Sylvia Vanden l{eede 111et tekeningen van

The Tjong-Khing

Het oor oe

OS en

aas driehoek

en van

deftig

geyoel

piramide

~/ n--=---~-

dromedaris lannoo ·

Sylvia Vanden Heede met tekeningen van

The Tjong-Khing

Het oor en oe van

OS en

aas schimmel

zoogdier

lannoo

www. lannoo.com www.vosenhaas.com

Vierde druk Grafische vormgeving Studio Lannoo

Gedrukt en gebonden bij Drukkerij Lannoo nv, Tielt

Sylvia Vanden Heede baseerde zich voor de keuze van de woorden op woordenlijsten van Steunpunt NT2, K.U.Leuven.

Tijdens het schrijven kreeg ze er zo veel zin in dat er ook heel veel grappige en ondeugende woorden een plaatsje kregen.

© 2002 Uitgeverij Lannoo nv, Tielt D/2003/45/422 - ISBN 90 209 4423 1 (3de bijdruk) - NUR 287, 222

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk. fotokopie, microfilm of op welke wijze ook

zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Lees eerst dit

Dit boek hoef je niet in een ruk uit te lezen. En je mag best beginnen bij het eind. Of je kunt een stuk overslaan. Want dit boek is geen leesboek. En het is ook geen doeboek.

Het is een opzoekboek. Als je een woord niet begrijpt, zoekje het op. Dat is niet zo moeilijk. Kijk naar de eerste letter van het woord. Is dat een A? Of een B? Of is het X? Woorden met een A vind je vooraan in het boek. Woorden met een Z staan aan het eind. Het is net als in het alfabet. Hee, dit woord staat in vetjes! Een woord in vet kunje opzoeken. Probeer het maar eens!

Soms staat iets niet in vet. Maar toch is er iets geks mee. De woorden zijn blauw! Wat in blauw staat, komt uit een ander boek. Uit welk boek dan? Dat zie je aan het cijfer.

bijvoorbeeld: Haas weet heel veel, bijvoorbeeld hoe je een kippenhok bouwt.2

Een zin met aanduiding 1 komt uit Vos en haas. Een zin met aanduiding 2 komt uit Tot kijk, Vos en Haas. Een zin met aanduiding 3 komt uit Vos en Haas op het ei1and. Een zin met aanduiding 4 komt uit Het koekboek van Vos en Haas. Een zin met aanduiding s komt uit aabeesee van Vos en Haas.

a Er ligt een boek op tafel.

Het is een dik boek. Vos leest de titel.

Dan lacht hij hard.

'Haas, Haas! Hoor eens! Hier staat: woordenboek.

Dat is dom!' Haas komt kijken. Het klopt wat Vos zegt. Er staat 'woordenboek'

op de kaft. Haas doet het boek open.

Ze leest: aai

a

a

aai - aarde

aai

Een aai is een zachte streling. Een poes laat zich graag aaien.

aandacht Aan iets of iemand denken, is er aandacht aan geven. Wie aandachtig is, let goed op.

aanduiden

lets aanduiden is iets laten zien, bijvoorbeeld door ernaar te wijzen.

aangenaam lets is aangenaam als het prettig is. Daarom zeg je, als je iemand voor het eerst ontmoet: 'Aangenaam.' Je bedoelt daarmee dat je het prettig vindt kennis te maken. Het is heel beleefd en deftig om 'Aangenaam' te zeggen.

aanstellen Wie zich aanstelt, wil de aan­dacht treldcen. Dat kun je door te overdrijven of te doen alsof.

aantal Het aantal zegt hoeveel er van iets is. Het lijkt dus erg op 'getal'. Er valt een noot. En nog een

noot. En nog een noot. Zo uit de boom.'

8

Het aantal noten dat uit de boom valt, is drie. Als er zoveel noten uit de boom vallen dat je ze niet meer kunt tellen, zeg je: 'een groot aantal noten' . Zijn het er weinig maar weet je niet pre­cies hoeveel, dan zeg je: 'Een aantal noten' of 'een ldein aantal noten. Dat betekent hetzelfde als 'enkele noten', 'enige noten', 'een paar noten', of 'wat noten.'

aar Brood wordt gemaakt van meel. Meel wordt gemaakt van graan. En graan groeit net als gras, met lange stengels. De stengel van een graanplant heet halm. Op de halm staat een aar. In die aar zitten de graankorrels.

aarde De aarde is de planeet waarop wij wonen. Het is net een grate bal. De aarde draait om de zon. Er zijn nog andere planeten. Mars is ook een planeet. Maar de maan niet, want de maan draait om de aarde.

aantal

9

'Dit is echt een woorden-boek,' zegt Haas.

'Wat is daar dan zo raar aan?' Nu lacht Vos nog harder. 'Haas toch! lk dacht dat jij

zo slim was! Ik dacht dat jij alles wist. Maar deze keer weet ik

meer dan jij. Alle boeken zijn

woordenboeken. Want er staan altijd

woorden in.' Haas klapt het boek dicht. Zeis een beetje boos. 'Je bent eigenwijs, Vos,'

zegt ze. 'Eigenwijs? Wat is dat?'

vraagt Vos verbaasd. Haas zucht.

'Lees dat maar in het woordenboek,' zegt ze.

Vos leest. 'Haas!' roept hij na een poos.

'Haas, dit is echt een stom boek, hoar!

Er staat onzin in. Er staat dat de aarde

een bol is.'

'Dat is ook zo,' zegt Haas. 'Oja?' spot Vos.

'Denk jij dat echt? Kijk dan eens door het raam! Daar is de aarde, in de tuin. Aarde is bruin en lijkt op zand. Je kunt er modder van maken. En slain zaaien. En worteltjes. Ik heb pas nog aardappelen

gepoot.

In de aarde! Nee hoor, de aarde is geen bol. Anders zag ik het toch!' Haas moet een beetje lachen. 'Jij bedoelt grand,' zegt ze. 'Grond is aarde, dat klopt. Maar de aarde is veel

groter dan de tuin. De aarde is grater dan

alle tuinen bij elkaar. De aarde, dat is

heel de wereld. En de wereld is rond.' Vos krabt zich achter zijn oor. 'Wat moeilijk,' zucht hij.

'Ik snap het niet goed.'

'Dan leg ik het nog een keer uit,' zegt Haas.

'Dat is aardig!' lacht Vos.

a

aardig - accent

aardig Aardig is lief. 'Piep zei dat jullie aardig waren. Maar dat is niet zo,' ldaagt Tok. 'Jullie hebben de pik op me.'' Als je zegt: 'dat is een aardig sommetj e', bedoel j e da t het veel geld is. 'Piep is flink groat' is hetzelfde als 'Piep is aardig groat' .

aarzelen Dit woord betekende heel vroeger 'ach terui tgaan'. Je hoort er 'aars' in. Dat is een ander woord voor achterste. Nu gebruikje 'aarzelen' alleen nog figuurlijk. Aarzelen is dus niet meer echt 'achteruitgaan', maar 'achteruitgaan in gedachten'. Het is hetzelfde als weifelen of treuzelen. Wie aarzelt, is niet helemaal zeker van wat hij gaat doen.

aas Aas is voedsel waarmee dieren gelokt warden. Een hengelaar hangt aas aan zijn vishaak om vissen te vangen. Een ander woord voor zo'n aas is lokaas. Een aaseter is een dier dat liever niet zelf prooien doodt, maar leeft van gestorven dieren.

10

Een gier is een aaseter en een hyena ook. Ergens op azen is: op de loer liggen om dat te krijgen waar je op hoopt. De aas in het kaartspel is een bij zondere kaart. Hartenaas is bijvoorbeeld de kaart waarop een hart staat.

absoluut lets is absoluut als het volledig en zeker is. In een 'absolute stilte' hoor je absoluut niets. Zelfs geen zuchtje. Dat moet je absoluut eens meemaken!

abuis Een abuis is een vergissing. lets per abuis doen, is iets per ongeluk doen. Dan ben je abuis!

accent Een accent is een 'nadruk'. Bij 'accent' ligt de nadruk bijvoor­beeld op het laatste stukje van het woord. Je zegt accent. Het streepje op de 'e' is een accent­teken. Aan dat teken kun je zien welk stuk van het woord je wat harder moet zeggen. Je drukt dus een beetje op

11

dat stuk van het woord. Een accent is ook de manier waarop iemand spreekt. Vaak kun je aan het accent horen waar iemand vandaan komt. Vlamingen en Nederlanders spreken dezelfde taal. Maar meestal is het accent anders. Ook met ldeuren kun je een accent leggen. Een kamer die in blauwe tinten geschilderd is, krij gt met een paar rode kussens een rood accent.

achting Achting is hetzelfde als eerbied. Het omgekeerde van achting is minachting.

acteren

Acteren is toneelspelen. Iemand die van acteren zij n beroep maakt, is een acteur. Een vrouw

ademen

accent - ademen

die toneelspeelt, is een actrice. Ook voor film en televisie moet je kunnen acteren.

actief Actief is hetzelfde als 'be zig'. Wie niets doet, is passief. Niet alleen mensen en dieren kunnen actief zijn. Van een vul­kaan die vuur spuwt, zegt men ook dat hij actief is . Sommige kinderen zijn hyperactief. Dat is een moeilijk woord voor: 'heel druk en altijd bezig' .

ademen Om in leven te blijven, moet je inademen en uitademen. Je kunt je adem wel inhouden, maar niet zo heel lang. Anders ga je dood. Als je inademt, vullen je longen zich met lucht. In die lucht zit zuurstof. Dat heeft je lichaam nodig. De longen halen de zuurstof uit de lucht. Wat je uitademt, is lucht met veel minder zuurstof erin. Daarom is het belangrijk om een kamer af en toe goed te luchten. Anders krijg je te weinig zuurstof. En daar word je slaperig van. Een ander woord voor ademen is 'ademhalen'.

a

a

ademloos - agenda

ademloos

Als je heel hard gehold hebt, raak je buiten adem. Je bent dan ademloos. Maar je kunt ook ademloos zijn van bewondering. Natuurlijk heb je dan niet echt te weinig adem. Het is alleen maar een manier om te zeggen <lat je erg onder de indruk van iets bent.

adopteren De meeste kinderen blijven in het gezin waarin ze geboren warden. Maar soms kan een kind niet bij zijn vader en moe­der blijven. Een andere vader en moeder willen dan voor het ldnd zorgen. Ze adopteren het. Dat wil zeggen <lat het kind voortaan bij hun gezin hoort. Je kunt ook een huisdier adopte­ren. Het <lier hoort dan bij jou en niet meer bij zijn vorige baas.

adres Een adres is de plek waar iemand woont. 'Ik woon er al jaren,' zegt Pluim. 'Kijk maar op mijn kaartje: Beuk 3 van het Stadspark. Dat is mijn adres.'' Een brief zonder adres kan niet bezorgd warden. De postbode

moet immers weten in welke brievenbus de post hoort. Haas pakt de brief. Aan Uil Boom naast Vos en Haas Bos. 'Het adres klopt,' zegt Vos.'

afslaan

lets afslaan is iets niet aannemen. Dat doe je natuurlijk niet door echt te slaan! Als je vliegen afslaat, sla jewel echt. Bijvoorbeeld met een vliegenmepper!

afwas Een vervelend karwei en een ander woord voor 'vaat'.

agenda

12

In een agenda schrijf je alles op water moet gebeuren. Een agenda is eigenlijk een soort kalender in de vorm van een boek. Een schoolagenda is een kalender van het schooljaar. Je schrijft er elke <lag je lessen en taken in op.

13

akelig Akelige dingen zij n helemaal niet aangenaam. Akelig is eng, of griezelig, of onprettig, of vies. En soms is het <lat allemaal tegelijk.

alarm

Een alarm waarschuwt bij gevaar. Het brandalarm gaat bijvoorbeeld af als het brandt. Nu gaat <lat met een bel of een sirene. Vroeger sloegen de mensen op een gong of een klok als er gevaar was. Daarom zeggen we nu nog: 'alarm slaan'. Als je geen bel hebt, roep je hard: 'Alarm!' Dat helpt ook.

alfabet Alle letters van onze taal staan in het alfabet. Het zijn er zesen­twintig. Het woord komt uit het

alfabet

akelig - allebei

Grieks. De Grieken hebben na­melijk lang geleden het alfabet bedacht. Maar ze noemden de letters anders. De eerste letter was 'alfa' en de tweede 'beta'. Ons alfabet heet ook wel 'abc'. A is het begin van het alfabet. Je zegt aa bee see en gaat door tot zet.5

alibi Dit is een oud woord uit het Latijn. Het betekent: 'ergens anders'. Bij een misdaad heeft de verdachte een alibi nodig. Hij moet kunnen bewijzen <lat hij niet op de plaats van de misdaad was. Pok! Pok! Pats! Wie doet <lat...? Uil niet, want Uil is in huis. En Piep niet, want Piep ligt in de wieg.' Piep en Uil hebben dus allebei een alibi!

allebei Een and er woord voor 'alle twee'.Je kunt ook zeggen: 'beide' of 'beiden'. Vos en Uil stappen naast elkaar op het pad. Ze denken allebei aan Pluim.'

a

a

alien - appelschimmel

allen Een ander woord voor iedereen.

allergie

Wie allergisch is, kan sommige dingen niet verdragen. Je kunt voor van alles allergisch zijn: kattenhaar, stuifrneelpollen, huisstofrnijt, maar ook voor melk, pinda's of aardbeien. Je kunt dan moeilijk ademen of je krijgt uitslag. Hooikoorts is ook een allergie. Het heeft niets met koorts te maken. Mensen met hooikoorts voelen zich erg verkouden als het lente is. Dat komt doordat ze allergisch zijn voor bloeiende planten.

allerlei Allerlei is hetzelf de als allerhande. En allerhande is hetzelfde als 'van alles wat'.

altijd Altijd is het omgekeerde van nooit. Je hoort er het woord 'tijd' in. Altijd betekent dus: 'in al de tijd' . De zee beweegt! Er komen altijd maar golven, steeds weer. Het houdt nooit op.3

anoniem Dit betekent: 'zonder naam'.

14

Een anonieme brief is een brief waarop niet staat wie hem geschreven heeft. Je weet dus niet van wie hij komt. Het kan zijn dat de briefschrijver verge­ten is zijn naam op de brief te zetten. Maar misschien wil hij anoniem blijven! Dan laat hij zijn naam opzettelijk weg.

anti Dit is een oud Grieks woord. Het betekent: 'tegen' of 'tegenover'. Meestal wordt het gebruikt om er een ander woord mee te maken. Bijvoorbeeld: antireclame, anti-godsdienstig.

antwoord Je geeft antwoord als iemand iets vraagt. Een antwoord geven is hetzelfde als antwoorden.

appelflauwte

Flauwvallen is in zwijm vallen. Een appelflauwte duurt niet lang. Het is maar heel lichtjes in zwijm vallen. Een appel eten is al genoeg om weer fit te zijn.

appelschimmel Dit woord klinkt heel vies. Toch is een appelschimmel mooi om

15

te zien. Het is geen schimmel die op een appel groeit, maar een wit paard met lichte vlekken. De vlekken zien eruit als grijze wolken. Ze zijn zo groot als appels. Daarom heet zo'n paard dus appelschimmel!

appelschimmel

armoedig Armoede is het omgekeerde van rijkdom. Dus is armoedig het omgekeerde van rijk.

articuleren Wie goed articuleert, spreekt zijn woorden heel duidelijk uit. Dat kan niet met je mond half dicht. Om goed te articuleren, moet je dus je mond wijd genoeg open­doen terwijl je praat.

artiest Het Franse woord voor kunst is 'art' ije zegt: aar). Een artiest is dus een kunstenaar. Een circus­artiest is een kunstenmaker.

artikel 'Artikel' is een moeilijk woord voor 'stuk'. Een krantenartikel is een geschreven stukje in de krant. In de winkel is een arti­kel dat wat je koopt. In een

appelschimmel - atlas

winkelkarretje kunnen dus verschillende artikelen liggen. Een artikel in een wetboek is een stukje van de wet.

asiel Een asiel is een plaats om te schuilen. In een dierenasiel zit­ten katten en honden die geen baasje meer hebben. Ze wachten tot iemand hen wil adopteren. Asielzoekers zij n naar een vreemd land gevlucht om er te schuilen. Vaak wonen ze een hele tijd in een asielcentrum. Daar verblijven veel mensen die gevlucht zijn voor de oorlog of de honger in hun eigen land.

atlas

Het verhaal van Atlas is heel oud. Vele eeuwen geleden vertelden de Grieken dat Atlas in opstand kwam tegen de god Zeus. Als straf moest hij de wereld op zijn schouders dragen. Nu is een atlas een boek met landkaarten. De hele wereld past zo dus in een atlas!

a

a

atlas - avontuur

De atlas is ook een halswervel. Dat is een klein botje in je nek. Het draagt je hoofd . Net als Atlas die de wereld draagt!

attentie Attentie is hetzelfde als aandacht. Een cadeautje of een kaartje waarmee je iemand aandacht geeft, is een attentie. Het is altijd leuk om een ldeine attentie te krijgen.

auteur Een auteur is niet hetzelfde als een acteur. Een acteur speelt toneel en een auteur schrijft boeken. Of gedichten. Of toneelstuld<en! Een antler woord voor auteur is 'schrijver' of 'schrijfster'.

16

automaat 'Auto' is Grieks voor 'zelf. Een auto heet auto omdat hij van­zelf beweegt, zonder dater paarden no dig zij n zoals bij een l<aets. Een automaat is een ding dat alles alleen doet. Met de afwasautomaat doe je de vaat. Met de wasautomaat doe je de was. En uit een drankautomaat komt vanzelf een blikje ... als je er geld in doet.

avontuur

Een avontuur is ongewoon, spannend en soms gevaarlijk. Het is leuk om over avonturen te lezen. Maar het is niet altijd leuk om ze mee te maken!

b baal

Een baal is een grate zak van ruwe stof. Koffie, graan, rijst en andere handelswaar worden in balen verkocht. Een baaldag is iets heel anders. Dat is een dag waarop all es tegenzi t. Daar baal je van!

baan Een baan is een lange, smalle strook. Behangpapier plak je in banen. Een rijbaan is de strook op de weg waarop je mag rijden. De baan van de aarde om de zon is de weg die de aarde aflegt om rond de zon te draaien. Het werk dat iemand doet, wordt ook 'baan' genoemd. En een loopbaan is al het werk dat je je hele leven doet!

baan

baas Iedereen moet luisteren naar de baas. De baas is dus de baas. Of hij speelt de baas. Dan is hij bazig. Een hond boft als hij een goede baas treft. Anders beland t hij misschien wel in het asiel!

balpen Vroeger schreef men met een ganzenveer. Die moest je bij elk woord in de inkt dopen. Bij een vulpen hoeft dat niet meer. Een balpen is nog makkelijker. In de punt van een balpen zit een ldein balletje. Daarom heet een balpen dus 'balpen'! Het balletje zorgt ervoor dater altijd precies genoeg inkt uit de pen komt. En het schrijft nog mald<elijk ook. Want de pen rolt over het papier. Handig, toch?

bedelen - bewondering

bedelen Dit zijn twee woorden in een! Het hangt er maar van af waar je het accent legt. Bedelen is iets uitdelen. Bedelen is iets vragen. De bedelaar bedelt en de bedeler bedeelt.

begrijpen lets begrij pen is hetzelfde als iets snappen. Een ander woord ervoor is 'bevatten'. lets vatten of iets grij pen is iets vastpak­ken. lets begrijpen of iets bevatten is iets vastpakken met je verstand. Snap je?

belachelijk Sommige dingen zijn erg grap­pig. Daar moet je om lachen. Maar als iemand belachelijk is, lach je hem uit. Het is dus beter om grappig te zijn dan belachelijk.

belangrijk lets is belangrijk als het veel waarde heeft. Je kunt het bijna niet missen. B is belangrijk, want beeld je eens in: van elk boek is B het begin.5

belevenis Dit woord komt van 'beleven'. Een avontuur beleven is een avontuur meemaken. Dat is een hele belevenis!

beloven Beloven is zeggen datje iets zult geven of doen. Een belofte moet je houden. Je moet dus ook echt doen wat je hebt gezegd.

18

benieuwd Als je wilt weten water gaat ge­beuren, ben je er benieuwd naar.

bestaan

Alles water is, bestaat. Bestaan is dus bijna hetzelfde als 'er zijn'. Niet alles wat bestaat, kun je vastpakken. Het woord 'bestaan' bestaat echt. Sommige mensen leiden een armoedig bestaan. Dat betekent dat ze in armoede leven.

beugel Het woord 'beugel' komt van 'buigen'. Een beugel is namelijk een gebogen stuk metaal. Met een stijgbeugel zit je steviger in het zadel. Een beugel in j e mond helpt om je tanden recht te zetten.

bewijzen lets bewijzen is laten zien dat het waar is. Dan geloven de anderen het ook.

bewondering Bewondering is het gevoel dat je krijgt als je naar iemand opkijkt. Maar je kunt ook bewondering hebben voor een ding. Ofvoor een landschap. Ofvoor een boek. Je vindt dat ding of dat landschap of dat boek dan heel bijzonder.

19

bibliotheek In een bibliotheek staan rel<l<en vol met boeken. Die boeken zijn niet te koop. Je mag ze wel lenen. Na een poosje moeten de boeken terug. Anders krijg je een boete.

Een big is het jong van een varken. De moeder van een big noemje 'zeug'. De vader van een big is de 'beer'. Dat is natuurlijk niet dezelfde beer als een ijsbeer of een bruine beer.

bijstaan

lemand bijstaan is iemand hel­pen. Je staat dus 'bij' iemand.

bijvoorbeeld Als je iets wilt uitleggen, zeg je bijvoorbeeld: Haas weet heel veel, bijvoorbeeld hoe je een ldppenhok bouwt.'

bijzonder Gewone dingen zijn niet

bibliotheek - blik

bijzonder. Want bijzonder is buitengewoon. En buiten­gewoon is alles wat anders is. 'Ik vond een schelp,' zegt Vos. 'Een heel bijzondere schelp. Je krijgt hem van mij, Haas. Het is een cadeau. Een heel bijzonder cadeau voor een heel bijzondere haas.3

bladzijde Een vel papier heeft een voorkant en een achterkant. Een blad in een boek of in een krant is ook een vel papier. De voorkant en de achterkant noem je de bladzijden. Bladzijden zijn meestal genummerd. Zo kun je beter onthouden waar je gebleven bent. Een ander woord voor bladzijde is pagina. Op pagina 88 van Vos en Haas op het eiland staat: De wind bladert door het boek. Hij blaast een bladzij om en nog een.3

Als mensen zeggen: 'Ik sla een nieuwe bladzijde om,' bedoelen ze dat ze aan iets nieuws beginnen.

blik Wat een blikje is, weet iedereen. Het is gemaakt van blik. Dat is een blinkend metaal. De blik in je ogen is natuurlijk niet van metaal. Het is de manier waarop je ldjkt. lets in een blik zien, wil zeggen dat je het in een oogopslag ziet. Een ogenblik duurt maar heel kort. Ergens een blik op werpen is hetzelfde als gauw naar iets ldjken.

b

'Dat is grappig,' denkt Vos. Hij kijkt gauw naar Haas. Nu heeft hij een blik op haar geworpen! 'Haas, heb je geen pijn?' 'Pijn? Nee hoor!' zegt Haas. 'Waarom vraag je dat?' 'Ik wierp een blik op jou,'

zegt Vos. 'Dan wierp je mis,' zegt Haas.

~ '-

-----... - ...

,,---,-~ -~ -- ,

/ ,,.-/ I / \

,,, {

// ./

I I

.,./

I J r ( l I

( ,.,,.-,

----

' -'--

._/ ...._

--.....,_

I

'Want ik voelde niets.

Was het een vol blik?

Ofeen leeg? Was het een blik met bonen

of met soep?' 'Haha!' lacht Vos. 'Ik heb je beet, Haas.

20

Het was niet zomaar een blik.

Het was een ogenblik!' 'O,' zegt Haas. En dan lacht ze ook.

--- -- ...__

I I \ \

\ )

""'

-......

-- ·---. ")

.... '--

'--,._ -----... "

-------....._,_

'

21

bluffen Dat is hetzelfde als opscheppen en pochen. Een bluffer doet alsof hij meer kan en durft dan wat hij werkelijk kan en durft. Soms is het handig om te bluffen. Daarmee laat je zien dat je niet bang bent.

blunder Een blunder is een domme fout. Damme fouten maken is blunderen.

boef Eeuwen geleden was 'boef een ander woord voor 'jongen'. Nu is een boef een bandiet, een schurk, een boosdoener, een schavuit. Er zijn vast nog meer woorden voor!

bond Een bond is een groep die bij elkaar hoort. Het is iets heel anders dan bont!

bont Veel dieren hebben een zachte vacht. Een dild<e, harige vacht

bluffen - bot

noemt men een pels. Er zijn mensen die ook een pels willen. Daar maken ze dieren voor dood. Dan kunnen ze de huid van de dieren gebruiken om er kleren van te maken. Bont is de pels van zo'n dood dier. Geluld<ig is er ook nepbont. Dat komt uit de fabriek. En niet van een <lier! Bont is niet altijd hetzelfde als pels . Bont betekent ook gewoon: verschillende kleuren bij elkaar. Een bont gezelschap is echt niet een bond van mensen met een bontjas! Het is een groep van mensen die erg van elkaar verschillen. Een bonte koe is een koe met vleld<en. En niet een koe met een zachte pels!

bot Bot is het omgekeerde van scherp. Een mes dat bot is, moet geslepen warden. Maar een bot is ook een been. Alle batten in j e lij f vormen samen je geraamte. De batten van de bomen hebben niets met geraamtes te maken. Het zijn de knoppen

b

bot - buurt

waaruit in de lente nieuwe blaadjes komen. En dan heb je nog een vis die 'bot' wordt genoemd. Niet omdat hij niet scherp is . Of omdat hij op een been lijkt. Of op een bladknop. Nee hoor. Hij heet gewoon zo.

brak Brak is niet zoet en niet zout. Op de plek waar een rivier uitmondt in zee, is het water vaak brak. Het smaakt een beetje bitter. Een brak is ook een jachthond die heel goed kan ruiken.

branding Waar de golven van de zee het land raken, komt er schuim op het water. Op die plek is de branding.

branie Dit is een ander woord voor lef. Maar als je te veel branie hebt, ben je aan het bluffen!

brein Metje brein kun je denken. Je brein is dus hetzelfde als je hersens.

bui

bui Een bui gaat gauw over. Het maakt niet uit of het een regenbui is of een boze bui. Je kunt het beste gewoon wat geduld hebben.

buikspreker

22

Een buikspreker spreekt niet echt met zijn build Hij beweegt zijn mond bijna niet. Zo lijkt het of iemand anders praat in zijn plaats. Buikspreken is een hele kunst!

buikspreker

buis Een buis is een lange, smalle koker. In een teevee zit vanbinnen ook een buis . Daar zie je aan de buitenkant niets van. Toch zit je echt voor de buis als je teevee kijkt .

buurt Alles wat dichtbij is, ligt in de buurt. Een buurt is ook een groep huizen die bij elkaar horen. De mensen die daarin wonen, zijn buren. 'Beuk 3 van het Stadspark. Dat is mijn adres. Het is een dure buurt,' zegt Pluim.'

C cacao

Soms klinkt de C als 'S' en soms als 'K'. In dit woord ldinkt het als 'K' . Cacao is een bruin poeder. Het wordt gemaakt van cacaobonen. Dat zijn de zaden van de cacaoboom. Het enige watje moet onthouden, is dat van cacao chocolade wordt gemaakt.

cafe Cafe is 'koffie', maar dan in het Frans. Het ldinkt als 'kaf­fee' . Vroeger dronken de men­sen hun koffie in speciale kof­fiehuizen. Na een poos noem­den ze die koffiehuizen 'cafe'. Koffie drinkje nu overal. Maar de naam 'cafe' is gebleven. Je kunt er van alles drinken: koffie, thee, maar ook bier.

cake Dit is een Engels woord. Daarom spreekje het anders uit

dan je het leest. Je zegt 'keek'. Een cake is gebak. Het is zacht en kruimig. Cake kun je makk:elijk: zelf maken. 'Keek is met een c,' zegt Haas. 'Met een see? Dat snap ik: niet,' zegt Vos. En dan wijst Haas het aan. Keek is cake. Wie had dat nu gedacht!'4

centimeter Spreek de C uit als 'S'. 'Cent' betekent 'honderd'. Een centimeter is een honderste van een meter. Honderd centimeter is dus precies evenveel als een meter. Een centimeter is ongeveer even lang als je wijsvinger dik is.

chef Dit is een ander woord voor 'baas' . Je zegt: 'sjef.

chirur~

Spreek uit als 'sjirurg'. Een chirurg is een dok:ter die

chirurg - cobra

opera ties doet. Als je blinde­darm eruit moet, kom je bij de chirurg terecht.

cijfer Je zegt: 'sijfer'. Met letters maak je woorden. Met cijfers maak je een getal. Er zijn maar tien cijfers, van nul tot negen. Tien is gemaakt van twee cij fers: de een en de nul. Cij feren is hetzelf de als rekenen. Het is altijd leuk om goede cijfers op je rapport te hebben.

circus Dit woord ldinkt als 'sirkus'. In een circus treden clowns en acrobaten op. Soms zijn er ook afgerichte wilde dieren. Een circus heet circus omdat de piste de vorm van een cirkel heeft. De piste is de plaats waar de circusartiesten optreden. Daaromheen zitten de toeschouwers op de tribune.

cobra

'" ... , I I I

., ' .. ''• .. • , , I I I .,

24

cirkel De C klinkt als 'S'. Een cirkel is rond en plat. Met een passer teken je een cirkel op pa pier. En als je met veel mensen in een laing gaat staan, maak je samen de vorm van een cirkel.

cobra

~ 'I ·'" , .,

Hier is de C een 'K'. Een cobra is een brilslang. Dat is geen slang die een bril draagt! De cobra is heel gevaarlijk en giftig. Hij leeft in warme landen. Of in de dierentuin.

, • l I / / 4f t',

d daarna

Voor 'daarna' is er altijd eerst iets anders. Vos bakt koekjes. Hij doet de suiker bij het meel. Nu de kaneel nog. En daarna de bater.' Je kunt ook 'dan' zeggen in plaats van 'daarna'. 'Eerst snijdt Vos de bater in kleine stukjes. Hij gooit de stukj es een voor een bij het meel. Dan roert hij alles met een houten lepel door elkaar.'' Een woord dat precies hetzelfde betekent, is 'nadien'.

dagboek

dadelijk Een ander woord voor 'dadelijk' is 'meteen'. Als je iets dadelijk doet, dan wachtje niet meer. Kijk ook bij 'onmiddellijk'.

dagblad Dit is een ander woord voor 'krant'. Maar dan wel een krant die bijna elke dag verschijnt!

dagboek In een dagboek schrijf je op wat je dagelijks meemaakt. Een dag­boek is meestal geheim. Het lijkt wel een beetje op brieven schrijven, maar dan aan jezelf.

dagelijks

Wat dagelijks gebeurt, gebeurt iedere dag. Dagelijkse dingen zijn meestal heel gewoon. Want bij­zondere dingen gebeuren maar af en toe, en niet iedere dag.

d

d

'Dit snap ik niet,' zegt Vos. 'Wat snap je niet?'

vraagt Haas.

'Dit,' zegt Vos. Hij wij st een woord aan. 'Da-ge-lijks,' spelt Haas traag.

'Dat woord bedoel ik,' kniktVos.

'En die uitleg snap ik dus niet. Want iets wat elke dag

gebeurt, is niet bijzonder. Zo staat het in het boek.' 'Dat ldopt,' zegt Haas. 'En als iets 's nachts gebeurt?'

vraagtVos. 'Is het dan ineens

wel bij zonder?'

'O nee,' zegt Haas. 'Natuurlijk niet.

Bijzondere dingen gebeuren af en toe.

En niet iedere nacht.' Daar denkt Vos een

poos over na. Hij slaa pt elke nach t .

26

Dat is dus niet bijzonder. Maar het is ook niet dagelijks. Want als het dag is,

slaapt hij niet! 'Ik weet het,' zegt hij dan.

'Wat elke dag gebeurt, is dagelijks.

Wat elke nach t gebeurt, is nach telij ks.

En dat is allebei heel gewoon.'

27

dal Een dal ligt altijd tussen bergen of heuvels. De berg is hoog en het dal is diep. Zonder berg heb je geen dal. En zonder dal geen berg!

Dalen is van boven naar beneden gaan. Het is het omgekeerde van stijgen. Als je van de bergtop naar het dal gaat, zul je moeten dalen.

das

da l - dapper

dame Een dame hoort bij een heer. Zeis netjes en deftig, net als Pluim. 'Laat de dame toch niet in de kou staan,' zegt Vos.' Het damestoilet is het toilet voor meisjes en vrouwen.

dank J e krij gt dank van iemand die blij is dat je iets voor hem hebt gedaan. Bedanken is 'dankjewel' zeggen. Je kunt ook bedanken zonder woorden, bijvoorbeeld door iets te geven.

dapper Dapper is moedig en flink. 'Waar is het beest? Waar is de dief? Waar is Tok?' vraagt Haas. Vos krabt eens op zijn kop. 'De dief? Tok?' 'En het beest dat zo gromde,' zegt Haas. 'O, bedoel je dat? Ik. .. Ik heb het wegge­jaagd,' zegt Vos dan vlug. Wat dapper van Vos! Haas is zo opgelucht en trots! Ze geeft Vos een stevige pakk:erd.'

d

das - deftig

das Een das doe je om je nek. Een stropdas staat deftig. Een wollen das houdt je lekker warm. Maar een das is ook een dier. Het is zwart met wit en leeft in een hol in het bos. Net als Vos en Haas!

datum Aan de datum weetje welke dag het is. De datum staat op de kalender. Je verjaardag valt altijd op dezelfde datum, maar telkens in een antler jaar. De datum van je geboorte verandert nooit. Bij een datum zeg je de dag, de maand en het jaar. Je kunt de datum op een hele­boel verschillende manieren schrijven, in letters of in cijfers.

dauw 's Morgens vroeg ligt er soms dauw op het gras . Het lijken wel fijne regendruppeltjes. Toch heeft het niet geregend. Dauw 'groeit' vanzelf op het gras als het 's nachts koud wordt. Het is net als met een blikje frisdrank dat je uit de koelkast haalt. Daar komen ook vanzelf druppels op. Eigenlijk waren die druppels er al, maar j e zag ze niet. Ze zweefden als waterdamp door de lucht. Waterdamp die afkoelt, verandert eerst in mist en dan in regen. Ofin dauw! 'Voor dag en dauw uit de veren zijn,' betekent: 'Heel vroeg opstaan.'

deeg

deeg Brood en koeltjes worden gebald<en van deeg. Deeg is

28

dik en ldeverig. Het is gemaakt van meel, gemengd met water of melk. Er kunnen nog allerlei andere dingen in deeg zitten: boter, suiker, gist, eieren, krenten, enzovoort. Deeg moet je goed kneden. Vos is klaar met kneden. De klomp deeg ligt op het aanrecht. Het is een dikke, bleke, kleffe bol.' Pannenkoeken bak j e niet met deeg, maar met beslag. Dat is veel dunner.

deel Een deel is een stuk. lets in stukken doen, is iets verdelen. 'Ik verdeel het deeg in vieren,' zegt Vos. 'Een deel voor mij en een deel voor Haas. Plus een deel voor Uil en een deel voor Piep.''

deftig Deftig is statig en waardig. Soms is deftig ook wat stijf. Mevrouw Pluim-Staart praat heel deftig, met krullen en hoofdletters.'

29

deftig

denken Ik denk dat iedereen wel weet wat denken is. Denkje oak niet?

deuk Een antler woord voor deuk is 'bluts'. Een deuk komt er meestal per ongeluk. Het is een kuiltje op een plek waar geen kuiltje hoort. Een auto met een deuk heeft bijna zeker een botsing gehad. 'Een rare snoeshaan, die Rob,' vindt Vos. 'Zijn fluitketel lijkt precies op die van ans. Er zit net zo'n deuk in, op dezelfde plek.'3

dichten Dit woord kan twee verschillen­de dingen betekenen: 'een gedicht maken' of 'iets dicht­maken'. Is een dichter nu iemand die gedichten schrijft, of iemand die scheuren dicht?

dienen Hel pen is bij na hetzelf de als dienen. Een dienblad helpt je om kopjes koffie rand te brengen. Daar dient het blad voor!

denken - dons

dierbaar Alles waar je veel van houdt, is je dierbaar. Als je dus gek bent op dieren, zijn dieren je dierbaar.

dikwijls Dit woord heeft niets te maken met dik. Het betekent gewoon 'vaak'. Maar als je vaak snoept, word jewel dik.

dol Eigenlijk is 'dol' hetzelfde als 'gek'. Een dolle stier is gek van woede. En een dolle hand weet niet meer wat hij doet. Gelukldg is 'dol' niet altijd gevaarlijk. 'Haas is dol op worteltjes' is hetzelfde als 'Haas is gek op worteltjes'. Wat kan die Iek piepen! Je wordt er dol van!4

dons Onder het verenpak van een vogel zit een laag fijn, pluizig dons. Kuikentjes hebben nag geen echte veren. Ze zijn helemaal bedekt met dons. 'O!' zegt Vos. En 'A!' zegt Haas.

d

dons - dozijn

Want het dier ziet er zo lief uit. Het is van geel dons. En het zegt: piep, piep!' Dons is leld<er zacht en warm. Het wordt in kussens en dekbedden gestopt. Nu is Piep flink goot. Hij heeft veren in plaats van dons. En hij is niet geel meer, maar wit met spikkels.'

dons

dooi Als het vriest, verandert het water in ijs. De sneeuw smelt niet. Je kunt schaatsen en een sneeuwpop maken. Maar als het dooit, houdt het ineens op met vriezen. Het wordt warmer. Het ijs verandert weer in water. En je sneeuwpop smelt! Dat is de dooi. Daar valt niets aan te doen.

dooier Binnen in een ei zit een oranje of gele bol. Dat is de dooier. Een ander woord voor dooier is 'eigeel'. De rest van het ei is eiwit. Rauw eiwit heeft geen ldeur. Het wordt pas wit door het te koken of te bald<:en. 'Je kookte je ei niet lang genoeg, Uil. Dus is het nog rauw. En een rauw ei... dat lijkt net snot.'3

30

doolhof

:~ · - <"'f ,.: .. ;.,;;;/' "'. , -t , l,,"'\ -~~~ 1'l ...... '" (t

• ~~ . -,. ,I,_ .....__- -.• ~ . · •

Een doolhof is speciaal gemaakt om erin te verdwalen. Het is een soort speeltuin met paad j es en hoge hagen. Het is leuk om in een doolhof rond te lopen. Echt verdwalen doe je nooit. Het is maar een spell

doorn Aan sommige planten, struiken ofbomen zitten doornen. Dat zijn scherpe uitsteeksels waar­aan je je lelijk kunt prild<:en. Er zijn ook dieren die doornen hebben. Dat zijn dan meestal insecten of vissen. 'Geen roos zonder doornen,' zegt men soms. Dat wil zeggen dat er niets moois is waar geen vervelende kantjes aan zitten.

dozijn Een dozijn is twaalf. Vraag maar eens een dozijn appels aan de groen te boer.

