven van de principaelste persoonen van de stadt van Utrecht hunnen eedt wildendoen, dat die heerlijckheyt met goedt recht was toebehoorende aen de kercke van S.Maertens tot Utrecht dat den graef van Hollandt noch sijn successeurs oyt meereenich recht daer toe en sauden pretenderen. Als den bischop ende die seven persoonennu hun handen begonsten op te heffen om dien eedt te doen, heeft Albertus daermedete vreden gheweest, ende hun niet laeten hunnen eedt doen; maer heeft aen hun deheerlijckheyt wederghegheven, ende daer over gheschrift overghelevert, ende hiermede sijn alle de verschillen van beyde canten gheeyndicht.

+Tweede samencomste vande ambassadeurs vanVranckrijck endeEnghelandt.

+ De ambassadeurs van Vranckrijck ende Enghelandt voor de tweede reyse binnenBrugghe vergadert sijnde om den peys te vervoorderen, en hebben wederom daertoe niet connen commen, ende en hebben anders van malcanderen niet connenvercryghen, als eenen stilstand van wapenen tot S. Jansdach van het volghendejaer. De Franschen bleven evenwel met hun legher ontrendt den candt vanWestvlaenderen, omdat sy mistrauwich waeren over den handel van Ludovicus, graefvan Vlaenderen, die noyt en hadde willen in de vergaederinghen binnen Brugghe tevoorschijn com-


41

men, ende daer en tusschen met synen cosijn, Joannes de Montfort, hertoch vanBretagne, in Vlaenderen synen tijdt in wellusten overbracht, ende over al, soo seerals het hem moghelijck was, vluchtede het gheselschap van de Franschen, omdat hywel sach dat het de Franschen seer misnoechde dat hy hunnen vyandt, den hertochvan Bretagne, overal soo prachtich ende ghemeynsaemelijck onthaelde, gheenoncosten spaerende. Van ghelijcken dede Philippus den Stauten den Franschen endeEnghelschen edeldom, de welcke binnen Brugghe hunnen tijdt passeerden metbancquetten ende alle soorten van plaisieren, soodat den gheheelen winter, op denwelcken de ambassadeurs binnen Brugghe ende den hertoch van Bretagne in deandere steden bleef, gheheel Vlaenderen scheen te sijn een paradijs van wellusten.

[1376]

+1376. Stilstandt vanwapenen tusschenVranckrijck endeEnghelandt.

De ambassadeurs van Vranckrijck ende van Enghelandt+wederom te samenghecommen sijnde om te handelen over den peys tusschen beyde die croonen, alsoock over het houwelijck tusschen Eduardus, prince van Walles, sone van denconinck van Enghelandt, ende Philippina van Henegouw, dochter van den coninckvanVranckrijck, hebben voor de derde reyse hun samencomste vruchteloosmoetenscheyden, ende maer alleen eenen stilstandt van wapenen vercreghen tot S.Joannes-Baptiste-dach van het toecommende jaer.

+Gheboorte van Joannes vanGhendt.

Tot Ghent is gheboren Joannes, sone van Joannes, hertoch+van Lancastre. Dit kindtis daer naer ghemeynelijck genoemt gheweest Joannes van Ghendt.

+Het Stadthuys van Brugghe.Ludovicus, graef van Vlaenderen, heeft dit jaer den+eersten steen gheleyt van

het stadthuys van Brugghe.

[1377]

+De doot van den prins vanWalles, 1377.

Op H. Dryvuldicheytdach is Eduardus prins van Walles+ghestorven.


42

Gregorius den Elfsten paus van Roomen heeft de residentie, de welcke de voorledenpausen ende hy tot den tijdt van seventich jaren binnen Vranckrijck ghehad hadden,verlaten, ende deselve wederom binnen Roomen gaen houden.

+De doodt van Eduardus denderden, coninck vanEnghelandt.

+ Op S. Jan-Baptiste-avondt is ghestorven Eduardus den derden, coninck vanEnghelandt. In sijn plaetse is ghesuccedeert Richardus(1), sone van den overledenenEduardus, prins van Walles. Ymandt sal misschien verwondert sijn dat desenRichardus in het rijck ghesuccedeert is, aenghesien Eduardus sijn grootvader nochdry sonen hadde, te weten: Joannes, hertoch van Lancastre, Edmundus, graef vanCantelberghe, hertoch van Jorck, ende Thomas, graef van Boulegny. Dit is gheschiedtby ordonnantie van den selven coninck Eduardus, den welcken het voorleden jaerdesen Richardus voor synen successeur verclaert heeft, welcke ordonnantie hy vansijn dry sonen heeft doen besweeren, het welcke soo veel te meer te verwonderen is,aenghesien dat somighe seggen, dat......moeder van den selven Richardus eerstghetrauwt is gheweest met den graef van Salsbury, ende vijf jaeren met hem gheleeftheeft, ende sy daer naer staende hielt dat eenen sekeren ridder, ghenoemt Thomasvan Hollandt, haer ghetrauwt ende bekent hadde, eer den gheseiden Thomas haertrauwde, om welcke reden sy van den graef van Salsbury verlaten, ende van denselven Thomas voor sijn huysvrouw aenghenomen wierdt, met den welcken sylanghen tijdt gheweest ende veel kinders ghehadt heeft. Naer de doodt van desenThomas, is sy met den prins van Walles ghetrauwt, terwylen den graef van Salsbury

(1) Desen was Richardus den tweeden (die ghemeynelijck ghenoemt wierdt Richardus vanBordeaux) noch maer derthien jaren audt.


43

noch leefde, ende van dit hauwelyck is voortghecomen desen Richardus, nu coninckvan Enghelandt.

+Steden door de Franscheverovert.

Den coninck van Vranckrijck hielt stercke garnisoenen in+de frontiersteden vanPicardien onder de bestieringhe van Philippus den Stauten, synen broeder, denwelcken met dit volck Ardre, Audruick, Plancque, Balinghen ende meer andereplaetsen heeft inghenomen. Van ghelijcken heeft Oliverius Clisson gheheel hethertochdom vanBretagne (uytghenomenBrest) verovert, soo dat Joannes deMontfort,hertoch van dit landt, ghedwonghen is gheweest sijn landt te verlaeten, ende naersynen oom Ludovicus, graef van Vlaenderen te vluchten.

+Privilegien van Rijsselbevesticht.

Den selven graef Ludovicus heeft dit jaer de privilegien,+dewelcke Margarita vanConstantinopelen aen de Rijsselaers ghegheven hadde, bevesticht, door de welckesy vry verclaert wierden van alle tollen; nochtans aen sich reserverende allevoorvallen, de welcke sauden gheschieden teghen sijn digniteyt.

+Zeevloedt in Vlaenderen.De zee heeft in de maendt November op S. Lievensdach+in Vlaenderen groote

schaede ghedaen, ende door den dijck van Biervliet doorspoelende over deseventhien dorpen onderwatert, ende alles wat daer in was verdroncken, te wetenprincipaelijck: Isendijcke, S. Nicolaes by Hameren, Elmeteren, Rosselaer,Oostmanskercke, Piet, S. Cathelyne by Oostburch, S. Jans in de Ermitagie,Schoondijck, Hooghevliedt, Onse Lieve Vrauwe van Biervliet, Bochaute, het cloostervan de Guilielmiten, Volmerbeke, Hamergaete, Cruyssche, Gaternessen endeZegherwilghe.Ontrent kermisse sijn de ambassadeurs van de croonen van Vranekrijck ende

Enghelandt wederom voor de vierde


44

reyse tot Brugghe t'samen ghecommen, ende sonder yet uyt te wercken ghescheyden.

+De doodt van Guiliclmusvan Beyeren.

+ Tot Quesnoy in Henegauw is overleden Guilielmus van Beyeren, graef vanHollandt, Zeelandt, Henegauw, heer van Vrieslandt. Desen graef hadde in het jaer1358 teghenwoordich gheweest in de prachtighe maeltijdt van Eduardus denDerden, coninck van Enghelandt. Van Enghelandt wederghekeert sijnde heeft hydoor een onbekent accident sijn verstandt verloren, soo dat hy in dien staet sijndeeenen ridder ghenoemt Gerardus de Wateringhe met sijn vuyst heeft doodtgheslaeghen, omwelcke redenmen hem daer naer seer nauw heeft moeten bewaeren,ende is alsoo neghenthien jaren lanck uytsinnich ghebleven tot sijn doodt toe, naerdat hy te vooren seven jaeren sijn landen gheregheert hadde. Sijn lichaem is naerValencijn ghebracht ende aldaer begraven. Naer dat den lijckdienst volbracht was,

+Albertus van Beyerenwordtgraef van Hollandt, etc.

hebben de edelieden, barons ende ridders, als oock de steden+van Hollandt, Zeelandt,Henegauw ende Vrieslandt synen broeder Albertus, den welcken dese landen tentijd van des gravens uytsinnicheyt gheregheert hadde, ende den graef sonderkinders ghestorven sijnde, den naesten hoir was, voor hunnen graef ende souvereynontfanghen, wesende den 26e graef van Hollandt.

[1378]

+Brandt tot Ghendt, 1378.

+ Op den feestdach van Onse Lieve Vrauwenbodtschap is neffens Ghendt de kerckevan S. Pieters ende het gheheel district afghebrant, soo dat somighe rekenen welvijf duysent huysen, de welcke door den selven brandt soo verbrandt als beschaedichtsijn gheweest.

+De doodt van den PausGregerius XI.

+ Den achtentwintichstenMeert is binnen Roomen ghestorven den paus Gregoriusden Elfsten. Naer de doodt van desen


45

Gregorius isser binnen Roomen een groot verschil opghestaen aengaende deverkiesinghe van eenen nieuwen paus omdat de Romeinen bevreest waeren dat dennieuwen paus misschien oock sijn residentie saude gaen hauden buyten Italien,ghelijck de voorleden pausen sedert het jaer 1307 tot het jaer 1377 ghedaen hadden.Al is 't saecke dat dese gheschiedenissen eyghentlijck niet en sijn voorghevallen

in ons Nederlandt; nochtans om dat wy Nederlanders oock lidmaeten sijn van deheylighe kercke, en sal het niet onprofytelijck sijn dese gheschiedenisse hier by tevoeghen.Den lesten paus, den welcken den Apostelicken Stoel binnen de stadt van Roomen

beseten heeft is gheweest Benedictus den Elfsten, religieus der predicheeren orden,naer wiens doodt tot Perusien tot paus vercosen is Bertrandus Goth, ghebortich vanBordeaux, alsdan bischop van Coseran ende aertsbischop van Bordeaux, den welcken

+Vervoeringhe van denApostolijcken Stoel vanRoomen naer Vranckrijck.

op dese maniere afwesende ghecosen sijnde, is van Bordeaux naer+Lions vertrocken,ende heeft de cardinalen uyt Italien aldaer doen te samen commen, de welckesonder eenighen teghenstandt aldaer sijn aenghecommen, ende hebben dengheseyden Bertrandus Goth in de kercke van S. Justus binnen de stadt van Lionspaus ghecroont, ende den naem ghegheven van Clemens denVijfden. Dese crooningheis gheschiedt in de teghenwoordicheyt van Philippus den Schoonen, coninck vanVranckrijck, syne broeders Carolus, graef van Valois, ende Ludovicus, graef vanEvreux, de coninghen van Enghelandt ende Arragonien, Joannes, graef van Bretagneende het gheheel fransch hof; maer dese solemniteyt en is niet ghepasscert sonderdroefheyt; want als den nieuwen ghecroonden


46

paus uyt de kercke van S. Justus quamp om synen solemnelen intrede te doen in destadt, isser soo een groote menichte van volck over al gheweest op de straeten, lanckxde welcke den paus moeste passeeren, dat de selve te nauwwaeren, soodat een grootemenichte gheclommen was op eenen auden muer, om alsoo te beter den paus te

+Een droef ongheluck in decrooninghe van den pausClemens den Vijfden.

connen+sien passeren, is dien selven muer ghevallen; den paus is hier door in soogroot perijckel van de doodt gheweest dat hy door het vallen van desen muer isvan sijn peerdt ghesmeten, aen sijn been ghequetst gheweest, ende door het afvallenvan synen pauselijcken thiara verloren heeft eenen carbonckel-steen, den welckenses duysent ducaeten gheweerdeert wierdt. Vanghelijcken is den coninck vanVranckrijck met syne twee ghebroeders oock ghequetst gheweest, den grave vanBretagne ende veel ander persoonen sijn onder de ruinen doodt ghebleven, endeveele andere ghequetst gheweest. Dit schijnt gheweest te sijn een voor teecken vande aenstaende plaeghen. Dit niet teghenstaende heeft Clemens sijn residentie gaenhauden binnen Avignon, alwaer de pauselijcke residentie ghebleven is tot ten tyde

+Beweechredenen door dewelcke Gregorius XI denApostelijcken Stoel naerRoomen is gaen besitten.

van het pausdom van+Gregorius den Elfsten. Desen Gregorius sijnde in hetgheselschap van eenen bischop, den welcken sijn residentie was haudende buytensijn bischdom, heeft hem daer over berispt ende ghevraecht wat reden dat hyhadde om sijn bisdom te verlaten? Waer op den bischop van hem oock vraechdewat reden dat hy hadde paus van Roomen sijnde om Roomen te verlaten? doorwelcke woorden den paus seer beschaemt gheworden is, ende voor hem ghenomenheeft naer Roomen te gaen resideren. De heylighe Catharina van Senen van de ordenvan den H. Dominicus tot desen Gregorius ghesonden


47

sijnde om het verschil tusschen die van Florentien ende den paus te bemiddelen,heeft hem dit voornemen, het welcke aen niemandt als aenGodt ende aen hem kenbaeren was, gheopenbaert ende door haer godtvruchtighe beweechreden den paus sooverre ghebracht, dat hy metter daet sijn vertreck naer Roomen oock heeftuytghewerckt, ende aldaer is aenghecommen in de maendt van Januarius van hetvoorleden jaer een duysent dry hondert seven en seventich. Thien daghen naer de

+Verkiesinghe van Urbanusden Sesden tot het pausdom.

doodt van desen Gregorius sijn de cardinalen+ghecommen in het conclave om eenennieuwen paus te kiezen, te weten: vier Italiaenen, ende derthien Fransche, dewelcke aldus binnen Roomen in het conclave ghecommen sijnde hebben tot pausvercosen Bartholomeus De Rennes, aerts-bischop van Bar, ghebortich van Napels,den welcken aenghenomen heeft den naem van Urbanus den Sesden, ende is op denpaeschdach met de ghewoonelijcke solemniteyten binnen Roomen paus ghecroont,ende van de gheheele werelt voor stadthouder Christi erkent gheweest.Urbanus siende dat den luyster van de kerckelijcke discipline seer verduystert was

door verscheyden abuysen ende onghebonden leven van somige gheestelijckepersoonen, heeft de selve willen wechnemen, ende de reformatie van de maniere vanleven van de cardinaelen willen beghinnen opdat door het goedt leven van de prelatenoock de onderdanen te lichter op den rechten wech van de salicheyt sauden connen

+Scheuringhein de HeyligheKercke.

gebrocht worden; maer acht fransche cardinaelen, dewelcke+desen toom niet enwilden aennemen, hebben daer teghen gheworstelt, ende om eenen deckmantelvan hun ongebondenheyt uyt te vinden, ende het jock van onderdaenicheyt metmeerder eere (soo hun dochte) uyt te schudden, sich be-


48

trauwende op het faveur van hunnen coninck, als oock van Joanna, coninghinne vanNapels ende Sicilien, hebben teghen de verkiesinghe van Urbanus gheprotesteert,ende gheseyt dat hy gheenen wettighen paus en was, om dat sy met ghewelt

+Verkiesinghe van denvalschen paus Clemens.

ghedwonghen hadden gheweest om hem te verkiesen.+Dese acht cardinalen in stiltetot Fundo t'samen commende hebben Robertus, cardinael van Geneven, sone vanden graef van Gebenne, voor hunnen paus vercosen ende op Alderheylighendachghecroont onder den naem van Clemens den Sevensten. Dit is het beghinsel gheweestvan de droeve scheuringhe in de H. Kercke, dewelcke bynaer veertich jaeren lanckgheduert heeft.

+Aenhanghers Clemens.

+ Carolus den vijfden, coninck van Vranckrijck, Hendrik II, coninck van Castilien,Joanna, coninghinne van Napels ende Sicilien, met de Schotten, Savojaerts ende

+Aenhanghers van Urbanus.andere daeromtrent ligghende landen, hielden de partye van den valschen+pausClemens. Italien, Duytslandt, Enghelandt, Hongaryen, Bohemen ende anderebleven standtvastich in de ghehoorsaemheyt van den wettigen paus Urbanus. Den

+Vlaenderenblijftstandtvastich voor denwettighen paus Urbanus.

graef van+Vlaenderen met sijn graefschap, steunende op den brief, den welcken denbovenghenoemden Robertus, corts naer de de verkiesinghe van Urbanus selveaen den graef van Vlaenderen gheschreven hadde, waer in hy hem kenbaer maektehoe dat Bartholomeus de Rennes, aerts-bischop van Bar, wettelijk ghecosen endegheeroont was, is oock aen den selven Urbanus ghetrauw ghebleven. Den voorseydenRobertus nu teghen-paus gheworden sijnde, heeft twee cardinaelen naer Ludovicusvan Vlaenderen ghesonden, om sich voor paus van hem te doen erkennen; maerLudovicus hoorende dat sy daerom ghecommen waeren, en heeft hun alleenclijck


49

niet willen laeten in sijn teghenwordicheyt commen, ende hun ghedreycht in deghevanghenisse te doen werpen, waer 't saecke dat sy in sijn landt stil bleven; soo

+Clemens doet de wapenenaennemen teghen Urbanus.

dat sy ghenoodtsaekt sijn gheweest met den eersten uyt Vlaenderen te vertrecken,+

endemisnoecht naer huys weder te keeren. Clemens siende datter gheenenmiddelen was ommet woorden oft dreyghementen Urbanus uyt het pausdom te jaeghen,heeft het selve door het ghewelt van de wapenen trachten te doen, ende tot dien eyndeveel crijchsvolck in Vranckrijck opghenomen, ende het beleydt daervan gheghevenaen Robertus Bude, den welcken overal teghenstandt vindende, ende van alle cantenverjaecht ende vervolcht wordende, is sonder yet te connen uytwercken naer Avignonwederghekeert. Clemens hier over seer vergramt sijnde, heeft hem beschuldicht sijnplicht niet wel ghequeten te hebben, ende om die reden doen onthoofden.

+Verraedt teghen denconinck van Vranckrijckontdeckt en ghestraft.

Carel den vijfden, coninck van Vranckrijck, den welcken+eene van de principaelstebeschermers was van den valschen heeft aenstonts de straffe van dit feyt beghinnente ghevoelen; want den coninck van Navarre heeft hem door Jacob Rue, synencamerlinck, ende Petrus Du Tertre, synen secretaris, meynen te doen met fenijnvergheven. Carolus daer van ghewaerschouwt sijnde, heeft die alle beyde doenghevangen nemen. Dese twee van de rechters ondervraecht sijnde, hebben hunmisdaetbeleden, ende sijn daerom op de halle van Parijs onthooft ende ghevierendeelt.

+Den sone van den coninckvan Navarre vlucht naerVranckrijck.

Carolus, oudsten sone van den coninck van Navarre, niet+langher connendeverdraeghen den boosen aerdt van sijn vader, is naer Vrankrijck ghevlucht, endeonder vry gheleydt naer den coninck tot Senlis ghecommen, alwaer hy in den


50

vollen raedt heeft voorgheleydt het quaedt ende de troebelen, de welcke synen vaderten tyde van den overledenen coninck Joannes, ende nu noch daeghelijckx trachtede

+Den oorloch teghen denconinck van Navarre.

te veroorsaecken in Vranckrijck, waer over den coninck met synen+raedt vastesteldealle de steden, de welcke den coninck van Navarre in Normandien was besittendewederom te ernemen. Tot dien eynde heeft hy Philippus den stauten, synen broeder,

+Plaetsen door Philippus denStauten verovert.

den conestabel ende admirael van Vrankrijck, Mouton+de Blenville, Oliverius deClisson ende veel andere fransche edellieden met een talrijck legher naerNormandien ghesonden, dewelcke aldaer aenghecommen sijnde, hebben op eenencorten tijdt alle de steden ende casteelen van den coninck van Navarre verovert, endein het casteel van Bertueil hebben sy Petrus van Navarre met sijn suster ghevanghenghecreghen, dewelcke den coninck van Vranckrijck heeft doen vervoeren op hetcasteel van Bernay, ende hun, als sijnde synen cosijn ende nichte, seer treffelijckdoen tracteren; nochtans onder seer nauwe bewaernisse. Naer dat Philippus denstauten nu alle die plaetsen, somighe met accordt, somighe met ghewelt, haddeinghenomen, heeft den coninck doen afbreken ende demolieren de casteelen van

+Steden ende Casteelen inNormandien afghebrokenende gheslecht.

Bertueil,+Berval, Orbec, Beaumont-le-Roger, Vacy, Amiet, ende de sloten van desteden Latour, Nonget, de casteelen van Evreux, Ennot, Pontheau-de-Mer,Mortagne, Gavray ende meer andere, maer het casteel van Cherebourch is gheheelghebleven, omdat de Navaresche, die daer in waeren, hetselve niet en wildenovergheven; maer hadden daer veel enghelsch volck in doen commen om het selvete beschermen, de welcke daer naer de sterckste sijnde hebben selve de Navarreschedaer uyt ghejaecht, ende dit casteel voor hun ghehauden.


51

+Den hertoch van Bretagneplichtich verclaert.

Den coninck van Vranckrijck siende dat Joannes deMontfort,+hertoch van Bretagne,niet en wilde verlaeten de partye van de Enghelsche heeft hem gheciteert voor devergaderinge van de pairs van Vranckrijck; maer den gheseyden hertoch op denghestelden tijdt niet comparerende, heeft den coninck hem plichtich verclaert vancrimen lesae majestatis, ende vervolghens synen persoon, goederen ende landengheproscribeert. Den hertoch dit hoorende, is naer Vlaenderen by synen oom

+Den hertoch van Bretagnevlucht naer Vlaenderen.

Ludovicus ghevlucht, ende vanden+selven met groote eere ontfanghen.Petrus Van Bornesel, ambassadeur van den coninck van Vranckrijck naer den

coninck van Schotlandt, eenighen tijdt binnen Sluys naer eenen voordeelighenwindt verwacht hebbende om over te schepen, is van den schaut van Sluys naerBrugghe ghesonden, om aldaer den graef van Vlaenderen te besoecken. Aldaerghecommen sijnde voor den graef van Vlaenderen ende den ghevluchten hertochvan Bretagne heeft sich op sijn knien gheworpen, als oft hy daer ghevanghenghesonden waere, waer over sy alle beyde seer sijn verstoort gheweest, ende den

+Pluymstrijckerye van eenenfranschen ambassadeur.

hertoch van Bretagne hem verweten+heeft datter metter tijdt gheen ghalghen ghenoechen sauden sijn om dierghelijcke oorblaesers, die twist maecken tusschen denconinck ende de princen, aen te hanghen. Den graef van ghelijcken heeft hemverweten, dat hy maer eenen schelm en was met te segghen dat hy ghevanghen was.Petrus siende dat synen handel niet seer aenghenaem en was aen dese twee prineen,ende dat hy niet sonder groot perijckel van in de handen van de Enghelsche te vallen,en saude connen in Schotlandt gheraecken, is naer Vranckrijck wederghekeert, endeheeft aen den coninck seer swaere clach-


52

ten ghedaen over den hertoch van Bretagne ende den graef van Vlaenderen, waerover den coninck, met scherpe dreyghementen aen den graef gheschreven heeft, dathy oft de samenhandelinghe van den hertoch van Bretagne saude verlaeten, oft denoorloch van hem saude verwachten; maer den graef is niet teghenstaende desedreyghementen met den hertoch in de ghewoonelijcke ghemeynschap ghebleven,

+Het hof by dePosterne-poorte.

ende tot Ghendt met hem commende heeft een seer kostelijck hof+by dePosterne-poorte doen bauwen. Niet te min om sekerder voort te gaen heeft aende magistraet van Ghendt de dreyghementen van den coninck kenbaer ghemaeckt,waerop sy hem gheantwordt hebben dat hy tweemael hondert duysent mannen saudebereyt vinden om voor hem dewaepenen aen te nemen, waert saecke dat den coninckhem om die redenen den oorloch aendede. Den graef siende de goede gheneghentheytvan syne ondersaeten, heeft hun daer over seer bedanckt ende is met den hertoch vanBretagne naer Brugge vertrocken, alwaer sy eenighe daeghen verbleven hebbende,van malcanderen hebben afscheydt ghenomen, ende den hertoch van Bretagne is vandaer naer Grevelinghe gheghaen daer hy den hertoch van Salsbury te ghemoedt heeftghevonden met den welcken hy lanckx Calais naer Enghelandt is overgescheept.In 't beginsel van dit jaer was Wenceslaus, met sijn broeder den keyser Carolus

+Tumulte van decaprayumans in Lenven.

den Vierden, naer Vranckrijck ghereyst,+de Leuvenaers het afwesen van hunnenhertoch waernemende, hebben eenen oploop ghemaeckt, witte capruynenaenghedaen ende den adel uyt de stadt ghejaecht, de welcke onder het gheleydtvan Joannes van Calstre naer Aerschot ghevlucht sijn. Den hertoch in Brabantwederghekeert sijnde,


53

+Weneeslaus reguleert hetmagistraet van Leuven.

heeft een nieuw placcaet aengaende het bedienen van de magistraet+uytghegheven,te weten: datter alle jaeren uyt de ghemeente elf guldebroeders, dry schepenen,vier toesienders, eenen borghemeester sauden ghecosen worden, alsoock eenenborghemeester van den adel, om welcke reden vele edelheeren buyten de stadt sijnghebleven, ende die alleenelijck wederghekeert, dewelckemet de ghemeente in goedevriendschap waeren. Om te beletten dat de stadt van haeren adel niet en saudeontbloodt worden, isser wederom een nieuw ghebodt uytghegheven, dat alle deadelheeren, dewelcke buyten de stadt waeren ghebleven, op peyne van ballinckschapin de selve sauden wederkeeren. Tot dien eynde sijnder een groote menichtecapruynmans ghewaepent naer Aerschot ghesonden om Joannes van Calstre met deandere aldaer ghevluchte heeren, 't sy met goedtheyt oft met ghewelt te dwinghennaer de stadt te commen; maer sijn van de selve adelheeren oock met gheweltaenghetast ende wederom teruch ghejaecht sonder yet te connen uytwerken.

+Twist tusschen deghemeente ende den adel vanLeuven.

Een ander verschil isser gheresen tusschen den adel ende+de ghemeente van Leuven,om dat den heere vanWesemael eenige borghers van Leuven tot Westerloo haddedoen in de vanghenisse stellen. De Leuvenaers van ghelijcke om sich daer overte vreken sijn ghewaepent naer Wesemael ghetrocken ende hebben aldaer veeleinwoonders ghevanghen ghenomen ende naer Leuven ghevoert, om welcke redende verschillen soo verre sijn aenghewassen, dat sy van beyde canten niet op en hieldenvan veel moorden ende brandtstichteryen te bedryven.

+Tumulte binnen Ghendt.In de maendt van september hebben de Gentenaers beghinnen+te tumultueren

teghen den graef van Vlaenderen,


54

omdat het volck van den graef teghen hun eenighe buytenspooricheden bedrevenhadde, soo dat sy hunnen hoochballiu ende vele andere van de officieren van dengraef hebben om hals ghebracht, ende een aensienclijck legher t'samen vergadert

+Den peys tusschen deGhentenaers ende den graefvan Vlaenderen.

hebbende, aen hunnen graef den oorloch hebben+ghedreycht aen te doen; maer sijndoor de bemiddelinghe van Philippus den Stauten wederommet den graef versoentmet conditie, dat hy hun saude vergheven alles wat sy misdaen hadden, dat hyhun beloofde te laeten in hun aude privilegien ende vrydommen, de welcke hybesworen hadde, alswanneer hy besittinghe namp van syne landen, ende waer 'tsaecke datter eenighe brieven waeren, die contrarie sauden sijn aen hun privilegien,dat die saude ghecasseert ende afghebrocken blyven; dat de duytsche, de welcke dengraef ghevolcht hebben in den lesten oorloch, sullen sweeren van noyt eenigheprejudicie oft schaede te doen aen de Vlaminghen; dat de justitie sal gheschiedendoor ordonnantie van de vijf-en-twintich mannen ghecosen uyt de dry hoofdstedenvan het landt, de welcke van alles sullen de waerheyt ondersoeken, ende de meestevoisen van hun doordraeghende, sal de saecke aen den graef voorghestelt worden,den welcken de selve sal doen in het werck stellen; dat de poorten ende de vestenvan Audenaerde sullen afghebrocken worden, ende dat den overdeken van Bruggheniet en sal moghen aenghenomen worden in den raedt van Vlaenderen; maer daersal uytghebannen worden.

+Den graef van S. Paul uytsijn graefschap ghejaecht.

+ Valeranus van Luxemburch, graef van S. Paul, uyt Enghelandt in Vlaenderenghecommen sijnde, is hy voor den coninck van Vranckrijck beschuldicht gheweestvan binnen Enghelandt een accordt ghemaeckt te hebben om sijn graef-


55

schap aen de Enghelsche over te leveren, om den oorloch teghen Vranckrijck tevervoorderen; waer op den coninck terstondt alle de plaetsen aen den gheseydengraef toebehoorende heeft doen innemen. Den graef siende dat hy sijn meyningheniet en conde uytwercken, is naer Engelandt wederghekeert.

[1379]

+1379. De doodt van denkeyser Carolus den Vierden.

Den seven-en-twintichsten meert is tot Prage in Bohemen+overleden den keyserCarolus den Vierden, naer dat hy achten-twintich jaeren het keyserijck gheregeert

+Hem succedeert synen soneWenceslaus.

hadde. Naer sijn doodt is hem in het keyserijck ghesuccedeert synen sone+

Wenceslaus in het achthienste jaer sijns auderdoms. DesenWenceslaus, volghensde ghetuyghenisse van vele gheleerde schryvers, en scheen gheenen mensch tesijn, ten sy volghens den uytwendighen schijn sijns lichaems; want in alle synenhandel ghinck hy de onreedelijcke beesten selfs in wulpsheyt te boven; soo dat de

+Ellendighen staet van hetchristendom.

heylighe kercke noyt meerder droefheyt+en heeft ghesien, als dit jaer. Aenghesiendat van den eenen cant den valschen paus Clemens als eenen wolf in den schaepstalChristi socht in te breken, van den anderen cant desen wulpschen keyserWenceslaus als eenen bock sijn leven overbracht in wellusten, in de plaetse van doorhet keyserlijck sweert de schaepen Christi van de wolven te beschermen. De eenichstehope van desen keyser op eenen goeden wech te brenghen, was het deugdsaem levenvan sijn huysvrauwe Joanna, dochter van Albertus van Beyeren, graef van Hollandt;maer die wiert ses jaeren daer naer oock wechghenomen door haere doodt, de welckeseer verhaest wiert door het onghereghelt leven van haeren man.

+Ellendighen staet vanVlaenderen.

In desen droevighen staet des Christendoms en was den+staet van Vlaenderen nietbeter; want geheel Vlaenderen


56

door en sach men anders niet als blasphemien, overspel, dieveryen, hoereryen,verdruckinghen der armen, weduwen ende weesen; met een woordt: Vlaenderenscheen maer eenen theater te sijn op den welcken alle sorten van sonden verthoontwierden; soo dat Meyerus ghetuycht datter binnen de stadt ende het ghebiet vanGhendt alleen op den tijdt van thien maenden over de veerthien hondert menschenvermoordt sijn ghevonden gheweest, niet teghenstaende dat sy somwylenmet hongher,oorloch, peste ende waetervloedt ghestraft waeren gheweest.

Ghentschen sevenjarighen oorloch.

+Inlandschen oorloch inVlaenderen.

+Omdese sonden nochmeerder te straffen, heeft Godt almachtich eenen seer droeveninwendighen oorloch aen dit landt laeten overcommen tusschen den graef vanVlaenderen ende sijn ondersaeten, den welcken seven jaeren lanck gheduert heeft,ende over de twee hondert duysent menschen hun leven ghecost heeft.Den graef van Vlaenderen, die seer gheneghen was tot de wellusten ende prachtige

tornoyspelen, maeltyden ende andere dierghelijcke sinnelijckheden, hadde daer medesoo veel ghelt verquist dat de gheltcassen van Vlaenderen tot twee a dry mael waerenuytgheput gheweest. Den graef hadde wederom een tornoyspel inghestelt, ende daertoe ghenoodt alle den edeldom van Vlaenderen, Henegauw, Brabant, Hollandt endeArthois. Den graef om de oncosten daer van te betalen, vraechde groote schatinghenvan sijn landen, soo dat hy yder bunder landts op seker contributie stelde. Terwylenden graef dit voorstelde aen de Gentenaers, is Gosvinus


57

Mulaert, borgher van Ghendt, opghestaen, ende heeft hem met luyder stemmegheantwoordt dat de Ghentenaers tot dierghelijcke onnutticheden niet eeneghenmanneken en sauden contribueren, dat sy daer ghenoech toe ghegheven hadden,dat Ghendt een vrye stadt was, ende vervolghens tot gheen schattinghen en condeghedwonghen worden. Den graef over dese antwoorde seer vergramt sijnde, is naerBrugghe vertrocken ende heeft aen de Brugghelinghen oorlof ghegheven om de Reyetot Deynse toe in de Leye te trecken, ende alsoo van soet waeter voorsien te worden.Desen oorlof heeft hy hun toeghestaen sonder kennisse van de staeten des landtsende voor een groote somme ghelts, waerover de Ghentenaers seer vergramt sijngheweest, oordeelende dat dit was gheschiet tot hun schaede ende verachtinghe.Binnen Ghendt selve waeren oock groote verschillen tusschen GyselbertusMahieu

ende Johannes Heyns. Joannes Heyns was den grooten vriendt van den graef. Desenwas ballinck tot Douay, om dat hy eenen van 's Graven vyanden vermoordt hadde.Den graef danmeynende door sijn toedoen de ghevraechde contributien te becommen,heeft hem vanDouay naer Ghendt ontboden, ende deken van de schippers ghemaeckt;maer midts dat desen middel gheenen spoedighen uytval ghenoech en hadde, heeftden gheseyden Gyselbertus eenen middel ghevonden om Joannes by den graef inmisachtinghe te brenghen. Hy is dan by den graef gheghaen, ende aen hem gheclaechtdat Joannes maer eenen gheveynsden vriendt en was, ende de oorsaecke was datsyne vraeghe gheen effect en hadde; maer waer 't saecke dat hy in de magistraetware, dat hy wel saude besorghen dat den graef syne vraeghe saude becommen, endede ghevraechde con-


58

tributie ter handt cryghen. Daer en tusschen hadden de Brugghelinghen alle het landtopghecocht, lanckx waer den vaert moeste ghegraven worden, en daer teghen waerende Ghentenaers in beraedt om eenenmiddel te vinden om het selve te beletten. JoannesHeyns, nu door het toedoen van GyselbertusMahieu vyandt van den graef gheworden

+Capruynmans tot Ghendt.sijnde, heeft tot dien eynde deWitte Capruynen, volghens het+exempel van de rebellenvan Brabandt, doen aennemen, ende een groote menichte van Witte Capruynenghemaeckt hebbende, de selve aen het ghemeyn volck doen uytdeelen, de welckeJoannes Heyns voor hunnen overste hebben aenghenomen, den weleken terstondtGosuinus Mulaert, Arnulphus Clerck, ende Simon Colpaert ghestelt heeft als sijnlieutenants ende capiteynen. De Brugghelinghen waeren met het graeven van hunnen

+Aenslach van deCapruynmans op deBrugghelinghen.

vaert tot aen S. Jooris gheavanceert, ende tot op de paelen van het Ghendtsch ghebiedt+

ghecommen. Joannes Heyns met sijn volck daer naer toe treckende, heeft eenighevan die wercklieden ghedoodt ende de reste naer Brugghe op de vlucht ghejaecht,soo dat de Brugghelinghen niet verder en hebben derven wercken. Als wanneerJoannes Heyns, nu in groodtachtinghe ghecommen was, heeft hy groote clachtenghedaen over den gheseyden GyselbertusMahieu, ende gheseyt dat hy eenen verraderende verdrucker was van het vaderlandt, dat hy de oorsaecke was dat den coophandeldoor de menichvuldighe tollen seer werckelijk vermindert was, ende de welvaertende vrydom des landts door de vercoopinghe van officien te niet ghedaen wierdt.Van den anderen candt socht de wederpartye alle middelen om Joannes Heyns omhals te brenghen; maer midts dat hy noyt te voorschijn en


59

quamp ten sy met twee a dry hondert Capruynmans bewaert, en conden sy hunnemeyninghe niet uytwercken. Den hoochballiu willende sich teghen de Capruynmansstellen, heeft eenen van die doen ghevanghen nemen, het welcke Petrus Walraven,deken van de wevers, ghehoort hebbende, heeft dien terstondt begheert los ghelaetente hebben ende sijn volck doen in de waepens commen. Den schaut van Eeckeloohadde oock eenen Ghendtschen schipper ghevanghen, den welcken de Capruynmansoock begheerten ghelost te hebben en met hem volghens de wetten van Ghendt voortte gaen, ende de privilegien ongheschonden te behauden, ende ghedreycht dat syandersints de waepenen niet en sauden afleggen. De magistraet siende dat het ghetalvan de oproerders daeghelijks aengroeyde ende dit quaedt eenen spoedighen middelwas vereyschende, is naer Male by den graef ghegaen ende hem te voet ghevallen,voorstellende dat de stadt vanGhendt den vrydom, denwelcken sy van hun vooraudersontfanghen hadden, vastghestelt hadden voor te staen, ende een vrye stadt wesendedoor schattinghen oft tollen niet en conde belast worden; maer waer 't saecke dat dengraef in noodt waere, dat het volck bereyt was vrywillich; maer niet door bedwanckhem met ghelt te helpen, dat den graef selve wel sach hoe groote perijckelen datVlaenderen te verwachten hadde, waer 't saecke dat hy hunnen raet niet en wilde

+Den graef bevreesd voor deCapruynmans.

volghen. Den graef dit hoorende heeft, uyt vreese van de Capruynmans, belooft+dathy aen de schippers de tollen saude vergheven, beyde de ghevanghene doen loslaten, ende aen de Brugghelinghen het graeven van hunnen vaert verbieden, metconditie nochtans dat sy de Witte Capruynen sauden aflaeten. Joannes


60

Heyns, vreesende dat door het achterblyven van de Witte Capruynen, hy misschienin de handen van den graef saude vallen ende ghestraft worden, heeft noch meerderonruste trachten te veroorsaecken, ende tot de Capruynmans gheseydt, dat sy doorde Witte Capruynen herstelt waeren in hunnen auden vrydom; maer waer 't saeckedat sy de Witte Capruynen wilden aflaeten, dat hunnen vrydom wederom saude te

+Ghevecht tot Ghendttusschen den Hoochballiuende de Capruynmans.

niet gaen. Giselbertus Mahieu, ende den hoochballiu,+niet connende verdraegen datde Capruynmans de overhandt hadden, hebben met de vleeshauders ende deschippers, soo te voet als te peerd, den Cauter beset, om Joannes Heyns met sijnvolck te vanghen oft te dooden, ende sijn factie te niet te doen. Joannes Heyns dithoorende, is met sijn Capruynmans hun teghen ghetrocken endemet hun in ghevechtgheraeckt. Het volck van Gyselbertus hebben den boochballiu verlaten. De wevers

+DenHoochballiu ghedoodt.hebben de partye van Joannes Heyns ghecosen, ende soo is den hoochballiu+ghedoodt,den standaert van den graef in stucken ghescheurt ende met de voeten ghetreden,de huysen van de Mahicus gheplundert ende afghebrocken, de magistraet ende alledie de partye van den graef hielden, uyt de stadt ghevlucht. Dry daeghen daer naer,wesende den achtsten september, heeft Joannes Heyns, met 10,000 Capruynmanshet casteel van Wondelghem, alwaer den graef sijn hof hadde, in brandt ghestekenende afgesmeten, uyt vreese dat den graef daer in volck soude gheleyt hebben, omde Ghentenaers in bedwanck te hauden. Het selve hebben sy ghedaen aen alle delusthoven ende casteelen van de edelieden, de welcke de partye van den graef hielden,soo dat den brandt tot vijf a ses mylen verre ghesien wierdt. Sy


61

hebben oock de brugghe van des graven hof op de Posterne afghebrocken, omdat deselve op het plat landt uytquamp, ende daer niemandt uyt oft in en saude connencommen ten sy lanckx de stadt, ende dat met hun consent. Van daer sijn sy ghegaennaer Hulst, Dendermonde, Aelst, Ninoven, Deynse ende ander omligghende plaetsen,de welcke sy ghedwonghen hebben met hun teghen den graef hunnen eedt te doen.Den graef is naer Rijssel ghegaen, ende heeft aldaer den raedt van den edeldom doenvergaderen, ende Dendermonde, Rupelmonde, Aelst, Gaveren, ende Audenaerdemet goede garnisoens beleyt.Joannes Heyns van ghelijcken is met thien duysent mannen naer Brugghe

ghetrocken; maer soo haest als de Brugghelinghen hoorden dat sy quamen om de

+De Ghentenaers maeckeneen verbondt met deBrugghelinghen teghen dengraef.

stadt te belegheren ende tot hun factie te trecken, hebben sy de poorten gheopent,+deGhentenaers inghelaten ende Joannes Heyns met den borghemeester in ghoedeorden vergheselschapt, aldaer een goedt verbondt tusschen beyde de stedenghemaeckt, ende terstondt een ghebodt uyt ghegheven dat de borghers met vredenaer hun huys sauden wederkeeren, ende met de Ghentenaers als vriendenhandelen. Van daer tot Damme gheccommen sijnde, sijn sy met de selve vriendtschaponthaelt gheweest. Van daer sijn sy naer Sluys ghegaen, ende hebben aldaer velehuysen afghesmeten, de welcke ontrendt de poorten waeren in een straete, omdatmen daer groote coopmanschap dede, het welcke sy seyden tot prejuditie van hunnencoophandel te gheschieden. Den derden dach is Joannes Heyns in eene swaere sieckteghevallen, die men seyt veroorsaeckt te hebben gheweest uyt vergif, als hy 's nachtste vooren met somighe edele vrauwpersoonen het


62

+De doodt van JoannesHeyns.

avondtmael hadde ghenomen. Hy is van Brugghe naer+Eeckeloo ghevoert ende aldaerghestorven. Sijn doodt lichaem is van daer naer Ghendt ghebracht, inghehaeltende in S. Nicolaeskercke begraven met soo groote pracht als oft het den graefselve hadde gheweest. Naer de doodt van Joannes Heyns hebben de Ghentenaersvan de Brugghelinghen borghe versocht tot versekeringhe van hun verbondt, welckeostagiers hun sijn toeghestaen ende naer Ghendt ghesonden. Den graef vreesendevoor de andere steden, heeft Yperen ende Rijssel oock met garnisoen beleyt. Daer

+De vier opleyders van deGhentenaers.

en tusschen hebben de Ghentenaers vier nieuwe hooftmannen ghecosen,+te weten:Joannes Prunel, Joannes Boele, Raso Van Herzele ende Petrus Vanden Bossche.Dese aldus inghestelt sijnde, sijn met twelf duysent wel ghewaepende mannennaer Cortrijck gheghaen, ende hebben met die van Cortrijck, Roesselaere, Tourhautende het Vrye een verbondt ghemaeckt. Van daer sijn sy naer Yperen ghegaen. Denedeldom die daer in garnisoen was, wilde de stadt defenderen ende aen den graefghetrauw blyven; de ghemeente wilde met de Ghentenaers als met vrienden handelen.Om dit uyt te wercken is den deken van de ambachten met vijf duysent ghewaepende

+Den edeldom uyt Yperenghevlucht.

mannen op de merct ghecommen, ende hebben+den edeldom aenghetast ende vijfridders ghedoodt; de andere edelieden dit siende hebben hunne waepenen endepeerden verlaeten ende sijn in bedelaers cleederen ende op andere verscheydenemanieren, onbekent sijnde uyt de stadt ghevlucht. Het ghemeyn volck de overhandt

+Verbondt tusschen deGhentenaers endeYperlinghen.

becommen hebbende, hebben terstondt de poorten gheopent ende de+Ghentenaersinghclaeten, het verbondtmet hun besworen ende daer over ostagiers overghelevert,het welcke de Gheerts-


63

berghenaers ende meer andere oock ghedaen hebben, soo dat het gheheel vlaemschVlaenderen, uytghenomen Audenaerde, Aelst ende Dendermonde den graef wasafghevallen. Den graef gheenen beteren middel wetende om de Ghentenaers tedwinghen als van twee canten de Schelde te besetten, om alsoo de coopmanschapen de samenhandelinghe met Doornijck te beletten, heeft Audenaerde met edeldom,ende Dendermonde met ghehuerde Duytschen beset. In de maendt van October sijnde Ghentenaers met de Brugghelinghen, die van het Vrye ende andere bondtghenoten

+Het belech vanAudenaerde.ontrent de tachentich duysent mannen t'samen ghecommen ende hebben+Audenaerdebeleghert. Het garnisoen siende dat de borghers seer gheneghen waeren om deGhentenaers in de stadt te laeten commen, hebben de vrauwen en kinders in kerckenen cloosters ghesloten, de daecken van de huysen, de welcke ontrendt de vestenwaeren, met aerde bedeckt om van het vier te bevryden, ende alles doen bereytmaecken het ghene tot het uytstaen van de belegheringhe saude connen dienen. Naerdat sy nu eenighe daeghen de belegheringhe hadden voortgheset, ende somighe vanhun volck verloren hadden, hebben sy Raso Van Herzele ende een deel van hun

+Den graef van Vlaenderenvan de Ghentenaersbeleghert.

legher naer Dendermonde ghesonden om hunnen graef die daer in+was, te belegheren.'s Morghens vroech hebben sy die stadt met groot ghewelt aenghetast; maerTheodorus Brederode, gouverneur van Hollandt, aldaer seer ghoede wachthaudende heeft de stadt seer cloeckelijck ghedefendeert. Den graef, den welckenin het casteel sliep, wacker wordende door het gheluydt der trompetten, is terstondtmet sijn vendel naer de vesten gheloopen. Gosuinus Savagie, hoochballiu vanVlaenderen, Richardus Van Rasseghem, Joannes Vilain, Philip-


64

pus de Masmines ende Philippus van Ronse hebben in dese occasie huncloeckmoedicheyt ghetoont. De Ghentenaers vreesende dat dese belegheringhegheenen ghoeden uytval en saude hebben, sijn naer hun legher voor Audenaerdewederghekeert. De belegheringhe van Audenaerde begonst de Ghentenaers oock teverdrieten. Sy hebben dan in de maendt van November die stadt eenen gheheelendach lanck van vier canten bestormt, soo dat niet sekerder en scheen te wesen als datdie plaetse in hun handen saude vallen. Om het daer in wesende garnisoen van den

+Lijst van de edelieden, dewelcke hinnen Audenaerdein garnisoen waren.

edeldom meerder coragie te gheven+sijn tot ridders ghemaeckt:Arnoldus d'Escornay,Philippus de Baeckemaere,Thomas de Nivelle,Henricus Vande Gracht,Balduinus Le Traire,Rudolphus van Vlaenderen,Percevalus de Hockeron,Joannes de Beaufremez,Den heere van Moerkercke,Joannes d'Estie,Gerardus de Macquilles,Theodorus Vande Gracht,Egidius Schautheet,Theodoricus van Hamaide,Guilielmus van Hertvelde,Joannes De Ghistelles,Joannes De Greck,Joannes Belloron,Florentius Van Heule,Den heere Van Hocbanes,Gualterus Halewijn,Gualterus de Morslede,Franciscus van Haverskercke,Jacobus Coene,Froisardus Stainbourch,Egidius Le Conde,Joannes Bastard van Enghien,Joannes d'Estrees,Adolphus d'Escornay,Guilielmus de Nivelle,Balduinus Craene,Egidius Vicomte,Ravellius Loniac,Aza Bastardvan Vlaenderen,Den viscomte van Berghen,Joannes de Ledelf,


65

Den heer van Wavrin,Alemannus de S. Venant,Den heer d'Antoing,Den heer De Lenduch,Den heer van Halewijn,Den heer De Lesquelle,Den heer De Montigny,Petrus De Bretaing,Oliverus Du Nest,Rogerius van Lembeke,Witassus De Montigny,Philippus De Mastaing,Arnoldus De Harchies,Robertus Bleeck,Den heer De Wadripont,Den heer van Poucke,Den heer van Lidekercke,Den heer van Rolleghem,Den heer d'Escornay,Joannes van Poecke,Gerardus van Rassinghem,Gualterus van Halewijn,Joannes van Audenaerde,Henricus van Rooden,Hector Bastard van Vlaenderen,Gerardus van Spiers,Bochardus de S. Venant,Gualterus van Hemsrode,Tristanus van Halewijn,Petrus Weerts,Bernardus Edeler,Hermanus van Gheem,Den heere De Villers,Matoldus De Verseres,Den heer d'Annequin,Den heer De Rongi,Den heer van Sweveghem,Den heer de Gommegines,Den heer d'Espinoy,Oliverius van Halewijn,Daniel van Halewijn,Gerardus van Halewijn,Guilielmus De Herimez,Percevalus De Beaurieu,Joannes Parijs,Henricus Vander Haeghen,Den heer De Bristeul,


Den heer van Herzele,Den heer van Honscoten,Den heer de Crosil,Den heer de Colomme,Rasso De Ligny,Gillebertus de Masmines,Hermanus d'Angermu,Bernardus De Troduix,Geldolphus van Gruthuyse,Gerardus Uutkercke,Petrus Delf,Motonus Verseys,Rogerius Lichtervelde,


66

Joannes Damman,Joannes van Rode,Rasso Montigny,Matheus Warlens.

De andere edelieden, de welcke oock binnen Audenaerde in garnisoen waeren:Den oversten: Gualterus heer van Enghien,Segerus Dubois,Nicolaus Bastard,Egidius de la Volle,Mattheus De Ledelf,Guilielmus Platel,Joannes de la Veste,Joannes van Moerslede,Joannes De Ghistelle,Rogerius De Ghistelle,Gerardus De Ghistelle,Joannes Spoorken,Joannes Barnagie,Monfrandus d'Essines,Raso Malaert,Joannes van Heule,Egidius De Pape,Den casteleyn de Berges,Den heer van Assonguien, met veele duytsche edellieden ende ridders ghehuertten dienste van den graef.

Niet teghenstaende den cloeckmoedighen teghenstandt van dit edel garnisoen, hieldende Ghentenaers evenwel de stadt van alle canten soo nauw besloten, dat daer opgheender maniere eenighe levens-middelen en conden inghebracht worden, soo datdie, de welcke in de stadt waeren van alles groot ghebreck leden, ende in teghendeelde belegheraers van alles in overvloedt voorsien waeren. Den graef siende den grootennoodt, in de welcke sooveel van de principaelste ende ghetrauwste edelieden waeren,heeft alle middelen ghesocht om die te verlossen. Hy heeft dan Philippus den Stautensynen schoonsoon doen versoecken om hem ter hulpe te commen. Philippus hetversoeck van sijn schoonvader verstaen hebbende is met de heerenGuido van Trimoly,Joannes van Vienne, admirael van Vranckrijck,


67

Guido Pontaller ende meer andere edelieden naer Doornijck ghecommen, ende heeftden abt van S. Martin naer het legher van de Vlaeminghen voor Audenaerdeghesonden, om van hun den peys te versoecken, den welcken naer vele swaerichedenvan beyde canten gesloten is met onder andere dese conditien: dat zy van beyde

+Den peys tusschen dengraef ende de Vlaeminghen.

cantenmalcanderen alle+voorledenemisdaeden sauden vergheven, dat de Ghentenaershet lusthof van den graef op Wondelghem binnen den tijdt van een jaer saudenherstellen, dat sy sauden blyven in den selven vrydom, wetten ende privilegien,de welcke sy hadden ten tyde van den graef Robertus ende als Ludovicus is graefgheworden, ende dat alle placcaten in teghendeel van die, sauden afghebrockenworden, dat die door wiens toedoen hunnen vrydom ende privilegien ghekrencktwaeren, voor altijdt souden ballinck sijn, dat den proost van S. Donaes tot Brugghevoortaen gheen cancellier van Vlaenderen oft van den raedt van den graef en saudesijn, dat de vluchtelinghen sauden moghen naer hun woonsten wederkeeren, dat dengraef tot Ghendt saude blyven woonen, dat de duytsche, dewelcke ter hulpe ontbodenwaeren van den graef, sauden sweeren dat sy de Vlaeminghen, die in Duytslandtsauden connen commen gheen schaede oft nadeel en sauden doen, dat deze articuleneerst sauden beschreven, ende met de seghels van Philippus ende van den graefsauden beseghelt worden, eer sy de belegheringhe sauden opbreken. Dit soogheschiedt sijnde hebben de Vlaeminghen den derden December de belegeringheghestaeckt. Somighe noemden dezen peys: den peys van twee aensichten, omdat dengraef door desen middel maer en socht den edeldom te verlossen. Desen peysghesloten sijnde is den


68

graef naer Brugghe ghegaen ende aldaer eenighen tijdt ghebleven. De Ghentenaersvreesende dat de graef tot Brugghe saude blyven sijn hof hauden, hebben daer overhunne clachten ghedaen, ende hem versocht dat hy volghens de articulen van denpeys binnen Ghendt saude commen sijn hof hauden. Den graef, om voorderswaericheyt te ontvluchten, is naer Ghendt ghecommen ende aldaer met groote eereende pracht inghehaelt. Den graef binnen Ghendt ghecommen sijnde heeft beghinnente claeghen over de injurie, dewelke hem aenghedaen was, ende gheseydt alles tewillen vergeten; maer dat hy begheerde dat sy de Witte Capruynen sauden aflaeten.

