1

WWWeeelllzzziiijjjnnnsss---,,, vvveeeiiillliiiggghhheeeiiidddsss--- eeennn gggeeezzzooonnndddhhheeeiiidddsssbbbeeellleeeiiiddd oooppp sssccchhhoooooolll

0. INHOUD

1. Het participatiedecreet 2. Wettelijk kader

2.1 Gezondheidsbeleid op school 2.2 Veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieuzorg op school (V.G.H.M.) 2.3 De preventieadviseur

3. Meewerken aan een gezondheidsbeleid op school 4. Thema’s van veiligheids-, welzijns- en gezondheidsbeleid

4.1 Arbeidsveiligheid: brandveiligheid, veiligheid schoolgebouwen, veiligheid van exrtra muros, speeltoestellen… 4.2 Voedselhygiëne 4.3 Hygiëne van de infrastructuur – toiletten 4.4 Speeltuigen, de schoolspeelplaats en de sporttoestellen in de sportzaal 4.5 Verkeersveiligheid 4.6 Fysieke, mentale en sociale gezondheid van de leerlingen 4.7 Temperatuur in de klaslokalen 4.8 Overige thema’s die ook onder welzijn en veiligheid vallen

5. Aandachtspunten voor de ouders 1. HET PARTICIPATIEDECREET

Het schoolbestuur (of zijn gemandateerde) legt ieder ontwerp van beslissing over het welzijns-, veiligheids- en gezondheidsbeleid van de school ten aanzien van de leerlingen, met inbegrip van het in eigen beheer of door derden verstrekken van gezonde en evenwichtige schoolmaaltijden, voor overleg aan de schoolraad voor.

(Decreet betreffende participatie op school en de Vlaamse Onderwijsraad, art 21)

2. WETTELIJK KADER 2.1. Gezondheidsbeleid op school Sinds september 2007 zijn alle Vlaamse scholen verplicht om een gezondheidsbeleid uit te stippelen. Scholen moesten hun beginsituatie in kaart brengen, streefdoelen bepalen en acties opzetten om deze te behalen. Gezondheid is een breed begrip en wijst op zowel fysiek, sociaal-emotioneel en psychisch welbevinden. Voor de uitgangspunten van een succesvol gezondheidsbeleid op school verwijzen we naar www.gezondopschool.be. Op deze website van de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) vind je naast de uitgangspunten ook info over de kadermethodiek ‘gezonde school’ (ViGeZ) en de gezondheidsmatrix als beleidsinstrument.

2

2.2. Veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieuzorg op school (V.G.H.M.) Het is de opdracht van de school om te zorgen voor het welzijn van leerlingen, medewerkers en van iedereen die bij de activiteiten van de school wordt betrokken. Met welzijn wordt bedoeld: de arbeidsveiligheid, de gezondheid, de psychosociale belasting, de arbeidshygiëne, de verfraaiing van de werkplaatsen en inzake leefmilieu (V.G.H.M.). De school dient daarbij ook in te staan voor de veiligheids-opvoeding van de leerlingen. Info over V.G.H.M. in de onderwijsopdracht vind je terug in onderstaande link. Meer info: Omzendbrief van Onderwijs Vlaanderen van 1997 Het schoolbestuur heeft als werkgever een aantal verplichtingen inzake het welzijn en de gezondheid van het personeel en de leerlingen. Meer info: website van Onderwijs Vlaanderen: welzijnswetgeving – bescherming van de gezondheid Hier vind je info over de verplichtingen van het schoolbestuur inzake: gezondheidstoezicht, EHBO, temperatuur in klaslokalen, lawaai, verplaatsen van lasten, biologische organismen (bacteriën, virussen …), alcohol- en drugsbeleid, asbest, lasdampen, haar- en lichaamsverzorging. De wetgeving voorziet dat de werkgever (in dit geval het schoolbestuur) de nodige deskundigheid in huis heeft om het welzijnsbeleid uit te voeren zoals de wet voorschrijft. De nodige deskundigheid dient aanwezig te zijn in de Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het werk (Interne Dienst PBW). Daartoe beschikt iedere werkgever over tenminste één preventieadviseur. In ondernemingen met minder dan twintig werknemers mag de werkgever zelf de functie van preventieadviseur vervullen. Voor die veiligheidsaspecten waarvoor de deskundigheid niet aanwezig is in de Interne Dienst PBW dient de werkgever een beroep te doen op een Externe Dienst PBW. De belangrijkste bronnen in verband met veiligheid en welzijn op het werk zijn:

Het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (ARAB) De welzijnswet op het werk De Codex welzijn op het werk Het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI) VLAREM of de Vlaamse milieureglementering

De scholen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest moeten rekening houden met de overeenkomstige Brusselse reglementering. Andere wetten en reglementering:

KB van 28/02/1991 betreffende inrichtingen die onder de toepassing vallen van hoofdstuk II van de wet van 30/07/1979 betreffende de preventie van brand en ontploffing en betreffende de verplichte verzekering van de burgerlijke aansprakelijkheid in dergelijke gevallen

KB van 07/07/1994 tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen in uitvoering van de wet van 30/07/1979

KB van 15/05/1990 betreffende het verbieden van het roken in bepaalde openbare plaatsen (gewijzigd bij KB van 02/01/91 en van 07/02/1991)

KB van 4/12/1995 tot onderwerping aan vergunning van plaatsen waar voedingsmiddelen gefabriceerd of in de handel worden gebracht

KB van 7/02/1997 inzake algemene voedingsmiddelenhygiëne KB van 28/03/2001 betreffende veiligheid van speeltoestellen

3

KB van 28/03/2001 betreffende de uitbating van speelterreinen Meer informatie over de regelgeving betreffende ‘het welzijn op het werk’ vind je via deze link. Specifieke regelgeving voor het onderwijs:

OB (omzendbrief) van 11/02/1985 betreffende de verkeersveiligheid en -leefbaarheid van de school

OB van 20/03/1991 betreffende de verkeersveiligheid (onder meer aan de scholen) OB van 08/10/1997 betreffende veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieuzorg in de

onderwijsinstellingen

De onderwijsinspectie heeft een controlelijst ontwikkeld die zowel basisscholen als secundaire scholen moet toelaten zelf de aspecten van veiligheid te screenen en te beoordelen. Je vindt deze lijst op de website van de onderwijsinspectie. Sinds september 2009 gebeurt de controle van bewoonbaarheid, veiligheid en hygiëne in een afzonderlijke controle, dus los van de schooldoorlichting. Dit is zo bepaald in het kwaliteitsdecreet. (Art. 37). 2.3. De preventieadviseur Het schoolbestuur is de eindverantwoordelijke voor de veiligheid en het welzijn van de leerkrachten en de leerlingen op school. De directeur van een school kan veiligheids-verantwoordelijke zijn in een school met minder dan 20 personeelsleden. In de meeste scholen wordt er beroep gedaan op de deskundigheid van een preventieadviseur. Het is de taak van de preventieadviseur om het veiligheidsmanagement op school mee uit te werken. Veiligheid op school begint bij het opstellen van het globaal preventieplan en een jaaractieplan. De preventieadviseur wordt betrokken bij de aankopen die een school doet (speeltuigen, producten…) zodat er voldoende rekening gehouden wordt met de veiligheid van de leerkrachten en de leerlingen. De preventieadviseur onderhoudt ook de contacten met derden die aan de schoolgebouwen werken (ruitenwassers, onderhoudsfirma’s, bouwfirma’s…) en zorgt ervoor dat de veiligheid van het personeel en de leerlingen altijd gewaarborgd is. Klik hier voor meer info over de taken en voorwaarden om preventieadviseur te worden.

3. MEEWERKEN AAN EEN GEZONDHEIDSBELEID OP SCHOOL

Ouders in ouderraden en schoolraden kunnen hun steentje bijdragen door mee na te denken rond het gezondheidsbeleid. Ouders kunnen de aandacht voor gezondheidsthema’s op school aanwakkeren en samen met de school acties organiseren. Om ouders hierin te ondersteunen maakte de VLOR samen met o.a. de ouderkoepels het servicedocument aan. Dit document is een draaiboek om samen met de school gezondheidsacties te organiseren. Op de VCOV website vind je een aantal voorbeelden van succesvolle gezondheidsactiviteiten die mee door de ouders gedragen werden:

Multiculturele kookavond Kip zoekt kok Onze oudervereniging kiest kleur tegen pesten Adopteer eens een WC Slimme tussendoortjes