31

draak

Draken bestaan alleen in sprook­jes en in oude verhalen. Ze warden meestal voorgesteld met schubben, vleugels en scherpe klauwen. Er komt vuur uit hun bek. Een draak lijkt een beetje op een reuzenhagedis. Maar dan wel een die kan vliegen!

drama Drama is toneel. Sommige toneel­stukken gaan over erge, droevige dingen. Zo'n stuk wordt 'een drama'genoemd.Alserinhet echt iets ergs gebeurt, is dat ook een drama. Iemand die heel erg overdrijft, doet dramatisch. Die maakt van elke kleinigheid een drama.

draven Paarden die in draf lo pen, hollen nog niet echt, maar stappen ook niet meer. Ze draven. Mensen die druk heen en weer lopen, draven ook. Dat doen ze natuur­lijk niet zoals een paard!

driehoek

Een driehoek is een vorm met drie rechte zijkanten. Probeer maar eens een driehoek te tekenen met vier zijkanten. Dat lukt je niet! Uil pakt een stokje en krast in de grand. Eerst tekent hij een vierkant. Dat zijn de muren van het huis . Daar zet hij een driehoek op. Dat is het dak.2

dromedaris Een dromedaris lijkt net een kameel. Maar een kameel heeft

draak- druk

twee bulten, en een dromedaris maar een. Verder is er bijna geen verschil.

droom

Een droom gebeurt niet echt. Sommige dromen zijn heel leuk. Al<elige dromen zijn nachtmer­ries. ledereen droomt elke nacht. Maar meestal on thou je de dromen niet. Je kunt ook dag­dromen. Dat is: zitten fantaseren terwijl je wakker bent. Een droom is niet altijd iets wat je echt droomt. Het kan ook een wens zijn die je hebt. Als dan eindelijk gebeurt wat je al zo lang wilt, gaat je droom in vervulling!

druk 'Drukken' is 'hard duwen'. Met de drukpers warden boeken en kranten gedrukt. Een plaat met inkt drukt hard tegen het papier. Een hele stapel boeken die in een keer is gedrukt, is een druk. En als het boek daarna nog eens gedrukt wordt, krijgt het een herdruk. Niet alleen een drukker heeft het druk. Iedereen kan het druk hebben. Dan heb je heel veel te doen. Je staat 'onder druk'.

d

'Hee, Haas! Weetje nog dat Uil het druk had?

Druk met broeden, bedoel ik,' zegt Vos.

Dat weet Haas nog wel. Dag en nacht zat Uil op zijn ei. Hij wou niemand zien. Broeden is zwaar werk. Daar kun je niks bij hebben. 'Ik vind het zo gek,' zegt Vos. 'Wat vind je gek?'

vraagt Haas. 'Dat Uil het druk had,'

zegt Vos. 'Want Uil zat op zijn ei. Dat moest. Dat is broeden.

En drukken is hard duwen. Maar op een ei

mag je niet duwen. Anders gaat het stuk!' Haas lacht een beetje. 'Je las vast niet alles, Vos. Die indruk heb ik toch. Want druld<en is niet

hetzelfde als druk. Je maaktje druk om niks!' Vos vindt het niet leuk. Maar Haas wel. Ze plaagt graag. 'Kijk niet zo bedrukt!' zegt ze.

En dan lacht Vos ook.

32

33

dubbel In 'dubbel' staat de 'b' dubbel. Dat betekent dat de 'b' er twee keer in staat. Dubbel is dus het omgekeerde van half. Een halve appel is de helft van een hele appel.

dubbeldekker In Londen, een grote stad, rij den bussen met twee verdiepingen. Je kunt ldezen of je boven of onder gaat zitten. Zo'n bus noemt men een dubbeldeld<er.

duidelijk Iemand die duidelijk spreekt, kun je heel goed verstaan. Maar als iemand onduidelijk mompelt, vraagjeje afwat hij heeft gezegd. Zo is het met alles. Dingen die duidelijk zijn, hoeven niet meer uitgelegd te worden. Is dat duidelijk?

duig Een plan kan in duigen vallen. Dat betekent dat het plan niet doorgaat. Maar wat is een duig dan? Bijna niemand weet dat. Vroeger wist men dat wel. Vaten en tonnen waren toen nog van hout. Een houten ton werd ge­maakt van planken. Die planken noemde men duigen. De duigen werden bij elkaar gehouden met ijzeren banden. Als zo'n band brak, viel de ton uit elkaar. En daar komt de uitdrukking 'in duigen vallen' vandaan!

duit Vroeger was een duit een munt

dubbel - duizelen

van Imper. Nu betekent het gewoon 'geld'. Iemand die geen rooie duit heeft, is straatarm. 'Een duit in het zakje doen' is 'een bijdrage leveren'.

duizelen

Duizelen is een beetj e draaierig zijn. 'Duizelig' is dus gewoon een ander woord voor 'draaierig'. Je kunt van een heleboel dingen duizelen. Bijvoorbeeld als je te lang in de draaimolen zit, of als je heel veel lworts hebt, of als je hoogtevrees krijgt. Maar het kan ook als je te lang nadenkt over iets wat je niet echt kunt begrijpen. Bijvoorbeeld je voorstellen hoeveel duizend wel is!

d

d

duizend - dwerg

duizend Duizend is tien keer honderd. In cijfers ziet het er zo uit: 1000.

Dat is dus een een, en drie nul­len. Duizend is heel veel. Orn van te duizelen!

duizendpoot Een duizendpoot heeft niet echt duizend poten. Het zijn er wel heel veel. Als hij loopt, bewegen zijn pootjes zo snel datje ze niet kunt tellen. Een rniljoenpoot heeft nog rneer poten. Iernand die een duizend­poot genoernd wordt, is iernand die erg handig is en veel dingen kan.

duur lets wat duur is, kost veel. Je rnoet er dus veel voor betalen. Het is het orngekeerde van goedkoop. 'Ik weet wel hoeveel het boek kost', zegt Rob. Hij noernt de prijs. Tien schelpen. Dat valt rnee. Het is geen duur boek.1

De duur is ook de tijd <lat iets duurt. De duur van een week is bijvoorbeeld zeven dagen.

duizendpoot

dwerg Sneeuwwitje en de zeven dwergen ken jewel. Toch kornen dwergen niet alleen in sprookjes voor. Mensen die te vroeg gestopt zijn met groeien, blijven altijd klein. Ze worden dwergen genoernd. Maar eigenlijk zijn het gewoon ldeine rnensen.

34

e eb

Eb betekent eigenlijk 'af. Bij eb loopt het water van de zee van het strand af. 'Er was strand, maar nu niet meer,' vertelt Haas. 'De zee komt dichterbij. Dat is vloed. En straks gaat de zee weer weg. Dan is het eb.' 'Bedoel je dat de zee groeit?' vraagt Vos. 'O nee,' zegt Haas. 'Wat er hier bij komt, gaat er ergens anders weer af.'3

echo

Een echo is een geluid dat weer­kaatst wordt. Geluid weerkaatst goed tegen bergen of tegen de wanden van een diepe put. Je kunt dat geluid dan nog een

keer horen. Een echo is dus een soort spiegelbeeld ... ofliever een spiegelgeluid. Met een speciaal apparaat kan de dokter echo's maken in je lichaam. Je hoort de geluiden niet, maar ze warden wel weerkaatst. De echo's komen op een computer. Zo kan de dokter binnen in je lichaam kijken. Een foto van de echo's is een echografie.

echt ~• ' l r l' , ,,,. _, :o ~ -'

Echt is het omgekeerde van vals, en hetzelfde als werkelijk. Uit geel karton knipt Vos een zon. Die plakt hij aan de lamp. Net echt.' Als je iets echt wilt, dan weet je heel zeker dat je het wilt. 'Wil je echt niet liever een hol, Pluim?' vraagt Vos.' 'Echt' is ook een deftig woord voor 'huwelijk'. 'In de echt ver­binden' is hetzelfde als 'trouwen'.

e

'Wat is echter?' vraagt Vos.

'Wat is ech ter?' vraagt Haas. 'Dat vroeg ik,' zegt Vos. 'Het was een vraag van niks,'

zegt Haas. 'Want iets is altijd echter

dan wat anders.

Dit is echter dan dat. Of da t is echter dan di t. Daarom vroeg ik: wat?'

'Watwat?'

'Wat dit is en wat dat is.' Vos krabt zich op zijn Imp. 'Er is geen dit en er is geen

dat,' bekent hij. 'Er is alleen maar een woord.

Een woord in het woordenboek.

En ik wou we ten of j ij het wist.'

'Wat wist?'

'Wat ech ter is.' 'Dat weet ik echt wel,'

zegt Haas.

'Echter is ech ter dan echt.'

'Hal Dat dachtje maar!' lacht Vos.

'Je hebt het echter mis. Echter is gewoon echter. Zo staat het in het

woordenboek. Wacht, dan lees ik het voor.' En dat doet Vos.

37

echter Dit woord betekent bijna hetzelfde als 'maar'. Je zet 'echter' echter niet aan het begin van de zin. 'Je hebt het echter mis' kun je ook zo zeggen: 'Maar je hebt het mis.'

edel

Edel is 'van adel'. Wie afstamt van een ridder of een graaf, is edelman of edelvrouw. Maar edel betekent ook: 'beter dan gewoon'. Een edelsteen is niet zomaar een keitje, maar een diamant of een smaragd. Edelmetaal is goud of zilver. Het is heel edel of nobel om iets voor anderen te doen zonder iets terug te verwachten. Wie van adel is, doet vaak heel gewoon. En een gewoon mens kan ook edel zijn.

eed Een eed is een plechtige belofte. Voor sommige beroepen moet j e een eed afleggen. Een dokter moet bijvoorbeeld zweren dat hij niets zal doorvertellen over zijn patienten. Een getuige bij een

echter - eens

rechtszaak staat onder ede. Dat wil zeggen dat hij of zij moet zweren de waarheid te vertellen. Als een getuige liegt, pleegt hij meineed. Dat is heel erg.

eelt

Onder aan je voeten is je huid wat dikker dan elders op je lichaam. Die dikke huid is eelt. Aan de binnenkant van je handen zit ook wat eelt. Dat groeit er vanzelf als je veel met je handen werkt. Eelt zorgt ervoor dat je niet zo gauw schrammen en wondjes krijgt.

eenmaal Eenmaal is hetzelfde als een keer. Tweemaal is dubbel. En soms zeg je: 'Het is nu eenmaal zo.' Daarmee bedoel je dat er niets aan te doen valt.

eens Dit woord lijkt op het vorige. Het betekent ook 'een keer'. Dat is hetzelfde als ooit. Een sprookje begint vaak met 'Er was eens .. .' 'Piep kent de weg naar het zuiden,' zegt Haas. 'Hij was hier al eens, want hij heeft de wijde wereld gezien.'3

e

e

eens - eerst

Als je hetzelfde denkt als een antler, ben je het met die ander eens. Jullie hebben dus samen een mening. 'Piep snapt wat ik bedoel, en dat is genoeg,' meent Uil. Haas is het daar niet mee eens.'

eenvoudig Het is niet moeilijk om uit te leggen wat eenvoudig is. Eenvoudig is: niet moeilijk. Simpel, toch?

eer

Dit woord betekent 'voorheen' en 'voordat'. Je hoort het in eergisteren, in eerder en in eerst. Maar 'eer' zit ook in eerbied en in eerlijk. Die eer heeft helemaal niets te maken met eerder en eerst. Eer is dat wat je krijgt als anderen j e goed vinden. Als j e iemand eer bewijst, laat je merken datje hem bewondert. Het is een hele eer om een medaille te krijgen.

eerbied Eerbied tonen is 'eer aanbie­den'. Eerbied of achting heb je voor iemand die je goed en bij­zonder vindt. Niet alleen men-

sen en dieren verdienen eer­bied. Het is ook erg belangrijk om eerbied te hebben voor de natuur. Dus maakje niet zomaar planten en bloemen kapot. Wie eerbied heeft voor de mening van een ander, lacht die ander niet uit, ook al ben je het niet met die mening eens.

eerder Net als 'groat, grater, grootst' bestaat er ook 'eer, eerder, eerst' . Maar wat was er nu eerst: eerder of eer?

eergisteren Gisteren is de dag voor vandaag. En eergisteren is de dag voor gisteren. Net zoals morgen de dag na vandaag is, en overmor­gen de dag na morgen. Als het vandaag woensdag is, was het dus eergisteren maandag.

eerlijk Wie eerlijk is, liegt niet. Een ander woord voor eerlijk is 'oprecht' . Het omgekeerde van eerlijk is oneerlijk. Dat is bijna hetzelfde als vals. Wie vals speelt, pleegt bedrog. Dat is niet eerlijk! 'We zullen het laatste koekje eerlijk delen,' belooft Vos. 'Jij de helft en ik de helft.''

eerst Eerst komt helemaal aan het begin. Pas na eerst komen andere dingen. 'Ik geef een feest!' zegt Vos. 'Een feest? Voor wie dan wel?' vraagt Haas. 'Voor jou!' lacht

39

Vos. 'Orndat jij eerst griep had. En nu niet rneer.'' Het orngekeerde van eerst is laatst.

eeuw Een eeuw is honderd jaar. Iernand die honderd wordt, heeft dus een eeuw geleefd. Daarorn wordt een honderdjarige een 'eeuweling' genoernd. Orn de honderd jaar begint een nieuwe eeuw. We leven nu in de eenentwintigste eeuw. Dat wil zeggen dater al twintig keer honderd jaar voorbij zijn sinds het begin van onze jaartelling.

eeuwig Er is geen einde aan de eeuwigheid. Eeuwigheid duurt nog langer dan twintig keer honderd jaar. Eeuwig houdt nooit op. Niernand kan zich dat voorstellen. Maar toch is het zo.

egel Een egel is een ldein <lier met stekels op zijn rug. Daarorn wordt hij sorns stekelvarken

egel

eerst - eigenlijk

genoernd. Maar dat is fout! Een stekelvarken is een heel ander <lier. Stekelvarkens leven in warrne landen. En egels wonen gewoon bij ons in de tuin of in het bos.

eigen

Eigen is van j ezelf. Iek krijgt zijn eigen stoeltje aan tafel en zijn eigen plekje bij de haard.2

eigenlijk Dat is zo'n bijzonder woord dat je er eigenlijk geen ander woord voor kunt vinden.

'Is <lat waar?' vraagt Vos hardop.

Hij leest de zin nog een keer. En nog een keer. Hij zoekt een antler woord

voor eigenlijk. Maar <lat vindt hij niet! Hij weet best wat eigenlijk is. Dat weet iedereen wel. Eigenlijk is <lat niet zo

bijzonder.

Toch is eigenlijk een bij zonder woord.

Er bestaat geen antler woord voor!

Echt niet! Of toch? Welk woord dan?

'Haas, heb jij een antler woord voor eigenlijk?'

Daar moet Haas even over denken.

'Eigenlijk niet,' zegt ze.

40

41

eigenwijs Wie eigenwijs is, weet het altijd beter. Hij luistert niet naar anderen en doet zijn eigen zin. Sams is dat wijs, maar meestal niet.

eiland 'Een eiland is het omgekeerde van een vijver,' zegt Haas. 'Een vijver is een beetje water midden in heel veel land. En een eiland is een beetj e land midden in heel veel water.'3

einde Ooit houdt alles op, behalve als het eeuwig is . Wat ophoudt, is afgelopen. Dat is het einde. 'Aan alles komt een eind,' zegt Vos wijs. 'Aan de winter. Aan vakantie. En aan de spullen van Rob.'3

eindelijk Sommige dingen gebeuren pas helemaal op het laatst. Het lijkt of ze nooit zullen gebeuren. Maar als het einde er bijna is, gebeuren ze toch. Eindelijk! Vos wacht en wacht. Eindelijk ziet hij in de verte een zeil. Dat is de boot van Rob!3

eiland

eigenwijs - elk

eisen Eisen is om iets vragen wat je absoluut wilt. Je denkt bijvoorbeeld dat je er recht op hebt. Eisen is meer 'bevelen' dan 'vragen.' Pluim zwaait met haar vuisten in de lucht. 'Ik eis een noot! Nu meteen!' krijst ze.'

element Een element is een onderdeel van iets anders . Een kies bijvoor­beeld maakt deel uit van het gebit. Daarom noemt de tandarts je Ides een gebitselement. Maar 'element' kan ook 'omgeving'

betekenen. Een wild <lier is het liefst in de wildernis, want dat is zijn natuurlijke element. Van iemand die erg in zijn nopjes is, zegt men: 'Die is zijn element.' Je kunt ook zeggen: 'Hij voelt zich als een vis in het water.' Een vis hoort immers thuis in het water. Dat is zijn element.

elk Elk is hetzelfde als ieder. 'Ik pik ze eruit, de spikkels,' zegt Tok gauw. 'Alles. Elk veertje dat zwart is. Elk wit veertje met een beetje zwart. En de grijze veertjes.'2

e

e

elleboog - enkel

elleboog Halverwege je arm zit je elle­boog. En halverwege je been zit je knie. Je been buigt bij de knie. En je arm buigt bij de elleboog.

ellende Ellen de is kommer en kwel. J e wordt er niet vrolijk van. Wie ziek is, voelt zich ellendig. En wie verdriet heeft ook. Wat een ellende!

encyclopedie In een encyclopedie staan woor­den, net als in een woordenboek. Er warden minder woorden in uitgelegd. Maar bij elk woord staat wel veel meer uitleg.

energie

Dit woord betekent 'kracht'. lemand met veel energie kan veel doen. Om energie te krijgen, moet je goed eten. Je lichaam gebruikt het voedsel om er energie uit te halen. Ook machines hebben energie nodig. Sommige machines werken op elektriciteit. En andere machines, zoals auto's, halen hun energie uit benzine of diesel. Net zoals een

auto op tijd moet tanken, zo moet jij op tijd eten. Anders heb je niet genoeg energie.

eng

42

Van enge dingen ga je griezelen. Een engerd is iemand waar j e een beetje bang voor bent. Een eng steegje kan best wat griezelig zijn. Maar dat hoeft niet. Want 'eng' betekent ook gewoon 'smal' .

enige

In 'enige' hoor je het woord 'een'. lets is enig, als er maar een van bestaat. Een enig kind heeft geen broertjes of zusjes. Tok zegt: 'Ik was geen echte ldp. Geen goede ldp. Kijk maar eens goed rond, zeiden ze. Jij bent de enige die niet wit is.'2

Soms is iets zo leuk, dat je het 'enig' vindt. Daarmee zeg je dat er niets zo leuk is als dat. Toch kan 'enige' ook meer dan een betekenen. Je kunt dit boek bijvoorbeeld enige keren lezen. Dan lees je het driemaal of viermaal of vijfmaal.

enkel Dit woord lijkt erg op het vorige. Het betekent ongeveer hetzelfde. 'Enkel' is 'alleen' .

43

'Dat klopt niet!' roept Vos uit.

Hij legt het woordenboek op tafel.

Dan gaat hij staan. Hij kij kt goed naar

zijn benen. Eerst naar zijn ene been. En dan naar het andere. Hij bukt zich om beter

te kunnen kijken. Zijn hoofd wordt er rood van. 'Wat spook je uit, Vos?'

vraagt Haas nieuwsgierig. Vos puft en hijgt. Hij wijst

naar zij n voe ten. 'Zie jewel, Haas!' lacht hij. 'Ik heb gelijk! Het boek

is stom.

En ik ben niet eigenwijs. Want ik zie het toch zelf?'

'Wat zie je dan, Vos?' 'Twee!' zegt Vos. Hij tilt eerst zijn ene been op.

En dan het andere. 'Ik heb er twee.' 'Twee benen?' Vos schudt zijn kop. 'Twee enkels, Haas.

Aan elke voet een. En weet je water

in dat boek staat?' Vos wijst waar hij gebleven

was.

'Enkel is alleen,' leest hij hardop.

'Dat kan dus niet. Een enkel

is IlOOi t alleen. Tenzij je op een been staat.

Maar dat hou je niet vol.' Haas moet een beetje lachen. 'Enkel betekent niet enkel

enkel,' zegt ze. Ze pakt het boek.

En dan zegt ze niets meer. Want ze leest.

' \

e

enkelvoud - etiket

enkelvoud Het omgekeerde van 'enkelvoud' is 'meervoud'. Ik ben enkelvoud en wij zijn meervoud. 'Wij' is immers meer dan enkel 'ik'. Jij bent ook enkelvoud. Maar jullie zijn meervoud. En zij ook. Zij zijn altijd meervoud. Behalve als zij een meisje is. Want dan is zij enkelvoud. En hij ook. Eenvoudig, niet?

enorm Soms is 'groot' niet groot genoeg om te zeggen hoe groot iets is. Dan zegje 'enorm'. Enorm is enorm veel groter dan gewoon maar groot.

er Je zou net zo goed 'daar' kunnen zeggen in plaats van 'er'. Toch is 'er' niet helemaal hetzelfde. Met 'daar' bedoel je meestal een bepaalde plek. 'Er' kun je zomaar gebruiken. Bijvoorbeeld: 'Er was eens .. .' of 'Er wordt gezegd .. .' Daar staat Uil. Op de stoep. 'Uil! Je bent er weer!' roept Vos .2

estafette

44

ergens Niemand weet precies waar 'ergens' ligt. Het is een plek die je niet echt kunt aanwijzen. 'Ergens' betekent 'daar ongeveer'. 'Welke kant ga jij op?' wil Vos weten. 'Daar ergens,' wuift Uil vaag.' Ergens ligt ergens. Maar waar? Het adres van Piep heeft Uil al: Aan Piep Wij de wereld Ergens.2

estafette Vroeger was dat de naam voor een koerier. Een koerier bracht snel een brief of een pakj e van de ene stad naar een andere. Nu is estafette een spel. Je speelt het in groepen. Elke groep krijgt een opdracht. Voor die opdracht moet je heel snel kunnen rennen. Iedereen in de groep doet om de beurt mee. De groep die het eerst de opdracht af heeft, wint.

etiket Een etiket is een strookje papier dat op potten of dozen wordt geplakt. Op het etiket staat te lezen wat er in de pot of doos zit. Ook een schoolschrift

45

krijgt een etiket. Zo kun j e me teen het verschil zien tussen j e taalschrift en je schrift voor rekenen.

etiquette

Dit woord klinkt als etikette, maar het heeft niets te maken met een etiket. Etiquette gaat over goede manieren. Het zijn de regels die je uit je hoofd moet kennen om precies te eten en te praten zoals het hoort. Het is heel deftig om alles volgens de etiquette te doen. Maar je gewoon beleefd en netjes gedragen is wel makkelijker en net zo goed.

etter In een ontstoken wondje zit etter of pus. Etter is geelwit of groen. 'Etter' is ook een scheld­naam. Die scheldnaam komt van het Franse woordje voor 'wezen'. Een onuitstaanbaar wezen is dus een echte etter.

even Even is gelijk. Als je een even getal in tweeen deelt, zijn de twee helften even groot. Vier is een even getal, maar vijf niet.

etiket - evenwicht

'Het is om het even,' wil zeggen: 'Er is geen verschil.' 'Even' is ook een heel korte tijd. 'Maar ik kreeg het ei van Piep,' houdt Uil vol. 'Dat was maar voor even!' gilt Tok.2

evenaar

Precies in het midden van de aarde loopt de evenaar. Die kun je niet zien. Het is een lijn die alleen in gedachten bestaat. De evenaar verdeelt de aarde in tweeen. De ene helft is het noordelijk halfrond. Daar wonen wij. De andere helft is het zuidelijk halfrond. Het noordelijk halfrond heet zo omdat daar de Noordpool ligt. En in het zuidelijk halfrond ligt de Zuidpool. Als het winter is bij ons, is het aan de andere kant van de evenaar zomer. En als het zomer is bij ons, is het daar winter. De evenaar ligt precies even ver van de Zuidpool als van de Noordpool. Het is er nooit winter of zomer, maar altijd even heet.

e

e

evenwicht - ezel

evenwicht Als er aan de ene kant van een wip een kind zit <lat evenveel weegt als het kind aan de andere kant, is de wip in evenwicht. Het ene kind moet dus net zo hard afduwen als het andere. En als beide kinderen heel stil zitten, blijft de wip hangen. Het is niet moeilijk om in evenwicht te blijven als je met twee benen op de grand staat. Sta je echter op een been, dan kun je makkelijk je evenwicht verliezen. Het is erg belangrijk om je evenwicht te bewaren op de fiets. Anders val je. Een koorddanser blijft zelfs in evenwicht op een strak­gespannen touw!

excuus Je zegt 'sorry' als je ergens spijt van hebt. Dat is je excuus aanbieden. Je kunt ook zeggen: 'Het spijt me,' of 'Excuseer me.'

evenwicht

expres Expres is 'heel snel' . Een expresbrief wordt sneller bezorgd dan gewone post. Maar exp res is ook 'met opzet'. De postbode brengt dus expres de expresbrief zo snel.

extra Alles wat ergens bij komt, is extra. Een extra portie slagroom op een ijsje is dus meer slagroom dan er gewoonlijk op zit. Zomaar iets lekkers tussendoor is 'een extraatje'.

ezel Als je dacht <lat een ezel een <lier is, weet je maar de helft. Een ezel is ook een houten steun voor een schilderij. De kunstenaar zet het schilderij op zijn ezel zolang het nog niet af is. Zo kan hij er makkelijk aan werken. Een echte, levende ezel draagt lasten op zijn rug. Een schildersezel draagt een schilderij.

f fabel

Een fabel is een verzonnen ver­haal over dieren of dingen. Er zit altijd een les in een fabel. Een verhaal waar niets van klopt, wordt een fabeltje genoemd. Maar 'fabelachtig' is sprookjesachtig mooi.

fakkel

Vroeger bestonden er nag geen zaklantaarns. De mensen gebruikten fakkels. Een fald<el is een brandend stuk hout dat je met je meedraagt. Fald<els bestaan nag altijd. Ze lijken op dikke kaarsen. Een ander woord voor fald<el is 'toorts'.

falen Palen is misluld<en. Als je vaak mislukt, krijg je faalangst. Dan

durfje niets meer, omdatje denkt dat je altijd faalt.

familie Ouders, kinderen, neven, nichten, ooms, tantes en groot­ouders zijn allemaal familie van elkaar. Familie is oak een ander woord voor 'gezin'. Een gezin is kleiner dan een familie. Het bestaat meestal uit een vader, moeder en kinderen. Maar oak stiefouders en pleeg­kinderen horen erbij. Een gezin leeft samen in een huis.

fan

Dit is een Engels woord. Daarom spreekje het niet uit zoals je het schrijft. 'Fan' ldinkt als 'fen'. Een fan bewondert zijn favoriete idool.

f

f

fantaseren - feest

fantaseren Fantasie is verbeelding. En fantaseren is je verbeelding laten werken. Om een verhaal te verzinnen moet j e goed kunnen fantaseren.

fantastisch lets wat alleen maar verzonnen lean zijn, is fantastisch. Maar soms zijn dingen in het echt zo ongelofelijk mooi of goed, dat ze wel verzonnen lijken. Daarom noem je ze fantastisch, ook al zijn ze echt.

farao Langgeleden hadden de mensen die in Egypte wonen een farao. Dat was hun koning. Als de farao stierf, werd hij met veel pracht en praal begraven. Zijn onderdanen maakten een mummie van zijn lichaam en gaven hem allerlei schatten mee in zijn graf. Sommige farao's werden in een piramide begraven.

farao

favoriet Wat je het liefste hebt, is voor jou favoriet. Iedereen heeft

wel een favoriet gerecht of een favoriete l<leur.

februari Februari is de kortste maand van het jaar. Hij telt maar acht­entwintig dagen. Om de vier jaar heeft februari negenen­twintig dagen. Zo'n jaar heet een schrikkeljaar. Een schril<l<:el­jaar duurt dus een dag langer dan een gewoon j aar.

fee

Een fee is een sprookjeswezen. Feeen bestaan dus niet. Ze zijn meestal goed en mooi en kunnen toveren.

feeks Fee en feeks beginnen met dezelfde letters. Toch is een feeks het omgekeerde van een fee. Want een feeks is niet lief en goed, maar boos en kwaadaardig. 'Peeks' is een scheldwoord.

feest Als er iets te vieren is, is het feest. Er zijn lel<l<:ere hapjes en drankjes.

49

'He, Piep! Kijk toch eens!' zegt Vil. 'Een kaart van Vos en Haas. Vos geeft een feest. Omdat Haas niet meer ziek is.''

ferry

Dit is een Engels woord. Een ferry heet 'veerboot' in het Nederlands. Toch zegt bijna iedereen 'ferry'. Daarom staat het zo in het woordenboek. Een ferry zet passagiers over van de ene oever naar de andere. Een ldeine veerboot vervoert de passagiers over een rivier als er geen brug is. Een grote ferry brengt ze van de ene kant van een zee of een meer naar de andere.

fier Pier is hetzelfde als trots, maar niet hetzelfde als verwaand. Wie fier is, schaamt zich niet. Je kunt fier zijn op wat je doet of op wat je bent. Je kunt ook fier zijn op iemand anders. Wie fier is, loopt goed rechtop en slaat zij n ogen niet neer. De sneeuwpop staat fier naast het bed van Haas. Mooi is dat.'

feest -flacon

file Als het druk is op de weg, is er een file. De auto's schuiven aan in een lange rij. Bij de kassa van de supermarkt kan er ook een file zijn. Een file van winkel­wagentjes! Soms moet je 'file' uitspreken als 'fail'. Dan gaat het om de file op de computer. Dat is geen rij auto's, maar een rij gegevens die de computer moet onthouden. Een andere naam voor zo'n file is 'bestand' .

filter Een filter is net een fijne zeef. Sommige dingen kunnen erdoor en andere niet.

fit

Fit zijn is je fris en gezond voelen. Om fit te blijven, kun je aan fitness doen. Daarom heet fitness ook fitness. Logisch, toch?

flacon Dit is een ldein, sierlijk flesje om bijvoorbeeld parfum in te doen. Een medicijnflesje is ook een flacon. Dat ziet er niet zo sierlijk uit.

f

fladderen - fluisteren

Als je dit woord uitspreekt, hoor je al wat het betekent. De ldank doet denken aan het geluid van een vogel die met zijn vleugels wappert. Een vogel die fladdert, zit op de grand of vliegt maar wat heen en weer. Vlinders fladderen altijd. Ze kunnen niet netjes rechtdoor vliegen.

flakkeren Een flald<:erende kaarsvlam brandt niet rustig, maar beweegt fel heen en weer. Soms kun je dat zelfs horen! Lijkt het niet een beetje op fladderen?

De flank is de zijkant. Een bergflank is dus de zijkant van een berg. Dieren hebben ook flanken. Paarden bijvoorbeeld.

50

Als een paard een zachte por in zijn flank krijgt, weet het dat het moet lopen. Iemand flankeren is naast hem lopen.

flauw Flauw is zwak. Een flauw licht is een vaag schijnsel. Een flauwe geur ruik je bijna niet. Eten zonder zout kan flauw smaken. Je proeft het eten natuurlijk nog wel, maar het is minder pittig. En een flauwe grap? Dat is een grap waar niemand om lacht. Behalve een flauwerik, natuurlijk.

flauwvallen Dit is hetzelfde als 'in zwijm vallen'. Het wordt zwart voor je ogen. Je voelt je zo slap en zwak dat je niet meer rechtop kunt staan. Je raakt bewuste­loos. Dat lijkt op slapen, maar je droomt niet. Flauwvallen is meestal niet zo erg. Je komt gauw weer bij. Maar soms moet je ervoor naar de dokter.

flensje Een flensje is een kleine, d unne pannenkoek.

flets Flets lijkt op flauw en futloos. En het lijkt helemaal niet op fell Een fletse blik schittert niet. Fletse kleuren zijn vaal en verbleekt. En verwelkte bloe­men zien er maar flets uit.

fluisteren Fluisteren is heel zacht praten. Dat doe je als niet iedereen mag

51

horen watje zegt. In de ldas bij­voorbeeld. Of midden in de nacht.

fluitketel Dit is een waterketel met een stop op de tuit. In die stop zit een fluitje. Als het water in de ketel kookt, ontsnapt de hete stoom door het fluitje. Het is net of er iemand op blaast. Naar de ketel heeft Vos geen om­ldjken. Het is toch een fluitketel? Die fluit vanzelf als het water kookt. Daar hoef je dus helemaal niet bij te blijven. Echt niet!3

fluweel Fluweel is een heel zachte stof Het is net een pels met korte haartjes. Je kunt fluweel aaien als een poesje. Een echte poes heeft dan oak een fluweelzachte vacht.

foefje Een foefje is een trucl<je. Maar het is niet zomaar een goochel­truc! Met een foefje probeer je iets gedaan te krijgen wat op een eerlijke manier niet lukt. 'Foefje' is ook een antler woord voor smoes.

fooi Een fooi is een soort zakgeld. Het is extra. Je geeft het aan

fluisteren - fortuin

iemand die iets voor je deed. Een fooi is nooit verplicht. Een ober in een cafe krijgt fooien van de klanten die tevreden over hem zijn.

formaat Het formaat is de grootte van iets. Een noot is kleiner van formaat dan een appel. Behalve als het een kokosnoot is! Middelmatig van formaat is niet groat en niet klein.

fornuis Met een haard of een kachel verwarm je een huis . Een fornuis is oak een soort kachel, maar dan om op te koken. Hoe maak je iets lekkers zonder fornuis? Het kan wel. IJs bijvoor­beeld. IJs kookje niet. Anders smelt het. En dan is het juist niet lekker meer.2

fortuin

Sams heb je geluk. Sams heb je geen geluk. Zo is het lot. Het lot zijn de dingen die gebeuren. Een andere naam voor het lot is het fortuin. Is het fortuin je gunstig gezind, dan wordtje rijk. Daarom wordt een grate som geld oak een fortuin genoemd.

f

fraai - fysica

fraai Fraai is mooi, goed of knap. Maar soms betekent het precies het omgekeerde. 'Fraaie boel!' roep je als iets juist niet goed is.

franje

Aan een vloerldeed zit soms een rand van draadjes. Dat is de franje. Franje is alleen maar versiering. 'Zonder franje' betekent sober.

fris Pris is vers en onbedorven. Maar fris is ook koud. Niet zo koud als ijs, maar als frisdrank uit de koelkast. Onfris ruiken is hetzelfde als stinken. En als je niet meer echt fit bent, moet je een frisse neus halen. In de frisse buitenlucht natuurlijk! Daar word je weer fris van.

fris

frisdrank Waarom heet frisdrank fris­drank? Omdat hij fris gedron-

52

ken wordt, natuurlijk! Maar niet alle frisse drank is ook fris­drank. Vruchtensap, spuitwater en bier zijn het niet. Cola en limonade wel. Frisdrank bestaat met en zonder prik.

fuif Een fuif is een feest . Het is geen deftig feest volgens de etiquette, maar een feestje waarbij je echt lol kunt hebben. Wie vaak fuift, is een fuifnummer.

fuik Een fuik is een vissenval. Hij ziet eruit als een lange, smalle korf. De vissen zwemmen er vanzelf in. Maar daarna kunnen ze er niet meer uit.

futloos

Je bent futloos als je geen kracht en geen moed meer hebt. De fut is eruit! Je lijkt net spuitwater waar geen prik meer in zit. Zorg <lat je je gauw weer fit voelt!

fysica Dit is een moeilijk woord voor een nog moeilijker vak. Een ander woord voor fysica is natuurkunde. Toch gaat fysica niet over dieren en planten, maar over hoe de dingen werken.

g

Wat gaaf is, is niet beschadigd.

gakken 'Hee, stil eens!' zegt Uil opeens. 'Ik hoor wat!' Meteen houden ze alledrie hun adern in. 'Gak gak gak gak!' 'Ganzen!' raadt Vos en g hij wrijft over zijn buik.2

Aan het woord 'gakken' hoor je dus rneteen welk geluid een gans rnaakt.

Er ontbreekt niets aan. Het is gang nog heel. Uil is gek op het ei. Het is zo gaaf en wit.' Van iets wat heel leuk is, zeg je sorns: 'Gaaft'

gaar Gaar is het orngekeerde van rauw. Eten wordt gaar door het te koken of te bakken. Je kunt je ook gaar voelen. Dat kornt dan niet doordat je gekookt bent! Je wordt gaar van lang het­zelfde vervelende werk doen. Je voelt je dan niet rneer fit. Een halvegare is iernand die een beetje gek is .

gaas Door gaas kun je kijken. Sorns is gaas een dunne stof. Van <lat soort gaas worden sluiers gernaakt. En sorns is gaas een afsluiting. Kippengaas bijvoorbeeld.

Je gang is de rnanier waarop je loopt. Als je snel loopt, heb je een snelle gang. Als je sloft, heb je een sloffende gang. Je eigen gang gaan, is doen wat je wilt. lets aan de gang houden is zorgen <lat het niet stopt. Een gang kan een doorgang zijn. Een onderaardse gang, bijvoorbeeld. In je hoofd zit er ook een gang. Een gehoorgang! Dat is een buisje in je oor.

g

'Ik weet nog een gang,' zegtVos.

'En die staat niet

in het woordenboek!' 'Welke gang dan?'

vraagt Haas nieuwsgierig. 'Een gang die je kunt opeten,'

zegt Vos. 'O, ik snap het al!' lacht Haas.