+Groote stauticheyt van deCapruynmans.

De opleyders van de Capruynmans dit+hoorende, om te thoonen hoe luttel dat sy ditghebodt van den graef waeren achtende, hebben hun volckmet deWitte Capruynenin de teghenwoordicheyt van den graef wederom op de merckt gebracht, ende aenhem gheen de minste eere bewesen. Den graef vergramt sijnde over huncleynachtinghe van sijne teghenwordicheyt is thien daeghen daer naer in stilte naerRijssel, ende van daer naer Parijs naer den coninck vertrocken, alwaer hy van denconinck ende van den dolfijn seer treffelijck is inghehaelt, ende met vele schooneende costelijcke giften vereert gheweest.

+Tumulte binnen Leuven.

+ Terwylen Wenceslaus, hertoch van Brabant, naer Lutzenburgh was gheghaen,hebben de Leuvenaers wederom eenen oploop ghemaekt, ende met hunCapruynmans het clooster van Parckmet gheweldt open ghebrocken omdat gheseydtwierdt dat daer in eenighe ballynghen verborghen waeren. Nicolaus van S. Goorix,hunnen schaut, heeft, om alle twist te vluchten, sijn officie verlaeten, ende den ridderJoannes, burchgrave van Montenaecken, in sijn plaetse


69

ghestelt. Simon van Overbeke endeWalterus van Saxen sijn borghemeesters gecosen.Walterus van Leyden, oudt-borgemeester van de ghemeente, in de maend vanDecember naer Brussel ghegaen sijnde, is aldaer door conspiratie van denaldaer-woonenden adel vermoordt. Deze tydinghe tot Leuven ghecommen sijnde,heeft de ghemeente teghen den adel opghestaen, ende hunnen borghemeester Simonvan Overbekemet Joannes Quinque ende Guilielmus van Oudt-Heverle naer Brusselnaer de hertoghinne Joanna ende den raedt ghesonden, om over die moordt hunclachten te doen, ende straffe te versoecken; maer de Capruynmans hun wederkomsteniet willende afwachten, hebben alle die van den adel en die eenichsints suspectwaeren op het stadthuis doen commen, ende door de guldens doen bewaeren. Dehertoghinne dit hoorende, heeft hun gheschreven dat sy aen de ghevanghene niet ensauden misdoen, dat sy selve met den eersten saude naer Leuven commen ende deplichtige straffen. Op den selven tijdt heeft den graef van Vlaenderen door eenenbrief van hun versocht dat sy sauden believen eenen sekeren adel-heer, ghenoemtHenricus van Velpen los te laeten, het welcke sy aen den graef hebben toegestaen.Voorder omdat sy vreesden dat de hertoghinne tot Leuven commende de anderemisschien ooek saude willen verlossen sijn sy met een groote furie op de merkt in

+Den adel van Leuven uyt devensters gheworpen enghedoodt.

de waepenen ghecommen ende hebben het stadt-huys van alle canten+beset om dathun niemandt en saude ontvluchten, ende de schutters, de welcke de ghevanghenenbewaerden, gedwongen dat sy alle de ghevangenen sauden vast binden ende uytde vensters werpen. Terwylen dese ellendighe ghevanghenen op die maniere uytde vensters gheworpen wierden, hebben


70

sy met hunne pijcken daer onderghestaen, ende hun lichaemen daer op laeten vallen.Onder dese ghevanghene was eenen sekeren ridder ghenoemt Joannes Platvoet, dewelcken eenen van de wacht uyt medelyden hadde laeten sich onder de banckverberghen, de andere dit hoorende hebben den ridder ende den bewaerder alle beydeoock uyt de venster gheworpen. Dit ghedaen sijnde, sijn de Capruynmans gheheelbesproeyt met het onnoosel bloedt wederom naer huys gekeert. Onder die ghedoodeadel-heeren sijn geweest Joannes Platvoet, Joannes de Witte, Rudolphus vanLiminghe, Ludovicus Cayenooghe, Alardus de Sadelaere, ende andere tot derthienin ghetal. Dit gheschiedt sijnde hebben sy de andere steden, soo van het brabantschals van het luycksch gebiedt tsamen gheropen. Demagistraeten van Thienen, Leeuw,Diest, Halle, Aerschot, Liere ende Geldenacken sijn naer Leuven ghecommen. Syhebben dan de selve naer de hertoghinne ghesonden om over demoordt vanWalterusvan Leyden voordere straffe te versoecken, segghende dat hetghene binnen Leuvengheschiet was, maer en was ghebeurt uyt een rechtveerdighe wraeckgiericheyt. Syhebben oock naer den hertoch, die van Lutzenburch naer Parijs vertrocken was, eenenbode ghesonden om aen hem alles kenbaer te maecken ende te versoecken dat hymet den eersten naer Brabant saude willen wederkeeren. Soo verre was ghecommende vermetentheydt van de wraeckghierighe belhaemers, dat sy niet te vreden enwaeren met het onnoosel bloedt, het welcke sy tegen recht vergoten hadden.

[1380]

+1380. Inlandtschen oorlochbinnen Ghendt.

+ Oliverius Outrive, Philippus van Massem, Gallus van Massem, ende anderebloedtvrienden van den ghedooden hoochballiu van Ghendt, willende wreken dedoodt van


71

hunnen vriendt, hebben aen de Ghentenaers den oorloch aengheseyt, ende eenighegraenschippers, die sy op de Schelde ghevonden hadden, de handen afghekapt, hunooghen uytghesteken ende alsoo naer Ghendt ghesonden. De Ghentenaers daer overseer vergramt sijnde, ende suspicie hebbende dat dit gheschiedt was met kennissevan den graef vanVlaenderen, heeft Joannes Prunel, sonder de wete van demagistraet,vijf duysent Capruynmans t'samen gheropen, ende daermede naer Audenaerde

+Audenaerde van deGhentsche Capruynmansverovert.

ghegaen, ende de+stadt met weynich garnisoen beset sijnde inghenomen, den 22Februarius. Als sy nu daer binnen waeren, hebben sy twee poorten, de welcke aenden candt van Ghendt waeren met hun torens ende vesten van beyde canten totsesthien voeten in de breede afghebrocken, segghende dat volghens de privilegienvan de stadt van Ghendt, gheen steden van Vlaenderen aen hunnen candt en mochtenghesloten sijn, ende dat sy de poorten van die, de welcke ghesloten sijn, vervolghensmochten afbreken. Den graef hier over seer vergramt sijnde heeft sijn ambassadeursnaer de magistraet van Ghendt ghesonden, om over het brecken van den peys sijnclachten te doen. Demagistraet heeft daerop gheantwordt dat dit buyten hun kennissegheschiedt was, dat den peys meer van den candt van den graef ghebrocken was,aenghesien dat door sijn toelaeten Oliverius Outrive de Ghendtsche schippers eendeel ghedoodt, een deel seer schandelijck gheschonden hadde naer Ghendt ghesonden.Waerop de ambassadeurs antwordeden dat dit maer een injurie van eenen particulierenpersoon en was, dat sy daer over aen den graef hadden moeten claeghen ende Prunelt'huys hauden, ende dat sy de stadt van Audenaerde sauden


72

wedergheven, oft eenen swaeren oorloch verwachten. Waer over de magistraet, doorden raedt van Joannes Vander Gracht, Gijsbertus Gruytere, Simon Bette ende andere,de welcke peys ende vrede sochten, toeghestaen heeft dat men de stadt vanAudenaerde aen den graef sauden wedergheven, ende Joannes Prunell als eenentwistmaecker ende verstoorder van de republicke voor altijdt uyt de stadt bannen,om dat hy dit sonder consent van de magistraet ghedaen hadde, ende dat vanghelijcken Oliverius Outrive, Philippus Van Massem, Gallus Van Massem endeandere, de welcke de schippers mishandelt hadden, in eeuwich ballinckschap saudenghesonden worden. Philippus Van Massem is dan naer Valencijn, de andere naerBrabant, ende Joannes Prunell naer Aeth in ballinchschap ghegaen, ende aldaer ophet versoeck van den graef van Vlaenderen door het volck van Albertus van Beyeren

+Joannes Prunell onthooft.ghevanghen ghenomen ende naer+Rijssel ghevoert, alwaer hy met eenighe andere isonthooft ende hunne lichaemen op ratten gheleyt. Van ghelijcken heeft den graefbinnen Yperen eenighe van de ghemeente, de welcke in de voorgaende tumulte

+Yperlinghen onthooft.somighe van den edeldom+ghedoodt ende aen de Ghentenaers de poorten gheopenthadden, doen onthoofden. De Ghentenaers, onder andere Petrus Vanden Bossche,Joannes Boele, Raso Van Hersele, Joannes Van Alffen, Arnulphus Clerck ende PetrusDe Winter dit hoorende sijn daer over seer ghestoort gheweest ende hebben teghenhun volck gheseydt datter voor hun gheenen vrede; maer ter contrarie een dierghelijcke

+Buytenspoorichenen van deCapruynmans.

straffe te verwachten was, ten waere dat sy hun in tijds teghen den+graef stelden; hierop sijn sy met hun Capruynmans wederom uytghetrocken, ende hebben alle delusthuysen ende casteelen


73

van den edeldom tot den grondt toe afgebrocken. Den edeldom dit siende heeft vanden graef consent ghevraecht om de Ghentenaers den oorloch aen te doen, ende dit

+Oorloch tusschen denedeldom en deCapruynmans.

vercreghen hebbende, hebben Ludovicus De Haze, bastardt van den+graef, voorhunnen capiteyn ghenomen, ende hun vrienden uyt Henegauw ende andere landenopontboden, ende daer mede het platte landt tot voor de poorten van Ghendtuytgheplundert ende by naer alle de meulens rontom de stadt afghebrocken. DeGhentenaers siende dat hun saecken in slechten staet waeren, hebben van den coninckvan Vranckrijck versocht dat hy sich met desen oorloch niet en saude bemoijen, hetwelcke sy van hem, als tot den graef niet seer gheneghen sijnde, lichtelijck hebbenvercreghen. Den graef hadde een seer schoon legher tusschen Audenaerde endeCortrijck onder het ghebiedt van Gallus van Massem om aen Raso van Herzele,opleyder van de Capruynmans, te wederstaen. Daer en boven heeft den graef alle devlaemsche ballinghen ontboden, ende gheheel het landt van Vlaenderen aen denanderen cant van de Leye te plunderen ghegheven. Dese hebben overal veel schaedeghedaen, principalijck aen de Yperlinghen ende uytlandtsche cooplieden. Sy hebbenoock binnen Poperinghe groote plunderinghen beghonst te doen; waer over dePoperinghers aen de Yperlinghers om hulpe hebben versocht, de welcke terstondtses hondert mannen daer naer toe hebben ghesonden, met de welcke die vanPoperinghen versamelt sijnde, alle die roovers, maer ontrendt acht hondert sterck

+Landtstroopers ghedoodt.sijnde, tot den lesten toe hebben om hals ghebracht, ende+op die maniere het landtvan Vlaenderen van die stroopers verlost. De Brugghelinghen waeren oock seerqualijck te


74

vreden om dat den graef eenighe van de ghemeente hadde doen onthoofden, endegheraeckten teghen malcanderen in twist: het een deel begheerde de partye van deGhentenaers aen te nemen ende om hunnen vrydom te vechten, het ander deelbegheerde met den graef in vriendtschap te leven. Het selve gheschiede binnenDoornijck, Douay ende Rijssel, om dat sy saeghen dat hunne weghen ende rivierendoor het ghewelt van de waepenen besloten ende onbruyckbaer bleven, waerdoor syin hunnen coophandel seer beschaedicht wierden. De Ghentenaers ende

+Verschil tusschen deGhentenaers endeBrugghelinghen.

Brugghelinghen waeren in+verschil over het principael hof ende woonste van dengraef; om dat sy van beyde canten het selve begheerden in hun stadt te moetenverblyven.Den graef dese occasie waernemende heeft aen de principaelste van Brugghe

gheschreven dat hy te vreden was aldaer sijn hof te commen hauden, waer 't saecke

+Brugghelinghen onthooft.dat sy hun verbondt met de Ghentenaers wilden breken. Terwylen hadde+demagistraeteenighe, de welcke in peys niet en begheerden te leven, doen onthoofden. Dengraef van ghelijcken, een groot ghetal van soldaeten by een hebbende, is metGuilielmus van Namen ende veel anderen edeldom tot Brugghe ghecommen, endeheeft aldaer ontrent vijf hondert borghers, die de partye van de Ghentenaers hielden,doen onthoofden. Op de selve maniere heeft hy die van het Vrye, een deel doorgoedtheyt, een deel door ghewelt naer synen candt ghetrocken.

+Dendermonde beleghert.

+ In 't beghinsel van Mey sijn de Ghentenaers onder het beleydt van Raso vanHerzele, Dendermonde gaen belegheren; maer sijn door het duyts garnisoenverdreven ende des cleermaeckers standaert verovert.


75

Van daer sijn de Ghentenaers naer Aelst ghetrocken, hebben die stadt met accordt

+Aelst van de Ghentenaersverovert.

inghenomen, ende de inwoonders+aen hun hunnen eedt doende onbeschaedichtghelaten; dit gheschiet sijnde, sijn sy wederom Dendermonde ghaen belegheren,tot welcke belegheringhe alle hun bondtghenoten, uytghenomen die vanAudenaerde, selfs een deel van de Brugghelinghen ende van het Vrye, de welcke departye van den graef niet en hadden willen aennemen, sijn t'samen ghecommen. Opden selven tijdt sijn een deel van de Ghentenaers naer Brugghe gheghaen, hebbenhet Sandt, teghenwoordich de Vrydacht-merckt ghenoemt, inghenomen endecasteelghewijs versterckt. Sy wilden oock de Ghendtpoorte afbreken om dat sy seydendat de Brugghelinghen hun verbondt ghebrocken hadden, om het hof van den graefte moghen behauden. De Brugghelinghen daervan ghewaerschauwt sijnde, sijn met

+De Ghentenaers van deBrugghelinghen verjaecht.

het vendel van den graef op de merckt+ghecommen, ende met ghewelt op deGhentenaers ghevallen, van de welcke sy ontrendt de ses hondert ghedoodt endedry hondert hebben ghevanghen ghenomen. De Ghentenaers, de welckeDendermonde belegherden, hoorende de victorie de welcke de Brugghelinghen overhunmedeghesellen behaelt hadden, hebben die stadt den eersten van Junymetmeerderghewelt als oyt te voren aenghetast, ende door het gheduerich inwerpen van vier,ontrendt den helft verbrandt; soo dat de inwoonders van het meeste deel daer uyt

+Dendermonde van deGhentenaers inghenomen.

vluchteden, ende de overblyvende met accordt van goedt+ende leven te moghenbehauden, sich overgaven ende aen de Ghentenaers ostagiers overleverden.DeYperlinghen, de welckemet de Ghentenaers Dendermonde hebben beleghert,

hoorende dat het ghetal van de


76

Brugghelinghen, de welcke de partye van den graef omhelsden, daeghelijkxaengroeyde waeren seer bevreest op wat middel sy sauden connen naer huyswederkeeren. DeGhentenaers dan hebben hun vergheselschapt, ende lanckx Cortrijcknaer Yperen gheleyt. De Brugghelinghen, de welcke oock Dendermonde haddenhelpen belegheren, sijn oock naer Brugghe wederghekeert, de welcke den graef aldaervindende hebben van hem vergiffenisse vercreghen; maer den graef en begheerdedese gratie aen niemandt van de andere steden toe te staen. De Brugghelinghen endedie van het Vrye schreven aen de Ghentenaers dat waer 't saecke sy van den graefden peys wilden vraeghen, dat sy hun den selven sauden besorghen. Somighe vande Ghentenaers, de welcke maer naer peys en verlanchden, hebben soo veeluytghewerckt dat de magistraet haer ghedeputeerde naer den graef ghesonden heeft;maer siende dat de ghedeputeerde te lanck wech bleven, ende vreesende dat sy deselve met goedtheyt niet en sauden connen vereryghen, bovendien vergramt sijndedat de Brugghelinghen sonder hun consent met den graef den peys ghemaeckt hadden,het welcke was streckende teghen het verbondt, sijn met de Cortrijcsanen ende andereVlaminghen in de waepenen naer Brugghe ghegaen om den graef tot den peys tedwinghen, oft die stadt te destrueren. Den graef dit siende heeft hun doen aensegghendat sy met vrede naer huys sauden gaen, dat hy naer Ghendt saude commen ende

+Den peys tusschen dengraef en de Ghentenaers.

met hun oock peys maecken. De Ghentenaers+naer huys ghegaen sijnde, hebbendaernaer hunnen graef met de gheestelijckheyt, de magistraet ende edeldom seertreffelijck inghehaelt ende met hem den peys ghemaeckt den 19 Juny.


77

Dry maenden daer naer isser binnen Brugghe wederom een ghevecht gheweest

+Nieuwen oorloch tusschenden graef ende deGhentenaers.

tusschen eenighe edelieden en de+wevers. Den schaut straftede dewevers ende spaerdede edelieden; dede bovendien verbieden het weven ende dat de gheseyde weversgheen waepenen en sauden moghen in huys hebben, om dat sy suspect waerenvan de Ghentenaers onderstandt ghedaen te hebben in het besetten van deVrydacht-merckt, ende noch dickwils over oproericheyt hadden ghestraft gheweest.De Ghentenaers principaelijck de Capruynmans, de welcke de meeste vriendenwaeren van de wevers, hoorende dat sy soo tot Ghendt als tot Brugghe soo seerbenauwt wierden, hebben daer over hunne clachten ghedaen, ende niet langherwillende wachten van daer over vraecke te nemen, sijn naer Deynse, Tielt, endeRoesselaere ghetrocken, hebben hun ghetrauwicheyt doen sweeren ende sichvoeghende by de Cortrijcsanen ende Yperlinghen, hebben de Dixmuydenaers oockhunnen eedt doen doen, oft ghedreycht die stadt te plunderen te gheven.De graef dit hoorende is met de Brugghelinghen ende die van het Vrye naer

Tourhaut ghegaen, ende heeft die van Veurne, Nieupoort ende Berghen by hem doencommen omYperen te gaen belegheren. De Ghentenaers hebben daer teghen JoannesBoele, ende Arnoldus Clerckmet veerthien duysent mannen naer Yperen ghesonden,om die stadt te helpen ende aen den graef slach te leveren, by de welcke deYperlinghen noch ses duysent mannen van hun volck hebben ghevoecht. Terwylendat het legher synen wech vervoorderde, heeft den graef een groot deel van sijn volckende Aza synen Bastard ende Gualterus d'Enghien in dry verscheyden ambuscadengheleydt. Daerentusschen isser


78

tusschen de opleyders van de Vlaminghen een tweedrachticheyt opghestaen: JoannesBoele wilde naer Tourhaut ende Arnoldus Clerck naer Roesselaer gaen. Ten lestenovereenghecommen sijnde, sijn sy t'samen naer Tourhaut ghetrocken, endeonderweghen in de handen van 's graeven volck ghevallen, de welcke ontrendt twee

+Nederlaghe van deVlaminghen.

hondert Ghentenaers+ende bynaer soo veel Yperlinghen hebben te nederghemaeckt,ende de reste, een deel naer Yperen, ende een deel naer Roesselaere op de vluchtghejaecht. Daer naer is den graef naer Dixmuyde ghegaen om de Vlaminghen, dewelcke die stadt belegherden te doen opbreken, ende heeft daer vele van die ghedoodt,de andere tot Yperen ende Cortrijck toe vervolcht. De ghevanghenen heeft hy terstondtdoen onthoofden, ende in ghevanghenissen werpen. Alle hunnen buyt, den welckensy rontomDixmuyde becommen hadden, heeft hy naer Brugghe doen senden, alwaereenen osse voor twelf, een vercken voor seven ende een scaep voor dry stuyversvercocht wiert. Den graef om aen den edeldom meerder couragie te gheven, heeftBalduinus De Vos, Matheus Van Schatille, Franciscus Van Haverkercke ende anderenieuwe ridders ghemaeckt.

+Joannes Boele deerlijckvermoordt.

+ De Ghentenaers tot Cortrijck sijnde hebben Joannes Boele van verraderyebeschuldicht, om dat hy niet lanckx den rechten wech naer Roesselaere by sijnvolck ghecommen en was, ende hebben hem als raesende honden in stuckenghescheurt.De Yperlinghen waeren oock in groote benauwtheyt, hoorende dat den graef van

meyninghe was hun stadt te belegheren. Dry hondert van de rijckste borghers sijn

+Peys tusschen den graefende de Yperlinghen.

den+graef te ghemoet ghegaen, hebben aen hem de sleutels van de stadt ghepresenteertende op hun knien vergiffenisse ghe-


79

beden. Den graef heeft hun in ghenaede ontfanghen, is met hun naer de groote mercktghegaen ende heeft daer ontrendt de dry hondert doen onthoofden, de welcke aen deGhentenaers de poorten van de stadt hadden gheopent, ende den edeldom om halsghebracht. Bovendien heeft hy noch ontrendt de dry hondert borghers ghevanghennaer Brugghe doen voeren. De Ghentenaers oock meynende van den graefvergiffenisse te vraeghen, hoorende hoe straffelijck den graef met de Yperlinghenghehandelt hadde, sijn door vreese wederghekeert. Naer dat de Ghentenaers Cortrijck

+Peys tusschen den graefende Cortrijck.

verlaten+hadden, hebben de Cortrijcsaenen sich oock aen den graef overghegheven,ende heeft den graef twee hondert van de rijckste borghers, ghelijck hy oock inde andere steden ghedaen hadde, voor ostagiers naer Rijssel ende Douay doenvoeren, ende is ses daeghen daer naer wederom naer Brugghe vertrocken.In 't beghinsel van september is den graef met ontrendt hondert duysent mannen

naer Ghendt ghegaen om die stadt te belegeren, ende heeft Gualterus D'Enghien, sijncosijn, marischal van Vlaenderen, met dry hondert ruyters naer Geertsberghenghesonden om aldaer eenighe, wiens naemen hy aen hem in 't gescrift gheghevenhadde, te doen onthoofden. Hy aldaer ghecommen sijnde heeft daer eerst twee oft

+Oproer binnenGheertsberghen.

dry doen onthoofden. De borghers dit siende, hebben+terstondt gheropen: Verraedt!verraedt! Terstondt hebben sy de poorten ghesloten, ende al het volck vanGualterusdoodt geslaegen, uytghenomen synen persoon ende twee ridders, de welcke syghevangen hebben naer Ghendt ghesonden, ende van ghelijck hebben de Ghentenaershun volck naer Geersberghen ghesonden om die stadt te bewaeren.


80

+Ghendt van den graefbeleghert.

Den graef hadde sestich duysent mannen, waermede hy de+stadt van Ghendt van dencandt van Cortrijck ende Brugghe belegherde, maer sy hadden noch dry a vierandere poorten lanckx waer sy nieuw volck ende provisie conden inbrenghen. DeBrusselaers ende Luyckenaers schreven gheduerich aen de Ghentenaers dat sy denmoedt niet en sauden verloren gheven; maer cloeckelijk stryden voor hunnen vrydomen privilegien. De Ghentenaers stelden goede wacht van die van het landt van Waesaen Langherbrugghe om te beletten, dat de stadt al dien cant oock saude beleghertworden. Nietteghenstaende dat sy van soo een talrijck legher beleghert wierden,

+Audenaerde, Aelst endeDendermonde van deGhentenaers beleghert.

ghinghen de Capruynmans met een groot ghetal+volckx Andenaerde, Aelst enDendermonde belegheren, om den graef met sijn volck van Ghendt af te trecken.Voor Aclst commende hebben sy hun legher in eenen meersch gheleyt, lanckxwaer sy meynden dat de stadt best conde inghenomen worden. Maer die van destadt hebben de sluysen gheopent, waerdoor dien gheheelen meersch onderwatertwierdt, vele van de belegheraers verdroncken, ende een groot ghetal, van die het

+Ninoven verovert endeverbrandt.

water meynden te ontloopen,+wierden ghedoodt. Van daer sijn sy naer Ninovenghegaen, hebben die stadt inghenomen, gheplundert, verbrandt ende het casteelgheheel gheruïneert. Den sesden October heeft Raso van Herzele, Arnoldus Clerckende Joannes Alnete met ses duysent mannen de belegheringhe van Aelst wederomernomen. Den edeldom, den welcken aldaer in garnisoen lach, siende dat hy teonsterck was om de stadt te defenderen, is naer Brussel ghevlucht. De inwoondersvan ghelijcke siende dat de stadt seer beschaedicht wierdt door het vier, het welckede Ghentenaers daer in wierpen, ende dat sy


81

gheenen gheluckighen uytval te verwachten en hadden, hebben het exempel van den

+Aelst verovert endeverbrandt.

edeldom naerghevolcht ende de+stadt verlaeten. De Ghentenaers dit siende, hebbende stadt uytgheplundert, verbrandt, ende sijn daer mede naer huys ghekeert.Den neghensten October sijn de Ghentenaers, onder het beleyt van Petrus Van

den Bossche ende van Jacobus Van Berst, Dendermonde wederom gaen belegheren.Den edeldom ende andere van het garnisoen hebben hun aenghevallen, ende sijn vanbeyde canten in een seer scherp ghevecht gheraeckt ende van beyde canten veeleghedoodt ende ghequetst, selve de twee opleyders van de Ghentenaers sijn ghequetstgheweest; maer de Ghentenaers hebben evenwel de victorie becommen, velestandaerden verovert, de heeren Guilielmus van Reyngaertsvliet, Joannes Galle,Joannes Van den Berghe ende andere van den edeldom ghedoodt ende de reste naerde stadt op den vlucht ghejaecht. De Hulstenaers niet dapper ghenoech vluchtendesijn meestendeel allegader ghedoodt oft verdroncken, weynich uytghenomen, dewelcke met coorden door de grachten van de vesten in de stadt ghetrocken sijn. De

+Dendermonde verovert.Ghentenaers hebben ten lesten+oock de stadt inghenomen.In de selve maendt van October sijn de Ghentenaers onder het gheleydt van

Raso van Herzele ende van Arnoldus Clerck wederom uytghetrocken omAudenaerdete gaen belegheren, ende hebben Swaelmen sterck ghemaeckt om hun teghen deuytvallen van den edeldom, de welcken met de Yperlinghen, Rijsselaers, Orchiesche

+Den slach van Eenamen.ende Bethuners het casteel van+Eenamen (nu een clooster) beset hielden, onder hetghebiedt van den heere van Watervliet. Dese plaetse hebben sy met


82

alle macht beleghert, ende inghenomen; den heere van Watervliet ende noch twelfhondert van sijn volck ghedoodt, ende in het water verdroncken, ende bovendien denheer Petrus van Schoonbrugghe uyt de venster doen springen ende met pijckendoorsteken. Van daer sijn sy naer Edelaerenberch ghegaen om Audenaerde voorgoed te belegheren; maer Aza, bastard van den graef ende Gualterus d'Enghien hebbenmet hun volck soo te voet als te peerde eenen uytval ghedaen, hun van alle canten

+Arnoldus Clerckdoorsteken.

omringhelt, een groot deel+te neder ghemaeckt ende Arnoldus Clerck, hunnenopleyder, met twee lancien doorsteken. Sijn lichaem is naer het legher van dengraef voor Ghendt ghesonden, aldaer onthooft ende voor de poorte van de stadtop een radt gheleydt. De Ghentenaers, de welcke alsdan noch besich waeren metDendermonde te belegheren, dese nederlaeghe hoorende, hebben de belegheringheghestaeckt, ende sijn wederom naer Ghendt ghekeert.Naer dat den graef van Vlaenderen nu ontrent twee maenden vruchteloos voor

Ghendt gheleghen hadde, heeft hy de Brugghelinghen, die van het Vrye endeYperlinghen onder den heer Judocus Halewijn naer Langherbrugghe ghesonden omlanckx daer in 't landt van Waes door te dringhen ende de stadt lanckx dien candtnoch meer te benauwen. De Ghentenaers ende Waesenaers, de welcke aldaer dewacht hielden, ondersteunt sijnde door Raso van Herzele, Pieter Van den Bosscheende Pieter de Winter, hebben teghen den heere Judocus Halewijn ende sijn volckden slach aenghegaen; soo dat den heer Halewijn aldaer is doodt ghebleven endesijn volck heeft moeten de vlucht nemen. De Ghentenaers hebben hun vendels ghe-


83

nomen ende binnen de stadt tot spot ten thoonen ghestelt.

+Gheertsberghen verovert.Den tweeden November hebben Aza, bastardt van den+graef, ende Gualterus

d'Enghien Gheertsberghen met accordt inghenomen; want den edeldom quampmet het vendel van den graef op de merckt; waer op de Ghentenaers ende een grootdeel van de borghers uyt de stadt vluchteden, ende de poorten voor Aza gheopentwierden.

+Nederlaghe van deBrugghelinghen.

Den vijfden November hebben de Ghentenaers over de+Brugghelinghen ende dievan het Vrye wederom victorie behaelt. S. Christoffelskercke was met ontrendtduysent Ghentenaers beset. Ontrendt 's middernachts is Raso van Herzele endePieter Van den Bossche met de parochiaenen van S. Michiels ende S. Jacobs hun terhulpe ghecommen ende hebben alsoo de vyanden onvoorsiens overvallen, TristanusHallewijn, eenen edelen ridder, ghedoodt, hun legher verstroyt, hun vendels ghenomenende op de vesten van Ghendt tot schande ghestelt.

+Peys tusschen den graefende de Ghentenaers.

Dit gheschiedt sijnde hebben de Ghentenaers hun ghesanten+ghesonden om vanden graef den peys te versoecken. Den graef, den welcken aerm gheoorlocht was,ende niet veel profijt en sach te doen, was seer licht om te versoenen. Den peyswierdt op S. Martensdach ghemaeckt; de belegheringhe, de welcke over de thienweken gheduert hadde, opghebrocken ende den graef in de stadt ontfanghen; maerdesen peys en heeft maer ontrent vijfthien weken gheduert.Wenceslaus, hertoch van Brabant, in de maendt van Januarius naer Brabant

wederghekeert sijnde, heeft de ghedeputeerde van de steden tot Brussel ghevondenende aen hun belast dat sy naer Leuven sauden wederom keeren ende segghen dathy met den eersten daer sal commen ende over


84

de moordenaers van beyde canten recht doen; maer dede alles bereyt maecken omdoor de wapenen daer over vraecke te nemen. De Leuvenaers vreesende voor deseantworde, hebben versocht dat de ghedeputeerde van Luyck, Tongheren ende S.Truyen met die van Thienen, Leeuw, Nivelle ende den schaut van Leuven naerBrussel sauden gaen om hun met den hertoch te versoenen, belovende dat sy hemvoldoeninghe sauden doen, waer 't saecke dat hy hun met sijn ambassadeurs naerParck oft Terbanck wilde laeten t' samen commen, het welck hy hun heeftgheweyghert. Den hertoch een weynich tijdts daer naer hoorende dat de Leuvenaersmet de Brusselaers in 't heymelijck begonden t' samen te handelen, heeft de ghemeentede wapenen afghenomen, ende de sleutels van de poorten by hem doen brenghen.Ten lesten heeft den hertoch toeghestaen, dat de ghevraechde byeencomste tot Parckoft Terbanck saude gheschieden; maer den dach der selve door belet ghepasseertsijnde, is die tot Tervueren vastghestelt. Aldaer sijn ghesonden gheweest den schautvan Leuven met de twee borghemeesters: Joannes van Bourchoven ende Guilielmusvan Audt-Heverle. De Leuvenaers presenteerden dat die, de welcke hunne handenbesmet haddenmet het bloedt van den adel, over zee in pelgrimagie sauden ghesondenworden, ende de ander gheen straffe en sauden onderstaen; maer aenghesien sy overde conditien niet en conden overeencommen, is dese samencomste vruchteloosghescheyden. In de maendt van April isser wederom een samencomste ghehauden

+Den peys tusschen denhertoch van Brabant ende deLeuvenaers.

Terbanck, alwaer door de tusschenspraecke van de Brusselaers den peys+gheslotenis, op conditie datter veerthien van de ghemeente, de welcke de principaelsteautheurs van de moordt van den


85

adel gheweest hadden, naer Cyprus in pelgrimagie sauden gaen, ende aen de vriendenvan de vermoorde heeren een somme ghelts sauden gheven. Dat die de welckeWalterus van Leyden, audt-borghemeester van Leuven, binnen Brussel vermoordthadden, in een eeuwich ballinckschap sauden ghesonden worden; dat de kinderenvan de vermoorde adelheeren uyt de ghemeene thresorie sauden te vreden ghesteltworden. De vrienden van de vermoorde adelheeren hoorende dat aen dese pilgrimsreysghelt ten coste van de republycke toeghestaen was, hebben daer over seerghestoort gheweest, ende gheseyt dat het bloedt van hun maechschap voor ghelt niette coopen en was, noch met soo luttel ghelts niet en conden afghecocht worden. Syhebben dan de omligghende plactsen ende casteelen inghenomen, ende aen huneyghen borghers den oorloch aenghedaen; waerin de borghers oock niet en hebbente cort ghecommen, ende oock teghen hunnen hertochmet de Ghentenaers (de welcke

+Verbondt tusschen deLeuvenaers ende deGhentenaers.

oock teghen+hunnen graef oorloochden, ende over gheheel Vlaenderen de overhandthadden) een heymelijck verbondt ghemaeckt.In Overrijssel eenen sekeren edelman, ghenaemt Everardus van Esse, dede een

sterck ghemetst casteel bauwen op het landt van Overrijssel, ende wierdt ghenoemthet casteel van Eerden, waer mede hy grooten overlast dede aen het landt van Zalandt.Hy hadde alreede onder syne macht ghebracht een groot deel van Sevenbosch,

+Het casteel van Eerdenverovert door den bischopvan Utrecht.

balliuagien ende dorpen van het ghebiedt van Utrecht, spottende met de macht, niet+

alleen van den bisschop, maer oock van alle den edeldom. Floris vanWevelickhoven, vijftichsten bischop van Utrecht met de heeren Joannes vanArckel, Arnoldus van Egmond, heere van Isclstijn ende vele andere edelieden,een aensiene-


86

lijck legher vergadert hebbende, sijn daer mede in 't landt van Overijssel ghevallen,ende met het selve dit gheseyt casteel beleghert gheduerende den tijdt van vijf weken.De soldaeten, die daerin in garnisoen waeren, siende dat sy dit belech niet langheren conden uytstaen, hebben het selve aen den bischop, met accordt van goedt endeleven te moghen behauden, overghegheven. Soo haest als het garnisoen daer wasuytghetrocken, heeft den bischop het selve van vier canten doen in brandt steken,ende tot den grondt toe doen afbreken. Den heer Everardus van Esse in dit belechniet teghenwoordich sijnde, is daer naer door de voorspraecke van eenighe van denedeldom, van den bischop in ghenade ontfanghen.

+De casteelen van Arzoelenende Laghen verovert doorden bischop van Utrecht.

+ Op de selve maniere heeft den bischop van Utrecht de casteelen van Arzoelenende Laghen verovert ende doen destrueren.

+De doodt van Carel den V,coninck van Vranckrijck.

+ Den 16 September is op het casteel van Bois de Vincennes overleden, 44 jarenoudt, Carel den vijfden, coninck van Vranckrijck, broeder van Philippus denStauten. Desen coninck nochmaer hertoch vanNormandien sijnde is seer vervolchtgheweest van Carel II, coninck van Navarre, door wiens toedoen, aen hem sooeen crachtich; maer lancksaem vergif is ghegheven, dat door de cracht van het selvevergif hem de hayren uyt het hoofd ende de naeghels uyt de vinghers ende teenenvielen, ende gheheel sijn lichaem soo maegher ende dorre wiert, als eenen stock haut;nochtans door de middelen van eenen hoogdaytschen medecijn is hy soo seer ersteltgheweest dat hem maer alleenelijck een fistel in den aerm en is ghebleven; maer soohaest als die oock begonde op te drooghen, Carel ghcdachtich sijnde dat den medecijn


87

hem dat voorseyt hadde als een voorteecken van de doodt, heeft sijn twee broeders

+Testament van Carel V,coninck van Vranckrijck;vide Froissard.

Joannes, hertoch van Berry ende+Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, byhem gheropen ende sijn testament ghemaeckt, hun recommanderende sijn kinderenende besonderlijck Carel, synen sone ende successeur, ten tyde van sijnminderjaericheyt. Ende om sijn rijck in volle ruste te laeten, heeft hy begheert datsijn broeder Ludovicus, hertoch van Anjou, saude regent sijn van het rijck, dat synenjoncksten broeder Philippus den Stauten ende Ludovicus, hertoch van Bourbon, sijnswaegher, sauden vochden sijn van synen sone tot den ouderdom van veerthien jaren;dat sy oock vochden sauden sijn van Ludovicus, hertoch van Orleans, ende sijnandere kinderen. Maer aenghesien dat naer de doodt van Carel den vijfden,verscheyden verschillen opreesen aengaende de regeringhe, heeft den raedt vanVranckrijck gheraetsaem ghevonden dat Carel saude sonder voorder uytstel coninckghecroont worden ende op synen naem het rijck saude doen regheren. Desen jonghenprins is dan naer Reims gheleydt, ende sondachs voor Alderheylighen coninck ghesalft

+Crooninghe van Carel denVI coninck van Vranckrijcktot Reims.

ende ghecroont in de+teghenwoordicheyt van sijn ooms Ludovicus, den hertoch vanAnjou, Joannes, hertoch van Berry, Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien,den hertoch van Bar, Oliverius de Clisson, conestabel van Vranckrijck, de pairsende edelieden van het rijck, ende ghenoemt Carolus den Sesden, coninck vanVranckrijck. In dese crooninghe is de questie voorghevallen aengaende het besettenvan de eerste plaetse nevens den coninck. Den hertoch van Anjou pretenderde die,als wesende den regent van 't rijck ende den audtsten van de kinderen van denoverleden coninck, uytghenomen


88

den teghenwordich ghecroonden. Philippus pretendeerde die oock, als sijnde deneersten pair ende deken van de pairs van Vranckrijck: hier over heeft den coninckmet synen raedt besloten dat de selve aen Philippus was toecommende. Dit nietteghenstaende is den hertoch van Anjou evenwel gaen sitten neffens den coninck.Als wanneer dat alle de pairs ende edelieden nu gheseten waeren, is Philippus overde bancken ghespronghen ende heeft sich ghevoecht tusschen den coninck ende denhertoch van Anjou. Dit is wederom eene van de redens gheweest dat hy noch te meerPhilippus den Stauten is blyven heeten.

+Moorden binnenMechelen.

+ In 't leste van dit jaer hebben Pieter Platvoet ende Jan DeWitte binnen Mechelenseer vreedelijck vermoordt Jan Van Helaere, eenen borgher ende capruynman vanLeuven. Op den selven tijdt is aldaer oock vermoordt gheweest Jan Vleminckx doorLouis Gillis, den welcken sy seyden opghemaeckt gheweest te sijn door de heerenGerardus van Radinghen, Godefridus van Liminghen, Henricus, Ludovicus endeGualterus Pinnoc, drye ghebroeders, het welcke de oorsaecke is gheweest van eenennieuwen oorloch; want de Leuvenaers dit hoorende hebben terstondt hunneghecomitteerde naer Brussel endeMechelen ghesonden, ende van den hertoch versochtdat hy van die moorden sauden believen ondersoeck te doen ende de moordenaersvan hunne borghers te doen straffen.

[1381]

+1381. Inlandtschen oorlochin Vlaenderen.

+ Dit jaer is wederom met een nieuwe oproerte in Vlaenderen begonst. DeBrugghelinghen wilden dat den buyt, den welcken de Ghentenaers van hunghenomen hadden, ende meynden te vercoopen, door de officieren van den graefsaude opghehauden ende wederomghegheven worden;


89

ghelijck den buyt, den welcken de Brugghelinghen van de Ghentenaers ghecreghenhadde, tot Brugghe door de selve officiers opghehauden wiert. Waer over deGhentenaers hun clachten deden ende seyden dat de Brugghelinghen den peys daermede ghebrocken hadden. De Brugghelinghen van den anderen kant seyden dat hethun gheoorloft was hun dinghen wederom te vraeghen. De Ghentenaers dit siende,sijn wederom naer Yperen ghegaen, ende hebben aldaer met de Yperlinghen eennieuw verbondt ghemaeckt. Dit gheschiedt sijnde hebben sy Deynsemet vesten endewallen gaen verstercken, waer over den graef seer vergramt is gheweest. Bovendienbedreven de Capruynmans groote strooperyen op het landt, van de welcke eenighesijn ghevanghen ende binnenCortrijck onthooft. RasoMulaert binnenGhendt capiteynvan de ghemeente ghecosen sijnde, heeft eene wet ghestelt, dat alle de ghene dieeenen ridder saude connen ghevanghen nemen twee ponden grooten, die een edelmansaude vanghen een pondt groote, voor synen loon saude hebben. ByAertvelde hebbensy eenen treffelijcken borgher, ghenoemt Simon Rijm, den welcken allen tweedrachtmeynde te ontvluchten, met synen knecht ghevanghen ghenomen ende onthooft. In't beghinsel van mey hebben de Ghentenaers vijf leghers ghemaeckt ende naer vijfcanten van Vlaenderen ghesonden, te weten: een naer Dendermonde, een naerGheertsberghe, een naer Cortrijck, een naer Deynse ende een naer de Vier Ambachten.Hier mede hebben sy de voorsteden van Cortrijck verbrandt, de Vier Ambachtenoverrompelt, ende het gheheel land vanWaes, uytghenomen de casteelen van Beverenende Rupelmonde, aen hunnen cant ghetrocken, Deynse inghenomen,


90

+Bynaer gheheel Vlaenderendoor de Ghentenaersinghenomen.

Aelst verlaten vindende versterckt ende met garnisoen beset,+om alsoo den wechnaer Brabandt ende Henegauw open te hauden. Den edeldom, den welcken binnenGheertsberghen in garnisoen was, hoorende de aencomste van Raso Van Herselemet sijn volck, is daer uyt ghevlucht ende hebben de stadt verlaten. Raso daeringhecommen sijnde heeft de selve doen verstercken ende met volck besetten.Bovendien omdat hun niets en saude ghebreken, het welcke tot het uytstaen vaneenen scherpen oorloch noodtsaeckelijk is, hebben sy uyt Hollandt ende Zeelandteenen grooten overvloedt van levensmiddelen naer Ghendt ghebracht, ende op alle

+Jan Van der Elst opleydervan de vlaemsche ballinghen.

passagien crijchsoversten ghestelt. Tot dien eynde hebben+sy oock alle vlaemscheballinghen ingheropen ende eenen Cortrijckschen ballinck Jan Van der Elst daeroversten van ghemaeckt. Dese hebben terstondt veel quaedts beghinnen te doen;de casteelen van Wondelghem ende Vianen gheplundert ende afghebrocken, hetcasteel van Sotteghem inghenomen ende met garnisoen beleyt. Ludovicus de Haze,bastaerd van den graef, dit hoorende heeft terstondt het selve casteel aenghetast, endeeen deel van het garnisoen stormender handt te neder ghemaeckt, de reste ghevanghenghenomen ende doen onthoofden. Een weynich tijds daer naer heeft den edeldomalle de steden van Vlaenderen, uytghenomen Gheertsberghen, wederom onder dengraef ghebracht. Den graef vreesende dat sijn macht door de rebellie van de

+Het legher van den graef20,000 mannen sterck.

Ghentenaers allenckxkens meer ende meer saude+ghekrenckt worden, heeft deArthoisers, Brabanders, Hollanders, Zeelanders ende Henegauwers tot hulpegheropen, ende van die, met de Brugghelinghen, Yperlinghen, Cortrisaenen,Vryers, Rijsselaers, Douayenaers ende Aude-


91

naerders t'samen ghevoecht, een leger ghemaeckt van twintich duysent mannen endehet bevel daer over ghegheven aen Gualterius d'Enghien, den welcken met het selve

+Het legher van deGhentenaers maer 6000mannen sterck.

is ghetrocken naer Nevel. Raso Van Herzele ende Joannes+Lannoy met ses duysentGhentenaers daer ontrent sijnde, niet afwachtende de samencomste van hun andereleghers, sonder de welcke sy te vooren besloten hadden gheenen slach te leveren,is met sijn volck het legher van den graef teghen ghetrocken, ende heeft het selfmet alle middelen tot eenen veldtslach trachten aen te locken.

+Veltslach tusschen beydeleghers.

Den graef siende dat het legher van Raso maer ses duysent,+ende het sijn weltwintich duysent mannen sterck was en heeft dese occasie niet laeten voorby gaen.Van beyde canten wiert met een onghehoorde cloeckmoedicheyt endehertneckicheyt ghevochten, soo dat Raso van Herzele met sijn ses duysent mannenteghen de twintich duysent mannen van den graef seer langhen tijdt vechtede nietsonder groote hope van victorie te becommen, tot dat ten lesten het legher van dengraef de overhandt cryghende, ende Pieter Van den Bossche door eenen poel beletwordende Raso met sijn nieuwe hulptroepen te ondersteunen, het legher van deGhentenaers heeft moeten de vlucht nemen naer de kercke.Raso van Herzele willende sijn volck, het welcke in de kercke ghevlucht was,

beschermen, is op de selve plaets met lancien doorsteken, ende heeft aldus

+De doodt van Raso vanHerzele.

ellendichlijck sijn leven ghceyndigt. Den graef siende dat die, de welcke in+de kerckewaeren, noch cloecken teghenstandt deden, heeft de kercke doen in brandt steken.Joannes Lannoy op den torn ghevlucht sijnde, ende niet langher connendeverdraeghen de hitte van het vier ende de benautheyt van den


92

roock, heeft om gratie gheropen, ende een groote somme ghelts voor sijn levenghepresenteert. Maer hoorende dat hy van sijn vyanden uytghelachen wierdt, heefteenen anderen middel ghesocht om het vier te ontvluchten ende is uyt den torenghespronghen op de lancien van de vyanden, waermede hy doorsteken sijnde is vande selve in het vier gheworpen ende verbrandt. Het was een droeve saecke, de welckeoock steenene herten soude hebben moeten beweghen, te hooren het ghehuyl engheschreeuw van die ellendighe menschen, de welcke in de kercke als in eenen ovenghesloten waeren, ende het vier noch den roock niet en conden ontvluchten oftblusschen. Dit niet teghenstaende was het volck van den graef soo seer teghen hunverbittert, dat sy alle de ghene die het selve meynden te ontvluchten, vermoordedenende wederom in het vier wierpen. Dit is gheweest het ellendich eynde waermedeRazo Van Herzele, Jan Van der Elst, Jacob Van Berst, Mathias Colvin ende andereopperhoofden met het meeste deel van hunne aenhanghers hun leven hebbengheeyndicht; want van de ses duysent en isser qualijck dry hondert ontcommen.

+Nevel verbrandt.Nevel van+ghelijcke is van alle canten in brandt ghesteken ende de inwoonders daeruyt ghevlucht. De Ghentenaers, de welcke binnen Deynse waeren, hebben met

+Deynse verbrandt.de inwonders naer Ghendt den vlucht ghenomen; het volck van den graef+daer binnencommende, heeft de huysen ende kercken in brandt ghesteken ende alles door hetvier laeten vernielen. De Ghentenaers eenichsints volghens hun cleyn vermoghen

+Dorpen verbrandt.willende vreken de doodt van hunne belhamers, hebben+Eecloo, Ursele, Haelteren,Maldeghem, Male ende meer andere plaetsen afghebrandt; maer het ghene allevreedtheyt


93

te boven ginck, was dat sy ses-en-twintich ghevanghene Brugghelinghen ende Vryers

+Groote vreedtheyt van deGhentenaers.

binnen Ghendt op de merckt,+niet teghenstaende hunne onnooselheyt, met stockenende hamers hebben doodt gheslaghen; met dierghelyke vreedtheyt hebben synoch derthien ander Escornaysche ghevanghenen op de selve merckt vermoort.

+De abdye van Baudeloogheplundert.

In demaendt van junius hebben twee edelieden, Raso Vande Voorde ende+FranciscusAckerman, de abdye van Baudeloo (die abdye was alsdan op het landt gheleghen,maer nu binnen de stadt vervoert) openghebrocken, ende alles wat daer in was,tot den staf van den prelaet toe, uytgheplundert.De vlaemsche ballinghen bedreven oock groote buytenspooricheden binnenGhendt,

ende naemen op de hoochpoorte het huys van Rijm in met ghewelt om aldaer teblyven woonen. In de plaetse van Raso van Herzele ende van Joannes Lannoy sijn

+Tempeest van donderbinnen Ghendt.

ghesuccedeert Jacob de Rijcke en+Gualterus Van Huyse. Op H. Dryvuldicheytdachis binnen Ghendt een groot tempeest gheweest van donder ende blixem, door het

+Predickheeren torenafghebrandt.

welcke dry clockeluyders in den toren van+S. Nicolaeskercke sijn verslaeghen;ende den toren van de Predicheerenkercke afghebrandt.De magistraet van Ghendt ende eerlijcke borgers voorsiende de ellenden, de

+Vruchteloose handelingheover den peys.

welcke hun door de rebellie van+somighe van hun inwoonders aenstaende waeren,hebben t'samen besloten aen den graef den peys te doen versoecken, ende hebbentot dien eynde Albertus van Beyeren, graef van Hollandt, verwillicht om den peysby hunnen graef te vervoorderen; maer den graef en wilde hun den selven niettoestaen, ten sy dat sy hem, soo veel ende die hy saude kiesen voor borghen, wildenoverleveren,


94

waer in sy met hem niet en hebben connen overeen commen.Alle de steden van Vlaenderen, uytghenomen Gheersberghen, hadden de

Ghentenaers verlaeten ende de partye van den graef aenghenomen; daerom heeft dengraef besloten die stadt tot den grondt toe te doen verwoesten om aen de anderesteden tot exempel te dienen. Tot dien eynde is Gualterus d'Enghien Gheersberghemet een machtich legher gaen belegheren. De Ghentenaers waeren uytghetrockenom die stadt te helpen, maer vreesende dat sy te cranck sauden sijn om aen soo eenmachtich leger te wederstaen, sijn sy met schande naer huys ghekeert. Den 7 july

+Gheersberghen met grootevreedtheyt verwoest.

heeft Gualterus+d'Enghien, noch maer twintich jaeren audt sijnde, met sijn volck destadt lanckx meer als veertien canten bestormt, ende naer een cloeck ghevechtvan beyde canten inghenomen. Dit volck nu meester van de stadt sijnde, hebbenalles vermoordt; noch vrouwen, noch kinderen, noch auderlingen, jae selfs geenbevruchte vrauwen spaerende. Alles wat leven ontfanghen hadde aldus vermoordtsijnde, hebben sy lanckx meer als twee hondert plaetsen de stadt in brand ghesteken,soo dat in de selve niet een huys oft kerke en is overghebleven. Van daer is Gualterusnaer het legher van den graef voor Ghendt ghegaen, ende van den graef met groote

+Ghendt van den graefbeleghert.

teeckenen+van blijdschap ontvanghen. Terwylen de stadt van Ghent lanckx deKeyserpoorte ende Brughsche-poorte beleghert was, hielt den graef sich totNonnenbossche. Daerentusschen isser binnen de stadt eenen grooten oploopopghestaen: Jacob de Rijcke beschuldichde Lieven Walrave, deken van de wevers,

+Lieven Walrave onthooftende lanckx de stadtghesleept.

dat hy de stadt aen den graef hadde+willen verraden. Lieven hetselve bekent hebbendeis op de S. Pharaildeplaetse voor het Gravencasteel onthooft; maer


95

aenghesien hy niet alleenelijck beschuldicht en wierdt van de stadt te hebben willenverraden, maer oock van oorsaecke gheweest te hebben dat Raso van Herzele alleenden slach teghen den graef hadde aenghegaen, hebben de vrauwen van dealdaer-ghedoode mans sijn onthooft lichaem ghenomen, ende met haecken lanckxde straeten voor by sijn ende sijns vrienden huysen ghesleept, ende hem over al vooreenen verrader uytgheschelt. Den graef dit hoorende heeft daer over seer bedroeftgeweest. De Ghentenaers ende andere, de welcke in de verwoestinghe vanGheersberghe het leven door den vlucht behauden hadden, siende dat Gualterusd'Enghien opgheblaesen door de behaelde victorie, sijn selven door sijn jongheverwaentheyt in groote perijckelen begaf, dese occasie waernemende om sich oversijn vreedtheyt binnenGheersberghe bedreven te vreken, hebben sich wel ghewaepentende met langhe swerte pijcken voorsien, gheleyt in bedeckte weghen, lanckx welckeGualterus met den edeldom ghewoon was te passeren, om teghen de belegherdenmet kleyne troepkens te vechten. Als Gualterus nu meynde volghens sijn ghewoontemet synen edeldom lanckx dien wech de belegherden te gaen uytlocken, hebben deandere hun van alle canten omringhelt ende Gualterus d'Enghien, synen naturelijcken

+De doodt van Gualterusd'Enghien.

broeder+Joannes, bastard van Enghien, AEgidius Toisson, EustachiusMontigny endemeer andere edelieden met hun swerte pijcken doorsteken. Dit is den loon waermede de rebellen van Gheertsberghen door Gualterus, ende Gualterus vreedtheytdoor de overblijfsels van de selve rebellen sijn gheloont gheweest. Den graef dithoorende is daer door soo bedroeft gheweest, dat hy terstondt de belegheringhe heeftdoen op-


96

+Ghendt van den graefverlaeten.