4

4. THEMA’S VAN VEILIGHEIDS-, WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSBELEID

4.1. Arbeidsveiligheid: brandveiligheid, veiligheid schoolgebouwen, veiligheid van exrtra muros, speeltoestellen… Info over de verschillende onderwerpen over arbeidsveiligheid: Veiligheidsinstructiekaarten / VIK's ; Security ; Werken met derden ; Tijdelijke en mobiele werkplaatsen ; Sport - speeltoestellen en speelterreinen ; Signalisatie ; Ongevallen ; Noodplanning ; Machines en arbeidsmiddelen ; Extra muros activiteiten ; Elektriciteit ; Brandveiligheid ; Gevaarlijke stoffen en preparaten ; Aankoop en indienststellingsbeleid ; Crisiscommunicatie ; Interne schoolmanifestaties 4.2. Voedselhygiëne Het voedselagentschap werkte hierover een interessante brochure uit: ‘Veilig voedsel, ook u werkt eraan mee!’. Je kan een exemplaar aanvragen via www.favv.be of tel. 02/208 34 11.

Voor de schoolrefters en keukens is het KB van 4/12/1995 tot onderwerping aan vergunning van plaatsen waar voedingsmiddelen gefabriceerd of in de handel gebracht worden of met het oog op de uitvoer behandeld worden, van toepassing.

Ook met het KB van 7/2/1997 inzake de algemene voedingsmiddelenhygiëne dient rekening gehouden te worden. Meer info over voedselhygiëne: Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen: - Publicatie ‘Veilig voedsel, ook u werkt er aan mee’, 2004. - Publicatie ‘Bederf je kamp niet’, 2011. - Publicatie ‘De weg naar een feilloze FAVV-controle’, 2012.

4.3. Hygiëne van de infrastructuur – toiletten De normen voor sanitaire voorzieningen zijn vermeld in de welzijnswet/ARAB (algemeen reglement voor de arbeidsbescherming). AGIOn heeft, in samenspraak met de Commissie van Deskundigen een reeks aanbevelingen opgemaakt voor het sanitair in onderwijsinstellingen. VCOV ouderverenigingen kunnen de sensibiliseringsactie ‘Joepie de poepie’ aanvragen. Je krijgt dan een draaiboek en materiaal om actie te voeren voor propere toiletten op school. Info en aanvragen: www.vcov.be , rubriek ‘meer dan een feestcomité’. Op de VCOV website vind je goede praktijkvoorbeelden van acties rond propere toiletten. (zoekterm ‘toiletten’) 4.4. Speeltuigen, de schoolspeelplaats en de sporttoestellen in de sportzaal Een jaarlijkse controle van de speeltuigen is verplicht. Ook de sporttoestellen in de sportzaal moeten jaarlijks gecontroleerd worden. Dit kan door de preventieadviseur gedaan worden, indien die minstens een opleiding van niveau II gevolgd heeft. Ook de leveranciers van dergelijke sporttoestellen doen dit jaarlijks mits een kleine kost opgenomen in een jaarlijks onderhoudscontract. Voor de veiligheid van speeltoestellen op de speelplaats verwijzen we naar 4.1. Wat betreft de speelplaats verwijzen we ook graag naar de goede praktijkvoorbeelden in de

5

ouderinfotheek. (zoekterm ‘speelplaats’) Via de VCOV website kan je een spreker aanvragen over het thema ‘meer groen op de schoolspeelplaats’. (www.vcov.be , rubriek ‘ouderacademie’, basisonderwijs, groen op school). 4.5. Verkeersveiligheid De verkeersveiligheid van de schoolomgeving is een belangrijk aandachtspunt voor ouder- en schoolraden. Niet alleen de inrichting van de schoolomgeving (zone 30, veilige oversteek-plaats…) maar ook het verkeersgedrag van ouders, leerkrachten en leerlingen zal de verkeersveiligheid beïnvloeden. Om de veiligheid van de schoolomgeving te verbeteren, kan de ouderraad verkeersacties organiseren. Ook hierover vind je goede praktijkvoorbeelden op de VCOV website. (zoekterm ‘verkeer’) Ouderraden/verkeerswerkgroepen die inspiratie zoeken om verkeersacties op poten te zetten, kunnen de VCOV verkeerswaaier downloaden via de VCOV website: www.vcov.be (Klik links op de rubriek ‘meer dan een feestcomité’, deelrubriek ‘veilig naar school’). De verkeerswaaier geeft een overzicht van 15 originele verkeersacties voor ouders en kinderen. Bij de VCOV kan je ook een mobiel verkeerspark lenen. Met dit materiaal bouw je een verkeerspark, zodat de kinderen op de speelplaats hun fietsbehendigheid kunnen inoefenen. 4.6. Fysieke, mentale en sociale gezondheid van de leerlingen Besteedt de school genoeg aandacht aan gezondheidsthema’s en neemt ze initiatieven om gezond