'Je bedoelt de gang van een v1er-gangenmenu.

Eerst de soep. Dat is een gang.' 'En dan het voorgerecht,'

zegt Vos. 'Het hoofdgerecht is

de derde gang,' zegt Haas. Vos telt het na op zijn vingers. Het klopt. Er zijn drie gangen. En er on tbreekt er nog een. 'Het toetje!' roept Vos plotse-

ling. 'Het toetje is de vierde gang! IJ s of pudding of taart.

Of leld<er zoet fruit.

Of een flensje met suiker. Het toetj e is

de belangrijkste gang. Het is de gangster.' 'Een gangster? Die bestaat

helemaal niet,' zegt Haas. 'Een zeester bestaat. En een

filmster. En een staartster.

Maar een gangster? Daar heb ik nog nooit van gehoord.

'En toch bestaat hij ,' beweert Vos eigenwijs.

'Want het staat in het woordenboek.

De gangster is de ster van het menu.

En de ster van het menu ... dat is het toetje!'

Zou het waar zij n wat Vos zegt?

Dat wil Haas wel eens zien!

54

55

gangster Dit is een Engels woord. Daarom zeg je het anders dan je het leest. Een gangster is geen ster, maar een lid van een bende die misdaden pleegt. Zo'n bende heet 'gang'. Je zegt: ngeng. En dus zeg je ook niet 'gang-ster' maar 'ngengstur'.

gangster

gast Een gast komt op bezoek. Bezoek is hetzelfde als visite. Soms blijft een gast een paar dagen. Dan is hij een loge. Je zegt: 'lozjee'. Vandaag komt Uil. Haas wil van alles bakken. Uil is een gast. En gasten moet je verwennen.'

gapen Gapen is je mond wijdopen doen. Als je gaapt omdatje moe bent, is dat hetzelfde als geeuwen. Ook van verveling ga je geeuwen. Er gaat dan extra zuurstof naar je hersenen. Daardoor voel je je even weer fit. Om in een dild<e hamburger te bijten, gaap jewel, maar geeuw je niet. Je kunt ook gapen van verbazing. Dan

gangster - gebit

gapen

valt je mond vanzelf open. Een gapende afgrond is natuurlijk geen afgrond die geeuwt. Het is een afgrond die er zo dreigend uitziet als een opengesperde muil.

gebit Al je tanden en kiezen samen vormen je gebit. In een gaaf gebit zitten geen gaatjes en er ontbreekt geen enkel element. Jonge kinderen hebben een melkgebit. Sommige mensen hebben een vals gebit! Dat noemen ze een tandprothese of een kunstgebit.

g

g

geboorte - geloof

geboorte Op de dag vanje geboorte begon je leven. Je leefde daarvoor al in de buik vanje moeder. Maar je leefde nog niet helemaal zelf. De geboorte is dus het ogenblik waarop een baby uit de buik van zijn moeder komt. Dat is een belangrijke gebeurtenis. Daarom vier je elk jaar je verjaardag. Want op die dag werd je geboren!

gebed Bidden is vragen. Dus is een gebed een vraag. Het is echter niet zomaar een vraag aan je juf of je moeder, maar een vraag aan God. Er bestaan veel gebeden die je kunt opzeggen, zoals het onzevader. Maar bidden kun je net zo goed met je eigen woorden doen. Het is dan net een gesprek.

geheim

Een geheim is iets wat jij niet weet. Zodra j e het wel weet, is het geen geheim meer. Behalve als het je eigen geheim is, natuurlijk. Of als je het geheim van een ander bewaart.

gek lets dat gek is, is anders dan je

56

gewend bent. Gek is altijd een beetje vreemd of een beetje raar. Dat is echter ook vaak heel grappig. 'Gel<' is soms een scheldwoord. Je bedoelt ermee dat iemand niet helemaal bij zijn verstand is . 'lk wil ei!' roept Vos . 'Geroerd en gebakken, of rauw en geklutst! Geef me dat ei!' Vos lijkt wel gek geworden. Het kwijl druipt van zijn tong.'

geleden

lets is langgeleden als het al lang voorbij is. Alles wat voorbij is, hoort bij het verleden. Verle­den week was het een week geleden dat het deze week was .

geloof Als je in iets gelooft, dan weet je zeker dat het zo is . Toch kun je het niet bewijzen. Veel men­sen geloven in God, ook al zien ze God niet. Alles wat je over God gelooft, noem je 'het geloof. Zo is het christendom een geloof, omdat alle christe­nen ongeveer hetzelfde geloven over God. Het geloof van de moslims is de islam. Een woord dat bijna hetzelfde betekent als geloof is godsdienst.

57

gelukkig ledereen wil gelukkig zijn. Gelukkig zijn is niet hetzelfde als geluk hebben. Je hebt geluk als iets meevalt. Je bent gelukkig als je je blij en tevreden voelt. Het omgekeerde van gelukldg is ongelulddg. Wie ongelulddg is, heeft verdriet en voelt zich niet tevreden. Als iets goed afloopt, zeg je: 'Gelulddg maar!' Haas ligt daar maar. Ze beweegt niet eens! Ze zal toch niet .. . ? Vlug haalt Vos de kaart weg. Gelulddg! Haas leeft nog.3

genezen Als je eerst ziek was en nu niet meer, ben je genezen. Geneesheer is een andere naam voor dokter. Het is zijn werk om zieken te genezen.

getal Met een getal zeg je hoeveel er van iets is. Twaalf is een getal. Je schrijft: 12. Dat maak je van het cijfer 1 en het cijfer 2. Een getal kan oneindig veel cijfers hebben. Je kunt dus altijd door blijven tellen! Maar tellen tot een miljoen is ook al heel wat. 'Haas, Haas! Kijk eens hoeveel sterren! Duizend. Misschien wel een miljoen.' Vos begint te tellen. Maar bij dertien geeft hij het al op.3

geur Watje kunt proeven, is een smaak. Wat je kunt ruiken, is een geur. Een stank is een vieze geur. En de geur van bloemen is

gelukkig - gevoel

heerlijk. 'Geuren' is 'een geur verspreiden'. Vos schenkt de koffie in. De hele keuken geurt ervan.'

gevaar

. ' - , 1 r , , • , ~ I

Bij gevaar moet je oppassen. Anders gebeurt er iets ergs. Soms kun je niets doen aan gevaar. Maar soms wel. Als je oversteekt zonder uit te kijken, loop je gevaar. Je kunt overreden worden. Een gevaarlijk <lier is een <lier dat je kan bijten of pijn kan doen.

gevoel

Met j e ogen kun j e dingen zien. Met j e oren kun j e dingen horen. En metje huid kunje dingen voelen. IJs voelt koud aan. Het gee ft j e een koud gevoel. Binnen in je lichaam

gevoel - goedje

kun je ook dingen voelen. Van een lege maag krijg je een hongerig gevoel. Als je verliefd bent, zit je vol warme gevoelens. En als iemand lelijk tegen je doet, heb je een onprettig gevoel. Vos heeft een naar gevoel in zijn buik. Hij weet zelf niet hoe het komt. Is het door Haas? Ze deed ook zo gulzig! Ze wilde alles voor zichzelf1 'Ik raap nog wat schelpen,' denkt Vos. 'Dan gaat dat nare gevoel wel over.'3

gillen Gillen is schreeuwen met een hoge stem. Je slaakt een gil als j e schrikt. Een gil is geen woord, maar een kreet. Je kunt ook woorden gillen. 'Schelpen zijn heel belangrijk,' schreeuwt Rob. 'Sterren ook!' gilt Vos.3

Gillen doe je niet alleen als je boos of geschrokken bent. Je kunt immers ook gillen van de pret.

gips

Gips is een fijn wit poeder. Je moet het met water mengen. Na een poosje wordt het meng­sel hard. Dat is heel handig.

58

Kunstenaars gieten het natte gips in een vorm. Als het gips droog is, hebben ze een beeld! Maar ook de dokter gebruikt gips. Een gipsverband is nat als het aangebracht wordt. En na een poos is het hard. Zo spalkt de dokter een gebroken bot. Dat zit goed beschermd in het gips!

gloeien Soms wordt iets zo heet, dat het gaat gloeien. Gloeiend ijzer geeft een roodachtig licht. Gloeiende wangen zijn warm en rood. Een gloeiend haardvuur brandt zonder vlam.

gluren

Gluren is stiekem naar iets kijken. Meestal doe je daarbij je ogen een beetje dicht.

goedgelovig Goedgelovig is niet hetzelfde als 'goed gelovig'. lemand die goedgelovig is, laat zich mald,elijk beetnemen. Je kunt hem van alles wijsmaken.

goedje Dit heeft niets met goed en kwaad te maken. Een vies

59

goedje smaakt of ruikt slecht. 'Goedje' is een andere naam voor 'spul'. Je have en je goed verliezen, betekent al je spullen kwijtraken.

goedkoop Wat niet veel kost, is goedkoop. Goedkoop is het omgekeerde van duur. 'Een fluitketel? Dat treft! Ik heb net een fluitketel in de aanbieding. Zo goedkoop vind je ze nergens,' zegt Rob. 'Dertig schelpen, dat is geen geld.'3

Goedkoop betekent soms ook: 'niet veel waard'. Een goedkope smoes is een smoes die iedereen meteen doorheeft. En een goedkope grap is hetzelfde als een flauwe grap.

godsdienst Godsdienst betekent eigenlijk: 'dienst aan God'. Mensen die in God geloven, leven volgens hun godsdienst. Dat wil zeggen dat ze sommige dingen wel doen, en andere niet. Daarmee willen ze God dienen. Er zijn veel verschillende godsdiensten. Op sommige scholen is godsdienst een vak.

golf 'De zee beweegt,' legt Haas uit. 'Natuurlijk beweegt de zee,' zegt Vos vlug. 'Het water gaat op en neer. Dat zie ik ook wel.' 'Precies,' zegt Haas. 'Het water gaat op en neer. Dat zijn de golven.'3

Niet alleen op zee zijn er golven. Een heuvel is een golf

goedje - graan

golf

in het landschap. Die golf beweegt natuurlijk niet. In golfkarton zitten ldeine ribbeltjes. Net golven. Geluids­golven kun je niet zien, maar wel horen. Satellietgolven hoor je niet en zie je niet. Maar ze zijn er wel. 'Golf is ook een spel. Je speelt het met een stok en een ldeine wi tte bal.

gong Een gong is een ding dat 'gong' zegt als je erop slaat. Het is gemaakt van een metalen schijf die ergens aan hangt. Je moet er met een stok op slaan. De gong is net een bel of een klok. Als de bel gaat of de ldok slaat, betekent dat iets. Het is dan bijvoorbeeld tijd om aan tafel te gaan. Of de les begint. Of je moet wal<l<er worden. Met de gong is het ook zo.

graan Een graantje is een korrel uit een aar. Er zijn veel graankor­rels in een aar. Al die graantjes samen noemt men 'graan' . Het graan zijn ook de planten waaraan de aren met de kor­rels groeien. Een andere naam

g

g

graan - grijnzen

voor graan is koren of tarwe. Graankorrels warden gemalen tot meel. Van meel bakt de bakker brood, taart en koek.

graat

In vis zitten geen botjes zoals in ldp. Maar er zitten wel graten in. Graten zijn fijn en puntig. Ze prikken. Graatmager is zo mager dat je de ribben ziet. Die lijken dan net graten. 'Een hele maand op dieet?' jammert Vos . 'Dat kan ik niet! Ik ga dood, ik voel het! Ik val nu al van mijn graat.'2

gram In een kilo gaat duizend gram. Een grammetje weegt dus heel weinig.

gratis 'Gratis ' is 'voor niks'. 'De broodjes kosten tien schelpen per stuk. Koop je er vier, dan krijg jeer eentje gratis,' zegt Rob. 'O, geef me dan dat gratis broodje maar,' zegt Haas. 'Meer kan ik niet betalen.'3

60

griep 'Ik heb kramp in mijn buik en pijn in mijn kop . En mijn keel doet zeer,' huilt Haas zacht. 'Ik denk dat ik ziek ben.' 'Ziek? Is het erg? Is het griep? Krijg ik het ook?' vraagt Vos . Haas weet niet of het griep is. Haar kop voelt zo heet. Toch heeft ze het koud.' Van griep kun je flink ziek zijn. Het is erger dan een verkoud­heid . Je moet naar bed en hebt koorts. Griep is besmettelijk. Wie ziek is, geeft het virus door. En er is niets aan te doen. Gelulddg gaat de griep meestal gauw weer over.

griezelen

Griezelen is rillen, maar dan niet van de kou. Je griezelt of huivert van afkeer. Afkeer is het gevoel dat je krijgt bij iets wat eng is of akelig. Griezelfilms en griezelverhalen gaan over enge dingen. Griezelig!

grijnzen Wie grijnst, trekt een grimas. Het lijkt op lachen. Meestal is grijn­zen akelig. Maar er bestaat ook een vriendelijke grijns. Daar hoef

61

je niet bang voor te zijn. Rob grijnst zijn tanden bloat. 'Een fluitketel? Dat treft! Ik heb net een fluitketel in de aanbieding. Zo goedkoop vind je ze nergens,' zegt hij .3

gril

Een gril is een bui of een wens die plotseling bij je opkomt. Wie grillig is, weet niet echt wat hij wil. De ene keer doet hij dit, en de andere keer dat. Zomaar, omdat hij er zin in heeft. In de lente is het weer vaak grillig. Zo regent het, zo schijnt de zon. lets wat ongewoon is, noemt men wel eens 'een gril van de natuur'. Een vreemd gevormde boom bijvoorbeeld. Of een ei met een dubbele dooier.

grill Deze grill is echt geen gril! Het is het Engelse woord voor rooster. Gegrild vlees is dus geroosterd vlees. Je spreekt het woord uit zoals je het leest. Gewoon gril.

grimas Een grimas maken is je gezicht vertrel<l<en. Dat doe je vanzelf

grijnzen - groen

als je iets eet wat zuur is. Je doet het expres als je iemand bang wilt maken. Of als je iemand wilt laten lachen. Een grijns is ook een grimas.

grinniken Zacht lachen met je mond half­dicht is grinniken. Het klinkt niet als 'haha', maar als 'hehe' of 'hihi'. Grinniken lijkt op grijnzen.

groeien

Een plant begint klein en wordt steeds grater. Met mensen en dieren gaat dat oak zo. Groeien is dus grater warden. Als je groat genoeg bent, groei je niet meer. Je bent dan volwassen. Sams gebeurt het dat de groei veel te vroeg stopt. Dan blijf je altijd klein.

groen

g

g

groen - gymnastiek

Groen is niet alleen een kleur. Het groen is ook alles wat in de natuur groeit: planten, gras en bomen. Die zijn immers groen! Fruit dat nog niet rijp is, is ook groen. Daarom is iemand die nog veel moet leren een 'groentje'. 'Je bent nog groen achter je oren,' zegt men wel eens tegen een kind. Dat betekent dat het kind niet volwassen is .

groep Mensen, dingen of dieren die bij elkaar horen, vormen een groep. Een groepje bomen is een klein bos. Een groep scha­pen is een kudde. En alle kinde­ren uit een l<las zitten in dezelf­de groep.

grof Grof is het omgekeerde van 'fijn' . Grof zand is zand met grote korrels. Grove stof is van dil<l<e draden geweven. Maar je kunt ook grof zijn in je gedrag. Dan ben je ruw en onbeschoft.

gulzig Wie meer eet dan hij op kan, is gulzig. Gulzig eten is alles snel naar binnen schrol<l<en.

62

gunst Een gunst is iets goeds wat je zomaar van een antler krijgt. Als iemand je gunstig gezind is, mag hij je graag. Je staat dan bij hem in de gunst.

guur Een gure wind is ijzig koud. Het woordje 'guur' learnt van 'onguur'. Het wordt alleen gebruikt voor het weer.

gymnastiek

De bedoeling van gymnastiek is j e lichaam soepel en lenig te houden. Daarvoor doe je allerlei oefeningen. Koprol, radslag en haasje-over zijn gymnastiek­oefeningen. Je kunt ze natuurlijk ook doen als spel. Gymnastiek wordt vaak afgekort als 'gym'. In de gymzaal krijg je turnles. Dat is hetzelfde als gymnastiek!

h haas

Wie Haas is, weet jewel. Maar ken je ook het verschil tussen een haas en een konijn? Een haas is een beetje grater en heeft langere oren. Een konijn is mollig en ldein. Het woont met andere konijnen in een doolhof van gangen. Een haas woont in een ondiepe kuil in het veld. Bij de slager kun je varkenshaas kopen. Dat is geen haas die op een varken lijkt! Dehaas van het vlees is het beste deel van het vlees . En een varkenshaasje is dus een stukje varkensgebraad.

hachje

Dit is een oud woord voor 'leven'. Je hachje redden is dus je leven redden.

hak De hak is de hiel van de schoen. Met hoge hald<en lijkje grater.

hakken Met een bijl kun je hout hald<en. Dat betekent dat je met die bijl hard op het hout slaat. Zo maak je van een graot blok hout ldeine stuld<en. Hald<en kan ook met een mes, bijvoorbeeld in de keuken. Haas hakt ui in stukjes. En prei. En een hele bos selderij.4

half Half is het omgekeerde van dubbel.

halm Gras en riet en graan zijn allemaal planten van dezelfde groep. Ze hebben lange, dunne stengels. Die stengels warden halmen genoemd. Een gras­halm is een grassprietje. Een riethalm is een rietstengel. En van de halmen van graan maakt men stra. Een halm is meestal hol. Zo'n holle halm is een straotje of een rietje.

hak

h

hals - heel

hals Op je hals staat je hoofd. Je nek is de achterkant van je hals. Je keel is de voorkant. Een fles heeft ook een hals. Daar zit de dop of de kurk op.

hangmat

al een. Zander hart ben je dood. En Vos leeft nog. Dus.' 4

Als je verdriet hebt of blij bent, voel je dat meestal op de plek waar je hart zit. En als je veel van iemand houdt, lijkt het net of je hart warm wordt. Daarom is het hart het symbool van de liefde. Het hart zit binnenin, in het midden. Het hart van de stad is het oudste, binnenste deel van de stad. En hartje zomer is midden in de zomer. Sommige bloemen hebben een hart. Het hart van een madeliefje is geel en rand. Daaromheen groeien de witte bloemblaadjes.

Een hangmat is een mat die hart

hangt. Dat ldopt. Toch heet een hangmat niet daarom hangmat. Het woord komt van het Spaans 'hamaca'. De Fransen maakten er 'hamac' van en in het Nederlands werd dat 'hangmat'. Je kunt er inderdaad lel<l<er in hangen.

hard Hard is het omgekeerde van zacht. Stenen zijn hard . Een harde winter is koud en guur. Zelfs een hart kan hard zijn. Het voelt dan geen medelijden, spijt of lief de.

hart Binnen in je lichaam zit je hart. Dat is een spier die het bloed door je lichaam pompt. Zander hart kun je niet leven. 'Die Vos toch,' zucht Haas. 'Hij zoekt een hart. En hij heeft er

heel Heel is niet half. Een hele taart kun je in tweeen snijden. Dan heb je een hele helft en nog een hele helft. Maar de taart is niet heel meer. Want heel is gaaf. Zou het ei van Uil stuk zijn ... ? Nee hoar! Het ei is nog heel. Wat een geluk.'2

Heel betekent ook 'erg', maar niet zoals in: 'O, wat erg!' Haas staat stil aan de rand van het bos. Enja, daar is een heel mooie, heel rechte, heel hoge boom.'

65

heelal Het heelal is heel het al. Dat is echt alles . De aarde is rnaar een ldein deel van het heelal. Er bestaan rnoeilijke woorden voor het heelal: de kosrnos, het uni­versurn en de ruirnte. Niernand weet hoe groat het heelal is.

heer Een heer hoort bij een dame. Een echte heer is deftig en netjes. Vos holt niet. En hij rent niet. Vos heeft geen haast. Hij is een heer met een hoed en een stok. En met een buik.' Vroeger was een kasteelheer de baas van het kasteel en van al de rnensen die erbij horen. Die rnensen waren zijn rneiden en zijn knechten. Hij was hun heer en meester. Hij heerste over hen. Ze rnoesten hem dienen. Ze spraken hem aan met 'rnijn heer'. Na een poos werd dat 'rnijnheer' en toen 'rneneer'. En dat zeggen we nog altijd

heer

heela l - heft

als we beleefd will en zij n . 'De Heer' is een andere naarn voor 'God' . Daarorn begint een gebed vaak met 'Heer'.

hees Van een verkoudheid kun je hees warden. Je stern ldinkt dan niet rneer helder. Ook als je hard geschreeuwd hebt, krijg je last van heesheid . Als dat rnaar niet overgaat, rnoet je naar de dokter.

heet Heet is warmer dan gewoon warm. Aan iets wat heet is, kun je je branden. En als het buiten erg heet is, mag je niet te lang in de zon lopen. Anders krijg je last van de hitte. 'Ik heb geen zin in zonnen. Ik heb het veel te heet,' zegt Vos .3

heft Dit is het deel van een mes dat je in je hand houdt. Het andere deel is het lernrnet of het lernrner.

h

h

heibel - hiel

heibel Praatjesmakers maken een hoop heibel. Ze doen druk om niets. Daar komt heibel van! Want heibel is niet alleen herrie en kabaal, maar ook ruzie.

heimwee Wee is verdriet. En heim is een oud woord voor huis. Dus hei.mwee is verdriet hebben omdat je naar huis wilt. Heimwee is net als een ziekte. Je krijgt het. Je kunt er niets aan doen. Haas huilt maar en huilt maar. 'Konik maar een wens doen! Dan wenste ik me thuis!'3

helft Heb je de appel in twee gelijke stuld<:en verdeeld? Dan heb je nu twee helften! Het dubbele van de helft is een. De ene helft is niet altijd precies even groat als de andere helft. Haas vindt zes schelpen en Vos vindt er vier. Dat is goed voor een broodje. 'Ik wil de grootste helft,' zegt Haas. 'Ik raapte de meeste schelpen.' 'Ik wil hele­maal geen helft,' zegt Vos. 'Ik wil mijn eigen broodje.'3

hemel De hemel is boven ons hoofd. 's Nachts staan er sterren aan de hemel. Overdag is de hemel blauw of grijs . Vos kijkt omhoog en Haas ldjkt omhoog. Wat is de hemel wijd en diep! Nog wijder en nog dieper dan de zee.3

66

In veel godsdiensten is de hemel de plek waar God woont. Dat is niet hetzelfde als de hemel boven ons hoofd. In de hemel is het altijd goed. Een plek waar het heerlijk is, noemt men daarom ook wel eens 'een hemel op aarde'.

hen

Een hen is een ldp. Maar 'hen' is ook nog iets anders. Het is een woord als 'hem' en 'haar'. Als je over een jongen praat, zeg je 'hem'. Als je over een meisje praat, zeg je 'haar'. En als je over meer dan een iemand praat, zeg je 'hen'. Vos belt niet en Haas belt niet. Uil ziet hen zo ook wel.' Sornrnige rnensen zeggen 'hun' in plaats van 'hen'. Maar dat is fout.

het Als iets niet 'hij' is en niet 'zij ', is het 'het'. Het kan van alles zijn. Het regent, bijvoorbeeld. Wat regent er? Ofwie? Dat weet je niet. Het regent gewoon. Snap je het?

hiel Het achterste deel van je voet is je hiel. 'Je hielen lichten' is

hiel

'weggaan'. En als iemand je op de hielen zit, is hij heel dichtbij!

hier Hier is niet daar. Hier is dichtbij. Daar is verder. 'Hier en daar' is overal een beetje.

hijgen Luid ademen met open mond is hijgen. Je hijgt als je buiten adem bent. 'Pas op! Kijk uit! Opzij!' hijgt Tok. 'Daar moet ik nag boenen! Daar zit nag een vlek!'2

hik Van de hik ga je niet groeien. Dat is onzin. De hik is gewoon lastig. Je kunt het niet tegenhouden. Sams krijg je de hik omdat je te snel eet of drinkt. En soms krijg je de hik zomaar. Het valt niet

hindernis

hiel - hoe

mee om de hik kwijt te raken. Er bestaan trucl<jes voor. Sams helpen die. En soms oak niet. 'Hik!' zegt Vos. 'Hou je adem in,' zegt Uil. Dat doet Vos. Hij knijpt zijn neus dicht zolang hij kan. Hij kleurt knalrood. Maar als hij naar lucht hapt ... 'Hik!''

hindernis Een hindernis is iets wat in de weg staat. Dat hoeft niet een echt ding te zijn op een echte weg. Alles wat hindert, is een hindernis. Een hindernis belet j e om het doel te bereiken. Tenzij je de hindernis overwint, natuurlijk!

hinkelen Dit is een spel op een been. Je speelt het op de hinkelbaan. Die teken je met krijt op de grand.

hinken Hinken is niet hetzelfde als hinkelen. Als je hinkt, loop je met een been goed en een been slecht. Hinkelen is een spel. Maar hinken niet!

hinniken Een paard loeit niet, maar hinnikt. Het lijkt net op grinniken. Een paard dat hinnikt, klinkt alsof het lacht. Toch hinnikt een paard niet alleen als het blij is.

hoe Als je 'hoe?' vraagt, bedoel je: 'Op welke manier?'

h

h

hoepel - hoofd

hoepel

Een hoepel is een reuzenring. Die dient natuurlijk niet om aan je vinger te dragen. De leeuwen­temmer in het circus laat afgerichte dieren door een

68

middelste en het donkerste van de nacht. Een holle spiegel is geen spiegel met een gat erin! Het is het omgekeerde van een bolle spiegel. Een bolle spiegel lijkt op de buitenkant van een lepel. Een holle spiegel lijkt op de binnenkant. Als je in een lepel ldjkt, zie je jezelf onderste­boven. Dat is met een holle spiegel ook zo! Een paard dat op hol slaat, kan niet meer stoppen met hollen. Hollen is heel hard rennen. Maar dat wist je vast al.

hoepel springen. Je kunt met hol

een hoepel leuke spelletjes doen: hoepelen en hoelahoep. Maar als iemand tegen je zegt: 'Hoepel op!' is dat niet zo leuk. Dat betekent dat je weg moet.

hoeven Hoeven is: wel mogen, maar niet moeten. Het nest van Pluim is knus, maar klein. Net groot genoeg voor Pluim en een bed. Grater hoeft niet.' Hoeven is ook: wel mogen, maar niet willen. Vos is heel boos. 'lk hoef je soep niet! Ik kook well''

hol Een hol is een gat in de grond. Het heet hol, omdat het hol is. En hol is hetzelfde als leeg. Een holle boom is een boom waar­van het binnenste weg is. Een hol geluid klinkt alsof het uit een holle ruimte komt. Het holst van de nacht is het

honderd Tien keer tien is honderd. Je schrijft het zo: 10 x 10 = 100.

En je zegt: 'Tien maal tien is gelijk aan honderd.'

hoofd Dieren hebben een kop. Behalve een paard. Een paard heeft een hoofd. Mensen hebben ook een hoofd. In je hoofd zitten hersenen. Die besturen het lichaam. Het hoofd is dus de baas over het lichaam. Daarom heet een baas ook vaak 'hoofd'. Een school­hoofd bijvoorbeeld. Dat is de

69

directeur. Hij of zij zegt water op school moet gebeuren. Het dorpshoofd is een soort burge­meester. En het starnhoofd is de baas over een heleboel families. Het hoofd is heel belangrijk. Dat moet je onthouden. Want dat is de hoofdzaak.

hoog

Het omgekeerde van laag is hoog. Als je ornlaag kijkt, zie je je voeten. Als je omhoog ldjkt, zie je de lucht. Een toren is hoger dan een huis. Een berg is hoger dan een heuvel. Ook een geluid kan hoog zijn. Een lage stem klinkt brorn­mend. Een hoge stern klinkt scherp. Soms betekent 'hoog' belangrijk. Tegen de koning zeg je 'hoogheid'. Als die op bezoek komt, heb je een hoge gast. Dan is het hoog tijd dat je iets lel<l<ers in huis haalt!

hooi Hooi is gedroogd gras. Het is veel zachter dan stro. Het ruikt heer­lijk. Hooi is voer voor het vee.

horizon Bij de horizon houdt de wereld op. Zo lijkt het tenminste. De horizon is de lijn waar de aarde en de hemel elkaar raken. Als de

hoofd - horizontaal

horizon

zon ondergaat, verdwijnt hij achter de horizon. Aan zee kun je dat goed zien. Vos komt de tent uit. De zon is nu bijna helemaal weg. Nog even en ze verdwijnt in de zee. Kijk, ze gaat al kopje-onder. 'Nu is de zon natl' lacht Vos. Haas schudt haar kop en zucht eens. 'De zon valt niet in de zee, Vos. De zon valt achter de zee.'3

Je kunt nooit bij de horizon kornen. Bij elke stap die je zet, schuift de horizon ook een stap op. De horizon bestaat dus eigenlijk niet echt.

horizontaal In een kruiswoordraadsel moet je woorden invullen. Sornmige woorden rnoeten horizontaal. Andere woorden moeten verticaal. Verticaal is van boven naar beneden. Horizontaal is van links naar rechts. Dat is dus net als de horizon. Want de horizon is geeh lij n van boven naar beneden, maar van links naar rechts.

h

h

huismus - hyena

huismus

Een huismus is geen huisdier. Het is een andere naam voor de gewone mus. Dat is een klein bruin vogeltje. Maar iemand die het liefste thuis blijft, wordt ook 'een huismus' genoemd.

huiveren Huiveren is plotseling rillen. Je kunt huiveren van de kou, van de koorts, maar ook omdat je moet griezelen.

humeur

Je humeur is je stemming. Als je vrolijk bent, heb je een goed humeur. Als je knorrig bent, heb je een slecht humeur. lemand met een slecht humeur is humeurig. Wie humeurig

is bij het opstaan, heeft een ochtendhumeur.

70

'Haas! Haas! Er is wat met Pluim!' hijgt Vos. 'Toktoktok!' kakelt Piep bezorgd. Maar Haas lacht alleen wat. 'Pluim heeft een ochtendhumeur,' zegt ze dan. 'Is dat erg?' vraagt Vos bang. Weer lacht Haas. 'Erg? Welnee! Tenminste ... niet voor haar!''

hun 'Hun' lijkt op 'hen'. Maar het betekent iets anders! Piep en Tok schrijven: 'Hoe gaat het met ons ei?'2

Maar is het hun ei wel? Is het echt van hen?

huren Huren is iets lenen voor geld. Wie een huis huurt, betaalt om erin te mogen wonen. Maar het huis wordt nooit van hem. Er zijn veel dingen die je kunt huren. Huizen, auto's en zelfs schoolboeken!

hyena Je spreekt dit woord zo uit: 'hiejeena'. Een hyena lijkt op een hond. Of op een wolf. Hyena's zijn roofdieren. Ze j a gen niet vaak zelf, maar

hyena

71

eten aas. Dat is heel nuttig. Zo worden <lode dieren netjes opgeruimd.

hygiene Alles wat je moet doen om gezond te blijven, is hygiene. Daar horen vooral handen wassen en tandenpoetsen bij. En douchen. En schone kleren aantrekken. En je neus snuiten. En niet eten van een vies bord. Hygiene heeft dus veel met netheid te maken. Als je je lichaam netjes houdt, word je immers minder snel ziek. En dat is heel gezond!

hygiene

hyena - hypnose

hypnose

Als je slaapt, weet je niet meer waar je bent en water gebeurt. Hypnose is ook een soort slaap. Je lijkt wald<er, maar je doet vreemd. Het is niet hetzelfde als slaapwandelen. Slaapwandelen gebeurt vanzelf. Hypnose niet. Daarvoor moet je je la ten hypnotiseren. En dan doe je alles wat de hypnotiseur je zegt. Ook rare en gevaarlijke dingen! Hypnose is geen spelletje. Het kan best eng zijn.

h

• I

idee

Een idee is een gedachte. Niet alle gedachten zijn ideeen. Een idee gaat over een plan dat je hebt of over iets wat je wilt doen. Soms valt een idee je zomaar in. Maar meestal moet jeer lang naar zoeken. 'Ik ben de winter zat. Daarom zijn we hier, Vos. En het was nog wel jouw idee,' zegt Haas. 'Jij zei: we gaan naar het zuiden. Daar is het altijd warm. We blij­ven de hele winter weg. En in de lente komen we terug.' Vos lmikt. Het is waar wat Haas zegt. Het was zijn idee.3

Als j e ergens geen idee van hebt, weet je niet waarover het gaat. Ofje .kunt hetje helemaal niet voorstellen.

idioot Een idioot weet helemaal niets. Het is een scheldwoord dat je

maar niet moet gebruiken. Soms betekent idioot hetzelfde als belachelijk. Met een idioot hoedje op je hoofd zie jeer belachelijk uit.

idool In het Grieks betekende dit woord 'beeld van een god'. Nu is een idool iemand waar je heel veel bewondering voor hebt. Je bent dan een fan van je idool.

ieder Dit is een ander woord voor elk. 'Ik kook drie eitjes!' zegt Uil. 'Een eitje voor jou, Haas. En een eitje voor jou, Vos. En een ei voor mij!' Het ontbijt ziet er prima uit. Er is thee. Er is sap. Er zijn broodjes. En er is voor ieder een ei.4

idioot

73

iedereen Iedereen is ieder, maar dan niet voor dingen. Het is het omgekeerde van niemand.

iemand Iemand is niet het omgekeerde van niemand. Het is net als iets, maar dan niet voor dingen.

iets lets is niet alles, maar een stukje ervan.

iglo

Niet iedereen woont in een huis van steen. Of in een hol in de grond. Of in een gat in een boom. Er zijn mensen die in ijs wonen. Ze bouwen ronde hutten met grote blokken ijs. Dat ijs halen ze niet uit de diepvries. Het zit gewoon in de grond! Een hut van ijs heet een iglo. En de mensen die erin wonen, zijn eskimo's.

ijs Er zijn twee soorten ijs. Er is ijs om op te eten. Roomijs bijvoorbeeld. Of waterijs met een smaalqe. Of sorbet.

iedereen - ijzer

'Raad eens wat ik voor je heb?' vraagt Vos. 'Het is heel koud en heel groot.' 'Een ... een sneeuw­pop?' gokt Haas. Vos schudt zijn kop. 'Het is heel koud en heel groat en heel leld<er,' zegt hij. Nu raadt Haas het wel. 'Een ijsje,' lacht ze.4

Maar er is ook ijs waarop je kunt schaatsen. Dat ijs is gewoon bevroren water. Je kunt het beter niet opeten. 'De vijver in het stadspark vroor dicht,' zegt Pluim zacht. 'Plotse­ling wou iedereen schaatsen. De hele stad zat op het ijs .''

ijzer IJzer is een metaal, net als goud. Maar ijzer kan roesten en goud niet. Goud is een edel metaal. De juwelier maakt er juwelen van. IJzer is geen edel metaal. Maar het is wel sterk. Heel veel gewone dingen zijn van ijzer gemaakt. Spijkers bijvoorbeeld. IJzer zit ook in je lichaam. Je kunt het niet zien, maar het is er wel. Als j e niet genoeg ij zer in je bloed hebt, voel je je moe en zwak. Je hoeft echter geen spijkers te eten! Het ijzer datje nodig hebt, zit immers vanzelf in je voedsel. En anders schrijft de dokter je ijzertabletten voor.

ijzer

ijzig - immens

ijzig IJzig is zo koud als ijs. Het kan ijzig koud zijn buiten. Maar je kunt ook iets zeggen met ijzige stem. Of er valt een ijzige stilte. Dat is heel onprettig. Niemand houd t ervan.

ikzucht Hijzucht of zijzucht bestaat niet. En onszucht en jullie~ucht evenmin. Maar ikzucht bestaat wel. Het is geen ziekte en niet besmettelijk. Als je last hebt van ikzucht, denkje alleen maar aan jezelf. Dat is niet prettig voor de anderen.

illusie Een illusie bestaat niet echt. Het is iets wat je je verbeeldt. Gezichtsbedrog is een illusie. Goochelaars zij n erg handig in gezichtsbedrog. Daarom noemt een goochelaar zich ook wel eens een 'illusionist' . Als je iets hoopt wat nooit echt kan gebeuren, leef je met een illusie. Dat is hetzelfde als een luchtkasteel bouwen.

illusie

74

illustratie Een illustratie is een tekening of een schilderij. Maar niet zomaar een tekening of schilde­rij ! Een illustratie hoort bij een verhaal. Een tekenaar of schil­der die illustraties maakt, is een illustrator. Meestal bedenkt de illustrator het verhaal niet zelf. Dat doet de auteur. Sommige auteurs zijn ook illustrator. Ze illustreren hun eigen boek. De tekeningen in dit woordenboek zijn niet door de auteur gemaakt. Door wie dan wel? Dat lees je op de kaft!

imker Honing komt van de bijen. Een oud woord voor bij is 'imme'. Iemand die bij en houd t om honing te verzamelen, heet daarom een imker.

immens Immens lijkt een beetje op enorm. Het is grater dan groot. Het heelal is immens. Je kunt het immers niet meten.