+breken, ende naer Brugghe gaende ghesworen heeft de stadt Ghendt tot den grondttoe te doen verwoesten, oft ten minsten sulck eene straffe te sullen doen onderstaendat de naercommers voor altijdt sauden ghedenken. Tot dien eynde heeft hy seerstercke garnisoenen gheleydt binnen Audenaerde, Gaveren, Dendermonde endeCortrijck, ende sijn ambassadeurs naer Luyck ghesonden om te doen beletten dat synaer Ghent gheene provisie en sauden senden; maer de Luyckenaers en hebben deseambassadeurs niet veel gheacht. Niet temin de Brabanders hebben het selvetoeghestaen. De Hollanders, niet teghenstaende het verbodt van hunnen graef, hebbenevenwel de Ghentenaers van alles voorsien.De Ghentenaers sich verlost siende van de belegheringhe ende van alles wel

+Tielt verbrandt, Oosteclo,Baudeloo, Axel etc.uytgheplundert.

voorsien, sijn wederom uytghetrocken+ende hebben Tielt uytgheplundert endeverbrandt. Van ghelyken hebben sy de cloosters van Oostecloo ende Baudeloo,Axel ende gheheel het landt van de Vierambachten uytgheplundert onder hetbeleyt van Gillis Wasscher; van het landt van Enghien hebben sy oock veel veewechghehaelt.

+Vruchteloose handelinghevan den peys.

+ In de maendt van Augustus de Ghentenaers siende dat de levensmiddelendaeghelijckx merckelijk verminderden, hebben sy wederom hunnen toevluchtghenomen tot Albertus Van Beyeren, graef van Hollandt, om hun verschillen metden graef te bemiddelen, door wiens voorspraeke zy vercreghen hebben dat alle desteden van Vlaenderen hun ghecommiteerde naer Brugghe sauden senden om metden graef in eene generale vergaderinghe over den peys te handelen. Aldaer vergadertsijnde, heeft den graef ghevraecht dat hem vijf hondert Ghentenaers tot ostagierssauden over-


97

ghelevert worden, te weten: dry hondert wevers, hondert borghers ende hondert vandie hy saude vraeghen; soo nochtans, dat waert saecke dat daer eenighe van stierven,in hun plaetse wederom ander sauden ghelevert worden, om altijdt het selve ghetalvol te hebben. De Ghentenaers dit niet willende toestaen, is dese samencomstewederom vruchteloos ghescheyden. Alsdan heeft den edeldom het gheheel Ghendschghebiedt afghebrandt, ende de Ghentenaers uyt de Vierambachten veel kerren metgraen naer de stadt ghebracht.

+Deynse van de Ghentenaersbeleghert ende verlaten.

In de maendt van October sijn de Ghentenaers, onder+Raso Van de Voorde, Deynsewederom gaen belegheren; maer aenghesien daer seer cloeck garnisoen vanedeldom in was, ende de stadt van stercke vesten ende diepe grachten wel voorsienwas, Heylardus Van Poecke, gouverneur van de selve oock ten uytersten wel allesbestierde, hebben sy de selve met schande moeten verlaeten.In de maend van november hebben de Ghentenaers wederom eenen inval ghedaen

in de Vierambachten, van waer sy veel graen ende wijn hebben medeghebracht;

+Oostburch verbrandt.Oostburch+hebben sy uytgheplundert ende verbrant. Ontrendt Kersmisse hebben syin Brabant veel graen, wijn ende saudt opghekocht, ende daermede naer huys

+Tumulte binnen Ghendt.ghekeert. Op den selven tijdt isser wederom binnen Ghendt een groote tumulte+

gheweest omdat SimonVanVaernewijck d'heer GillisMeulenaere, eenen advocaet,vermoordt hadde, omdat hy seyde dat desen Gillis den peys tusschen den graef belethadde, welcke tumulte niet en heeft connen ghestilt worden, ten sy naer dat SimonVan Vaernewijck tot een eeuwich ballinckschap verwesen was.


98

Brabant.

Gerardus van Radinghen, Henricus, Ludovicus ende Gualterus Pinnoc, dryghebroeders, sijn naer Leuven gheropen gheweest om sich over de moordt van JanVleminx te ontschuldighen; maer mits dat sy ten gestelden daghe niet encompareerden, sijn hun goederen door bevel van de Leuvenaers in brandt ghesteken.Sy hebben oock hun officieren naer Haspegau ghesonden om Pieter Platvoet endeJoannes de Witte te vanghen ende naer Leuven te brenghen. Dese hebben Gualterus

+Tumulte binnenHerckenroy.

Caynooghe ende Gualterus Van der+Poorten tot Herckenroy doen ghevanghen nemen;maer dese hunnen toevlucht ghenomen hebbende tot de wetten van de stadt, heefthet ghemeente eenen oploop ghemaeckt, en Hendrijck Van Schoore, dieghecommenwas uyt comissie van de Leuvenaers, tot Halle toe op de vlucht ghejaechtende vier van sijn volck ghevanghen ghenomen, wiens leven niet sonder groote moyteen heeft connen verbeden worden.

+Vreedtheyt ghestraft.In 't selve jaer hebben de adelheeren eenen Leuvenschen+borgher, Jan Van de

Grave, tot Dorne, handen ende voeten afghekapt, ende alsoo naer Leuvenghesonden; maer die sijn door Guilielmus Horrin, balliu van Haspegau, ghevanghenende onthooft.

[1382]

Vlaenderen.

+1382. Nieuwe beghinselenvan oorloch binnen Ghendt;Januarius.

+ Petrus Van den Bossche siende dat de Ghentenaers beginden te twyfelen oft sy metden graef wilden peys maecken oft niet; vreesende dat misschien door devervoorderinghe van den peys syne rebellie mochte ghestraft worden, heeft


99

alle middelen ghesocht om het vier van den oorloch, hetwelcke daeghelijckxverflauwde, wederom te ontsteken. Hy is dan ghegaen by eenen sekeren PhilippusAertevelde, ende heeft hem voor ooghen ghestelt hoe loffelijck dat synen vaderJacobus Aertevelde de republicke gheregheert hadde, ende al was het saecke dat hyellendich vermoordt was, dat hy daerom nochtans niet en moeste laeten aen te nemensoo een loffelijck ampt, het welcke sijn vader soo treffelijck bedient hadde. Tenlesten heeft Pieter Van den Bossche soo veel uytghewerckt, dat hy van de ghemeyntevoor hun opperhooft is aenghenomen. Dit gheschiedt sijnde, is Pieter Van denBossche, den heer van Herzele, Pieter de Winter, ende de dekens van de ambachtennaer sijn huys ghegaen, ende hebben hem naer de merckt gheleydt, alwaer hy deneedt van ghetrauwicheyt aen het volck ghedaen ende van het volck ontfanghen heeft,ende heeft een deel van de incomsten, de welcke den graef in de stadt hadde, aenden heer van Herzele ghegheven, om dat den graef sijn goederen hadde doenconfisqueren. Hy heeft oock twelf borghers in sijn ghesicht doen onthoofden, omdat sy den graef te seer toeghedaen waeren, ende somighe van die noch plichtichwaeren van sijns vaders doodt.

+Samencomste over den peystot Harlebeke.

Op den selven tijdt isser wederom tot Haerlebeke een+vergaederinghe ghehaudengheweest om tusschen den graef ende de Ghentenaers den peys te vervoorderen.Tot dese vergaederinghe sijn ghecommen: Ludovicus Van Male, graef vanVlaenderen, - de ambassadeurs van Brabandt, Henegauw ende Luyck, middelaersvan den peys, - de ghedeputeerde van alle de steden van Vlaenderen; van den cantvan de Ghentenaers: Simon Bette, Gyselbertus de Gruytere, voorsche-


100

penen, met noch thien andere van de magistraet, de welcke den peys met den graefghesloten hebben, met dese onder andere conditien: dat den graef binnen den tijdtvan vijfthien daeghen twee hondert Ghentenaers saude noemen, de welcke hemsauden overghelevert ende naer Rijssel in bewaernisse ghevoert worden. Als wanneerdese conditie binnen Ghendt in de volle vergaderinghe van de magistraet ende dekensvan de ambachten voorghelesen wierden, is Pieter Van den Bossche seer vergramtgheweest, ende aen Gyselbertus vraeghende oft hy selve eene van die wilde sijn, dewelcke naer Rijssel in vanghenisse saude gaen, heeft synen deghen uytghetrocken

+Twee voorschepenen vanGhendt in de volle magistraetvermoordt.

ende Gyselbertus de+Gruutere doorsteken, ende terstondt heeft Philippus AerteveldeSimon Bette, voorschepenen van der keure aenghetast ende van ghelijckendoorsteken, in de volle vergaederinghe van de regeerders van de stadt. In het

+Jan de Jonghe voorschepen.voorschependom+is aen Simon Bette ghesuccedeert Joannes De Jonghe, denwelcken dit ampt in het jaer een duysent dry hondert vijf en tachentich nochloffelijck bedient heeft.

+Nieuwe wetten vanPhilippus Aertevelde.

+ Philippus Aertevelde vreesende dat dese moordt aen veele saude mishaeghen,om synen eersucht met eenen eerlijcken deckmantel te bedecken heeft eenennieuwenwet uytghegheven: dat alle de ghene die ymandt saude doodtslaen, saudeonthooft worden; dat alle vyandtschappen, tot veerthien daeghen naer dat den peysmet den graef saude ghemaeckt sijn, sauden opgheschorst worden; dat alle de ghenedie saude vechten sonder quetsen veertich daeghen te water ende te broode in devanghenisse saude vasten; dat alle de ghene die in de herberghe saude sweeren, metde terelinghen spelen, oft twist maecken, oock veertich daghen in de vanghe-


101

nisse te water ende te broode saude penitentie doen; dat in den ghemeynen raedt, soorijck als aerm sijn ghevoelen saude commen voorlegghen; datter in de stadt maereenen thresorier en saude sijn, den welcken rechtveerdich ende deuchsaem sy; datde rekeninghe van alle de goederen van de republicke alle maenden saude ghehaudenworden; dat alle de borghers ende inwoonders van de stadt sauden draeghen eenwitte mauwe, ende daer op gheschreven staen: Godt helpe ons! Bovendien heeft hyde regheringhe van de stadt verandert, nieuwe dekens ghemaeckt, ende vieronderhoofmans ghemaeckt, te weten: Pieter Van den Bossche, Jacob de Rijcke, dekenvan de wevers, Jan van Heyst, ende Raso Van de Voorde. Hy heeft oock eenenzee-admirael ghemaeckt: Matthias Coolman, om uyt Hollandt ende Zeelandt allenoodtsaeckelijcke provisie te besorghen ende de zee van de vyanden vry te hauden;hy heeft oock eene bende vergaedert van de meeste canalie van het volck om ten

+Oorspronck van de Reysers.allen canten buyt te gaen maecken, ende hun den naem van Reysers+ghegheven, overwelcke bende hy voor capiteyn ghestelt heeft eenen sekeren Francois Ackerman.Heeft oock Jan Roomers, JanMahiu ende Jan Sleipstaf doen onthoofden. Den edeldomden welcken binnen Audenaerde, Dendermonde, Deynse ende andere besloten stedenin garnisoen lach dede dickwils vele uytvallen op de Ghentenaers; dit niet

+Het casteel van Hansbekeverwoest.

teghenstaende heeft Philippus Aertevelde het casteel van+Hansbeke verovert,gheplundert ende verwoest. Den neghenthiende February hebben de Ghentenaers

+Den slach van Seveneecke.teghen den edeldom slach ghelevert tot Seveneecke, alwaer seven hondert+

Ghentenaers sijn doodt ghebleven.Den edeldom overdenckende dat er gheen scherper sweert


102

en was om de Ghentenaers te overwinnen, als den hongher, hebben de Brabandersende Henegouwers, de welcke naer Ghendt in stilte levensmiddelen overbrachten,

+Het landt van Aelstverwoest.

ghedoodt oft ghevanghen ghenomen. Den graef heeft oock het gheheel+landt vanAelst doen afbranden om dat sy broodt, boter, melck ende caes naer Ghendtbrachten. Den hertoch van Brabant ende den graef van Henegouw hebben oock

+Grooten hongher binnenGhendt.

van ghelijcken aen hunne ondersaeten op pyne van het leven+verboden deGhentenaersmet eenighe provisie te ondersteunen, waer door vele menschen binnen Ghendtvan honger stierven; de backers en conden oock het ghewelt niet teghenstaen,waer mede hunne brooden van de hongherighe menschen uyt hun huysen wierdenwechghehaelt. De Hollanders alleen sonden meel ende brood in tonnen; waermedede stadt noch eenichsints ghespijst wierdt. In Brabant was het wel verboden provisienaer Ghent te senden; maer het was nochtans toegelaeten die te vercoopen aen die,de welcke de selve op hun perijckel quamen haelen. Francois Ackerman dan is metontrendt de twelf duysent verhongherde menschen naer Brussel ghegaen; maer deBrusselaers vreesende voor ghewelt hebben voor hun de poorten ghesloten. DeGhentenaers dit siende hebben eenighe van hun onghewapent naer de stadt ghesonden,om de Brusselaers tot bermherticheyt te beweghen, de welcke hunnen noodt siende,hebben hun spyse ghenoech toeghesonden om voorder te passeren; waer mede syhun ontrendt dry weken ontrendt Brussel hebben onderhauden, sonder nochtans ineenighe steden te moghen binnen commen. Van daer sijn sy naer Leuven ghegaen,alwaer sy van die stadt oock buyten sijn ghespijst gheweest. De Luyckenaers hebbenhun oock


103

ses hondert kerrenmet graen endemeel toeghesonden, waer mede sy tusschen Leuvenende Brussel doorpasserende behauden sijn tot Ghendt ghecommen. Den graef, denwelcken alsdan tot Brugghe was, dit hoorende, heeft voor hem ghenomen deGhentenaers noch meer als oyt te vooren, te benauwen, ende de Vier-Ambachten,van waer sy noch conden gespijst worden, tot den grondt toe te doen afbranden. Dengraef beweecht sijnde door de voorspraecke van Arnoldus De Hornes, bischop vanLuyck, Joanna hertoghinne van Brabant, ende van Albertus van Beyeren, graef vanHenegau, is te vreden gheweest dat de samencomste over den ghendtschen peys naer

+Samencomste over den peystot Doornijck.

Paesschen binnen Doornijck saude ghehauden worden, alwaer sijn t' samen+

ghecommen Arnoldus De Hornes, bischop van Luyck, de ambassadeurs vanBrabant ende Henegau, de ambassadeurs van den graef, ende Philippus Aerteveldemet twelf heeren van de magistraet van Ghendt; de welcke aldaer samenghecommensijnde hebben aen den graef naer Brugghe eene ambassade ghesonden om van hemte versoecken dat hy in dese samencomste saude willen teghenwordich sijn; maer

+De doodt van Margarita,moeder van den graef vanVlaenderen.

den graef en wilde daer niet commen. Op den selven+dach, dat de samencomstebegonst was, te weten den derthienden April, is overleden de moeder van dengraef, Margarita, dochter van den ghewesen coninck van Vranckrijck, Philippusden Langhen, in tachentichste jaer haers auderdoms, door wiens doodt den graefaen haer ghesuccedeert is in de graefschappen van Arthois, Borgonien, Palatin endeheerlijckheyt van Saline. Dese gravinne heeft de twee capellen van Arthois in dekercke van S. Donaes tot Brugghe seer rijckelijck ghefondeert. Den graef door desesuccessie


104

+Conditien van den peysvoorghestelt.

+nu rijcker van incomsten ende stercker van macht gheworden sijnde, heeft deconditien van peys door de Ghentenaers voorghestelt van alleenelijck het levente moghen behauden, verworpen ende begheert dat soo hun leven als hun doodtin sijn handen saude ghestelt worden, dat soo mans als vrauwen allegaeder met eenwit cleedt ende het strop aen den hals buyten de stadt sauden commen vergiffenissevraeghen, ende dat hy alsdan met hun saude doen het ghene hy saude goet vinden.Philippus Aertevelde voor sijn selven eerst bevreest sijnde heeft daer op gheantwordtdat hy dese conditie niet en mochte aennemen sonder het consent van de ghene, dewelcke hem ghesonden hadden, heeft de ambassadeurs voor hun voorspraecke seerbedanckt, ende daer mede is de samencomste wederom ghescheyden.

+Aenspraecke van PhilippusAertevelde tot deGhentenaers.

+ Philippus Aertevelde naer Ghendt wederghekeert sijnde, heeft alle de inwoondersvan de stadt op de Vrydachsmerckt doen vergaederen ende tot hun gheseydt: ‘Hetis de plicht van eenen sendelinck niet te buyten te gaen syne macht, de welckebesloten wordt door de paelen van de toestemminghe van synen principaelensender. Wy hier teghenwoordich sijnde voorstaenders van de republicke endebesorghers van het ghemeenebest, hebben uyt besondere goedertierentheydt endeaenbetrauwen van onse seer lieve ende welbeminde medeborghers de eere ghenotenvan ghesonden te worden naer de versochte ende becommen samencomste van devredesoeckende princen om den peys te vervoorderen tusschen den hoochgheborenheer ende prins Ludovicus van Male, graef van Vlaenderen, ende onse bedruckteghemeente; maer aenghesien de conditien van hem voorghestelt seer perijckeleusgheoordeelt sijn gheweest om sonder uwe toestemminghe


105

van ons aenghenomen te worden, soo is 't dat gy beminde medeborghers u nu moetberaeden oft ghy te vreden wilt sijn u door eene goede biechte wilt bereyden tot dedoodt, de welcke door ghebreck van spyse ons sekerlijck sal overcommen; want dennoodt is alreede soo groot gheworden, datter binnen de stadt wel dertich duysentmenschen sijn, de welcke in den tijdt van vijfthien daeghen gheen broodt en hebbengheproeft; ofte wel, oft ghy volghens het versoeck van den graef, u selven wilt aenden graef onderwerpen ende in witte cleederen met het strop aen den hals van hemvergiffenisse bidden, ende u leven in sijn handen stellen; oft ten lesten, oft ghy dewapenen wederomwilt aennemen ende naer Brugghe trecken om u leven te waeghen,ende op die maniere ten minsten een schandelijcke doodt te ontvluchten. Kiest eenevan de dry ende in alles wat ghy sult ghecosen hebben, sal ick den eersten sijn, dieu sal voorgaen in het selve te volbrenghen.’ De inwoonders hoorende hunnenellendighen staet, ende niet wetende wat middel kiesen om den selven te ontvluchten,hebben aen Philippus volle macht ghegheven om eenen van de dry te kiesen, die hethem beliefde. Philippus heeft hun dan gheantwordt ende gheseydt:

+De Ghentenaers wederomin de wapenen.

‘Aenghesien het in mijn oordeel ghestelt is eenen middel te+soecken om ons uytdese ellenden te verlossen, laet ons onse toevlucht nemen tot Godt. Wy hebbennu alles ghedaen wat moghelijck is om den peys te vercryghen. Godt almachtichsal onsen goeden wille aensien ende ons bermhertich sijn. Laet ons de wapenenaennemen, ende liever met eere als met schande sterven!’ Hier mede hebben sy vijfduysent van de cloeckste ende in den oorloch best-ervaerenste mannen uytghekosen;de selve met wapenen, spyse ende dranck


106

wel voorsien, ende naer Brugghe ghesonden, waer door de stadt bynaer van spyseontbloodt was. Aldus op Godt betrouwende ende in den noodt troost soeckende, sijnsy met dit cleyn legher den eersten mey naer Brugghe ghetrocken.

+Listen van de Ghentenaers.

+ Het was binnen Brugghe de ghewoonte jaerlijcks den derden mey, op den dachvan H. Cruysvindinghe, het heylich bloedt met eene solemnele processie tedraeghen lanckx de vesten, tot welcke processie eenen grooten toeloop was van hetvolck van de omligghende steden, welcke occasie Philippus Aertevelde waernemendeheeft twee duysent van sijn volck wel ghewaepent onder hunne cleederen naer destadt ghesonden, de welcke met een cleyn ghetal, onder de andere vreemdelingenghemenghelt sijnde, allenckxkens lanckx verscheyden poorten sijn in de stadtgheraeckt, ende hebben aldaer de occasie verwacht om hunmeyninghe uyt te wercken.Den graef verstaen hebbende dat de Ghentenaers met hun legher wederom naerBrugghe quaemen, ende sich by Beverhout begonden te verstercken, heeft alles doenbereyt maecken om hun, naer dat de processie saude ghedaen sijn, slach te gaenleveren. Daerentusschen deden de Ghentenaers overal in hun legher den goddelijckendienst gheschieden ende yder een sijn biechte spreken om sich tot de doodt te

+Veltslach tusschen deGhentenaers endeBrugghelinghen.

bereyden. Den graef trock hun teghen met dertich+duysent mannen, maer quaelijcken was den slach begonst oft de Brugghelinghen wierpen de wapenen neder endenaemen de vlucht naer de stadt. De Ghentenaers volchden hun dapper op, deandere de welcke onder hun cleederen ghewapent in de stadt ghegaen waeren,riepen in de stadt overal allarm, allarm; waer door de andere de poorten inquaemen,ende wonnen de groote merckt. De


107

smeden, wevers ende wasschers siende de overhandt van de Ghentenaers sijn methunnen opleyder Simon Cockermoes naer de merckt ghecommen ende hebben hunals vrienden willecom gheheeten, ende alle ghetrauwicheyt ende hulpe belooft. Den

+Den graef vlucht door devenster.

graef, den welcken op het stadthuys ghevlucht+was, siende dat hy gheenen teghenstantmeer en conde doen, ende dat sy quaemen om hem te vanghen, is achter door eenvenster ghespronghen, ende heeft sijn selven van alle hulpe ontbloodt ghevonden.Philippus Aertevelde hielt daerentusschen de merckt met een deel van sijn volckbeset; want het ander deel hadde hy met Francois Ackerman uytghesonden om allestraeten te doorloopen om den graef en de edelieden ghevanghen te nemen. Dengraef dolde ende liep van de eene straete tot de andere, sijn leven nievers dervendebetrauwen tot dat hy ghecommen is aen het hutteken van eene aerme vrauwe in 'tmidden van den nacht. De vrauwe hem siende ende kennende, ter oorsaecke dat syghewoon was aen de deure van sijn palleys te sitten bedelen, heeft seer verbaestgheweest ende vraechde aen hem wat hy van haer begheerde. Waer op den graefantwoorde dat hy versocht sich in haer hutteken te moghen verberghen; endeinghelaeten sijnde is hy op een cleyn solderken gheclommen ende heeft sichverborghen in 't stroo van het bedde van die vrauwens kinders. Qualijck en haddeden graef sich op diemaniere verborghen, oft somighe vanAckermans volck quaemen

+Groot perijckel van dengraef.

aen+de vrauwe vraeghen wat man daer terstondt in haer huys ghecommen was. Waerop de vrauwe loochende ymandt ghesien te hebben. Sy daer mede niet te vredenwesende, heeft eenen van hun een kerse ghenomen, ende op het solderken allesdoorsocht; maer niemandt vindende heeft tot


108

de andere van syne medeghesellen gheseyt: ‘Laet ons gaen, hier en is niemandt!’Den graef, alles hoorende wat daer geschiede, was in de uyterste benauwtheyt, endesoo haest als sy vertrocken waeren, is hy van daer naer het Minne-waeter ghevluchtende lanckx daer met een schuitjen uyt de stadt gheraekt. Tot S. Michiels ghecommensijnde heeft hy een boerenpeerdt ghevonden ende is daer mede naer Rijssel ghevlucht.

+Vreedtheyt van deGhentenaers over deBrugghelinghen.

Het volck van Ackerman siende dat+sy den graef niet en conden vinden, hebben doorspijt alles wat hun te ghemoet quamp vermoordt; maer al is 't saecke dat dien nachtalleen over de twelf hondert Brugghelinghen van de Ghentenaers vermoordtwierden, ende 's anderdaechs veele edelieden, heeren van de magistraet, endetreffelijcke persoonen, de welcke het perijckel door de duysternissen van den nacht

+De knechten vermoordenhunne eyghen meesters.

ontvlucht waeren, seer ellendich wierden+omghebracht; nochtans was het eenmeerdervreedtheyt dat alle de vremde knechten uyt Brabant, Geldre, Luyck, Hollandt,Zeelandt, Westphalen ende andere omligghende plaetsen, de welcke binnenBrugghe in dienst waeren, hunne eyghene meesters om hals brachten om hunnehuysen te beter te connen uytplunderen. Het palleys van den graef, ende de gheheelestadt wierdt uytgheplundert ende bestolen, om dat sy seyden dat het hun schult wasdat sy den graef niet en hadden connen in handen cryghen ende dwinghen tot eenengoeden peys. Gheene huysen en wierden ghespaert als alleen die van de vremdelieden, de welcke uyt alle rijcken van de werelt tot Brugghe den coophandel dreven,om by de uytlandtsche princen niet in haet te commen. Philippus Aertevelde deedeoock publiceren dat alle deghene die het leven wilden behauden, sauden buyten destadt


109

commen ende aldaer den eedt van ghetrauwicheyt aflegghen.Eene groote menichte van volck heeft sich onderworpen aen dit ghebodt; maer

alle deghene die binnen de stadt ghebleven waeren, wierden van het volck van

+Over de neghen duysentBrugghelinghen van deGhentenaers ghedoodt.

Ackerman vermoordt,+soo dat men rekent datter soo in de vlucht naer het beginselvan den slach, als binnen de stadt over de neghen duysent menschen sijn doodtghebleven. Den sesden May sijn alle de ambachten van Ghendt met hun vendelsnaer Brugghe ghecommen ende op de merckt staende hebben sy Pieter de Wintergouverneur van Brugghe ghemaeckt. 's Anderdaechs hebben syde Ghendtpoorte, deCruyspoorte en de Cathelynepoorte afghebrocken ende de vesten met aerde endemet steenen ghevolt, soodat men daer vry uyt ende in conde gaen. Sy hebben vijfhondert van de treffelijckste borghers naer Ghendt in ostagie ghesonden. Vijf daeghen

+Buyt van de Ghentenaerstot Brugghe becommen.

lanck was+den wech van Brugghe tot Ghendt vol waeghens ende kerren, de rivierenvol schepen waer mede sy den buyt naer Ghendt voerden, soodat deBrugghelinghen hunnen nieuwen vaert, den welcken de occasie gheweest haddevan den inlandschen oorloch, ghelijck wy hooger gheseyt hebben, in dit voorval seerdier hebben moeten betaelen.

+Gheheel Vlaenderenonderwerpt sich aen deGhentenaers.

Philippus Acrtevelde dese victorie becommen hebbende,+heeft bovendien Yperen,Veurne, Berghen S. Winock, Bourbourch, Nieupoort, Cortrijck, Audenburch,Rodenburch, Damme, Sluys, Oostburch ende bynaer gheheel Vlaenderen verovert,uytghenomen Dendermonde ende Audenaerde, ende heeft over alle die plaetsensijn gouverneurs ghestelt ende ostagiers naer Ghendt ghesonden.

+Eergiericheyt van PhilippusAertevelde.

Philippus opgheblaesen door deze victorien heeft syne+maniere van leven verandertende sich ghedraeghen op de


110

selve maniere als eenen souvereynen prins van het landt. Hy ginck ghecleedt meteenen rooden scharlacken mantel op de maniere van den hertoch van Brabant; hyvoerde voor sijn waepen eenen swerten schilt met dry gauden hoeden tot een teeckenvan den herstelden vrydom. Hy schreef sich in syne brieven: Regeerder vanVlaenderen. Sijn huys was verciert ghelijck een paleis; hy dede sich dienen metgaude ende silvere vaeten ghelijck den graef; hy hielt daeghelijckx maeltijt tot welkehy nooddede de treffelijckste heeren ende mevrauwen, ghelijck den graef; hy hieltin sijn paleys oock schauwspelen ende dansinghen, ghelijck andere princen; hy trockde schatten, de welcke binnen Brugghe in 't palleys van den graef ghevonden waeren,

+Grooten haedt van deGhentenaers teghen den graefvan Vlaenderen.

tot hem; hy dede+het casteel van Male, daer den graef gheboren was, uytplunderen,ende tot den grondt toe afbreken. Alles wat daer in ghevonden wierdt, wierdt naerGhendt ghebracht, de nieuwe vonte selve, in de welcke den graef ghedoopt was,wiert in stucken gheslaeghen.

+Groote eere aen PhilippusAertevelde bethoont totYperen, tot Cortrijck.

+ Philippus binnen Yperen commende is aldaer onthaelt gheweest op de selvemaniere, ghelijck men eenen nieuwen graef van Vlaenderen ghewoon was teonthaelen. Op de selve maniere heeft hy aldaer den eedt van ghetrauwicheyt aenhet volck ghedaen ende van het volck ontfanghen, ende de magistraet verandert.Acht daeghen daernaer is het selve gheschiedt binnen Cortrijck, van waer hyambassadeurs naer Audenaerde ghesonden heeft om hun te vermaenen dat sy hetexempel van de andere steden sauden naervolghen, maer Theodoricus Damman endeFlorentius van Heule, de welckemet den edeldom aldaer in garnisoen waeren, hebbenmet hem ghespot ende gheseyt dat sy aen hunnen graef totter


111

doodt toe wilden ghetrauw blyven, ende die stadt tot het uyterste defenderen.

+Tot Ghendt.Van Cortrijck is Philippus naer Ghendt ghekeert; ende+van de gheestelijckheyt

ende magistraet processieghewijs inghehaelt. Alle het volck betoonde aen hemgroote eere ende blijdtschap, ende noemde hem den verlosser, beschermer ende vadervan het vaderlandt. Ghendt het welcke te vooren soo groot ghebreck gheleden hadde,

+Groote overvloedicheythinnen Ghendt.

hadde nu alles in overvloedicheyt:+den wijn die te vooren twelf stuyvers vercochtwierdt, en costedemaer eenen, ende alles wierdt binnenGhendt beter coop vercochtals in andere steden. Hy hadde syne ontfanghers door gheheel Vlaenderen, dewelcke alle weken veel ghelt inbrachten tot het volvoeren van den oorloch.

+Aerthevinghe inVlaenderen.

Den een-en-twintichsten Mey is door gheheel Vlaenderen+ende Vranckrijck eenschroomighe aertbevinghe ghevoelt gheweest, een teecken van noch lanchdurighenende bloedighen oorloch.

+Slechten staet van dengraef.

Ludovicus was terwylen binnen Rijssel gheacht als oft+hy noyt graef vanVlaenderen en hadde gheweest.In het eynde van de maendt van Mey is Philippus Aertevelde met twee hondert

+Audenaerde beleghert doorde Ghentenaers.

duysent mannen Audenaerde gaen+belegheren; maer hy en begheerde het selve niette bestormen, maer wel door den hongher te dwinghen, om dieswil, seyde hy,datter in het bestormen te veel volck verloren wierdt. Tot dien eynde dede hygroote langhe balcken in de Schelde slaen om te beletten dat sy met hun schepen vanDoornijck gheen levensmiddelen en sauden connen cryghen. Den graef vergramtsijnde op de Cortrysaenen, omdat sy de partye van de Ghentenaers aenghenomenhadden, heeft veele van hunne borghen (ostagiers) tot Bapaulme doen ont-


112

hoofden, ende de borghen van Yperen, de welcke binnen Douay in bewaernissewaeren naer Bapaulme ende Hesdin doen vervoeren, uyt vreese dat de Gentenaersom hun te verlossen Douay saude gaen belegeren ende het land verwoesten. Niettegenstaende de goede sorge van den heer van Halewijn, bestierder of gouverneur

+Beleghering ende pest vanAudenaerde.

van Audenarde, den+welcken alle de vrauwen ende kinderen in de kerken had doensluyten ende de ghebauwen, de welcke aen de vesten naburich waeren, had doenafbreken oft met aerde bedecken, is evenwel Paemelen van de bondghenoten inbrandt ghesteken. Boven het sweerd van den inlandschen oorlogh heeft deselve stadtdoor de pest veel gheleden.Philippus Aertevelde siende dat de belegering van Audenaerde niet voor den wind

en ginck, heeft Dendermonde oock doen belegeren, om alsoo een scheuring onder's graven volck te maeken ende de vereenighde macht van den adel inverscheydentheyt (diversie) te brengen; maer soo hun van de belegerde beantwoordwierd dat de sleutels van Dendermonde binnen Audenarde op de merckt laegen, endede belegeraers saegen dat sy niet machtig genoech en waeren om aen de

+Dendermonde belegert endeverlaten.

cloeckmoedicheyt van den ingeplaetsten edeldom+te wederstaen, hebben de belegeringopgebroken ende sijn met schaemte wederom naer Ghendt ghekeert.

+Groote overvloedieheyt in't legher voor Audenaerde.

+ Alle saterdaeghen wierdt in het legher van de Ghentenaers voor Audenaerdemerkt ghehauden van alle soorten van coopmanschappen, alwaer toeghelatenwierdt dat de Brabanders, Luyckenaers, Henegauwers, Hollanders, Zeelanders,ende Duytschen (uytghenomen de Franschen) hunnen coophandel sauden commendryven. Alles was daer soo overvloedich dat het meer een merckt van eene coop-


113

stadt als eene legherplaets scheen te wesen. Welcke belegheringhe geduert heeft sesmaenden lanck op hope dat sy de belegherde door den hongher onder hun machtsauden brenghen.

+Cassel verovert.Guilielmus Boterman lachmet eenige ypersche hulptroepen+tot Cassel in garnisoen;

maer den edeldom die plaetse op eenen nacht overvallende, hebben hem meteenighe van sijn volck ghedoodt, ende wederom die stadt verlaten.

+Deynse verovert.Op den selven tijdt hebben deGhentenaers Deynse inghenomen,+alle de ghebauwen

verbrandt ende de poorten afghebroken.Philippus Aertevelde, den welcken met sijn legher voor Audenarde lach, heeft

+Groote buytenspoorichedenvan de Vlaminghen.

ontrendt duysent vrybuyters uytghesonden,+de welcke overal de casteelen endeheerlicheden van den ghevluchten edeldom hebben uytgheplundert ende verbrandt;selfs in het casteel van den graef tot Male en hebben sy niet ongheschondenghelaeten; maer hebben aldaer alles wechghenomen, selve de wieghe daer den graefjonck sijnde in gheleghen hadde. Hun handen en hebben sy oock niet wederhaudenvan het wechnemen van de vercierselen van het huys Godts; maer hebben de capelleafghebrocken ende de clocke naer Brugghe ghevoert, alwaer sy van Pieter VandenBossche ende van Pieter de Winter treffelijck onthaelt ende seer ghepresen sijn. Hetis de ghewoonte van de booswichten dat sy over hun quaede daden gepresen sijndenoch ergher ondernemen. Dese door de gunste van dese twee rebellighe opperhoofdenverstaudt sijnde hebben eenen inval ghedaen in het landt van Rijssel, alwaer sy, nietteghenstaende datter eenighe van hun door de Rijsselaers ghevanghen endeopghehanghen wierden, alle


114

soorten van boosheden hebben bedreven met plunderen, branden, ende meer anderbuytenspooricheden; soo dat sy selfs niet en spaerden het landt van Doornijck, hetwelcke nochtans onder de bescherminghe des coninckx was, nochte het casteel vanHelchin, hetwelcke den bischop van Doornijck was toebehoorende.

+Groote ontsteltenisse vanden graef ende het hof vanVranckrijck.

+ Den graef van Vlaenderen ende sijn schoonsoon Philippus den Stauten dithoorende sijn daer over in groot belanch gheweest. Den graef hadde op verscheydeplaetsen noch ontrendt de twee hondert vlaemsche borghers, de welcke hymeindemet de doodt te straffen; maer om de ghemoederen van de Vlaminghen niet meerte ontsteken, heeft die los ghelaeten ende de Brugghelinghen ende Yperlinghen denpeys aengheraeden. Philippus den Stauten heeft door sijn clachten by den coninckende den raedt soo veel te weghe ghebracht dat de tsamenhandelinghe met deVlaminghen overal verboden wierdt. Somighe van de Vlaminghen siende de goedegheneghentheyt, de welcke den graef hadde ommet sijn ondersaeten peys te maecken,hebben Philippus Aertevelde door hunnen goeden raedt soo verre ghebracht dat hyte vreden was den selven van den coninck te versoecken ende tot dien einde schreefhy eenen seer beleefden brief aen den aertschristelijcksten coninck, waer in hy hemnoemde den souvereynen heere van den graef ende het graefschap van Vlaenderen;hy stelde den coninck oock voor hoe dat het de maniere was, dat alswanneer dattereenighe verschillen voorghevallen waren tusschen den graef ende syne ondersaten,dat de selve door de ordonnantie des coninckx altijds hadden gheslist gheweest, endedat hy ende sijn bondtghenoten daer om oodtmoedelijck vanden coninck waren ver-


115

soeckende dat hy door syne souvereyne macht de teghenwoordighe verschillen saudeghelieven te bemiddelen. Den coninck dese brieven ontfanghen hebbende, heeftdeselve aen den raedt ende edelieden doen voorlesen, de welcke de selve hoorendehebben daer mede ghespot, ende den coninck door quaeden raedt verleydt sijndeheeft den briefbrengher doen in de ghevanghenisse werpen. Philippus Aerteveldesiende dat hy van den coninck van Vrankrijck veracht ende van den franschen adeluytgheschimpt wierdt, heeft twelf mannen naer Enghelandt ghesonden om aldaervan den coninck hulpe te versoecken, de welcke aldaer ghecommen sijnde, seertreffelijck sijn onthaelt gheweest, ende hebben de versochte hulpe van den coninckvercreghen. De Franschen hoorende dat de Vlaminghen met de Enghelschen eennieuw verbondt ghemaeckt hadden, ende de enghelsche hulptroepen met den eerstenin Vlaenderen verwacht wierden, dat bovendien den enghelschen coninck Ricardusvoor hem ghenomen hadde binnen Ghendt te commen sijn hof hauden, hebben denghevanghenen briefdraegher van Philippus Aertevelde losghelaten ende naer hetlegher voor Audenaerde ghesonden; sy hebben bovendien de heeren Milo, bischopvan Beauvais, den bischop van Laon ende andere soo gheestelijcke als werelijekevernaemde persoonen in ambassade ghesonden naer Doornijck om den peys tusschenden graef ende de Vlaminghen te vervoorderen. Philippus Aertevelde de brieven vandese ambassadeurs ontfanghen hebbende, waer door sy aen hem te kennen gavendat sy door de ordonnantie van den coninck ghesonden waeren om over de articulenvan den peys tsamen te spreken, heeft de selve verworpen, ende hy, den welcken tevoo-


116

ren den peys van den coninck versocht hadde ende verworpen was gheweest, heeftop de selve maniere den peys, den welcken den franschen coninck was versoeckende,oock verworpen ende veracht. Om nochtans te toonen dat hy niet en weygherde ophun brieven te antworden, heeft hy hun gheschreven dat hy redenen ghenoech ghehadthadde om tot de Enghelschen synen toevlucht te nemen, aenghesien dat hy van denconinck hadde den peys versocht ende hy aen hem den selven gheweighert hadde;ja, synen briefdraegher sonder reden hadde doen ghevanghen nemen, om welckeredenen hy de teghenwordighe presentatie van vrede suspect hadde ende gheenentijdt en was om daer voorder van te handelen ende het verbont met de Enghelschente breken. De ambassadeurs dese antworde ontfanghen hebbende sijn van Doornijcknaer Perone by den coninck van Vranckrijck ghegaen, ende, de selve antwoorde aenden coninck ende den raedt voorgheleyt sijnde, isser besloten gheweest den oorlochteghen de Vlaminghen op een nieuw voort te setten, niet teghenstaende dat een grootdeel van de fransche steden begonsten op te staen teghen de overgroote schattinghen,de welcke hun opgheleydt wierden, ende ghevreest wierdt dat de fransche gemeententeghen den edeldom oock sauden opstaen, het welcke sy misschien sauden ghedaenhebben, ten waer saecke dat sy waeren verwachtende den uytval van den oorloch inVlaenderen. Den franschen edeldom siende dat sy van twee canten in perijckelwaeren, te weten van lanckx Vlaenderen door de Vlaeminghen ende Engelschenoverrompelt te worden; van den candt van hun eyghen landt eenen inlandtschenoorloch te moeten onderstaen, hebben alles ghewaecht wat sy conden


117

bybrenghen om de Vlaminghen te dempen, de welcke sy wisten tsamenhandelinghete hebben met de belhaemers van hun landt, ende tot dien eynde hebben sy alle hunvolck opontboden, selfs uyt de uyterste paelen van de ander syde van hun rijck, hetwelcke de Yperlinghen siende hebben voor hun selven bevreest gheweest. Die vande stadt wilden sich aen den coninck overgheven; de bevelhebbers, dewelcke vanPhilippus Aertevelde ghestelt waeren, weygherden dit te doen, ende wierden van de

+Yperen aen den coninckoverghegheven.

borghers vermoordt; ten lesten hebben sy twee paters predicheeren tot den coninck+

ghesonden, de welcke den coninck met de Yperlinghen versoent hebben. Ditghedaen sijnde, sijnder twelf borghers met den prelaet van Vormeseel by denconinck ghegaen ende hebben aen hem de sleutels van de stadt overghelevert, endeveertich duysent guldens ghegheven voor de oncosten van den oorloch, hem biddendedat hy saude believen in persoone naer de stadt commen, het welcke den coninckghedaen heeft.

+Verwoestinghe vanPoperinghe.

De Britons, de welcke het fransch legher volghden, hebben+op den selven tijdtPoperinghe ingenomen, gheplundert ende verbrandt, alles doodtslaende wat daerin ghevonden wierdt.De inwoonders van Cassel, Berghen S.Winocx, Bourbourch, Grevelinghe, Veurne,

+Onderwerpinghe van velevlaemsche steden aen denconinck.

Duynkercke, Tourhaut,+Rousselaer, Belle ende Meenen hoorende dat den coninckde Yperlinghen in ghenade hadde ontfanghen, hebben de bevelhebbers, de welckePhilippus Aertevelde in die steden ghestelt hadde, ghevanghen ghenomen, endegheboeyt by den coninck ghebracht hem vraeghende om vergiffenisse; den coninckheeft hun het leven gheschoncken; maer alle hun goederen aen de soldaeten teplunderen ghegheven,


118

ende de voorseyde bevelhebbers binnen Yperen doen onthoofden. Daerentusschenwas Ludovicus als oft hy noyt graef van Vlaenderen en hadde gheweest; want alles

+Slechten staet van den graefvan Vlaenderen.

wat daer gheschiede+wierdt door het ghebodt van den franschen coninck alleen inhet werck ghestelt sonder dat den graef van Vlaenderen daer over alleenelijckraedt ghevraecht wierdt.De Brugghelinghen siende dat hunne nabuerighe steden sich aen den coninck

hadden overghegheven, vreesende dat sy de eerste sauden wesen, die eerst saudenaenghetast worden, hebben sich oock aen den coninck willen overgheven; maer PieterVan den Bossche eenen van de meeste opperhoofden van de Ghentenaers heeft doorsynen quaden raedt hun meyninghe ghebrocken.

+De Franschen gaen omBrugghe te belegheren.

+ Den coninck van Vranckrijck aenghewackert sijnde door de onderwerpinghe vande omligghende steden, is met sijn legher van Yperen vertrocken om Brugghe tegaen belegheren, ende is daermede tot aen Roosbeeck ghecommen, alwaer hy isblyven uytrusten, om sich niet te seer te vermoeyen. Philippus Aertevelde voorAudenarde hoorende dat den coninck van Vranckrijck met sijn legher te weghe wasom naer Brugghe te trecken is met veertich duysent mannen van voor Audenardeden coninck teghen ghetrocken, ende heeft alleenelijck zooveel volckx voorAudenaerde ghelaeten als hy oordeelde noodtsaekelijck te wesen om te beletten datter

+Grooten hougher binnenAudenaerde.

in de stadt gheen levens-middelen en sauden ghebracht+worden. Audenarde wasalreede in soo eenen slechten staet dat den edeldom, die daer in garnisoen was,Philippus den Stauten hadde laeten weten dat het hun onmoghelijck was de stadtlangher te connen hauden, dat de borgherye teghen hun opstondt om dat sy binnende mueren


119

van hun eyghen stadt als slaven oft ghevanghenen ghehauden wierden, dat het meerals tijdt was van hun uyt soo veel perijckelen te commen verlossen.Terwylen dat dese bereydtselen tot eenen veltslach van beyde canten waeren

gheschiedende, isser tusschen de Vlaminghen een verschil gheresen: den heere van

+Verschil tusschen deVlaminghen over den slachaen tegaen.

Herzele seyde dat men+den veltslach niet en behoorde te waeghen, aenghesien datde enghelsche hulptroepen noch niet aenghekomen en waeren, dat het franschlegher was bestaende uyt den principaelsten edeldom van Vranckrijck, de welckein den oorloch ten uytersten ervaren waeren, ende om de teghenwoordicheyt vanhunnen coninck bereyt waeren tot den lesten aessem toe te vechten, bovendien dathet was in het beginsel van het scherpste van den winter, waer door de Franschenniet lanck en sauden connen in het velt blyven; maer door de caude ende tempeestensauden ghedwonghen worden haest naer hun steden te vertrecken. Dit nietteghenstaende heeft de ander partye, naementlijck Hendrijck Timmerman, secretarisvan Philippus Aertevelde, oock eenen grooten twistmaecker, gheseyt dat men nietlangher en behoorde te wachten aen de Franschen slach te leveren, aenghesien dateen groot deel van de fransche steden nu seer misnoecht waeren over deonverdraeghelijcke schattinghen, die hun wierden opgheleydt, ende gheheelVranckrijek door niet meer ghewenst en wierdt als het verderf van den edeldom.Philippus Aertevelde, den welcken meer gheloof gaf aen den quaeden raedt vanHenricus Timmerman als aen de bondighe redenen van den heere van Herzele, seydedat het niet noodtsaeckelijck en was de aencomste van de Enghelschen af te wachten;maer dat het een meerder eere ende eenen onsterffelijcken naem saude


120

sijn voor de Vlaminghen dese victorie alleen behaelt te hebben. Hier mede is PhilippusAertevelde het legher van den coninck teghen ghetrocken.Den 27November sijn beyde de leghers in 't ghesicht vanmalcanderen ghecommen.

+Het fransch legher byRoosbeeck.

Den coninck van Vranckrijck+siende dat de Vlaminghen sochten slach te leveren,heeft sijn legher in order doen stellen; in de avant-garde stonden: Olivier deClisson, conestabel van Vranckrijck, de marischals Sancerre ende Mouton deBlaville, de graven van S. Paul, De Harcourt, Grand-Pré, Seines, De Tonnerre, denvicomte d'Aunay, de heeren de Chastillon, d'Anglade ende de Hangest. De tweevleughels van de avant-garden wierden ghecommandeert door de hertoghen vanBerry ende Borbon, den bischop van Beauvais ende den heere Van Paupy. In hetcorps was.(1) Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, den graef van Valloisende sijn broeders, den graef de la Marche, den graef d'Eu, den graef van Bologne,met veele princen ende edelieden. Den coninck gheboodt dat sy allegaeder van hunperden sauden springhen, ende niemandt op pyne van het leven en saude de vluchtnemen. Den coninck bleef alleen te peerde vergheselschapt door de heeren Beguede Villaines, den heer van Pomiers, den vicomte d'Acy, Guido de Bayeux.

+Het vlaemsch legher byRoosbeeck.

+ Het vlaemsch legher, tsamen omtrent 60,000 mannen, wierdt ghecommandeertdoor Philippus Aertevelde, den welcken by sich hadde ontrendt negen duysentGhentenaers, sechtich Enghelsche huerlinghen; daer naer stonden de Ghentenaers,Aelstenaers, Geertsberghenaers, Brugghelin-

(1) Den coninck noch maer 14 jaer audt sijnde.


121

+Wondere voorteeckenenvan de bataille.

ghen ende Vryers, t'samen ontrent 40,000 in ghetal.+

Als wanneer een deel van het vlaemsch legher voor Audenaerde vertrock issereen grootemenichte van raven in de locht ghesien geweest, de welcke al vlieghendeboven het legher ghedurich volchden. Desen hoop raven is zoo vermenichvuldichtgheweest dat den selven sich boven de twee leghers uytspreyde. Den nacht voor debataille isser op den Guldenberch tusschen Cortrijek ende Roosbeeck een grootghedruys ghehoort gheweest als oft daer twee leghers t'samen vochten; 's anderdaechs

+Bataille van Roosheeck.hebben de Vlaminghen groote+steenen begonnen te werpen in het legher van deFranschen om hun tot den slach aen te locken, waer op het fransch legher deVlaminghen met beyde hun vleughels omringelt heeft, ende hun alsoo lanckx allecanten aentastende hebben hun als een cudde schapen 't samen gedreven ende ontrendt

+Nederlaghe van deVlaminghen.

meer als twintich duysent(1) op de plaetse ghedoodt+ende ses hondert op de vluchtomghebracht. Dese bataille is geschiedt den 27 November op den Guldenberghtusschen Cortrijck ende Roosbeeck. Den coninck dese victorie behaelt hebbendeheeft terstondt aen Godt dancksegghinghe ghedaen; daer naer is Ludovicus, graefvan Vlaenderen by den coninck ghecommen ende heeft hem ende de andere princenende heeren bedanckt over de hulpe, die sy hem ghedaen hadden. Den coninck seercurieus sijnde om te weten hoe dat het met Philippus Aertevelde was afgheloopenheeft eenen ghevanghenen vlaemschen capiteyn on-

(1) Fabert secht 40,000; maer aengaende het ghetal de autheurs en commen niet overeen; maerhet is seker dat de Ghentenaers den slach ende veel volck hebben verloren.


122

+Hoochmoedichheyt vaneenen Vlaminck.

+dervraecht; maer desen niet wetende van de saecke is op het velt gheleydt gheweest,alwaer hy onder de dooden ghevonden heeft het lichaem van Aertevelde, hetwelcke hy aen den coninck ghetoont heeft. Desen capiteyn was seer ghequetst,den coninck wilde sijn wonden doen vermaecken; maer hy en begheerde niet,segghende dat hy liever met de andere te sterven hadde voor den vrydom van sijnvaderlandt; het bloedt hem aldus ontloopende is van syne wonden ghestorven.

+Andernarde verlaten.

+ De Vlaminghen, de welcke Philippus Aertevelde voor Audenarde ghelaetenhadde, hoorende de nederlaeghe van hun volck, hebben met schaemte de stadtverlaeten ende naer Ghendt ghevlucht; maer somighe van die sijn op de vlucht vanden uytvallenden edeldom te neder ghemaeckt. Alsoo is Audenarde naer eenbelegheringhe van ses maenden verlost gheweest.