leven te promoten? Zijn de schoolmaaltijden gezond? Heeft men er op school al aan gedacht om een drankfontein met kraantjeswater te installeren. Via de schoolraad en de ouderraad kan je info vragen over het gezondheidsbeleid van de school. Op basis van deze info kan je in overleg gaan met de school. Je kan adviezen geven en bekijken of je samen met de school actie kan ondernemen naar de ouders ivm de gezondheid en het welzijn van hun kinderen. De ouderraad kan samen met VCOV de acties ‘Slimme tussendoortjes’ of ‘Ontbijt je fit’ organiseren. Informatie over deze acties vind je op www.vcov.be. (Klik links op de rubriek ‘meer dan een feestcomité’) Meer info over gezondheid: VZW VIGEZ, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie.

(cyber)Pesten kan het welzijn van kinderen en jongeren ernstig aantasten. Over dit thema hebben we een apart dossier aangemaakt. (Klik op deelrubriek ‘Pesten’) De VCOV maakt deel uit van het netwerk ‘Kies kleur tegen Pesten’. Dit netwerk organiseert jaarlijks de Vlaamse week tegen Pesten. Op hun website (www.kieskleurtegenpesten.be ) vind je interessante info over het thema (cyber)pesten. Via deze website kan je ook de ouderfolder over (cyber)pesten bestellen. Via de VCOV website kan je een spreker aanvragen voor de ouderavond ‘Toch mijn kind niet’, over het thema (cyber)pesten. (www.vcov.be , rubriek ‘ouderacademie’).

Het probleem van de zware boekentassen: houdt de school bij haar aankoopbeleid rekening met het gewicht van de boeken? Worden de ouders en leerlingen gestimuleerd om de inhoud van de boekentas regelmatig na te kijken? Wil je met de ouderraad werk maken van dit thema? Dan kan je terecht bij de VCOV voor de actie ‘Red de rug’. Meer info op www.vcov.be. (Klik links op de rubriek

6

‘meer dan een feestcomité’)

Praktijkgids voor schoolcatering: hoe stimuleer je een evenwichtig voedingsgedrag op school zonder de keuzevrijheid van de leerlingen, aanvaardbare prijzen en praktische mogelijkheden uit het oog te verliezen? De Koning Boudewijnstichting (KBS) gaf een impuls aan 28 projecten rond evenwichtige voeding. De resultaten van die projecten vind je in een praktijkgids over schoolcatering. Je krijgt concrete adviezen en praktische tips. Bij elk aspect van gezonde voeding is een checklist opgenomen: visie op schoolcatering, productie van schoolmaaltijden, de schoolmaaltijd, de eetzaal… 'Gezond eten op school. Een praktijkgids voor een evenwichtig voedings- en drankenaanbod op school' kan je downloaden van de KBS-website of gratis bestellen via publi@kbs-frb.be of 070/233 728.

4.7. Temperatuur in de klaslokalen Vinden de leerlingen het te koud of te warm in de klas, dan kan je de preventieadviseur op school hierover aanspreken. Leerlingen mogen geen lessen weigeren of eerder naar huis gaan omwille van de temperatuur in de klas. Er bestaan geen specifieke regels over de minimum- en maximumtemperatuur in een klaslokaal. De onderwijsinspectie volgt daarom de wetgeving voor werknemers: het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming. In een klaslokaal kan je spreken van ‘zeer licht werk’ en dan geldt een minimumtemperatuur van 20°C en een maximumtemperatuur van 30°C. In een praktijklokaal of gymzaal verricht je zwaarder werk: daar mag de temperatuur dus een stuk lager. Klik hier voor meer info. 4.8. Overige thema’s die ook onder welzijn en veiligheid vallen Milieu en afvalpreventie:

Ouders kunnen hun steentje bijdragen door zich samen met het schoolteam in te zetten in de MOS-projecten. Via de VCOV website kunnen ouderraden zich inschrijven om mee te doen aan de sensibiliseringsacties van ‘Recyca’: klein elektronisch afval inzamelen en inktpatronen inzamelen (www.vcov.be , rubriek ‘meer dan een feestcomité’). Deze actie is milieuvriendelijk en ze brengt op de koop toe geld in de kas van je oudervereniging.