75

immer Vroeger, heel vroeger was 'immer' het woord voor altijd. En nooit was nimmer.

immers Soms wordt 'immers' gebruikt in plaats van want. En soms wordt het gebruikt om te zeggen dat iets inderdaad is zoals het is.

inderdaad Als iets echt is zoals j e al eerder zei of dacht, zeg je: 'inderdaad'. Dat is inderdaad zo!

indruk Als je met natte voeten over de vloer loopt, laat je bij elke stap een afdruk achter. Als je met blote voeten over het strand loopt, laat je bij elke stap een indruk achter. Weet je wat het verschil is tussen een afdruk en een indruk? Een indruk is een beetj e dieper. Een indruk is niet altijd te zien. Je kunt immers ook indruk maken op anderen. Dat doe je niet met blote voeten! Indruk maken is iets doen waardoor anderen je niet vergeten.

indruk

immer - info rmatie

Zelfs als je al weg bent, blijft er toch een spoor in hun gedachten achter. Als iemand van jou onder de indruk is, wil dat zeggen dat hij of zij nog een poos aan j ou zal denken. Het is dus belangrijk om een goede indruk te maken! Je kunt zelf een verkeerde indruk krijgen. Dat betekent dat je de dingen anders begrijpt dan ze bedoeld zijn.

informatie Alles wat je wilt weten, kun je vragen. Het antwoord op die vra­gen is informatie. Informatie vind je op internet, in boeken, op school, maar ook gewoon thuis en op straat. Als iemand jou de weg uitlegt, is dat informatie. Als je vader zegt dat hij pannenkoeken gaat bakken, is dat ook informatie. Een computer kan heel veel ant­woorden onthouden. Maar die antwoorden moeten eerst wel worden ingevoerd. Dat is het werk van een informaticus. Die stopt de informatie in de com­puter. Alles wat met computers te maken heeft, is informatica.

ingewikkeld - iris

ingewikkeld Ingewikkeld is het omgekeerde van eenvoudig.

intact Dit is een moeilijk woord voor heel.

interessant Wat interessant is voor de een, is saai voor de ander. Het hangt er maar van afwaar je van houdt. Als iets je boeit, krijg je er vanzelf interesse voor. Je wilt er steeds meer van weten. Met iemand die je interessant vindt, wil je graag praten. Maar je moet jezelf niet interessant voordoen. Dan lijkt het of je je erg belangrijk vindt. En dat is verwaand.

interview

In een interview worden altijd vragen gesteld. De interviewer is meestal een journalist. Hij vraagt bijvoorbeeld aan de minister of er een nieuwe wet is. En dan moet de minister uitleg geven over die wet. De vragen en de antwoorden zijn het interview. Het interview wordt in de krant gedrukt, of uitgezonden op de radio of de

televisie. Belangrijke mensen worden vaak gei:nterviewd. Maar soms gebeurt het dat een journalist zomaar aan iemand op straat een vraag stelt. Misschien krijg jij ook eens een interview!

invullen Als je het antwoord op een vraag opschrijft, vul je het antwoord in. Soms moet je ergens je adres invullen. Dan moet je je naam, straat en woonplaats opschrijven.

iris

Welke ldeur ogen heb je? Dat kun je zien aan de iris. De iris is het geldeurde ringetje rond je pupil. In de iris zit pigment. Dat is een soort ldeurstof. Heb je heel veel pigment, dan zijn je ogen bruin. Heb je erg weinig pigment, dan zijn je ogen blauw. Een wit konijn met rode ogen is een albino. Zo'n konijn heeft helemaal geen pigment. Daardoor kun je de bloedvaatjes in de iris zien. En die ldeuren het oog rood! Wist je dater ook gele en paar­se irissen bestaan? Dat zijn bloe­men die aan het water groeien.

•

J jaar

Een jaar duurt driehonderd­vijfenzestig dagen. Op de eerste dag van het j aar vieren we nieuwjaar. Bij ons is dat op 1 januari. Maar in sommige landen valt nieuwjaar op een andere dag. Om de vier jaar duurt het jaar een dag langer. Zo'n jaar is een schrikkeljaar.

jaartelling Om de jaren uit elkaar te hou­den, begonnen de mensen ze te tellen. Dat is de jaartelling. Onze jaartelling begint bij de geboorte van Christus. Voor die tijd waren er natuurlijk ook al jaren. Daarom telt men terug. Alles wat voor het begin van de jaartelling kwam, noemen we 'voor Christus'. En alles wat daarna komt, noemen we 'na Christus' . Niet iedereen heeft dezelfde jaartelling. In sommige delen

jacht

van de wereld begint men vanaf een heel ander tijdstip te tellen.

jacht Dit woord komt van jagen. Wie op jacht gaat, wil iets te pakken krijgen. Een jager op eendenjacht schiet eenden neer. Op de hertenjacht warden herten geschoten. En iemand op koopjesjacht is natuurlijk op zoek naar een koopje. Een jacht is ook een boot. Die boot dient niet om mee te jagen. Hij heet 'jacht' omdat hij zo snel is. 'Jachtig' betekent immers 'gehaast'.

jaloezie Als je jaloers bent, heb je last van jaloezie. Maar een jaloezie is ook een zonnescherm. Zo'n jaloezie is gemaakt van horizon­tale latjes die allemaal tegelijk open en dicht kunnen gaan. Bij een jaloeziedeur zitten die lat­jes vast. Een jaloeziedeur houdt de zon maar een beetje tegen.

J

J

jam - jenever

jam Dit is een Engels woord. Je zegt 'sjem'. Een antler woord voor 'jam' is 'confituur'. Jam is gemaakt van vruchten en suiker. Het is zoet broodbeleg.

jammeren Als je iets heel erg jammer vindt, kun je erom jammeren. Dan laat je hard horen hoe ver­drietig je bent. Jammeren is hetzelf de als weeklagen. Het is het omgekeerde van juichen enjubelen. 'Hoe lang duurt het dieet nog?' vraagt Vos. 'Dat hangt ervan af,' antwoordt Haas. 'Twee weken. Of drie. Of een hele maand.' 'Een hele maand?' jammert Vos. 'Dat kan ik niet! Ik ga dood! Ik voel het!' 2

janken

Een hond die pijn heeft, jankt. Honden janken ook als ze zich eenzaam of bang voelen. Bij een hond is j anken niet hetzelfde als huilen. Maar bij mensen wel. Het is niet aardig om te zeggen dat iemand zit te janken. Je bedoelt daarmee dat het huilen is om niets.

jazz Dit vreemde woord heeft niets met een jasje te maken. Jazz spreekje uit als 'djes' . Het is een soort muziek die in Amerika werd bedacht. In jazz worden veel blaasinstrumenten ge­bruikt. Een trompet is een blaas­instrument. Een saxofoon ook. Op jazz kun j e lel<l<er dansen.

jeans Je zegt 'djiens' . Een jeans is hetzelfde als een spijkerbroek. De stofwaar jeans van gemaakt wordt, heet ookjeans. Eigenlijk was jeans vroeger een Frans woord. De stofwerd in Nimes, een Franse stad, geweven. 'Jean de Nimes' is het Frans voor 'weefsel uit Nimes'. De Amerikanen kochten de sterke, donkerblauwe stof om er werk­broeken van te maken. Ze kon­den het Frans niet goed uitspre­ken. Ze zeiden 'djiens de Nim.' Daarom wordt jeansstof soms nog 'denim' genoemd. Jeans zijn meestal blauw. Maar je hebt ze tegenwoordig in allerlei ldeuren.

jenever

Een jenever is een borrel. Dat is sterkedrank. Jenever wordt in

79

kleine glaasjes geschonken. Gelukldg maar, want het is veel sterker dan bier.

jeugd De jeugd is de tijd dat je jong bent. Het is ook de naam voor iedereen die nog jong is. Volwassenen horen daar niet meer bij. Een jeugdauteur schrijft boeken voor de jeugd. Dat zijn niet alleen boeken voor ldnderen, maar ook voor tieners.

jeuk Jeuk kriebelt. Je gaat ervan krabben. Dat is niet altijd verstandig. Soms wordt de j euk er erger van.

joker In het kaartspel zit een kaart met een nar op. Dat is de joker. Bij andere spellen is de joker de kaart of de fiche waarmee je alle kanten op kunt. Het is handig om een joker te hebben. Je kunt hem gebruiken in plaats van een andere kaart of fiche. Voor joker staan, betekent: voor gek staan.

jenever - jongleur

jokken Jold<en is liegen. Iemand die vaak leugentjes verzint, is een jold<ebrok. Niemand gelooft hem nog. 'Je liep heel hard weg toen je me zag,' zegt Haas. 'En je riep iets. Wat was dat?' Vos heeft een ldeur. Hij kucht een keer. 'Dat weet ik niet meer,' j okt hij .'

jolig Iemand die jolig is, doet heel druk en vrolijk.

jongleur

¥ (1 8-'

~

Vroeger trok een jongleur rond om te zingen en muziek te maken. Tegenwoordig jongleert een jongleur alleen maar. Jongleren is bijvoorbeeld balle­tjes in de lucht gooien en opvangen. Een balletje opgooi­en kan iedereen. Maar drie of vier balletjes tegelijkertijd gooi­en en vangen is heel moeilijk. In een circus is er altijd wel een jongleur. Jongleren kan ook met hoepels en knotsen. Een

. J

J

jongleur - juist

goede jongleur speelt zelfs met servies zonder het te breken!

journaal In dit woord hoor je 'jour' . Je spreekt het uit als 'sjoer'. Dat is het Frans voor 'dag'. Het nieuws van elke dag is hetjournaal. Een dagblad is dus ook een journaal. Toch is het journaal vooral het nieuws op de radio en de televisie. Een dagboek wordt sorns ook een journaal genoernd. In een dagboek schrijf je immers elke dag op water gebeurt.

journalist Een journalist is iernand die op jacht gaat naar nieuws. Over dat nieuws schrijft de journalist een stukje voor in de krant of in een blad. De journalist van het journaal vertelt het nieuws op de televisie of op de radio. Een and ere naarn voor j ourna­list is 'reporter' of 'verslaggever'.

juf Tegen een dame zeg je rnevrouw. Te gen een heer zeg j e rneneer. En tegen een j ongeda­rne zeg je juffrouw. De juf op

jungle

So

school is niet altijd een jongeda­rne . Toch is 'juf de afkorting van 'juffrouw'. En weetje waar het woord 'juffrouw' vandaan kornt? Van jonkvrouw! Een jonkvrouw hoort in een kasteel. Maar een j uf hoort in de klas .

juichen

Juichen is het orngekeerde van jammeren. Het is hard laten horen hoe blij jewel bent. Er zit een pakje bij de post. 'Het is een pakje van Piep! Ik voel het!' juicht Uil.'

juist Een juist antwoord is een goed antwoord. Niet juist is dus fout. Juist kan ook gebruikt worden als net.

81

jungle Je zegt 'djungel'. Het is een Engels woord dat uit het Indisch komt. In sommige streken van India groeien dichte wouden. Zo'n ondoor­dringbaar oerwoud noemt men een jungle.

jus

' < ( . ( l / / o/

jungle - jus

jus Dit is Frans voor 'sap'. In Nederland zegt men 'sjuu' tegen het braadvocht van vlees. Jus is niet zo dik als saus. Vruchtensap is ook jus. 'Sudderans' betekent eigenlijk 'jus d'orange'. Dat is het Frans voor sinaasappelsap.

{ /

"',," " \,

. J

k

k kaal

Een hoofd waar geen haar op staat, is een kaal hoofd. lemand met een kaal hoofd, is kaal. Bomen warden ook kaal. In de herfst verliezen ze hun blad. 'Herfst, dat is als de kou komt,' zegt Haas. 'Elk jaar is het een keer herfst. Nog een poos en het bos is kaal. '' Kaal lijkt op bloot. Is Tok echt een kip? Zo kaal als ze is! Ze heeft een bosje veren op haar rug en een bosje veren op haar buik. Er staat ook nog een toefje dons op haar kop. Verder is ze helemaal bloot!2

Een kale kamer is een kamer waar niets in staat. Aan een kale muur hangen geen lijstjes. Kaal is sober en zonder franje. Oude kleren hebben kale plekken. Daar is de stofversleten en dun.

kaal

kabaal Kabaal is herrie en drukte. Voor Uil iets kan doen, vliegt Vos op Piep aft 'O help! Moord! Brand!' gilt Uil. 'Tok tok told' kakelt Piep. Wat een kabaal! Wat een herrie! Wat een gevecht!'

kaft Om een boek of een schrift zit een kaft. Dat is hetzelfde als een omslag. Men zegt ook wel eens 'cover'. Cover is het Engels voor kaft. Het klinkt als 'kuwer'. Een kaft is meestal van karton. Op de voorkant staan de titel van het boek en de naam van de auteur. Soms vind jeer ook de naam van de illustrator. Dat is degene die de illustraties heeft gemaakt. Op de achterkant van de kaft staat de flaptekst. In de flaptekst lees je waar het boek over gaat.

kalender Op een kalender kun je zien welke dag het is. Soms staat de kalender op een groot blad gedrukt. Meestal heeft een kalender een blad per maand. Er zijn ook scheurkalenders met voor elke dag een blaadje. Elke dag scheurt Vos een blaadje van de kalender. Het zijn er al heel wat. Nog even en dan is het voorjaar.' Een kalender is niet hetzelfde als een agenda. Soms kun jewel iets op een kalender noteren. Verjaardagen bijvoorbeeld. Daar zijn verjaardagskalenders voor gemaakt.

kam

Wat een kam is, weet je wel. Daar kam je je haar mee. Een haan heeft ook een kam. Die draagt hij op zijn kop. Oat is handig! Zo heeft hij altijd zijn kam bij zich. Wat is Piep flink geworden! Hij heeft een vuurrode kam en knalrode lellen.3

Een bergkam dient niet om een berg mee uit te kammen. Het is

ka lender - kaneel

de bovenste rand van een gebergte. Die getande rand ziet eruit als een kam.

kandij Kandij is suiker. Het is geen poedersuiker. En geen kristal­suiker. En geen ldontjessuiker. Witte kandij ziet eruit als stukjes glas. Er is ook bruine en blonde kandij. Soms hangt kandij aan een touwtje. Het lijkt net snoep. Leld<er!

kaneel

Dit woord lijkt op kameel, maar het is iets heel anders! Een kaneelpijp of een kaneelstokje is een stukje gedroogde bast van de kaneelboom. Gemalen kaneel ziet eruit als bruin poeder. Je doet het in het eten. Kaneel is heerlijk in appelmoes. En in koekjes! Vos bakt, en bakt, en bakt! De hele keuken geurt naar koek. Het aanrecht ligt bezaaid met lekkers: kaneel, en kruimels, en nootjes, en chocola.3

k

k

kans - kier

kans Een kans is een mogelijkheid. Dat wil zeggen dat iets zou kunnen. In de zomer is er weinig kans dat het gaat sneeuwen. Maar in de winter is die kans juist heel groat. Het kan, dus is er een kans!

kaper Een kaper is geen kapper! Een kapper kapt je haar. Maar een kaper kaapt een vliegtuig! Vroeger was een kaper een soort zeerover. De kapers namen de bemanning van een ander schip gevangen. Dan werd dat andere schip van hen. Een vliegtuigkaper neemt de passagiers van het vliegtuig gevangen. Maar hij doet dat niet omdat hij het vliegtuig wil. De passagiers zijn gijzelaars . De kaper laat hen pas vrij als hij zijn zin krijgt.

karwei Meestal is een karweitje niet zo leuk. Het is werk dat gedaan moet warden. Vos leunt op zijn spade en hijgt. Spitten is een heel karwei.'

kater Er zijn poezen en er zijn katers. Een poes is een vrouwtjeskat. Een kater is een mannetjeskat. Maar een kater is niet altijd een kat! Nate veel glazen bier, wijn of jenever krijg je een kater. Dat is een naar gevoel. Je hebt hoofdpijn en bent ziek.

kater

kattig Kattig is het omgekeerde van poeslief.

kennis Dit woord komt van kennen. Kennen is niet hetzelfde als kunnen. lets wat je kent, is iets wat je weet. En jouw kennis is dus alles wat jij weet. Een kennis kan oak iemand zijn die je kent. Je kent hem of haar wel, maar het is geen vriend. Een vriend ken j e veel beter dan een kennis.

kern Het binnenste van het binnen­ste is de kern. Binnen in een kers zit de pit. En binnen in de pit zit de kern. De kern is oak dat wat het belangrijkst is . 'De kern van de zaak' is 'dat waar het om gaat'.

kier

85

Een kier is een spleet. Als de deur op een Ider staat, is hij net niet dicht. Door een Ider in de gordijnen valt een streepje licht.

kies

In je gebit zitten tanden en ldezen. Met je ldezen maal je het eten ftjn. Daar kauw je dus mee. Als iemand glimlacht, zie je alleen de tanden. De kiezen zitten achterin. Kijk maar eens in de spiegel. J e ziet j e kiezen pas als je je mond wijdopen doet. Kiezen zijn dik en knobbelig. Je moet ze goed poetsen. Anders krijg jeer gaatjes in. En een holle kies doet pijn!

kil Kil is koud, maar niet ijskoud zoals sneeuw. Kil is ook niet hetzelfde als fris. Kilte is onaan­genaam. Zelfs in een kamer waar het warm is, kan het ldl zijn. De kamer is niet koud, maar wel ongezellig en kaal.

kilo Een ldlo is duizend gram. Een liter water weegt precies een ldlo.

kinderspel lets wat heel gemakkelijk is, wordt 'ldnderspel' genoemd.

kie r - klant

Volwassenen denken immers dat spelen altijd vanzelf gaat. Dat is natuurlijk niet zo. Soms is een spelletje vervelend of lastig.

kippenvel Een kip voor in de pan is altijd kaal. Niemand wil ldp met veren. Daarom wordt een dode kip eerst geplukt. Waar de veren zaten, zie je kleine bultjes zitten. Als je het koud krijgt, ziet je huid er ook zo uit. Je hebt kippenvel!

klam lets wat klam is, voelt vochtig aan. Dat is niet prettig. Een klamme handdoek is niet lekker droog. Een klamme hand is nat van het zweet. In een klamme kelder ruik je schimmel. Als je erg bang bent, breekt het klamme zweet je uit. Je zweet en toch heb je het koud.

klant

Een klant is iemand die iets koopt. Een vaste klant komt altijd in dezelfde winkel. Of in hetzelfde cafe. 'Naar huis? Gaan jullie naar huis?' jammert Rob. 'Dat kan niet! Dat mag niet! Jullie zijn

k

k

klant - kloppen

rnijn beste klanten! Waar moet het dan naartoe met mijn zaak?'3

klef Een ldef brood is niet goed doorbald<:en. Het is nog vochtig. Kleffe koekjes plald<:en. En een ldeffe hand is klam. 'Je kunt een koekje krijgen,' zegt Haas. Pluim hapt naar adem. Dan barst ze los: 'Een koekje? Zo'n vies, klefkoekje vanjou? Ik eet net zo lief madder!''

kleumen Ineengedoken zitten van de kou is kleumen. Als je verldeumd bent, ben je verstijfd van de kou. Misschien benjij wel een kou­ldeum. Die heeft het altijd koud.

klinker A, E, I, 0 en U zijn ldinkers. Dat zijn de letters in het alfabet die je goed hoort. Al de andere let­ters zijn medeldinkers. Je moet er nog iets bij zeggen om ze te horen. Probeer het maar eens. Een ldinker is ook een soort baksteen. Met klinkers worden straten en paadjes gelegd. Zo'n l<linker heet ldinker omdat hij helder ldinkt als je erop ldopt.

kloek Kloek is sterk en flink. Maar een ldoek is ook een hen met kui-

kloek

86

kens. Dat is hetzelfde als een ldokhen. Een ldoek of ldokhen maakt ldold<:ende geluidjes. Daarmee lokt ze haar kuikens. 'In het kippenhok is een ei niet veilig,' zegt Tok. 'Het verdwijnt. Niemand weet hoe dat kan, maar het is wel zo. Je legt een ei en ... hop! Meteen is het weg. Alleen een kloek mag broeden. Een kloek is een kip die heel mooi is. En heel wit, en heel dik. Die krijgt dan een boel kuikens.'2

klok Toen er nog geen horloges waren, wisten de mensen aan de kerlddok hoe laat het was . De ldok luidde immers een paar keer per dag. Later kwarn er een uurwerk met een wijzerplaat op de kerktoren. Dat uurwerk werd ook ldok genoemd. En nog later kreeg elk uurwerk die naam. Vos ldjkt aldoor op de ldok. 'Hoe lang duurt het dieet nog?' vraagt hij vol ongeduld.' 'Met de ldok mee' wil zeggen 'in wijzerzin'. En dat betekent 'in de richting waarin de wijzers bewegen'. Bij een gezelschaps­spel komen de spelers in wij zerzin aan de beurt.

kloppen Kloppen heeft drie betekenis­sen. Je hart ldopt. Als je wilt binnenkomen, ldop je op de deur. En van iets wat juist is, zeg je: 'Dat klopt.'

'Wat klopt?' vraagt Vos hardop.

'Niets,' zegt Haas. 'Toch wel,' zegt Vos.

'Jouw hart ldopt. En dat van rnij ook.'

'O, bedoel je dat!' lacht Haas.

'Ik dacht dat er wat ldopte.

lets watje kon horen.

ofiemand.

Uil bijvoorbeeld. Uil klopt altijd zo hard

op de deur.' 'Dat ldopt,' zegt Vos. 'Maar dat hoor je niet. Je hoort wel dat Uil ldopt.

Maar niet dat het klopt dat hij ldopt.'

'Klopt,' zegt Haas.

k

k

knap - kop

knap

Wie lmap is, is heel slim. 'Knap hoor,' vindt Vos. 'Knap van jou, Haas. Ik dacht: met stenen maakje een huis. Maar jij bouwt er ook een tent van.'3

Of heel mooi. Vos staart naar Pluim. Zijn bek valt open. 'O, wat is ze knap!' zucht hij dan.' Of allebei. 'Meermin is mijn vriendin,' zegt Rob. 'Ze is het mooiste schepsel van de zee. Echt een plaatjel En nog slim ook.'3

knus Knus is warm en gezellig. Knus hoort bij lmuffelen en kussens . 'Knus, he, zo'n tent,' fluistert Vos. 'En in een slaapzak is het dubbel zo knus.'3

knus

88

kolom Een kolom is een smalle strook tekst die van boven naar beneden loopt. Krantenberichten worden in kolommen gedrukt. Op een blad kunnen wel drie of vier kolommen naast elkaar staan. Een kolom is ook een zuil in een gebouw.

kool Niet alle kool is eetbaar. Steenkool bijvoorbeeld. Steenkool is hard en zwart. Zo zwart als kooll Steenkool hoort in de kachel. Of in de haard. Het is brandstof. En brandstof is eten voor het vuur. Steenkool zit diep onder de grond. Bloemkool en rodekool groeien gewoon in de tuin. Spruitjes zijn ook kool. En zuurkool is ingemaakte witte kool. 'Kool moet ik nietl Dat is geen voer voor een vos. Ik wil al geen soep meer,' zegt Vos. 'Maar ik well' zegt Haas. 'Ik ben gek op soep van kool.''

kop

Een kop is natuurlijk een hoofd. Maar uit een hoofd kun je geen koffie drinken. En uit een kop well

89

'Ik ga koffiezetten,' denkt Vos. 'Dat is leuk voor Haas. Dan krijgt ze een lekker kopje koffie op bed.'3

Een krantenkop is een vette titel in de krant.

koraal Koraal groeit in de zee, net als parels. Het koraal is geen dier en geen plant. Het ziet emit als een boom. In die boom wonen kleine diertjes. Al die diertjes samen maken het koraal. Koraal is dus een soort schelp. Het is meestal rood. Maar er is ook wit en zwart koraal. Van koraal worden juwelen gemaakt.

kraaien Een kip kakelt. Een haan kraait. Dat doet hij om te laten horen wie de baas is . 'Victorie kraaien' is 'juichen omdatje wint'. Kleine ldnderen kraaien ook. Het is lachen van plezier. Een kind dat kraait, ldinkt natuur­lijk niet zoals een haan! 'Wie zal er kraaien als Iek het niet doet?' snibt Tok. 'Piep kan er niets van. Ik word nog tuut van zijn tok. Wees blij dat Iek er is. Iek kraait tenminste als een echte vent.' 2

kraal

kop- krap

kraal Kralen kun je tot een halssnoer rijgen. Een kraal is een ldein steentje met een gaatje erin. Vroeger waren kralen van koraal. Daarom heten ze zo. Nu zijn er kralen van glas, van hout, van plastic en van steen. Een kraal is ook een omheinde plek voor koeien of paarden.

kramp Bij kramp treld<en je spieren samen zonder dat je het wilt. Dat doet pijn! Buildaamp is kramp in je darmen. Je kunt buildaampen krijgen van de spanning. Maar soms ook omdat je griep hebt. Haas hoest een keer. Ze ziet zo bleek om haar neus. 'Ik heb kramp in mijn buik en pijn in mijn kop en mijn keel doet zeer,' huilt ze zacht.'

krap Een jas die te ldein is, zit krap. Een ldeine kamer met veel bezoek is ook laap. Als je maar net op tijd bent, ben je krap op tijd. En als je krap bij kas zit, heb je weinig geld!

k

k

kras - kriskras

kras Een kras is een schram. Maar kras is ook: 'sterk'. Een kras oudje is iemand die wel oud is, maar nog goed gezond. 'Dat is kras!' zeg je als je verbaasd bent.

krater

In de top van een vulkaan zit altijd een laater. Dat is een groat, wijd gat. Uit de krater komen lava en rook. Maar bij een uitgedoofde vulkaan rookt de krater niet. Er komt water in. En er ontstaat een meer. Een kratermeer!

krent Een laent is een soort rozijn. Krenten zijn ldeiner, droger en minder zoet dan rozijnen. Vroeger kwamen krenten uit Corinthe, een Griekse stad. Daarom heten ze zo. lemand die gierig is, wordt een krent genoemd. Hij is krenterig. Dat is overdreven zuinig.

kreunen Kreunen is zachtjes ldagen en kermen. Je kunt kreunen van inspanning, maar ook van pijn. Vos ziet wat groen om zijn neus. 'Ik voel me niet zo

90

goed,' kreunt hij .' Soms kreun je als je iets prettig vindt. Als je je 's morgens uitrekt, bijvoorbeeld. Of als je lekker lui ligt te zonnen. 'Smeer me eens in,' zucht Vos. Haas kreunt wat. Ze heeft er geen zin in. Ze lag net zo lekker.2

krimpen Krimpen is het omgekeerde van groeien. Je wordt ldeiner. Als je spieren laimpen, laijg je kramp. l<leren kunnen krimpen in de was. Dan worden ze te krap.

krimpen

kring Een cirkel is een kring. Maar een laing is niet altijd een cirkel. Soms is een kring niet mooi rond. En soms is een kring ook niet gesloten. Een vriendenkring is ook geen cirkel. Het is een groep van vrienden die bij elkaar horen.

kriskras Kriskras is alle kanten op, schots en scheef, allemaal door elkaar. Een echte wirwar!

91

kunst Dit woord komt van kunnen. Een kunst is dus iets wat je kunt. Een koud kunstje is makkelijk. Je kunt een hond kunstjes leren. Opzitten bijvoorbeeld. Of pootjes geven. Koorddansen is een evenwichts­kunst. In het circus warden nog veel meer kunsten uitgehaald. Maar echte kunst is iets heel anders . Een schilderij, een beeldhouwwerk of een muziek­stuk is kunst. Of een heel goed geschreven boek. Of een gedicht. Of toneel.

kunst

kunstenaar Een kunstenaar maakt kunst. Een kunstenmaker doet kunstjes. Een andere naam voor kunstenaar is artiest.

kussen Een kus is een zoen. En kussen is een ander woord voor zoenen. Maar een kussen is ook zacht om op te zitten. Vaak is het gevuld met veren of met dons.

kunst- kwal

Haas raapt de veren bij elkaar en stopt ze weer in de zak. 'Gekregen van Tok,' zegt ze. 'En ik maak er een leld<er zacht kussen van.'2

kwaal Een kwaal is geen kwal. Een kwal is een dier. Een kwaal is een ziekte. Of een ongemak. Sommige kwaaltjes zijn onschuldig. En andere niet.

kwal

Het lijf van een kwal is zacht en glibberig. Je kunt erdoor­heen kijken. Kwallen leven in zee. Sams spoelen ze aan op het strand. Je mag ze niet aanraken. Anders krijg je een branderig gevoel. Een vervelende vent wordt soms een kwal genoemd.

k

k

kwark - kwast

kwark Kaas word t gemaakt van melk. Kwark ook. Kwark is kaas die nog niet klaar is. Het lijkt een beetje op yoghurt. Maar het smaakt niet zuur. Kwark is lekker op de boterham. Je kunt het ook als toetje eten. Dan doe jeer suiker ofvruchten bij.

kwart Een kwart is de helft van de helft. Vier kwartjes is hetzelfde als een. Als je een appel in vieren snijdt, heb je vier partjes. En elk partje is een kwart. Maar als je die partjes nog eens doormidden snijdt, zijn het geen kwartjes meer. Snap je?

kwartier In een uur gaan zestig minuten. Een l<Wartier is een kwart van een uur. Dus duurt een l<War­tier precies vijftien minuten. Want zestig gedeeld door vier is vijftien. Dat schrijf je zo: 60 : 4 = 15. Een half uur duurt net zo lang als twee kwartier. Hoeveel l<Wartier gaan er dan in een uur? Haas zet de eierwekker naast de doos. Hij staat op vijftien minuten. Dat is evenveel als een l<Wartier.2

92

Een l<Wartier is niet altijd een kwart van een uur. Het kan ook een wijk zijn. Vroeger was een stad in vier stukken verdeeld. Daarom heet een stadsdeel nu nog altijd l<Wartier. Want een kwart is een vierde deel. Ergens inkwartieren is ergens gaan wonen of logeren.

kwast

Met een l<Wast kun je verven. Het moet wel een schilders­l<Wast zijn. De l<Wasten aan een gordijn zijn franje. En een rare l<Wast is een vreemde kerel. Een l<Wast in het hout is een plekje waar vroeger een tak gezeten heeft.

I laag

Laag is het omgekeerde van hoog. Een laag is echter niet het omgekeerde van een hoog. Want een hoog bestaat niet. Een verflaag is verf die uitgesmeerd is. Op een boterham kun je een dikke laag bater doen. En als je een hemd en een trui en een jas aantrekt, heb je drie lagen kleren over elkaar.

laatst Laatst is later dan laat. Het is het omgekeerde van eerst.

laboratorium In een laboratorium warden din­gen onderzocht. Bloed bijvoor­beeld. Door het bloed van een patient te onderzoeken, weet de dokter wat eraan scheelt. In andere laboratoria proberen geleerden nieuwe medicijnen uit. Of schoonmaakproducten. Of plastic. Ofwatje maar kunt bedenken. Het meervoud van laboratorium is laboratoria.

laf Laf is het omgekeerde van dapper. Een lafaard heeft geen moed. Maar ook eten kan laf zijn. Het smaakt dan flauw. Lafweer is drukkend en warm. Bij laf weer is er bijna zeker onweer op komst.

lak Lak glimt. Het is een verf of vernis die hard en glanzend opdroogt. Lakschoenen glimmen ook. Ze zijn meestal zwart en deftig. Als je ergens lak aan hebt, wil dat zeggen dat het je niet kan schelen.

lam

Een lam is het jong van een schaap. Een lam lam is een lam dat niet kan lopen. Want lam is hetzelfde als 'verlamd'. En als je verlamd bent, kun je niet bewegen.

lama - lat

lama Een lama lijkt op een schaap. Het geeft wol. Toch is het geen schaap, maar een soort kameel. Hij heeft echter geen bulten. Een lama is ook een priester in het boeddhisme. Het boeddhisme is een godsdienst.

land

De aarde is verdeeld in water en land. Het water is nat en het land is droog. 'Een eiland is het omgekeerde van een vijver,' zegt Haas. 'Een vijver is een beetje water midden heel veel land. En een eiland is een beetje land midden heel veel water.'3

De mensen hebben het land op aarde onder elkaar verdeeld. Daardoor zijn er heel veel Ian­den in de wereld. Een land kan heel groat zijn of heel ldein. Hetland waar je vandaan komt, is je vaderland. De meeste men­sen blijven hun hele leven in hun vaderland wonen.

landkaart Op een landkaart lam je zien waar je bent ofwaar je heen gaat. 'Weet je zeker dat het hier is?' vraagt Vos. 'Ik weet het heel zeker,' zegt Haas. 'Ik heb de kaart toch? Die heeft Piep voor ons getekend. Piep kent de weg, want hij washier al eens.'3

land loper Natuurlijk loopt iedereen over het land. Een landloper heeft echter geen huis. Hij is een zwerver. Vaak moet hij bedelen.

land loper

landschap Het landschap is het land om je heen. In de stad zie je het landschap niet. Er staan te veel huizen in de weg. Er zijn kunstenaars die landschappen schilderen. Hun schilderijen warden dan 'landschappen' genoemd.

94

Larie hoort bij apekool. Het is onzin. Larie moet je niet geloven.

lat Een lat is lang en smal. Met een meetlat kun je rechte lijnen treldcen. Een ander woord voor meetlat is liniaal. Iemand die lang en dun is, wordt soms plagend 'lat' genoemd.

95

Haas kijkt gauw op. Las Vos mee? Nee hoor!

En dat is maar goed ook. Haas wil niet dat hij haar

'lat' noemt. Stel je voor!

'

later - licht

later Dat is het omgekeerde van vroeger. Je hoort er het woord 'laat' in.

lauw Lauw is niet koud en niet warm. Het is iets daar tussenin.

lava

Binnen in de aarde is het zo heet dat de stenen ervan smelten. Als een, vulkaan vuur spuwt, stroomt dat gesmolten steen uit de krater

naar buiten. Dat is lava.

Leer is gemaakt van de huid van een dier, bijvoorbeeld van een koe of een var ken. Het is soepel en taai. Schoenen zijn meestal van leer. Sommige mensen dragen een leren jas. Leer betekent ook nog iets anders. Het is alles wat je over iets kunt leren.

96

leerjaar

Een leerjaar is een jaar waarin je leert. Meestal valt het samen met het schooljaar. In het eerste leerjaar leer je lezen, rekenen en schrijven. In Nederland heet het eerste leerjaar 'groep drie'. In het zesde leerj aar - groep acht in Nederland - moet je nadenken over wat je later gaat doen. Je zit dan in het laatste j aar van de basisschool.

les In de les leer je iets wat je eerst niet kon. Niet alle lessen warden op school gegeven. Je kunt les krijgen in zwemmen, in muziek of in dans. Meestal leer je samen met anderen. Wie les krijgt, is een leerling. Wie les geeft, is een leraar of een lerares. 'Waar is Piep? Is hij klaar met de les? Kan hij al kraaien?' vraagt Vos . Verdrietig schudt Haas haar kop. 'Hij is het zat', zegt ze. 'Nu leert hij het nooit.'2

lef

Het Hebreeuwse woord voor hart is lef. lemand met lef is iemand met een dapper hart. Maar een lefgozer is een op­schepper en een druktemaker.

licht lets wat niet veel weegt, is licht. Licht is dus het omgekeerde van zwaar. I-jet licht dat je kunt zien, heeft echter niets met gewicht te maken. Het is het omgekeerde van danker. Een lichte ldeur is een bleke ldeur.

\

97

licht

liefde

/, (

l

l I

Als je ergens liefde voor hebt, dan hou je ervan. Je kunt liefde hebben voor een ding. Ofvoor een dier. Of voor iets wa t j e graag doet. En je kunt liefde hebben voor een ander mens. Er zijn heel veel soorten liefde. Sams kun je lief de voelen. En soms ook niet. Liefde is niet hetzelfde als verliefdheid. Verliefdheid zonder liefde bestaat. En liefde zonder verliefdheid bestaat oak. ledereen heeft liefde nodig. En bijna iedereen kan het geven. Gelukkig maar!

liefde - long

loeren Op de loer liggen is niet hetzelfde als loeren. Op de loer liggen, is je kans afwachten. Maar loeren is spieden en gluren met een scherpe blik.

loeren

lomp Een lamp is een vod. Dit woord wordt meestal in het meervoud gebruikt. In lompen geldeed gaan, is armoedig. Van oude lompen wordt papier gemaakt. lemand die lamp is, gedraagt zich onbeholpen. Of bot.

long Zander longen kun je niet ademen. Je longen zitten in je

long- lucht

borstkas. Ze warden goed beschermd door je ribben. Als je inademt, zwellen je longen als een ballon. Je borstkas wordt grater. Dat kun je voelen en zien. Als je uitademt, lopen je longen leeg. Je borstkas wordt kleiner. Probeer het maar eens! Vissen ademen niet door longen, maar door ldeuwen. Anders zouden ze verdrinken.

lood Net als ijzer is load een metaal. Het is niet zo sterk en hard als ij zer. Maar load wee gt wel veel meer. 'Loodzwaar' wil zeggen 'heel zwaar'. Iemand die alle moed verloren heeft, loopt met het load in zijn schoenen. In zijn schoenen zit natuurlijk niet echt lood. Het voelt alleen maar zo.

loof Het loof is alles wat groen is aan bomen, struiken en planten. Loofbomen verliezen elkjaar hun loof. Ze warden kaal. Naaldbomen niet. Een spar is een naaldboom. En een den ook. Die bomen blijven groen in de winter. Maar het loofvan loofbomen wordt rood, geel en

loof

98

bruin. Het valt af. In de lente l<amen er nieuwe blaadjes aan de bomen. Dat is het jonge loaf.

loon Geld dat je verdient met werken voor een antler, is loon. Zakgeld is dus geen loon, tenzij je ervoor werkt. Loon is niet altijd geld. 'Dat is zijn verdiende loon' zegt men van iemand die straf krijgt. Of: 'Boontje komt om zijn loontje.' Maar gelukkig is het loon meestal een mooie beloning.

lot Met een groat lot uit de loterij win je een fortuin. Maar het lot is ook alles er gebeurt. Je kunt je lot in eigen handen nemen. Dat betekent dat je zelf ldest hoe je wilt leven. Dat lukt niet bij alles. Je moet je dan schikken in je lot. Er is niets aan te doen. Van lotje getikt zijn is: een beetj e gek zij n.

lucht Lucht kun je niet zien. Toch is de lucht overal. Je kijkt er dwars doorheen.

99

'Haas, nu wil ik weer,' zegt Vos opeens.

Hij grij pt naar het boek van Haas.

Dat vindt Haas niet zo leuk. Ze is nog lang niet klaar

met lezen! 'Toe Haas! Toe!' zeurt Vos. Haas doet of ze Vos

niet hoort. Het lijkt wel of ze hem

niet eens ziet!

'Je doet of ik lucht ben!' roept Vos boos.

Haas kijkt op. 'Lucht is overal,' zegt ze.

'Dat staat in het boek.

En jij bent niet overal.

Je bent wel hier, maar

niet daar. Dus kun je geen lucht zijn.' En Haas leest weer verder. Vos is wat in de war. Hij denkt een poos na. 'Staat dat echt in het boek?'

vraagt hij dan. 'Staat erin dat de lucht

overal is?' Haas knikt. Ze wij st het aan. 'Dat snap ik niet, Haas. De lucht is buiten. Kijk maar. Hij is mooi blauw. Er drijven

witte wolken in. Als het regent, is de

lucht grijs. En als het nacht is,

wordt hij zwart.'