+Henricus Timmermanghedoot tot Ghendt.

+Als de overblijfsels van de Vlaminghen nu tot Ghendt ghecommenwaeren hebbensy Henricus Timmerman ghevanghen ghenomen ende om hals ghebracht om dathy de oorsaeckewas gheweest dat PhilippusAertevelde den slach hadde aengegaen.

+Brugghe in ghenadeontfanghen.

+DeBrugghelinghen seer benauwt sijnde door de nederlaeghe van de Vlaminghenhebben twee paters franciscanen met twelf borghers naer den graef ghesonden,om ghenaede te versoecken, de welcke de selve voor een somme ghelts vercreghenhebben; want den graef de Brugghelinghen seer beminde.

+Destructie van Cortrijck.

+ Den graef van Vlaenderen, den welcken den minsten was van sijn landt heeftvoor den coninck op syne knien ghevallen om Cortrijck te verbidden; maer en isniet ver-


123

hoort gheweest. Cortrijck is uytgheplundert ende van alle canten in brandt ghesteken,de borghers vermoordt oft verjaecht om dat sy jaerlijckx ghewoonwaeren, met dansenende springhen, banquetteren, ende vroylijck sijn, te vieren den verjaerdach van devictorie, de welcke sy over de Franschen bevochten hadden by Groeninghen in 't jaer1302, te meer om datter in de kercke ghevonden wierden meer als vijf hondert paervergulden spooren, wapenen ende schilden van de overwonnen fransche edelieden,ende dat sy schimpighe liedekens ghesongen hadden(1) tot versmadinghe van deFranschen. Hier uyt siet men dat het niet goedt en is synen vyant te verachten.De Ghentenaers Philippus Aertevelde, hun opperhooft, nu verlooren hebbende,

+Groote verbaestheyt totGhendt.

waeren soo verbaest dat sy de+poorten van de stadt dach en nacht lieten openstaen,niet wetende oft sy van den coninck wilden vergiffenisse vraghen ofte den oorlochvoort setten; ten lesten is den ghequetsten Pieter van den Bossche met eenendraechstoel daer in ghebracht, den welcken alle middelen ghebruyckt heeft om huntot den oorloch wederom aen te wackeren, segghende dat het door een misverstandtvan Aertevelde geschiedt was dat sy den slach verloren hadden, dat al was het saeckedat sy neghen duysent van hun borghers verloren hadden hy den oorloch beter saudehervatten ende maecken dat den naem van de Ghentenaers noyt glorieuser en saudeconnen wesen. Met dese ende dierghelijcke redenen verleyde hy het volck om denoorloch wederom te vernieuwen.

(1) Somighe autheurs segghen oock datter brieven ghevonden wierden van tsamenhandelinghetusschen de Vlaminghen ende eenighe fransche steden tot verderf van het rijck.


124

+Pen coninck vraecht denpeys van de Ghentenaers.

+ Gheheel Vlaenderen was onder de ghehoorzaemheyt van den coninck ghebrachtuytghenomenGhendt alleen: daer om presenteerden den coninck hun vry gheleydtom te commen over den peys handelen; maer hy vraechde van hun dat sy saudenverlaeten de ghehoorsaemheyt aen den paus Urbanus ende den teghen-pausaenhouden, dat sy oock hun verbondt met de Enghelschen sauden breken, dat sy dryduysent ducaten voor de costen van den oorloch sauden betaelen, ende de wettenvan Aertevelde te niet doen, dat sy sauden aen den graef voldoen over de bedrevenrebellie, dat sy tot dit eynde al sulcke ende soo veel borghen als den coninck salvraeghen sauden overleveren, ende waert saecke dat sy sulcke niet en begheerden tedoen, dat hy hun daer toe door den oorloch saude dwinghen. De Ghentenaersantwoorden daer op dat sy te vreden waeren sich aen den coninck ende aen hetparlement van Parijs te onderwerpen; maer dat sy Ludovicus voor hunnen graef nieten wilden erkennen om dat sy wel wisten dat sy noyt gheenen oprechten peys methem te verwachten en hadden. Ludovicus hadde dickwils sich gheglorieert dat hyGhendt saude doen verwoesten; maer, eylaes! en heeft die stadt noyt daer naer meerghesien, noch oydt sijn landt meer moghen regeeren; want eer den coninck vanDoornijck vertrock heeft hy Joannes van Ghistelle over Brugghe, een deel van hetlegher ende een deel van Vlaenderen, den heere Van Sympiac over Yperen, JoannesJumont over Cortrijck, Guilielmus van Landeghem over Audenaerde ende andereover andere plaetsen het commande ghegheven, soo dat Vlaenderen niet meer uytden nacm van den graef; maer van den coninck gheregeert wiert.


125

+Horologie van Cortrijck.De constighe horologie vanCortrijck heeft den hertoch+vanBorgonienmedeghenomenende tot Dijon in Borgonien ghestelt.Eer dat den coninck uyt Vlaenderen vertrock is hy met den graef naer Brugghe

ghecommen ende heeft aldaer vele Britons, die tegen sijn verbodt de borghers-huysengheplundert hadden, doen ophangen. Gheheel Vlaenderen door heeft den graef doenonthoofden alle de ghene die Audenarde hadden helpen belegheren, oft aldaer eenighebedieninghe ghehadt hadden, ende de andere oorlof ghegheven om ydereenongheraeckt naer huys te keeren. Die van Ghendt ontboden alle die niet en derfdennaer huys wederkeeren ende vergunden hun alle soorten van vrydom, waerdoorbinnen Ghendt soo groote menichte van volck was als daer ooyt gheweest hadde.

+Vreedtheyt van de soldaten.De Bourgonions, Britons ende Vlaminghen, de welcke+de partye van den graef

ghehauden hadden, bedreven overal sulcke buytenspooricheden dat sy nochconditie noch ouderdom aen en saeghen; maer plunderden ende vermoorden audt enjonck; noch vrauwen noch dochters en lieten sy ongheschonden op pretext dat syniet betaelt en wierden.

+Den coninck keert wederomnaer Parijs.

Den oorloch in Vlaenderen nu soo naer gheeyndicht+sijnde is den coninckwederomnaer Parijs ghekeert, met soo veel te meerder haeste als hy uit eenighe brieven,die binnen Cortrijck ghevonden waeren, verstaen hadde dat de misnoechden vanParijs met deVlaminghen in een secreet verbondt waeren. Tot Compeigne ghecommensijnde hebben de hertoghen van Borgonien ende Berry den bischop van Beauvaisden seghel van de cancellerye doen aflegghen ende een ghebodt ghegheven dat menvoortaen den cleynen


126

seghel in de plaetse van den grooten saude ghebruycken tot dat den coninck eenenanderen cancellier saude ghestelt hebben. De bewaernisse van den cleynen seghel isghegheven gheweest aen den bischop van Laon, Rogier de Corbie, eersten presidentvan het parlement, Philippus de Moulin canonick van Parijs. Den coninck tot S.Denijs ghecommen sijnde is den oversten van de cooplieden ende veel andereaensienlijcke persoonen van Parijs hem te ghemoedt ghecommen, ende hebben sichontschuldicht van de oproerte, segghende dat alles daer nu in volle ruste was endeden coninck daer vry mocht binnen commen, dat sy bereyt waeren hem met goedtende bloedt te helpen; waer op den coninck eenen dach ghestelt heeft om aldaersynen intré te doen. Op den ghestelden dach daer ghecommen sijnde eer hy in depoorten van de stadt reed, dede hy alle sijn volck ende soldaeten in dry deelenverdeylen: in het eerste waeren den conestabel Clisson ende den marischal deSancerre; in het tweede was den coninck op een schoon perdt, alle sijn edelieden

+Den coninck comt binnenParijs.

ende ghevolch te voete, uytghenomen de+hertoghen van Borgonien ende Berry, syneooms, de welcke hem te peerde vergheselschapten. Aen de stadt commende heefthy in sijn teghenwoordicheyt de poorten ende barrieren doen afbreken, ende isalsoo ghereden tot in de kercke van Onse L. Vrauwe, alwaer hy Godt bedanckt heeftover het gheluckich eynde van syne reyse. Terstondt dede den coninck door eenentrompetter een verbodt gheven van niemandt eenighe injurie te doen. Ditnietteghenstaende sijnder twee bevonden gheweest de welcke seer injurieusediscoursen spraecken teghen den coninck, dewelcke terstondt sijn ghevanghen, ende's anderdachs op-


127

+Parisieens gestraft.ghehanghen gheweest in de vensters van hun huysen. Dese+executie geschiedt sijndehebben de hertoghen van Borgonien ende Berry de gheheele stadt rondt gheredenende hebben daer tot dry hondert toe ghevanghen doen nemen, ende somighe vande principaelste sonder langhe processen te maecken op de Halle doen onthoofden.Eene vrauwe siende dat haeren man onthooft wierdt, heeft sich uyt de venstergheworpen ende aldus haer selven ende haer ongheboren kint om hals ghebracht.Daer naer hebben sy alle de yseren ketenen, die over de straeten ghespannen haddengheweest, doen byeen brenghen ende naer het casteel van Bois de Vincenne doenvoeren. Alle de huysenwierden oock doorsocht ende alle de harnassen endewaepenendaer uyt ghehaelt, waer van een deel gheleydt wierdt in 't paleys, een deel in deLouvre ende een deel in de Bastille; want de menichte was soo groot dat syghenoechsaem saude gheweest hebben om hondert duysent mannen te waepenen.

+De doodt van denraedtsheer Mares.

Den heer Jan Des Mares is door het bevel van de hertoghen+in de ghevanghenissegheworpen, ende sonder lanck proces te maecken in de Halle onthooft tot droefheytvan alle de inwoonders; want hy was een seer gheacht man, den welcken raedtsheergheweest hadde van dry coninghen, ende wiert ghesegt dat hy alleenelijck uyt eenenhaedt onnooselijck ter doodt veroordeelt wierdt.

+BRABANT.Tweedrachttusschen den adelende de borghers vanLeuven.

In de maendt van Junius is Walterus van Saxen, eenen+machtighen borgher vanLeuven, tot Put, van Ludovicus Crieckesteen, de dry Pinnocx ende Godefroy vanLiminghen ghevanghen ende wechghevoert; terstondt hebben de Leuvenaers hetdorp Lint aen Joannes van Calstre toebehoorende in brandt ghesteken. Hy enLudovicus Crieckesteen om dit


128

te vreken hebben daer teghen binnen Erps het pachthof van Gillis Maere verwoest.Den hertoch dit hoorende heeft de partye van den adel aenghenomen. De Leuvenaersdaerentusschen hebben hunnen ghedeputeerden naer den hertoch ghesonden omWalterus van Saxen te verlossen, ende de schaede van Gillis Maere te doen repareren,segghende dat sy niet misdaen en hadden in het afbranden van de goederen van Janvan Calstre, aenghesien dat sy door het ghevanghen nemen van hunnen borghemesterdaer toe waeren opghehitst gheweest. Den hertoch hier door beroert sijnde, hoorendedat de Leuvenaers met de omligghende steden in 't heymelijck onderhandelinghengheduerich hielden, heeft sijn ambassadeurs naer Hollandt ende Gelderlandtghesonden om een legher te besorghen om de Leuvenaers te dempen. De Leuvenaerssonden daer teghen hun ghedeputeerden om overal te beletten dat niemandt volcken saude in dienst nemen om teghen hun te oorloghen. Den hertoch dededaerentusschen in de maendt October tot Genap de landtstaeten vergaderen hunvoorstellende synemeyninghe van de Leuvenaers met ghewelt tot ruste te dwinghen,hun bevelende dat yder een met sijn volck ten ghestelden daeghe saude bereydt sijnom t' samen een legher te formeren. De Leuvenaers dit hoorende hebben sichbeghinnen te verstercken, de stadtsvesten te repareren ende goede provisie vanlevensmiddelen te besorghen om een lanchduerighe belegheringhe uyt te staen;bovendien cosen sy dry capiteyns oft hooftmannen: Walterus Repard, Jan vanMeulebecke ende Matthias Wauterman.

+Leuven belegert.

+ Den 3 December is den hertoch met sijn legher van Tervueren vertrocken, endeis tot Terbanck in 't gesicht van de


129

stadt commen ligghen, ende heeft de stadt beleghert ghehauden tot in 't leste vanJanuarius, tusschen welcken tijdt nochtans de stadt noydt bestormt en is gheweest;maer alleenelijck sijnder van beyde canten cleyne scharmutseringhen gheschiedt,omdieswille dat Arnoldus de Hornes, bischop van Luyck, met de steden van sijnghebiedt by den hertoch seer aenhielden om den peys tusschen den hertoch ende deLeuvenaers te besorghen.

[1383]

+1383. De Ghentenaersversoecken de hulpe vanEnghelandt.

Dit jaer is noch meer als andere voorgaende ontsteken+het vier van den oorloch inhet ellendich graefschap van Vlaenderen; want in de voorgaende oorloghen isMars in het openbaer te veldt ghecommen; maer teghenwordich en siet men hemniet meer in sijn crijchsghewaet als eenen soldaet; maer schuylende onder eenenpurperen mantel ghecleedt als eenen bischop ofte pauselijcken legaet; want deGhentenaers siende dat alle de andere steden van Vlaenderen sich aen den graefonderworpen hadden, ende cleyne waerschynelijckheyt was van met den coninckvan Vranckrijck ende hunnen graef over den peys overeen te connen commen, hebbenhunne ghedeputeerden naer den coninck van Enghelandt ghesonden, ende om hunnerebellie met eenen eerlijcken deckmantel te bedecken, hebben sich bedient van descheuringhe, de welcke alsdan het pausdom verdeelde. Sy hebben hun dan beclaechtdat sy overvallen wierden van princen, de welcke aenhielden met Clemens, denvalschen paus, ende dat sy van de selve gheenen redelijcken peys en condenvercryghen om dat sy niet en wilden den teghen-paus erkennen. Terwylen dit tusschendeGhentenaers ende de Enghelschen gheschiede, hebben deGhentenaers in de plaetsevan den overledenen Philippus Aertevelde


130

+Franciscus Ackerman,nieuw opperhooft van deGhendtsche ebellen.

+eenen nieuwen hooftman ghecosen, te weten Francois Ackerman. Desen is in 'tbeginsel van Januarius met dry duysent mannen naer Aerdenborch vertrocken,

+Aerdenburch twee maelgheplundert.

ende heeft hetselve stedeken inghenomen, gheplundert ende ten deele verbrandt,+

van waer hy met eenen goeden buyt is naer Ghendt ghecommen. Densevenentwintichsten van de selve maendt is Franciscus Ackerman naer hetselvestedekenwederom ghekeert, ende heeft alles wat daer was overgheblevenwederomuytgheplundert, verbrandt ende de stadts-poorten ende vesten plat gheleyt, soo datdit ellendich stedeken tweemael op een maendt heeft moeten aenschauwen devooorspelen van de volghende tragedie. Terwylen dat dit tot Aerdenburch gheschiede

+Groote verwoestinghen.hebben de aude hooftmannen van de Ghentenaers+Oostburch, de Vier-Ambachten,het Vrye, het landt van Aelst ende Rupelmonde ende omligghende dorpen tot voorAudenaerde uytgheplundert ende verwoest.Binnen Ghendt was een verbodt uytghegheven dat men gheduerende de goede

weke gheen uytvallen en saude doen; maer eylaes! de boosheydt onbelet en can sichniet wel voeghen by de godtvruchticheydt, ende de verblindtheydt des herten en laetden booswichtighen niet sien de onderscheydinghe der daeghen van boedtveerdigheyt.Op den Witten Donderdach sijn eenighe van die booswichten uytghetrocken endehebben het landt van Aelst, het stedeken Ronse ende eenighe omligghende dorpenuytgheplundert; maer alswanneer sy op den Goeden Vrydach besich waeren met byMeerelbeke den buyt te deelen ende daer om met de teerlinghen speelden, sijn syvan den edeldom overrompelt gheweest, de welcke hun ten deele hebben ghedoodt;de andere willende den vlucht nemen sijn meestendeel in de


131

Schelde verdroncken ende weynich daer van ontcommen, Godt niet onghestraftlaetende deghene die soo eenen heylighen tijdt in boosheyt overbrenghen.

+Enghelschen coopman uytBrugghe ghebannen.

Binnen Brugghe isser een groote beroerte onder de enghelsche+cooplieden gheresenom dieswille dat Jan Saplemon, enghelsch coopman, by den graef beschuldichtsijnde van onderhandelinghe ghehadt te hebben met Francois Ackerman endehem met gheldt gheholpen te hebben, in een eeuwich ballingschap ghesonden was.

+De Enghelsche coopliedenvluchten uyt Brugghe.

De Enghelschen daer+over seer qualijck te vreden sijnde, sijn in stilte lanckx Sluysnaer Enghelandt ghevlucht; den graef dit hoorende heeft alle hun goederen doenaenslaen ende vercoopen, het welcke hem in nochmeerderen haet ghebracht heeftvan de enghelsche natie.Francois Ackerman, den heere VanHerzele ende andere Ghentenaers seer verstoort

+Brugghe beleghert endeverlaten.

sijnde over het ghene tegen de+enghelsche cooplieden gheschiedt was, sijn met hunvolck Brugghe gaen belegheren; maer siende dat sy aldaer te stercken teghenstandtvonden, hebben het selve den 29 April verlacten ende den torn van S. Cruys metde omligghende huysen in den brandt ghesteken. Eenighe daeghen daer naer sijneenighe Ghentenaers, de welcke tusschen Schelde ende Leye gaen stroopen waerenvan den edeldom overvallen ende een groot deel van de selve ghedoodt.

+Oorloch tusschen den pausUrbanus ende denteghenpaus Clemens.

Naer dat den brandt van den oorloch nu soo veel droefheydt+ende ellendenveroorsaeckt hadde in de werelijcke persoonen, soo heeft hy ten lesten oock sijnvier verspreydt tot in den kerckelijcken staedt; want den paus Urbanus ende denteghenpaus Clemens siende dat sy met het gheestelijck sweerdt niet vele en condenuytwercken, hebben oock


132

teghenmalcanderen dewaepenen aenghenomen.Den pausUrbanus sondt verscheydenbullen in Enghelandt in forme van cruysbullen, door de welcke hy veel aflaeten endeprivilegien verleende aen alle de ghene die teghen de Clementinen sauden dewaepenen aennemen, oft tot het uytvoeren van dien oorloch eenighe gheltmiddelenby brenghen, aen de bevelhebbers van den selven oorloch toestaende eenige thiendenende incomsten, toebehoorende aen de kercken van Enghelant; waer door hetgheschiede datter op corten tijdt binnen Enghelandt t' samen vergadert ghevondenwierdt vijf en twintich hondert duysent ducaeten om den selven oorloch te beghinnen.

+Den bischop van Norwijckoversten van het legher.

Het opperste bevel van dien oorloch wierdt ghegheven aenHenricus Spenser, bischop+

van Norwijck, met den tytel van pauselijcken legaet, den welckenmet den eerstenheeft byeen vergadert een legher van vijfthien duysent voetghanghers ende tweeduysent ruyters sonder een groot ghetal gheestelijcke persoonen ende edelieden, dewelcke onder den gheseyden bischop vrywillich dienst naemen, daer mede sijn syal te samen in schepen ghestelt ende naer Calais overgheseylt.

+Crijchs-raedt van deEnghelschen endeGhentenaers.

+ Als wanneer sy nu allegader in het eynde van April tot Calais waerenoverghecommen, hebben symet Franciscus Ackerman, Raso Vandevoorde, JaquesSchotelaers, Pieter Vincke ende andere opperhoofden van de Ghentenaers eenencrijchs-raedt ghehauden om te beraeden teghen wie sy den oorloch moestenbeghinnen; want Richardus, coninck van Enghelandt, hadde hun verboden teghenymandt den oorloch te voeren ten sy teghen de Clementinen. Hugo Chaverel, eenaudt ervaren crijchsman, seyde dat men Vranckrijck moeste aentasten, aenghesiendat de Franschen sonder


133

eenighen twijffel Clementinen waeren ende den teghenpaus in hun landt ophieldenende beschermden, het welcke sekerlijck claer ghenoeg was blijckende, aenghesienden coninck met de Ghentenaers gheenen peys en wilde maecken ten waere dat sybereyt waeren Urbanus te verlaeten, ende Clemens voor paus te erkennen. Denbischop, opghemaeckt sijnde door de Ghentenaers, seyde dat de Vlaminghen(uytghenomen de Ghentenaers) allegader Clementinen waeren; aenghesien dat sysich aen den clementinschen coninck van Vranckrijck onderworpen hadden, endeuyt den naem van den selven coninck gheregeert wierden; met eenwoordt den bischopende de Ghentenaers, de welcke meer tot den buyt als tot het uytvoeren van denpauselijcken oorloch gheneghen waeren, wisten hun listen met soo veel deckmantelste bedecken, dat hunnen raedt niet den besten; maer den stercksten was, ende datdaer besloten wierdt het deel van Vlaenderen, het welcke in den voorleden oorlochminst gheleden hebbende het rijckste was, tot aes te gheven om hunnen buytghierighenhongher te versaeden.Den eenentwintichsten dach van Mey is opghestaen den droeven voorbode van

de aenstaende ellenden van het deel van West-Vlaenderen, het welcke in de

+Grevelinghe inghenemeneude gheplundert.

voorgaende oorloghen noch ongheschonden was overghebleven. Grevelinghen+waseen cleyn ende weynich versterckt stedeken, alwaer de inwoonders meer ghewoonwaeren met de netten visch te vanghen, als met de waepenen te velt te commen.Den bischop met de Ghentenaers en saeghen gheen beter beghinsel om hunmeyninghen in 't werck te stellen als door het overvallen van dit onwaepenwijsvisschers-volck aen hun nieuwe soldaeten moedt te gheven. Het stedeken wordt be-


134

leghert ende naer eenen cleynen teghenweir inghenomen; eenen cleyn ghetalFranschen, de welcke aldaer in garnisoen waeren, vluchteden met eenighe borghersin de kercke; de overwinners, niet teghenstaende dat sy voorgaven dat sy eenenkerckelijcken oorloch voerden, en hebben de kerck niet ongheschonden ghelaeten;maer deselve oock inghenomen hebbende, hebben het garnisoen met de borghers

+Bourbourch, Duynkerke,Nieuport, Veurne, Bergheninghenemen endegheplundert.

doodt gheslaeghen ende het stedeken uytgheplundert. Van+daer sijn sy ghetrockennaer andere see-steden van Vlaenderen als sijn: Bourbourch, Duynkercke,Nieupoort, Veurne, Berghen S. Winocx, de welcke sy oock hebben inghenomenende te plunderen ghegheven.Het en was niet te verwonderen dat de Ghentenaers ende de Enghelschen soo

spoedich voortganck deden; want den graef van Vlaenderen onthielt sich binnenRijssel in volle ruste; den coninck van Vranckrijck met sijn legher naer huysghetrocken, ende van gheenen van beyde de canten en wasser oorloch ghedeclareert.Daerom heeft den graef van Vlaenderen de heeren Joannes Vilain ende Joannes vander Meulen, vlaemsche ridders, naer den bischop ghesonden om sijn clachten daerover te doen; maer die sijn van den bischop verstooten ende vruchteloos naer dengraef wederom ghekeert. Den graef siende dat de Enghelschen ende de Ghentenaersin hun voornemen voortghinghen, heeft de omligghende steden de waepenen doenaennemen, ende het bevel daer van ghegheven aen Ludovicus Haze, synen bastardt,ende aen Joannes Spoorkin, stadthouder van Cassel-Ambacht. Dese seer qualijcknemende den slechten teghenstandt den welcken de Duynkerckenaers aen den vyandtghedaen hadden, hebben aen het landt van Duynkercken meer


135

schaede veroorsaeckt als de Enghelschen ghedaen hadden.

+Twist in 't vlaemsch legher.Daer en tusschen en derfde den edeldom aen den vyandt+gheenen slach leveren

uyt vreese dat de ghemeyne soldaeten met de Enghelschen oft met de Ghentenaersmisschien in een verborghen onderhandelinghe waeren, soo dat het vlaemsch legherin groote beroerte sijnde zich niet en heeft derven ten velde begheven, maerghedwonghen is gheweest naer Berghen te vertrecken. Die van Veurne, Nieuport,Dixmuyde ende van het Vrye vreesende van de Enghelschen wederom mishandeltte worden, sijn met hun volck naer Duynkercken tsamen ghecommen ende hebbenhet vlaemsch legher van Berghen by hun gheropen om aen den vyant tsamen slachte gaen leveren. De Enghelschen siende het legher van de Vlaminghen aencommen,ende vreesende den slach te waeghen, hebben eenen trompetter naer het legher vande Vlaminghen ghesonden om hun af te vraeghen aen welcken paus dat syghehoorsaemden, ende oft sy hun partye wilden aennemen ende tsaemen eenen invalin Vranckrijck doen? den trompetter in het vlaemsch legher ghecommen sijnde is

+Misdaet van deVlaminghen.

onghehoort van de soldaeten doodtgheslaeghen,+het welcke de Enghelschen seerheeft verbittert ende niet sonder reden; want dat was een misdaet teghen de wetder volckeren ende alle crijchs-ghebruyck.Van beyde canten werden de legbers in slachorden ghestelt. In het engelsch legher

was den bischop met het vendel gheteeckent met een crucifix, ende noch een andervendel gheteeckent met twee sleutels op de forme van een borgondisch cruys, waerboven stondt de thiara van den paus. De Ghentenaers wierden gheleyt door RasoVan de Voorde. In het vlaemsch legher Ludovicus Haze, bastardt van den graef,


136

ende Joannes Spoorkin. Raso vande Voorde begonst den slach, ende al was het saeckedat hy twee en dry mael van sijn peerdt gheslaeghen wierdt, en gaf nochtans den

+DeVlaminghen gheslaghen.moedt niet verloren; maer bracht den slach soo verre dat de+Vlaminghen daer omtrentde neghen duysent mannen verloren ende ghenoodtsaekt wierden den vlucht tenemen. Soo wierdt den slach door de Enghelschen en de Ghentenaers over deVlaminghen ghewonnen, den 24 Mey, op S. Urbanus-dach, ende de doodt van denonnooselen trompetter ghevroken.

+Berghen, Cassel en S,Venant verovert.

+ Die van Berghen hoorende het ongheluck het ghene de Vlaminghen wasoverghecommen hebben sich aen den bischop overgegeven; daer naer hebben deEngelschen het casteel Drincham inghenomen ende het garnisoen vermoordt.Cassel ende S. Venant is oock door hun verovert ende beset; van daer sijn sy naerden bosch van Nijp ghetrocken, waer uyt sy veel beesten ende menschen, die daerin ghevlucht waeren, hebben wech ghehaelt. Gheheel het landt van Cassel, Belle,Meenen, Poperinghen, Veurne, Nieupoort, Oostende, het Vrye, Blanckenberghe totSluys toe, was in de macht van de Enghelschen ghevallen, nietteghenstaende datternoch geenen oorloch ghedeclareert en was.

+Yperen beleghert.

+ Van daer sijn sy den achtsten Juny Yperen gaen belegheren. De Ghentenaersonder Francois Ackerman, Pieter Van den Bossche ende Pieter DeWinter hieldende stadt lankx vijf canten soo nauw besloten met twintich duysent mannen van hunvolck, sonder het volck van den bischop, soo dat het onmoghelijck was dat daereenen hondt conde uyt oft in loopen, welcke belegheringhe seven weken lanckgheduert heeft teghen de meyninghe van de Ghentenaers;


137

want sy hadden aen de Enghelschen beloft dat sy ten lancksten binnen dry daeghenmeester van de stadt sauden sijn; maer hun meyninghe is qualijck uytghevallen; wantsoo haest als sy voor de Bueterpoorte quamen heeft Andries Paeldinck, den welckenaen die poorte de wacht hadde, de clocken van het Belfroy doen trecken; waer dooralle de borghers terstondt in de waepenen quaemen. Den edeldom niet te min vreesdedat de borghers met de Ghentenaers in onderhandelynghe waeren, om welcke redenden gouverneur Joannes van Oultre, viscomte van Yperen, een cloecken endeghetrauwen ridder met de heeren Balduinus van Oultre, synen sone, heere vanElverdinghe, Petrus Van der Zype, Joannes Van der Zype, Joannes Blancaert, JoannesvanMorslede, Nicolaus Belle, Franciscus Belle, Georgius Belle ende andere edelieden,de welcke aldaer in garnisoen laghen, hebben de borghers op de merckt doenvergaderen ende hun afghevraecht van wat meyninghe dat sy waeren, de welcke allegader ghesworen hebben altijdt ghetrauw te sullen blyven, ende de stadt totter doodttoe te beschermen. Den eersten nacht van de belegheringhe sijn die van Yperenuytghetrocken ende hebben alle de voorsteden in brandt ghesteken; waerdoor deEnghelschen wel saeghen dat sy van de Ghentenaers bedroghen waeren, ende nietwaerschynelijck en was dat die van de stadt sich binnen de dry daegen schicktenover te gheven. Daer en tusschen is het geschiedt dat een dochterken van derthienjaeren ghevallen is in de handen van eenighe Engelschen; maer soo sy het selvewilden vercrachten, is het dochterken uyt vreese in 't water ghespronghen aenroependede hulpe van Onse Lieve Vrauwe van Nieuwkerck. Naer dat het dochterken eenighereysen


138

onder het waeter hadde gheweest ende ghedreven was tot aen het eylandeken tusschende twee grachten, soo heeft Andries Paeldinck eenighe van sijn volck daer naer toeghesonden, de welcke het dochterken verlost ende naer de stadt ghebracht hebben,lovende Godt Almachtich en de H. Moeder Godts Maria.In 't leste van July den bischop siende dat de belegherden meer voortganck deden

als sijn volck, heeft met hun eenen stilstandt van waepenen ghemaeckt, ende vanhun versocht datter van yder van de dry staeten vier persoonen by hem saudencommen ommet malcander te spreken. Vier gheestelijcke prelaeten, vier edele riddersende vier borghers sijn op sijn versoeck tot hem ghecommen. Den bischop die siendeaencommen, heeft sijn handt opgheheven, ende hun uyt den naem van Urbanusgheexcommuniceert; de ghedeputeerden dit siende heeft eenen van die, te weten deneerw. Heer Christoffel van Dixmuyde(1), proost van S. Martenskerck, hemgheantwoordt dat hy de macht niet en hadde van hun te excommuniceren, aenghesiensy bereyt waeren hunne saecke aen den paus voor te stellen ende in sijn oordeel telaeten. Den bischop siende dat de ghedeputeerden sijn dreyghementen verachtendesonder aen hem voordere antwoorde te gheven naer de stadt keerden, heeft hunuytgheschelt voor ongheloovighen, joden, ketters ende sarasynen, ende om aen sijnvolck dit te meer te doen ghelooven, heeft den blauwen standaert, gheteeckent meteen crucifix, doen opsteken. Die van binnen de stadt dit siende ende hoorende hebbenbitterlijck beghinnen te weenen ende

(1) Meyer noemt hem Dionisius Paeldinck, abt van S. Martens-clooster.


139

om te thoonen dat sy gheen ongheloovighen en waeren, hebben sy met de

+Godtvruchtichheyt van debelegherden.

gheestelijckheyt terstondt eene godvruchtighe+processie ghehauden ter eere van denghecruysten salichmaecker, den welcken op den opgherechten standaertuytghebeeldt wierdt. Den graef van Vlaenderen siende het perijckel in het welckesijn landt ghestelt was presenteerde door Arnulphus, bischop van Luyck, met vijfhondert ruyters dry maenden lanck t' synen coste met de Enghelschen teghen deClementinen den oorloch te voeren, waer 't saecke dat sy Vlaenderenwilden verlaeten;maer de Enghelschen door de Ghentenaers verleyt sijnde en hebben dese conditieoock niet willen aennemen.Den derden Augusti op den noen ten tyde dat de borghers waeren het middachmael

gaen hauden, hebben de belegheraers lanckx vijf canten de stadt bestormt, ende destadt was in groot perykel van overmeestert te worden; maer Godt almachtich, denwelcken meer de godtvruchticheydt ende getrauwicheyt van de borghers als denbuytgierighen yver aensach, heeft de stadt uyt dit perykel verlost. De vyanden haddeneen huys versterckt ontrendt de Steendampoort, lanckx waer sy de stadt seerdwonghen. Die van binnen stelden den standaert van den graef op de poorte vanBoesinghen aen den candt daer de Ghentenaers laeghen; ende deden eenen uytval,in den welcken sy veele van de Enghelschen dooden, ende onder andere eenen vanhun capiteyns Joannes De Ray. Sy wonnen de Stove, (een sterck huys, welcke deStove ghenoemt wierdt); alle hun canon ende eenen standaert in den welcken denvlaemschen leeuw uytghebeelt wierdt met het hooft om leeghe tot versmaedinghevan den graef van Vlaenderen, welcken leeuw sy om-


140

keerden met het hoofd om hooch ter eeren van den graef, ende keerden met den buytwederom naer de stadt. De Enghelschen vraechden het doodt lichaem van JoannesDe Ray, het welcke hun ghegheven wierdt, over wiens doodt sy groote droefheytbethoonden.Terwylen dat de stadt van Yperen aldus beleghert wierdt hoorde den graef dat de

kercke vanMeenen een seer stercke plaetse was, alwaer de Enghelschen sich saudenconnen verstercken ende tot Rijssel toe sauden connen uutloopen, hy sondt daer naertoe synen bastardt Jan Sonder-Landt met Joannes Van der Meulen, 60 ruyters ensestich voetganghers om de selve kercke te slechten; maer sy sijn verraden gheweestvan hun opleyders ende gheleydt naer een plaetse, alwaer twee hondert Enghelschenlaeghen, de welcke hun naer een cloeck ghevecht hebben ghevanghen ghenomen,ende naer de tente van den bischop gheleydt. Daer wiert terstondt eene groote sommeghelts voor hun rantsoen gheprcsenteert; maer den bischop hoorende dat die vanYperen de selve wilden betaelen, heeft daer op gheantwordt dat hy met het ghelt vansynen thresoor gheen vyanden en wilde ghelost hebben. Hy rekende, ghelijck mensecht, sonder den weerdt, als oft Yperen alreede in sijn macht waere; ende uyt hetselve betrauwen noemde hy sich graef vanWest-Vlaenderen. Ten selven tyde hebbendie van Dendermonde eenen inval in het Ghendtsche ghedaen ende veel Ghentenaers

+Grooten noodt van Yperen.tot Seveneecken ghedoodt. De stadt Yperen was+door de gheduerighe belegheringhetot soo grooten noodt ghebracht dat hun het waeter door de vyanden ontrockensijnde, het waeter, het welcke binnen de stadt noch was overghebleven, seer begonstete stincken ende ondrinckbaer


141

wierdt, soo dat sy het reghenwaeter van den hemel moesten verwachten om hunnendorst te laven. De spyse wierdt oock seer schaersch, soo dat het ghevreest wierdt datde stadt haer door den hongher ghedwonghen sijnde sich in corten tijdt saude hebbenmoeten aen de belegheraers overgheven.Den graef van Vlaenderen bevreest sijnde van gheheel sijn graefschap te verliesen

heeft synen schoonsoon Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, ende den

+Den coninck vanVranckrijck comt te veldemet 200,000 mannen.

coninck van Vranckrijck wederom ter hulpe gheropen. Den coninck van+Vrankrijcksiende dat de Enghelschen verder ende verder den wech baenden om in sijn landtte vallen, ende Philippus vreesende van het landt het ghene hy door houwelijckte verwachten hadde, te verliesen, hebben desen oorloch ten uytersten ter hertenghenomen. Den coninck dede alle synen edeldom opontbieden om teghen deEnghelschen ende de Ghentenaers te velt te gaen. Den coninck is in persoon naer S.Denijs ghegaen ende heeft aldaer den standaert, den welcken de Auriflambe genoemtwierdt, ghegeven aen Guido De la Tremouille ende gheboodt dat alle den edeldomden twee-en-twintichsten Augusti binnen Arras saude commen. Aldaer ghecommensijnde is den coninck met hun naer Arien vertrocken. De Enghelschen en deGhentenaers voor Yperen hoorende dat den coninckmet twee hondert duysent mannenteghen hun afquam, hebben de stadt verlaeten ende den vlucht ghenomen; deGhentenaers naer Ghendt ende de Enghelschen naer de omligghende steden. Die vanYperen siende dat sy van hun vyanden verlost waeren, om aenGodt, hunnen verlosser,niet ondanckbaer te zijn, hebben een jaerlijcksche processie inghestelt op den achtstenAugusti ter eere van Onze Lieve Vrauwe tusschen de


142

Doornen, tot ghedachtenisse dat hun stadt, de welcke rontom de vesten met doornenbeplandt was op dien dach was verlost gheweest.

+Cassel verbrandt.

+ Als den coninck ontrendt Cassel ghecommen was sijn de Enghelschen daer uytghevlucht, ende de Franschen hebben de stadt in brandt ghesteken. Daer naer heeftden coninck sijn legher doen in slachorden stellen om het selve te besichtighen: daerin waeren seven hertoghen, neghenentwintich graven ende ontallijcke edellieden:

Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien,Den hertoch van Lorreynen,Den hertoch van Bretagne,

Ludovicus van Male, graef van Vlaenderen,Den graef van Mortaing,Den graef van Eu,Den graef van Blois,Den graef van Avergne,Den graef van Harcourt,Den graef van Soissons,Den graef van Dreux,Den graef van Ponthieu,Den graef van Commersant,Den graef van Valckenburch,Den graef van Vaudemont,Den graef van Ausserre,Den graef van Longeville,Den graef van Naemen,Den hertoch van Berry,Den hertoch van Bourbon,Den hertoch van Bar,Den hertoch van Beyeren.

Den graef van Savoyen,Den bischop ende graef van Beauvais,Den graef de la Marche,Den graef van Boulogne,Den graef van S. Paul,Den graef van Coucy,Den graef van Labret,Den graef van Dammartin,Den graef van Tonnoire,Den graef van Enghien,Den graef van Lisle in Gasconien,Den graef van Salines,Den graef van Tancarville,Den graef van Beaufort.


143

Onder den hertoch van Bretagne, haudende de avantgarde met den conestable endede marischals:

Den viscomte van Roan,Den heer van Beaumanoir,Den heer de la Suge,Den heer van Chasteau-Giron,Den graef van Longueville,Den heere van Rochefort,Den heer van Montfort,Den heer de Malatrait,Den heer van Rochemir,Den heer van Matergnon.

Onder den heer De Clisson, conestable van Vranckrijck:

Den heer Van Lion,Den heer Van Tortemine,Den heer Charles de Dinand,Den heer Van Cressi,Den heer Van Dermal,Den heer Van Perier,Den heer Guido Turion.

Onder den heer De Sancerre, marischal van Vranckrijck:

Den heer De Serfontavre,Den heer Robert de Calus,Den heer Bouchart de l'Isle,Den heer Van Surgeres,Den heer Van Derveval,Den heer Le Bouteiller,Den heer Joachim de Clermont,Den heer Van Moreul.

Onder den marischal de Blainville:

Den heer Jacques de Harcourt,Den heer Van Torsy,Den heere d'Arsy le Val,Den heere Van Barentin.

Onder den hertoch van Berry:


Den graef de la Marche,Den viscomte de Connarty,Den graef de l'Isle,Den heer van Anbarde,Den heer van Partenay,Den graef van Ausserre,Den viscomte de Beaufort,Den seneschalck van Perigourd,Den heer van Couvay,


144

Den heer Rogier de Beaufort,Den heer Aimery de Rochetouart,Den viscomte van Insoux,Den heer Brisions de Convens,Den heer van Cajangny,Den seneschalck van Berry,Den heer de Maulevrier,Den seneschalck van Poitiers,Den heer Guichard de Marse,Den seneschalck van Limoges,Den heer van Prie,Den heer Parceval de Couloigne,Den heer Godefridus de Cassele,Den heer Louis de la Broche.

Onder Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, voor den coninck, ende methem den hertoch van Lorreynen ende den hertoch van Bar:

Den heer van Challon,Den heer de Vergy,Den heer Hendrijck van Monbeliart,Den heer Guido Le Bouteiller,Den heer van Sombrenon,Den heer van S. Digier,Den heer Godefridus de Charny,Den heer de Blaissy,Den heer Jean de Cursy,Den balliu van Troyes,Den heer Guiliam, bastard van Langres,Den heer Hufalnis,Den heer Obille de Monnil,Den heer Pieter de Tarlay,Den heer Guido de Neufville,Den heer Jean de Challon,Den heer van Neufchastel,Den heer de Graussy,Den heer de Ray,Den heer van Maulan,Den heer van Englente,Den heer de Laon,Den heer de Bellemont,Den heer Raoul de Tortonville,Den balliu van Chaumont,Den heer van Basiers,Den heer Pieter de Luxe,Den heer Guilian d'Aubem,


Den heer de Branges.


145

Onder de gheseyde heeren waeren tsaemen ghemengelt veele andere edelieden vanverscheyden natien, als:

Den heer Guiliam van Namen,Den heer de Prouville,Den vidame de Chartres,Den heer Hugo de Melun,Den heer de Lor,Den heer van S. Liger,Den heer de Malot,Den heer Aubert de Saintelemere,Den heer van S. Aubin,Den heer Marche de Rie,Den heer Du Loc,Den heer Jan de Capigny,Den heer Renaudt de Raineval,Den heer van Auffemont,Den casteleyn van Beauvais,Den heer van Moreul,Den heere van Longueval,Den heer Hendrijck d'Antoing,Den heer d'Estouteville,Den heer Hugo de Ponthiu,Den heer Nicolas de Prenel,Den heer van Garanchires,Den viscomte van Narbonne,Den heer Jan Poitenart,Den heer van Aisselers,Den heer Carel de Chastillon,Den heer Rogier de la Roche,Den heer Jean du Bos,Den heere van Raineval,Den heer de Sempy,Den heer van Montmorency,Den heer van Bonville,Den heer van Hangest,Den heer van Eschelles.

Onder Ludovicus van Male, graef van Vlaenderen:

Den heer van Enghien,Den heer van Halewijn,Den heer de Guistelles,Den heer van Antoing,

Den heer van Scornay met meer andere vlaemsche edelieden.


Onder Fredericus, hertoch van Beyeren, waeren vele duytsche edellieden endehondert lancien.Noydt en isser schoonder legher te velt ghecommen; want daer en was niet dat

den luyster saude hebben connen


146

vermeerderen. Den coninck was daer self teghenwoordich met alle de princen vanden conincklijcken stam, ende alle de meeste edellieden van het rijck. Een dinghenalleen en was in dit legher maer ghebrekende, te weten: de bermherticheyt endemedelyden tot soo veel bedruckte menschen; maer schijnt dat die uyt beyde de legherswas uytghebannen; want de inwoonders van de vlaemsche steden wierden soovreedelijck mishandelt dat het onmoghelijck is die met penne te beschryven: niet temin wy sullen die eenichsints connen achter haelen uyt het ghene Meyerus heeftbeschreven. Sijn worden sijn dese, overgheset uyt het latijn in ons nederlandschetael:Den sesden dach van September, den welcken eenen sondach was, is den coninck

ghecommen naer het clooster van Ravesberghe. Den conestabel beleghert ende neemt

+Drincham verovert.in+het casteel Drincham, waer in twee hondert enghelsche ruyters waeren, de welckehy al ter doodt bracht. Een anderen secht nochtans dat de Enghelschen sichoverghegheven hebbendemet hun bagagie vertrocken sijn; maer dat de Vlaminghen,de welcke daer tsamen waeren, al ghedoodt oft ghevanghen sijn. Daer is een witpeerdt ghevonden gheweest, wiens schoonder noyt ghesien en was. Clisson heeft hetaen den coninck ghegheven ende den coninck heeft het selve den gheheelen sondachghebruyckt. Naer dat nu den coninck, den hertoch ende den graef met soo groot eenlegher in Vlaenderen waeren, sijnder somighe, dewelcke sich ghedwonghen aen deEnghelschen hadden overghegheven, terstondt de partye van den graef commenaennemen; onder de welcke de Nieupoortenaers, ontboden hebbende tot hulpe dievan het Vrye, een groote beroerte maeck-


147

ten. Sy nemen het vendel van den graef aen, ende tsaemen aenroepende den LeeuwvanVlaenderen vallen eenighe Enghelschen aen, de welcke van Yperen aldaer waerenwederghekeert, ende slaen een groot deel daer van, als oock eenighe Ghentenaersdoodt, welck feyt de oorsaecke gheweest is van hun verderf. Van alle canten commende Enghelschen en de Ghentenaers daer naer toe gheloopen ende nemen swacrevraecke over de hunne. Daer worden vele Vlaminghen doodt gheslaeghen; alle deuytgheplunderde goederen van de stadt, soo gheestelijcke als werelijcke worden ten

+Nieupoort verbrandt.deele met schepen naer Enghelandt, ten deele met+kerren naer Berghen ghevoert,daer naer wordt de stadt meer als lanckx dertich canten in brandt ghesteken endetot den grondt toe afghebrandt, soo datter noch huys noch kercke, noch capelle en isongheraeckt ghebleven. De Enghelschen en de Ghentenaers, de welcke naer Berghenghevlucht waeren, vergaerden alle de kerren van het gheheel landt van Berghenbinnen de stadt, ende maecken daer mede een borstweer rondt de vesten. Sy stoppenalle de poorten met steenen ende met aerde, uytghenomen de poorte van den cantvan Duynkercke; sy verstercken de plaetse op het beste dat sy connen om teghen deFranschen te beschermen. Vele commen met hun goedt uyt het plat landt daer naer

+Ellende vanWestvlaenderen.

toe. DeWestvlaminghen worden al met de+aldermeeste ellende gheperst. De schaedewas noch licht die sy van de Enghelschen gheleden hadden ten opsichte van diesy nu van de Franschen lyden. De aldermeeste vreese die sy hadden, was van deBritons, dewelcke niet alleen soldaeten ende buytmaeckers en waeren; maer oocksulcke vuyle vrauwenschenders ende vreede moordenaers dat het


148

gheheel landt schroomde alswanneer men hunnen naem hoorde noemen. In de anderewas noch somwylen eenighe eerbaerheyt ende bermherticheyt; maer sy en spaerdennoch gheestelijck noch werelijck, noch mans noch vrauwen. Die van Cassel, Belle,Duynkercken ende Hondtschoten vluchteden ten deele naer Berghen, ten deeleverberchden sy sich in de bosschen, poelen, gheberchten, grachten ende rietbosschen;andere vluchteden naer Arthois, Zeelandt ende Enghelandt; een groot deel ginck metde Franschen oft met de Enghelschen sich voeghen, ende tsamen buyt maecken. TotBerghen begon eenen dieren tijdt op te staen, waer door aldaer vele menschen vanhongher stierven; het was een groote ellende te sien ende te hooren het ghecrijt,gheween, gheroep ende ghehuyl van het ghemeene volck. De heeren van Percy, HugoChaverel met Hugo, synen sone, Thomas Trivet, Hugo Spenser ende Joannes deBeaumont beraedden sich van Berghen teghen de macht van de Franschen tedefenderen. Sy hebben buyten de poorte alles in brant ghesteken het welcke aen denvyandt saude connen dienstich sijn, ghelijck het nieuw nonnenclooster ende de capellevan Onse L. Vrauw ten Dauwe. De nonnen sijn in de stadt ghelaeten. De Vlaminghen,de welcke met den graef ghecommen waeren, sijn daer naer toe ghegaen om te sienoft die van Berghen teghen den danck van de Enghelschen de poorten voor hunnenprins sauden willen open doen, het welcke al is 't saecke dat de ghemeynte welwensten te doen, wierden nochtans door de Enghelschen ende Ghentenaers belet.Tusschen eenighe kleyne ghevechten isser eenen voornaemen franschman ghedoodt,terwylen hy de belegherden naer eenen uytval ghedaen te heb-


149

ben volghende, met hun meynden de poorten in te commen; maer is door de val vande opgetrocken brugghe gheplettert. Den coninck over dit ongheval seer bedroeftsijnde heeft de stadt met gheheel sijn legher omringhelt. Hy met Philippus vanBorgonien, Joannes van Berry ende Carel Bourbon slaet sijn legherplaetse aen dencandt van den zuyden. Den graef Ludovicus met sijne Vlaminghen ende Joannes,hertoch van Bretagne, aen den oosten teghen het clooster van S. Winocx. Joannesde Vienne met den graef Cocy ende de Normannen aen de westpoorte; den candtvan den noorden was onbequaem om de leghers te legghen ter oorzaecke dat hy volwas van morassen ende grachten. Op den saterdach is de bestorminghe begonst, inden welcken de belegherden seer cloeckelijck sich weerden; die van Duynkercketrachteden door het doorsteken vande zeedijcken het legher te onderwaeteren; maerhebben daer luttel profijt mede ghedaen; want terstondt wierdender anderuytghesonden, de welcke die wederom ghestopt hebben. Ontrendt den avondt hebbende Enghelschen eenen trompetter ghesonden naer Joannes, hertoch van Bretagne.Desen beminde de Enghelschen om vele weldaeden, die sy aen hem ghedaen hadden.Men secht dat hy by den coninck saude vercreghen hebben dat de Enghelschen sichonghemolesteert sauden noghen vertrecken. De Enghelschen saeghen dat sy gheensintsen conden wederstaen aen soo groote macht des coninckx, ende en betrauwden deborghers niet, dewelcke den peys sochten met hunnen graef. De eerste nachtwachtqualijck ghedaen sijnde, sijn de Enghelschen met alle den buyt, den welcken sydraeghen conden, lanckx de poorte vanDuynckerckemet de Ghentenaers uytgevlucht,ende


150

door Duynckercken lanckx den oever van de zee naer Grevelinghe ghetrocken. Eengroote menichte van borghers ende vluchtelinghen, mans, vrauwen, ende kinderensijn hun met een groot ghecrijt ende gheween naer ghevolcht; want sy hadden eenengrooten schroom van de onmenschelijcke wulpsheyt ende vreedtheyt van de Britonsende Bourgonions. Sy liepen van den eenen candt tot den anderen, ende verginghenten deele op de velden van ghebreck ende hongher. Daer was dan een groote vreeseende vervaertheyt tusschen die in de stadt overghebleven waeren; sy hadden goedehope op de goedertierentheyt van den graef; maer sy hadden gheluckich gheweest,waer't saecke dat sy met de andere ghevlucht hadden. Den prior van S. Winocx endeden prior van de Predicheeren wierden met de sleutels van de stadt ghesonden, omde stadt over te gheven ende oodtmoedelijck vergiffenisse te versoecken; maer sysijn verstooten gheweest van die lanckx den cant van den zuyden de belegheringhededen. Want de Franschen verlanchden te seer naer den buyt van die dinghen, dewelcke van alle canten van 't platte landt in de stadt (andersints oock rijck) tsamenghebracht waeren; daerom hebben sy de verbidders vreedelijck naer de stadt ghejaecht.

+Groote ellende binnenBerghen.

Alsdan isser een gheween ende+ghekerm opghestaen onder alle die, ghelijck hetghewoon is te gheschieden, in de uyterste wanhope waeren. Die ellendighenvluchteden naer de kercken, cloosters ende andere plaetsen om sich te verberghen.Ontrendt den middernacht sijn de Normans, de wclcke aen den oosten het belechdeden, lanckx de grachten ende de vesten doorghepasseert, roepende: Vienne! Vienne!De andere volchden de Normans; doorgaens hebben sy alles vermoordt wat sy vindenconden.