Klaslokalen: Het is belangrijk dat klaslokalen goed verlucht en verlicht worden. Ook bij de verfraaiing van de klaslokalen/refter kunnen ouders advies geven Info: www.gezondheid.be - Een gezonde klas: wat kan je eraan doen?

Machineveiligheid: Dit is een aandachtspunt voor BSO/TSO scholen. Info over machines en arbeidsmiddelen en veiligheidsinstructiekaarten kan je vinden op de website: www.welzijn-op-school.be (klik op ‘welzijnsvelden’, ‘arbeidsveiligheid’)

Ergonomie van het schoolmeubilair: De stoelen en tafels moeten aangepast zijn aan de leerlingen die les volgen in die klas. Klik hier voor info over de Europese normen over schoolmeubilair.

7

Stresspreventie: Stressproblemen stellen zich niet enkel voor de leerkrachten, maar ook voor de leerlingen. Eén op de tien leerlingen heeft last van stress en faalangst. Zowel ouders als school kunnen aandacht besteden aan stress en faalangst. Via de VCOV website kan je een spreker aanvragen voor de ouderavond ‘Ik kan het!’, over faalangst. (www.vcov.be , rubriek ‘ouderacademie’). Info over stress en faalangst: www.gezondopschool.be , klik op gezondheidsthema’s, welbevinden.

Seksualiteit en relaties (gender) – seksuele integriteit: De school speelt een belangrijke rol in de seksuele en relationele opvoeding van de kinderen. Info en tips: www.gezondopschool.be , klik op gezondheidsthema’s, seksualiteit en relaties. Kinderen en jongeren stellen ook op school (al dan niet bewust) seksueel getint gedrag. Ze gluren onder rokjes, zoenen op de speelplaats, komen hand in hand de school binnen… Ook het gedrag van leraars kan ter discussie staan: een vriendschappelijke hand op de schouder, binnenkomen in de kleedkamer, een knuffel om te troosten. Het Vlaggensysteem van Sensoa en het raamwerk seksualiteit voor onderwijs reikt concrete handvaten om seksualiteit op school bespreekbaar te maken. Vraag het kant-en-klaar pakket ‘Waar ligt de grens?’ aan via de VCOV website, www.vcov.be, rubriek ‘meer dan een feestcomité’. Via de VCOV website kan je een spreker aanvragen voor de ouderavond ‘Meisjes roze, jongens blauw’, over gender in de opvoeding. (www.vcov.be , rubriek ‘ouderacademie’).

EHBO en medicatie op school: Hiervoor verwijzen we naar het standpunt eerste hulp en medicatie op school van het VSKO. Een ongeluk of een leerling die ziek wordt op school is onvermijdelijk. Het is de plicht van de school om in elke situatie correct en efficiënt te handelen. Het VSKO geeft scholen een leidraad om in al die gevallen op een zorgzame en toegewijde wijze haar verantwoordelijkheid te dragen. Zie ook de Ouderwijs van januari 2015 ‘Ziek op school’.

5. AANDACHTSPUNTEN VOOR DE OUDERS

Veiligheid, hygiëne en gezondheid zijn prioritaire thema’s voor ouders. In het onderzoek van Jef Verhoeven over ouderparticipatie (2003), geven ouders zelf aan dat ze hierover inspraak wensen. Ouder- en schoolraden moeten dan ook veel belang hechten aan deze thema’s en ze regelmatig op de agenda plaatsen.

Dit document is bedoeld om oudervertegenwoordigers in de schoolraad en ouderraad te ondersteunen om adviezen te geven over de veiligheid en gezondheid op school. Ouderparticipatie kan echter meer zijn dan enkel adviseren. Je kan samen met de school activiteiten opzetten en ervoor zorgen dat de ouders hier nauw bij betrokken worden. Ouders dragen de eindverantwoordelijkheid over de gezondheid en het welzijn van hun kinderen. Enkel een goede samenwerking tussen ouders en school kan ervoor zorgen dat kinderen en jongeren gezonde keuzes maken en zich goed in hun vel voelen.

Vermits de directeur ook de veiligheidsverantwoordelijke kan zijn, is het aan te raden dat hij/zij minstens de basisopleiding niveau III gevolgd heeft. Zelfs al kan de school een beroep doen op een preventieadviseur, dan nog is het handig dat de directeur de basiskennis heeft om de adviezen te interpreteren.