'De lucht is buiten en binnen,' zegt Haas. 'Buiten is de lucht blauw. Of grijs. Of zwart.'

Dat is vreemd. Binnen zie je de lucht niet.

En buiten wel. Vos gaat even kijken.

Zie je well Daar is de lucht, hoog boven zijn hoofd.

Vos kijkt zo lang dat zijn nek er pijn van doet.

Dan gaat hij weer naar binnen.

Daar is ook lucht. Maar die

ziet hij niet! 'Haas! Hoe weet je <lat er

hier lucht is?' Haas zucht. 'Zander lucht ga je dood, Vos.'

'Dood?' schrikt Vos. 'Waarom dan?'

'Omdatje zonder lucht niet kunt ademen,' zegt Haas.

'En ademen is lucht happen,' zegt Vos gauw.

Want dat las hij in het woordenboek!

lui- lynx

lui Wie lui is, werkt niet graag. Maar vaklui zijn niet lui. Ze houden van hun vak. Ze heten alleen maar lui omdat lui een antler woord is voor lieden. En lieden zijn mensen. Valdui of vaklieden zijn dus vakmensen. Arme lui zijn arme mensen. En rijke lui zijn rijk.

luistervink Een luistervink is geen vogel! Het is iemand die anderen afluistert.

lukken Een ander woord voor luld<en is slagen. Dat heeft niets met slaag te maken. lets wat lukt, gaat goed. lets wat fout gaat, mis­lukt. Gelukkig mislukt niet alles.

lummelen Lummelen is maar wat rand­hangen zonder iets te doen. Je verknoeit je tijd als je lummelt. En je rust er niet van uit. Lummelen is dus niet hetzelfde als luieren.

lunch Een licht hapje rand de middag is een lunch. Je zegt 'lunsj'. Het woord komt uit het Engels. In de lunchpauze op school kun je middageten eten. Dat is hetzelfde als lunchen. In een lunchpald<et zitten boterhammen ofbraodjes. Of heb je liever een warme lunch?

lusten lets graag eten of drinken is iets

lusten. lets wat je niet lekker vindt, lust je niet.

100

Dit woord komt van 'luwen'. Als de wind luwt, gaat hij liggen. Dat betekent dat het minder hard waait. Een luwte is een plek waar de wind ·niet kan l<0men. Bijvoorbeeld achter een windscherm of achter een haag.

luxe Luxe is weelde en overvloed. Bij luxe is er veel meer dan echt nodig is. Luxe is dus extra. Luxueus is het omgekeerde van armoedig en van sober.

lynx

Dit is een heel leuk woord voor scrabble! Je zegt: links. Een lynx is een grate wilde kat. Bij ans zie je lynxen alleen in de dieren­tuin. Ze zijn ldeiner dan leeu­wen en hebben een korte staart.

m maag

Alles wat je eet, komt in je maag terecht. De maag is dus een zak. Maar de maag doet meer dan alleen het voedsel opvangen. Hij kneedt het voedsel tot een dild<e pap. Dat moet. Als je maag leeg is, krijg je honger. Je maag kneedt dan alleen maar lucht. Soms kun je dat horen. Je rammelt! Grr! Grr! 'Het beest!' gilt Haas. 'Daar is het weer! Het was heel dichtbij!' Nu bloost Vos nog veel erger. Hij kijk:t naar de grond. 'Er was geen beest, Haas. Het is mijn maag die knort,' biecht hij op.2

maand Er zijn twaalf maanden in een jaar. Soms duurt een maand der­tig dagen. En soms eenendertig. Alleen februari duurt korter. In 'maand' hoor je 'maan'. Een maand is de tijd die de maan nodig heeft om rond de aarde te draaien. Toen er nog geen kalenders waren, zagen de mensen aan de maan welke dag het was .

maat Om te kunnen meten, heb je een maat nodig. Een liter is een inhoudsmaat. Een meter is een lengtemaat. Je kunt ook meten

metje voeten ofje handen. Of met stappen. Plotseling zegt Haas: 'Vos, zet vier stappen vooruit.' Vos doet meteen wat Haas zegt. Iek loopt achter hem aan. In een stap van Vos kunnen wel tien stapjes van Iek.2 Als je schoenen koopt, moet je weten welke schoenmaatje hebt. Anders zijn de schoenen jou te groot of te ldein. In je kleren staat ook een maat. Die verandert als je groeit. Of als je dild<er of dunner wordt. Dan krijg je een maatje meer of minder. 'Dik? Ik ben niet dik! Ik heb een maatje meer,' zegt Vos.2 Maat houden is matig zijn. Dat wil zeggen dat je niet moet overdrijven. De maat houden in muziek is iets heel anders. Als je uit de maat zingt, ldinkt het lied niet. Je zingt dan te snel of te langzaam. 'Maat' is ook een ander woord voor makker.

magneet - manuscript

magneet

Wist je dat een magneet een stuk ijzer is? Het is wel een bijzonder soort ijzer. Een mag­neet trekt antler ijzer aan. Dat blijft eraan plakken. Maar mag­neten stoten elkaar af. Probeer maar eens twee magneetj es tegen elkaar te duwen. Dat lukt niet!

mak

Mak is hetzelfde als tam. Wie mak is, sputtert niet gauw tegen. Schapen zijn mak. Maar een wilde stier is dat niet_

makker Een maldcer is een kameraad. Daar voel j e j e prettig bij. Maldcers trekken vaak met elkaar op.

mal Mal is een beetje gek. Een mal is ook een vorm. Met een mal kun je van een beeld een heleboel beelden maken. Een mal van papier is een sjabloon.

mals Een malse biefstuk is helemaal niet taai. Hij is zacht en sappig. In een malse wei groeit veel zacht gras.

102

mandarijn In de winter zijn er overal man­darijntjes te koop. Het lijken net ldeine sinaasappeltjes. De eerste mandarijntjes kwamen uit China. En weet je wat een mandarijn in China is? Een heel belangrijk man! Zouden de mandarijnen mandarijntjes lusten?

mandarijn

manier Dat is de wijze waarop je iets doet. 'Zo kookje soep'is hetzelfde als 'Op die manier kookje soep.' lemand met goede manieren gedraagt zich zoals het hoort. En als je tafelmanieren hebt, eet je heel netjes!

manuscript Een auteur schrijft zijn boek eerst in het ldad. Dat doet hij met een pen, een typemachine of een computer. Zo'n stapel gecshreven of getypte blaadjes is een manuscript. Dat is een Latijns woord. Het betekent: 'met de hand geschreven'. Van het manuscript maakt de uitgever een boek.

103

medicijn Dit is een antler woord voor geneesmiddel. Medicijnen neem je als je ziek bent. De dokter schrijft medicijnen voor om je te genezen.

medicijn

meel Meel is gemalen graan. Met meel kun je brood en koekjes bakken.

meervoud Kijk bij enkelvoud. Daar lees je meteen wat meervoud is.

meestal Meestal is 'heel vaak' of 'bijna altijd' . Op Iek moppert Tok nooit. Tegen hem zegt ze alleen maar lieve dingen. Schatje. Kuikentje. Suikerhartje van me. Meestal vindt Iek dat leuk, maar niet altijd. 2

Het omgekeerde van meestal is zelden.

meester Een meester is een baas. Hij heeft knechten die hem dienen. Dat was vroeger zo. Nu is 'meester' een andere naam voor 'onderwijzer'. De meester geeft onderwijs aan de

medicijn - meten

l<las. Een onderwijzeres is geen meester, maar een juf. Sams wordt een kunstenaar oak 'meester' genoemd.

meesterwerk Een meesterwerk is een heel mooi kunstwerk, bijvoorbeeld een schitterend boek of een prachtig schilderij . Daarmee bewijst de kunstenaar dat hij zijn vak meester is. Hij kan dus heel goed schrijven of schilderen. Meesterlijk!

men 'Men' is niet hij en niet zij, niet ik en nietjij. 'Men' is iedereen en niemand. Je gebruikt het woo rd als j e zomaar iets zegt in het algemeen. Bijvoorbeeld: 'Een cadeau geef je niet weg!' is hetzelfde als: 'Een cadeau geeft men niet weg.' Daarmee bedoelt men: het hoort gewoon niet.

meteen Dit woord betekent precies het­zelfde als dadelijk. Blader dus meteen terug naar bladzijde 23. Uil wil het pakje niet eens meer. Het moet meteen in de prullenmand. 'Wacht, wacht!' roept Haas. 'Gooi het pak niet weg!'' Een antler woord voor 'meteen' en 'dadelijk' is 'onmiddellijk'.

meten Door iets te meten, kom je te weten hoe groat het is . Sommige dingen zijn maar een paar centimeter groat. Die kun

meten - misdaad

j e me ten met j e liniaal. Maar voor grate gebouwen heb je iets anders nodig! Met een thermometer meet je de ternperatuur.

meter Een meter is altijd even lang. In een meter zit honderd centimeter. Een dooprneter is natuurlijk langer dan een meter. Zij is geen maat, rnaar een soort extra rnoeder. Want 'meter' kornt van 'mater'. En dat is 'rnoeder' in het Latijn.

middernacht

Orn twaalf uur 's nachts is het rniddernacht. Dan pas is de dag echt afgelopen. Na rniddernacht begint een nieuwe dag. Het is dan natuurlijk nog pikdonker. Want het is midden in de nacht! Sornrnige rnensen noernen rniddernacht 'het spookuur'. Ze denken dater op dat tijdstip enge dingen gebeuren. Orn rniddernacht slaat de klok twaalf keer. Maar eigenlijk zijn er dan al vierentwintig uren van de dag voorbij.

miljoen

Tien keer honderd is duizend. Tien keer duizend is tiendui­zend. Tien keer tienduizend is honderdduizend. En tien keer honderdduizend is een rniljoen. Een rniljoen is een een met zes nullen. Je schrijft het zo: 1 .000.000.

Een rniljonair is heel rijk. Hij heeft wel een rniljoen euro

104

op de bank. Dat is erg veel! 'Haas, Haas!' roept Vos. 'Kijk eens hoeveel sterren! Duizend. Misschien wel een rniljoen.'3

minuut Zeg 'duizend en een'. Dat duurt een seconde. Als je dat zestig keer zegt, is er een rninuut voor­bij. Een rninuut is dus langer dan een seconde. Toch is een rninuut heel kart. Er gaan zestig rninuten in een uur. Hoe lang duurt een kwartier dan?

misdaad

Hier hoar je twee woorden in. Mis is hetzelfde als fout. En een daad is iets wat je doet. Maar niet alles wat je fout doet, is een rnisdaad. Een moord is een rnisdaad. En diefstal. En ergens inbreken. lemand die een rnisdaad begaat, is een

105

misdadiger. Hij moet naar de rechtbank. Misschien belandt hij wel in de gevangenis .

misschien Als je zegt dat iets misschien zal gebeuren, weet je niet zeker of het zo is. Maar het kan wel. Er is dus een kans dat het gebeurt. 'Straks kunnen we de sterren zien,' zegt Vos. 'Misschien valt er eentje.' Oat zou leuk zijn, want ik wil een wens doen,' zegt Haas.1

missen Je vergissen is hetzelfde als mis­sen. Maar missen is nog meer. Je kunt de bus missen. Dan ben je niet op tijd om mee te rijden. Als je iemand mist, heb je ver­driet omdat hij er niet is. Het is vreemd stil zonder Piep. Uil zit de hele dag voor zijn deur. Hij mist Piep zo erg. Zo nu en dan zucht hij . Hij denkt aan Piep. Hij droomt zelfs van Piep. En als hij Vos of Haas ziet, praat hij over Piep.' Sams mis je iets zonder te weten wat het is.

'De pop mist nog iets, al weet ik niet wat,' zegt Vos . Oat is zo. De pop mist iets . Maar wat? Uil

misdaad - misverstand

denkt diep na. Vos krabt zich op zijn kop. Wat mist de pop toch? 'Een neus!' zegt Vos plotseling. 'Wis en waar!' knikt Uil. 'Oat zie je goed, Vos! De pop mist een neus!'' Missen is ook het omgekeerde van raken of treffen. Het doel missen is naast het doel schieten of gooien.

mist

! ,' I

Wolken drijven meestal hoog in de lucht. Als ze heel laag hangen, zijn ze mist. In de mist zweven piepldeine druppeltjes rand. Ze zijn nog niet zwaar genoeg om naar beneden te vallen. Sams regent het een ldein beetje in een mistwolk. Maar dat is dan motregen. Je merkt er haast niets van. Bij dichte mist kun je niet ver kijken. Er komt mist op. Oat is niet zo leuk voor Vos. Hij ziet haast niets meer. De mist is wit als melk. Het lijkt net of het bos weg is. Maar dat kan niet.' Een ander woord voor mist is nevel.

misverstand Een misverstand is een vergis­sing. Door een misverstand

m

m

misverstand - moede rtaal

begrijp je elkaar verkeerd. Dat moet dan uitgepraat warden.

modder Als je aarde met water mengt, krijg je madder. Dat is hetzelfde als slijk. Of bagger. Modder is vies. Maar varkens houden ervan!

mode De mode is dat wat 'in' is . Het ene jaar is de mode wijde jeans. En het jaar daarna moeten alle broeken weer smal. Mode gaat niet alleen over kleren. Het kan bijvoorbeeld mode zijn om de huizen oranje te verven. Of om je haar in piek­jes te doen. Mode duurt maar heel even. Zodra de nieuwe mode komt, is de vorige mode ouderwets. Want ouderwets is hetzelfde als 'uit de mode'!

model Een model is een voorbeeld van hoe het moet. Nieuwe kleren maak je volgens een bepaald model. Dat model staat uitgetekend op papier. Soms is een model geen iets, maar een iemand. Het model

mode

106

van een kunstenaar poseert. De kunstenaar ziet aan het model hoe het kunstwerk moet war­den. In de mode is een model iemand die kleren showt. Het model loopt in de modeshow heen en weer met de nieuwste kleren aan. Zo kan iedereen zien wat de mode is.

modern Modern is in de mode. Het is dus het omgekeerde van ouder­wets. Sommige dingen zijn niet ouderwets en niet modern. Die zijn klassiek. Dat betekent dat ze niet in de mode zijn en ook niet uit de mode. Ze blijven gewoon wat ze zijn.

moed Wie moed heeft, is dapper. Met moed doe je dingen die je eigenlijk niet durft. Maar je doet ze toch, omdat het moet. Dat is heel moedig.

moedertaal De taal die je leert als je ldein bent, is je moedertaal. Je moedertaal leer je vanzelf. Daar hoef je niet voor naar school te gaan. Op school leer jewel je moedertaal lezen en schrijven.

107

moeras

Een moeras is geen water en geen land. Het is iets daar tussenin. Een moeras leun je vaak niet zien. Er groeien planten in. Daardoor lijlet het op droge grand. Maar als je in een moeras stapt, zale je weg in de modder. Een moeras lean heel gevaarlijk zijn. Je raakt erin vast en verdrinlet.

moestuin Dat is geen tuin waarin appelmoes groeit! Moes is een ander woord voor groente. Een moestuin is dus een groentetuin. Daar groeien geen bloemen in, maar worteltjes, sla en kool.

mof Een mof is een losse mouw. Je kunt er aan beide leanten je handen in stoppen. Dat is leld<er warm. Pluim staat op uit de stoel. Ze slaat haar staart om haar heen en stopt haar pootjes in haar mof.' 'Mof is oole een scheldnaam voor iemand uit Duitsland. Schelden is flauw. Je moet dit

moeras - moord

woord dus maar niet gebruileen.

mogelijk lets wat mogelijle is, lean gebeuren. Het omgeleeerde van mogelijle is onmogelijk.

mompelen Mompelen is onduidelijle pra­ten. Je doet het zachtjes, met je mond halfdicht. Gemompel is bijna niet te verstaan. Het is net of je alleen maar 'mompel, mompel, mompel' zegt. Uil zit triest in een hoek. 'Het is mijn ei,' mompelt hij aldoor.2

monster

Een monster is niet alleen een wreed en lelijle wezen. Het lean oole een staal zijn. Een staal is een klein stukje van iets wat verleocht moet warden. Aan een staal of monster lean de

l<aper zien hoe de rest van de koopwaar is. Een monster dient dus om iets te tonen.

moord Dit woord komt van 'mors '. Dat is het Latijn voor dood. Wie een moord pleegt, maalet expres iemand dood. Dat is een misdaad!

m

m

mop-museum

mop Een mop is een grapje. Maar niet altijd . Een zwabber is ook een mop. Daarmee maak je de vloer schoon. Dat is geen grappig karwei.

moskee Kerken, synagogen en moskeeen zijn huizen van gebed. Een moskee is een gebedshuis voor moslims. Een moslim is iemand die de islam als godsdienst heeft.

motregen Motregen is heel fijne regen. De druppels zijn zo klein dat ze wel stofjes lijken.

mum Dit is een afkorting van mini­mum. Daar hoor je het woord 'mini' in. 'In een mum van tijd' betekent 'in heel weinig tijd'.

museum

108

mummie

Een lijk is het lichaam van iemand die dood is. Een lijk blijft niet goed. Het vergaat. Een mummie is ook een lijk. Maar het vergaat niet. Het is gedroogd of gebalsemd. Zo kan het de eeuwen doorstaan. Voor een mummie hoefje niet bang te zijn. Hij is al heel lang dood.

munt Een munt is een geldstuk. Munt is ook een plant. De blaadjes van die plant smaken naar tandpasta. Echt waar!

museum In een museum worden allerlei belangrijke dingen bewaard. Er zijn musea voor schilderijen en kunst. En musea voor oude spullen. En voor alles wat je maar kunt bedenken. Sommige musea zijn saai. En andere zijn interessant. En weer andere zijn alleen maar leuk.

n naar

lets wat niet aangenaam is, is naar. 'Bah! Wat een naar en koud bos!' klaagt Pluim.' Maar 'naar' gebruik je ook om te zeggen waar je heen gaat. 'Goed, ik ga al!' barst Pluim los. 'Ik ga terug naar de stad.''

nadenken

Dit is ergens over denken. 'Als het hier eb is, is het ergens anders vloed,' zegt Haas. Vos denkt daar een poosje over na. Je kunt lang nadenken over de zee.3

nadien Dit woord betekent hetzelfde als 'daarna'.

nar Een nar is iemand die gek doet. Hij is dus een soort clown. Vroeger hadden koningen een hofnar. Die moest de koning

nar

aan het lachen maken. De nar droeg een zotskap. Dat is een muts met belletjes.

natuur

Alles wat groeit en leeft hoort bij de natuur. De ongerepte natuur is natuur waar de mensen nog niets aan veran­derd hebben. En dieren die in de natuur leven, zijn wild . Ze horen niet bij een baas. Jij hebt zelf ook een natuur. Dat is niet de natuur die je in de omgeving ziet. Jouw natuur is jouw karakter of jouw aard. Het is zoals je echt bent. Puur natuur!

n

n

natuurlijk - nergens

natuurlijk Vanzelfsprekend weet jij wat natuurlijk is . Vanzelfsprekend, natuurlijk! 'Ik maak de saus!' roept Haas. 'Ik wil zien of het lukt.' 'Natuurlijk lukt het,' zegt Uil. 'Het lukt altijd.'4

Natuurlijk is ook wat past bij de natuur. Er is niet mee geknoeid. Je natuurlijke haarldeur is de ldeur die j e haar vanzelf heeft. Als je het verft, zie je de natuur­lijke haarkleur niet meer.

Nederlands Als je dit leest, lees je Nederlands. Waarschijnlijk is Nederlands je moedertaal. Of misschien leerde je het op school. Nederlands wordt gesproken in Nederland en in Belgie. Maar in Belgie spreekt men ook Frans. Frans is de taal van het zuiden. In het noorden van Belgie ligt Vlaanderen. Daar wonen de Vlamingen. Die spreken Nederlands. Het Nederlands uit Nederland wordt soms Hollands genoemd. En het Nederlands uit Vlaanderen is dan Vlaams. Maar het is dus dezelfde taal. Nederlanders spreken niet alleen Nederlands, ze zijn het ook. Want ze komen uit Nederland. En alles wat uit Nederland komt, is Nederlands!

neef Je neef is de zoon van je oom of tante. En jij bent zijn neef als je een jongen bent. Benje een meisje, dan ben je de nicht van

110

je neef. Je bent ook de nicht of neefvanje oom oftante. En als je broer of zus later een zoon krijgt, benjij oom oftante van een nieuw neefje!

nep

Nep is namaak. Voor echt bont moet een dier dood. Maar voor nepbont niet. Dat wordt in de fabriek gemaakt.

nergens

Dit is ergens met een 'n' ervoor. Die 'n' betekent 'niet' . Nergens is dus 'niet ergens'. Het betekent: op geen enkele plaats. lets wat nergens is, is er dus gewoon niet. 'Ik heb net een fluitketel in de aanbieding. Zo goedkoop vind je ze nergens,' zegt Rob.3

'Dat lijkt nergens op!' zeg je als iets helemaal niet goed is.

111

nerveus Dit is een ander woord voor 'zenuwachtig'. Nerveus is ook snel en vinnig.

nest Niet alleen vogels hebben een nest. Andere dieren ook. 'Ik zoek een plek om mijn nest te bouwen,' zegt mevrouw Staart. 'Uw nest?' doet Uil verbaasd. 'Bent u dan een vogel, mevrouw?' 'O nee!' lacht mevrouw Staart. 'Ik ben een eekhoorn. En noem me maar gewoon Pluim, hoor.'' Een poes met een nestje is een poes met jongen. Het nest is de plaats waar ze voor haar jongen zorgt. Maar de jongen zelf zij n ook 'het nest'.

net

Een net is geknoopt of geweven van touw of draad. In een net zitten heel veel gaatjes . Die gaatjes noemt men mazen. Er zijn veel soorten netten. Een vangnet bijvoorbeeld, of een visnet. Met een net met grote mazen kun je grote dieren vangen. Maar om muggenlar­ven te vangen, moet je een net

nerveus - nevel

met kleine mazen hebben. 'Hij glipt door de mazen van het net' is een uitdrukking. Het betekent: 'Hij ontsnapt.' 'Het net' is ook een andere naam voor het internet. Dat is natuur­lijk niet echt een net. Maar het woordje 'net' kan nog veel meer andere dingen betekenen. Bijvoorbeeld: Wat ziet Uil er netjes uit! Hij draagt een stropdas en een zonnebril.' Er net uitzien is dus: goed gekleed zijn. Net is ook 'schoon'. Een net pak heeft geen vlekken. Op een nette vloer liggen geen kruimels. Nog een voorbeeld: Vos doet net of hij Haas niet hoort.' Vos hoort haar echt wel. Het lijkt alleen maar alsof hij haar niet hoort. 'Net' betekent ook 'pas'. Ik zit net. En ik doe een dut.'

nevel

n

nevel - noemen

Net als mist is nevel een soort wolk. Nevels lijken dunne witte slierten. Ze hangen vlak boven de grond. Ga 's avonds maar eens kijken naar een sloot of een wei. Wedden <lat er nevel hangt?

nicht Kijk bij neef. Daar lees je wat 'nicht' is.

niemand Net zoals nergens bij ergens hoort, hoort niemand bij iemand. Niemand is 'niet iemand'. ledereen is immers wel iemand.

niets Nergens, niemand en niets horen bij elkaar. Als er nergens niets is, is er overal iets. Als niemand iets heeft, heeft iedereen niets. Maar niets is niet het omgekeerde van iets! Het is het omgekeerde van alles.

nietsnut Een nietsnut deugt nergens voor. Het is een scheldnaam. Een nietsnut is niet nuttig. Maar <lat klopt niet. Want iedereen kan wel iets.

nieuws Het nieuws is wat nieuw is. In het journaal wordt het nieuws verteld. Niet alle nieuws komt in hetjournaal ofin de krant. Anders zou hetjournaal uren duren. En de krant zou dikker zijn dan een boek. Veel nieuws hoor j e gewoon van anderen.

Bijvoorbeeld dat er een baby geboren is. Of dat de buren gaan verhuizen. Dat zijn nieuwtjes. 'Wat schrijft Uil? Is het slecht nieuws? Viel zijn boom om? Brak hij zijn poot?' 'Nee hoor,' mompelt Haas. 'Het is geen slecht nieuws. Lees zelf maar.'3

nobel

112

Nobel is edel. Het heeft niets met adel te maken. Een nobele daad is een goede, edele daad. Nobel is dus een plechtig woord voor 'juist en goed'.

nochtans Dit woord komt van 'nog dan'. Het betekent 'toch'.

nodig Alsje iets nodig hebt, kunje niet zonder. Sommige dingen zij n niet nodig, maar wel nuttig. En andere dingen zijn extra. Dat is luxe.

noemen 'Noemen' is de naam zeggen. Als iemand vraagt hoe je heet, zeg je je eigen naam. Men noemt je zo. En zoals je genoemd werd, ga je heten.

113

Uil zegt: 'Ik noem hem Piep. Korn, Piep. Korn, ik geef je een zoen.''

nonsens Dit betekent onzin.

nood Bij nood is er een probleem. Een schip in nood gaat zinken. Tijdens een hongersnood sterven mensen. Bij watersnood overstroomt het land. Gelulddg is niet elke nood even groat. Maar er is altijd hulp nodig. 'Geen nood!' roep je als er niets ergs aan de hand is.

nooit Nooit is het omgekeerde van altijd. Eigenlijk betekent het: 'niet ooit'. 'Het is een groat hok, hoar,' zegt Tok tobberig tegen Haas. 'Het werk is nooit aan de kant.''

noorden

Het noorden is een van de vier windstreken. De andere zijn het oosten, het zuiden en het westen. In het noorden ligt de Noordpool. Op een kaart staat het noorden altijd bovenaan. En op het kompas ook. De naald

noemen - normaal

van het kompas wijst naar de Noordpool. Zo kun je uitzoeken waar je bent. 's Nachts vind je het noorden door de poolster te zoeken. 'Het noorden kwijt zijn' betekent dat je helemaal van slag bent. Je weet niet meer watje moet doen.

noot

Dit ldinkt als nood. Gelulddg is een noot leuker dan een nood. Noten hebben een harde dop, maar vanbinnen zijn ze leld<:er. 'Geen noten?' jammert Pluim radeloos. 'Maar dat is een ramp! Dat is verschril<l<elijk! Groeien er geen noten in dit bos?' 'O jawel hoor!' zegt Uil vlug. 'In de herfst hangt mijn boom vol. Echt waar.' 'Geef mij dan een noot!' gilt Pluim.' Niet alle noten kun je eten. Muzieknoten bijvoorbeeld. Dat zijn tekentjes op papier. De muzikant leest die tekentjes. Zo weet hij hoe de muziek ldinkt. Een voetnoot is een aanteke­ning onder aan een bladzij.

noppes Dit is een ander woord voor niets.

normaal Normaal is wat iedereen gewoon vindt. Het omgekeerde is abnormaal.

n

n

nors - nut

nors Nors is onvriendelijk. Het betekent hetzelfde als nurks, stuurs en bars. Hoor je hoe nors die woorden klinken?

nuf Een nuf is een verwaande dame. Voor anderen haalt ze haar neus op. Ze vindt zichzelf heel belangrijk! 'Pluirn had zo'n rnooie staart, net als ik,' zucht Vos. 'Ze woonde in een boom, net als ik,' zucht UiL 'Ze had een ochtendhumeur en het was een nuf,' zegt Haas ferm.'

nukkig Een nuk is een gril. Maar het is geen leuke gril. Iernand die nukkig is, zit vol kuren. Je weet nooit wat je eraan hebt.

nummer

114

nummer

Een nummer is een cijfer of een rij cijfers. Een nummer is zoals een naam. Je weet wie ofwat errnee bedoeld wordt. Aan het huisnummer in een adres ziet de postbode waar hij de brief moet posten. Sportlui dragen een rugnummer. Zo kun je ze herkennen. Maar het is niet prettig als j e alleen maar een nummer bent. Dat betekent dat men je niet goed kent. In een nummer zitten soms ook letters, en niet alleen cijfers . Let maar eens op de nummerplaat van een auto. Een succesnummer is een liedje dat heel populair is . Dat komt dan op de nummer een van de hitparade.

nut lets wat nut heeft, dient ergens voor. Het is nuttig.

0 o-benen

De benen van een baby zijn niet recht, maar krom. De knietjes staan uit elkaar. Daardoor vormen de beentjes een 'O' . De baby heeft o-benen! Dat gaat vanzelf over als de baby groeit. Er zij n echter ook volwassenen met o-benen.

ochtend

De dag begint met de ochtend. 's Ochtends komt de zon op. Een ander woord voor ochtend is dageraad. Maar eigenlijk duurt de ochtend langer dan de dageraad. De ochtend is de eerste helft van de dag. Het valt niet rnee, leren kraaien. Piep oefent hard, dat wel. Elke ochtend staat hij heel vroeg op.2

oefenen Oefenen is zo vaak iets doen, dat je het daarna kunt. Trainen is ook oefenen. Of repeteren. Als

je oefent, doe je een oefening. Piep wil wel kraaien, maar hij kan het niet. Daarom oefent hij hier in het bos.2

oerwoud Het eerste stukje van dit woord betekent 'oud' en 'vanaf het begin'. Een oerwoud is dus een oud woud. Het was er altijd al. Het is niet door mensen aangelegd. De jungle is een oerwoud, en de rimboe ook.

ogenblik Kijk bij blik. Een ogenblik duurt net zo lang als nodig is om met je ogen te knipperen. 0

oksel

Je oksel is een holte onder je arm. Daar zit je arm aan je lijf vast. Als iemand je daar kietelt, moet je heel erg lachen.

0

omgeving- onmiddellijk

omgeving Alles wat om je heen is, hoort bij je omgeving. Als je in de stad woont, is de stad je omge­ving. Je kunt ook op vakantie gaan naar een mooie omgeving. De omgeving van Vos en Haas is het bos. Want daar leven ze!

omweg Als je ergens heen moet, kun je er meteen naartoe. Je kunt ook een omweg nemen. Dat duurt langer. Je komt er heus wel. Maar niet zo snel als anders.

ondertussen In dit woord hoor je 'tussen'. Het betekent dater iets gebeurt tussen twee andere dingen in. 'Ik heb koekjes gebakken,' gaapt Vos . 'En ik moest het deeg laten rusten. Zo stond het in het boek. Maar ik wilde niet niets doen. Dus bakte ik ondertussen iets anders.'4

onderwijs Op school volg jij onderwijs . De meester en de juf zijn onder­wij zers. Ze leren jou stukje bij beetje wat je moet kennen en

omweg

.- .... . I

' . .. :•- ·'--..

' .::_~'-

116

kunnen. 'Het onderwijs' is alles wat met school te maken heeft.

onguur Onguur is ruw, akelig, slecht en gemeen. Een ongure kerel ziet er verdacht uit. Onguur weer is hetzelfde als onweer!

onkruid 'On' aan het begin van een woord betekent heel vaak 'niet' of 'slecht'. Onkruid is dus 'niet­kruid' of 'slecht kruid'. Onkruid is alles wat vanzelf groeit op verkeerde plaatsen in de tuin. Paardebloemen zijn onkruid. En boterbloemen. En madelief-j es. Toch zijn die bloemen allemaal heel mooi om te zien!

onmiddellijk Dit woord betekent hetzelfde als dadelijk en meteen. In 'dadelijk' staat maar een 1, en in 'onmiddellijk' staan er twee. Daarom moet je dit woord goed onthouden. Want als je onmiddellijk met maar een 1 schrijft, maakje een grote fout!

. _j ---- • tr,, .. ,.

...._ ; \. - .::::-.. :: - ,, - -- - - - -_, - - -- ~- ..,- .. -.:. ,,,.-_----=-- · ... ; .. ...____

----

117

onrecht Het recht is wat goed en juist is. Het onrecht is verkeerd. Wie onrechtvaardig is, behandelt anderen niet goed.

ontevreden Dit is het omgekeerde van tevreden. Wie ontevreden is, wil dat de dingen anders zijn dan ze zijn.

onweer Tijdens een onweer dondert en bliksemt het. Als je gezicht op onweer staat, heb je een boze bui. Dan krijg je gedonder!

onzin Onzin is hetzelf de als nonsens en larie. Onzin is niet waar. 'Ik ga dood, ik voel het!' jammert Vos. 'Ik val nu al van de graat.' 'Onzin,' zegt Haas.2

oogst Midden in de zomer is het graan rijp. Het wordt van de velden gehaald. Dat gebeurt in de

oogst

onrecht - oorsmeer

maand augustus. Augustus werd afgekort tot 'ogest', en later tot 'oogst'. De oogst is dus de tijd dat het graan rijp is. En de oogstmaand is een andere naam voor augustus . Op 15 augustus is het halfoogst. Niet alles rijpt in augustus. Sommige groenten en vruchten warden vroeger geoogst. En andere later. Zelfs in november kun je nag oogsten!

oorlog Als twee landen ruzie hebben, komt er soms oorlog van. Er warden mensen doodgeschoten en er wordt met bommen gegooid. Een burgeroorlog is een ruzie van twee groepen mensen uit hetzelfde land. Bij een oorlog vallen er veel slachtoffers. Soldaten sneuvelen in de strijd. Maar oak gewone mensen komen om. Vrede is veel beter dan oorlog.

oorsmeer Het gele spul dat in je oren zit, heet oorsmeer. Het ziet er vies uit, maar het is heel nuttig. Het houdt je oar vanbinnen schoon.

0

0

oorsmeer - open

Je moet nooit met wattenstaafje in j e oor peu teren. Het oor­smeer droogt wel vanzelf op. Als je peutert, kun je een oorprop krijgen. Dan moet de dokter je oor uitspuiten!

oorsprong Als je dacht dat je oor kon springen, dan heb je het mis . Het woord 'oorsprong' heeft helemaal niets met oren te maken. 'Oor' betekent ongeveer hetzelfde als 'oer' in oerwoud. De oorsprong is het allereerste begin. Een rivier ontspringt bij de bron. De bron is dus de oorsprong van de rivier. Oorspronkelijk was jij een baby. Zo ben jij begonnen. Je oorsprong ligt bij je ouders .

oorzaak

Net als oorsprong heeft dit woord te maken met een begin. Het is dus geen zaak van je oren! Veel van wat gebeurt, heeft een oorzaak. Het gebeurt omdat er eerst iets anders is gebeurd. Dat wat het eerst komt, is de oorzaak. Door de oorzaak gebeurt er daarna wat anders. Dat is het gevolg.

118

'Ik voel me niet zo goed,' kreunt Vos. 'Was er iets mis met de taart?' schrikt Uil. 'De taart was prima,' zegt Haas scherp. 'Vos is een slokop. Daar komt het door.'' Vos at te veel. Dat is de oorzaak van zijn buikpijn. Uil dacht dat de taart de oorzaak was. Maar dat had hij fout.

oosten In het oosten komt de zon op. Het oosten is een van de vier windstreken. De and ere zij n het zuiden, het westen en het noorden. Op het kompas ligt het oosten rechts.

open

Open is het omgekeerde van dicht of gesloten. Door een open deur kun je binnen­komen. Maar door een dichte deur niet. lets openen is iets open maken. Er is dan een opening. Een opening is niet altijd een gat of een scheur. Ook een tentoonstelling kan openen. De opening is dan de eerste dag dat het publiek mag komen. De openingstijden van een

119

winkel, een bank of een bibliotheek zijn de tijden waarop de ldant binnen kan. De meeste winkels zijn open tot zes uur. Dan sluiten ze.

opgave Dat wat een ander jou te doen geeft, is een opdracht of een opgave. Een huistaak is een opgave. Je moet doen wat de juf of de meester wil. Een zware opgave is een lastige taak. Die mag je niet te gauw opgeven!

opkikker

Dit is niet een soort kikker! Een opldld<er is iets wat je weer moed geeft. Als je een pluim krijgt, is dat een opldld<er. Een opldkker kan van alles zijn: een knipoog, iets leld<ers, iets wat meevalt, een prettig nieuwtje. Daar kikker je van op!

oplossing Een oplossing is een antwoord op een probleem. Dat hoeft geen groot probleem te zijn. Soms is het gewoon een som. Een som is eigenlijk een vraag. Bijvoorbeeld: 'Hoeveel is twee plus twee?' Weet jij het ant­woord? Dan heb je de oplossing!

open - opscheppen

oplossing

De meeste problemen zijn geen sommen. Maar er is haast altijd een oplossing te vinden. Een oplossing is ook nog iets anders. In een kopje hete koffie kun je een suiker­klontje doen verdwijnen. Het lost op. Je ziet er niets meer van. Maar je proeft het well De suiker is opgelost. In het kopje zit koffie met een suikeroplossing.

opnieuw Als je iets opnieuw doet, doe je het nog een keer. Je kunt ook zeggen: weer. 'T ... tok. .. , t ... too-ok. .. ,' leest Piep traag. 'Kuu!' verbetert Haas. 'Er staat kuu! ' 'T ... t ... tok!' stottert Piep weer. 'Opnieuw!' zegt Haas hard. 'Kuu, kuu, kuu!' 2

opscheppen Dit is hetzelfde als pochen. Iemand die opschept, vindt zichzelf heel goed. En <lat is verwaand. Maar opscheppen betekent ook nog wat anders. Het is eten op een bord scheppen. Of zand opscheppen.

a

0

opscheppen - orkest

opscheppen

Je kunt dus opscheppen met een lepel. Maar je kunt ook opscheppen met wat je zegt. Het is hetzelfde woord. Maar het betekent iets anders .4

opvallen Opvallen is niet het omgekeer­de van neervallen! Het heeft ook niets met afvallen te maken. Opvallen is de aandacht trel<l<en. lets wat opvalt, zie je meteen. Iemand die wil opval­len, doet heel apart of druk. Dan ldjkt iedereen naar hem.

opvoeden

Om te groeien heb je voedsel nodig. Iemand moet je dus voeden. De meeste ldnderen worden gevoed door hun ouders.