151

De vrauwen, ghelijck Frossard secht, sijn naer S. Omer ghesonden; maer bynaer alledemans vermoordt. De nonnen endeweynich andere hebben sy deweldaet gheghevenvan ghevanghen te blyven; maer Diaconus secht dat de mans, vrauwen ende kinderendoorgaens vermoort sijn. Daer waeren bevruchte vrauwen, dewelcke in dese vreeseonvoldraeghen vruchten baerden, oock de welcke voor den tijdt ghebaert hebbendeterstondt hun vrucht mede naemen ende vluchten; andere stierven in den aerbeydt.Van alle canten wasser gheween ende een afbeelsel van de doodt. Sy vonden nocheenen grooten ghewensten buyt ghenoech; want de Enghelschen en hadden alles nietconnenmededraeghen. De kercken wierden oock teenemael uytgheplundert; het waseenen sondach ende den dach van Onse L. Vrauwe gheboorte. 's Middernachts alsde monicken van S. Winocx naer de mettenen ghinghen, de edelieden hoorende dennaem van den rijckdom van die kercke, hebben de deuren openghebrocken endedaerin ghevallen. Simon ab Haringha met de syne heeft sich voor hun voetengheworpen ende om het leven van 't clooster ghebeden. Sy sijn allegaeder inbewaernisse van Joannes van Vienne aengenomen; maer de andere hebben meest alhun bewaerders bedroghen ende ontcommen; Simon alleen is naer Normandienghevanghen geleyt. Die kercke was verre de rijckste van alle de kercken van denWesten; de vyanden dan door de begheerte van den buyt dronghen over al door, alleswordt ghebrocken, omghekeert, gheschonden, ontheylicht; sy loopen door alle decaemers, sy plunderen ende packen alles by een. Alle deghene die van het ontwaependvolck daer ghevlucht waeren, worden vermoordt, oft op hope van ghelt


152

ghevanghen ghebonden. Daer was eenen franschen moninck, eenen wantrauwenmensch, den welcken op het eynde van den dormter verraden heeft de schatten, dewelcke sy met eenen muer hadden doen besluyten; daer was den gheheelen thresorvan de kerck ende het clooster in, den welcken seer groot was; daerom is den abtJacobus, den welcken alsdan tot Antwerpenwas, seer bedroeft gheweest. Den coninckself quam op den morghenstondt in de stadt; de reliquiecassen van de heyligheWinnocus, Oswaldus, Levina ende Hydalberga sijn naer Arras gevoert; maer al hetgaudt ende silver afghetrocken sijnde sijn dan maer met de lichamen wederomghegheven. De ghewyde cleederen, offeranden ende andere ciraeten vande kercke,de welcke menichvuldich ende costelijck waeren, hebben de plunderaers voor buytghehauden. Twee copere lessenaers, eenen van het evangelie, den anderen van denepistel, den eenen op de forme van eenen grifioen, den anderen op de forme vandevier evangelisten, seer constich ghegoten, heeft Joannes, hertoch van Berry,wechghenomen; maer heeft daer naer voor die aen de kercke ghesonden twee hondertguldens; een groot deel van de H. Reliquien is tot S. Omer voor hondert guldensafgekocht. De staf van S. Winnocus is wel wech ghenomen; maer hy is daernaerbinnen Parijs afghekocht voor hondert guldens; de boecken ende vele silvere vaetensijn afghecocht; maer vele van die met veel boecken ende reliquien sijn verlorenghebleven. Daer is eenen kelck van lauter gaudt vercocht om die aftecoopen. Denprior magister Simon ab Haringha, doctor in de rechten, den welcken tot Heurfleuin Normandien ghevanghen was, is gherantsoeneert gheweest voor twee hondert entwintich gul-


153

dens; maer Thomas Diaconus, ghebortich van Berghen endemoninck van S.Winocx,den welcken van dese ellenden eenen gheschreven boeck heeft achterghelaeten, isop dien nacht van Onse L. Vrauwen-Gheboorte eerst van de Normans ende daer naervan de Borgonions ghevanghen, ende naer Bourbourch ghevoert sijnde van den graefLudovicus verlost; maer als hy naer S. Omer gaet wordt hy van andere Franschenwederom ghevanghen ende over de Somme naer Abbeville ende Hesdin ghevoert,alwaer hy bynaer miraculeus (ghelijck hy secht) ontvlucht ende naer den abt vanBlagiac ghecommen ende ten lesten t' huys gheraeckt is. Ontrent den eerstenDecember hebben de monicken van S. Winocx beghinnen wederom te keeren, endein de woonste van den prior hunne ghetyden ende misse te singhen tot dat de kerckevan de doode lichaemen, ende het bloedt ghesuyvert ende door den bischop versoentwas, het welcke gheschiedt is ontrent het beghinsel van den vasten. De kercke vanS. Pieters ende het convent van de Predicheeren sijn oock gheheel uytgheplundert,ende in veele plaetsen het vier ghesteken sijnde op den selven sondach ontrendt den

+Berghen te gronde verbrant.dry uren naer den middach is de ellendighe stadt van Berghen door het+ghebodt vanden coninck tot den grondt toe afghebrandt, uytghenomen de kercken van S. Pieter,apostel, S. Winnoc ende het convent van de paters Predicheeren; want die sijn alleenghespaert gheweest. De aude lieden, kinderen, crancken, creupelen ende alle die doorhun jaeren oft sieckte niet en conden vluchten, sijn door den brandt oft door de ruinenvan de huysen doodt ghebleven. Naer dat de vyanden op die maniere alles naer hunbeliefte binnen Berghen ghedaen hadden, sijn sy naer Bourbourch vertrocken. Denveerthienden


154

September op eenen saterdach, wesende den feestdach van H. Cruysverheffinghe,is de avant-garde van het legher tot Bourbourch ghecommen. De opleyders waerenLudovicus, graef van Vlaenderen, Joannes, hertoch van Bretagne, Oliverius Clisson,

+Bourbourch beleghert.ende Valeranus, graef van S. Paul. Alswanneer+alles nu ghereedt was om de stadt tebestormen, isser een gherucht in 't legher gheloopen als oft den graef vanVlaenderen ende den hertoch van Bretagne en de Engelschen tsamen ghehandelthadden om het belech op te breken. Daer om hebben de Britons, Borgonions endeNormans, vreesende hunnen gheweynsten buyt te verliesen uyt gramschap veel vierin de stadt gheworpen; waer door de stadt meer als op veertich plaetsen is in brandtgheraekt. Sy hebben de stadt alsdan beghinnen te bestormen; maer de belegherdenhebben den brandt veronachtsaemt, ende daerom niet laeten de stadt te beschermen,soo datter van beyde canten veel ghequetst ende ghedoodt wierden. Den avondtaenghecommen sijnde is den storm met den dach gheeyndicht; alsdan hebben debelegherden eerst begonst den brandt te blusschen. Den hertoch van Bretagne heeftdaerentusschen soo veel uytghewerckt dat het aen de Enghelschen ende Ghentenaerstoegliestaen is met hun goederen te moghen vertrecken. Sy dan met hunnen buyt

+Grevelinghe verbrandt.vertreckende hebben+onderweghen Grevelinghen in brandt ghesteken, ende sijn vandaer naer Calais vertrocken. Terwylen dat dit gheschiede isser eenen borgher vanAudenaerde tot Ghendt ghecommen, denwelcken aen Francois Ackerman de tydingheghebracht heeft dat den Gouverneur van Audenaerde naer Bourbourch by den graefghegaen was, ende daer luttel volckx ghelaeten hadde, de welcke voor de stadt nietveel besorcht en wae-


155

ren, datter een gracht van de veste was, waer uyt het waeter afghelaeten was om deselve af te visschen, ende dat men aldaer seer lichtelijck op de vesten conde climmen.Franciscus Ackerman dit hoorende is met Simon Braem ende vier hondertghewaepende mannen tsavonts naer Audenaerde vertrocken, alwaer hy ontrendt denmiddernacht is aenghecommen; maer eene vrauwe, die by gheval daer ontrendt hoyraeptede, hoorende het gheruchte, is terstondt naer de stadt gheloopen, ende heefttot de wacht gheroepen dat de Ghentenaers aenquaemen. De waeckers te besich

+Audenaerde met verraedtghenomen.

sijnde+met de teerlinghen te spelen hebben de vrauwe uytghelacchen ende gheseydtdat sy misschien ossen voor menschen aensien hadde. Daerentusschen lettedeFrancois op om te sien hoe lanck dat de waeckers sauden wacker blyven. Als synu al slaepen waeren, is Balduinus, den Audenaerschen verrader, voor ghegaen, endeFrancois Ackermanmet ontrendt sestich van sijn volck hem ghevolcht. Sy passeerende gracht ende climmen over de vesten ontrent het clooster van Maeghdendael endecommen tot op de merckt. Simon Braem stondt met sijn volck voor de poorte, dewelcke eenen van sijn volck van binnen open dede; maer de waeckers wackergeworden sijnde hebben hem ende Jan Vande Voorde om hals ghebracht ende SimonBraem een weynich doen wijcken; maer aenghesien Ackerman de merckt alreedeghewonnen hadde en hebben sy Braem niet connen beletten met sijn volck binnente commen. Door het gheruchte is Francois Crupeminghe wacker gheworden endeuyt sijn bedde springhende baervoets met het vendel van den graef op de mercktghecommen; maer dit heeft hem terstondt sijn leven ghecost. Florentius Van Heuleonder-gouverneur met dertich


156

ghewaepende mannen aen de Heynstraete ghecommen sijnde heeft eenighen tijdtseer cloeckelijck ghevochten; maer is ten lesten overwonnen ende ghedoodt. Soo isAudenaerde van de Ghentenaers ghewonnen den 17 September. De Ghentenaers destadt op die maniere ghewonnen hebbende, hebben de deuren van de borghers-huysenopenghebrocken ende hun onvoorsiens op hun bedden ghedoodt, ende dach ghewordensijnde de vrauwen, kinderen ende ongewaepende persoonen bynaer naeckt uyt destadt ghejaecht.

+Bourbourch gheplundert.

+ Naer dat de Franschen Bourbourch te plunderen ghegheven hadden, sijn syallenckxkens uyt Vlaenderen vertrocken. Sy hadden wel op een beter maniereconnen adiu segghen; want sy (principaelijck de Britons) en lieten niet ongheschonden.Sy plunderden de huysen en de kercken, vermoorden de mans, schoefierden devrauwen, ende daer sy ghelt van verwachteden, leydense mede; maer Godt wildehun laeten blijcken dat hy alle hun goddeloose wercken was aensiende, want daerwas eenen soldaet den welcken wilde eenen diamant nemen van een beeldt van SintJan; maer soo hy den selvenmeynde wech te nemen, heeft het beelt sich omghekeert,waer door den soldaet soo seer is verschrikt gheweest, dat hy is raesende gheworden,ende achterover vallende is den hals ghebrocken. Eenen anderen soldaet meyndeoock dierghelijcke heylichschenderye te bedryven; maer alle de clocken hebben vanselfs beghinnen te luyden, waer over den coninck ende den edeldom seer verwondertsijnde hebben de selve kerck van Onse L. Vrauwe seer godtvruchtelijk besocht ende

+Bourhourch verbrandt.de selve met meer als dry hondert guldens+vereert. Alswanneer datter nu niet meerte plunderen oft te vanghen en was, heeft den coninck de stadt tot den grondt


157

toe doen afbranden. Dit is den lesten adiu, den welcken de Franschen aen Vlaenderengaven. Den graef ende den hertoch van Borgonien ende den hertoch van Bretagnesijn eenighen tijdt tot S. Omer ghebleven, terwylen de Franschen naer huys ginghen.De Enghelschen siende dat hunne meyninghe soo slecht was uytghevallen, sijn oockallenckxkens naer Enghelandt vertrocken. Thomas Trivet, Guilielmus Helman endeeenighe andere engelsche bevelhebbers in Enghelandt aenghecommen sijnde sijn inde ghevanghenisse gheworpen.

+Tsamencomste over denpeys.

Ontrent het beginsel vanOctober isser tot Lelleghem,+tusschen Calais ende Bologneeen tsamencomste ghehauden gheweest om van beyde canten den peys te maecken.Tot dese tsamencomste sijn ghecommen, van den cant van de Enghelschen: Joannesvan Ghendt, hertoch van Lancastre, Joannes van Hollandt, broeder van den coninckRichardus, Thomas Percy, den graef van Bockingam met eenighe bischopen; vanden candt van de Franschen: den hertoch van Berry, den hertoch van Borgonien,Philippus den Stauten, den bischop van Laon, cancellier van Vranckrijck, den hertochvan Bretagne ende den graef van Vlaenderen. De ambassadeurs van den coninck vanSpagnien, eenen bischop, eenen diaken ende twee ridders; de ghedeputeerden vanGhendt. Den graef wilde de Ghentenaers uytsluyten; maer de Enghelschen en wildensonder hun gheenen peys maecken. Ten lesten niet connende overeen commen over

+Stilstandt van wapenen,de conditien, de welcke van beyde canten voorghestelt wierden,+en isser gheenenpeys; maer wel eenen stilstandt van waepenen voor een jaer ghesloten op hopevan tusschen dien tijdt den peys te becommen.

[1384]


158

+1384. Verschil tusschen denhet toch van Berry ende dengraef van Vlaenderen.

+Op dry-coninghendach isser een verschil gheresen tusschen den graef vanVlaenderenende den hertoch van Berry over het besitten van het graefschap van Bolognien,het welcke den hertoch van Berry in besit hadde ter oorsaecke dat hy ghetrauwtwas met..........Artois ende Bologne wiert eertijdts onder Vlaenderen gherekent.De graven van Bologne hadden langhen tijdt het selve graefschap beseten als vasallenvan de graven van Arthois. Den hertoch van Berry sich niet willendeveroodtmoedighen om aen Ludovicus, graef van Vlaenderen als graef van Arthoishommage te doen, en wilde die alleenelijck maer doen aen den coninck. Ludovicusdaer teghen begheerde dat die aen hem saude gheschieden. Dit verschil is dan soohooch gheresen dat den hertoch van Berry synen poignart heeft uytghetrocken ende

+De doodt van Ludovicusvan Male, graef vanVlaenderen.

gheworpen in het hert van den graef van Vlaenderen, van welcke wonde hy dry+

daeghen daer naer is ghestorven. Sijn lichaem is begraven in S. Pieterskerck binnenRijssel, alwaer oock alsdan vervoert is gheweest het lichaem van Margarita, synehuysvrauwe, het welck tot dien tijdt toe tot Retel hadde begraven gheleghen. Hetuytvaert is ghehauden gheweest door den aertsbischop van Reims in deteghenwoordicheyt van de bischopen van Parijs, Doornijck, Camerijck ende Arras,ende van vijf abten, met vele vlaemschen ende franschen edeldom. Daer brandedenseven hondert kerssen van een pondt; in 't midden stondt den standaert vanVlaenderen; op de rechte syde den standaert van Arthois, op de slincke syde die vanBologne, Nivers ende Retel. Hy heeft achter ghelaeten maer een wettelijcke hoirMargarita, huysvrauwe van Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien. Hy


159

hadde wel ander, maer onwettelijcke kinderen: te weten: Ludovicus Haze, Ludovicusvan Vrieslandt, Joannes Sonderlandt, Hector van Tourhaudt, Victor, Joanna,Margarita.Somighe sijn van meyninghe dat Ludovicus voor sijn doodt aen de Ghentenaers vollevergiffenisse ghegheven heeft van alles het ghene sy teghen hem misdaen hadden,ende synen schoon-sone Philippus den Stauten gheboden heeft dat hy aen hun oockalles saude vergheven, ende met hun den peys maecken, dat oock somighe borghersdie brieven, tot dien eynde van hem onderteeckent, daer naer aen Philippus hebbenoverghelevert.


161

Het leven van Philippus den Stauten,Hertoch van Borgonien, Graef van Vlaenderen.Het tweede deel.

+Margareta wordt gravinnevan Vlaenderen.

Den sesentwintichsten van April is, in de plaetse van den 1384.+overledenenLudovicus van Male, graef van Vlaenderen, Borgonien, Artois, Nevers, Retel,Heere van Mechelen ende Saline, ghesuccedeert syne eenighe dochter MargaretaVan Male, huysvrauwe van Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien. Dehuldinghe gheschiede ten voornoemden daeghe binnen de stadt van Brugghe inVlaenderen.De Ghentenaers hadden het voorleden jaer ten tyde van de samencomste over den

peys Escornay inghenomen ende


162

gheplundert, waer over den heere van Escornay seer vergramt sijnde, haddegheswooren dat hy met de Ghentenaers noyt gheenen peys en saude maecken; maerhun totter doodt toe vervolghen. Alsnu is Francois Ackerman, sich betrauwende opden stilstandt vanwaepenen, vanAudenaerde, alwaer hy gouverneur was, naer Ghendtghecommen om in het houwelijck van synen neef, François Ackerman,teghenwoordich te sijn, ende hadde de bewaernisse van de stadt aen Pieter Vincke

+Audenarde doorbehendicheyt inghenomen,den 25 May.

ghelaeten. Den heere van Escornay+hoorende dat Francois Ackerman naer Ghendtwas vertrocken, heeft 's morghens vroech eenighe vrauwen ende kinders met boter,eijers, melck, kiekenen ende andere dierghelijcke waeren naer de stadt ghesonden.Hiermede ginghen vier hoywaeghens, op dewelcke onder het hoy laeghen somigheghewaepende mannen. Als dese aen de poorten ghecommen waeren, hebben sygheseydt dat sy daer mede naer Henegauw trocken; maer de tolmeesters hebben soobesich gheweest met den tol van alle die waeren te ontfanghen, dat sy gheen acht ennaemen op de waeghens. Dit gheschiedende sijn twee waeghens binnen de poorteghecommen, de voermans de peerden los maeckende, hebben daer mede den vluchtghenomen, ende de ghewaepende mannen daer uyt springhende hebben de wachtomhals ghebracht. Den heer van Escornay met Joannes Van der Meulen, JacobusTrimout, Joannes Cabiliau, Roelandus Van Spier, Blancart Columna met eenigheandere edelieden ende vier hondert ghewaependemannen sijn uyt den naerligghendenbosch ghevolcht, ende hebben terstondt de merckt beset ende ghedoodt alle de ghenede welcke hun eenighen teghenstandt deden; waer onder ontrendt de dry hondert


163

Ghentenaers ten deele ghedoodt, ten deele verdroncken sijn. Pieter Vincke was methet vendel op demerckt ghecommen;maer is ghedwonghen gheweest door de Scheldete swemmen ende alsoo den vlucht te nemen. De Ghentenaers hebben daer over hunclachten aen den graef ghedaen; maer den heere van Escornay heeft daer opgheantwordt dat den stilstant van waepenen synen persoon niet en was raeckende,aenghesien hy met de Ghentenaers noydt geenen peys ghemaeckt en hadde, ende hyhun dit voorseyt hadde, ende dat hy van meyninghe was die stadt te behauden endeteghen hun den oorioch voort te setten.In de maendt van Julius is den heer Van Herzele, ridder ende deuchdelijk edelman,

van Francois Ackerman beschuldicht gheweest als oft hy de wevers hadde willen

+Den heere van Herzelevermoordt.

wechjaegen ende de stadt aen den hertoch van Borgonien overleveren.+Het ghemeenevolck hier over seer vergramt sijnde heeft eenen oploop ghemaeckt, ende denheere Van Herzele in 't midden van de merckt het leven ontnomen, Pieter Vinckein de ghevanghenisse ghestelt, ende Francois Ackerman ende Pieter Vanden Bosschehun officien afghenomen.In de plaetse van de afghestelde hooftmannen hebben sy eenen nieuwen ghecosen,

Bauduyn De Rijcke, den welcken eenen grooten vyandt was van den edeldom. Desenheeft oock nieuwe capiteyns ghemaeckt ende nieuwe schepenen ghestelt (in Augusti),ende de aude in de ghevanghenisse doen bewaeren tot dat hy een goede somme gheltsvan hun ghecreghen hadde. Hy heeft Simon Braem ende Jacobus Theodoricus oockdoen ghevanghen nemen; maer Jacobus is het ontcommen ende naer sijn swaegher,Franco Borsele, in Zeelandt ghevlucht. Naer weynighen tijdt is Bauduyn De


164

Rijcke wederom afghestelt om dat hy gheen voordeel aen de stadt en dede, endeFrancois Ackerman met Pieter Vanden Bossche wederom naer Ghendt gheropen.

[1385]

+1385. Nieuw opperhooftvande Ghentenaers.

+ In 't beghinsel van dit jaer heeft Richardus, coninck van Enghelandt, aen deGhentenaers eenen oversten ghesonden. Desen was eenen seer edelen endedeuchsaemen ridder, Joannes Borsele, den welcken de ghemoederen van deGhentenaers soo verre heeft ghewonnen dat sy aen hem den eedt van ghetrauwicheytafleyden op de selve maniere, ghelijck sy ghewoonwaeren te doen aen hunnen graef.Philippus den Stauten daer over seer vergramt sijnde heeft soo veel uytghewerckt,dat aen de Brabanders, Henegauwers ende die van Doornijck verboden wierdt deGhentenaers met graenen te ondersteunen; hy dede alle de rivieren rontom de stadtafsluyten, ende alle de omligghende dorpen ende casteelen met garnisoen beleggen.Arnolphus Jansson, tot Saftinghen in garnisoen ligghende, lichtede daeghelijks allede provisie op, dewelcke deGhentenaers lanckx Saxhavenmeynden door te brenghen.Op den Witten-Donderdach waeren eenighe Ghentenaers met hun graenen daeraenghecommen, de welcke hy allegaedere tot den lesten toe ghedoodt heeft, endeheeft alle hun bier-schepen genomen. De Dendermondenaers hadden twee meulensontrendt de vesten van Ghendt afghebrandt. Joannes Borsele, om daer over vraeckete nemen, heeft alle de meulens tusschen Audenaerde ende Cortrijck oock doenafbranden, het Nonneclooster van Peteghem uytgheplundert, ende een grootemenichtevan vee mede naer Ghendt ghedreven.

+Het houwelijck van dekinderen van den hertoch

+ Naer dat Wenceslaus, hertoch van Brabant, in de maendt van December hetverleden jaer sonder kinderen ghestorven


165

+van Borgonien met dekinderen van den graef vanHollant.

was, heeft sijn huysvrauwe soecken de successie van het+selve hertochdom vast testellen ende tot dien eynde besorcht de houwelijcken van Margarita, dochter vanAlbertus van Beyeren, graef van Hollandt, Zeelandt, ende Henegau, heere vanVrieslandtmet Joannes (daernaer ghenoemt denOnbevreesden), sone van Philippusden Stauten, hertoch van Borgonien, ende van Margarita van Male, gravinne vanVlaenderen, als oock van Guilielmus, sone van den selven Albertus met Margarita,dochter van den selven Philippus.Den neghensten April sijn de selve houwelijcken gheschiedt binnen Camerijk voor

den bischop van de selve stadt in de teghenwordicheydt van Carel den Sesden, coninckvan Vranckrijck, de hertoghen van Borgonien, Bourbon ende Beyeren, ende vanJoanna, hertoghinne van Brabant.Joannes Borsele vreesende dat door dese nieuwe houwelijcken het ghetal en de

macht van de vyanden van de Ghendtsche republieke sauden aengroyen, heeft destadt met nieuwe torens doen verstercken, ende Schendelberch, Ninoven, Deynse,Nevel, Overmeere,Waerschoot,Woestyne, Hansbeke, Saemslacht,Moere, Peerboom,Laerne, ende andere casteelen met garnisoen beleyt, ende tot Ghendt vijf standaerden

+Vijf standaerden vanGhendt.

doen oprechten, te weten: eenen+met de waepenen van den paus Urbanus, eenen metde waepenen van den coninck van Enghelandt, eenen met de waepenen van destadt van Ghendt, eenen van S. Jooris, ende eenen met de waepenen van sijnfamilie; maer den principaelsten was den standaert van den paus om te thoonen datsy in de ghehoorsaemheyt van Urbanus standtvastich wilden blyven.Den edeldom benauwde over al seer de Ghentenaers,


166

+Den edeldom op den vluchtghejaecht.

+ende socht aldermeest te beletten dat sy uyt de Vier-Ambachten gheenlevens-middelen en sauden becommen. Franciscus Ackerman met twee duysentGhentenaers den edeldom aldaer ontmoetende, ende hun slach leverende, heeft

+Vreedtheyt van Joan.Jumont.

de selve tot Ardenborch toe op de vlucht ghejaecht. Den+opperballiu van Vlaenderen,Joannes Jumont, bedreef vreedtheyt teghen de Ghentenaers; alomme waer hy dieconde achterhaelen, dede hy hun ter doodt brenghen, de ooghen uytsteken oft deooren afsnyden.Ontrendt half Mey heeft den coninck van Enghelandt een zeevlote van hondert

+Casant inghenomen endegheplundert.

schepen afghesonden, de welcke Casant+hebben inghenomen, gheplundert, ende deinwoonders ghedoodt. Eenighe Oost-vaerders, Hollanders ende Zeelanders methun waeren daer aen commende, vreesende van aenghetast te worden, hebbenhun seylen inghetrocken, ende sich by de Enghelschen ghevoecht. Die van Sluysende de Normans, die daer in garnisoen laeghen, dit siende hebben eene van diecoopmanschepen overmeestert ende eenighe Oost-vaerders ghevanghen ghenomen;maer de Enghelschen hebben het selvewederom ernomen, aen de coopliedenwederomghegheven, ende de Normans het hooft voor de voeten gheleyt. Hiermede sijn deEnghelschen van daer naer de Somme vertrocken, ende aldaer de fransche vlote, diemet haer coopmanschap naer Vlaenderen quamp, ontmoetende hebben uyt de selveveel graen ende wijn wechghenomen.De Ghentenaers sich betrauwende door verraedt van eenighe van hun vrienden

Antwerpen te connen innemen, sijn met dertich schepen daer naer toe gheseylt; maerden zee-admirael heeft hun ghedwonghen wederom naer huys te


167

keeren. Hier heeft Guido De la Tremouille eenighe ghevanghenen de ooghen uytdoen steken, ende alsoo naer Ghendt ghesonden; de Ghentenaers dit siende hebbenalle de fransche ghevanghenen onthooft.

+Aenslach op Aerdenburchmisluckt.

Francois Ackerman, Raso Van de Voorde ende Pieter+Van den Bossche sijn metseven duysent Ghentenaers uytghetrocken om den edeldom binnen Ardenburchte overrompelen. Aldaer ghecommen sijnde hebben sy den edeldom ende de wachtgherust vinden slaepen; als wanneer nu een deel van de Ghentenaers de stadts grachtenghepasseert waeren, meynden sy over de vesten te climmen; maer by gheval quamendaer dry soldaeten over de vesten ghewandelt, de welcke met hun swerte pijckentwee of dry hebben van de vesten ghesteken, ende met hun gheschreeuw de wachtwacker ghemaeckt, waer door de Ghentenaers verjaecht sijnde, hebben onderweghen

+Oostburch gheplundert.Oostburch uytgheplundert.+

De Enghelschen, welcke met hun schepen voor Saxhaven laeghen, sijn met deGhentenaers naer Biervliet gheseylt met hope van die plaetse in te nemen; maerLudovicus Haze, bastardt van den overleden graef, hulpe ghecreghen hebbende doorde aencomste van Guilielmus, graef van Oostervant met sijn Hollanders, heeft deGhentenaers doen vertrecken. De Enghelschen tydinghe becommen hebbende dathunnen coninck teghen den coninck van Schotlandt in oorlorch sijnde, hun gheenhulpe meer en conde toesenden hebben Isendijck, Oostburch ende een groot deel

+Oostvlaenderen van deEnghelschen verwoest.

van Oost-Vlaenderen uytgheplundert, ende verbrandt; bovendien de+zeedijckendoorghesteken, ende een groot deel van het landt onderwaetert hebbende, sijndaermede met den buyt naer Enghelandt gheseylt.


168

Francois Ackerman, hoorende dat Rogerius van Gistelle met sijn volck tot Brugghe

+Damme van deGhentenaersinghenomen.

was, is by nachte met sijn volck+naer Damme vertrocken; aldaer ghecommen sijndeheeft eenighe schepen in de Lieve ghevonden, waer mede hy is over destadtsgrachten ghevaeren, ende in de stadt gheraeckt sijnde heeft alles doendoodtslaen dat men in de waepenen saude vinden. Daer wierden onder andere sevenmatroonen ghevonden, de welcke allegader huysvrauwen waeren van edele ridders,ende ghecommen waeren om de huysvrauwe van den heer van Gistelle, de welckenaest het baeren was te besoecken; dese heeft Francois Ackerman doen bevryden,een treffelijcke maeltijdt ghegheven ende ghesworen dat hun gheen leedt en saudegheschieden; segghende dat hy teghenmans; maer teghen gheen vrauwen den oorlochwas voerende. Hy heeft sijn belofte volbracht ende is daer over onder den edeldomseer ghepresen, gheëert ende bemindt gheweest. Binnen Ghendt is over dit voordeelseer groote blijdtschap gheweest.De Brugghelinghen ende andere steden waeren seer bedroeft over het verlies van

dese stadt, aenghesien dat sy was den sleutel van de zee, ende den wech daer decoopmanschepenmoesten uyt ende in de zee vaeren, soo dat sy daer over hun clachtenghedaen hadden aen den hertoch van Borgonien, ende den hertoch aen den coninckvan Vranckrijck. Den coninck (den welcken alsdan maer in 't seventhienste jaer sijnsauderdoms sijnde binnen Amiens de bruylof-feeste hielt van sijn houwelijck metIsabella, dochter van Stephanus, hertoch van Beyeren) willende thoonen de liefdetot synen oom, den hertoch van Borgonien, is met een legher van tachentich duysentmannen afghecommen om


169

+Dammewederombeleghert.Damme te ernemen. Ontrendt het beginsel van Augustus+heeft hy de belegheringhebegonst, maer Francois Ackerman met sijn Ghentenaers en gaven daerom denmoedt niet verloren. Den coninck hadde in sijn legher sijn broeder Ludovicus, hertochvan Orleans, de hertoghen van Borgonien, Berry, Bourbon, Bretagne, Guilielmus,graef van Oostrevant, endemeer andere veltoversten, soo dat het legher daeghelijckxaengroeyende ten lesten bestondt in ontrendt hondert duysent mannen, de welckesiende datter gheenen beteren middel en was om de belegherden te dwinghen, alshun de passagie van de zee, ende het soet waeter te beletten, hebben eenen dijckdweers over de haven ghemaeckt, ende den loop van het soet waeter, het ghene vanMale quamp, opghestopt, soo dat het waeter binnen de stadt begonst te stinken endeveel sieckten te veroorsaecken. De stilte van de zee ende het ghebreck van den windtbelettende de belegherden van Enghelandt nieuwe tydinghen te cryghen. De sterftevan de peerden in 't legher ende de doode lichaemen van de honden binnen de stadtbegonsten van beyde canten soo grooten stanck te veroorsaecken datter soo binnenals buyten sieck wierden. Niet teghenstaende alle dese ellenden, en lieten sy eengheheele maendt lanck niet achter van dach ende nacht met steenen te schieten endesich cloeckelijck te defenderen. De belegheringhe begonst hun van beyde canten teverdrieten; soo dat den coninck eenen stilstandt van waepenen toestondt totter tijdtdatter ymandt naer Ghendt ghesonden om accordt te maecken saude wederghekeertsijn. Ter wylen dat Jan van Atrecht tot dien eynde naer Ghendt ghegaen was, hebbende Franschen aen hun verschansinghen voortghewerckt ende de belegherden dewercklieden


170

ghedoodt, soo dat op die maniere den stilstandt van waepenen ghebrocken is, endeJan van Atrecht binnen Ghendt ghevanghen ghehauden.

+Damme van deGhentenaersverlaten.

Mits dat de levensmiddelen begonsten te ghebreken ende+datter, noch vanEnghelandt, noch van Ghendt gheen hulpe te verwachten en was, heeft FrancoisAckerman eene middel begonst de soecken om hem ende sijn volck uyt hetperijckel te verlossen. Hy heeft dan op het leste van Augustus tot de borghers vande stadt gheseydt, dat sekerlijck 's anderdachs eenen generaelen storm op de stadtsaude gheschieden; daer om dat hy begheerde dat alle de vrauwen en de kinderen,onwaepenbaere persoonen ende borghers sich in de kercke sauden laeten sluyten omgheen beletsel te doen ten tyde dat sy de stadt sauden defenderen. Die armemenschendit ghelovende hebben sich in de kercke laeten sluyten. Dit ghedaen sijnde, is FrancoisAckerman met sijn Ghentenaers ende Enghelschen by nachte stillekens uyt de stadtghetrocken ende naer Ghendt ghegaen. De borghers ende somighe simpel soldaeten,die daer noch ghebleven waeren, siende dat sy bedroghen waeren, hebben oock den

+Damme van den coninckinghenomen ende verwoest.

vlucht naer Ghendt ghenomen; maer de Franschen het bedroch ghewaer+wordendehebben hun vervolcht ende wel ses hondert onder weghen ghedoodt. De stadt isinghenomen ende alle die daer noch in waeren, ghedoodt. De seven edelematroonen (daer wy van ghesproken hebben) verlost. De Franschen hadden ghemeyntbinnen de stadt grooten buyt te vinden; maer de Ghentenaers hadden alles,uytghenomen denwijn, mede naer Ghendt ghevoert. Sy hebben ontrendt twee hondertsoo Ghentenaers als Enghelschen ghevanghen ghenomen, de welcke tot Brugghesijn onthooft. Den dertichsten


171

Augusti is de stadt uytgheplundert ende verbrandt. Den coninck is met sijn leghernaer Aertevelde gaen ligghen. De inwoonders van de Vier-Ambachten waeren metalle hun goederen naer Ghent, Antwerpen, Hollandt ende Zeelandt ghevlucht; alledie thuys ghebleven waeren, sonder eenighe conditie oft auderdom uytghenomen,

+De Vier-Ambachtenverwoest.

sijn ter doodt ghebrocht gheweest, het gheheel landt verwoest, huysen, casteelen,+

kercken ende alle sorten van ghebauwen verbrandt, alle de vruchten tot defruytboomen toe vernielt tot voor de poorten vanGhendt, om dat sy de Ghentenaersghespijst hadden. Het casteel van Samslacht is oock in brandt ghesteken ende hetgheheel garnisoen daer in verbrandt. Den coninck tot Aertevelde ligghende dreychdeoock met den eersten Ghendt te gaen belegheren; maer hoorende dat daer noch welvoor een half jaer provisie in was, heeft in stilte eenighe brieven naer Ghendtghesonden om hun te vermaenen tot den peys; maer al was het saecken datter veelbinnen Ghendt waeren, die naer den peys wenschten, sy en derfden daer nochtansin 't openbaer niet van spreken; want Pieter Van den Bossche dede die alle om halsbrenghen, de welcke van den peys maer eenighe mentie en maeckten.Den hertoch ende de gravinne sauden gheerne den peys ghemaeckt hebben; maer

en wisten niet wat middelen daer toe ghebruycken. Den coninck was van Aerteveldemet sijn legher opghebrocken, endewederom naer sijn bruyt ghegaen. De Enghelschenwaeren teghen de Schotten in oorloch ende en conden den oorloch in Vlaenderenniet meer voortsetten; de Vier-Ambachten waeren verwoest ende en conden deGhentenaers niet meer spysen, alle de andere weghen waeren gesloten. Den hertochverloos een groot deel van sijn


172

+Den hertoch gheneghen totden peys

+incomsten door den oorloch, soo dat het van beyde canten meer als tijdt was vanpeys te maecken. Den hertoch dan dese occasie willende waernemen, heeft eenenedelen ridder, den welcken van den edeldom ende de Ghentenaers seer bemintwierdt, te weten Joannes Heyle, uytghesonden om aen de Ghentenaers tewaerschauwen dat den hertoch ende de gravinne bereyt waren hun alle misdaedente vergheven, waert saecke dat sy met hem wilden eenen vasten peys maecken.Joannes Heyle dan heeft Rogier Everwijn, deken van de Beenhauders, ende JacobEertbur, deken van de Schippers, by hem gheropen ende aen hun de meyninghe vanden hertoch ende de gravinne voor ghehauden. Dese over die tydinghe seer verblijdtsijnde hebben daer over met de Vleeshauders ende Schippers, als oock de dekensvan de andere ambachten raedt gheslaeghen, de welcke al te saemen te vreden waerenden peys te versoecken. Joannes Heyle is dan uyt hunnen naem naer den hertochghegaen; maer aenghesien hy de antworde van Francois Ackerman niet ghevraechten hadde, is hy wederom ghesonden om hem het selve voor te hauden ende daer overantworde te vraeghen. Francois Ackerman verwondert sijnde over de goedtherticheytvan den hertoch heeft oock te vreden gheweest met hem peys te maecken. RogierEverwijn ende Jacob Eertbur siende dat de saecken van den peys soo verregheavanceert waeren, hebben t'samen gheswooren den peys te vervoorderen oft dedoodt te sterven. 's Anderdachs nemen sy de standaerden van Borgonien endeVlaenderen, en loopen daer mede naer de merckt. Joannes Borsele ende Pieter VandenBossche daervan ghewaerschauwt sijnde commen oock naer demerckt gheloopen.De borghers hoorende dat den hertoch hun alles


173

wilde vergheven ende met hun peys maecken, hebben de partye van Pieter Van denBossche verlaeten ende die van de dekens aenghenomen. Hier mede isser eenenstilstant van waepenen ghestelt tot den eersten van Januarius.Naer dat de brieven van den hertoch met volle blijdtschap voorghelesen waeren,

hebben sy vijftich voornaeme persoonen uytghecosen om by den hertoch den peyste gaen vervoorderen. Onder dese waeren Joannes Heyle, Francois Ackerman, RogierEverwijn, ende Jacob Eertbur. Dese binnenDoornijck aenghecommen sijnde hoorendedat den hertoch op den wech was, sijn sy hem buyten de Rijsselsche poorte teghemoedt ghereden, ende hebben hem aldaer met den blooten hoofde, nochtans ophun peerden sittende, verwillecomt. Op den ghestelden dach sijn sy allegaeder in 'tclooster van S. Martin t'samen ghecommen; alwaer de Ghentenaers gheweyghert

+Tsamencemste over denpeys.

hebben voor den hertoch op hun+knien te vallen om hem aldus vergiffenisse te bidden,segghende dat sy van hun stadt daer toe gheen comissie en hadden, waer over denhertoch ten uytersten is vergramt gheweest. Ten lesten door den raedt van Albertusvan Beyeren sijn Joanna, hertoghinne van Brabant, ende Margarita, gravinne vanNevers, uyt den naem van de Ghentenaers voor den hertoch op hun knien ghevallen,het welcke siende Margarita, gravinne van Vlaenderen, is oock voor haeren man ophaer knien ghevallen om vergiffenisse te vercryghen voor haer stadt van Ghendt.Den hertoch hier door beweecht sijnde heeft hun doen opstaen ende aen deGhentenaers hunmisdaet vergheven ende hebben daer mede besloten den volghendenpeys:

+De brîeven enPhilippus, sone van Vranckrijck, hertoch van Borgonien,+


174

+de artikelen van den peys,tusschen den hertoch ende deGhentenaers.

+graef van Vlaenderen, Arthois ende Borgonien, Palatin, heere van Saline, graef vanRetel ende heere van Mechelen, ende Margarita, hertoghinne ende gravinne vande gheseyde landen ende plaetsen, aen alle de ghone die dese teghenwordighebrieven sullen sien ende hooren, salut: Wy laeten weten hoe dat onse welbemindeende onderdaenen, de schepenen, dekens, raeden ende ghemeente van onse goedestadt van Ghendt oodtmoedelijck versocht hebben aen onsen heer den coninck endeaen ons dat wy met hun sauden willen hebben medelyden, ghenaede endebermherticheydt, ende dat onsen gheseyden heere aen hun sauden willen verghevenalle de offensien endemisdaeden, door hun ende hunne complicen toeghelaeten endebedreven teghen onsen gheseyden heere ende ons, ende dat wy medelyden endecompassie hebbende met onse gheseyde ondersaeten door andere brieven van denselven heere ende van ons, ende om de redenen in de selve behelst, vergheven endeghepardonneert hebben aen onse gheseyde ondersaeten van Ghendt, ende aen hunnecomplicen de gheseyde offensien ende misdaeden: ende oock dat wy aen hunbevesticht hebben hunne privilegien, vrydommen, costuymen ende ghebruycken, inghevalle dat sy ten vollen sullen commen onder de ghehoorsaemheyt van onsengheseyden heer ende van ons, welcke gratie ende pardon die van Ghendt ende huncomplicen seer oodtmoedelijck ontfanghen hebben van onsen gheseyden heer endevan ons, ende hebben door hun brieven ende boden, de welcke sy ten grooten ghetalleghesonden hebben tot onsen gheseyden heer ende tot ons wesende tot Doornijck,gherenoneieert aen alle debatten ende oorloghen, ende sijn uyt goeder herten wederomghe-


175

keert tot de waere ghehoorsaemheyt van onsen gheseyden heer ende van ons,belovende dat sy voortaen sullen sijn goede vrienden, ende ghetrauwe endewaerachtighe onderdaenen aen onsen gheseyden heer den coninck als aen hunnensouvereynen heer, ende aen ons als aen hunnen naturelijcken heer, ter cause vanMargarita, onse huisvrauwe, als hun naturelijcke ende erffelijcke mevrauwe.Waeromonsen gheseyden heer ende wy hebben onse gheseyde ondersaeten van Ghendt endehunne complicen ontfanghen in ons gratie, bermherticheydt ende ghehoorsaemheyt,ende ghegheven brieven van gratie, pardon ende vergiffenisse suyverlijck endeabsolut, met restitutie van hunne privilegien, costuymen ende ghebruycken; sooghelijck dese dinghen ende andere breeder connen blijcken door den inhaudt van degheseyde brieven, naer welcke gratien ende vergiffenissen, onse gheseyde ondersaetenvan onse gheseyde goede stadt van Ghendt hebben aen ons ghedaen verscheydenversoecken, de welcke wy hebben ontfanghen ende neerstelijck doen oversien endedoorsoecken door het volck van onsen raedt ter groote ende rype deliberatie; dewelcke ghesien sijnde, voor het ghemeene best van gheheel het landt ende om teschouwen alle dissensien, de welcke voortaen sauden connen volghen, hebben wydoor onse gratie, door liefde ende aensien van onse goede ondersaeten, gheordonneertop de gheseyde versoecken op de maniere, als volcht:Ten eersten op het ghene sy van ons versocht hebben, dat wy sauden willen

bevestighen de privilegien van Cortrijck, Audenaerde, Geertsberghen, Ninove,Dendermonde, Rupelmonde, Aelst, Hulst, Axel, Biervliet, Deynse ende van decasselryen ende platte landen van de selve steden,


176

hebben wy gheordonneert dat de inwoonders van de selve steden sullen by onscommen, ende medebrenghen hunne privilegien, de welcke wy sullen doen oversiendoor onsen raedt, ende de selve oversien sijnde sullen wy soo veel doen dat onsegheseyde ondersaeten van Ghendt ende die van de goede steden met reden sullenmoeten te vreden sijn, ende waert saecke datter eenighe van de gheseyde privilegienby ongheluck oft andersints verloren waeren, wy sullen goede informatie doen doen,ende die ghedaen sijnde sullen wy daer in voorsien, ghelijck gheseydt is.Item, op het ghene dat sy van ons versocht hebben aengaende de coopmanschap,

wy hebben toeghestaen, dat sy cours hebbe door ons landt van Vlaenderen, mitsbetaelende naer ghewoonte.Item, op het ghene dat sy versoecken, dat waert saecke datter eenighe van de

inwoonders van onse gheseyde goede stadt van Ghendt ofte van hunne complicen,in toecommende ghearresteert wierden in eenich landt, ende buyten ons gheseydtlandt van Vlaenderen, ter occasie van de bovengheseyde debatten ende oneenicheden,dat de selve sauden moghen gherust ghelaeten worden, wy hebben hun gheoctroyeertdat, waert saecke datter ymandt van hun ghearresteert waere, ghelijck gheseyt is, datwy die sullen helpen, verstercken, ende beschermen met al ons macht, teghen die,de welcke ten faite hun sullen willen beswaeren, ofte beletten, ghelijck goede heerenmoeten doen met hun ghetrauwe ondersaeten.Item, op het ghene dat sy van ons versocht hebben, dat alle de ghevanghenen, de

welcke hun partye ghehauden hebben, ende opghehauden sijn door ons, oft door onson-


177

dersaeten, sauden doen los laeten: wy hebben gheordonneert ende ordonneren datde gheseyde ghevanghenen (is 't saecke dat sy op rantsoen ghestelt sijn) los ghelaetenworden, mits betaelende hun rantsoen, ende redelijcke oncosten; daerentusschen,dat, is 't saecke dat eenighe van de gheseyde ghevanghenen, oft hun auders, oftbloedt-vrienden teghen ons eenighe fortressen besitten, voor eerst de selve stellen inonse handt; ende van ghelijcke sullen verlost worden onse ghevanghenen, de welckeopghehauden sijn door onse gheseyde ondersaeten van Ghendt oft hun complicen.Item, amplificeerende onse ghenaede hebben wy gheordonneert ende ordonneren

dat alle deghene die door occasie van de debatten ende oneenicheden, de welckelestmael gheweest sijn in ons gheseyt landt van Vlaenderen, sauden ghebannen sijnuyt ons gheseyde goede steden van Brugghe, Yperen, het lant van 't Vrye ende anderesteden ende plaetsen, uyt de welcke sy ghebannen sijn gheweest, ende oock alle deghene die ghebannen sijn gheweest door de justicie ende wet van onse gheseydestadt van Ghendt, oft ghestelt ende ghevonnist sijn buyten de wet, ende die sichabsent ghemaeckt hebben, sullen erstelt worden, endemoghenwederom keeren endewoonen in de gheseyde stadt; mits dat die de welcke ghehauden hebben de partyevan die van Ghendt, sullen erstelt worden in de steden ende plaetsen van het landt,ghelijck gheseyt is; ende sullen binnen de stadt van Ghendt doen den eedt, die hieronder gheschreven is, in de handen van ons officiers, als wanneer sy sullen moetencommen in de stadt in de welcke sy moeten erstelt worden; ende bovendien sullensy sweeren dat sy sullen onderhauden den peys ende de gherusticheyt van de gheseydesteden, ende


178

dat sy aen de inwoonders van de selve gheensints, directelijck oft indirectelijck gheenquaedt oft overlast en sullen doen; ende van ghelijcke sullen sweeren de ghene diesullen commen in onse gheseyde stadt van Ghendt.Item, dat alle de ghene die sullen commen in onse stadt van Ghendt, ende hun

complicen met alle die van de stadt, sullen ghehoorsaemen aen de ghenade van onsengheseyden heere ende van ons, ende teghenwoordich sullen commen onder onseghehoorsaemheydt; ende aengaende die de welcke absent sijn, sullen binnen dentijdt, die hier naer gheordonneert sal sijn, erstelt worden in hun leenen, huysen, rentenende erfdeelen, waer het sy (niet teghenstaende wat confiscatie oft misdaet dat hetsijn mocht, ter occasie van de bovengheseyde oneenichheden) op de selve maniereals sy die waeren besittende voor den tijdt van de selve oneenichheden.Item, waer 't saecke datter eenighe van de gheseyde inwoonders van de gheseyde

stadt van Ghendt oft hunne complicen, buyten de bovengheseyde stadt sijn in delanden van Brabant, Henegau, Hollandt, Zeelandt, Cambresis ende van het bisdomvan Luyck, sullen commen onder de ghehoorsaemheyt van onsen gheseyden heerende van ons, ende sullen doen de eeden, de welcke hier naer sullen ghedeclareertworden, aen ons oft aen de ghene die wy sullen commiteren, binnen de tweemaendennaer de publicatie van den bovengheseyden peys, ende sullen de bovengheseydegratien ende pardons ghenieten; ende de ghene de welcke sijn in de landen vanEnghelant, Vrieslandt, Duytslandt ende andere over dese syde van de groote zee,sullen commen onder onse ghehoorsaemheydt binnen de vier maenden


179

naer de bovengheseyde publicatie. Ende de ghene die sijn over de groote zee, oft totRoomen, oft tot S. Jacob, sullen commen onder de selve ghehoorsaemheyt binnenhet jaer naer de gheseyde publicatie, sonder bedroch, ende sullen sweeren, ghelijckhier boven gheseyt is, ende sullen ghenieten de gratien ende pardons boven gheseyt;ende oock de ghene die sullen ghebannen gheweest sijn, ghevonnist buyten wet, oftabsent van onse gheseyde stadt, ter occasie van de bovengheseyde oneenicheden,sullen erstelt worden in hun leenen, huysen, renten ende erfdeelen als het hun salbelieven.Item, dat van de roerlijcke goederen, de welcke van den eenen ende van den

anderen cant ghecommen sijn gheweest, gheen restitutie en sal gheschieden; maersullen ontlast blyven alle de ghene die die sullen ghenomen hebben, ende oock voorde obligatie gheschiedt ter occasie van die roerlijcke goederen, is 't saecke dat daereenighe gheschiededen, dat het waer om hun conscientien te ontlasten, waer 't saeckedat sy eenighe daervan wilden wederom-gheven.Item, dat de besitters ofte ophauders van de huysen van de bovengheseyde (aen

de welcke sullen gherestitueert worden, soo die van de een partye als van de andere),aen de selve huysen niet en sullen vermoghen yet wech te nemen, vasthaudende aenloodt, naeghels ofte spien; ende sullen de besittinghen van de selve huysen, ceynsen,renten, ende incomsten van erfdeelen wederom ghegheven worden, ontlast blyvendevan restitutie den ghenen die het toecomt, ende alsoo sullen voortaen de vruchten,renten ende incomsten van erfdeelen vredsaemich aenghenomen worden van die,aen de welcke sy moeten toebehooren.