120

Maar eten is niet het enige <lat je nodig hebt. Je moet ook van alles leren. Dat blijft duren tot je volwassen bent. En daarna nog wel een beetje! Soms lijkt opvoeding op onderwijs. En soms lijkt onderwijs op opvoeding.

orka Een andere naam voor de orka is 'zwaardwalvis'. Door die naam weet je meteen <lat de orka familie is van de walvis­sen. Het is een zeeroofdier <lat in groep leeft. Orka's kunnen getemd worden, net als dolfijnen. En net als dolfijnen en walvissen zijn orka's zoogdieren. Ze ademen niet door ldeuwen, maar door longen. Een walvis is dus helemaal geen vis! En een zwaardwalvis ook niet!

orkaan Een orkaan is niet zomaar een storm. Tijdens een orkaan waait het zo hard <lat bomen ontworteld raken. Soms waaien de daken van de huizen weg. De wind veranderd razendsnel van richting. Dat is een wervelwind of een cycloon.

orkest Een groep muzikanten die samen optreden, vormt een orkest. Ze worden zo genoemd omdat ze in het orkest zitten. En het orkest is de plaats in de zaal waar de muzikanten zitten! Snap je?

121

ovaal Een cirkel is rond. Een afgeplat­te cirkel is een ovaal. Een ovaal is dus ook rond, maar niet rond als een bal. Een ovaal lijkt meer op een ei.

oven

In een oven kun je van alles bakken: taart, brood en koeltjes, vlees en vis . En in een potten­bakkersoven bak je ldei! Wist je dat een baksteen ook in de oven moet? Pas daarna wordt hij zo hard als een steen.

over

ovaal - over

over lets wat over is, is voorbij. 'Jij hebt geen heimwee. En ik well' lacht Haas. Maar dat liegt ze. Want haar heimwee is over. AllangP lets wat niet op is, is over. De schelpen zijn bijna op. Er zijn er maar tien over. Die bewaart Haas. Voor later3•

Een boek of een verhaal of een film gaat ergens over. Haas leest in haar boek. 'Speel je mee, Haas?' Haas schudt haar kop. 'Mijn boek is veel te 0 mooi. Het gaat over een eiland.'3

Over is ook overheen. Dat is het omgekeerde van onderdoor. Haas zit op een eiland. Een eiland op een eiland! Ze wist niet dat dit kon. 'Ik vind het niet leuk, Vos! Hoe moet ik hier af? Ik wil geen natte voeten!' Daar weet Vos wel raad op. Hij draagt Haas de greppel over.3

0

'lets wat voorbij is, is over,' mornpelt Vos.

Maar dat klopt niet.

Want als iets over is, is het

niet voorbij. Restjes bijvoorbeeld.' Haas zucht eens. 'Restjes gaan niet

voorbij, Vos.

Restjes gaan op.' 'Niet als ze over zijn,'

beweert Vos. Haas zucht nog eens. Ze wordt een beetje boos. 'Daar heb ik het niet over,'

zegt ze.

'Waarover dan wel?' vraagtVos.

' 'Over over, zegt Haas.

'Over is niet op, maar wel voorbij.

En als iets niet op is, is het over.

Denk daar maar een poos over na.'

En dat doet Vos. Hij denkt heel lang. Over over en voorbij. Over op en over.

122

Over de overkant en overdag. Over een week.

En overal overheen. Dan zegt hij wijs: 'Over over kun je

blijven denken.' 'Dat is zo,' knikt Haas. Ze klinkt niet boos meer. Dat is over!

123

overdrijven

Een onweer kan overdrijven. Dat betekent dat het wegtrekt en ophoudt. Het accent ligt op het eerste deel van het woord. Je zegt 'over' dus iets harder dan 'drijven'. Als het accent op het laatste deel ligt, bedoel je iets heel anders. Overdrijven is dan hetzelfde als geen maat houden. Als j e overdreven hard praat, praat je harder dan normaal zou moeten. Je kunt in alles overdrijven: in computerspelletjes, in sport, in snoepen en nag veel meer. Sams is overdrijven oak expres. Want overdrijven is vaak heel grappig. Een clown in een circus draagt overdreven grate schoenen. Daar lacht het publiek om!

overdrijven - overtreding

overtreding Een overtreding begaan is iets doen wat verboden is. Door het rode licht rijden is een overtreding. Daarvoor kun je warden gestraft.

overtreding

0

p

p pad

Een pad lijkt op een kikker. Hij is plomp en traag. Zijn huid zit vol bobbels. Maar hij is niet giftig. Een zebrapad is geen gestreepte pad! Het is een plaats waar je veilig de weg kunt oversteken. En een bospad is geen pad die in het bos leeft. Het is een smal weggetje in het bos. Er zijn fietspaden, voetpaden, wandel­paden, ruiterpaden, tuinpaden en nog veel meer. Maar een pad voor padden is er niet. 'Op pad gaan' is hetzelfde als 'op weg gaan' of 'op stap gaan'.

pagina Kijk bij bladzijde. Een pagina is precies hetzelfde.

pak Er zit een pakje bij de post. Het is een pakje voor Uil! 'Het is een pakje van Piep!' juicht Uil. Hij is

zo zenuwachtig dat hij de touwtjes niet loskrijgt. Haas moet het pakje openmaken.2

Een pakje krijgen met de post is bijna altijd leuk. Misschien zit er een pak in het pak. Eerst pak je het pak uit. En dan trek je het pak aan. Past het pak? Dat is een pak van mijn hart! Ik hoop dat de post nog een pak pakjes brengt.

palet Een kunstenaar heeft een palet nodig om een schilderij te maken. Dat is een houten plank met een gat. In dat gat stopt de kunstenaar zijn duim. Zo kan hij het palet goed vasthouden als hij schildert. Op het palet doet de kunstenaar een paar kleuren verf. Hij kiest de kleu­ren die hij wil. Je kunt aan het schilderij zien welke kleuren de kunstenaar koos. Dat is het

125

pal et van het schilderij. Een donker palet heeft donkere kleuren. Een helder palet heeft heldere kleuren. Maar het houten palet blijft hetzelfde.

paling

Een antler woord voor paling is aal. Het is een glibberige vis die eruitziet als een slang. Je kunt hem eten.

paljas Dit is geen jas die je kunt aan­trekken! Het woord komt uit het Frans. Daar betekende het 'strozak' of 'stropop'. Een paljas is iemand die graag gek doet. Eigenlijk is hij dus een soort nar. Of een hansworst.

parel Dacht je dat een parel een steen was? Dan had je het mis. Een parel groeit in een oester. Een oester is een schelpdier, net als een mossel. Vanbinnen in de schelp zit een glanzend laagje. Dat is parelmoer. Een los klompje parelmoer is een parel. Parels zijn kostbare sieraden. Sommige parels zijn nep. Ze zien er bijna echt uit. Maar ze zijn niet zo duur.

palet- perk

pech Pech is tegenslag. Een auto met pech kan niet meer rijden. Wat een pech!

penseel Een penseel is een zachte kwast.

Kunstenaars schilderen ermee. En in China schrijft men met een penseel. Echt waar!

per 'Per post' betekent: 'Met de post.' 'Een per een' betekent: 'Een voor een.' Haas zegt: 'Rob heeft zulke lekkere broodjes. Tien per stuk en het vijfde gratis.'3

Daar bedoelt Haas mee dat Rob tien schelpen vraagt in ruil voor een broodje.

perk

Een perk is een stukje grond. In een bloemperk staan bloemen. Een grasperk is een gazon. Soms staat er een hek om het perk. Een beperking is een grens . 'Paal en perk stellen' aan iets is zorgen dat het niet grater of erger wordt. Anders gaat het alle perken te buiten. En dat betekent dat het niet meer te verdragen is.

p

p

perzikh uid - pinda

perzikhuid Wat een perzik is, weet jewel. De buitenkant van de perzik is zacht en donzig. Dat komt omdat er ldeine haartjes op staan. Een gave, fijne huid met heel weinig dons is een perzik­h uid. Die wil iedereen wel hebben! Een nectarine heeft geen perzikhuid. De schil van die vrucht is glad. Verder is er geen verschil.

peulenschil Erwten en bonen zitten in peulen. Als de peulen rijp zijn, gaan ze mald<:elijk open. Daar­om is een peulenschil hetzelfde als 'een mald<:elijk karwei'. Een peulenschil is kinderspel!

piek

Een piek is een top die spits is. Een bergtop bijvoorbeeld. Of een piek op de kerstboom. Met gel kun je je haar in piekjes doen. Dan lijkje net een egel. Voordat de euro bestond, was de gulden het Nederlandse geld. Een gulden werd soms een piek genoemd. Dat kwam omdat er

126

lang geleden een godin met een lans op de munten stand. En een lans is een piek. Er zit immers een spitse punt aan een lans.

piekeren Tobben is hetzelfde als piekeren. Het is de hele tijd nadenken over iets. Met piekeren kun je moeilijk ophouden. Dat is lastig!

pier Een pier is niet alleen een regenworm. Een regenworm leeft in de aarde. En een pier staat in de zee. Je kunt erop wandelen. Als de pier lang genoeg was, kon je de zee oversteken. Dan was het geen pier meer, maar een brug.

pinda

Een andere naam voor pinda is aardnoot. Toch is de pinda geen echte noot. De pinda groeit in peultjes. Die peultjes rijpen onder de grand. Van pinda's wordt pindakaas gemaakt. Daar zit helemaal geen kaas in. Alleen maar gema­len pinda's en een beetje zout. Eigenlijk is het dus pindapasta. Pindakaas is leld<:er op brood.

pinda

127

piramide

piramide Heel lang geleden werden er in Egypte piramides gebouwd. Een piramide was het graf voor de mummie van een farao. De piramides staan er nog altijd. Ze hebben de vorm van een driehoek. Toeristen gaan naar Egypte om ze te zien.

plagen Er is een verschil tussen plagen en pesten. Pesten is naar en gemeen. Het is heel erg om gepest te worden. Maar plagen is leuk. En geplaagd worden is dat meestal ook. Vrienden plagen elkaar vaak. Soms wordt plagen een beetje pesten. Dan moet je stoppen.

plan Wat je van plan bent, wil je gaan doen. Je maakt een plan. Soms is dat een plan dat je bedenkt. Soms is dat een plan op papier. En er zijn plannetjes waarop je precies kunt zien waar je heen moet. Zo'n plan lijkt op een landkaart en noemt men een plattegrond. Om een huis te bouwen, heb je een bouwplan nodig. 'Ik ben de architect,' zegt Haas.

piramide - pluim

'En in deze koker zit mijn plan. Wacht maar. Dan laat ik het zien.' Haas haalt een rol papier uit de koker. Het is een groot, wit vel. Er staan allemaal blauwe lijnen op getekend.2

planeet Een planeet is een hemel­lichaam dat rond een ster draait. De aarde is een planeet. Hij draait rond de zon. En de zon is een ster. De maan is een maan. Een maan draait niet rond een ster, maar rond een planeet. Er zijn heel veel manen in het heelal. De aarde heeft er maar een. Daarom heet onze maan gewoon maan.

plomp Plomp is grof, zwaar en lomp. Het is het omgekeerde van sier­lijk. De plomp is ook een water­plant. Hij lijkt op de waterlelie.

pluim Een pluim is een complimentje. Dat krijg je als je iets goeds hebt gedaan. 'Ik geef jou een pluim, Vos,' zegt Haas. 'Een pluim? Ik zie geen pluim!' 'Natuurlijk niet. Het is ook niet echt een pluim.

p

p

pluim - prat

Het is iets wat ik zei. Ik zei dat de soep lekker was. En jij kookte. Dus zei ik iets goeds van jou.'4

Een vogelveer is ook een pluim. Een pluimpje is een donsveer. Dat weegt bijna niets. Een pluimgewicht! Een pluimstaart is een staart in de vorm van een pluim. Vos heeft een pluimstaart. En wie nog meer? Mevrouw Hoorn-Staart, natuurlijk! 'Ik ben een eekhoorn. En noem me maar gewoon Pluim, hoor! Pluim Staart uit het Stadspark. Ik ontvlucht de drukte, ziet u. Ik zoek de rust van het bos.''

poezie Je zegt: poeweezie. Poezie is alles wat met gedichten te maken heeft. Niet alles wat rijmt is poezie. En poezie hoeft echt niet te rijmen. Een poezie­album is een boekje waarin je gedichten kunt schrijven. Of waarin je vriendjes en vriendinnetj es een tekening kunnen maken voor jou. Zo'n album wordt ook gewoon 'poezie ' genoemd.

pollepel

Dit is eigenlijk een potlepel. Daarmee schep je soep uit

een pot. Als je lang genoeg 'potlepel' zegt, maakje er vanzelf 'pollepel' van. En dat werd een nieuw woord!

pols

128

Je pols is de plaats waar je hand aan je arm vast zit. In je pols loopt een belangrijke slagader. Daarom voelt de dokter je pols als je ziek bent. Want de polsslagader klopt mee met het hart.

prachtig Prachtig is mooier dan mooi. Natte stenen zijn het mooist. Ze glimmen zo prachtig!3 Als je iets heel goed deed, heb je het prachtig gedaan. 'Je bent mijn lieve kleine krielhaan, Iek,' lacht Tok. 'En je kunt prachtig kraaien.''

pralen Een praalhans laat aan iedereen zien hoe goed en lmap hij wel is. Pralen is hetzelfde als pronken.

prat Prat gaan op iets is er trots op zijn. Of erover opscheppen. Dat is verwaand.

129

prentenboek In sommige boeken staan alleen maar woorden. Maar er zijn ook boeken met illustraties. Een antler woord voor illustratie is prent. Een boek met heel veel mooie, grote prenten is een prentenboek. Daar staan wel woorden in, maar niet zoveel. Of soms helemaal geen. Een prentenboek is geen strip. Een strip is een 'beeldverhaal'.

prik Niemand krijgt graag een prik van de dokter. Maar een glaasje prik is leld<:er! Dat is frisdrank die bruist. Dat prikt wat in je mond en in je neus. Het doet geen pijn. En een prik van de dokter well

probleem Een probleem is een moeilijk­heid. Daar moet je een oplossing voor vinden.

pronken Pronken is pralen. Het is trots laten zien wie je bent en watje hebt.

pruik Als je kaal bent, kun je een pruik dragen. Dan is het net of je weer haar hebt. lemand met een slecht humeur heeft de bokkenpruik op.

pruilen Pruilen is zitten mokken met een boos gezicht. Pruilen doe je om je zin te krijgen. Je hebt geen verdriet. Maar je

prentenboek - publiek

pruik

voelt jewel heel naar. Soms huil je een beetje. Of je trekt een pruillip. Dat is lelijk om te zien.

publiceren Dit boek is gepubliceerd bij Lannoo. Daar is het verschenen. Dat wil zeggen dat het gedrukt en uitgegeven is . Als het niet gepubliceerd was, kon jij het niet lezen. Dan was het alleen maar een manuscript. Een boek publiceren is het boek aanbie­den aan het publiek.

publiek Het publiek is iedereen. Dat zijn de mensen die naar een sportwedstrijd ldjken. En de mensen die in de filmzaal zitten. En de mensen die zonnen op het

p

p

publiek - puur

strand. En de mensen die boeken lezen. Die zijn het lezerspubliek. Wat publiek is, is van en voor het publiek. Een publiek geheim bijvoorbeeld. Dat is geen geheim meer. Want iedereen weet het al!

puik Het beste van het beste is het puikje. Puik is een ander woord voor 'zeer goed'. 'Toe, Vos!' zegt Haas. 'Pak wat kool. Kool is pas puik!''

puur

130

pukkel Een puld<:el is een puistje. Het is oak een ronde schoudertas om bijvoorbeeld zwemspullen in te doen.

puur Hou je van pure chocola? Dat is chocola zonder melk erbij. Puur is zuiver. Er is niet mee geknoeid. Er is niets aan veranderd. Het is zoals het was. Puur natuur dus.

_./

/,,, / , ~·

q qua

Een q ldinkt als k. Dit woord spreekje zo uit: kwa.Je gebruikt het om geleerd te doen. Je zegt dan bijvoorbeeld: 'De q is niet moeilijk qua uit­spraak.' Je bedoelt dat de uit­spraak van de q niet moeilijk is.

quarantaine Je zegt 'karantene'. Daar zit het Franse woord in voor 'veertig'. Dat heeft met vroeger te maken. Toen moest een schip soms veertig dagen in de haven blijven. Pas dan mocht de bemanning aan land. Zo wist men zeker dat er geen ziekte aan boord was. Tegenwoordig duurt een quaran­taine soms langer dan veertig dagen. En soms korter. Maar het doel blijft hetzelfde. Een quarantaine dient om besmet­telijke ziektes tegen te houden. Mensen of dieren die uit een besmet gebied komen, blijven een tijd op een afgesloten plek. Ze zijn in quarantaine. Als ze in die tijd niet ziek worden, zijn ze niet besmet. Dan mogen ze gaan en staan waar ze willen.

quiche Dit spreekje uit als 'kiesj'. Een quiche lijkt wel wat op een pizza. Het is een hartige taart.

Die smaakt dus niet zoet. Er zit meestal room in, groente, spek, kaas en eieren. In een vegetarische quiche zit natuurlijk geen vlees. Een quiche met vis bestaat ook.

quilt

Je zegt: 'kilt'. Een quilt is een dild<e doorgestikte deken. Hij is vaak van allerlei lapjes gemaakt. Quilten is lapjes aan elkaar zetten om er een quilt van te maken.

quitte

Je zegt: 'ldet' . Als je in een spelletje even vaak wint als je

q

q

quitte - quiz

tegenstander, sta je quitte. Oat betekent dat jullie gelijk staan. Met geld kun je ook quitte staan. Dan hoeft de een de ander niet meer te betalen.

quiz

132

quiz Hou je van kwissen? Dan heb ik een vraag voor jou. Hoe kun je 'kwissen' anders schrijven? Als 'quizen' natuurlijk! Want een quiz is een kwis. Mald<elijk, toch?

r raadsel

Een raadsel is geheimzinnig. Het kan een moeilijke vraag zijn. Dan moet je de oplossing raden. 'Raad eens wat ik voor je heb?' vaagt Vos. 'Ik. .. ik. .. ik ... ,' stottert Haas. Ze is nog zo van streek! Ze kan helemaal niet raden! 'Het is heel koud en heel groat,' helpt Vos haar. 'Een ... een sneeuw­pop?' gokt Haas. Vos schudt zijn kop. 'Het is heel koud en heel groat en heel lekker,' zegt hij. Nu raadt Haas het wel. 'Een ijsje!' lacht ze.3

In raadsels spreken is: niet duidelijk zeggen wat je bedoelt. Dan doe je raadselachtig. lets wat niemand begrijpt, is ook een raadsel. Een ander woord is 'mysterie'.

raak Het is raak als j e het doel raakt. Vos pakt wat sneeuw en maakt er een bal van. Hij mikt op de

race

boom van Uil. Pats!! Raak! Gauw maakt Vos nog een bal. En weer gooit hij. Mis!' lets is raak gezegd als het precies goed gezegd is. Met een paar rake woorden kun je iemand treffen. Dat is hetzelfde als raken. 'Het is weer raak' zeg j e als iets voor de zoveelste keer gebeurt.

race Dit is een Engels woord. Je zegt: rees. Bij een race gaat het erom wie de snelste is. Racen kan met een auto, een paard, een fiets ofwat dan ook. Wie wint, krijgt een prijs.

racisme Mensen kunnen er heel verschillend uitzien. Sommige hebben een bleke huid. Andere hebben een donkere huid. Het hangt er maar van af tot welk volkje behoort. Ofwaar je ouders vandaan komen. Racisme is de gedachte dat

n

r

racisme - rakelings

het ene volk meer waard is dan het andere. Mensen met krullen zouden dan bijvoorbeeld slim­mer zijn dan mensen met steil haar. Of mensen met blauwe ogen zouden dommer zijn dan mensen met bruine ogen. Of grate mensen zouden liever zijn dan ldeine mensen. Klopt dat? Kijk eens goed om je heen. Dan weet je het wel.

rad Een rad is een wiel. Dat dient niet alleen om mee te rijden. In een klok zitten ook radertjes. Het raderwerk zorgt ervoor dat de ldok goed de tijd aangeeft. Zo'n radertje is heel ldein. Een rad op de kermis of in het pretpark is heel groat. Daarom heet het ook een reuzenrad. 'Rad van tong zijn' betekent 'vlot kunnen praten'. Maar dat heeft niets met raderen te maken.

rafelen

I<leren die versleten zijn, gaan rafelen aan de randen. De draadjes van het weefsel zijn dan zo dun, dat ze breken. Die losse draadjes zijn rafels . Soms rafelt een stuk stof zo erg, dat de rafels wel franje lijken. Rafels warden ook wel eens expres

gemaakt. Bijvoorbeeld als rafe­lige lderen in de mode zijn.

ragebol

134

Rag is het web van een spin. Soms wordt het ook spinrag genoemd. Een ragebol dient om spinrag weg te vegen. Iemand met een hoofd als een ragebol heeft warrig, ongekamd haar.

rail

Je zegt: reel. Trams en treinen rijden op rails. Een treinspoor bestaat uit twee rails en heel veel dwarsliggers. Op een gordijnrail kunnen natuurlijk geen treinen rijden. Je hangt er gordijnen aan op. En vangrails? Die vind je aan beide kanten van de autoweg. Ze dienen om auto's op te vangen bij een botsing of een slippartij.

rakelings Als het bijna raak was, dan was het rakelings. Een auto die rake lings langs j e heen raast,

135

rakelings

heeft jou bijna aangereden. Het was niet raak, maar het scheelde niet veel.

ram Een ram is een mannetj es­schaa p. Het vrouwtjesschaap is de ooi. Het mannetje van een konijn is ook een ram. Of een rammelaar. Dat is hetzelfde.

ram

ramp 'In de lente zijn er geen noten!' zegt Uil. 'Geen noten?' jammert Pluim radeloos. 'Maar dat is een ramp! Dat is verschrikkelijk!'' Een ramp is heel erg. Een overstroming is een ramp. En een aardbeving. Dat zijn natuurrampen. Een grote brand is oak een ramp. Of een schip dat zinkt.

rakelings - ratelslang

Niet alle rampen zijn even erg. Misschien is je kamer wel een ramp. Dan moet je die nodig opruimen.

rapport Op een schoolra pport staan cijfers. Aan die cijfers zie je hoe je het deed op school. Een rapport gaat dus over water gebeurd is. Niet alleen op school worden rapporten gemaakt. En niet alleen scho­lieren krijgen cijfers. ledereen wil wel een goed rapport!

ratelslang

Er is niet veel kans dat je door een ratelslang gebeten wordt. Ratelslangen komen hier niet in het wild voor. Gelukkig maar, want de beet is erg giftig. Ratelslangen heten zo omdat ze een ratel aan hun staart hebben. Daar schudden ze mee. Dat maakt een ratelend geluid. Het slachtoffer van de slang kijkt dus naar de staart, en niet naar de kop. Zo kan de slang makkelijk toeslaan.

r

rauw - reeks

rauw Wat niet gekookt is, is rauw. Sommige dingen zijn heel leld<er als ze rauw zijn. 'je mag ook rauwe worteltjes, hoor!' zegt Haas. Maar dat lust Vos niet. Dus eet Haas zijn bord leeg. Zij vindt rauwe worteltjes het lekkerste water is.2

Andere dingen kun je beter koken. 'J e kookte het ei niet lang genoeg,' zegt Haas. 'Dus is het nog rauw. En een rauw ei... dat lijkt net snot.'4

Een rauwe wond is een bloederige wond. En een rauwe stem klinkt schor.

razen

Razen is met veel lawaai tekeergaan. lemand die razend is, is ontzettend boos.

reeks

136

'Er zit een barst in het ei! Nu is het stuk! En dat is jouw schuld!' raast Haas.2

Een storm kan ook razen. En auto's razen razendsnel over de weg.

recept Als je iets wilt koken of bald<en, heb je een recept nodig. In het recept staat precies wat je nodig hebt en wat je moet doen. In een kookboek staan heel veel recepten. Met de recepten uit het Koekboek van Vos en Haas kun je zelf aan de slag. Een doktersrecept is een briefje waarmee je medicijnen kunt halen. De dokter schrijft het recept voor de apotheker. Vroeger moest de apotheker zelf pillen en zalfjes maken. Daar had hij dus een recept voor nodig. Nu komen de meeste medicijnen kant en ldaar uit de fabriek. Maar het briefje van de dokter heet nog steeds een recept.

reeks Een reeks is een rij. Een cijferreeks is een rijtje cijfers. Een stri preeks is een reeks van strips over dezelfde stripheld. En een televisiereeks is een film in verschillende afleveringen.

reflex Aan een reflex kun j e niets doen. Als iets snel op je gezicht afkorn t , ga j e vanzelf j e ogen sluiten. Dat is een reflex. Als je valt, streek je je handen uit om je val te breken. Dat is ook een reflex. Sornrnige reflexen zijn aangeleerd. Je kunt ze dus ook weer afleren.

regenwoud Rond de evenaar is het altijd vochtig en warm. Dat is goed voor de plantengroei. In die warrne, vochtige streken groeien dichte bossen. Orndat het er veel regent, noernt men zo'n bos een regenwoud. In het regenwoud leven tropische dieren. Veel stukken regenwoud zijn bedreigd doordat rnensen bornen ornhakken. De tropische dieren zijn dus in gevaar. Want als er geen regenwoud rneer is, kunnen ze nergens heen.

rekenen Rekenen is optellen, aftrekken, verrnenigvuldigen en delen. Het is hetzelfde als cijferen. Bij het rekenen gebruikje getallen. Vos sornt op: 'Een koekje voor rnij en een koekje voor Haas. Plus een koekje voor Uil en een koekje voor Piep. Dat zijn vier koekjes.' Hij rekent het nog eens na op een stuk papier. Het klopt precies.' Als je op iernand kunt rekenen, wil dat zeggen dat hij er is als je hem nodig hebt.

reflex - reservaat

reling

Een reling lijkt een beetje op een balkonhek. Een balkonhek zorgt ervoor dat je niet van het balkon valt. Een reling staat op een schip. Hij zorgt ervoor dat je niet van het dek valt.

repeteren Orn iets echt goed te kunnen, rnoet je het vaak doen. lets vaak doen is repeteren. Muzikanten repeteren hun rnuziekstuk vele rnalen voordat ze optreden. Tijdens het repeteren halen ze de foutjes emit. Zo rnaken ze geen fouten rneer als ze spelen voor het publiek.

reservaat Een reservaat dient om iets te bewaren wat anders verloren raakt. Zander natuurreservaten zouden veel planten en dieren uitsterven. In het reservaat zijn ze bescherrnd. Er is een verschil tussen een natuurreservaat en een natuurgebied. In een natuurgebied mag je rneestal vrij in en uit. Je kunt er sporten en spelen. Maar in een reservaat kun je niet zornaar binnen. Je

r

r

reservaat - ridder

moet heel rustig zijn om de dieren niet te verstoren. De natuur is daar het belangrijkst. Wist je dater ook reservaten voor mensen bestaan? Echt waar! In Amerika zij n er reservaten voor Indianen.

respect

Dit is een antler woord voor eerbied. Oneerbiedig is respectloos. Want 'loos' achter een woord betekent vaak hetzelfde als 'on' voor een woord. Kijk maar bij ademloos.

restje Wat overblijft, is een restje. Etensrestj es moet j e niet te lang bewaren. Ze bederven gauw. Met een restje stof of pa pier kun je leuk knutselen.

restaurant Een restaurant is niet een plaats waar je restjes krijgt! In een restaurant maken ze heerlijke maaltijden klaar. Je hoeft zelf niet te koken als je in een restaurant wilt eten. En je hoeft ook niet de afwas te doen. Maar

138

j e moet wel betalen. Bij een restaurant hoort vaak een cafe.

reus In sprookjes zij n reuzen reusachtig groot. Vaak zijn ze ook boosaardig. Zulke reuzen bestaan niet. Er bestaan wel enorm grate mensen. Bij hen ging iets mis tij dens het groeien, net als bij een dwerg. Zij warden soms reuzen genoemd. Maar ze zijn niet zoals de reuzen in sprookjes!

ridder

Denk jij ook meteen aan een vechtjas te paard? Dan heb je een goed idee van wat een ridder was. Het woord betekent 'rijder'. Een ridder is dus eigen­lijk een ruiter. Maar een miter is daarom nog geen ridder! Ridders bestaan nog altijd. Ze vechten niet meer en ze hebben meestal geen paard. Ze zijn wel van adel. Als je iets heel bijzonders gedaan hebt, kun je door de koning of de koningin tot ridder geslagen warden. Vroeger konden alleen jongens ridder warden. Maar tegen­woordig maakt het niet uit.

139

rietje

Een rietje is een hol buisje waardoor je iets kunt opzuigen. Het heet rietje, omdat het lijkt op riet. Riet is een plant die bij het water groeit. Een rietstengel is hol vanbinnen. Je zou dus met een rietstengel kunnen drinken!

rijbewijs Zander rijbewijs mag je geen auto besturen. Een rijbewijs haal je na een rijexamen. Natuurlijk moet je eerst rijles nemen. In de meeste landen moet je achttien zijn voordat je een rijbewijs krijgt. En dan moet je het altijd bij je hebben als je gaat rijden.

rijk Rijk zijn is geld hebben. Maar je kunt ook rijk zijn aan verbeel­ding. Dan heb je heel veel fanta­sie. Of je bent rijk met je vrien­den. Dat betekent dat je vrien­den voor jou belangrijker zijn dan geld. Een rijk is een land. Een koninkrijk is een land waar een koning aan het hoofd staat. In een keizerrijk is de keizer het hoofd. En Frankrijk? Dat was het rijk van de Franken. Maar tegenwoordig heten ze Fransen.

rietje - rijzen

rijmen Weet je water rijmt op rijm? Dat is van rijmen het geheim. Zoek klanken bij een woord - je hoort wel hoe het hoort -en zet die netjes na elkaar. Ziezo, je rijm is klaar!

rijp

Een stuk fruit is pas lekker als het rijp is. Rijpe vruchten smaken zoet. Behalve citroenen. Die blijven zuur, ook al zijn ze rijp. Niet alleen fruit kan rijpen. 'De tijd is rijp' zegt men als het goede ogenblik voor iets gekomen is. En als je lang over iets nagedacht hebt, kun je een rijp besluit nemen.

rijzen Wat reizen is, weetje vast wel. Rijzen is iets heel anders. Deeg rij st als er gist of bakpoeder in zit. De gist of het bakpoeder doet het deeg zwellen. Het lijkt net of het stijgt in de kom. Rijzen betekent dan ook 'stijgen'. Een rijzige gestalte is een lange gestalte. En als je haren je ten berge rijzen, benje zo bang datje haren overeind gaan staan.

rimboe- rol

rimboe Net als de jungle of het oerwoud, is de rimboe een ondoordring­bare wildernis.

ritueel In een ritueel doe je altijd dezelfde dingen. Een ochten­dritueel is bijvoorbeeld opstaan, je wassen, je haar kammen, ontbijten en dan je tanden poetsen. Je doet het elke ochtend opnieuw en elke keer op dezelfde manier. Andere rituelen zijn plechtig en gebeuren maar af en toe. In veel godsdiensten spelen rituelen een belangrijke rol. Het is een ritueel om op een bepaalde manier te trouwen of een begrafenis te doen.

rob Een rob is een zeehond. Robben zijn geen zeezoogdieren zoals de dolfijn, de orka of de walvis. Ze l<amen vaak aan land. Zeezoogdieren blijven hun hele leven in het water. De rob is verwant aan de zeeleeuw en de walrus.

roesten ljzer dat nat wordt, gaat roesten. Het verandert in een roodbruin

140

poeder. Roesten gaat heel traag. Maar als het lang genoeg duurt, kan een stuk ij zer helemaal wegroesten.

roet Roet is een zwart poeder. Vroeger maakte men er inkt van, maar nu niet meer. Wil je zelf roet maken? Hou dan een schoteltje boven een kaarsvlam. Er komt een zwarte vlek op het schoteltje. Dat is roet. Je kunt het roet er zo weer afvegen. Maar pas op dat je je vingers niet brandt!

rol

Een rol heet rol omdat een rol kan rollen. Een bal rolt ook wel, maar rolt alle kanten op. Met een rol is dat niet zo. Probeer het maar eens met een rol wc­pa pier. Die rolt alleen maar vooruit en achteruit. Je moet het pa pier wel weer oprollen als je klaar bent!

141

Vos ligt op de grond. Hij rolt heen en weer. 'Wat doe je toch, Vos?'

vraagt Haas 'Ik ben een acteur!' lacht Vos. 'Ik speel een rol.' 'O,' zegt Haas. Het is een grap van Vos . Maar de grap is flauw. Vos weet best wat een rol is.

En Haas weet het ook. Een rol spelen is doen

of je een ander bent. Daar hoef je niet voor te rollen!

'Je speelt echt een rol, Vos,' zegt Haas.

'Je doet of je erg dorn bent.

En dat ben je niet.' Vos bloost. Hij viel uit zijn rol. Want Haas had hem door!

\...

r

r

romp- ruig

romp Een lichaam zonder hoofd, armen en benen is een romp. Jouw romp begint dus tussen je benen en stopt aan je hals. Een scheepsromp is het schip zonder masten en andere dingen.

rontgenfoto Op een rontgenfoto kan de dokter zien hoe je er vanbinnen uitziet. Rontgenfoto's maakje niet voor de lol. De stralingen van het rontgenapparaat kunnen j e ziek maken. Maar soms is een rontgenfoto echt nodig. Als je een bot breekt, bijvoorbeeld. Of als je iets raars hebt ingeslikt!

roofdier Sommige dieren eten gras en planten. Andere dieren eten vlees of vis. En er zijn ook dieren die van alles eten. Dieren die vlees of vis eten, worden roofdieren genoemd. Het is niet zo'n mooi woord. Soms spreekt men liever van prooidieren. De prooi is het dier dat gegeten wordt. De hond is een roofdier. En de kat ook. Dat zie je goed als je poes een muis vangt .

rouw

rot Rot is hetzelfde als bedorven. lets wat rot is, stinkt meestal erg. Rot fruit en rot vlees mag je niet eten. Je rot voelen is hetzelfde als je naar voelen. Dat is rot voor jou.

rouw Dit woord klinkt bijna hetzelfde als rauw. Het is echter iets heel anders. Rouw heeft te maken met verdriet om iets wat voorbij is. Je rouwt als iemand sterft van wie je hield. Dan breekt een tijd van rouw aan. Je lrunt ook rouw voelen als je iemand heel erg mist. Vroeger ljepen mensen die rouwden in het zwart gekleed. Ze gingen dan 'in de rouw' . Een rouwbrief is een overlijdens­bericht. Rouwbrieven hebben vaak een zwart of grijs randje. Daarom zegt men van vieze vingernagels dat ze een rouwrand hebben. Ze zijn zwart van het vuil.

ruig Ruig betekent bijna hetzelfde als ruw. Een hond met ruig haar heeft borstelig of stekelig haar. Een ruige haardos lijkt op een ragebol. Een ruige fuif is een feest waar het er wild aan toegaat.

143

ruimte De aarde zweeft in de ruimte. Dat is een antler woord voor heelal. Maar ruimte kan ook gewoon 'plaats' betekenen. Een ruime kamer is een grote kamer. Er is veel ruimte. Een bladzij waar niet veel op staat, heeft veel witruimte. En als je eens in je eentje wilt zijn, vraag je om ademruimte.

ruiter Een ruiter berijdt een paard. Een ruiter kan zowel een man als een vrouw zijn. Vrouwelijke ruiters worden soms 'amazone' genoemd.

ruilen

Ruilen is iets geven en iets krijgen. Je kunt twee snoepjes ruilen voor een koek. Of een koek voor een a ppel. De dingen die je ruilt, moeten ongeveer evenveel waard zijn. Ruilen is handig als je geen geld hebt. Het is ook gewoon leuk. Want misschien wil jij iets wat de antler heeft, en wil de antler wat jij hebt. Als jullie dan ruilen, zijn jullie allebei blij.

ruimte - rusten

rust Waar rust is, is geen lawaai, geen drukte en geen haast. Daar is het rustig. 'Ik ben Pluim Staart van het Stadspark. Ik ontvlucht de drukte, ziet u. Ik zoek de rust van het bos.' 'Ik weet nog wel een leuke boom,' zegt Haas. 'Het is een eind weg, maar het uitzicht is prachtig. En zo rustig, zo rustig!'' Als je iets met rust laat, kom je er niet aan. Soms zegt iemand: 'Laat me met rust!' Dat is dan meestal iemand die boos op je is.

rusten

Als je moe bent, moet je rusten. Rusten lijkt op slapen. Maar gewoon ergens zitten of liggen is ook rusten. 'Even rusten, eventjes uitblazen,' mompelt Vos. Hij ziet er moe uit. Hij heeft ook al uren gewerkt.3

Bij het slapengaan wens je elkaar een goede nachtrust toe. Je zegt dan: 'Welterusten!' Ook dingen kunnen rusten. Deeg voor koekjes bijvoorbeeld. 'Ik moest het deeg laten rusten. Zo stond het in het boek,' zegt Vos.

r

rusten - ruzie

'Dus bakte ik ondertussen iets anders. Daar werd ik zo moe van! Toen ging ik ook maar rusten, net als het deeg.'4

ruw Ruw is het omgekeerde van glad. Een ruw stuk stof voelt stroef aan. Aan een ruwe plank zitten nog splinters. Ruw is ook grof en ruig. Een ruwe zee is een wilde zee, met veel golven. En een ruwe diamant is een diamant die nog geslepen moet worden.

ruzie Dit woord kent iedereen wel! Ruziemaken is ruzien. Dat is niet zo erg, als je het daarna maar weer goed maakt. Ruzie mag niet blijven duren. Anders komt er misschien ooit oorlog van!

144

s saai

Vroeger was saai een soort stof. Saai glansde niet als fluweel of satijn. Het was een heel gewone stof. Er was niets bij zonders aan. Daarom ging men alles, wat niet zo bijzonder was, saai noemen. Dat saai een stofwas, is bijna iedereen vergeten. Maar wat saai is, weten we allemaal! Haas is dol op worteltjes. Maar nu trekt ze haar neus op. 'Een worteltje, wat saai!' zucht ze. 'Ik wil iets echt lekk:ers. lets water leuk: uitziet. lets voor een feest.'4

sabbat In de joodse godsdienst is de zaterdag een rustdag. Het is dan sabbat. Eigenlijk begint de sabbat al op vrijdagavond. Gelovige joden werk:en op de sabbat helemaal niet. Ze gaan naar de synagoge. Op zaterdag­avond is de sabbat afgelopen. Een sabbatsjaar is een jaar waarin je een tijd niet werk:t.

schiereiland

In die tijd k:un je nadenk:en over wat je gaat doen. Een sabbats­jaar heeft niets met godsdienst te mak:en. Maar de sabbat wel.

samen

Een oud woord voor 'samen' is 'tezamen'. En dat woord heeft te maken met verzameling.

Samen betek:ent: bij elk:aar. Heel veel woorden beginnen met samen. Samenstellen bijvoorbeeld. En samenleven. En samenvatting. En nog veel meer.

schiereiland 'Schier' betek:ende vroeger 'bijna'. Een schiereiland is dus bijna een eiland. Het ligt mid­den in het water. Toch k:un je er lopend naartoe. Een schier­eiland zit nog met een k:lein stuk:je vast aan het vasteland.

schimmel Op oud brood of bedorven k:aas zit soms een groen of wit

...

s

s

schimmel - servies

schimmel

poeder. Dat is schimmel. Schimmels zijn zeer kleine plantjes. Ze groeien op vochtige pleld<en. Het zijn net zwam­men. Sommige schimmels kun j e eten. Ze groeien in een soort kaas. De kaas smaakt er leld<er pittig door. Bijna alles kan beschimmelen. Je kunt zelfs schimmel tussen je tenen krijgen! Daarom is het belangrijk je voeten goed af te drogen na een zwembeurt. Een schimmel is ook een wit paard met grijze vlekjes. Gelulddg is de schimmel tussen je tenen niet dat soort schimmel!

schooljaar Een jaar duurt twaalf maanden. Een schooljaar duurt gelukkig niet zo lang. In Belgie begint het schooljaar op 1 september. In Nederland begint het half augustus. In juli is het zomervakantie. Het schooljaar is dan afgelopen.

schots Alles wat uit Schotland komt, is Schots. Een ijsschots komt niet uit Schotland. IJsschotsen drijven op het water. Het zijn losse stuld<en ijs. Soms is een ijsschots zo dik dat je erop kunt

staan. Maar dat is niet veilig! Als het dooit, liggen de schotsen schots en scheef door elkaar.

schots

-

schrikkeljaar In een schrild<eljaar zitten driehonderd zesenzestig dagen. Dat is een dag meer dan in een gewoon jaar. Die ene dag valt in februari. Een schrild<eljaar is bedacht omdat anders de kalender niet ldopt. De aarde doet er immers langer dan een jaar over om rond de zon te draaien. Elk jaar is er dus wat tijd te kort. Daarom krijgen we om de vier jaar een extra dag. Dan heeft de kalender de zon weer ingehaald!

scrabble Dit is letterspel. Het is handig om veel woorden te kennen als je scrabbelt. Nadatje dit woordenboek uit hebt, ben je vast in scrabble niet te verslaan!

servies Borden, kopjes, kommen en

147

schalen vormen samen een servies. Een koffieservies dient om koffie uit te drinken. In een glasservies horen glazen voor rode en witte wijn, voor water en voor sap. Vorken, messen en lepels zijn geen servies. Dat is het bestek. Met een servies zonder bestek kun je niet veel aanvangen. En met een bestek zonder servies evenmin.

sjabloon

Een sjabloon is een vorm die uit papier gesneden is. Met een sjabloon kun je vele malen dezelfde vorm schilderen of tekenen. Sjabloneren lijkt dus een beetje op stempelen. En toch is het precies het omge­keerde. Want als je sjabloneert, wrij f j e verf of inkt in een ui tge­spaarde vorm van het sjabloon. En als je stempelt, wrijf je verf of inkt op de stempel zelf.

sloffen

remand die sloft, sleept met zijn voeten. Sloffen is traag en lui. Dat kun je het best op je sloffen. Die sloffen vanzelf.

sluipen Sluipen is zo voorzichtig ergens heen gaan, dat niemand je hoort

servies - sober

sluipen

of ziet. Je loopt op je tenen of je kruipt op je buik. Sluipen doe

je heel zachtjes en heel traag. 'Ik ga al,' zucht Uil. Hij schraapt zijn keel en schudt zijn veren op. Dan sluipt hij voetje voor voetje naar de deur ... '

smoes Een smoes is een uitvlucht. Die verzin je als je de waarheid niet wilt vertellen. Eigenlijk is dat jokken.

snappen Snappen is hetzelfde als begrijpen. Snap je?

snauwen

Het is niet leuk als iemand naar je snauwt. Snauwen is onvrien­delijk. Het klinkt hard en boos.

sober Sober is zonder extra, zonder luxe en zonder franje. Brood zonder beleg is een sobere maaltijd. Iemand die sober leeft, geeft geen geld uit aan onnodige dingen. En in een sobere tekst staat geen woord te veel.

s

som - spinnen

som Als je getallen bij elkaar optelt, is de uitkomst de som. Sommen maken is hetzelfde als rekenen. Een som is ook een andere naam voor een bedrag. 'Een flinke som' wil zeggen 'veel geld'.

somber Somber is het omgekeerde van vrolijk en opgewekt.

soms

Af en toe zeg je 'soms'. Dan bedoel je 'zo nu en dan'. Of niet soms? 'Post is leuk! Daar word

S je blij van,' zegt Vos; 'Soms wel, soms niet,' meent Haas.2

Soms is het omgekeerde van 'meestal'.

soort Dingen, dieren of mensen die op elkaar lijken, horen bij dezelfde soort. Vos doet het boek open en kijkt naar de lijst. Wat zijn er veel soorten koekjes!4

Niet alles wat op elkaar lijkt,

is echt van hetzelfde soort. Soms is het net een tikje anders. De schelp lijkt een beetje op het huis van een slak. Het huis van een slak is ook een soort schelp. En een schelp is eigenlijk altijd een soort huis.3

speciaal Speciaal is bijzonder. Een specia­list is bij zonder goed in een ding. Daar kent hij dan alles van. Dat is zijn specialiteit. Koks hebben ook hun specialiteit. De ene is heel goed in pannen­koeken bakken. En de andere kookt liever spaghetti. Speciaal is ook 'niet om het even'. Als je pannenkoeken wilt, ga je speciaal naar een pannenkoekenresta uran t.

spinnen

Een trui of een broek of een hemd is van draden gemaakt. Maar waar lcomen die draden vandaan? Die warden gespon­nen. Spinnen is vezels tot draad­j es draaien. Die vezels kunnen haren zijn, zoals de wol van een schaap. Of vezels van een plant,

149

zoals het vlas. Of vezels van kunststof. Vroeger spon men met de hand. Nu gaat dat met machines. Toen er nog geen machines waren, spon de spinster met een spinnewiel. Een spinnewiel maakt een snorrend geluid. Net als een tevreden poes! Poezen spinnen dus ook. Ze maken echter geen draadjes, maar alleen een gezellig geluid. Een spin maakt wel draadjes. Daar weeft ze haar web van. De spin hoeft geen vezels te draaien. De draad komt immers kant en klaar uit haar spintepel. Die zit op haar achterlijf.

sprakeloos Wie sprakeloos is, kan niet meer praten. Je raakt sprakeloos van verbazing of bewondering. Je kunt natuurlijk nog wel praten als je wilt. Maar je vindt er geen woorden voor. Het is net zoiets als ademloos zijn.

sproet Sproeten zijn kleine bruine vlekjes op je gezicht of armen. Ze verschijnen zomaar als je in de zon loopt. Niet iedereen krijgt sproeten. Je hebt ze of je hebt ze niet.

sprookje

spinnen - staren

sprookje Sommige sprookjes zijn al heel oud. Ze werden eerst alleen maar doorverteld en later opgeschreven. Sprookjes zijn altijd verzonnen. Er gebeuren allerlei sprookjesachtige dingen in. Die kunnen niet echt gebeuren. Daarom zeg je van iets wat je niet gelooft: 'Dat is een sprookje.'

spruit

Een spruit is een ldnd! En spruitjes zijn de ldnderen van de spruitkool. Dat is een kool met een lange, dikke steel waar­aan de kleine kooltjes groeien. Jammer genoeg lusten de meeste spruiten geen spruitjes.

star Wat een superstar is weetje wel. Kijk maar bij ster. Maar star bete­kent ook nog iets anders. Star is stijf, hard en onbeweeglijk. Als je star volhoudt dat je gelijk hebt, ben je misschien halsstarrig. Dat is hetzelfde als koppig.

staren Staren is strak ldjken. Bij een starende blik bewegen de ogen niet. Ze staan star. Het is meestal niet prettig om

s

s

staren - ster

aangestaard te worden. Maar vaak staart iemand zomaar voor zich uit. Dan is hij aan het dagdromen. Of hij is verliefd. Vos staart en staart. Zijn bek valt open. ·o, wat is ze knap!'

zucht hij dan.'

steeds Altijd hetzelfde telkens opnieuw is steeds. Steeds is ook stads. Steedse manieren, bijvoorbeeld. Wie uit de stad komt, doet steeds zo steeds! Haas zont nog steeds! Ze ligt daar maar met de kaart op haar kop.3

steeg Een smal straatje tussen de huizen is een steeg. Stegen zijn vaak somber, omdat er niet genoeg zonlicht in valt.

stekel

Een egel heeft stekels. Die prild<en. Een stekel is hetzelfde als een doom. Stekelige planten en dieren beschermen zich met hun stekels of doorns tegen vijanden. Een egel die schrikt, zet meteen zijn stekels op!

stellen Stellen is een opstel schrijven. Maar je kunt oak een vraag

150

stellen. Dat is hetzelfde als iets vragen. Eigenlijk betekent stellen 'zetten'. Als j e iets vraagt, zet j e dus een vraag ldaar! Een leider aanstellen is een leider aan het hoofd zetten. Maar je aanstellen is iets heel anders!

ster

Als je de ster van het feest bent, krijg je alle aandacht. Je schittert dan net als een echte ster. Filmsterren of popsterren krijgen natuurlijk nog veel meer aandacht. Hoe beroemder ze worden, hoe hoger hun ster stijgt. Sams wordt een ster een su perster. Een vallende ster is geen popster die valt. Het is een stuk rots uit het heelal. Als zo'n rots de aarde nadert, vliegt hij in brand. Het lijkt wel een ster met een staart. Daarom heet een vallende ster oak een staartster. Een ander woord voor een staartster is een komeet. Eigenlijk is een staart­ster niet eens een ster. Sterren zijn veel grater dan een stultje rots. Ze zijn zelfs groter dan de aarde. Ze lijken ldein omdat ze heel ver van ons afstaan. De ster die we het beste kennen, is de zon. Had je dat gedacht?

strak Als iets erg spant, is het strak. Strak is ook zonder plooien, rimpels of kreukels. Een broek die strak zit, is wat te krap. En een strakgespannen touw buigt niet door. Haas knoopt het ene eind van het touw aan de ene boom. En Vos knoopt het andere eind van het touw aan de andere boom. Het touw staat erg strak. Dat hoort zo.3

Een strak gezicht is een star gezicht. Een strakke glimlach lijkt wel bevroren. En als je heel aandachtig kijkt, heb je een strakke blik. Vos kijkt heel strak naar Piep. Is hij een ka ... ? Een ko ... ? Een ku ... ? Een ki ... ? 'Een kip!' roept Vos plotseling. 'Kip voor in de soep!''

suikerspin Dit is geen spin die suiker eet! Een suikerspin koop je op de kermis . De verkoper moet eerst draden spinnen van gesmolten suiker. Die draden windt hij om een stokje. De suikerspin is klaar!

symbool

strak - synagoge

symbool Een symbool is een teken van iets anders. Aan het poppetje op de toiletdeur kun je zien of het een toilet voor heren of voor dames is. Je denkt niet aan een poppetje als je het ziet. Je denkt wel aan het toilet. Het poppetje is dus een symbool.

symfonie Dit woord komt uit het Grieks . Het betekent 'samenklank'. Een symfonie is een muziekstuk voor een orkest. Alle instrumen­ten klinken prachtig samen.

sympathiek Met iemand die je sympathiek vindt, klikt het meteen. Je mag hem of haar heel graag. Jullie voelen je tot elkaar aangetrokken. Misschien

raken jullie wel bevriend!

synagoge Een synagoge is een gebedshuis, net als een kerk of een moskee. Gelovige joden gaan er op de sabbat heen.

s

t

t taai

Wat taai is, krijg je niet gauw stuk. Leer bijvoorbeeld. Dat is zacht, maar toch sterk. Het buigt, maar breekt niet. Op taai vlees kun jewel uren kauwen! Koek kan ook taai zijn. Taai taai bijvoorbeeld. Dat is vreselijk taai. Maar niet zo taai als vlees. Taaie lui kunnen veel hebben. Ze komen alles te boven.

taak Een taak is iets wat je moet doen. Soms is een taak een opdracht die iemand jou gaf. En soms lcies je zelf je taak. 's Nachts roept Uil : 'Oehoe! Oehoe! Oehoe!' 'Je kunt het mijlenver horen,' zegt Haas. 'Dat is omdat ik een uil ben! Oehoe roepen is mijn taak!' stuift Uil op.'

taal Op school leer je lezen en schrijven. Dat is taal. Maar taal is ook alles wat je zegt. Een

vreemde taal is niet je moeder­taal. Die moet je eerst leren voordat je er iets van begrijpt. Voor Fransen is het Nederlands een vreemde taal. En voor Nederlanders is het Frans een vreemde taal. Engels begrij pt bijna iedereen. Daarom is Engels tegenwoordig een wereldtaal. Langgeleden was de wereldtaal Latijn. Maar nu is er niemand meer die Latijn als moedertaal heeft. En daarom is Latijn nu een dode taal. Je kunt Latijn alleen nog uit boeken leren. Er bestaat ook een taal zonder geluid: gebarentaal of doventaal. Die taal wordt met de handen gesproken. Vertalen is iets navertellen wat je in een andere taal gehoord of gelezen hebt. De vertaling moet zo goed mogelijk lijken op het oorspronkelijke verhaal. Piep tokt een hele tijd, want het is een lang verhaal. Gelukkig snapt Uil elk woord van Piep. Dat is handig. Hij vertaalt zo goed als hij kan. Zo horen Vos en Haas en Iek het ook.2

taboe Een taboe is iets waar je niet over praat. Het hoort niet. Wat taboe is, verschilt van plaats tot plaats en van tijd tot tijd. Als je

153

toch over een taboe spreekt, doorbreekje het taboe.

takkeling Als een jonge vogel volwassen wordt, moet hij vliegen. Dat lukt meestal niet meteen. In het begin wi pt hij van tak tot tak. Daarom heet zo'n vogel een takkeling. Soms zit een tald<e­ling op de grond. Dan kun je hem beter met rust laten. Na een poos vliegt hij wel weer op.

talent

11., 3q -+

Een talent is een gave. Dat wil zeggen dat het je zomaar gegeven wordt. Maar het is niet zoiets als zakgeld! Een talent is iets wat je bijzonder goed kunt. Vaak ontdekje per toeval watje talenten zijn. Of anderen vertellen het jou. Er zijn heel veel soorten talenten: talent

taboe - tam

talent verwacht men, dat hij of zij later nog veel beter zal zijn.

talloos Soms is er zoveel van iets, dat je het niet meer kunt tellen. Dan is het talloos. lemand die zegt dat hij talloze vrienden heeft, overdrijft een beetje. Natuurlijk kan hij zijn vrienden best wel tellen. Hij wil alleen maar duidelijk maken dat het er heel veel zijn.

talrijk Talrijk is een ander woord voor veel. Er valt een hoop aan te tellen!

tam Een wild <lier heeft geen baas. Een tam dier wel. Huisdieren zijn tamme dieren. En vee is ook tam. Een wild <lier kan tam word en. Dan moet j e het eerst temmen. Dat lukt niet altijd. Wilde dieren blijven diep vanbinnen altijd wild. Een tamme kastanje is geen getemde kastanje, maar een kastanje die je kunt eten. Dewilde kastanje of paardekastanje is niet eetbaar. Tam is mak en volgzaam. Mensen kunnen ook tam zijn! Ze l<0men dan niet gauw uit voor hun mening.

voor muziek, talent voor taal, tam

talent om met anderen om te gaan, een wiskundetalent of een knutseltalent. Iedereen heeft er wel een. Iemand met een heel groot talent of met heel veel talenten, is getalenteerd. En van een jong

t

t

tandem - tekst

tandem Een tandem is een fiets voor twee. De voorste fietser trapt en stuurt. De achterste fietser trapt alleen maar. Tenzij hij doet alsof. Dan moet de eerste fietser extra hard trappen_ En dat is niet eerlijk. Want op een tandem moet je een team zijn.

tatoeage

Een tatoeage is een tekening op de huid. Die wordt gemaakt met naalden en kleurstof. Dat heet tatoeeren. Een tatoeage laten zetten doet pijn. En de tekening gaat er nooit meer af! Je moet dus heel goed naden­ken voor je je laat tatoeeren.

team Je zegt 'tiem'. In een team werkje samen.

154

tegenwoordig Dit is een ander woord voor nu. Tegenwoordig is de tijd waarin we nu leven. Het is later dan het verleden, en vroeger dan de toekomst. 'Tegenwoordig zijn' is 'aanwezig zijn'. Een vertegen­woordiger is aanwezig in de plaats van iemand anders. Hij vertegenwoordigt die andere.

tekenen Tekenen is niet alleen een tekening maken. Het betekent ook: een teken zetten. Zo'n teken kan een handtekening zijn. Of een kruisje. Of een ander merkteken.

tekst Alle woorden op een blad vormen samen de tekst. J e hoeft de tekst niet altijd van papier te lezen. Als je de tekst vanbuiten kent, kun je hem zo opzeggen. De woorden van een liedje zijn ook tekst. Je kunt je tekst ook kwijtraken! Dat betekent datje midden in een liedje niet meer weet hoe het verder gaat. Of je speelt toneel en bent ineens

155

vergeten wat je moest zeggen. Dat is heel vervelend! 'Dit is jouw tekst voor vandaag: kuu, kuu, ku' zegt Haas . Piep knikt en schraapt zijn keel. Hij tuurt naar de letters op het blad. 'T ... tok. .. , t ... too-ok. .. ,' leest hij traag. 'Kuu!' verbetert Haas. 'Er staat kuu!' 2

tellen Tellen is niet hetzelfde als rekenen. Maar om te rekenen, moet jewel kunnen tellen. Door iets te tellen, kom je erachter hoeveel ervan is. Haas weet hoeveel sterren er zijn. Hoeveel dan wel? Vos begint te tellen. Maar bij dertien geeft hij het al op.3

Wat niet meetelt, is niet belangrijk. Het telt niet!

terwijl 'Wijl' is een heel oud woord. Niemand gebruikt het nog. Het betekent tijd. Terwijl betekent 'tijdens die tijd '. Je gebruikt het om te vertellen dater twee din­gen tegelijkertijd gebeuren. Het lijlet een beetje op ondertussen.

tevreden Wie gelukkig is met wat hij heeft en lean, is tevreden. Wie de dingen anders wil, is ontevreden. Meestal is het goed om tevreden te zijn. Maar niet altijd. Want sommige dingen kunnen beter. En dan moet je daar iets aan doen.

tijd Alle tijd gaat voorbij. Dat is wat tijd is. Tijd blijft niet staan.

tekst - titel

Sinds je deze zin begon, is er tijd voorbijgegaan. Die tijd leomt nooit terug. De tijd die nog moet lcomen, is de toekomst. De tijd die voorbij is, is het verleden. En de tijd die er nu is, is het heden.

tijdelijk lets wat tijdelijle is, duurt maar een tijd. Ooit gaat het dus voorbij . Tijdelijle is het omgeleeerde van eeuwig.

tijdens Dit woord lijlet op terwijl.

tintelen Als het heel koud is, gaan je vin­gers tintelen. Het voelt als leriebe­len en prileken. Binnen in je lean het tintelen van blijdschap. Dan tintelen je ogen ook. Ze kriebelen en prikken niet, maar glimmen.

titel Een titel staat op de kaft van een boek. Zo weetje meteen waar het boek over gaat. Een krantenartikel heeft ook een titel. En een film. Zelfs mensen leunnen een titel hebben! Iemand die baron of graaf is, zet 'baron' of 'graaf voor zijn naam. Dat is zijn 'adellijlee titel'. Maar die staat niet op de kaft!

t

tocht - toestand

tocht

Als twee deuren tegen elkaar openstaan, kan het tochten. Dan is het net of het binnen waait. Oak buiten kan er tocht zijn. In een enge steeg, bijvoor­beeld. Tocht is niet alleen wind. Het is oak een woord voor 'reis'.

toef

t Een toefj e slagroom is lekker op een ijsje. Een toefje bloemen niet. Dat is een ruikertje. Een toefje haar is een pluk haar. Is tok echt een kip? Zo kaal als ze is! Ze heeft een bosje veren op haar rug. En een bosje veren op haar buik. Er staat oak nag een toefje dons op haar Imp. Verder is ze helemaal bloot.2

toegang Een bard met 'verboden toegang' betekent dat je daar niet binnen mag. Het is hetzelfde als 'niet welkom' . Maar bij een bard met 'vrije toegang' mag je binnen zonder betalen.

toekomst

De toe:komst is wat nag komt. Het is het omgekeerde van het verleden. Zander toekomst is er geen hoop. En zonder hoop geen toekomst. Want als je niet meer hoopt, zorg je niet voor de toekomst. Het lijkt of je leven al voorbij is.

toestand

De toestand is hoe de dingen zijn. Iemand in slechte toestand

157

is er niet goed aan toe. Misschien is hij ziek of zwak. Zij n toestand kan beter of slechter warden. 'Wat een toestand!' zeg je als er erge dingen gebeuren.

toets Met een toe ts kun j e iets testen. Om te weten of je je les geleerd hebt, krijg je een toets. Maar met de toets van een piano test je niets! En met de toetsen van een telefoon ook niet! Die toetsen dienen om in te drukken. Dan kun je piano spelen. Of je vriendje bellen. 'Wat is het nummer van Uil?' vraagt Rob. Dat weet Vos niet. 'Drie,' gokt hij. 'Of nee. Zeven.' 'Ze-ven,' herhaalt Rob traag. Hij drukt een toets in.3

toeval Toeval gebeurt zomaar. Er is geen reden voor. Toevallig is het nu eenmaal zo.

toestand - tol

tof Dit is een Hebreeuws woord. Het betekent: goed. 'Toft' zeg je als je iets echt goed vindt. Een toffe school bijvoorbeeld. Of bestaat die niet?

tol Op een tolweg of een tolbrug moet je tol betalen. Dat is geld om de weg of de brug te mogen gebruiken. Als je tol betaald hebt, krijg je toegang tot de weg of de brug. Tol heeft niet altijd met geld te maken. Een ramp waarbij veel doden vallen, heeft een zware tol geeist. Tol is dus altijd erg. Maar een tol om mee te tollen is leuk! Het is speel­goed dat al eeuwenlang bestaat. Een tol is meestal van hout. Onderaan zit een punt van ijzer. Op die punt draait de tol heel snel rand. Het is een kunst om je tol zo lang mogelijk rond te tollen. Daar moet je veel voor oefenen.

t

'Hee, Vos! Dit boek gaat over jou!' lacht Haas.

'Over mij?' vraagt Vos. Haas knikt. Ze lacht zo hard!

Ze stikt er haast in. 'Waarom lach je, Haas? Wat is er zo lollig?' Haas veegt de tranen

uit haar ogen.

'Lees zelf maar, ' hikt ze. Want ze kan bijna

niet praten. Zo grappig vindt ze het. Vos pakt het boelc

ton Een ton is een vat. Meestal is een ton van hout. In het midden puilt de ton wat uit. Een ton is ook duizend kilo. Dat is heel zwaar.

'Ik snap het niet hoor,' zegt Vos.

'Ik dacht dater een mop in het boek stond. En dat je daarom zo

t moest lachen.' 'Ik lach niet om een mop.

Ik lach om de ton!' schatert Haas.

'Jij bent net zo, Vos. Jij puilt ook uit in het midden.'

'O,' zegt Vos. Hij vindt het niet zo leuk. Is hij echt een ton? Hij is toch niet van hou t! En hij weegt ook geen

duizend kilo! 'Jij lacht niet om de ton!

Jij lacht om mij !' roept Vos boos.

'Weet je wat jij bent? Een tut!'

Daar schrikt Haas van. 'Dat is een lelijk woord,'

zegt ze. 'Dat mag je helemaal

niet zeggen.' 'jawel, hoor. Het staat in het

woordenboek,' zegt Vos. En dat is ook zo!

159

toneel Toneel is doen alsof. Je speelt dat je iemand anders bent. Toneelspelen is het beroep van acteurs en actrices. Ze treden op voor het publiek. In een film wordt ook toneel gespeeld. Het lijkt net echt. Een ander

woord voor toneelspelen is acteren. Het toneel is ook het podium waarop het toneel wordt gespeeld. Net zoals het orkest de plaats is waar het orkest zit!

tribune Op de tribune zit het publiek. In een voetbalstadion zij n er tribunes. Maar ook in de filmzaal, het circus of een muziekzaal.

trots Trots is fier. Soms is het verwaand. Het hangt ervan af waar je trots op bent. En waarom. Je kunt trots zijn op jezelf. Of op iemand anders. Piep wil kraaien als een echte vent. Dan zal Tok pas trots op hem zijn!2

t -shirt

toneel - twijfelen

T-shirt Dit ldinkt als 'tiesjurt'. Het is een Engels woord. Engelsen zijn dol op thee. Oat spreken ze uit als 'tie'. En nu dachtje zeker dat een T-shirt iets met thee te maken had? Nee, hoor! Een T-shirt heet T-shirt omdat het de vorm heeft van een T. Kijk zelf maar. Zie je?

tut Een tut is een saaie, suffe zeur. Het is geen liefwoord. Als je dit tegen iemand zegt, krijg je vast ruzie.

tweedehands Niet alles wat je koopt, hoeft nieuw te zijn. Soms heeft iemand het eerder al gekocht. En na een poosje werd het opnieuw verkocht. Het is dan tweedehands. Eten en drinken koop je natuurlijk niet tweede­hands. Maar andere dingen, zoals auto's oflderen, zien er tweedehands nog prima uit.

twijfelen Als je twijfelt, weet je niet zeker watje gaat doen. Het lijkt op aarzelen. Je kunt ook aan iets of iemand twijfelen. Dan vraag je je van alles af: 'Is het goed? Is het juist? Is het waar? Heeft hij gelijk? Is ze echt zo?'

twist Een twist is een ruzie. Twisten is dus ruzien. Redetwisten is ruzien met woorden. Iemand die heel veel twist, is twistziek. Jammer genoeg bestaat daar

t

t

twist - typen

twist

geen medicijn voor. In de tijd van je grootouders bedacht men een leuke twist. Dat was geen ruzie, maar een dans. Vraag je opa of oma maar eens of ze willen twisten. Maar zeg er wel bij <lat je niet 'ruzien' bedoelt!

typen Schrijven met de computer of met de schrijfmachine is typen. Je zegt: tiepen. Het is handig als je het kunt. Goed typen doe je met alle tien je vingers. En niet alleen met je wijsvinger!

160

u

u 'Jij' zeg je niet tegen iedereen. En 'jullie' ook niet. Tegen sommige mensen moet je 'u' zeggen. Anders ben je onbeleefd. Meestal zeg je 'u' tegen een volwassene die j e niet goed kent. En tegen iemand die heel deftig is. Of tegen mensen voor wie je respect hebt. U is een letter, maar is ook een woord. U is heel deftig, zoals het hoort. U is van Uil en die zegt U tegen Pluim. Maar weet je wat raar is? Als U bij i staat, wordt U een ... 5

ui

Wist je dat de ui een bloembol is? Alleen komt er geen tulp of narcis uit, maar een uienplant. De plant wordt niet gegeten. Maar de bol wel. Hij smaakt scherp als hij rauw is. En zoet als je hem stooft of bakt. Er bestaan ook heel kleine uitjes. Die warden ingemaakt in azijn. 'Je huilde,' zegt Vos. 'Waarom was dat?' 'Omdat ik ui sneed,'

legt Haas geduldig uit. 'Van ui moet ik altijd huilen. Daar kan ik niks aan doen.'4

uier

Een uier heeft niets met een ui te maken. Een ui groeit in de grond en een uier groeit aan een koe. Koeien krijgen kalfjes. Een kalf moet melk drinken om te groeien. Die melk zit in de uier van zijn moeder. Want de koe is een zoogdier. En alle zoogdieren geven melk. Niet alleen kalfjes drinken melk van de koe. Wij ook! Daarvoor wordt de koe gemolken. De melk gaat naar de fabriek. Na een poos staat de melk bij jou op tafel. Niet in een uier, maar in een fles of in een pak! Paarden, schapen en geiten hebben ook uiers. Maar die zijn niet zo groot. En er zitten maar twee spenen aan in plaats van vier.

u

uil- uiten

uil

......

uil Een uil is een nachtvogel. Hij heeft grote, ronde ogen. Daarmee kan hij zelfs midden in de nacht nog goed zien. Hij heeft ook een scherp gehoor. Dat is handig, want 's nachts gaat de uil op jacht. Hij is een roofdier! Er zijn veel soorten uilen. Bijna allemaal zijn ze dol op muizen. Die eten ze op met huid en haar. Echt! De haren en de botjes braken ze later weer uit. Je vindt de braakballen soms in het bos. Ze zien er niet vies uit hoor!

uilskuiken Van een uil zegt men dat hij wijs en slim is. Maar een uilskuiken is juist heel dwaas! Het is een scheldwoord voor iemand die erg dom doet. Is een jong uiltje dan dom? Natuurlijk niet. Een uilskuiken van een paar dagen lijkt alleen maar zo. Het ziet er niet knap uit!

uitdrukking Een uitdrukking is een manier om iets te zeggen. 'Broodjes,' zegt Haas. 'Daar heb

ik trek in. Lekkere, kraakverse broodjes voor bij het ontbijt.' 'Komt voor de bakker! ' lacht Rob. 'Nee, nee, dat is fout,' ver­betert Haas. 'Broodjes komen van de bakker. En jij zei: voor de bal<l<:er.' Nu lacht Rob pas echt. 'Dat was een uitdruk­king,' proest hij. 'Het betekent: het komt voor elkaar.' 'O,' zegt Haas. 'Ik heb dus broodjes,' zegt Rob. 'Dat bedoel ik.'3

lets uitdrukken kan met woor­den, maar ook met een blik. Of met een gelaa tsui tdrul<l<:ing. Een uitdrul<l<ingsloos gezicht is een gezicht waarvan je niets kunt aflezen.

uiten Iedereen heeft gevoelens en gedachten. Die zitten in je. Niemand kan ze zien of horen. Je kunt die gevoelens en gedachten uiten. Dat wil zeg­gen dat je ze uit jezelf brengt. Je uit je door over je gevoelens en gedachten te praten. Je kunt ze ook tonen door de uitdrukking op je gezicht. Of door wat je doet. Als je bijvoorbeeld hard met de deuren slaat, uit je je boosheid.

uiterlijk Je uiterlijk is hoe je eruitziet. Dat is de binnenkant. Wat er in je zit, is je innerlijk. Dat kan niemand zien. Daarvoor moet je je immers eerst uiten. Als iets uiterlijk volgende week ldaar is, wil dat zeggen dat het dan zeker ldaar is. Maar het kan ook vroeger ldaar zijn.

uitgeput Als je uitgeput bent, heb je geen kracht meer over. Je bent doodmoe en zwak. De voorraad in de winkel kan ook uitgeput zijn. Dan is er niets meer te koop. De rekken zijn leeg.

uitgeverij Dit boek kwam er niet zomaar. Eerst moest het geschreven

uitje

uiterlijk - uitje

worden. Dat deed de auteur. De illustrator maakte er tekenin­gen van. En bij de uitgeverij zorgden ze ervoor dat het gedrukt werd en in de winkel kwam. Een uitgever is geen druld<er. Maar in de uitgeverij is het wel druk! De uitgeverij van de boeken van Vos en Haas is Lannoo. Dat zie je op de kaft.

uithouden Uithouden is volhouden. Je hebt er veel geduld voor nodig. En je moet taai zijn.

uitje Een uitje is natuurlijk een ldeine ui. Maar een uitje is ook een uitstapje. Een dagje naar zee bijvoorbeeld. Of een avond naar de film.

u

uitstellen - uw

uitstellen lets uitstellen is iets niet meteen doen. Je schuift het door naar later. Als je iets vaak genoeg uitstelt, doe je het misschien helemaal nooit. Dan is uitstel afstel geworden.

uitzondering Een uitzondering is bijzonder en niet normaal. Uitzonderingen gebeuren maar af en toe. Het is heel uitzonderlijk.

uk Een uk is een klein kind. Je kunt ook ukkepuk zeggen. Het is een lief woo rd.

uniek Van iets wat uniek is, bestaat geen ander exemplaar. Er is er maar een van.

uur Soms lijkt een uur heel lang. Soms vliegt een uur voorbij. Toch duurt een uur altijd precies zestig minuten. Er zijn vierentwintig uren in een etmaal. Ongeveer de helft van die uren is het nacht. En de andere helft van die uren is het dag.

uw 'Uw' wil zeggen 'van u'. Het is een beleefde vorm van 'jouw' of 'jullie'. 'Ik zoek een plek om mijn nest te bouwen,' zegt Pluim. 'Uw nest?' doet Uil verbaasd. 'Bent u dan een vogel, mevrouw?''

V vaag vacht

Vaag is onduidelijk. Als je iets vaag ziet, zie je het niet scherp. Van een vage herinnering weet je niet veel meer. Je kunt expres vaag zijn, omdat je geen zin hebt veel uitleg te geven. 'Welke kant ga jij op?' wil Vos weten. 'Daar ergens,' wuift Uil vaag.'

vaak Dit is een oud woord voor 'slaap'. Klaas Vaak ken je vast wel. Hij zorgt ervoor dat je ogen dichtval­len. Klaas Vaak bestaat natuurlijk niet echt. Hij is verzonnen. Het woord 'vaak' hoor je niet vaak meer. Tenzij het 'dikwijls' betekent. Want dat is ook vaak!

vaal Vaal is bleek en flets. Wat fel van ldeur was, kan vaal warden door de zon. Een vale huid is niet gezond. Die krijg je niet door in de zon te lopen. Een vale huid kan een teken van ziekte zijn. De huid is dan geelachtig wit. Of een beetje grauw.

vacht Mensen zijn kaal en bloat. Daarom moeten ze kleren aan. De meeste zoogdieren zijn niet bloat. Zij hebben een ldeed van

V

V

vacht - vasteland

haar. Dat is hun vacht. Een vacht dient niet alleen om een dier warm te houden. Hij beschermt de huid ook tegen schrammen en beten. Er zijn veel soorten vachten. Een vacht kan dun en glad zijn, zoals van een windhond. Of dik en krullend, als van een schaap. Kijk ook bij bont.

vak Rekenen is een vak. En taal.

Dat zijn vakken die je op school krijgt. Die heb je nodig om later een vak uit te oefenen. Een vak is dus een les, maar ook een beroep. Valdui kennen hun vak. Dat wil zeggen dat ze het goed kunnen. Ze leveren vakwerk aft Een vak is ook een hokje. Sams moet je op een brief een vakje aankruisen. En in een kruis­woordraadsel moet je in elk valtj e een letter zetten.

val Je kunt op twee manieren een val maken. De eerste is manier is maldcelijk, maar doet pijn. Je hoeft alleen maar te vallen. De tweede manier kost wat meer tijd. En je moet handig zijn. Een val kun je dus misschien nog het beste kopen in de winkel. Een muizenval, bijvoorbeeld. Met een stukje kaas laat je de muis in de val lopen. In een wespenval giet je wat suikerwater of bier. En in een waterval... maar nee, daarmee vang je helemaal niets!

166

val

../

'-\.. / '-

'- - ../ ./.I

'---

\..., _, ......,

vals

Wat niet echt is, is vals. Nep dus. En wie niet eerlijk is, is ook vals. Vals is dus nooit wat het lijkt te zijn.

vasteland

./

Alle land ligt in zee. Dat is gewoon zo. Bij een eiland kun je

'-

dat goed zien. Maar het vasteland is zo groot, dat je daar niets van merkt.

vee Alles wat op de boerderij rond­loopt, is vee. Daar horen de boer en de boerin natuurlijk niet bij. En de hond en de poes ook niet. Maar de varkens, de koeien, de ldppen, de paarden, de schapen en de geiten wel. Het rundvee zijn de koeien en de stieren. Het kleinvee zijn ldppen, ganzen, eenden en konijnen. Een andere naam voor rundvee is hoornvee. V is meer dan een. Vee is: veel varkens, allemaal bijeen.5

veilig Als je veilig bent, loop je geen gevaar. 'In een kippenhok is een ei niet veilig,' zegt Tok. 'Het verdwijnt. Niemand weet hoe dat kan, maar het is wel zo. Je legt een ei en ... hop! Meteen is het weg.'2

verbeteren Verbeteren is iets beter maken dan het was. Wat fout is, gaat eruit. Of wat niet goed genoeg was. 'Haha, je brief staat vol fouten!' lacht Vos. Dat is zo, maar Uil geeft er niet om. 'Piep snapt wat ik bedoel, en dat is genoeg,' meent hij. Haas is het daar niet mee eens. Ze verbetert de fouten. Dat mag van Uil.'

vasteland - verleden

verkeersbord Op een verkeersbord kun je zien wat je wel en niet mag doen in het verkeer. Er zijn gebodsborden en verbods­borden. Een verbodsbord heeft een rode rand. Het zegt: 'niet doen!' of 'pas op!' Een gebodsbord is blauw. Het zegt: 'dit mag.'

verkopen

lets verkopen is iets weggeven in ruil voor geld. Een verkoper of een handelaar maakt er zijn beroep van dingen te verkopen. Het geld dat hij overhoudt, is de winst. Met de winst koopt de handelaar weer andere spullen. Verpatsen is iets verkopen voor veel te weinig geld. 'Een schelp maar? Jammer. Dan gaat de koop niet door,' zegt Rob. 'Ik zou wel gek zijn. Ik verpats mijn spullen niet voor een prikje.'3

verleden Het verleden is alles wat voorbij is. Jouw geboorte ligt in het verleden. Je bent immers jaren geleden geboren! Het

V

V

verleden - vloed

omgekeerde van het verleden is de toekomst.

verstand Verstand is niet hetzelfde als brein. Zender verstand kun je je brein niet gebruiken. Met je ver­stand begrijp je en leer je. Maar als je je verstand verliest, doe je dwaas. Dat is onverstandig.

verwaand Het is niet erg om trots of fier te zijn. Maar als je verwaand bent, heb je te veel branie. Verwaand is opschepperig. Je denkt <lat je heel wat bent en kunt. En daar schep je voortdurend over op.

verzameling

Een hoop dingen bij elkaar noem je een verzameling. Een verzameling van dingen van ongeveer hetzelfde soort noem je ook wel een collectie. Een postzegelverzamelaar heeft albums vol postzegels uit allerlei landen.

vissen Vis vangen is vissen. Dat kan met een net of met een haak.