180

Item, laet het gheschiedt sijn dat onse ondersaeten van Ghendt ende somighe vanhun complicen hommagie ghedaen hadden van de leenen, die sy besitten, aen andereheeren als aen die het toecomt, ende daer door hun leenen conden verbeurt sijn; ditniet teghenstaende, wy willen door onse ghenaede dat die leenen aen hun blyven,mits dat sy de hommagien doen aen ons van het ghene het welcke aen ons toequamp,ende aen onse vassaelen van het ghene het welcke van hun ghehauden was gheweest.Ende oock wy octroyeeren door speciaele gratie de onthervinghen ende erkentenissengedaen door den wet tusschen partyen teghenwordich.Item, dat onse gheseyde ondersaeten van Ghendt, schepenen, dekens, raeden ende

alle de ghemeenten van Ghendt ende hun complicen, door onse ordonnantie, endeuyt goeden wille hebben gherenoncieert ende renontieeren aen alle de alliantien,eeden ende obligatien, ghetrauwicheden ende hommagien, de welcke sy ende somighevan hun sauden ghedaen hebben aen den coninck van Enghelant oft aen sijnghecommitteerden oft ghedeputeerden, oft aen hun officieren, ende aen alle anderede welcke niet goedtwillich en sauden sijn tot onsen gheseyden heer ende tot ons,ende hebben aen ons hunnen eedt ghedaen van voortaen te sijn goede, waere endeghetrauwe ende ghehoorsaeme onderdaenen van onsen gheseyden heer (als hunnensouvereyn) ende sijn naercommers, coninghen van Vranckrijck, ende van ons alshunne oprechte heer ende mevrauwe ende van onse naersaeten, graven vanVlaenderen, ende van aen ons ende aen onse successeurs al sulcke diensten te doen,gelijck goede ende wettelijcke ondersaeten moeten doen aen hunnen goeden heerende mevrauwe, van te bewaeren hun lichaemen, eeren, erfdee-


181

len ende rechten; ende te beletten alle de ghene die het ter contrarie sauden willenbeletten, ende dit te laeten weten aen ons ende aen onse officiers, ghesalveert hunprivilegien ende vrydommen.Item, op dat onse ondersaeten van ons gheseyde goede stadt van Ghendt altijdt

blyven in goeden peys ende in de waere gheoorsaemheyt van onsen gheseyden heer,den coninck, ende van ons, ende ons hoirs, graven van Vlaenderen, om te schouwenalle debatten ende oneenicheden, die daer sauden connen overcommen, wy willenende ordonneeren dat alle de articulen ende bovengheseyde pointen sullenonderhauden ende bewaert worden sonder die door te breken; ende wy verbiedenaen ons ondersaeten, op soo veel als sy connen misdoen teghen ons, dat sy ter occasievan de bovengheseyde debatten ende oneenigheden niet en misdoen, noch en doenmisdoen directelijck oft indirectelijck metter daedt, oft worden aen die van Ghendtoft aen hun complicen, ende aen hun niet te segghen eenige schimpen, verwytinghenoft injurien.Item, waer 't saecke datter ymandt contrarie dede aen het ghene boven gheseyt is,

ende voor ons injurie oft overlast dede aen ymandt van de bovengheseyde vanGhendt,oft aen hun complicen, oft sy aen ymandt van de ghene, die ons partye ghehaudenhebben, ter occasie van de aude debatten ende bovengheseyde oneenicheden, datdoor sulcke leedt, het welcke door kennisse van den heer ende van de wetten aen diehet sal toecommen, het fait crimineel is; den quaedtdoender, sijn helpers endecomplicen, ende die het sullen verswyghen, sullen sonder fraude ghestraft wordenin hun lijf ende goederen (als overwonnen sijnde van het


182

breken van den peys), soo door de justicie van onse officiers, oft van andere heeren,als door de wetten van het landt, alsoo ghelijck het aen yder sal toecommen, enderedelijcke voldoeninghe gheschiede aen de partye die ghequetst is, van de goederenvan den quaetdoender, ende de reste gheappliceert worde aen ons, oft aen de heerenaen wie het sal toecommen, ghesalveert de privilegien van de steden.Item, waer 't saecke datter eenighe van de borghers van onse gheseyde stadt van

Ghendt buyten wet ghestelt waren oft ghebannen om het breken van den gheseydenpeys, ghesupponeert dat sy door de privilegien van de selve stadt voor deseteghenwordighe, niet en mosten hun goederen verliesen; niet te min om desenteghenwordighen peys te beter te houden, verliesen sy die, ende op dese goederensal aen de partye die ghequetst gheweest is, satisfactie gheschieden, gelijck gheseydtis, ende de reste sal commen op desselfs rechte hoirs, als oft sy overleden waeren,ghesalveert in alle andere voorvallen de privilegien van onse stadt van Ghendt. Endeis 't saecke dat sulcke quaetdoenders niet en connen ghevanghen worden, dat syghebannen sijn ende ghedaen buyten wet, ende ghepriveert van hunne goederen,ende daer van sy gheordonneert, als gheseyt is.Item, is 't saecke dat ymandt door worden of andersints, het gene boven gheseyt

is, ter kennisse van de officiers ende wetten van de plaetsen, comt teghen onseordonnantie, wy willen ende ordonneren, dat hy ghestraft worde met een amendearbitraire (soodanich ende soo groot, dat sy tot exempel sy aen alle andere) door deofficiers en de wet van de plaetsen, alsoo als een yder by rechte can toecommen,


183

ghesalveert de privilegien ende vrydommen van de plaetsen.Item, dat is 't saecke datter eenighen persoon van de kercke quaeme teghen den

bovengheseyden peys, dat hy overghelevert worde aen synen ordinaris, ende dat hydaer van wraecke neme, als van het breken van den peys, volghens dat het casversoeckt.Item, dat dien gheseyden peys van tusschen ons ende ons goede ondersaeten van

onse gheseyde stadt van Ghendt ende hun complicen; sal afgheropen endesolemnelijck ghepubliceert worden in de selve stadt ende in ons andere steden vanons gheseyt land van Vlaenderen.Item, dat waer 't saecke datter eenighe twyfelachticheden oft duysterheden in

toecommende overquaemen over te artickelen ende bovengheseyde pointen,circumstancien ende dependentien van de selve, wy sullen die declareren ende doendeclareren ende interpreteren door onsen raedt, redelijck ende soodaenich dat allede ghene, die het sal aengaen, daer mede sullen moeten te vreden sijn.Ende wy Dekens ende Ghemeenten vande stadt van Ghendt voor ons ende ons

complicen wie het sy, hebben aenghenomen ende nemen ghelijckelijck aen de gratien,pardons ende bovengheseyde goedertierentheden aen ons ghedaen door den coninckCarel, onsen souvereynen heer, ende door den gheseyden hertoch ende hertoginne,graef ende gravinne van Vlaenderen, onse oprechte ende natuerlyke heer endemevrauwe, ende over de gheseyde gratien ende pardons bedancken wy uyt goederherten, soo veel dat wy niet meerder en connen, den coninck, onsen souvereynenheer; ende aen sijn successeurs, coninghen van Vranckrijck, ende aen onse oprechteende naturelijcke bovengheseyde heer


184

ende mevrauw, ende aen hun successeurs, graven van Vlaenderen, sullen wy doende eeden, de welcke goede ende ghetrauwe ondersaeten moeten doen aen hunnerechte heeren, ende alsoo sullen wy hun lichaemen ende eeren bewaeren.Tot ghetuyghenisse van welcke saecken wy bovengheseyde hertoch ende

hertoghinne hebben onse seghels doen stellen op dese brieven.Ende wy Schepenen, Dekens ende Ghemeenten bovengheseydt van de stadt van

Ghendt hebben daer oock den grooten seghel vande stadt opghestelt.Ende bovendien wy hertoch ende hertoghinne bovengheseyt hebben ghebeden,

bidden ende versoecken onse seer lieve ende beminde moeye, de hertoghinne vanLuxembourch ende van Brabant, ende onsen seer lieven ende seer beminden broeder,den hertoch Albertus van Beyeren, ende oock wy Schepenen, Dekens, Raeden endeGhemeenten van de stadt van Ghendt versoecken de seer hooghe ende machtigheprincesse, mevrauw de hertoghinne van Luxembourch ende van Brabant, ende denseer hooghen ende machtighen prins, den hertoch Albertus van Beyerenbovenghenoemt; ende daerenboven wy hertoch ende hertoghinne van Borgonien,ende wy Schepenen, Dekens, Raedt ende Ghemeenten van Ghendt bidden de baronsende edelieden van het landt van Vlaenderen hier naer ghenoemt, de goede stedenvan Brugghe, Yperen, het territorie van 't Vrye ende de goede steden van Mechelenende Antwerpen dat tot goedt van den peys, ende tot meerdere sekerheyt endeghetuyghenisse van de waerheyt van alle de bovengheseyde dinghen, ende van ydervan de selve dat sy willen stellen hunne seghels


185

ende de seghels van de gheseyde steden op dese teghenwordighe.Ende wy Joanna, door de gratie Godts, hertoghinne van Luxembourch, van Brabant

ende van Limborch.Ende wy hertoch Albertus van Beyeren, bail, gouverneur ende erfghenaem van

de landen van Henegau, van Hollandt, van Zeelant ende van de heerlijckheyt vanVrieslant.Wy Guilielmus, audtsten sone van den graef van Namen, heer van Sluys.1. Hugo, heer van Antoing ende casteleyn van Ghendt.2. Joannes, heer van Guistelles ende van Harnes.3. Henricus van Brugghe, heer van Dixmuyde ende Havre.4. Joannes, heere van Grimberge ende Gruthuse.5. Arnoldus de Gavre, heer van Escournay.6. Philippus, heer van Axelle.7. Ludovicus de Haze, bastard van Vlaenderen.8. Gerardus van Rassinghien, heer van Baserode.9. Gualterus, heer van Halewijn.10. Philippus van Masmine, heer van Eecke.11. Joannes Vilain, heer van S. Jean-te-Steene.12. Joannes d'Outre, casteleyn van Yperen.13. Ludovicus, heer van Lambres, ridder.

Ende wy Borghemeester met de Schepenen van de steden van Brugghe ende Yperen.Wy Philippus de Redehen, ridder, schepenen van het territorie van 't Vrye voor

ende in den naem van het selve territorie, het welcke gheenen ghemeynen seghel enheeft.Ende wy Raedt van de steden van Mechelen ende Antwerpen hebben op de

gheseyde versoeckingen ende requeste, voor het goedt van den peys ende tot meerdersekerheyt ende ghetuyghenisse van de waerheyt van alle de bovengheseyde


186

dinghen ende van yder van de selve doen stellen ende ghestelt onse seghels ende vande bovengheseyde steden op dese teghenwordighe brieven. Ghedaen ende ghegheventot Doornijck, den achtienden dach van de maendt van December in 't jaer van gratieduysent dry hondert vijf en tachentich.Eynde van den sevenjaerighen ghendtschen oorloch in den welcken over de twee

mael hondert duysent menschen sijn doodt ghebleven.

Naer dat den peys nu op dese maniere was ghesloten, sijnder dry exemplairen vanden selven ghemaeckt, waer van het eene is ghegheven aen den hertoch, het tweedeaen de stadt van Ghendt, het derde aen Francois Ackerman. Hiermede hebben deGhentenaers den hertoch ende de hertoghinne seer bedanckt ende seer vriendelijckbegroet om de stadt van Ghendt met hun teghenwordicheyt te willen vereeren. Syhebben oock groote teeckenen van danckbaerheyt bethoont aen de hertoghinne vanBrabant, de welcke aen hun in desc vergaderinghe soo grooten dienst ghedaen hadde,ende van alle de edelieden ende andere heeren hun afscheyt ghenomen hebbende,sijn met dese blyde tydinghe naer Ghendt ghecommen. De Enghelschen ende detwist-soeckers stonden seer verbaest, ende onder andere Pieter Van den Bossche, diesich den worm van de conscientie niet en conden quyt maecken, begonst te peysenwat middel hy saude connen uytvinden, om de reste van sijn leven naer sijncontentement te eyndighen; maer al was het saecke dat den hertoch met deGhentenaers peys ghemaeckt hadde ende alle hun misdaeden vergheven waeren,nochtans en conde hy met sijn conscientic gheenen peys maecken; want


187

niet teghenstaende dat hy gheen trompetten meer en hoorde clincken, dat hetghedommel van de trommels ophielt, dat hy gheen leghers meer en sach teghen hemte velde commen; niet te min hy en conde noyt de inbeelsels van hem weeren, door

+Ongheruste conscientie.de welcke hem inwendich gheduerich gherepresenteert+wierden de schaduwen vandie persoonen, de welcke door sijn oneenicheyt waeren om hals ghebracht; wantalswanneer Francois Ackerman hem sochte te beweghen om binnen Ghendt te blyvenwoonen, soo gaf hy hem voor antwoorde dat, al was het saecke dat den hertoch hunalles vergheven hadde ende voor dien cant niet meer te vreesen en was, dat het daerom daer uyt niet en volchde dat de bloedtvrienden van de heeren Gyselbertus deGrutere, Simon Bette, den heere van Herzele ende meer andere, die door hun factienvermoordt waeren, hun dat hadden vergheven; jae, dat hy al waer't om een gaudenwerelt niet en sauden derven tot Ghendt blyven, dat hy hem raede met hem te willenvertrecken wilde hy niet oock vermoordt worden. Ende is daer mede als eenen

+Pieter Van den Bosschevlucht naer Enghelandt.

dolenden Caïn met Joannes+Borsele ende andere Enghelschen naer Enghelantghevlucht, alwaer den coninck hem jaerlijckx tot onderhaudt gaf 100 marckensilver.

[1386]

+1386. Den hertoch comtbinnen Ghendt.

In 't beginsel van het jaer is Philippus den Stauten, hertoch+van Borgonien met synehuysvrauwe Margarita van Male, gravinne van Vlaenderen, binnen Ghendtghecommen, ende met groote blijdtschap van de inwoonders aldaer ontfanghen.Als den hertoch sach dat alles nu in ruste was, willende sijn lant in staet stellen

om de Enghelschen daer uyt te hauden, ende sijn volck in bedwanck te hauden, heeftmet den heer Guilielmus, audsten sone van den graef van Namen,


188

+Sluys verwisselt overBethune.

+den welcken door successie Sluys in besittinghe hadde, een contract aenghegaen,waer mede hy ghewisselt heeft over het landt ende heerlijckheydt van Bethunevoor de stadt van Sluys, om dies wille dat de selve aen hem seer noodtsaeckelijckwas omVlaenderen lanckx den zeecandt te bedecken, ende heeft daer eenen hooghen

+Den borgoenschen torn vanSluys, het cleyn casteel.

stercken toren doen opbauwen+met intentie van die soo hooch te maecken dat menvan daer by naer twintich mylen in zee saude connen sien.

+Het groot casteel.Den coninck van Vranckrijck betaelde de oncosten om+oock op die haven een

casteel te bauwen, mits conditie dat daer altijdt eenen franschen gouverneur met

+Sluys versterckt.fransch garnisoen saude inligghen. Boven dien dede den hertoch de stadt+rontommet eenen steenen muer besetten ten coste van de ghemeente. Binnen Cortrijck

+Cortrijck ende Audenarde,Yperen ende andere stedenversterekt.

dede hy een casteel op de+Leye, ende binnen Audenaerde een op de Schelde bauwen,om de Ghentenaers te dempen. Hy dede Yperen oock met eenen steenen muerrontom voorsien ten coste van de stadt, ende verboodt dat men de voorsteden, dewelcke door den voorleden oorloch gheruineert waeren, saude opmaecken, endedede de inwoonders van aldaer naer andere steden verhuysen. Tot Nieupoort dedehy de stadt met nieuwe vesten ende eenen steenenen muer verstercken, van deparochiekercke van S. Laureyns een casteel maecken, ende eene nieuwe kercke tereeren van de H. Moeder Godts Maria opbauwen. Hy dede oock eene ordonnantiepubliceeren door alle de steden van Vlaenderen, waer door hy verboodt dat niemandt

+Francois Ackermanveroodtmoedicht.

eenighe waepenen of deghens saude draeghen.+Francois Ackerman sich niet laetendevoorstaen dat hy onder dit verbodt begrepen wiert; want hy meynde dat hy welsoo veel verdient hadde dat hy ende syne knechten ten minsten


189

by forme van eere wel mochten den deghen draeghen, te meer mits dat hy synenstaet soo seer vermindert hadde, dat hy in de plaetse van dertich oft veertich, ghelijckhy ten tyde van den oorloch ghehadt hadde, nu maer dry oft vier persoonen meer insijn ghevolch en hadde; ginck met sijn volck met den deghen aen lanckx de straet.Den balliu van den hertoch dit siende heeft hem ende syne knechten den deghendoen afleggen, hem segghende dat waert saecke hy niet en wilde ghehoorsaem sijndat hy hem saude hauden voor eenen vyandt van den hertoch ende van de gravinne.Francois Ackerman siende hoe seer het met hem daeghelijckx begonst te veranderen,heeft uyt cleynmoedicheyt niet alleen synen deghen, maer oock sijn ghevolchachterghelaeten ende en ginck daer naer maer met eenen knecht lanckx de straete.

+Oorloch om de croone vanCastilien.

In de maendt Mey heeft(1) Joannes van Ghendt, sone van+Eduardus den Derden,coninck van Enghelandt, hertoch van Lancastre, van het parlement van Enghelandtvercreghen een talrijck zeelegher, ende is daer mede met sijn(2) tweede vrauwConstancia naer Gallicien ghetrocken om sijn recht te vervolghen, het welcke hyseyde te hebben tot de croone van Castilien ter oorsaecke van de selve Constanciasyne huysvrauw, de welcke de dochter was van den overledenen Petrus, coninck vanCastilien, de welcke hy seyde ten onrechte onterft te sijn door Joannes van Castilien,sone van Henricus, bastard en broeder van den selven Petrus. Van

(1) Hy wordt ghenoemt Joannes van Ghendt om dat hy binnen Ghendt gheboren is in 't jaer1340.

(2) Syne eerste vrauwewas Blanca, dochter van Hendrijck, hertoch van Lancastre, met de welckehy het selve hertochdom heeft ghecreghen.


190

+Bereytselen van deFranschen tot den oorloch.

+den anderen candt Carel, coninck van Vranckrijck, oft synen raedt, daer den hertochvan Borgonien het hooft van was, soeckende de onderneminghe van den hertochvan Lancastre te beletten ten faveure van Joannes van Castilien, den welckeneenen grooten vriendt van de Franschen was, hebben alle moghelijcke bereydtselentot den oorloch ghemaeckt, soo datter ontrendt de maendt September by Sluys endeBlanckenberghe ghetelt wierden twelf hondert ende seven-en-tachentich schepen,sonder die de welcke in Bretagne onder Oliverius de Clisson, conestabel vanVranckrijck, ghereedt ghemaeckt wierden. Binnen Doornijck, Rijssel, Douay, Arras,S. Omer, Amiens, Bethune, Teroanen ende andere omligghende steden wierdt eengroote menichte van bisquit ghebacken; uyt Hollandt ende Zeelandt wierden alle deschepen opontboden; maer sy en wilden niet eerder commen ten sy dat sy te voorenghelt ghecreghen hadden; want sonder ghelt en waeren sy niet verbonden te dienen,mits dat sy onder hun ghebiedt niet en waeren.

+Oploop binnen Brugghe.

+ Terwylen dat alle dese oorlochs-bereydtselen ghemaekt wierden, waerendersomighe van de Franschen, dewelcke binnen Brugghe groote buytenspoorichedenbedreven. De borghers daer over niet wel te vreden sijnde hebben de waepenenaenghenomen om sich daer over te vreken. De Franschen siende dat de borghers hetstuck meynden, vluchteden in hun logementen ende ghinghen sich aldaer verberghenvan vreese van aldaer hun leven te laeten; maer Joannes van Gistelle, den welckenvan de borgerye seer bemindt wierdt, heeft soo veel ghedaen dat ydereen is naer huysghegaen.

+Tempeest op de zee.

+ Oliverius Clisson meynende met twee en tseventich sche-


191

pen uyt Bretagne naer Sluys by de andere te commen, is met soo een groot tempeestovervallen gheweest datter qualijck twintich en sijn te rechte ghecommen;daerentusschen waeren de Enghelschen in groote benauwtheydt, vreesende van sooeene talrijcke vlote tseffens overrompelt te worden, ende deden drymael te wekedoor het gheheel rijck generaele processien ende ghebeden hauden om van den hemelhulpe te vercryghen. Den coninck van Vranckrijck was alreede binnen Sluysaenghecommen ende en wachtede maer naer de comste van den hertoch van Berryom in zee te steken. Naer dat den hertoch van Berry den gheheelen somer inVranckrijck met plaisieren hadde overghebracht, is hy op het leste van het jaer daeroock aenghecommen;maer heeft sijn lanckwechblyven soowel weten te verschoonendat den coninck hem heeft laeten gheseggen ende met vriendtschap ontfanghen. Alsden raedt nu vergaedert was om den aenslach te gaen in 't werck legghen, heeft denhertoch van Berry soo veel redenen te voorschijn ghebragt dat den coninck te vreden

+Den aenslach ghestaeckt.is gheweest den selven uyt te stellen tot in 't beghinsel van+den somer. Dese resolutieheeft vele heeren doen berauwen dat sy soo verre ghecommen waeren ende doorsoo menichvuldighe oncosten hun ghelt hadden verquist; want sy hadden elck om

+Onnuttelyke oncosten.te costelijckx hunne schepen doen versieren+met tapyten, schilderyen, beeldsnyderyeende alle soorten van costelijckheden, soo verre datter somighe waeren, die demasten van hunne schepen hadden doen vergulden. Van den anderen cant het landtwierdt door het geduerich stilligghen van sulck een groot legher soo ontbloodt vanlevensmiddelen, dat alles wel viermael dierder was in het eynde als het gheweestwas in het beghinsel van het jaer. Soo is alle


192

dien schijn in roock verdweenen ende Enghelandt uyt de vreese verlost.

[1387]

+1387.

+DeEnghelschen ghehoordt hebbende dat alle de fransche bereydtselen tot den oorlochin den windt ghevloghen waeren, ende den coninck selve wederom naerVranckrijck ghekeert was, hebben overal bidtdaeghen van dancksegginghe inghestelt,ende om noch meer te bethoonen de blijdtschap, de welcke sy daer over hadden,heeft den coninck op den nieuwjaerdach eenen pleysierdach ghehauden ende drynieuwe hertoghen ghemaeckt, te weten: sijn oom Edouard, graef van Cantelberghe,ghemaekt hertoch van Yorck, synen anderen oom Thomas, graef van Bouquincgam,hertoch van Glocestre, ende den graef van Oxfort, hertoch van het derde deel vanIrlandt.Terwylen dat de Franschen daeghelijckx uyt Vlaenderen vertrocken deden somighe

van die hier ende daer groote strooperyen; sy plunderden een deel van Sluys, ende

+Tumulte binnen Brugghe.meynden+het selve oock tot Brugghe te doen; maer de borghers brochtender in 'theymelijck vele om hals ende vielen hun oock in 't openbaer op het lijf, soo datden hertoch van Berry op de Lieve-Vrauwen-Broeders-brugghe by naer sijn levenliet, waer door daer eenen grooten schrick onder de Franschen quamp.In de maent Meert is de vlaemsche vlote, de welcke met eenighe hollandtsche,

zeelandtsche, henegauwsche, brabandtsche ende luycksche schepen van Rochellemet wijn naer huys quamp, ghevallen in 't ghesicht van de enghelsche vlote, de welcke

+Zeeslach tusschen deVlaminghen en deEnghelschen.

ghecommandeert wierdt van Richardus,+graef van Arondel. Dese siende dat sy dieniet en conde voorby seylen sonder slach te leveren, heeft sich in staet


193

van defensie ghestelt onder de bestieringhe van Joannes Buyck, admirael vanVlaenderen; ende den slach waeghende, al was het saecke dat sy veel onsterckerwaeren, hebben evenwel eenen lanckduerighen ende hertneckighen slach uytghestaentot dat sy ten lesten hebben moeten wijcken ende hunnen admirael Jan Buyck sienghevanghen nemen met vele van sijn volck. Hier toonde Pieter Van den Bosschesyne cleyne liefde, de welcke hy hadde tot sijn vaderlandt, oft synen ongherustengheest, den welcken hem meer verwecktede tot den oorloch als tot den peys, wantal was het saecke dat hy gherust in sijn vaderlandt hadde connen leven, ende dat hysijn landt in langhe oorloghen ghenoech ghebrocht hadde, en was evenwel niet gherustoft hy moest de zee oock in beroerte stellen; hy diende met de Enghelschen op dezee ende thoonde sich wel eenen van de meeste vyanden van sijn vaderlandt, hetwelcke hy soo onlanckx maer en hadde verlaeten. In desen slach hebben deEnghelschen veel schepen ende buyt becommen, ende wel neghen duysent vaetenwijn; waer 't saecke dat sy den raedt van Pieter Van den Bossche ghevolcht hadden,sy sauden lichtelijck Sluys oock connen ghewonnen hebben, aenghesien daer bynaergheen garnisoen in en was; maer uyt vreese van de omligghende steden hebben sichmet den buyt van eenighe dorpen te vreden ghehauden.Francois Ackerman, den welcken (ghelijck wy gheseydt hebben), nu soo verre

+Francois Ackermanvermoordt.

veroodtmoedicht was, dat hy in de+plaetse van een ghevolch van dertich oft veertichpersoonen nu maer met eenen knecht sonder deghen lanckx de straeten ghinck,is op S. Maria-Magdalena-dach ghegaen naer het clooster van S. Pieters. Gallodin,bastardt van den heer van


194

Herzele, soeckende te vreken de doodt van sijn vader is hem naerghevolcht tot dathy hem op een bequaeme plaetse vindende, het hooft met sijn sweert heeft in tweestucken ghecloven, door welcke wonde hy terstondt is ghestorven. De vrienden vanFrancois Ackerman willendo vraecke nemen over sijn doodt, en hebben hunmeyninghe niet connen uytwercken; want soo haest als die ghecommenwas ter oorenvan de magistraet, sijn sy allegader uyt de stadt ghebannen gheweest. Pieter Van denBossche in Enghelandt dese moordt hoorende heeft daer luttel droefheyt overghethoont. Het is den ghemeynen wech, den welcken alle dierghelijcke belhamersingaen in het eynde van hun leven, de welcke, al is 't saecke dat sy eenighen tijdtgheluckich schynen te sijn binnen hun leven, evenwel ten lesten sterven een ellendighedoodt, 't sy door de schickinghe Godts, den welcken hun straft met lanckdurighesieckten, armoede oft andersints, 't sy door de handen van de menschen, van welckeexempelen alle historie-boecken ghenoechsaeme ghetuyghenisse gheven.

+Nieuwe bereytselen tot denzeetocht.

+ Ontrendt den selven tijdt heeft den coninck van Vranckrijck met synen raedtwederom besloten den zee-tocht te vernieuwen, om welcke reden den conestabelOliverius de Clisson wederom nieuw volck opnam, ende dede de schepen endegaleyen in de haven van l'Entreguier in Bretagne wederom in staet stellen. Denadmirael van Vranckrijck, den graef van S. Pol, ende den heer de Coucy deden vanghelijcken een andere zee-vlote armeren in de haeven van Harfleu in Normandienom daermede wederom eenen inval te doen in Enghelandt. Als wanneer nu allesbereyt was ommet den eersten te vertrecken, heeft Joannes deMontfort (den welckentot de Enghelschen seer gheneghen, ende eenen


195

grooten vyandt was van Clisson) eene occasie ghesocht om hun meyninghe te niette doen, ende den conestabel te vanghen. Den hertoch van Bretagne om dit uyt tewercken, heeft alle de barons ende edelieden van sijn hertochdom tot Viennet'samengheropen, ende tot dese vergaederinghe oock ghenoodt den conestabel deClisson. Naer dat hy hun met een seer prachtighe maeltijdt onthaelt hadde, heeft hyden conestabel, den heere de Laval, den heere van Beaumont ende somighe andereedelieden versocht om met hem te gaen besichtighen het casteel van Ermine, hetwelcke hy alsdan besich was met te doen bauwen, het welcke sy sonder quaedesuspicie seer gheerne deden. Aldaer ghecommen sijnde heeft hun den hertoch vancaemer tot caemer gheleyt tot dat sy ghecommen sijn tot aen eenen stercken toren,alwaer den hertoch aen de deure is blyven staen, ende heeft van den conestabelversocht dat hy saude believen daer op te gaen om te sien oft hy wel ghebauwt was,

+Den hertoch van Bretagnedoet den conestahel vanVranckrijck ghevanghennemen.

dat hy den selven andersints+saude doen afsmyten ende wederom doen erbauwen.Den conestabel daer op ghegaen sijnde is de deure, alwaer hy ghepasseert was,terstondt ghesloten, ende veel ghewaepende mannen, de welcke tot dien eyndealdaer ghestelt waeren, hebben hem in eene caemer gheleydt ende ghevanghengheset, segghende dat den hertoch van Bretagne, hunnen meester, hun dit bevolenhadde. Den heere de Laval, sijn swaegher, den welcken aldaer teghenwordich endegoeden vriendt was met den hertoch, heeft sijn uyterste beste ghedaen om hem teverlossen, ende met den hertoch een accordt ghemaeckt dat hy hem saude ghevenmet de selve daedt hondert duysent guldens, ende in syne handen stellen dry castcelenende eene stadt aen den conestabel toebehoo-


196

rende. De tydinghe van de ghevanghenisse van den conestabel heeft overal soo grootedisorde veroorsaeckt dat alle de bereytselen van den zeetocht soo in de haven vanl'Entreguier als van Harfleu sijn ghebrocken gheweest, het welcke een groot gheluckwas voor de croone van Enghelandt, alwaer den inlandtschen oorloch begonste sijn

+Den conestabel verlost.vonckxkens uyt te+broeden. Naer dat den conestabel op den sevensten dach sijnderghevanghenisse uyt de selve verlost was, is hy maer met eenen pagie te peerdeghespronghen, ende op twee daeghen tijdts binnen Parijs ghearriveert, alwaer hyterstondt voor den coninck, den hertoch van Borgonien ende den hertoch van Berrysyne clachten ghedaen heeft dat het ghewelt, het ghene den hertoch van Bretagneaen hem ghedaen hadde, oorsaecke was gheweest, dat de meyninghe van den coninckgheen effect en hadde connen hebben, ende dat hy daerom oodtmoedelijck van denconinck was versoeckende, dat hy hem beliefde te ontslaen van sijn officie vanconestabel van Vranckrijck, waer op den coninck hem antworde dat den hertoch vanBretagne daer in seer qualijck ghedaen hadde, ende hy daer op acht saude nemen;maer dat hy het conestabelschap saude bedienen totter tijdt toe dat hy met synenraedt daer over saude ghehandelt hebben. Den hertoch van Borgonien namp deseclachten niet seer hooch op, aenghesien dat hy oordeelde dat den conestabel seeronvoorsichtich gedaen hadde met het legher van den coninck te verlaeten ende sichsoo verre te betrauwen aen synen vyandt, waer op den conestabel sich vertrock opsijn casteel van Mont-le-Hery ende sijn officie als vacant bleef.Den coninck in synen raedt versaemelt sijnde is het verschil ende de clachten van

den conestabel voorghestelt,


197

ende besloten dat, al is 't saecke dat den conestabel seer onvoorsichtich ghedaenhadde, nochtans dese injurie niet alleenelijck gheschiedt en was tot verachtinghe vanden conestabel; maer oock principaelijck om daer door te beletten den zeetocht naerEnghelandt van den coninck gheordonneert, ende dat den hertoch van Bretagne doordit fait suspect was van tsaemen-handelinghe te hebben met de Enghelsche vyandenvan de croone van Vranckrijck; maer mits dat den coninck den selven hertoch nieten derfde verbitteren, uyt vreese voor de Enghelschen, heeft den raedt gheraedtsaemghevonden eenighe ambassadeurs tot hem te senden om het verschil te slissen. Denbisschop van Langres, den admirael van Vranckrijck ende den heer Joannes de Bueil,hiertoe verkosen sijnde, sijn met hun comissie naer den hertoch afghereyst. BinnenNantes ghecommen sijnde, alwaer den hertoch op sijn casteel Lamotte ghelogieertwas, hebben sy hem hun ambassade te kennen ghegheven. Den bischop het wordtvoerende heeft aen den hertoch gheseydt dat het de intentie van den coninck was dathy aen den conestabel saude wedergheven het ghelt, het welcke hy hem teghen rechtuytgheperst hadde, de stadt van Jugon ende de dry casteelen, de welcke hy hem haddedoen overleveren. Bovendien dat hy aen den coninck binnen Parijs, oft op sulckeplaetse als het den coninck ende synen raedt saude ghelieven, sich saude commenverontschuldigen. Den hertoch dit hoorende heeft hun gheantwordt dat hy daer opsich saude beraeden ende voorder antworde gheven. Tsanderdaechs heeft hy hun temaeltyde ghenoodt ende van ander dinghen sprekende, op hun ambassade gheenantworde ghegheven.


198

+Spytige antworde van denhertoch van Bretagne.

+ Daechs daer naer heeft den hertoch aen de ambassadeurs voor antworde ghegheven:ten eersten aengaende het ghevanghen nemen van den conestabel, dat hem datniet leedt en was; maer dat hy hem saude ter doodt ghebracht hebben, waert saeckedat hy gheen opsicht ghehadt en hadde (niet voor synen persoon) voor sijn officievan conestabel; ten tweeden dat hy gheen meyninghe ghehadt en hadde van denzeetocht te beletten; maer alleenelijck van synen vyandt ghevangen te nemen.Aengaende de stadt ende casteelen van den conestabel dat hy daervan possessieghenomen hadde, ende hy deselve niet en sal verlaeten, ten waere dat die hem doorghewelt afghenomen wierden. Wat raeckt het ghelt met het welcke den conestabelsich hadde gherantsoeneert, dat sijn landt te vooren door den selven conestabel sooveel gheleden hadde, dat het selve ghelt ghebruyckt hadde moeten worden om sijnschulden af te legghen.De ambassadeurs siende dat sy gheen beter antworde van den hertoch te verwachten

en hadden, hebben van hem hun afscheydt ghenomen, ende sijn naer het casteelDelabeauté, by Bois de Vicennes, vertrocken, alwaer sy den coninck met syne ooms,de hertoghen van Berry ende Borgonien t'samen vindende den slechten uytval vanhun ambassade hebben kenbaer ghemaeckt. Den coninck ende synen raedt hoorendede trotse antworde van den hertoch hebben daer over seer verbaest gheweest; wanthet en was gheenen tijdt om met rigeur voort te gaen, ende den besten middel washet vier met de asschen te decken; want sy saeghen wel dat den hertoch van Bretagnesijn steden over al beleyt hielt met goede garnisoenen, ende groote magasynen opde selve maniere als ten tyde van oorloch. Van den anderen candt den selven


199

hertoch hadde een bedeckte t'samenhandelinghemet de Enghelschen, ende betrauwdesich seer op syne nichte de gravinne van Vlaenderen, huysvrauwe van den hertochvan Borgonien, de welcke altijdt haeren man soo verre beweechde datter in den raedtvan Vranckrijck niet ghesloten en wierdt, het ghenemerckelijck saude hebben connenstrecken tot naedeel van den selven hertoch van Bretagne. Het ghene aldermeest denraedt van Vranckrijck dede dissimuleren, was de tydinghe, de welcke den coninckontfanghen hadde, bynaer ontrendt den selven tijdt van de ghevanghenisse van denconestabel, waer mede den hertoch van Geldre door eenen seer smaedighen briefden conink te velde riep.Den raedt siende de smaedelyke beroepinghen van den hertoch van Geldre teghen

hunnen coninck, hebben noodsaeckelijck gheoordeelt voor de eere van den coninckende het rijck dat men den hertoch van Geldre saude dwinghen dese beroepinghente wederoepen ende van den coninck te doen vergiffenisse vraeghen; maer mits datdit niet gheschieden en conde soo lanck als den hertoch van Bretagne op Vranckrijcklach en lonckte, soo heeft den hertoch van Berry voorghestelt dat men den graefd'Estampes, cosijn van den hertoch van Bretagne, by hem saude senden, ende hy sijnuyterste beste saude doen om het verschil te effenen. Den graef d'Estampes tot Vannesby den hertoch ghecommen sijnde, heeft hem gheseydt dat hy hem uyt vriendtschapquamp besoecken om alsoo allenckxkens sijn commissie te werck te leggen.Gheduerende den tijdt van vijfthien daeghen, dat den graef d'Estampes by den hertochbleef ende van hem seer vriendelijck ende treffelijck onthaelt wierdt,


200

wierp hy dickwils aen den hertoch op de affairens van den conestabel, de intentievan den coninck van syne ooms ende synen raedt om de saecken in 't vriendelijck tebemiddelen; maer den hertoch verdraegde het discours, sprack van ander dinghen,ofte gaf sulcke slechte antwoorden op de voorstellinghen van den graef dat den graefvan hem sijn afscheyt namp en keerde wederom naer den hertoch van Berry totMeun-sur-Yerne, den welcken daer van terstondt naer het hof vertrock ende maecktehet selve kenbaer aen synen broeder, den hertoch van Borgonien, de welcke dit oockaen den coninck ende den raedt te kennen gaeven, waerdoor de reyse van den conincknaer Geldre wederom wiert uytghestelt; ende wierdt voorghestelt dat de hertoghenvan Berry ende Borgonien, oft den hertoch van Borgonien alleen maer en saude naerGeldre gaen, mits dat dien oorloch hem meest aenginck als ghetrauwt sijnde met denichte, ende waerschynelijcke hoir te verwachten van de hertoghinne van Brabant,wiens mans den selven oorloghe hadde helpen beginnen; maer den coninck en wildedit niet toestaen, willende sclve in persoon die reyse doen. Den hertoch van Bretagnekennisse ghecreghen hebbende dat den hertoch van Geldre den coninck vanVranckrijck beroepen hadde, ende dat den coninck daer in persoon wilde naer toegaen, heeft alle bereytselen beginnen te maecken om, soo haest als den coninck saudevertrocken sijn, de Enghelschen in de steden van sijn hertochdom in te laeten, endealsoo met sijn swaegher Carel, coninck van Navarre, te vallen in de landen vanNormandien, de welcke den voorleden coninck van Vranckrijck sijn vader haddeafghenomen.

+Den hertoch

+ Ontrendt den selven tijdt (ghelijck wy gheseydt hebben)


201

+van Geldre beroept denconinck van Vranckrijck.

dat den coninck de tydinghe ontfanghen hadde dat den+conestabel van Vranckrijckvan den hertoch van Bretagne ghevanghen ghenomen was, is aen den coninckvan Vranckrijck oock in handen ghecommen eenen brief gheseghelt met denseghel van den hertoch van Geldre, met den welcken in seer injurieuse endeschimpighe termynen den selven hertoch den gheseyden coninck te velde beriep, hetwelcke seer hooch ghenomen wierdt van den coninck ende synen raedt. Om deoorsaecke van dese beroepinghe claerder te verstaen moet men aenmercken denoorspronck van de oorloghen tusschen de hertoghen van Geldre ende van Brabant,welcken lesten van den hertoch van Borgonien ondersteunt wierdt, ende mits dat denhertoch van Borgonien den oom was van den coninck van Vranckrijck ende ten tydevan desselfs minderjaricheyt t'samen met den hertoch van Berry, sijn broeder, hetrijck regeerden van hunnen neve, soo heeft den hertoch van Geldre dit willen vrekenop den coninck.Den oorspronck van desen oorloch is gheweest desen: Renaudt, graef van Geldre,

+Den oorspronek van dengelderschen oorloch.

(den welcken door den keyser+Ludovicus van Beijeren ghemaeckt is gheweest deneersten hertoch van dat landt, ten tyde als het marquisaet van Gulijck oockopgherecht is tot een graefschap in 't jaer 1338), is in sijn jonckheyt gheweesteenen grooten ghelt-verquister soo dat hy met veel schulden overlast wierdt. Om diete beter te connen aflegghen heeft hy een houwelijck aenghegaen met de dochter vaneenen seer rijcken coopman, Berthaudt van Mechelen, met conditie dat de kinderenvan dit hauwelijck voortcommende, sauden succederen in 't hertochdom van Geldre.Vier jaeren daer naer is sijn huysvrauwe, dochter van den selven coopman, commente sterven, achterlactende


202

eene eenighe dochter met naem Isabella. Daer naer is Renaudt wederom ertrauwtmet eene van de dochters van Eduardus den Tweeden, coninck van Enghelandt, sustervan Eduardus den Derden. Van dese heeft hy ghewonnen twee sonen ende eenedochter, te weten: Renaudt, Eduardus ende Joanna. Naer dat hy nu, ghelijck gheseydtis, gheworden was eersten hertoch van Geldre is hy eenighen tijdt daerna commente sterven.Al was het saecke dat het contract van het eerste houwelijck ghemacekt was ten

faveure van Isabella, nochtans en wasser niemandt, die machtich ghenoech was omhaer successie vaste te stellen. Renaudt dese occasie waernemende heeft daer opgheseydt dat het contract maer en moeste verstaen worden van de mannelijcke hoirs;ende aenghesien datter van het eerste houwelijck gheene en waeren, dat hy in hethertochdom van sijn vader moeste succederen. Naer dat desen Renaudt nu op desemaniere in 't voorseyde hertochdom ghesuccedeert was, heeft hy by ghebreck vanghelt dry casteelen van sijn hertochdom, te weten: Ganghelt, Goy ende Mill aen dengraef van Meurs gheingageert. Den selven graef van Meurs heeft hem daer naerdickwils sijn ghelt wederom ghevraecht; maer mits dat hy het selve van den hertochniet en conde wedercryghen, ende onmachtich was om hem daer toe te dwinghen,

+Twisttusschen de hertoghenvan Geldre en Brabant.

heeft de selve casteelen+overghelevert in de handen van Wenceslaus, hertoch vanBrabant, den welcken aen den graef sijn gheleent ghelt heeft ghegheven. Naer datden selven Renaudt, ghetrauwt met Isabelle, jonckste suster van Joanna,hertoghinne van Brabant, sonder kinderen ghestorven was, is sijn broeder Eduardushem in het selve hertochdom ghesuccedeert, den welcke de


203

gheseyde dry casteelen van den hertoch van Brabant heeft doen afvraeghen, hempresenteerende sijn ghelt daer voor wederom te gheven; maer den hertoch van Brabanten heeft daer naer niet willen hooren, om dieswille dat die hem noodtsaeckelijckwaeren om het landt van Valckenborch, daer hy heere van was, te decken, ende dathy die wilde blyven hauden ten opsichte dat die van Geldre behielden de stadt Grave,de welcke is een stadt van Brabant.Den hertoch van Geldre hier door seer verstoordt sijnde, heeft seer qualijck

ghehandelt met de weduwe van synen overleden broeder, soo dat sy ghenoodtsaecktis gheweest naer Brabant te vertrecken, alwaer sy seer bittere clachten ghedaen heeftaen de hertoghinne, haer suster, ende den hertoch, haer swaegher, den welckenterstondt sijn crijchsvolck heeft doen vergaederen; het welcke oock dede den hertochvan Geldre ende saude sekerlijck tot een scherp ghevecht ghecommen hebben, tenwaere saecken dat den hertoch van Gulijck ende Albertus van Beyeren beyde departyen ghestilt hadden. Daerentusschen de vyandtschappen van beyde cantengroeyden daeghelijckxmeer ende meer, soo dat den hertoch Eduardus tot syne partyetrock den hertoch van Gulijck, den welcken ghetrauwt was met Joanna, syne suster.

+Duytschen Lants-frit.Ten dien tyde hadde den keyser, Carel den Vierden,+eene ordonnantie

uytghegheven, de welcke ghenaemt wierdt den Lants-frit, om de weghen overalvry te hauden van eenige baenstroopers, de welcke op het platte landt de coopliedenplunderden, ende hun ghelt ende coopmanschappen afnamen ende veelbuytenspoorigheden bedreven. Dese ordonnantie hadde den keyser ghesonden aenWenccslaus,


204

hertoch van Brabant, om de selve te doen in 't werk stellen. Eenighe vlaemsche endebrabantsche cooplieden gaende naer de jaermerckt van Francfort sijn daer en tusschenin de handen gevallen van eenighe van die baenstroopers, de welcke al hun ghelthebben afghenomen. Dese wederghekeert sijnde hebben daer over hunne clachtenghedaen aen den hertoch van Brabant. Daer wierdt gheseydt dat dese baenstrooperssich onthielden in 't hertochdom van Gulijck. Den hertoch van Brabant heeft om diereden door sijne ambassadeurs den hertoch van Gulijck doen vermaenen dat hy diestraffen saude; maer den hertoch van Gulijck heeft dese vermaeninghe luttel gheacht,ende aen de ambassadeurs seer cleyne voldoeninghe ghegheven, daer mede thoonendedat hy liever hadde met den hertoch van Brabant in oorloch als in peys te leven.Den hertoch van Brabant dit hoorende heeft terstondt alles doen bereydt maecken

het ghene tot den oorloch noodich was, daer en boven heeft hy oock eenighehulp-troepen uyt Vranckrijck, Vlaenderen, Luxemburch ende omligghende landenvercreghen, waer mede hy van Brussel lanckx Leuven naer Maestricht is vertrocken,

+Bataille tusschen dehertoghen van Geldre endeBrabant.

alwaer hy sijn legher, als oock dat van de hulp-troepen besichticht hebbende, is+vandaer naer Gulijck ghetrocken, alwaer hy het legher van de vyanden ontmoedtheeft. Dese twee leghers aldus bymalcanderen ghecommen sijnde hebben t'saemen

+Den hertoch van Geldreghedoodt; den hertoch vanBrabant ghevanghen.

slach ghelevert.+Dit ghevecht is soo scherp gheweest dat den hertoch van Geldre,Eduardus, daer is doodt ghebleven, den hertoch van Brabant met vele van sijneedelieden ghevanghen ghenomen, ende van beyde canten veel bloedt ghestort.Dese bataille is gheschiedt in 't jaer 1371, den 22 Augusti.


205

De hertoghinne van Brabant hoorende dat haeren man ghevanghen was, is cortsdaernaer naer Coblents by den keyser, synen broeder, ghegaen, om door hem deverlossinghe van haeren man te doen vercryghen. Den keyser haer versoeck ghehoorthebbende, heeft terstondt sijn crijchsvolck doen vergaderen om daer mede het gheheelghebiedt van den hertoch van Gulijck te ruineren; maer sulckx is hem door eenighevan de ceurvorsten ontraedt gheweest. Den keyser is evenwel in het volghende jaer1372 met sijn volck naer Aken ghegaen. Den hertoch van Gulijek, hoorende dedreygbementen van den keyser, heeft den ghevanghenen hertoch met syne edelieden

+Den hertoch van Brabantverlost.

mede naer Aken gheleyt, aen den keyser ghepresenteert ende los ghelaeten. Voorts+

heeft hy sich aen den keyser onderworpen ende is van den selven in ghenadeontfanghen.Naer dat Eduardus, hertoch van Geldre, nu op dese maniere was doodt ghebleven,

heeft Isabella, dochter van het eerste houwelijck van Renaudt, vader van Renaudtende Eduardus, ghepretendeert de successie van het hertochdom van Geldre, endeom dit te beter te becommen het houwelijck aenghegaen met Joannes van Blois, dewelcke veel landen ende heerlijckhcden besat in Hollandt ende Zeelandt, maer nietteghenstaende heeft de sterckste partye vanden edeldom hun ghestelt voor Joanne,dochter vanden selven Renaut; maer van het tweede houwelijck, dewelcke als danghetraut was met den hertoch van Gulijck ende te meer om dat de selve onder anderkinderen eenen sone hadde met naem Guilielmus, van den welcken metter tijdt veelgoedt voor het landt te verwachten was.In 't jaer 1381 is graef Joannes van Blois ghestorven son-


206

der kinderen, ende corts dacrnaer is Isabella, syne weduwe, hem ghevolcht, soo datJoanna, hertoghinne van Gulijck, is ghebleven in vredsaeme possessie van het gheseythertochdom van Geldre. Dese hertoghinne, om te voldoen aen het versoeck van denedeldom, heeft het hertochdom ghegheven aen Guilielmus, haeren sone, den welckentrauwde met de audtste dochter van Albertus van Beyeren, de welcke te voorenghetrauwt hadde gheweest met Eduardus, synen oom; nochtans van hem om haerejonghe jaeren noydt en hadde bekent gheweest. Desen jonghen hertoch vreesendede macht van den hertoch van Brabant, en heeft de dry casteelen, daer wy vanghesprocken hebben, niet derven afvraeghen; maer soo den selven hertoch in 't jaer1383 ghestorven was, heeft hy die van de hertoghinne weduwe willen wederomhebben; mits wederghevende het ghelt, het welcke haeren man daer voor gheghevenhadde; maer de hertoghinne heeft daer op gheantwordt dat hy haer beter saudewedergheven de stadt Grave, als wesende eene stadt van Brabandt, die syne voorsaetengheusurpeert hadden.Desen jonghen hertoch vreesende dat de hertoghinne hulpe saude cryghen van

Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, omdat hy oft syne kinderen, ter

+Verhondt tusschen denhertoch van Geldre ende denconinck van Enghelandt.

oorsaecke van syne huysvrauwe waerschynelijcke hoirs stonden te worden van+haerhertochdom, als oock van den coninck van Vranckrijck, aenghesien dat hy endesijn rijck door den selven hertoch van Borgonien gheregheert wierdt, is naerEnghelandt by den coninck Richardus ghegaen, met den welcken hy soo sterckverbondt ghemaeckt heeft dat hy synen vasal is gheworden ende aen hem heefthommagie ghedaen voor vier duysent ponden tsjaers, de welcke den selven coninckhem bewees op


207

sijn thresooren met beloofte dat hy hem saude hulpe ende bystandt gheven, ende metde waepenen sijn recht saude helpen vervolghen teghen de hertoginne van Brabant;van ghelijcke beloofde den hertoch dat hy den oorloch saude aendoen aen den coninckvan Vranckrijck.Den hertoch nu t'huys ghecommen sijnde heeft willen uytvoeren het ghene hy aen

den coninck van Enghelandt belooft hadde, niet teghenstaende dat sijn vader hemghenoech voor ooghen stelde de quade uytvallen, die aen hem sauden connenovercommen. Om synemeyninghe uyt te wercken heeft hy eenen van syne edeliedenby hem ontboden ende aen hem eenen brief ghegheven, gheseghelt met synen seghel,

+Den hertoch van Geldrebereept den coninck vanVranckrijck.

waer mede hy den coninck van Vranckrijck op eene+seer onbehoorlijcke maniereberiep. Den edelman desen brief aenghenomen hebbende heeft den selvenghedraghen naer Doornijek, ende ghegheven aen den schaut ende raedt van destadt; de welcke dien ghelesen hebbende, hebben den edelman doen ghevanghennemen ende in vaste ghevanghenisse stellen. Dit gheschiedt sijnde hebben sy daerover by gheschrift aen den hertoch van Borgonien daer van kennisse gheschreven,ende ghevraecht wat hem beliefde dat sy met den edelman sauden doen. Waer opden hertoch hun gheschreven heeft, dat sy den edelman naer Parijs by hem saudensenden. Den edelman was seer bedroeft, vreesende voor sijn leven; maer tot Parijsghecommen sijnde heeft den coninck hem sonder de minste stooringhe ontfanghen,ende aen hem eenen silveren croes ghegheven, weghende vier marcken silvers endevijftich guldens ghelt daer in, hem met goedt vrygheleyt wederom sendende, sondereenighen schijn van verstoortheyt te thoonen nochte om sijn aenbren-


208

ghen, nochte om de tydinghe van het ghevanghen nemen van den conestabel deClisson, daer wy oock van ghesproken hebben.De hertoghinne van Brabant van den jonghen hertoch van Geldre oock seer

ghedreycht sijnde, vreesende dat de Enghelschen ende selfs de Duytschen sich saudenvoeghen by den selven hertoch, heeft terstondt vier voornaeme persoonen ghesondenom van den coninck van Vranckrijck hulpe te versoecken. Dese binnen Parijsghecommen sijnde, sijn, volghens het ghene hun belast was, den hertoch vanBorgonien gaen vinden, de welcke hun gheleydt heeft by den coninck, den welckenaen hun, als oock den hertoch van Borgonien, graef van Vlaenderen, hunne brievenhebben mede ghegheven; waer mede sy aen de hertoghinne alle moghelijcke hulpebelofden. Den hertoch van Borgonien om niet te cort te commen aen syne beloftedede terstondt vier hondert lancien ende andere Borgonions in de waepenen commen,ende sondt die naer Brabant op de frontieren van Gelderlant onder het beleyt vanGuilielmus De la Trimouille, borgonion, ende van Gervasius deMerande, duytsman,hun bevelende dat sy den oorloch op sulcke maniere ende plaetse sauden voortsettenals hun de hertoghinne van Brabant ende haren raedt sauden bevelen. Alswanneersy nu in Brabant ghecommen waren, heeft de hertoghinne hun in garnisoen doenligghen in de dry casteelen, om de welcke het gheseyt verschil was opgheresen.Guilielmus De la Trimouille willende synen yver thoonen om syne commissie meteere te beghinnen, heeft den heer Gervasius deMerande, synen compagnon, te kennenghegheven datter maer vier mylen van sijn fort een stedeken was, het welcke hy


209

geerne saude innemen; waerover sy accordt sijn ghevallen dat Merande alleenelijckmet dertich Duytschen saude vooren opryden om aen de inwoonders van het plattelandt gheen suspicie te gheven, ende Trimouille daer naer saude volghen. Merandeis dan op die maniere met sijn volck 's middernachts op S. Martens-avondtuytghetrocken, ende onder weghen het volck teghencommende, het ghene teroorsaecken van den mercktdach naer de stadt ghinck, heeft het selve in 't duytschghegroet, waerdoor niemandt eenighe quade suspicie en hadde, ende alsoovoortrydende sijn sy gheheel vroech voor de poorte ghecommen, eer dat de borghers

+Stralen inghenomen,gheplundert ende verbrandt.

uyt hun bedden waeren opghestaen. Siende dat de+poorten alreede open waeren endemet slechte wacht voorsien, hebben hun daer van meester ghemaeckt ende sijndaer mede oock meester van de stadt gheworden; waer op den heer De laTremouille met eenen grooten galop oock is binnen de stadt gheraeckt. Alswanneerhet geschreeuw begonste aen te nemen dat de stadt ghenomen was, sijn de borghersvan benauwdtheyt uyt hun bedden ghespronghen. Den heer De la Tremouille siendedat dit stedeken van cleynder werde was, heeft daer op vele plaetsen het vier doeninsteken, uytplunderen ende de principaelste borghers met den enghelschencommandant en sijn volck doen ghevangen nemen, ende sijn daer medemet den buytnaer hun garnisoenen wederomghekeert. De hertoghinne van Brabant dit hoorendeheeft hier over seer verblijdt gheweest, als oock Philippus den Stauten, hertoch vanBorgonien, de welcke aen hun verscheyden brieven heeft gheschreven om nochmeerderen moedt te gheven.

[1388]

+1388.In den voorsomer van dit jaer is Richardus Arondel met+


210

+Ambassade naer denhertoch van Bretagne.

+vele andere enghelsche edelieden ende ontrendt de vier duysent soldaeten t' scheepeghegaen, ende sijn met hun schepen gaen swieren in de zee lanckx de custen vanNormandien ende Bretagne, sonder nochtans yvers aen landt te gaen. Den coninckvan Vranckrijck dit hoorende, uyt vreese van quaede ghevolghen, heeft met synenraedt besloten wederom op nieuw eene ambassade te senden naer den hertoch vanBretagne om met hem een vriendelijk accordt te maecken. Tot die ambassade isvercosen gheweest den heere van Cocy, den welcken ghetrauwt was met eene vande dochters van den overleden Eduardus, coninck van Enghelandt, de welcke desuster was van de huysvrauwe van den selven hertoch van Bretagne, om welckereden hy van den hertoch seer bemindt wierd. Terwylen dat desen heer met de heerenJoannes de Vienne, admirael van Vranckrijck, ende De la Riviére op wech waerenom hun ambassade te vervolghen, is den hertoch van hun aencomste ghewaerschauwtgheweest. Den hertoch hier over synen raedt vergadert hebbende, ende vreesendedat de bereytselen, de welcke in Franckrijck ghemacckt wierden, tot den gelderschenoorloch wel sauden moghen teghen hem vallen, heeft besloten de casteelen van denconestabel wederom te gheven, eer dat die ambassadeurs sauden ghearriveert sijn,om alsoo te thoonen dat hy dit vrywillich ende niet door bedwanck ghedaen hadde,het welcke hy oock ghedaen heeft. Dese ambassadeurs den hertoch ghevondenhebbende tot Vennes, op sijn easteel La Motte, hebben hem soo verre beweecht dathy te vreden is gheweest te commen by de hertoghen van Berry ende Borgonien totBlois. Naer dat hy deselve ambassadeurs eenighe daghen seer treffelijck endevriendelijck onthaelt hadde,


211

hebben sy van hem hun afscheydt ghenomen, ende wederghekeert sijnde de hertoghenvan het goedt succes van hun ambassade kennisse ghegheven. Den hertoch vanBretagne volghens syne belofte tot Blois ghecommen sijnde, is van de hertoghenvan Berry ende Borgonien soo vriendelijck onthaelt dat hy te vreden is gheweestnaer Parijs by den coninck te gaen; mits dat sy sauden sweeren dat hem gheen quaedten saude gheschieden, ende dat hy aldaer teghen synen wille niet en saude moetensien den conestabel de Clisson nochte Joannes de Bretagne.Naer dat dese beloften aldus gheschiedt waeren, sijn de hertoghen van Berry ende

Borgonien naer Parijs vertrocken.Den hertoch van Bretagne is hun corts daer naer ghevolcht, ende op S. Jan

Baptiste-avondt binnen Parijs aenghecommen, vergheselschapt met Joannes, sonevan den hertoch van Borgonien, graef van Nevers, Guilielmus van Henegau, graefvan Oostrevant, den heere de Coucy ende vele fransche edelieden met een grootghevolch van Bretonschen edeldom.

+Den hertoch van Bretagnemaeckt accordt met denconinck van Vranckrijck.

Den hertoch in 't hof by den coninck ghecommen sijnde+heeft dry groote reverentienop synen eenen knien met ontdeckten hoofde voor den coninck ghemaeckt; denconinck hem by de handt nemende heeft hem opgherecht endewillecom gheheeten.Naer dat dit gheschiedt was heeft den hertoch syne handen afghewasschen endevan den coninck sijn afscheyt voor dien tijdt ghenomen. Daer en tusschen heeftPhilippus den Stauten, hertoch van Borgonien, soo veel ghemaeckt dat den hertochvan Bretagne te vreden is gheweest de hondert duysent guldens aen den conestabelwederom te gheven, alle jaeren betaclende twintich duysent


212

totter tijdt toe dat de gheseide somme saude voldaen wesen. Hier mede heeft hy vanden coninck, den welcken naer Montereau-Faut-Yone ghegaen was, sijn afscheydtghenomen, ende is van daer naer Parijs wederghekeert, alwaer hy van den hertochvan Borgonien in 't Paleys van Arthois met een prachtighe maeltijdt onthaelt wierdt;het welcke ghedaen sijnde hebben sy van malcanderen hun afscheydt ghenomen,ende den hertoch van Bretagne is corts daer naer wederom naer huys ghekeert.

+Grave beleghert.

+ In de maendt Mey waren de Brabanders met de hulptroepen ontrent veertichduysent mannen sterck de stadt Grave gaen belegheren. Den hertoch van Geldrehadde naer Enghelant om hulpe gheschreven; maer mits dat de Enghelschen voor deSchotten ende Franschen in vreese waeren en derfden sy hun volck niet afsenden.Daer en tusschen waeren de Brabanders besich met eene brugghe over de Maes temaecken om lanckx daer hun levens-middelen te becommen. De Gelderschen siendedat de brugghe bynaer volmaeckt was, hebben eenighe instrumenten by een ghebrachtwaermede sy op de selve brugghe veel vier wierpen, soo dat de brugghe in brandequamp ende onbruyckbaer ghemaeckt wierdt eer dat sy volmaeckt was. De Brabanderssiende dat hun meyninghe misluckt was, ende datter dry mijlkens van daer in 'tstedeken van Ravestijn eene brugghe was, lanckx de welcke sy met minderen aerbeytover de Maese in Ghelderlandt conden gheraecken, hebben van den heere van aldaeroorlof ghevraecht ende becommen om door de stadt ende over de brugghe te moghenpasseren. Den hertoch van Geldre dit hoorende heeft aen syne edelieden gheseydtdat hy niet langher meer in eenighe van syne ste-


213

den en wilde verblyven; want dat hy liever hadde op het veldt met eere te sterven alsin eene van syne stedenmet schande ghesloten te worden; dat hy daerom van intentiewas eenen inval in Brabant te doen om sich ten minsten op die maniere te vreken.Volghens dit besluyt is den hertoch van Geldre met ontrendt dry hondert mannenuyt Nimweghen ghetrocken, alwaer hy onderweghen sijnde ghehoordt heeft dat deBrabanders den selven morghen-stondt met ontrendt thien duysent mannen over debrugghe van Ravestijn ghepasseert waeren om voor Nimweghen te commen branden.Den edeldom ende den raedt die met den hertoch waeren, vreesende voor deaencomste van soo groote macht, wilden sich in de steden vertrecken; maer denhertoch seyde wederom dat hy in gheene steden met schande en wilde opgheslotensijn; maer dat hy de vyanden liever wilde opsoecken ende aen hun slach leveren. DeBrabanders hoorende dat den hertoch op hun afquamp ende seer naer by was, hebbenbeghinnen te vreesen, meynende dat hy veel stercker was als sy. Daer en tusschenis den hertoch hun soo naer by ghecommen, ende heeft hun soo vierich aenghetast,dat sy den tijdt niet en hadden om hun volck in ordre te stellen, ende den eersten

+Veltslach tusschen deGhelderschen en deBrabanders.

tocht ghinck soo dapper+aen datter over de honderd Brabanders ter aerde vielen;waerdoor het legher in soo groote desordre gheraeckte dat ydereen den vluchtnamp; somighe verdroncken in de Maes, andere wierden ghevanghen, ende dereste vluchtede naer Ravestijn, oft naer het legher voor de Grave, waerdoor daersoo eenen grooten schrick onder de belegheraers quamp dat sy alle hun bagagie voorde stadt lieten ende t'samen de vlucht namen. De hertoghinne van Brabant hoorendedese


214

droeve tydinghe, heeft de selve terstondt overgheschreven aen den hertoch vanBorgonien, den welcken haer vertroostede met de aenstaende overcomste van denconinck, ende heeft oock aen de heeren De la Trimouille ende De Merandegheschreven, dat sy voor de casteelen, de welcke hun toebetrauwt waeren, goedesorghen sauden draeghen ende voortaen gheene peryckeleuse uytvallen meer ensauden doen, tot dat den coninck saude overcommen. Naer dat den wech lanckxwaerden coninck moeste passeren vast ghestelt ende gheeffent was, is den coninck metsyne ooms, de hertoghen van Berry ende Borgonien, van Montereau-Faut-Yonevertrocken naer Chalons, alwaer hy alle den edeldom ende gheheel het leghervergadert vondt. Aldaer quamen oock by hem de ambassadeurs, de welcke hy naerden keyser ghesonden hadde om van hem te versoecken passagie door sijn landt, dewelcke aen hem seyden dat den keyser ghelesen hadde het beroep ende daerover seerwas vergramt gheweest, ende toestondt te passeren alwaer het den coninck saudebelieven. Alswanneer de hertoghinne van Brabant hoorde dat den coninck met eenlegher van meer als hondert duysent mannen op den wech was, ende niet verre meeren was van Ardenne, is van Brussel vertrocken, ende tot Huy over de Maesepasserende is hem tot Bastogne gaen verwachten.

+Afkomste van den coninckvan Vranckrijck naerGelderlandt.

+ Alswanneer den coninck nu maer een myle van Bastogne ghearriveert was, isden hertoch van Borgonien, graef van Vlaenderen, ghecommen by Joanna,hertoghinne van Brabant, ende heeft haer naer eenighe tsamenspraecken by denconinck gheleydt, den welcke haer seer minnelijck heeft ontfanghen, ende naerdat sy nu eenighen tijdt by den coninck


215

gheweest hadde, heeft den coninck haer in haer vertreck doen vergheselschappendoor Joannes De Vienne, admirael van Vranckrijck, ende Guido De la Trimouille.Als den coninck nu ghenadert was tot op de frontieren van Gulijck, is Arnoldus deHornes, bisschop van Luyck, den coninck te ghemoedt ghecommen ende heeft aenden coninck voorghehauden hoe dat den hertoch van Geldre den coninck beroepenhadde, sonder den raedt ofte de wete van den hertoch van Gulijck, synen vader, endedaerom dat hy van den coninck oodtmoedelijck was versoeckende dat hy syne landensaude believen te sparen. Waerop den coninck hem antworde dat het door hem endesynen raedt besloten was eerst te vallen op de landen van Gulijck, ten waere saeckedat den hertoch sich selve in persoone quame ontschuldighen. Den hertoch deseantworde ontfanghen hebbende, heeft terstondt synen raedt doen vergaderen, in denwelcken besloten wierdt dat den hertoch liever selve saude by den coninck gaen alsgheheel sijn landt te laeten verderven, aenghesien hy in gheenen staet en was omsulckx te connen beletten. Den hertoch dan vergheselschapt sijnde door den

+Onderwerpinghe van denhertoch van Gulijck aen denconinck van Vranckrijck.

aertsbischop van Ceulen ende den bischop van Luyck is met hun by den+coninckghegaen. Aldaer ghecommen sijnde is hy voor den coninck op syne knienghevallen, ende heeft tot hem gheseydt dat het beroep, hetwelcke synen sone naerVranckrijck ghesonden hadde, gheschiedt was sonder syne wete, dat synen soneeenen sot was, ende waert saecke dat den coninck aen hem beliefde oorlof te ghevendat hy te vreden was by synen sone te gaen om aen hem syne dwaesheyt voor tehauden, ende waert saecke dat hy hem niet en conde tot reden brenghen dat hy bereydtwas alle de steden ende cas-


216

teelen van gheheel Gulijckerlandt open te stellen voor de Franschen om aen hem sooveel te ghemaeckelijcker den oorloch aen te doen. Den coninck dese opdracht seergunstich vindende, heeft den hertoch opgherecht ende oorlof ghegheven om syncbelofte in 't werck te stellen. Dit gheschiede al met sulcke een rechtsinnicheydt endeminsaemheydt, dat den hertoch van Gulijck op den selven tijdt vassal wierdt van denconinck, van hem verheffende het landt van Vierzon in Berry, ende van hem ter tafelghenoodt wierdt, alwaer oock ghenoodt waeren den aertsbischop van Ceulen, denbischop van Luyck, den hertoch van Borgonien, (den welcken door synen raedt allesbesorghde ten voordeele van de hertoghinne van Brabant, sijner vrauwen moeye),den hertoch van Touraine ende den hertoch van Bourbon.Naer dat den hertoch van Gulijck van den coninck sijn afscheydt hadde ghenomen,

is hy met den aertsbischop van Ceulen naer Nimweghen by synen sone ghegaen,alwaer hy aen hem te kennen gaf de overgroote macht, waermede de Franschen hemquamen aenvallen; waer door het saude connen gheschieden dat hy lichtelijck gheheelsijn hertochdom saude connen verliesen; maer den jonghen hertoch en wilde daeraen algheen ghehoor gheven, segghende dat hy aen Enghelandt soo seer verbondenwas, dat hy met Vranckrijck gheenen peys en mochte maecken, ende noch jonckghenoech was om het hertoghdom, het welcke hy nu saude verliesen daer naer metnochmeer andere landen wederom te winnen.Waer op den auden hertoch hem seydedat waert saecke dat hy synen raedt niet en wilde volghen, hy noyt eenen voet erfveen saude ghenieten in sijn hertochdom van Gulijck; maer dat hy dat saude ghevenaen eenen prins, den


217

welcken machtich ghenoech saude sijn om het selve te behouden. Den jonghenhertoch door de redenen ende dreyghementen van synen vader beweecht sijnde, heeftsich ten onder ghegeven ende is te vreden gheweest by den coninck sich te gaenontschuldighen, ende is met hem by den coninck ghegaen. Den coninck verblijdtsijnde over dese onderwerpinghe ende nieusghierich sijnde om dien jonghen prinste sien, den welcken aen hem soo veel moeyte ende aerbeyt in soo verre eene reyseghecost hadde, heeft hem met den hertoch van Borgonien met gheduldicheytafghewacht.

+Onderwerpinghe van denhertoch van Gheldre aen denconinck van Vranckrijck.

Alswanneer den jonghen hertoch nu in 't legher van den+coninck ghecommen wasmet den aertsbisschop van Ceulen, synen oom, ende den hertoch van Gulijck,synen vader, heeft sijn cosijn, den hertoch van Loreynen, hun in de tente van denconinck gheleydt, alwaer hy voor den coninck op syne knien vallende sijnontschuldinghe heeft ghedaen, te weten dat dien brief van beroepinghe, den welckenaen den coninck ter handt was ghecommen, niet geschreven en was door sijn ghebodt,al was het saecke dat hy gheseghelt was met synen seghel; want hy hadde door vieredellieden synen seghel naer Enghelandt ghesonden, om aldaer (ten opsichte vansijn verbondt met Enghelandt) syne brieven gheseghelt te worden; dat ymandt aldusdien seghel misbruyckt hadde ende dien beroepbrief sonder sijn wete naer Vranckrijckghesonden; dat hy de vaste alliancie, de welcke hy met Enghelandt hadde, niet enmochte afgaen; maer waert saecke dat hy hier door ghedwonghen wierdt aen denconinck van Vranckrijck den oorloch aen te doen, dat hy hem het selve een jaer vante vooren sal laeten weten; dat hymet den hertoch van Borgonien ende de hertoghinnevan


218

Brabant sal handelen om op sekere conditien de Grave wederom te gheven ende metde hertoginne in peys te leven. Den coninck hier mede te vrede sijnde heeft denhertoch doen opstaen, hem ter taefel ghenoodt, ende boven dien alle syneghevanghenen wederghegheven. Den coninck versocht van hem dat hy oock syneghevanghenen saude los laeten; maer hy antworde aen den coninck dat sulckx insyne macht niet en was, aenghesien dat hy met de overrijnsche princen een accordtghemaeckt hadde dat sy hem sauden helpen ende daervoor alle de profyten vandenoorloch sauden ghenieten, ende waert saecke dat hy sijn wordt niet en hielde dat hynoch eenen swaeren oorloch daerom te verwachten hadde. Den coninck ende denhertoch van Borgonien waeren daer seer wel mede te vreden; want het jaer begonstenaer den winter te naderen, om welcke reden den coninck niet sonder groote costenende verlies sijn legher en saude connen hebben laeten overwinteren ende soo lanckvan huys sijn. Den hertoch van Borgonien verheuchde sich siende dat sijn aennemensoo wel was uytghevallen, ende dat syner vrauwen moeye, de hertoghinne vanBrabant, met soo weynich oorloghe becommen hadde eenen ghewensten peys.Naer dat den coninck nu soo glorieus dese reyse volbracht hadde, is hy lanckx

Champagne wederom naer huys ghekeert. Tot Reims ghecommen sijnde heeft hysynen raedt doen vergaderen, alwaer syne ooms, de hertoghen van Berry ende

+Den coninck vanVranckrijck buyten vochdyeghestelt.

Borgonien, syne vochden, den cardinal de Laon, den aertsbischop+van Reims, endealle de coninckx raedtsheeren teghenwordichwaeren. In desen raedt wierdt beslotendat den coninck nu audt ende wijs ghenoech gheworden was (als wesende in 'teenentwintichste jaer sijns ouderdoms)


219

om sijn rijck selve te regeren. Den coninck dan is alsoo ghestelt buyten vochdye vansyne ooms, de hertoghen van Berry ende Borgonien, tegen hunnen danck. Hier medehebben de selve hertoghen van den coninck hun afscheydt ghenomen; den hertochvan Berry sich vertreckende naer sijn gouvernement van Languedoc, ende den hertochvan Borgonien naer sijn landt. Den coninck aldus buyten de vochdye ghestelt sijnde,heeft dry raedtsheeren ghemaeckt om met hun te handelen over de affairens van sijnrijck, te weten: den heere van Noniant, synen grooten hofmeester, den heere De laRivière ende Joannes Le Mercier, edelman van slechte conditie, ghevende aen densone van den secretaris De Montagu de sorghe van syne financien; waer over denhertoch van Borgonien seer qualijck is te vreden geweest.

+Het houwelijck tusschenden broeder van den coninckende Valentina van Milanen.

Op het leste van dit jaer, alswanneer het coninckrijck van+Vranckrijck in hope wasvan eenen gherusten peys haest te connen ghenieten, isser noch een ergher plagheaen het selve overghecommen, te weten: het houwelijck tusschen Ludovicus,broeder van den coninck, alsdan hertoch van Touraine, ende daer naer hertochvan Orleans, ende Valentina, dochter van Joannes Galeatius, den welcken door veelschelmstuckenMilanen ende andere landen teghen alle recht ende reden gheusurpeertheeft. Dese boose vrauwe (volghens de ghetuyghenisse van gheloofbaere schryvers)schijnt van Godt als een plaeghe ghesonden te sijn om de zonden van de Franschente straffen op dese werelt, het welcke wy ghenoechsaem sullen connen gissen uythet vervolch van dese cronijcke.

[1389]

+1389. Houwelijck tusschenden coninck ende Isabellavan Beyeren.

Den twintichsten Juny is Isabella van Beyeren, bruit van+Carel den Sesden, binnenParijs aenghecommen, ende is dehouwelijckfeeste ghehauden gheweest sevendagen lanck met


220

de meeste magnificentie van bruiloften, tournoyspelen ende andere princelijckeoeffeninghen, tot de welcke alle den edeldom vande omligghende landen t'samenghecommenwas. Naer dat dese vroyelijckheden aldus voleyndt waeren, den coninckontfanghen hebbende de bevestinghe van den stilstandt van waepenen tusschen sijnrijck ende Enghelandt, siende dat hy voor gheen vyanden meer te vreesen en hadde,heeft voor hem ghenomen den teghen-paus Clemens naer Avignon te gaen besoecken.Den hertoch van Borgonien hoorende dat den coninck door sijn landt saude passeren,heeft alle den cdeldom van Savoyen ende omligghende landen doen begroeten omde vroylicheden op de comste van den coninck te commen bywoonen. Den conincktot Chastillon-sur-Seine aenghecommen sijnde, is Philippus-den-Stauten, hertochvan Borgonien, ende Joannes den Onbevreesden, graef van Nevers, synen sone, hemte ghemoedt ghereden, ende hebben den coninck vergheselschappende gheleydt totDijon, hooftstadt van Borgonien, alwaer Margarita van Male, gravinne vanVlaenderen, huysvrauwe van den hertoch van Borgonien hem was verwachtende.Den coninck aldaer acht oft neghen daeghen overghebracht hebbende in alle soortenvan hofspleysieren, heeft van sijn oom ende syne moeye sijn afscheyt ghenomen,ende heeft syne reys met cleyne dachreysen voortgheset. Als den coninck byVilleneuve by Avignon ghecommen was, sijn den cardinael d'Amiens, den cardinaelde S. Marcel met noch derthien andere cardinaelen hem te ghemoedt ghegaen endehebben hem ghebracht in het paleys, het welcke binnen Villeneuve voor hem bereytghemaeckt was. Daer en tusschen hadden de hertoghen van Berry ende Borgonienhunne reyse soo dapper voortgheset dat sy op de


221

selve plaetse by den coninck ghecommen sijn. Den coninck siende dat syne oomsende andere verwachte edelieden alreede aenghecommen waeren, is met hunghepasseert over de brugghe van Avignon, ende ghegaen naer het paleys van denteghen-paus, den welcken hun aencomste was verwachtende sittende in de saele vanhet consistorie in eenen pauselijcken stoel in 't midden van syne cardinaelen.

+Den coninck vanVranckrijck besocekt denvalschen paus Clemens totAvignon.

Alswanneer den coninck nu ghecommen was in 't ghesicht+van den teghen-paus,heeft hem seer eerbiedelijck ghegroet, de handen ende den mondt ghecust. Ditghedaen sijnde heeft den paus den coninck doen by hem sitten in eenen stoel, denwelcken daer toe bereydt was. De vier hertoghen, te weten: van Berry, Borgonien,Bourbon ende Touraine, hebben oock den teghen-paus op de selve maniereghegroet ende ghekust; waer naer sy hun plaetsen ghenomen hebben neffens decardinalen. Als den middach daer was heeft den teghen-paus den coninck, synenbroeder ende syne ooms te maeltijdt ghenoodt. Den teghen-paus sat aen sijn tafelalleen, den coninck sat oock alleen aen eene andere tafel leegher als die van denteghen-paus, ende de hertoghen saeten aen tafel met de cardinalen. Den vijfden dachdaer naer is aldaer oock aenghecommen den graef van Savoyen op wiens aencomsteden graef van Geneve, broeder van den teghen-paus, oorlof vercreghen heeft, omalle de dames van Avignon met maeltyden, dansinghen ende andere vroeylickhedente moghen vermaecken. Naer dat sy eenighen tijdt by den teghen-paus haddenoverghebracht, heeft den coninck van den teghen-paus sijn afscheyt ghenomen, endeaen hem belooft dat hy saude trachten de eenicheyt van de Heylighe Kercke tebesorghen, soo haest als hy saude t'huys ghecom-


222

men sijn. Naer dat den coninck de cardinalen tot Villenneuve oock seer treffelijckonthaelt hadde, heeft hy aen syne twee ooms gheseydt dat sy vrylijck naer hun landtmochten keeren, midts dat hun teghenwoordicheyt aen hem niet meer noodtsaeckelijcken was. Dese twee hertoghen siende dat sy van den coninck niet meer te rade gheropenen wierden, sijn daer over seer ghestoort gheweest, te meer om dat den coninck hetgouvernement van Languedoc aen den hertoch van Berry afghenomen hadde, endehebben t'samen een verbont ghemaeckt van altijdt vereenicht te blyven om sich alsooteghen alle voorvallen stercker te maecken.

+De doodt van den pausUrbanus den Sesden.

+ Ontrendt Alder-Heylighendach is binnen Roomen overleden den wettighen pausUrbanus den Sesden in 't elfste jaer sijns pausdoms. Naer het overlyden van desenpaus sijn de cardinalen, de welcke syne partye ghehauden hadden, t'samenvergaedert ende hebben een napelschen cardinael Petrus Thomacel, nochmaer dertich

+Hem succedeert Bonifaciusden Negensten.

jaren audt sijnde, tot paus ghecosen, den welcken in syne crooninghe aenghenomen+

heeft den naem van Bonifacius den Neghensten. Daerentusschen bleven deFranschen de partye hauden van hunnen teghen-paus Clemens.

[1390]

+1390. Boosheyt vanGaleatius van Milanen.

+ Joannes Galeatius, vader van Valentina, huysvrauwe van Ludovicus, hertoch vanTouraine, niet te vreden sijnde met het hertochdom van Milanen, het welcke hydoor quade middelen gheusurpeert hadde, saude oock gheeren Florencien endeBologne onder syne macht ghebracht hebben. Om dan eenen deckmantel te vindenvan syne boosheyt, heeft hy uytghestrocyt dat de Florentienen een verbont ghemaekthadden om hem om hals te brenghen, ende om die reden dede hy al de Florentinenuyt sijn landt jaghen. De Floren-


223

tinen ter contrarie lieten de Milanoisen met vrede in hun landt blyven woonen.Galeatius dan hoorende dat de Florentinen naer Vranckrijck ghesonden hadden omhulpe te becommen, ende hun onnooselheyt te kennen te gheven, heeft hun teghenalle recht doen ghevanghen nemen, sonder datter nochtans eenighen oorlochafghecondicht was. Den coninck van Vranckrijck hier van ghewaerschauwt, ende

+Quade voorstellinghe vanPhilippus den Stauten.

door den hertoch van Borgonien opghehitst, heeft hun hulpe+belooft, mits conditiedat sy den valschen paus Clemens als wettighen paus sauden erkennen, ende aenden coninck eenen sekeren tribut sauden betalen tot teeken dat Florencien wasonder syne bescherminghe; maer de Florentinen siende dat sy het een niet en condendoen sonder hun conscientie, het ander sonder hunnen vrydom te quetsen, en hebbende selve conditien niet willen aennemen.

+Quaden raedt van deraetsheeren van den coninckvan Vranckrijck.

De heeren De la Trimouille ende Le Mercier, de welcke+van de meeste favoritenwaeren van den coninck ende gheen minder vrienden van den valschen pausClemens, hebben den coninck gheraden, dat het tijdt was om syne belofte tevolbrenghen, de welcke hy binnen Avignon aen Clemens ghedaen hadde van devereeninghe in de kercke te besorghen, ende daerom dat hy gheen werck en condedoen, hetwelcke meer saude connen dienen tot syne eere ende authoriteyt, als meteen machtich legher naer Roomen te gaen ende Bonifacius uyt te jaghen oft hem tedoen onderwerpen aen den franschen paus Clemens. Den coninck door desen quadenraedt opghemaeckt sijnde, heeft het selve aen syne ooms, de hertoghen van Berryende Borgonien, de welcke alsdan tot Parys waeren voorghehauden, de welcke tevreden waeren den coninck daer in te helpen, op sulcker


224

maniere dat den coninck ende synen broeder, den hertoch van Touraine, teghen detoecommende maendt van Meerte van het toecommende jaer sauden hebben een

+Den coninck vanVranckrijck wapent sichteghen den Paus.

legher van vier+duysent lancien, den hertoch van Berry twee duysent, den hertochvan Borgonien twee duysent, den hertoch van Bourbon twee duysent, denconestabel Clisson twee duysent, den graef van S. Paul ende den heer de Coucyoock twee duysent; versoeckende van den hertoch van Bretagne om oock mettwee duysent lancien mede te commen, om daer mede lanckx Savoyen endeLombardien naer Roomen te gaen; maer Godt heeft het anders gheschickt.

[1391]

+1391. Den hertoch vanBorgonien tracht deVlaminghen af te trecken vanden Paus.

+ Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, graef vanVlaenderen, seer gheneghensijnde tot den teghen-paus Clemens, hadde het voorleden jaer naer de doodt vanPetrus de Auxe, clementinschen bisschop van Doornijck, synen raedtsheerLudovieus De la Trimouille oock eenen clementin tot die digniteyt doen verheffen;maer siende dat hy van de Vlaminghen niet gheacht en wierdt, heeft alle middelenuytghesocht om de Vlaminghen tot de partye van den valschen paus te trecken; maerde Vlaminghen siende dat sy dese moeyelijckheden qualijck conden ontvluchten,hebben aen den hertoch sestich duysent guldens ghegheven, waer door sy voor eenentijdt sijn gherust gheweest. De Vlaminghen en saeghen oock niet gheren dat hetnieuw casteel van Sluys door de Franschen bewaert wierdt, ende hebben daer oversoo lanck hun clachten ghedaen tot dat ten lesten de Franschen het selve hebbenmoeten verlaten.

+Den hertoch van Tourainewordt hertoch van Orleans.

+ Philippus, hertoch van Orleans, sonder kinderen ghestorven sijnde, heeft denconinck van Vranckrijck het selve her-


225

tochdom aen synen broeder Ludovicus, hertoch van Touraine, ghegheven.

+Twee partyen van de tweepausen in Vlaende ren.

Niet teghenstaende dat de Vlaminghen de bovengheseyde+somme aen den hertochghegheven hadden om ontslagen te sijn van de partye van den teghen-paus; evenwelheeft Philippus soo veel ghemaeckt datter daeghelijckx vele Vlaminghen vanBonifacius afvielen ende aen Clemens ghehoorsaemheyt bethoonden, principaelonder de edelieden; want de ghemeynte bleef meestendeel onder de ghehoorsaemheytvan Bonifacius; soo datter in Vlaenderen eene groote scheuringhe was; mits dat deeene partye met de andere niet en wilden den godtsdienst bywoonen.

[1392]

+1392. Den coninck vanVranckrijck wort uytsinnich.

Carel den Sesden, coninck van Vranckrijck, op weghe+sijnde om den hertoch vanBretagne in sijn landt te gaen aentasten, is in eene phrenesie ghevallen, soo dathy door de selve syne sinnen ghemist heeft, al is 't saecke dat hy somwylen vooreenighen tijdt tot sijn selven quamp. De reden om de weleke den selven coninck aenden gheseyden hertoch op een nieuw den oorloch aendede, is dese: Petrus De Craon,eenen edelman van tusschen Anjou ende Bretagne, was by den overleden hertochvan Anjou, coninck van Napels, in soo groote achtinghe gheweest dat hy door hetfaveur van den selven hertoch soo groote schatten vergaedert hadde dat menghemeynelijck seyde dat hy sijn meester bestolen hadde. Op dit gheruchte en derfdehy niet langher by den jonghen coninck van Napels blyven, ende is naer Vranckrijckvertrocken, alwaer hy van den coninck ende synen broeder, den hertoch van Touraine,het voorleden jaer seer minnelijck ontfanghen wierdt ende seer groot credit creech.


226

Desen Petrus De Craon was den cosijn van den hertoch van Bretagne, den welcken,ghelijck wy gheseydt hebben, een seer grooten vyandt was van den conestabel deClisson, den welcken oock van den coninck, den hertoch van Touraine ende hetgheheel coninckrijck bemindt wierdt om syne ghetrauwe diensten, de welcke hydaeghelijckx aen het rijck dede. Petrus De Craon dit siende heeft ten dienste vansynen cosijn, den hertoch van Bretagne, den selven Clisson trachten in den haedtvan den coninck ende van het hof te brenghen; maer het ghene hy aen hem meyndete doen, is aen hem selven overghecommen, op dese maniere: Ludovicus, broedervan den coninck, hertoch van Touraine, den welcken, ghelijck gheseyt is, ghetrauwtwas met die boose vrauw Valentina van Milanen, met syne eyghen huysvrauwe niette vrede sijnde, hadde syne liefde oock laeten vallen op eene fransche dame. Petrusde Craon dit wetende heeft het selve aen Valentina kenbaer ghemaeckt. Valentinadit ghehoort hebbende en heeft het selve voor haren man niet connen verswyghen,daer byvoeghende dat Craon haer dat gheseyt hadde. Den hertoch van Touraine dit

+Petrus de Craon uytVranckrijck ghebannen.

hoorende heeft daer over soo vergramt gheweest dat hy Craon saude hebben+doenom hals brenghen, ten waer den coninck hem sulckx belet hadde, hem beloovendedat hy Craon saude doen uyt het hof bannen. Den coninck heeft dan bevolen aende heeren De la Riviere ende Le Mercier dat sy aen Craon sauden segghen dat hy

+Petrus de Craon vlucht naerden hertoch van Bretagne.

niet meer en saude ten hove commen sonder+te segghen waerom. Craon dit hoorendevraechde om den coninck ende den hertoch van Touraine te moghen spreken;maer sulckx wierdt hem oock van den coninck gheweyghert. Craon niet wetendeom wat reden hem sulckx was overghe-


227

commen, is naer synen cosijn, den hertoch van Bretagne, ghetrocken, den welckenhem seer vriendelijck onthaelt heeft de schult daervan legghende op den conestabelde Clisson.Terwylen dat Petrus de Craon aldus schuylde onder de vleughels van den hertoch

van Bretagne, hebben sy dick wils met malcanderen in dit jaer 1392 ghesprockendat sy wel wilden eenen middel weten om den conestabel om hals te brenghen, endeden hertoch seyde dat hy gheeren hondert duysent guldens saude gheven om methem synen wille te moghen doen. Petrus de Craon hadde een seer schoon hof op hetkerckhof van S. Jans tot Parijs, alwaer hy in den vasten somighe van syne ghetrauwstedienaers heeft naer toe ghesonden, voorsienmet al het ghene aen hun noodtsaeckelijcksaude connen sijn. Hy schreef oock aen synen casteleyn dat hy hem saude yserenhandtschoenen, casketten ende andere dierghelijcke waepens besorghen om veertichmannen mede te connen waepenen. Dese veertich persoonen en wierden niet al tesaemen, maer verscheyden op verscheyden tyden naer Parijs ghesonden, alwaer syin 't selve hof daeghelijckx goede eier maeckten sonder daer oeyt uyt te gaen.Alswanneer nu alles aldus bereydt ghemaekt was, is Petrus de Craon ontrendt Sinxensonder eenich ghevolch oock naer Parijs ghereyst, ende aldaer by nachteaenghecommen (mits dat de poorten van Parijs alsdan dagh ende nacht open bleven).Alsdan heeft hy den poortier seer scherp verboden dat hy niemandt uyt oft in ensaude laeten sonder sijn ghebodt. Op dese maniere dan sijn sy allegader opgheslotenghebleven tot op H. Sacraments-dach, uytghenomen dat hy somwylen eenighe spienuytsondt om af te spien watter binnen Parijs ghebeurde.


228

Op H. Sacraments-dach hielt den coninck open hof, soo dat het dansen duerde totden een uren naer den middernacht. Alswanneer ydereen nu naer huys ghinck, is denconestabel De Clisson daer den lesten ghebleven, den welcken oock sijn afscheydtvan den coninck ende synen broeder ghenomen hebbende, is maer met acht laqueyennaer sijn hof van Clisson gegaen. Alswanneer den conestabel op dese manieregheavanceert was tot aen de quarrefour S. Cathrine, sijn de twee laqueyen, de welckevooren op ginghen met brandende tortsen, ter aerde gheworpen ende de tortsenuytghedaen. Den conestabel dit siende meynde dat het den broeder van den coninckwas, den welcken dit dede doen om te lacchen; waerop den conestabel seyde:

+Den conestabel van Petrusde Craon ghequetst.

‘Monsegneur, voorwaer dit is qualijck ghedaen; maer ick vergeve het u; want gy+zijtjonck ende ghy lacht gheeren.’ Waerop Craon gheheel anders antworde; wantsynen deghen uytreckende is hem toe gheschoten al roepende: ‘Doodt, doodt,Clisson! ghy moet hier sterven!’ Den conestabel vraechde hem wie hy was, die aenhem sulcke dreygementen dede. Hy antworde: ‘Ick ben Petrus De Craon, uwenghesworen vyandt.’ Op dese woorden sijn de medeghesellen van Craon op hemaenghecommen, ende de laqueyen van Clisson, gheen waepenen hebbende, hebbenterstondt den vlucht ghenomen. Clisson gheen ander wapenen hebbende alsalleenelijck eenen sabel van ontrendt de twee voeten lanck, heeft sich daermede soolanck ghedefendeert tot dat hy ten lesten met eenen platten deghen gheslaghen is ophet hooft, door welcken slach hy van sijn peerdt ghevallen is teghen de deure vaneenen backer. Desen backer hadde van eersten af het gheruchte ghehoort, ende omte sien wat daer ghebeurde hadde de deure


229

van sijn huys met een spleetjen openghedaen, soo dat door den swaeren val van denconestabel de deure teenemael openginck. Den conestabel dit ghevoelende heeft sichterstondt daer binnen gheworpen. Demedeghesellen van Craon niet dervende in huysgaen, ende Craon wel wetende dat hy hem uyt synen vollen aerm gheslaeghen haddeheeft tot hem gheseydt: ‘Het is ghenoech!’ Daer mede hebben sy al te saemen methun perden de vlucht ghenomen lanckx de poorte van S. Antone, laetende denconestabel, soo sy meynden, doodt oft soo wel als doodt in het huys van den backer.Den coninck, den welcken meynde in sijn bedde te gaen, hoorende dat den

conestabel soo deerlijck onthaelt was, heeft hem terstondt gaen besoecken ende vande doctors ende chirurgins doen visiteren, de welcke eenpaerlijck seyden dat sy hemsoo wel sauden ghenesen, dat hy vijfthien daeghen daer naer wederom saude connente peerde sitten. Den coninck heeft terstondt last ghegheven om Craon levendich oftdoodt te doen by hem brenghen; maer mits dat Craon soo veel vooren vertrockenwas en hebben sy hem niet connen achterhaelen. Twee daeghen daer naer hebbendie van Parijs twee edelieden ende eenen pagie van Craon ghevonden seven mylenvan Parijs, ende hebben hem binnen Parijs ghevanghen ghebracht, alwaer men hemtwee daeghen daer naer de handt heeft afghecapt op de plaetse daer dit feyt gheschiedtwas, ende daer naer op de plaetse van de Halle onthooft; ende twee daeghen daer

+De complieen van Craononthooft.

naer is oock onthooft den+casteleyn, om dieswille dat hy de aencomste van sijnmeester niet en hadde kenbaer ghemaeckt. Eenen canoninck van Chartres is voorsijn leven daeghen lanck te waeter ende te


230

broode in de ghevanghenisse van den bischop ghestelt gheweest om dat Craonvluchtende in sijn huys alleenelijck wat ververst hadde, sonder dat men weet oft denselven canoninck van dit feyt wetenschap hadde ofte niet. Den hertoch van Bretagnehoorende dat den conestabel niet doodt en was, heeft Craon wel ontfanghen; maerdickwils bekeven dat hy den conestabel onder synemacht hebbende hem niet ghedoodten hadde, waer voor hy sekerlijck den oorloghe moeste vreesen in sijn landt.Den coninck willende afwachten de antworde van den hertoch van Bretagne, heeft

hem eenen edelman ghesonden, ende doen aensegghen, dat, waert saecke dat Craonby hem oft in sijn ghebiedt was, hy hem saude ghevanghen nemen ende oversenden;maer den hertoch heeft gheantwordt, dat hy van Craon niet en wiste, nochte en wilde

+Den coninck gaet denoorloch aendoen aen denhertoch van Bretagne.

weten, aenghesien dat de vyantschap tusschen Craon ende den conestabel+hem nieten raeckte. Den hertoch van Borgonien hoorende dat den coninck van meyninghewas aen den hertoch van Bretagne den oorloch aen te doen, is van Arthois naerParijs ghetrocken, om ten opsichte van syne huysvrauwe, de gravinne vanVlaenderen, nichte van den selven hertoch, dien oorloch te beletten. Den hertochvan Berry oock opghemaeckt sijnde van synen broeder, hebben alle beyde aen denconinck voorghestelt dat dese vyantschap, als raeckende maer twee ghemeynepersoonen, soo groot van ghewichte niet en was om daerom een gheheel coninckrijckte brenghen in de groote moeyelijckheydt ende costen van den oorloch. Dit nietteghenstaende heeft de partye van den conestabel soo veel ghemaeckt, dat den coninckvast ghestelt heeft selve in persoone in Bretagne den oorloch te gaen voeren, nietach-


231

tende het segghen van de medecijns, dewelcke hem noch sieek siende seyden ingheenen staedt te sijn om dit te connen volbrenghen. Eer den coninck noch van Parijsvertrock, heeft hy van synen broeder Ludovicus wederom ghenomen het hertochdomvan Touraine ende hem in besittinghe ghestelt van het hertochdom van Orleans,waervan hy aen hem alreede het voorleden jaer hadde den tytel ghegheven.Naer dat den coninckmet de selve intentie den wech hadde beghonst naer Bretagne

voort te setten, sijn syne ooms, de hertoghen van Berry ende Borgonien, tot Chartresby hem ghecommen om hem teghen hunnen danck, te vergheselschappen.Den coninck ontrendt de dry weken binnen Mans gherust hebbende om sijn

crijchsvolck af te wachten, is naer hun aencomste van daer vertrocken. In den boschontrendt Mans ghecommen sijnde, is er eenen sekeren manspersoon, ongheschoent,metten blooten hoofde ende seer aermlijck ghecleedt hem toegheschoten, ende heeftsijn peerdt, met den toom nemende, hem hauden staen ende tot hem gheseydt: ‘Sire,en rijdt niet voorts; maer keert wederom; want ghy sijt verraden!’ Die de welckeontrent den coninck waeren, meynende dat desen man sot was hebben hem op sijnhanden soo seer gheslaeghen, dat hy den toom liet gaen, ende hier mede sijn sy voortsghereden sonder den man voorder te ondervraeghen. Niet te min die worden sijn seerdiep ghesoncken in de ghepeynsen van den coninck, den welcken, door sieckte seerflauw, door de injurie van den conestabel seer melancolieck, door de hitte ende dereyse seer vermoeyt was; want het was alsdan in de maendt van Julius, het heetstevan den somer. Den coninck aldus voort-


232

rydende ghevolcht door eenen pagie, de welcke het casket droech van den coninck;achter dien pagie reed noch eenen ander pagie, den welcken de lancie van den coninckdroech, de welcke met stael van vooren beslaeghen was. Desen pagie doorvermoeytheydt op sijn peerd in slaep vallende, liet de lancie vallen op het casket, hetwelcke den anderen pagie droech, soo dat het selve een groot gherucht maeckte. Den

+Den coninck vanVranckrijck wort uytsinnich.

coninck meynende dat dit het teecken was van het voorseyt+verraedt, is daer doorsoo verbaest gheweest dat hy buyten syne sinnen gheraeckt is, ende synen deghenuyttreckende heeft beghinnen te roepen: ‘Allons, allons, op de verraders!De pagien dit siende hebben terstondt de vlucht ghenomen; maer den coninck sich

wendende van alle canten heeft eerst den knecht van den bastaerdt de Langres endedaer naer oock den bastaerdt ghedoodt; jae selfs, hy quetste oock den hertoch vanOrleans, sijn eyghen broeder, ende den heere van S. Py. Den hertoch van Borgoniensiende dat den coninck buyten syne sinnen was, heeft de andere edelieden ter hulpegheroepen om den coninck te vanghen. Naer dat sy eenighen tijdt daer toe hun besteghedaen hadden, hebben de heeren van Couey ende Guilielmus Martel hem vastghenomen ende den deghen uyt de vuyst ghetrocken. Als sy nu alsoo den coninckin hun macht hadden, hebben sy hem stillekens op een bedde gheleyt, alwaer sijnbroeder, den hertoch van Orleans, ende syne ooms, de hertoghen van Berry endeBorgonien, hem quaemen besoecken; maer hy en heeft hun gheen teeckenen vankennisse ghegheven, gheduerich de ooghen draeyende in sijn hooft.Den coninck nu op dese maniere uytsinnich gheworden


233

sijnde, is den conincklijcken raedt binnen Parijs vergaedert ende heeft de bestieringhe

+De hertoghen van Berryende Borgonien wordenregenten van Vranckrijck.

van het rijck ghestelt in de handen+van de ooms van den coninck, de hertoghen vanBerry ende Borgonien; ende dat Margarita van Male, gravinne van Vlaenderen,huysvrauwe van den hertoch van Borgonien by de coninghinne saude blyven totdat sy saude van kinde verlost sijn, sonder yemandt te laeten aen de coninghinnekenbaer maecken het ongheluck, het welcke aen haeren man was overghecommen.Dese twee hertoghen de regeringhe van het rijck aldus becommen hebbende,

hebben t'samen besloten die te veroodtmoedighen de welcke de rechte oore van denconinck te vooren ghehadt hadden, beghinnende met den conestabel de Clisson, denwelcken scheen denmachtichsten te wesen uyt sijn testament, het ghene hy ghemaeckthadde naer dat hy ghequetst was gheweest door Petrus de Craon, waer uyt bespeurtwierdt dat hy hadde sesthien hondert duysent guldens meubelen sonder sijn erffelijckegoederen.Eenighen tijdt daer naer is den conestabel de Clisson by den hertoch van Borgonien

ghecommen om hem te spreken van de affairens, raeckende sijn officie; maer denhertoch heeft hem gheantwordt dat hy voortaen niets meer daer mede te moeyen enhadde, dat hy alreede soo veel ghelt vergadert hadde als hy ende sijn broeder, denhertoch van Berry, sauden connen t'samen brenghen, ende ten waer dat hy het selveliete om sijn eere, dat hy hem oock sijn ander ooghe (de eene ooghe hadde hy verlorenin een bataille) saude doen uytsteken, ende is daermede uyt de camer vertrocken.

+Den conestabel de Clissonvlucht uyt Vranckrijck.

Den conestabel siende op wat maniere dat hy onthaelt was, is+terstondt wechghegaen,ende alles bereydt ghemaeckt heb-


234

bende, is daer mede naer sijn casteel van Mont-Le-Hery vertrocken om aldaer betertydinghen af te wachten.

+De heeren Le Mercier endeVilainesworden ghevanghen.

+ Den selven dach als den conestabel vertrocken was, is den heer De Montaguoock in tijdts in stilte vertrocken; want qualijck en was hy vertrocken, oft hetghebodt was ghegheven om hem ghevanghen te nemen. Den heer Joannes LeMercier meynde oock den selven wech in te gaen; maer eer hy vertrocken was, wasin sijn huys wacht gheleyt ende aen hem een ghebodt ghegheven van sich ghevanghente gheven op het casteel van de Louvre; het selve gheschiede oock aen Begue DeVilaines.Alswanneer dese heeren aldus ghevanghen waeren, hebben de regenten oock een

ghebodt ghegheven van den conestabel op te soecken ende by hun te brenghen,levende ofte doodt. Den conestabel daer van ghewaerschauwt sijnde, is voorderghevlucht op sijn casteel van Chastel-Josselin. Als de regenten hoorden dat den

+Den heere De La Rivièreghevanghen.

conestabel op die+maniere ontvlucht was, vreesende dat den heere De la Rivière oocksaude voorder de vlucht nemen, hebben hun officieren naer hem oockuytghesonden, de welcke hem hebben ghevonden ende ghevanghen ghenomenop een van syne casteelen by Chartres, ende alsoo ghevanghen ghebracht binnenParijs, alwaer sy in groot perijckel waeren van hun leven; aenghesien dat hunopgheleydt wierdt dat sy waeren verraders van het rijck, de incomsten van den coninckghebruyckten tot hun profijt, ende oorsaecke waeren van de sieckte van den coninck,hem raedende teghen den raedt van alle de medecijns aen te nemen de reyse vanBretagne, selfs niet latende demedecijns by hem commen. Omwelcke oplegghinghensy overghelevert sijn aen den provost van Parijs


235

ende gestelt op de bastille S. Anthoine. Aengaende Begue De Vilaines, hy heeft doorgoede vrienden soo veel ghemaeckt dat hy verlost is uyt de ghevanghenisse. Den

+Sententie teghen denconestabel De Clisson.

conestabel is verclaert+als verrader van Vranckrijck, vervallen in de boeten vanhondert duysent marcken silver, ende voor in der eeuwicheyt berooft van sijnofficie. Dit sijn de beghinselen gheweest van den haet tusschen den hertoch van

+Den oorspronck van dentwist tusschen de hortoghenvan Orleans ende Borgonien.

Orleans ende den hertoch van+Borgonien. Den hertoch van Orleans saude gheerende regheringhe van het rijck selve ghehadt hebben, als wesende den broeder vanden coninck; het selve wierdt ghegheven aen de hertoghen van Berry endeBorgonien, de welcke maer ooms waren; nochtans te vooren voochden gheweesthadden van den coninck. De hertoghen hadden de voornoemde heeren doenghevanghen nemen, ende andere, besonderlijck den conestabel, soo verre doenvervolghen, de welcke allegaeder de besondere vrienden waeren van den hertochvan Orleans.Den hertoch van Borgonien, den welcken op alle manieren den teghen-paus sochte

voor te staen, ghebruyckte alle middelen, ja vreedtheden om de Vlaminghen de partyevan Bonifacius te doen verlaeten. Hy dede Petrus van Roesselare, eenen treffelijckenborgher van Brugghe, tot Rijssel onthoofden, ende Joannes Heyle, daer wy vanghesproken hebben, in de ghevanghenisse werpen, alwaer hy ellendich ghestorvenis.

+Standtvastichheyt van deGhentenaers in deghehoorsaemheyt van denPaus.

Al was het saecke dat vele van de Vlaminghen door ghewelt+ende tyrannie vanden hertoch van Borgonien de partye aennamen van den teghen-paus Clemens;nochtans bleven de Ghentenaers evenwel standtvastich in de ghehoorsaemheydtvan den paus Bonifacius, om welcke reden de Brugghelinghen teghen den tijdtvan Paesschen quamen


236

naer Ghendt om hun sonden te biechten ende te communiceren; soo dat tot Brugghealle de kercken sondachs ende 's heylichdachs ydel waeren, omdat den hertoch daerclementinsche priesters inghestelt hadde.

[1393]

+1393. Standtvastichheyt vandie van Brugghe.

+ Ontrent Sinxen is den hertoch van Borgonien met Ludovicus De la Trimouille,clementinschen bischop van Doornijck, naer Brugghe ghecommen om aldaernieuwe priesters te wyden; maer alswanneer den bischop sach dat aldaer alle dekercken ydel waren (soo verre dat in S. Salvators kercke, alwaer de selve priesters

+Wonder voorval binnenSluys.

moesten ghewijdt worden, niet eenmensch in en was) sijn samen naer Sluys ghegaen,+

om aldaer in Onse Lieve Vrauwenkercke de priesters te wyden. Den hertoch aldaerghecommen sijnde heeft de inwoonders van Sluys den paus Bonifacius doenafsweeren ende de partye van den teghen-paus Clemens doen aennemen. Den lestendach van Mey, alswanneer den bischop in Onse Lieve Vrauwenkercke meynde synepriesters te gaen wyden, isser in de selve parochie 's morghens tusschen den sevenende acht uren soo grooten brandt opghestaen dat de gheheele stadt ist'samen-gheloopen, ende de wydinghe van de priesters belet. Den bischop, siendedat de inwoonders seyden dat het eene straffe Godts was omdat sy den schismatickenbischop soo veel voordeel ghegheven hadden, is seer verbaest ende benauwt vandaer vertrocken. Vele menschen verlieten Vlaenderen ende ghinghen naer Brabant,Luyck ende Utrecht om van de clementinsche factie vry te sijn. Meest alle deCarthuysers ende geestelijcke persoonen, onder andere Gerardus Van de Zype, doctorin de godtheydt, ende abt van Baudeloo, verlieten hun abdyen ende officien om opeen ander geruster te leven. Niet teghenstaende dat den


237

hertoch van Borgonien en de Clementinschen allerhande middelen ghebruyckten,bleven de Ghentenaers evenwel altijdt standvastich in de ghehoorsaemheydt van denwaerachtighen paus Bonifacius.Den coninck, ghelijck wy gheseyt hebben, uytsinnich gheworden sijnde, heeft

nochtans somwylen eenighe tyden ghehadt dat hy wederom tot sijn verstandt quamp;dit niet teghenstaende bleven sijn ooms, de hertoghen van Berry ende Borgonien,evenwel het rijck regeren, soo dat den coninckmaer alleenlijck den naem van conincken hadde, ende dat sy de coninghen van den coninck scheenen te wesen; want allewerelijcke officien wierden door hun wechghegheven, ende den teghen-paus enderfde gheen gheestelijcke wechgheven ten sy dat sy eerst voor al daerover ghestaenhadden.

+Joannes Juvenel valschbeschuldicht ende onnooselverclaert.

Somighe inwoonders van Parijs, vyanden van Joannes+Juvenel, prevost desmarchans van de selve stadt, hebben hem beschuldicht by den hertoch vanBorgonien, den welcken sy wisten oock sijn vyandt te wesen, den welcken denselven Juvenel heeft doen ghevanghen nemen, ende op eenen toren ghestelt sijndedertich oft veertich valsche ghetuyghen teghen hem doen ondersoecken; maer denconinck tot sijn verstandt ghecommen sijnde heeft een ghebodt ghegheven dat Juvenelselve in het Bois de Vicennes by hem saude commen ende in den vollen raedt sijnonnooselheydt saude voorstaen, het welcke hy soo wel ghedaen heeft dat hy van den

+De valsche ghetuyghenghestraft.

raedt is vry verclaert gheweest. Den bischop hoorende+dat Juvenel door valscheghetuyghen beschuldicht was gheweest, heeft gheboden dat die valschaers op denGoeden-Vrydach alleenelijck met een lijnwacte cleedt op hun bloodt


238

lichaem sauden gaen naer het huys van Juvenel ende van hem vergiffenisse vraeghen.Den conestabel De Clisson (ghelijk gheseyt is) uyt Vranckrijk ghebannen ende

van sijn officie vervallen verclaert sijnde, hebben de hertoghen regenten het selveconestabelschap opghedraghen aen den heere de Coucy; maer hy heeft het selve opeene eerlijcke maniere gheweyghert aen te nemen. Den hertoch van Borgonien, denwelcken den conestabel de Clisson op alle manieren sochte uyt Vranckrijck endesijn officie te hauden, heeft daer toe desen middel gevonden: Philippus van Arthois,graef van Eu, versochte ten houwelijcke Maria, dochter van den hertoch van Berry,weduwe van Ludovicus de Blois; maer aenghesien dat het graefschap van Eu van

+Philippus van Arthoisconestahel van Vranckrijck.

cleynder werde was ten opsichte van het eerste hauwelijck, en wilde den hertoch,+

haeren vader, het selve niet toestaen tot dat hy met sijn broeder, den hertoch vanBorgonien, daer over beraedt hebbende, sy van den coninck vercreghen hebbenhet conestabelschap van Vranckrijck in de plaetse van Clisson, het welcke dengheseyden Philippus d'Arthois vercreghen hebbende, heeft het selve houwelijckaenghegaen; niet tegenstaende dat den heere de Clisson den conestabelstock nochniet wederghesonden en hadde.