168

Vissen met een haaltje aan een hengel, is hengelen. Iemand uitvragen is ook vissen. Je probeert dan dingen te weten te komen. lets uitvissen is uit­zoeken hoe het in elkaar zit.

vlaag Een vlaag is kort en hevig. Een windvlaag duurt maar even. Een stortvlaag is een hevige bui. Je wordt er doornat van. In een vlaag van woede doe of zeg je dingen waar j e meteen weer spijt van hebt.

vlak Vlak is plat. In een vlakte zijn geen bergen of heuvels. Een kleurvlak op een muur of een schilderij is overal gelijk van kleur. Een vlakke stem is een stem die niet stijgt of daalt tijdens het praten. Dat geeft een onprettig gevoel, net als een vlald<e blik of een vlak gezicht. Er zit geen uitdrukking in.

vlo Henden en katten hebben vaak last van vlooien. Dat zijn ldeine diertjes die in hun vacht leven. Ze zuigen bleed en dat jeukt. Vroeger hadden de meeste mensen ook vlooien. Gelukkig komt de mensenvlo niet vaak meer voor. Een vlo kan enorm hoog en ver springen.

vloed Kijk eerst bij eb. Dan lees je meteen wat vloed is . Als vloed niet bij eb hoort,

169

vlot

betekent het wat anders. Vloed is dan iets wat vloeit. Overvloed is: zoveel dat het overstroomt. lemand met veel verdriet stort een vloed van tranen. De tranen vloeien zonder ophouden uit zijn ogen.

vlot lets gaat vlot als het makkelijk en snel gaat. Maar het woord betekent ook iets anders. Een vlot is meestal gemaakt van planken of boomstammen die aan elkaar zijn gesjord. Je kunt ermee varen. Dat gaat niet zo vlot als met een boot!

voedsel Alles wat je kunt eten, is voedsel. Etenswaren zij n d us voedingsmiddelen. Ze voeden je lichaam. Voedsel voor dieren is anders dan voedsel voor mensen. En voedsel voor

vloed -volk

mensen is anders dan voedsel voor planten. Planten eten niet met een mond, maar met hun wortels. Ze halen hun voedsel uit de grond.

volgen lets volgen is ergens aan mee­doen. Je kunt bijvoorbeeld muziekles volgen. Als je iemand volgt, ga je hem achterna. Of je doet precies hetzelfde als hij. Soms moet je op een wandeling de pijltjes volgen. Dat wil zeggen dat je gaat waarheen de pijltjes wijzen.

volk Volk is een ander woord voor mensen. Als er ergens veel volk is, is het daar erg druk. Mensen die op dezelfde plek wonen en dezelfde taal spreken, vormen een volk. Andere mensen op een andere plek en met een

V

volk- vos

andere taal zijn dan een ander volk. Over de hele wereld leven verschillende volkeren.

volwassen 'Wassen' is een ouderwets woord voor 'groeien' . Volwassen is dus volgroeid. Niet alleen uiterlijk zul je volwassen worden, maar ook innerlijk. Toch blijf je diep vanbinnen dezelfde. Gelukkig maar.

vooral Dit woord gebruikje vooral als je iets heel belangrijk vindt. Vos houdt vooral veel van koekjes. Hij houdt dus het meest van koekjes. Hij is vooral dik omdat hij te veel koekj es eet. En hij eet vooral koekjes!

vrede

170

vorig lets wat voor iets anders komt, is het vorige. Het is het omge­keerde van volgende. Als je terugbladert in dit boek, kom je op de vorige pagina's. En als je vooruit bladert, kom je op de volgende pagina's. 'Vorig jaar' is hetzelfde als 'verleden jaar'.

vorm De vorm is het uiterlijk. Een bal is rond van vorm. Een appel ook. In een bakvorm maak je cake of taart. Het gebak ziet er dan precies zo uit als de bakvorm.

VOS

Een vos lijkt wel wat op een hondje. Hij heeft een rood­bruine vacht. Daarom wordt

een roodbruin paard ook een vos genoemd. Een sluwe vos is iemand die heel listig is.

vrede Het omgekeerde van vrede is oorlog. Oorlog is ruzie in het groot. Als mensen ruzie hebben, is het dus niet meer echt vrede. Een vredig plekje is een plek waar het rustig is.

vriendelijk Als je vriendelijk bent, behan­del j e de anderen als een vriend. Het omgekeerde van vriendelijk is onvriendelijk.

vrij

In een kooi of gevangenis ben je niet vrij. Vrij is dus het omgekeerde van gevangen. Tok stopt haar snavel in haar zakdoek en snuit hard. Dan praat ze verder met verstikte stem: 'We stopten het ei in een pakje. We deden het op de post. Wij zaten nog in het hok. Wij waren gevangen. Maar ons ei was vrij!'' Niet alleen gevangen zijn onvrij. Vrij zijn is ook: niet

vos - vulkaan

hoeven werken. Of niet naar school hoeven. Zou de school dan ook een soort gevangenis zijn? Soms lees je 'toegang vrij' op een winkeldeur. Dat betekent: 'Hier mag je gratis naar binnen.'

vroeger Soms is 'vroeger' hetzelfde als 'het verleden'. Maar soms ook niet. Dan betekent 'vroeger' hetzelfde als 'eerder'.

vrolijk Vrolijk is opgewekt en blij. Iemand met een goed humeur is vaak vrolijk. Als je in een vrolijke bui bent, lach je gauw. Of je maakt grapjes. Of je plaagt iemand een beetje.

vruchteloos Als een woord eindigt op 'loos', betekent dat 'zonder'. Vruchteloos is dus: zonder vruchten. Het is niet hetzelfde als onvruchtbaar. Als je iets wilt bereiken en het lukt maar niet, ben je vruchteloos bezig. Vruchteloze hoop is hoop op iets wat nooit komt.

vulkaan De aarde is bedekt met een dikke korst. Daar leven wij op. Soms komt er een scheur in die korst. Dan kan de lava ontsnappen. Op die plaats ontstaat een vulkaan. Een vulkaan die niet werkt, ziet eruit als een gewone berg. Misschien komt er ooit

V

vulkaan - vulpen

vulkaan

nog een uitbarsting. Of misschien helemaal nooit meer. Dan is de vulkaan uitgedoofd.

172

vulpen Een vulpen schrijft met echte inkt. Die inkt komt uit een potje. Je kunt de pen zelf bijvullen. Daarom heet hij vulpen. Voor de meeste vulpennen heb je geen inktpot meer nodig. Je stopt gewoon een inktpatroon in je pen. Klaar!

w waaghals

~ ~~

Een waag is een weegschaal. lets wagen is iets in de weeg­schaal leggen. Je weet nooit vooraf hoeveel het weegt. Je moet het er maar op wagen. En dan zie j e wel. Een waaghals is iemand die veel waagt. Dat wil niet zeggen dat hij veel in de weegschaal legt. Het betekent wel dat hij roekeloos is. Hij probeert dingen waarvan hij vooraf niet weet hoe ze zullen aflopen. Dat is gewaagd!

waar Het antwoord op 'waar?' is 'daar!' of 'hier!' Met 'waar' vraag je dus naar een plek. Je wilt weten waar je bent. Of waar iets is. 'Waar is het dieet, Haas? Waar heb je het verstopt? Korn op! Vertel het nu maar. Ik zoek al

zo lang.' Haas klakt met haar tong. 'Arme Vos . Je zocht naar niets. Het dieet zit hier.' En ze slaat het kookboek open.' Is het waar dat het antwoord op 'waar?' altijd 'daar!' is? Eigenlijk niet. Je kunt oak antwoorden met 'ja' of 'nee'. Want soms is iets waar en soms niet. Waar is juist en echt. Het is waar wat Haas zei. De kou is er. De wind raast om het huis. De boom van Uil is kaal. En het bas ook.3

Er is nag een ander soort 'waar'! Die waar kun je zien. En optillen. En aanraken. Koopwaar, bijvoorbeeld. Dat zijn spullen die te koop zijn. Voedingswaren zijn om op te eten. Bijna alles wat je kunt bewaren, is waar. Waar of niet?

waarde

De waarde zegt hoeveel iets waard is. Dat kun je uitdrukken met geld. Maar niet altijd. Een vriend die veel voor je betekent, is van grate waarde. Toch kun je een vriend niet kopen.

waarde - warhoofd

Zijn waarde is onschatbaar. lets wat niets betekent, is waardeloos .

waarheid De waarheid is wat waar is. Dat is het omgekeerde van de leugen.

waarschijnlijk lets wat bijna zeker waar is, is waarschijnlijk waar. Het schijnt toch waar te zijn. Waarschijnlijk well

wak Een wak is een gat in het ijs. Sams is een wak alleen maar een dunne plek. Daar is het ijs niet zo dik als de rest van het ijs. Een wak is gevaarlijk! Je blijft er beter zo ver mogelijk vandaan. Anders zakje door het ijs en verdrinkje!

walrus Net als een rob en een zeeleeuw is de walrus een dier dat in zee leeft. Maar hij komt ook aan land. Een walrus is groat en log. Hij heeft twee enorme slagtanden. De mannetjes hebben een snor. Echt waar!

174

want In de winter zijn wanten lekker warm. Het zijn een soort hand­schoenen. In een want zitten je vingers knus bij elkaar. Alleen je duim krijgt een aparte plek. Een zeilschip heeft oak een want. Dat zijn de touwen die nodig zijn om de zeilen te hij­sen. Op een groat schip moet je van wanten weten. Dat wil zeggen dat je goed moet weten welke touwen bij welk zeil horen. Iemand die van wanten weet, kan d us een ingewikkeld zaakje opknappen! 'Want' zeg je als je uitleg geeft. De hemel staat vol sterren. Het zijn er wel duizend. Of misschien een miljard. Het zijn er net zoveel als thuis. Alleen zie je ze hier beter. Want in het bas staan bomen. En bomen maken een dak.3

warhoofd In het hoofd van een warhoofd zitten allerlei ideeen door elkaar. Daarom lijkt een warhoofd soms een beetje vreemd. Hij heeft zijn gedachten niet netjes op een rijtje . Ze zitten in de war!

175

waterval In een vlak land zij n geen watervallen. De rivieren stromen er rustig en traag. Maar in de bergen valt het water van boven naar beneden. Dat is een waterval. Iemand die snel en veel praat, is een spraakwaterval. Het lijkt net of de woorden uit zijn mond tuimelen. Een echte woordenstroom!

week Een week telt zeven dagen: maandag, dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag. Er gaan tweeenvijftig weken in een jaar. Al meer dan een week zit uil op het ei. Hij zit een poos zus. Hij zit een poos zo. Uil is gek op het ei. Zo gaat dat een week, en nag een week, en nag een week.' Week is oak zacht en slap. Een weekdier heeft geen skelet. Een slak is een weekdier. En een kwal oak. Sommige weekdieren hebben een schelp. Die beschermt hun weke lijf. Mossels zijn weekdieren met een schelp. En oesters oak.

weelderig Weelde is overvloed. En dus is weelderig overvloedig. In de jungle is er een weelderige plantengroei. Dat wil zeggen dat de planten en bomen volop groeien en bloeien. Iemand met een weelderige haardos heeft dik en lang haar.

waterval - wekker

weelderig

wees Een wees is een kind dat geen vader en geen moeder heeft. Die zijn gestorven. Vroeger waren er meer wezen dan nu, omdat de mensen minder lang leefden. Elke stad had toen een weeshuis. Daar konden de wezen wonen

tot ze volwassen waren.

wekker

Met een wekker word je op tijd wal<l<er. De wekker wekt je met geluid. Oude wekkers moet je opwinden. Anders gaat de bel niet af. Een wekkerradio wekt je met muziek. Of met een zoemtoon. Je kunt zelf kiezen. Een eierwekker is een wel<l<er voor in de keuken. Je kunt hem

w

wekker - wezen

op de minuut instellen.' Zo weet j e precies wanneer j e de pan van het vuur moet halen. Het is dus geen weld<er om eieren te weld<en! Haas zet de eierwekker naast de doos. Hij staat op vijftien minuten. Dat is evenveel als een kwartier. Nu kan Haas lekker broeden met een boek. Over een l<Wartier loopt de eierwekker vanzelf af. En dan is het tij d om het ei te keren.2

wel Wel betekent 'goed'. Je hoort dit woord in 'welvaart', 'weldoener', 'vaarwel' en 'welstand'. Als j e j e niet goed voelt, ben je onwel. Wel is ook het omgekeerde van 'niet'. 'Vos, heb jij een lege fles?' vraagt Haas. 'Nu nog niet,' zegt Vos. 'Maar straks wel.'3

wereld De wereld is de aarde waar wij op wonen, en alles wat er op aarde is . De wereld is een stukje van het heelal.

westen In het westen gaat de zon onder. Het westen is een van de vier windstreken. De andere zijn het noorden, het zuiden en het oosten.

wet Elk land heeft zijn eigen wetten. Die staan in het wetboek. Wetten zijn regels. In de wet staat bijvoorbeeld dat

wet

je naar school moet als je een kind bent. Wie zich niet aan

176

de wet houdt, wordt gestraft. In de natuur zijn er ook wetten. Maar die staan niet in een wetboek. Het is een natuurwet dat water altijd van boven naar beneden stroomt. Het kan niet anders. Als het toch gebeurt, is dat een wonder!

wetenschap Wetenschap gaat over alles water te weten valt. Een wetenschapper is iemand die dingen onderzoekt. Hij is nooit ldaar met zijn werk. Want er is altijd wel weer iets nieuws het weten waard.

wezen 'Was' en 'waren' komen van 'wezen'! Tegenwoordig gebrui­ken we het woord bijna nooit meer. Soms hoor je nog zeggen: 'Dat zal wel wezen!' of 'Wat zal het wezen?' Maar meestal zeggen we 'zijn'. Dat betekent precies hetzelfde. Een wezen is 'iets wat is'. Een plant is geen wezen en een rots ook niet. Een dier en een mens zijn het wel. Het opperwezen is God. Het wezen van iemand is

177

hoe hij vanbinnen echt is. Wezenlijke dingen zijn belang­rijke, onmisbare dingen. Van onwezenlijke dingen krijg je de indruk dat ze niet echt bestaan.

wijd Dit is het omgekeerde van eng. Wijd is dus breed en groot. Als je je oren wijd openzet, hoor je alles! Uil zucht eens. 'Piep wil de wijde wereld in. Dat zei hij. Alsof het bos niet wijd genoeg is,' mom pelt hij .'

Wijn is het sap van druiven. Maar het is geen gewoon druivensap! In wijn zit alcohol. Dat brandt erg in je keel. Je kunt er dronken van worden. Daarom mag j e er niet veel van drinken. En als je nog niet volwassen bent, drinkje het beter helemaal niet. Wijn bestaat in heel veel verschillende soorten.

wijs Wijs is niet hetzelfde als slim. Het lijkt er wel op. Wijs is verstandig. Het is het

wezen - woest

omgekeerde van dwaas. Wie wijs is, weet wat goed is. Een wijs is ook een liedje. Je kunt best een dwaas wijsje fluiten!

wijsvinger

Aan elke hand heb je vier vingers en een duim. De eerste vinger vanaf de duim is de wijsvinger. Daar wijs je mee. En als je iets wilt vragen in de klas, steek je je wijsvinger op.

woest Grond waar niets op groeit, is een woestijn. Een woestijn is kaal en leeg. Het is woeste grond. Of er groeit wel wat, maar het is een wildernis. Het is een woestenij !

woest

w

woest - woordenboek

Woest is wild en woedend. Een woeste stier is gevaarlijk! Maar een mens die woest is, gaat ook erg tekeer. Tenzij hij alleen maar een woest uiterlijk heeft. Dan moet hij naar de kapper. Die knipt zijn woeste haardos en baard wel bij.

wonder

Soms wil je iets wat eigenlijk niet kan gebeuren. Of iets wat bijna niet kan gebeuren. Maar het gebeurt toch. Dan is dat een wonder. Bij een wonder denken de mensen meestal aan God. Maar mensen doen ook wonderen. Alleen zijn dat geen onmogelijke dingen. Iemand die bijvoorbeeld goed kan naaien, doet wonderen met naald en draad. Dat betekent <lat hij wondermooie kleren uit een lapje stof kan toveren. Natuurlijk tovert hij niet echt! Hij is gewoon heel handig. De 'wonderen der natuur' is alles in de

natuur waarover we verwonderd zijn. Dan is zelfs de geboorte van een baby een wonder!

wonen

I>

Een ander woord voor huis is 'woning'. Dat is de plek waar je woont. Wonen is dus in een huis leven. Toch woont niet iedereen in een huis. Je kunt ook wonen in een tent, in een woonboot, in een grot, in een hut, in een nest of in een hol! 'Waarom bouwt u een nest, mevrouw Pluim?' vraagt Vos. 'Wilt u niet liever een lekker warm hol? U kunt best bij ons wonen als u wilt.''

woonplaats Je woonplaats is de stad of het dorp waarin je woont.

woordenboek Een woordenboek is geen boek met een verhaal. Het is een opzoekboek over woorden. Als er een woord is dat je niet begrijpt, zoek je het op. Bij elk woord staat wat uitleg. Zo weet je wat het betekent.

179

'Ha, nu weet ik het eindelijk!' roept Vos uit.

'Wat weet je?' vraagt Haas. 'Ik weet wat een woorden-

boek is,' zegt Vos. 'Oja?' vraagt Haas. Vos knikt. 'Het boek dat ik nu lees,'

zegt hij. 'Dat wist je toch al!'

zegt Haas. 'Het staat op de kaft. En dat vond jij zo stom.

Jij zei dat elk boek een woordenboek is.'

'Behalve een prentenboek', zegt Vos.

'Een prentenboek heeft plaatjes.

Er staan wel woorden bij, maar niet zoveel.'

'Hoe weet je dat?' vraagt Haas.

'Ik las het in het woordenboek!' lacht Vos.

w

w

wrak- wreed

wrak Dit woord spreekje uit als 'vrak' . Een wrak is altijd stuk. Een scheepswrak bijvoorbeeld. Op de bodem van de zee liggen talloze wrakken van gezonken schepen. lemand die er ziek en zwak uitziet, wordt ook wel een wrak genoemd.

wrang Wrang is zo zuur, dat jeer je gezicht in een grimas van wringt! Je zegt 'vrang' en 'vringen' .

wrat

Net als bij 'wrak', 'wreed' en 'wrang' spreekje dew als v uit. Een wrat is een klein bobbeltje van eelt. Je krijgt wratten meestal op je handen of je voeten. Ze zijn besmettelijk. Daarom moet je ze bij de dokter la ten weghalen. Anders geef je de wratten aan iedereen door! Bobbels die op wratten lijken, warden ook wratten genoemd. Een pad heeft veel vwratten op zijn huid. Maar die moet hij niet laten weghalen! Dat hoort zo bij padden!

wreed

Je zegt: 'vreed'. Dat is erg en hard. Wreed is gemeen, ruw en lelijk. Wie wreed is, doet anderen expres pijn. En hij vindt het nog leuk ook. Watwreed!

180

X

X

Is een letter van niks want niks begint met X zelfs niks niet. Xis ook een kruisje: een kusje op een brief. Piep gaf er drie aan Uil is dat niet lief?5

X-benen Dit is het omgekeerde van o-benen. Bij X-benen staan de knieen tegen elkaar.

X-stralen Een andere naam voor X-stralen is rontgenstralen. Daarmee worden rontgenfoto's gemaakt. X-stralen zijn gevaarlijk. Daarom is de dokter er erg voorzichtig mee.

xylofoon

Er zij n maar heel weinig woorden die met een X beginnen. Maar dit woord kende je vast al. Een xylofoon is een instrument van houten latjes. Je zegt 'ksielofoon'. Het eerste deel van het woord komt van het Griekse woord voor 'hout' . Het tweede deel komt van het Griekse woord voor 'geluid'. Nu weet je waarom de xylofoon xylofoon heet!

X

y

y ~ti ~p

Zou de yeti echt bestaan? Sommigen geloven van wel. De yeti is de verschrikkelijke sneeuwman die in de bergen van de Himalaya leeft. Niemand heeft hem ooit gezien. Maar er zouden wel sporen gevonden zijn. Gelukkig is de Himalaya ver weg van hier!

yoga Bijna iedereen denkt dat je met yoga alleen maar beter leert ademen. Of dat het iets te maken heeft met gymnastiek. Maar eigenlijk is yoga een manier van leven en denken. Yoga-oefeningen zijn daar maar een deel van. Een yogi is iemand die aan yoga doet.

yeti

yoghurt Net als kaas is yoghurt eigenlijk melk. Door speciale bacterien in de melk te doen, wordt de melk dik en zuur. Ziezo, de yoghurt is klaar!

ypsilon Dit is de echte naam van de letter y. Hoe spreek je die letter eigenlijk uit? Weetjij het? Y is niet ei en ook niet ij. Y is jee ofie of allebei. Yoghurt en yoga en de pyjama van lek, typen, hypnose en gymnastiek. Och, als Y toch kiezen kon, dan

z zaak

Een zaak is een ding. Soms kun je zo'n ding vastpakken en soms ook niet. Een zaak kan bijvoorbeeld ook een idee zijn. Maar een zaak is nooit iets wat echt leeft! De hoofdzaak is het belangrijkste. De bijzaak doet er niet zoveel toe. Wie een eigen zaak heeft, is de baas van een winkel of van een kantoor of een fabriek. Die baas moet dan wel zakelijk zijn. Dat wil zeggen dat hij goed over zaken moet kunnen praten. Winst, verlies, kopen en verkopen horen allemaal bij het zakendoen. Een zaak kan van alles zijn. Hij kan zelfs voor de rechtbank komen! Dan is het een rechts­zaak geworden. Het is zaak daar werk van te maken. Wat een ingewikkelde zaak!

zakkenroller

Een zakkenroller is een gauwdief. Hij haalt je zakken leeg zonder dat jeer iets van merkt. Hij steelt ook tassen. Zakkenrollers slaan hun slag in drukke winkelstraten. Daarom moet je goed op je spullen passen als je winkelt.

zandloper

Met een zandloper meet je de tijd. Als al het zand uit het bovenste deel van de zandloper naar het onderste deel is gestroomd, is de tijd om. Dan moet je de zandloper op zijn kop zetten. En je kunt opnieuw beginnen! Vroeger werd de zandloper als horloge gebruikt. Dat hoeft nu niet meer. Toch is een zand­loper best leuk. Bij een spel wij st de zandloper aan wanneer de volgende aan de beurt is.

zat Z! Als je genoeg hebt van iets, ben je het zat. Of je bent het beu.

z

zat-zelden

Dat betekent hetzelfde. 'Waar is het dieet, Haas?' vraagt Vos boos. 'Waar heb je het verstopt? Korn op! Vertel het nu maar. Ik zoek al zo lang. Ik ben het zat.'' Zat zijn is dronken zijn. Dan heb je echt wel genoeg gehad!

zeeleeuw Een zeeleeuw lijkt op een rob. Maar hij is slanker en donker van kleur. Zeeleeuwen zij n heel goed af te richten. Ze halen allerlei kunstjes uit. Vaak treden ze op in een dolfijnenshow. Men denkt dan dat het zeehonden zijn. Maar dat klopt niet. Want zeehonden zijn robben. En de zeeleeuw is geen rob.

zeemeermin

~- ~ ~ --·-------~

~ ::. "';;:: :-: .: ::---- - -

Vroeger geloofden zeelui in zeemeerminnen. Ze dachten dat een meermin een vrouw met een vissenstaart was. De zeelui vergisten zich. Waarschijnlijk zagen ze wel eens een zeekoe uit de golven opduiken. Dat is een dier dat op een walrus lijkt. Een zeekoe

heeft echter geen slagtanden en ook geen snor. De huid van een zeekoe is wat roze. Van ver lijkt ze dus op een blote vrouw. Soms heeft een zeeman een tatoeage van een meermin op zijn borst. Dat staat stoer!

zeil

Een zeil is een sterk doek. Met een zeil lean een schi p zonder motor varen. De wind blaast in het zeil en duwt het schip voor­uit. Zeilen is een kunst. Je moet van wanten weten om de goede leant op te varen. Anders dobber je maar mee met de wind. 'Onder zeil gaan' is inslapen. Want als je wegdommelt, is het net of je met een bootje vaart. Een tafelzeil is een sterk doek dat glad is aan de bovenkant. Het dient om de tafel te beschermen tegen vlekken en vocht. Zelfs op de vloer lean een zeil liggen. Het is gemaakt van vinyl of linoleum. Dat zijn kunststoffen.

zelden Zelden is het omgekeerde van vaak. lets wat zelden gebeurt, gebeurt dus bijna nooit.

185

zeldzaam lets wat je zelden ziet, is zeld­zaam. Zeldzame planten en dieren zijn bijna uitgestorven. Dat betekent dater maar heel weinig meer van zijn. Daarom warden ze beschermd.

zelfstandig

Wat dit woord betekent, hoar je meteen. Zelfstandig zijn is 'zelf staan'. Je staat op eigen benen . Je hebt geen hulp meer nodig. Natuurlijk ben je nooit echt helemaal zelfstandig. Want niemand kan zonder hulp. Maar als je zelfstandig bent, kun je je eigen boontjes doppen. En dat is heel wat waard.

zenuwachtig

Zenuwen zijn fijne draadjes die door heel je lichaam lopen. Met

zeldzaam - ziel

je zenuwen voel je. Iemand die zenuwachtig is, lijkt een brok zenuwen. Hij is gespannen en nerveus. Iedereen is wel eens zenuwachtig. Als je iets moet doen wat je nog nooit eerder deed, kun je last krijgen van je zenuwen. Je beeft een beetje, je hebt een droge keel en het zweet breekt je uit.

zevenslaper Dit dier bestaat echt! Een zeven­slaper lijkt op een muis met een lange, harige staart. Hij weeft een bol nest van gras. Daar houdt hij zijn winterslaap in. Iemand die graag lang in bed blijft, wordt ook een zevenslaper genoemd.

ziekenboeg Een boeg is een stuk van een schip. In de ziekenboeg is er plaats voor de zieke passagiers. Na een poos began men het woord overal te gebruiken. Tegenwoordig is de ziekenboeg de ziekenkamer op school, in een bedrijf of waar dan ook. Toch heeft een school of een bedrijf geen boeg!

ziel Niemand weet wat een ziel precies is. En niemand heeft ooit een ziel gezien. Het is dat deel van jouw 'ik' dat onzicht­baar is. Met je ziel voel je, wil je en beslis je. Volgens de meeste godsdiensten gaat de ziel nooit dood. Het lichaam sterft wel, maar de ziel blijft leven. Soms betekent 'een ziel'

z

z

ziel- zin

hetzelfde als 'een persoon'. Een arme ziel is een stakkerd. En in een dorp met driehonderd zielen wonen dus driehonderd mensen. Ook dingen kunnen een ziel hebben. Dat is dan geen ziel die voelt, wil en denkt. De ziel van een ding is dat, wat een ding bijzonder maakt. Daardoor lijkt het net of het ding een eigen leven heeft.

zielig Met iemand die zielig is, krijg je medelijden. Maar als iemand zielig doet, maakt hij zichzelf belachelijk.

zijde

-~

Mensen maken prachtige kleren van zijde. Maar wie maakt de zijde dan? Dat is het werk van een rups! Net als andere rupsen warden zijderupsen later vlin­ders. Maar daarvoor moeten ze zich verpoppen. Dat gebeurt in een cocon. Zijderupsen spinnen hun cocon van een fijne draad die uit hun lichaam komt. Van die draad weven de mensen zijde. Jammer voor de rups, want die wordt dus nooit

186

een vlinder! Een bladzijde heeft niets met rupsen te maken. Het is gewoon de voorkant of de achterkant van een blad. Een ander woord voor de achterkant is keerzijde. Je ziet het als je het blad omkeert. Jouw zijde is niet jouw achterkant of jouw voor­kant, maar je zijkant. Je hebt een rechterzijde en een linker­zijde. En de overzijde? Die ligt aan de overkant van de straat!

zin

Een zin is een rij woorden met een betekenis. Zander betekenis is het onzin. Een zin begint met een hoof dletter en eindigt met een punt, een vraagteken of een uitroepteken. Als je een zin niet afmaakt, zet je drie puntjes na elkaar. Je kunt zin hebben in iets leld<ers. Zoals Haas. Dat is hetzelfde als trek hebben. 'Ik heb zin in iets lekkers,' zegt Haas. 'Neem dan een worteltje,' zegt Vos.3

Als iets geen zin heeft, is het zinloos. Dat betekent dat het niets betekent. Of dat het vruchteloos is. Maar als jij ergens geen zin in hebt, wil je het liever niet doen. 'Smeer me eens in,' zucht Vos.

Haas kreunt wat. Ze heeft er geen zin in. Ze lag net zo lekker.2

zintuig

Met je zintuigen ontdek je de wereld om je heen. Met je ogen kun je zien. Met je neus kun je ruiken. Met je oren hoor je. Met je handen tast je. En met je tong lam je proeven. De vijf zin­tuigen op een rijtje zijn dus: het zicht, de reukzin, het gehoor, de tastzin, en de smaakzin. En het zesde zintuig? Dat is als je iets voelt ofweet watje gewoon­lijk niet kunt voelen of weten. Een echt zintuig is dat niet. Je kunt het beter intu:itie of voor­gevoel noemen.

zonnen Als je bruin wilt worden, ga je in de zon liggen. Dat is zonnen. Zonnen mag je niet te lang doen. En je moet je goed insmeren met zalf of olie. Anders krijg je zonnebrand. Dat doet pijn! Bovendien kun jeer later heel ziek van worden.

zin - zoogdier

zoogdier

Alle dieren op aarde behoren tot een groep. Een spin lijkt bijvoorbeeld helemaal niet op een vogel. En een vogel lijkt niet op een paard. De dieren die het meest op ons lijken, zijn de zoogdieren. Ze heten zo omdat ze hun jongen voeden met melk. Dat heet zogen. Het jong zuigt melk bij zijn moeder. Net als een men­senbaby! Zoogdieren hebben geen veren of schubben, maar haar op hun lichaam. Sommige dieren zijn dicht behaard en andere bijna niet. Zelfs een dolfijn heeft haar, ook al lijkt hij helemaal kaal! Het jong van een zoogdier komt niet uit een ei, maar uit de buik van zijn moeder. Als het geboren is, begint het meteen te ademen. Dat doet het met zijn longen. Het jong van een dolfijn of een walvis moet ook ademen. Het wordt wel onder water geboren, maar zijn moeder brengt het meteen naar boven. Daar neemt het zijn eerste hap lucht. Want zoogdieren hebben geen ldeuwen zoals vissen!

z

zucht - zuivel

zucht Als je hard uitademt, hoar je een zucht. Toch klinkt een zucht nag heel zacht. Net als de letter H. H klinkt als haa en niet als hee. Toch is H geen van de twee.His alleen een klein beetje lucht. Zo licht als een veertje, niet meer dan een zucht. H zeg je zacht, j e hoort het haast niet. Tenzij als je lacht ... of geloof je me niet?5

Zuchten doe je als je iets zat bent. Maar je kunt oak zuchten als je ergens van geniet. Van je rust, bijvoorbeeld.

zuiden Er zijn vier windstreken: het oosten, het westen, het noorden en het zuiden. Op een landkaart staat het zuiden meestal onderaan. Vos zei: 'We gaan naar het zui­den. Daar is het altijd warm. We blijven de hele winter weg. En in de lente komen we terug.'4

Is het echt altijd warm in het zuiden? Nee, hoar. Als je ver genoeg naar het zuiden gaat, kom je aan bij de Zuidpool. En daar is het ijzig koud! Maar eerst moet je over de evenaar. Dus ldopt het wel wat Vos zegt. Want aan de evenaar is het heet.

zuil Meestal is een zuil van steen. Er staat een beeld op. Of de zuil steunt een dak. Dat hoeft echter niet. Een zuil kan er oak zomaar staan. Hij is oak niet

zuil

altijd van steen. Een zuil kan zelfs van water zijn! Denk maar eens aan een fontein.

188

Een ander woord voor een zuil is 'pilaar' of 'kolom'. En als de zuil iets steunt, is het een pijler.

zuinig Wie zuinig is, verspilt niets. Als je ergens zuinig op bent, zorg je dat het niet gauw opraakt. En zuinig op j ezelf zijn, is goed voor jezelf zorgen. Een zuinig gezicht treld<en is hetzelfde als sip kijken. Je bent dan niet tevreden.

zuivel Zuivel is melk en alles wat ervan gemaakt is: bater, kaas, yoghurt, room, karnemelk, kwark, en nag veel meer. In een zuiveldessert zit zuivel.

189

Rijstpap is een zuiveldessert. En vanillevla. En ijs.

zuiver

Dit is een ander woord voor puur. In zuiver goud zit geen enkel ander metaal. Zuivere lucht is lucht die niet vervuild is met uitlaatgassen of rook.

zuurstof Zander zuurstof zou het meeste leven op aarde verdwijnen. Zuurstof is een gas dat je niet kunt ruiken, proeven of zien. Toch is het overal om ons heen. Het zit in de lucht die we inade­men. Het zit in het water dat we drinken. We hebben zuur­stof broodnodig. Daarom mag je nooit een plastic boodschap­pentas over je hoofd trekken. Want het plastic laat geen zuurstof door. En dan stikje.

zwachtel

Een zwachtel is niet zomaar een verband. Het is een verband dat je ergens omheen wikkelt. Een ander woord voor zwachtel is windsel. Als je arm met zwachtels omwonden werd, is hij omzwachteld.

zuivel - zweven

zwak

Zwak is het omgekeerde van sterk. Het is hetzelfde als flauw en slap. Wie zwak is, kan niet veel doen. Iemand moet naar het post­kantoor. Maar wie? 'Ik niet,' zegt Vos vlug. 'Ik ben op dieet. Ik voel me zwak en slap. Echt waar. Ga jij maar, Haas.''

zwangerschap Alleen mensen en zoogdieren

warden zwanger. De tijd dat de baby in de buik van zijn moeder zit, is de zwangerschap. Bij mensen duurt de zwanger­schap negen maanden. Hij eindigt met de geboorte.

zwerven Ronddwalen zonder ergens heen te gaan, is zwerven. Een zwerver zwerft zomaar wat. Soms is dat omdat hij geen huis meer heeft. Dan is hij een landloper. Een zwerfdier is door zijn baas op straat gezet. Vaak komt zo'n <lier terecht in het asiel.

zweven Zweven is niet vliegen en niet zwemmen. Toch kun je zweven in de lucht en in het water. Je valt niet en je stijgt niet. Je hangt daar maar. Zweven is dus niet meer met beide benen op de grand staan. Soms zweef je niet echt, maar alleen figuurlijk. Als je wilde dag­dromen hebt, bijvoorbeeld. z

zwijm - zwoegen

zweven

zwijm In zwij m vallen is hetzelfde als flauwvallen. Zwijmelen is dui­zelen. En iemand die bezwijmd is, is verdoofd ofbewusteloos.

190

zwoegen Zwoegen is heel hard werken. Je gaat ervan zweten en zuchten. Zwoegen doe je niet alleen met je handen. Op een moeilijke som kun je ook zitten zwoegen. En op het schrijven van een boek! Gelukkig komt er aan alle gezwoeg vroeg of laat een eind.

zwoegen

Van dezelfde auteur en illustrator

Sylvia Vanden Heede

ISBN 90 209 3197 0

Sylvia Vanden t-leede

Het kohkhoek vanvos en

ISBN 90 209 44 75 4

Haas llH'I tckt•ningl'n Win

Th6 Tjon~-Khing

Vos en Haas op cd-rom

-~Vos en

Haa~?

ISBN 90 209 4232 8

Sylvia Vanden Heede

::::=~Vos Ha3s op het eiland

! ' .. ~~, ... 1annoo · -

ISBN 90 209 3754 5 ISBN 90 209 4098 8

Sylvia Vanden Heede

T hC 'IJ011g- Kh i11~

aa bee see van Vos en

Haas

lannoo

ISBN 90 209 4835 0

ISBN 90 209 4959 4

Er ligt een boek op tafel. llet is een dik boek. Vos leest de titel. ])an lacht hij hFtrd. :Haas .. Haas! Hoor eens ! IIier staat: woordenboek. Dat is don1 ! ' r.,vaaron1 is dat dorn?"' vraagt 1-Taas. Nu 1acht Vos nog harder. 1

• Alic bock en zi_jn woordenboeken. Want er staan altijd woorden in.•; ·Jc l)ent eigenwijs'., Vos/ zegt J-Iaas. ·J~igc1nvijs? Wat is dat?"' vraagt Vos verbaasd. 1

·L,ees clat rnaar in het ,voordenbock. •; zegt Haas. ' (._~

111 di1 11ifzo11d,·rlijkt> bcwk ,rnrdrn 11w,·r da11 1000 "oord,~11 eenvoudig

11itg,·l1·gd c•11 \Trd11idclijk1 11w1 , ·oorlH't•ld,·11 uit de a1"ln,· IHH'kc·11

rn11 \'os ,·11 I la.is. De praelitigc ill11s1rn1ic~ n111 Th~ Tjo11g-Klii11g en de grnppig,· ,crhalen ,·1111 S~·lvin \'1111d!'11 I leed(' 111.ik,:11 di1 woc>1·,l<·11l>1wk 011111ishaar tl111is c11 op scl100I.

(D 1

"")" HM

co 0:: I'- 0.. MZ OJ Ul OJ Q 0::: ..... w::i

- _. •11

www.lannoo.co1n ww,v. vosenh aas. corn