+Oorloch tusschen Clissonende den hertoch vanBretagne.

+ Den conestabel de Clisson, van sijn casteel van Mont-le-Hery voorder ghevluchtsijnde naer sijn casteel van Chastel-Josselin in Bretagne, hadde daeghelijckx metden hertoch van Bretagne meerder ende meerder verschillen, soo dat sy teghenmalcanderen crijchsvolck te velt brachten, de welcke aen hun heymelijckoverghesonden wierdt. Den hertoch van Orleans sondt volck ende ghelt aen Clisson;de


239

gravinne van Vlaenderen dede het selve aen haren cosijn, den hertoch van Bretagne;maer het volck van Clisson hadde ghemeynelijck de overhandt, aenghesien dat denBritonschen edeldom de partye van hunnen hertoch niet en wilde aennemen,segghende dat dese verschillen maer alleenelijck den hertoch ende niet het landt enwaeren raeckende, ende liever hadden dat den hertoch met Clisson saude peysmaecken.

[1394]

+1394. De Brugghelinghencommen naer Ghendt hunnenPaesschen hauden.

Ontrendt den feestdach van Paesschen is bynaer gheheel+Brugghe naer Ghendtghecommen om daer hun sonden te biechten ende het lichaem des Heeren teontfanghen, mits dat het meestendeel van de bruchsche priesters Clementinenwaren.

+De doodt van den valschenpaus Clemens den VII.

In de maendt September is binnen Avignon overleden den+teghen-paus Robertusvan Geneven, den welcken andersints ghenoemt wierdt Clemens den Sevensten.Naer sijn doodt sijn de Avignonsche cardinalen t'samenghecommen ende hebbenwederom eenen anderen teghen-paus ghecosen, Petrus De Luna, den welcken dennaem aenghenomen heeft van Benedictus. Dese kiesinghe is gheschiedt alleenelijck

+Hem succedeert denvalschen paus Benedictus.

op+conditie dat den coninck van Vranckrijck daer mede saude te vreden sijn. PetrusDe Luna aldus ghecosen sijnde heeft aen den coninck gheschreven dat hy tenuytersten wilde aerbeyden om de eenicheyt in de H. Kercke te brenghen, endewaer het saecke datter gheenen anderen middel en conde ghevonden worden dat hy

+Gheveynstheydt vanBenedictus.

bereydt was sijn pausdom+af te gaen. Den coninck dese tydinghe ontfanghen hebbendeheeft terstondt alle de aerts-bischoppen, bischoppen, abten ende prelaten vangheheel het rijck t'samen doen vergaderen, de welcke allegader besloten hebbendatter gheenen bequamer middel en saude connen ghevonden worden om


240

de volle ruste in de Heylighe Kercke te becommen, als dat Benedictus sijn pausdomende alle syne cardinaelen hun cardinaelschappen sauden verlaeten. Den coninck ditbesluyt hoorende heeft syne ooms, de hertoghen van Berry ende Borgonien, sijnbroeder den hertoch van Orleans, ende den bischop van Senlis naer Benedictusghesonden om hem het selve kenbaer te maecken; maer Benedictus thoonde hemghenoech dat hy maer met gheveynstheydt voort ghegaen en hadde, ende dat by doofwas om goeden raed te hooren; soo dat sy sonder yet uyt te wercken naer den coninckwederom ghekeert sijn.Waert saecke dat den coninck ende dese twee hertoghen, die de coninghen van

den coninck ende regenten van het rijck waeren, de eenicheyt van de H. Kercke watmeer behert hadden, sy en hadden noyt schoonder occasie ghehadt om de scheuringhewech te nemen; maer eylaes, de plaeghen en waeren noch niet al voorby.

[1395]

+1395. De heeren De LaRiviere ende Le Mercier uytde ghevanghenisse verlost.

+ De heeren Le Mercier ende De La Riviere hebben sooveel vercreghen dat sy oorlofvercreghen hebben om uyt de ghevanghenisse te gaen, tot dat den coninck vanhun affairen beter saude gheinformeert sijn, mits conditie dat den heer De LaRiviere sich saude vertrecken op sijn casteel bij Chartres, ende over de riviere deSeine niet weder en saude passeren, ten sy dat den coninck hem saude roepen; datden heere Le Mercier sich saude vertrecken naer Laonnois, ende d'Oyse, de Marneende de Seine niet en saude wederpasseren ten sy door den coninck gheropen sijnde.Dese heeren aldus uyt de ghevanghenisse ghecommen sijnde, hebben oorlofghevraecht om den coninck te moghen spreken ende hem te bedancken over deghenadighe sententie; maer dit is hun


241

belet gheweest, ende hier mede sijn sy terstondt elck naer syne aenghewesen plaetsevertrocken.

[1396]

+1396. Peys tusschen denheer de Clisson endenhertochvan Bretagne.

Den hertoch van Bretagne siende dat hy niet sterck ghenoech+enwas om te wederstaenaen de macht ende couragie van den heer de Clisson, heeft eenighe van syneedelieden ghesonden naer den selven heer op sijn casteel van Josselijn met eenenbrief, gheschrevenmet sijn eyghen hand ende gheseghelt met synen seghel, waerinhy den heere De Clisson versocht om in 't heymelijck t'samen te commen ende tehandelen over een goedt accordt, waer op den heer De Clisson antwordde dat hy tevreden was hem te commen spreken, waert saecke dat den hertoch eerst wilde synensone in ostagie senden. Den hertoch dese antworde becommen hebbende, heeftterstondt synen sone (noch maer seven jaeren audt sijnde) met den viscomte DeRohan naer Clisson ghesonden.Clisson dat kindt siende heeft daer uyt wel connen mercken de goede meyninghe

van den hertoch. Hy heeft dan dit kint medeghenomen, ende is daer mede by denhertoch ghecommen. Den heere De Clisson ende den hertoch van Bretagne t' samenghecommen sijnde, hebben hun spreeckplaets ghecosen in eene camer van hetpredicheeren-clooster van Vennes, alwaer sy ghecommen sijnde, sijn sonder ymantswete achter lanckx den hof uytghegaen ende met een cleyn schuytjen naer een grootschip in zee ghevaeren, alwaer sy naer een ghespreeck van ontrendt twee urenmalcanderen sonder eenighe gheveynstheydt hebben den peys besworen, endeheymelijck naer het clooster wederghekeert sijnde, heeft den hertoch den heere DeClisson by de handt ghenomen ende gheleydt naer sijn casteel De La Motte.


242

Dit is gheweest het eynde van de verschillen tusschen den hertoch van Bretagne endeden heere De Clisson, ghewesenen conestabel van Vranckrijck, naer het welckePetrus De Craon sich verstaut heeft naer Parijs wederom te keeren, ende sich dickwilste laeten vinden in het hof van Arthois by de hertoghinne van Borgonien, gravinnevan Vlaenderen, sonder nochtans in 't hof van den coninck te derven te voorschijncommen.

+Hulpe van den coninck vanVranckrijck ghesonden aenden coninck van Hongaryenteghen den Turck.

+ Den coninck Sigismundus, coninck van Hongaryen, vreesende voor de machtvan Bajazet, turckschen keyser, sondt sijn ambassadeurs naer den coninck vanVranckrijck om van hem hulpe te versoecken teghen den ghemeynen vyandt vanhet christendom. Den coninck siende de redelijcke vraghen van den coninck vanHongaryen, heeft hem de selve toeghestaen; ende een machtich legher vergaderthebbende heeft Joannes, graef van Nevers, sone van Philippus den Stauten, hertochvan Borgonien, daervan het opperhooft ghemaekt, den welcken daer naer in de handenvan de Turcken is ghevallen ende ghevanghen ghenomen, ghelijck wy daer naer insijn leven sullen breeder segghen, om een ende deselve gheschiedenisse gheentweemael te moeten beschryven.

[1398]

+1398. Tsamencomste vanden keyser ende den coninckom de vereeninghe van deHeylighe Kerck.

+ Joannes, graef van Nevers, sone van Philippus, hertoch van Borgonien, uyt deturcksche ghevanghenisse wederghekeert sijnde, heeft aen den coninck kenbaerghemaeckt de overgroote vererghernissen, de welcke soo de catholicken inGrieckenlandt als de ongheloovighen in Turkyen hadden over de scheuringhe vande Heylighe Kercke, om welcke redenen den coninck heeft syne ambassadeursghesonden naer den keyser Wenceslaus, hem versoeckende van naer


243

Reims te commen om aldaer t'samen eenen middel uyt te soecken om de H. Kerckeonder eenen paus te brenghen. Den ghestelden tijdt van den vasten daer sijnde, isden coninck van Vranckrijckmet den coninck van Navarre, de hertoghen van Orleans,Berry ende Bourbon, den graef van S. Pol ende vele andere edelieden binnen Reimsaenghecommen; den coninck sijn logement nemende in 't paleys van den aertsbischop.Een weynich daer naer is den keyser Wenceslaus met synen duytschen edeldomaldaer oock aenghecommen, ende heeft sijn logement ghenomen in een abdye vande selve stadt, alwaer hy ende gheheel sijn ghevolch daeghelijckx onderhauden wierdtten coste van den coninck van Vranckrijck, den welcken alsdan den keyser oockonthaelde met een seer costelijcke maeltijdt. Aen de eerste taefel saeten den patriarchvan Jerusalem, den keyser, den coninck van Vranckrijck ende den coninck vanNavarre; aen de andere taefels saeten de prelaeten ende edeldom van Duytslandt.Dese taefels wierden ghedient door de hertoghen van Berry, Bourbon, Orleans, dengraef van S. Pol ende andere fransche edelieden, sonder dat ymandt van den franschenedeldom daer aen sat. Naer dat de taefel ghedaen was, vereerde den coninck denkeyser de gheheele camer met alle haer tapijsseryen ende toebehoorselen, de welckegheschat wierdt op twee hondert duysent guldens, sonder de andere costelijckepresenten, de welcke hy gaf aen de andere edelieden van 's keysers ghevolch.Naer dat den coninck den keyser op die maniere onthaelt hadde hebben sy alle

beyde hun raedtsheeren t'samen gheropen ende besloten dat alle beyde de pausen oftmet goedtheydt oft met ghewelt het pausdom sauden afgaen, ende dat


244

men een nieuwe vergaederinghe van de cardinalen saude hauden om eenen te kiesen,den welcken alleen saude paus sijn ende de H. Kercke regeren.Dit besluyt ghenomen sijnde is Petrus d'Ailly, bischop van Camerijck, naer Roomen

ghesonden om het selve aen den paus Bonifacius voor te hauden. Desen bischop byden paus commende heeft hem kenbaer ghemaeckt dat het den wille van den keyserende den coninck was dat alle beyde de pausen hun pausdom sauden verlaeten, oftdie sulckx niet doen en saude, door ghewelt saude ghedwonghen worden; dat denkeyser daer toe saude ghebruycken de macht van Bohemen, Hongaryen ende gheheelDuytslandt; dat den coninck oock saude ter hulpe roepen de coninghen vanEnghelandt, van Schotlandt, van Spagnien, Portugal, Navarre ende Arragon.Den hertoch van Borgonien en wilde in dese vergaderinghe niet commen, op

voorgheven dat hy vreesde dat de Duytschen hun belofte niet en sauden hauden.Bonifacius hoorende het aenbrenghen van den bischop van Camerijck, heeft hem

daerop gheantwordt dat hy te vreden was het pausdom niet alleenelijck af te gaen;maer oock syne cardinaelen te verwillighen om met hem op sulcke plaetse teverschynen als het den keyser ende den coninck sal ghelieven om eenen anderenpaus te maecken, is 't saecke dat Benedictus oock te vreden is het pausdom teverlaeten. Den keyser ende den coninck verstaen hebbende de antworde vanBonifacius, hebben den selven bischop met den marischal Bouciquaut naer Avginonghesonden omBenedictus oock sijn meyninghe af te vraghen; maer Benedictus heeftdaer op gheantwordt dat hy paus ghecosen, ende met de ghewoone-


245

+Obstenaetheyt van denvalschen paus Benedietus.

lijcke ceremonien ghecroont was, ende dat hy wilde paus+blyven soolanck hy saudeleven. Den bischop dese antworde ontfanghen hebbende is daer mede van Avignonvertrocken naer den marischal, den welken tot Port-Saint-Andrieu ghebleven was,ende heeft hem de selve kenbaer ghemaeckt; waerop de marischal terstondt, volghenshet ghebodt van den coninck, sijn crijchsvolck heeft t'samen ghetrocken, ende daermede alle de weghen rondtom Avignon te waeter ende te lande doen besetten, soodatter niet uyt oft in Avignon en conde commen sonder synen oorlof; dit ghedaensijnde heeft hy aen de inwoonders senden segghen dat sy terstondt de poorten vande stadt sauden open doen oft dat hy alle de wijngaerden ende vruchten van het plattelandt rontomAvignon saude doen verbranden. De borghers ende somighe cardinaelen,de welcke hun goederen daer ontrendt hadden, hebben sonder de wete van denteghen-paus eenen raedt ghehauden, ende met den marischal een accordt ghemaecktdat sy de poorten sauden openstellen, ende hem met sijn volck sauden in de stadtlaeten; maer dat hy aen gheen inwoonders nochte aen de stadt en saude eenighe

+Den valschen paus in sijnpaleys bereghert.

schade doen, als alleenelijck het paleys van den teghen-paus te belegheren,+sonderoock eenighe moeyelijckheyt te doen aen de cardinaelen oft hunne huys-ghenoten.Desen ellendighen teghen-paus, verlaten van syne cardinaelen, ende ontbloodtvan alle hulpe sat in sijn paleys als in eene ghevanghenisse in duysent perijckelenvan ellendich sijn leven te eyndighen. Het is wel waer dat sijn paleys sterck ghenoechende van alles ghenoech voorsien was om eene langhe belegheringhe uyt te staen;maer siende datter gheen haudt meer en was om broodt te backen ende de spyse tekoken, heeft sich met


246

accordt overghegheven: dat hy uyt sijn paleys niet en saude gaen totter tijdt dat devereeninghe van de kercke saude gheschiedt sijn; dat de cardinaelen ende borghershem sauden bewaeren, ende waert saecke dat hy wilde vluchten, hem doodt oftlevende sauden overleveren. Daermede heeft den marischal de belegheringheopghebrocken ende van daer naer den coninck wederghekeert.

[1399]

+1399. De doodt van denhertoch van Bretagne.

+ Op Alderheyligendach is overleden Joannes de Montfort, hertoch van Bretagne,cosijn ende grooten vriendt van Margarita Van Male, gravinne van Vlaenderen.Dit is wederom eenen nieuwen brandstock gheweest van verschil tusschen dehertoghen van Borgonien ende Orleans; want desen hertoch hadde seven kinderen,de welcke noch seer jonck waeren. Den hertoch van Orleans ginck naer Bretagneom de selve kinderen mede te nemen ende by hem in 't hof van den coninck te doenopvoeden; maer het selve wierdt hem gheweygert, aenghesien den overledenenhertoch de sorghe daer van ghelaeten hadde aen den hertoch van Borgonien,aenghesien hy altijdt synen grooten vriendt gheweest was, ende Joanna, hun moeder,de dochter was van Maria, coninghinne van Navarre, suster van den selven hertochvan Borgonien. Alsdan heeft den hertoch van Borgonien tot Nantes eenen seerstercken toren doen maken om de stadt te verstercken, den welcken daer naer isghenoemt gheweest: den Toren van Borgonien.

[1400]

+1400. Groote sterfte endeoorloch overal.

+ Dit jaer, niet teghenstaende dat het was een jaer van jubilé, is gheweest een jaervan droefheydt ende van oorloch bynaer de gheheele weerelt door. De pesteregneerde in vele landen, ende sleepte veel menschen naer het graf.De Turcken overvielen het christenrijck om dat den key-


247

ser Wenceslaus synen tijdt passeerde in wulpsheydt, ende aen hun gheenenbehoorlijcken teghenstandt en dede. Petrus de Luna, den valschen paus, den welckensich Benedictus noemde, bracht (ghelijckwy gheseyt hebben) eene groote scheuringhein de Heylige Kercke. Die van Luyck ende Namen voerden den oorloch teghen deBrabanders. De Brabanders eenen inwendighen oorloch teghen malcanderen.De Enghelschen hadden hunnen coninck Richardus in de ghevanghenisse doen

sterven, ende Henricus, den nieuwen coninck, hadde groote moeyte om in vredsamepossessie te gheraecken. Vranckrijck ende Enghelandt en waeren de beste vriendenniet. De hertoghen van Borgonien ende Orleans en conden met malcanderen niet invrede leven, ghelijck wy nu voorder sien sullen met de gratie godts.

[1401]

+1401. Beginselen van twisttusschen de hertoghen vanBorgonien ende Orleans.

In dit jaer is beghinnen uyt te bersten het vier van jalousie+ende eerghiericheyt, hetwelcke soo lanck ghevonckt hadde in de herten van somighe princen, besonderlijckvan de hertoghen van Borgonien endeOrleans, om dat den coninck vanVranckrijckeenighen tijdt tot sijn verstandt ghecommen sijnde de regeeringhe van sijn rijckghegheven hadde aen synen broeder Ludovicus, hertoch van Orleans, ende denconinck daernaer wederom buyten sijn verstandt gheraeckt sijnde, heeft den hertochvan Borgonien de selve regeeringhe noch eens aenghenomen, ende gheseyt dat denhertoch van Orleans noch te jonck was ende beter saude moeten gheregeert wordenals selve te regeren.Den hertoch van Orleans seer verbittert sijnde, omdat hy sach dat sijn oom de

regeringhe wederom aenghenomen hadde, heeft met Wenceslaus, keyser, coninckvan Bohemen ende hertoch van Luxemburch, een contract aenghegaen,


248

en de bestieringhe van het selve hertochdom aenghenomen, daer overal goedegarnisoenen in gheleydt ende met Guilielmus, hertoch van Geldre, een verbondtghemaeckt, den welcken uyt crachte van het selve verbondt met vijf hondert ruyters

+Oorloch tusschen dehertoghen van Borgonienende Orleans.

den hertoch van Orleans ghevolcht is naer Parijs om+aen den hertoch van Borgonienslach te leveren. Den hertoch van Borgonien vreesende van synen neve overvallente worden heeft sijn legher oock buyten Parijs te velde ghebracht om het leghervan synen neve af te wachten. Daer sach men de leghers van beyde canten opmalcanderen commen, soo datter niets anders te verwachten en was als eenenbloedighen veltslach ende een beghinsel van eenen inlandtschen oorloch, den welckensaude hebben connen de oorsaecke sijn van de verderfenisse van gheheel het rijck.De coninghinne, de hertoghen van Berry ende Bourbon, vreesende voor de quadeghevolghen, hebben sooveel ghemaeckt dat de verschillen gheslist sijn ende beydede leghers ghescheyden; maer desen peys en heeft niet lanck gheduert.

+De doodt van Leopoldus,hertoch van Oostenrijck.

+ Dit jaer is oock ghestorven Leopoldus, hertoch van Oostenrijck, ghetrauwt metCatharina, dochter van den hertoch van Borgonien.

[1402]

+1402. Ghedurigheveranderinghen inVranckrijck.

+Den coninckwederom tot syne ghesondtheydt ghecommen sijnde heeft de regeringhevan sijn rijck ende syne thresooren op een nieuw aen den hertoch van Orleansghegheven. Den hertoch van Orleans hier door een middel ghevonden hebbendeom schatten te vergaederen, heeft overal nieuwe schattinghen ghedaen, ende onderde selve oock begrepen alle gheestelijcke persoonen; maer den aerts-bischop vanReims ende synen aenhanck stelde sich daer teghen ende weygherde de selve tebetaelen. Den bischop van Sens,


249

onder wiens bisdom alsdan Parijs was, ter contrarie excommuniceerde alle de ghonedie aen den nieuwen regent niet en wilde ghehoorsaemen, soo datter eene grooteberoerte was het gheheel coninckrijck door.Den coninck corts daernaer in syne aude sieckte wederom vervallen sijnde, heeft

den edeldom den hertoch van Orleans wederom afgheset, ende den hertoch vanBorgonien willende ingaen de voetstappen van synen neve in het stellen van deschattinghen, heeft oock den selven teghenstandt ghevonden.Den coninck wederom tot sijn verstandt commende, siende de verwerninghen,

dewelcke daghelijckx aengroeyden in sijn rijck door de eergiericheydt van synenbroeder, heeft een ghebodt ghegheven dat sy voortaen alle beyde t'samen sauden hetrijck regeren.Het verval van den coninck in sijn aude sieckte ende het qualijck overeen commen

van dese twee hertoghen heeft de oorsaecke gheweest dat de coninghinne, dehertoghen van Berry ende Bourbonmet toestemminghe van den conincklijcken raedtbesloten hebben dat sy alle beyde de regeringhe van het rijck sauden verlaeten.

+Den hertoch vanBorgonien,als vocht, leydt dekinderenvan Bretagne naerVranckrijck.

Den hertoch van Borgonien hoorende dat syne nicht+Joanna van Navarre, weduwevan den overleden hertoch van Bretagne, het houwelijck aenghinckmet Henricus,nieuwen coninck van Enghelandt, ende meynde haer kinderen met haer naerEnghelandt te leyden, is naer Bretagne ghereyst, ende heeft als voocht de selvekinderen haer afghenomen ende met hem naer het hof van den coninck vanVranckrijck ghebracht.

+De dood van den hertochvan Geldre.

Guilielmus, hertoch van Geldre bondtghenoot van den+


250

hertoch van Orleans onverrichter saccken met sijn legher naer huys ghekeert sijndeis den sesthienden van Februarius sonder kinderen ghestorven, ende hemghesuccedeert Regnaudt, sijn broeder.In dit jaer is de S. Michiels-brugghe tot Ghendt van steen ghemaeckt.

+Houwelijck van Anthonius,sone van den hertoch vanBourgonien.

+ Dit jaer is Anthonius, sone van den hertoch van Borgonien, ghetrauwt met deeenighe dochter van het eerste houwelijck van den graef van S. Pol.

[1403]

+1403. Oorloch tusschenVranckrijck endeEnghelandt.

+ Naer dat de Franschen Isabella, weduwe van den overledenen coninck Richardus,wederom ghecreghen hadden (in 't jaer 1401) hebben sy dit jaer aen den coninckHenricus den oorloch verclaert omdat hy den coninck Richardus hadde laeten inde ghevanghenisse sterven ende qualijck ghehandelt hadde met Isabella, dochtervan hunnen coninck. De Enghelschen desen oorloch aennemende hebben de zee seeronvry ghemaeckt, ende vooreerst eenighe vlaemsche coopmans-schepen, van Rochellenaer Vlaenderen commende, met wynen gheladen, ghenomen ende wechghevoerdt,waer over de Vlaminghen hun ghedeputeerden naer Parijs by den hertoch vanBorgonien ghesonden hebben om oorlof te versoecken om hunnen coophandel temoghen vry hebben ende neutrael te moghen blyven; maer hy en heeft hun het selveniet willen toestaen.

+De doodt van JoannesGaleatius, hertoch vanMilanen.

+ Den derden van September (somighe segghen het voorleden jaer) is van de pesteghestorven Joannes Galeatius, hertoch van Milanen, vader van Valentina,huysvrauwe van den hertoch van Orleans, den welcken van gheen schryversghepresen en wordt; maer ter contrarie ghehauden wordt voor eenen twist-stocker,tooveraer, moordenaer, enz. Hy


251

heeft sijn eyghen huysvrauwe, Isabella, dochter van Joannes, coninck vanVranckrijck,suster van den hertoch van Borgonien met fenijn vergheven, niet teghenstaende dathy twee kinderen van haer hadde. Het selve heeft hy ghedaen aen synen eyghenbroeder, ende Franciscus Van Ferrara. Met den selven middel meynde hy oock denkeyser Robertus ende den coninck van Vranckrijck om hals te brenghen; alle sijnschelmstucken sauden te lanck sijn om hier te beschryven.

+Den hertoch van Borgonienvraecht voor synen sone hethertochdom van Brabant.

Joanna, hertoghinne van Brabant, enz. hadde eenighen+tijdt te vooren, om dieswilledat sy van Wenceslaus gheen kinderen en hadde, Anthonius, tweeden sone vanden hertoch van Borgonien, voor haeren erfghenaem aenghenomen. Den hertochvan Borgonien vreesende dat naer haer doodt dese aenneminghe gheen succes enmochte hebben, is van Parijs naer Brussel vertrocken, ende heeft aen de staeten vanBrabant voorghestelt dat hy Antwerpen ende Mechelen aen Brabant saudeincorporeren, ende Dendermonde soo lanck onder hun macht saude laeten tot dat hyt'synen coste het landt van Cuyck ende Grave saude wederghecreghen hebben; waertsaecke dat sy ten tyde van het leven van Joanna, synen sone Anthonius als hertochwilden aennemen; maer de staeten hebben hem gheantwordt dat sy van de successievan het hertochdom niet en wilden handelen soo lanck als hun hertoghinne nochleefde.Den afghestelden keyser Wenceslaus, coninck van Bohemen, sondt oock een

weynich daer naer syne ambassadeurs om van de staeten van Brabant het selvehertochdom voor hem te versoecken uyt crachte van een seker accordt daer vanghemaeckt in 't jaer 1356; maer sy hebben de selve antworde ghegheven.


252

+Anthonius wordt voorhertoch van Brabandtaenghenomen.

+ Daer en tusschen ghebruyckte den hertoch van Borgonien alle middelen om denedeldom tot synen candt te trecken, tot dat hy door hunnen raedt ende hulpe sooveel vercreghen heeft, dat hy tot Brussel ghecommen sijnde, de staeten van hetlandt aen Anthonius het selve hertochdom hebben toeghestaen, mits conditie dathy den titel van hertoch niet en saude aennemen ten sy naer het overlyden van dehertoghinne.

+De gheboorte van Carel denVII, coninck vanVranckrijck.

+Den dertichsten vanApril is gheboren Carolus, daer naer ghenoemt den Sevensten,coninck van Vranckrijck.

[1404]

+1404. De doodt vanPhilippus den Stauten,hertoch van Borgonien.

+ Naer dat Philippus, hertoch van Borgonien, synen sone verrijckt hadde met de hopevan te becommen het hertochdom van Brabant, sich sieck ghevoelende heeft eenendraechstoel doen ghereedt maecken om hem daermede tusschen twee peerden teghemackelijker te connen naer Parijs voeren. Als hy synen wech tot Hallegheavanceert was, is hy gaen rusten in eene herberghe, ghenoemt Den Hert, alwaerhy noch siecker wordende synen gheest ghegheven heeft aen den heere, den welckenhem dien ghegheven hadde.Hy is dan ghestorven den ses-en-twintichsten April. Sijn inghewant is aldaer

begraven, sijn lichaem ghebalsemt sijnde is naer Arras ghevoert, alwaer Margaritavan Male, syne weduwe, ende sijn dry sonen Joannes, Anthonius ende Philippus,sijn uytvaert hebben ghehauden.Margarita gheenenmiddel siende om syne schuldente connen betalen, heeft eenen notaris doen roepen ende in syne teghenwordicheytghecedeert alle syne roerlijcke goederen, legghende den riem, borse en sleutels opsyne tombe. Sijn lichaem is naer Dijon in Borgonien ghesonden ende tot deCarthuysers begraven. Sijn herte is gheleydt in de begraefplaetse van de coninghentot S. Denis in Vranckrijck.


253

Desen Philippus is gheweest eenen soo volmaeckten prins dat selfs syne vyandenvan hem gheen ander quaedt en wisten te segghen, als dat hy te seer gheneghen wastot de valsche pausen van Avignon.

+Het leven van Philippus in't cort beschreven.

Hy is den sone gheweest van Joannes, hertoch van Normandien,+daer naer coninckvan Vranckrijck, ghenoemt Joannes De Valois, ende van Bona, dochter vanJoannes, coninck van Bohemen, graef van Luxemburch. De namen van synebroeders ende susters sijn hooger te vinden. Hy is ghenoemt gheweest PhilippusSonderlandt. Van jonckx af vol couragie soo dat hy (niet teghenstaende dat hy denjoncksten was, ende sijn dry audtste broeders de vlucht namen) in den slach vanPoitiers met sijn vader ghevanghen wierdt, ende om vier redenen ghenoemt wierdtPhilippus den Stauten. Naer dat hy met synen vader aldus ghevanghen was, heeft hytot loon van syne ghetrauwicheyt becommen het hertochdom van Touraine, endedaer naer het hertochdom van Borgonien; naer dat sijn vader by Londen overledenwas, ende synen broeder Carel den Vijfden, coninck gheworden was, heeft hy vanhem de bevestinghe van het selve hertochdom vercreghen. Ludovicus van Malehadde een eenighe dochter, ghenaemt Margarita; dese heeft hy naer velemoeyelijckheden ten houwelijcke vercreghen, ende daer mede ghetrauwt, de welckehem eenen sone ghebaert heeft, die daer naer ghenoemt is gheweest Joannes denOnbevreesden. Het jaer daer naer heeft hy veel steden ende casteelen helpen innemen.Het legher van den hertoch van Lancaster ende van den hertoch van Bretagneverstroyt. Den coninck siende de voorsichticheyt ende ghetrauwicheyt van Philippusheeft hem met de ambassadeurs ghesonden om


254

den peys met de Enghelschen te vervoorderen, ende gouverneur van Picardienghemaeckt, alwaer hy veel steden van de vyanden verovert heeft. Den coninck seervergramt sijnde op den coninck van Navarre om dat hy hemmeynde te doen om halsbrenghen, heeft Philippus naer Normandien ghesonden, den welcken alle de stedenende casteelen van den selven coninck ghebracht heeft onder de macht van denconinck van Vranckrijck, ende Petrus van Navarre met syne suster ghevanghenghenomen. Eenighen tijdt daer naer heeft hy tusschen den graef van Vlaenderen endede Ghentenaers den peys besorcht, ende wederom tusschen den selven graef endede Vlaminghen; ende als den graef in den noodt was heeft hy synen toevlucht totPhilippus ghenomen, den welcken van den coninck Carel den Vijfden een machtichlegher vercreghen heeft, waer mede sy de Vlaminghen by Roosbeke hebben in roetegheslaghen. De costelijcke horlogie van Cortrijck heeft hy doen wechvoeren naerDijon, in Borgonien, ende van daer met den coninck wederom naer Parijs ghekeert,alwaer hy met groote eere is onthaelt gheweest. Daer aenghecommen sijnde heefthy met sijn broeder, den hertoch van Berry, wel tot dry hondert persoonen doenvanghen, de welcke injurieuse woorden van den coninck ghesprocken hadden, endede principaelste van die, sonder langhe processen te maecken, op de Halle doenonthoofden. De stadt Yperen was in grooten noodt ende perijckel van te vallen in dehanden van de Enghelschen ende Ghentenaers; den graef van Vlaenderen schrijftwederom aen synen schoon-sone Philippus om hulpe; Philippus maeckt soo veel byden coninck dat den coninck selve met een legher van twee hondert duysent mannenYperen comt ontzetten.


255

Den graef van Vlaenderen Ludovicus VanMale door den hertoch van Berry ghedoodtsijnde, is Margarita als eenighe erfghename ghesuccedeert in de graefschappen vanVlaenderen, Borgonien, Arthois, Nevers, Retel, de heerlijckheden van Saline endeMechelen.Philippus door dese successie van syne huysvrauwe soo veel verrijckt sijnde, heeft

syne kinderen oock trachten goede houwelijcken te besorghen. Joannes denOnbevreesden is ghetrauwt met Margarita, dochter van Albertus van Beyeren, graefvan Hollandt, enz. Margarita is ghetrauwt met Guilielmus, sone vanden selvenAlbertus. Alsoo hy noch gheenen peys ghemaeckt en hadde met de Ghentenaers,ende dat sy Damme verovert hadden, heeft hy van den coninck een legher vantachentich duysent mannen vercreghen, ende daer mede Damme ernomen ende eenweynich daer naer met de Ghentenaers peys ghemaeckt, in welcke stadt hy seer welonthaelt is gheweest. Hier mede heeft hy beghinnen sijn landt te verstercken; Sluysverwisselt voor Bethune; binnen Sluys eenen stercken toren ende casteel ghemaeckt;tot Cortrijck ende Audenaerde casteelen ghemaeckt; Yperen ende Nieuport metsteenen vesten versterckt; daer naer heeft hy de groote verschillen bemiddelt tusschenden hertoch van Bretagne ende den conestabel de Clisson. Hy heeft den coninckvergheselschapt naer den Gelderschen veltocht, alwaer hy de hertoghen van Gulijckende van Geldre sich heeft sien aen den coninck onderwerpen. Hy maeckte door hetvoorstellen van den coninck groote bereytselen om naer Roomen den oorloch teghenden paus te gaen helpen voeren; maer Godt heeft het belet; hy socht even wel op allemiddelen de Vlaminghen af te trecken van den paus van Roomen ende hun te


256

doen ghehoorsaemen aen den teghen-paus van Avignon, waerdoor grooteoneenicheden opstonden in Vlaenderen. Den coninck van Vranckrijck, Carel denSesden, uytsinnich gheworden sijnde, heeft Philippus met sijn broeder, den hertochvan Berry, de regeringhe van het coninckrijck becommen, ende alle de beste vriendenende raedtsheeren doen ghevanghen nemen, als waeren: den conestabel Clisson, diehet ontvlucht is, den heer Lemercier ende Begue de Vilaines, den heer De La Rivière.Den conestabel als verrader van de croone verclaert ende sijn officie verbeurt. JoannesdeMontfort, hertoch van Bretagne, heeft Philippus over syne kinderen vocht ghestelt,uyt welcke redenen den hertoch van Orleans teghen Philippus eenenmeerderen haedtghecreghen heeft; want den hertoch van Orleans wilde de selve kinderen met hemmede naer Vranckrijck voeren; maer sulckx wierdt hem gheweyghert. Den meestenoorspronck van de vyantschap tusschen dese twee hertoghen is gheweest dat denconinck uytsinnich gheworden sijnde, somwylen tot sijn verstant quamp; als denconinck sieck was, wierdt de regheringhe van het rijck aen Philippus ghegheven vanden conincklijcken raedt ende den edeldom; als den coninck ghesont was, gaf hy hetselve aen den hertoch van Orleans; dit is dickwils gheschiet. De hertoghinne vanBrabant, weduwe sijnde, heeft Anthonius, tweeden sone van den hertoch Philippus,voor haeren successeur vercosen. Philippus uyt die reden heeft het selve hertochdomvan de staeten des landts versocht ende naer vele moeyelijckheden voor synen sonevercregen. Dit gheschiedt sijnde, alswanneer hy meynde naer Vranckrijck weder tekeeren, is den wech van de eeuwicheyt inghegaen. Dit is het cort begrijp van hetleven van onsen ghenadighen heer


257

Philippus De Valois, ghenoemt Philippus den Stauten, sone van Vranckrijck, hertochvan Borgonien, ghetrauwt met Margarita van Male, gravinne van Vlaenderen,Borgonien, Arthois, Nevers, Retel, mevrauwe van Mechelen ende Saline, aen wieGodt almachtich het eeuwich leven gheve.

+Oorloch tusschenVlaenderen ende Enghelandt.

De Vlaminghen siende dat de Engelschen naer de doodt+van den hertoch vanBorgonien niet op en hielden de Vlaminghen den oorloch aen te doen, hebbenbinnen Nieupoort, Duynkercken, Grevelinghe, Sluys, Biervliedt ende Oostendeoock hun schepen ghereedt ghemaeckt om sich teghen de Engelschen te defenderen.In de maendt April quamen eenighe engelsche schepen met wolle ende anderecoopmanschappen van Calais naer Zeelandt, de welcke van die van Nieupoortaenghetast ende ghenomen sijn gheweest, de soldaeten ghedoodt oft ghevanghenghenomen. Die van Duynkercken hebben met hun caepers oock een groot schipghenomen, het volck daervan onthooft oft ghevanghen ghehauden om dat sy zeeroverswaeren. Sy hebben oock een ander schip ghenomen, daer eenen Engelschen abt metsomighenmonicken op waeren, de welcke sy gedwonghen hebben een groot rantsoente betaelen. De Engelschen, de welcke binnen Calais waeren, siende dat de spaenschezeevlote, de welcke naer Vlaenderen quamp, door den contrarien windt niet en condevoort seylen, hebben de selve in den vlucht ghejaecht ende seventhien schepen daervan ghenomen. De Engelschen eene groote menichte van laeckenen in stilte binnenAntwerpen, Brugghe, Yperen, Tourhaudt ende andere plaetsen opgecocht hebbende,hebben een groot deel schepen in Hollandt ende Zeelandt ghehuert, ende de selveby hun vlote ghevoecht, terwylen dat sy met de selve voorby


258

de vlaemsche zeehaven vaerden ende saeghen dat hun niemant en derfde aentasten,

+Casandt verbrant endegheplundert.

sijn sy daer mede in 't eylandt+van Cadsant ghevallen ende hebben een groot deelvan het selve verbrandt ende uytgheplundert. Margarita, gravinne van Vlaenderen,om daer over vraecke te nemen, heeft alle de goederen van de Hollanders endeZeelanders in Vlaenderen doen aenslaen. De Oostvaerders vlote is oock in de handenvan de Enghelschen ghevallen, ende van hun seer beschadicht gheweest. JacobusReymaer van Nieupoort heeft het groot enghelsch schip De Craeyer ghenomen endemeer als hondert enghelsche nobels vercocht.Noydt en isser soo grooten zee-vloet in Vlaenderen gheweest als in de maendt van

November op S. Elisabethsdach; dry mylen verre heeft de see alles doorghespoelt,menschen ende beesten verslonden.

+De doodt van Albertus vanBeyeren.

+ In dit jaer is ghestorven Albertus van Beyeren, graef van Hollandt, Zeelandt,heere van Vrieslandt ende palatijn van Henegau.

[1405]

+1405. De doodt vanMargarita, Gravinne vanVlaenderen.

+ Den sesthiensten Meert is binnen Arras overleden vrauw Margarita van Male,gravinne van Vlaenderen, enz. DeseMargarita was de dochter van Ludovicus vanMale, graef van Vlaenderen ende van vrauw Margarita, dochter van Joannes den

+Het leven van Margarita in't cort beschreven.

Derden, hertoch van Brabant, gheboren in de maendt+April 1350. Noch maer vierjaeren audt sijnde, is sy ghetrauwt met Philippus, hertoch van Borgonien, graefvan Borgonien, Arthois (naer sijn moeders doodt), graef van Bologne, Avergne,noch maer wesende in 't sevenste jaer sijns auderdoms. Den welcken maer tot hetjaer 1362 den eenentwintichsten van November gheleeft en heeft, wiens erfdeel indry ghedeelt is: de graefschappen van Borgonien


259

ende Arthois sijn ghecommen aenMargarita, moeder van Ludovicus vanMale, vadervan Margarita; Bologne ende Avergne aen Joannes Bourbon; het hertochdom vanBorgonien is vervallen op Joannes, coninck van Vranckrijck, den welcken, ghelijckgheseyt is, het selve ghegheven heeft aen synen sone Philippus den Stauten.Margaritaaldus weduwe gheworden sijnde ende maghet ghebleven, is langhen tijdt van desonen van de coninghen van Enghelandt ende Vranckrijck ten houwelijcke versochtgheweest, ende eerst ten houwelijcke beloft aen Edmundus, sone van den coninckvan Enghelandt; daer naer aen Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, hetcontract des houwelijckx besloten, ende t'samen ghetrauwt. Dit houwelijck heeft aenden coninck van Enghelandt soo groote gramschap veroorsaeckt dat hy daerom aenden graef van Vlaenderen den oorloch ghedeclareert heeft. De elfste maendt naerhet selve houwelijck heeft Margarita haer eerste vrucht voortghebracht, te weten:Joannes, den welcken daer naer ghenoemt is gheweest Joannes den Onbevreesden,naer wiens gheborte sy noch andere kinderen voortghebracht heeft, te weten:Anthonius, Philippus, Margarita, Catharina, Maria ende Bona.Joannes, hertoch van Borgonien, graef van Vlaenderen, Borgonien ende Arthois,

is ghetrauwt met Margarita, dochter van Albertus van Beyeren, graef van Hollandt,Zeelandt, Henegau, ende heere van Vrieslandt.Anthonius, hertoch van Brabant ende Limbourch, is ghetrauwt gheweest, eerst

met Joanna, eenighe dochter ende erfghename vanValeranus van Luxemburch, graefvan S. Paul ende Ligny, de welcke twee sonen ghehadt heeft: Joannes, hertoch vanBrabant ende Luxemburch, ende


260

Philippus, graef van S. Paul ende Ligny. Syne tweede vrauw was Isabella, dochtervan Joannes, hertoch van Gorly.Philippus, graef van Nevers ende Retel ghetrauwt met Maria, eenighe dochter

ende erfghename van Engerranus Cocy, graef van Soissons.Margarita ghetrauwt met Guilielmus, sone ende erfghenaem van Albertus van

Beyeren, graef van Hollandt, enz., de welcke eene eenighe dochter ghehadt heeft,ghenoemt Jacoba, naer veel hauwelijcken sonder kinderen ghestorven; waerdoor dielanden vervallen sijn op Philippus den Goeden, hertoch van Borgonien, graef vanVlaenderen, enz.Catharina, ghetrauwt met Leopoldus, hertoch van Oostenrijck, sonder kinderen

ghestorven.Maria, ghetrauwt met Amadeus, hertoch van Savoyen.Bona.Dit is de doorluchtighe afcomste vanMargarita vanMale, gravinne vanVlaenderen,

huysvrau van Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, de welcke t'samen inhouwelijck de benedictie van Godt almachtich soo overvloedich ghenoten hebbenvan soo veel kinderen voort te brenghen. Godt gheve hun oock allegader het eeuwichleven. Amen.


261

Byvoechselen.

BL. 2. Den coninck was tot Chartres als men hem de tydinghe bracht dat Eduard,prins de Galle met twelf duysent mannen gheheel Quercy uytgheplundert hadde,ende op den wech was om het selve oock in Anjou te gaen aenvanghen. Hyresolveerde sich aen den selven prins den wech te gaen afsnyden, ende dede sijnlegher lanckx de Loire marcheren. Den prins daer van onderricht sijnde, heeft denwech lanckx Poitou meynen voort te setten; maer de waeckende ooghe van denconinck ontdeckte het desseyn van dien prins, ende beyde leghers quamenmalcanderen te ghemoedt ontrendt tweemylen van Poitiers. Den prins daer over seerverbaest sijnde, dede sijn legher verschansen tusschen dewijngaerden ende de haeghenontrent Maupertuis. Den cardinael De Perigord, pauselijcken legaet, passeerde seerdickwils van het eene legher in het andere om de bloedtstortinghen te beletten. Denprins stelde seer voordeelighe conditien voor;


262

maer den coninck uyt hope van eene sekere victorie sloot syne ooren, ende dede allesbereyt maecken om het enghelsch legher eerst aen te tasten.BL. 3. Philippus, al was het saecke dat hy ghequetst was, en liet daerom nochtans

niet dapper te vechten; selfs naer dat sijn vader hem dit verboden hadde. EenenEnghelsman siende de cloeckmoedicheydt van desen jonghen heldt, ende medelydenhebbende met sijn bloeyende jonckheydt en heeft hem niet willen het leven nemen;maer heeft tot hem gheseydt: ‘Rendez vous, Philippe le Hardy!’ Gheeft u ghevanghen,Stauten Philippe. Opwelcke woorden ende wercken de teghenwoordich sijnde heerenhebben hun aenmerckinghe ghenomen ende hem daer naer altijdt Philippus denStauten ghenoemt.BL. 7. De ghelt-cassen van den coninck waeren in soo slechten staet dat sy sijn

rantsoen niet en conden betaelen, soo dat hy syne dochter Isabella, by maniere vanspreken, heeft moeten vercoopen aen Joannes, viscomte van Milanen, den welckenhem daer voor telde ses hondert duysent écus d'or om die te doen trauwen met synensone Joannes Galeazzo.BL. 12. Den coninck tydinghe ontfanghen hebbende dat synen sone, den hertoch

van Anjou, met noch eenen van de ostagiers uyt de enghelsche ghevanghenisseghevlucht waeren, heeft dese cleynmoedicheyt seer ter herten ghetrocken, ende istot Bologne schepe ghegaen, om den coninck van Enghelandt selfs in persoon tegaen versekeren dat desen schandelijcken vlucht gheschiedt was, sonder synen weteofte consent; als oock om hem te versoecken tot den oorloch teghen den vyant van't Christendom. Joannes is overleden in den auderdom van 52 jaren, den 8 April.


263

BL. 13. René Carnoil ten hoofde van een machtich escort heeft in de maendt vanMey, (gelijck Fabert secht, 1366; maer dit ghetal schijnt qualijck ghedruckt oftequalijck gherekent te sijn, aenghesien dat de eerste gifte van het hertochdom vanBorgonien aen Philippus den Stauten geschiedt is den 6 September 1363, ende debevestinghe van de selve den 2 Junius 1364, ende gheen redenen by ghebracht enworden waer om de huldinghe soo langhen tijdt saude uytgestelt sijn), Philippus doenhulden ende proclameren als hertoch van Borgoniën tot groote vreucht van deBorgonions. Philippus en hadde qualijck de besittinghe van sijn hertochdomghenomenoft men quamp hem het selve bedisputeren; want Philippus van Navarre overledensijnde, heeft sijn broeder Ludovicus met ghewapender handt het selve hertochdomtot hem willen trecken, uyt crachte van eenighe pretensie, die hy seyde te hebbenvan den candt van syne moeder, ende heeft tot dien eynde ghesonden den graef vanMontbelliard ommet gewelt in Borgonien te vallen. Philippus den Stauten was alsdannoch besich met Vranckrijck te suyveren van de stroopers, de welcke ten tyde vande ghevanghenisse van den coninck de occasie ghenomen hadden van alle soortenvan buyten-spooricheyt te bedryven; maer soo haest als hy vernam het staudt bestaenvan den selven graef, is met sijn legher hem tegen getrocken, ende heeft hem op denvlucht ghejaeght, ende bovendien noch Charité beleghert. Ludovicus van Evreuxsiende dat hy niet sterck ghenoech en was om het belech te doen opbreken, is metsijn legher gheretireert naer Cherbourch in Normandien, waer op de belegherdensich hebben met accordt overghegheven. Terwylen dat Philippus besich was metsyne vyanden uyt sijn hertochdom te doen ver-


264

huysen, waeren de stroopers in 't landt van Chartres wederom besich met buyt temaecken; maer hunnen handel en heeft niet lanck connen dueren; want Philippus ishun wederom op het lijf ghevallen, ende heeft de fortressen vanMarcheranville endeCamerol, alwaer sy hunnen nest ghemaeckt hadden, inghenomen. Hy schonck hetleven aen alle de vremdelinghen ende dede alle de Franschen ophanghen. Tot Druandede hy het gheheel garnisoen om hals brenghen.Ontrendt desen tijdt is eerst het canon in Duytslandt ghevonden gheweest ende

Preux is de eerste plaetse gheweest, daer voor men in Vranckrijck het selve gheplandtheeft. De belegherden noyt ghehoort oft ghesien hebbende die maniere van donderen,hebben sich terstondt van schrick overghegheven. Philippus handeldemet hun ghelijckmet die van Marcheranville, gaf alle de vremdelynghen pardon ende dede deFranschen door de coorde hun leven ende strooperyen een eynde nemen.BL. 62. Fabert secht dat Jan Hion, van het volck hunnen generael ghemaeckt sijnde,

Brugghe verovert heeft in 't ghesichte van een legher van twelf duysent mannen.BL. 158. Den dach ende de oorsaecke van de doodt van Ludovicus VanMale wordt

op verscheyden manieren van de schryvers verhaelt: Meyerus, den welcken synejaren beghint van den eersten Paesdach, stelt die in 't jaer 1383, niet te min hy geeftghenoech te kennen dat Ludovicus ghestorven is in demaendt van Januarius; volghensonze rekeninghe van 't jaer 1384. De oorsaecke van sijn doodt schrijft hy op desemaniere: ‘Daer is een verschil voorghevallen tusschen Ludovicus ende Joannes vanBerry over het graefschap van Bologne, het welcke ter rechte van syne huysvrauweBerry


265

was besittende. Artois ende Bologne was eertijdts een deel van Vlaenderen. Degraven van Bologne hadden langhen tijdt hun heerschappye beseten onder dehommagie ende bescherminghe van de graven van Arthois; maer Berry nu sichverhoovaerdighende door den luyster van syne afcomste wilde alleenelijck dehommagie doen aen den coninck alleen; maer Ludovicus, graef van Arthois,pretendeerde dat dit met recht aen hem moeste ghedaen worden. Het verschil vanden tweedracht is soo verre ghecommen dat Berry synen poignardt aen Ludovicusin sijn borst gheworpen heeft. Dit is gheschiedt op Dryconinghen-dach, ende isLudovicus van die wonde den derden dach daer naer ghestorven. Om dit meer tebevestighen voecht hy daer by de woorden ghetrocken uyt eenen franschenschriftboeck, de welcke in 't vlaems beteeckenen: ‘Den graef Louis stierf tot S.Bertins-abdye; want den hertoch van Berry wierp hem synen poignardt in sijn herte,omdat hy hem niet en wilde laeten besitten het graefschap van Bologne, daer hy demevrauwe van ghetrauwt hadde, ende den graef begeerde dat hy aen hem saudehommagie doen, als het behoorde, ende en begheerde dit niet te doen. ‘Velen segghenwel dat hy ghestorven is den 9 Januarius; maer velen qualijck den 29 van de selvemaendt. Fabert, den welcken in vele dinghen niet en schijnt al te partiael te sijn, sechtdaer op dese woorden in 't fransch: ‘Den graef van Vlaenderen in sijn vertreck vandaer, sich vertrocken hebbende tot S. Omer, is bevanghen gheweest van eene sieckte,waervan hy ghestorven is, den 23 Januarius 1384. Dese misnoechte hemvergheselschappende totter doodt van gheheel sijn landt in asschen te sien, endewalghende van het bloedt van syne


266

ellendighe ondersaeten. Misschien was hy ghequetst aen sijn herte omdat den hertochvan Berry hem verweten hadde met seer injurieuse woorden dat syne al tehertneckighe vraecke de oorsaecke was van alle syne onghelucken.’ Het sijn oockde woorden van Mezeray. Fabert in 't leven van Joannes den Onbevreesden sechtdat den hertoch van Orleans den graef Louis soo sterck gheperst heeft tusschen sijnbedtstede ende den muer dat hy dry daeghen daer naer daer van ghestorven is.Het is te beclaghen dat de schryvers soo bedecktelijck ofte onwetelijck schryven

aengaende eene saecke, de welcke aen de gheheele werelt ghenoech can bekent sijn,aenghesien den graef van Vlaenderen in dien tijdt was eenen van de voornaemsteprincen van gheheel het Christendom. Het en is dan niet te verwonderen dat sy inandere saecken van minder ghewichte niet over een en commen; daer uyt can menwel sien wat aerbeyt dat het aen eenen historieschryver moet costen den verborghenschat van de waerheyt op te soecken ende uyt te graven uyt de duysternissen van deonwetentheyt oft den afgrondt van de jalousie ende partialiteyt, in de welcke veledinghen qualijck veropenbaert ofte soo bewimpelt worden dat sy nauwelijckx enconnen bekent worden. Hareus in sijne Chronijcke van Brabant citeert de woordenvan Meyerus.Denis Sauvage secht dat hy van sieckte ghestorven is ende sijn lichaem vervoert

is naer S. Pieterskercke tot Rijssel, ende aldaer begraven in 't jaer 1383 in de maendtvan November, het welcke meer fabuleus schijnt te sijn.Belleforest schrijft dat hy saude ghestorven sijn, hy en secht niet op wat maniere,

den 30 January 1383.


267

Het waer te wenschen gheweest dat de Vlaminghen wat nauwer opghesocht endenaerghelaeten hadden de gheschiedenissen van hun vaderlandt; men saudeteghenwordich de selve niet moeten gaen soecken by vremde schryvers; principaelby die wiens natie eertijdts gheen groote liefhebbers van de Vlaminghen en hebbengheweest.

EINDE.


HetlevenvanPhilippusdenStauten,Hertoch …coninckvan Vranckrijck....

Documents

Transcript of HetlevenvanPhilippusdenStauten,Hertoch …coninckvan Vranckrijck....