Tussentraditie en.

moderniteit-

Dit lustrumboek vertelt via verschillendethema's in beeld het verhaal van 100 jaarlokaal bestuur. Het boek verschijnt tergelegenheid van het wo-jarig bestaan vande Vereniging van Nederlandse Gemeenten(VNG).

100 jaar lokaal bestuur in beeldWat ziet de burger als hij naar het lokaalbestuur kijkt? Wat was en wat is het gezichtvan het lokaal bestuur? Welke boodschapspreekt daaruit? Welke ontwikkeling is daarinzichtbaar? Wat zegt dat over de toekomst?

.UITGEVERS

Beeld en tekst versterken elkaar en vertellensamen het verhaal.

Reserveer uw exemplaarOp 5 juni 2012 wordt het eerste exemplaarvan het lustrumboek uitgereikt aan HareMajesteit de Koningin tijdens het extrafeestelijke VNG-Jaarcongres. Reserveer nualvast uw exemplaar en plaats een bestellingvia onze website www.sdu.nl of telefonisch(070) 378 9880. Al onze uitgaven zijnverkrijgbaar bij de boekhandel.

Uitgave: Tussen traditie en moderniteitISBN: 978-90-1257-652-9Omvang: 240 pagina'sPrijs: € 34,50 incl. btw

~ COLOFON

Het Waterschap is het officiëleorgaan van de Unie vanWaterschappen. Het is eenonafhankelijk tijdschrift dat opzakelijke en informatieve wijzeingaat op de werkgebieden vande waterschappen en de belan-gengroepen daaromheen.

VERSCHIJNINGSFREQ.UENTIE10 X per jaar

HOOFDREDACTIEKees Meijer

REDACTIEHans BolkesteinRoelof Hoving[oop de JagerEric KeizerPia SchrijnemakersPierre de VriesBert Nijveld (eindredactie)

REDACTIEADRESPostbus 200252500 EA Den Haagtel. 070-378 92 54redactie.hetwaterschapeasdu.nlwebsite: www.sdu.nljwater

UITGEVERDineke Sonderen,Sdu Uitgevers bv

ABONNEMENTENAbonnementsprijs: € 108,- excl.BTW per jaar.Proefabonnement: € '9,- excl.BTW (twee nummers)Abonnementen kunnen schrif-telijk worden aangevraagd.Vanwege de aard van de uitga-ve, gaat Sdu uit van een zakelij-ke overeenkomst; deze overeen-komst valt onder het algemeneverbintenissenrecht,

Wanneer u werkzaam bent bijeen van de waterschappen hebtu wellicht recht op een gratisabonnement op Het Waterschap.Om te zien of u hiervoor in aan-merking komt, neemt u con-tact met sdu Klantenservice ofgaat u naar Het Waterschap viawww.sdu.nljwater,

sdu Klantenservice,Postbus 20014,2500 EA Den Haag,tel: 070-378 98 80,fax: 070-378 97 83,www.sdu.nljservice

ADVERTENTIESBureau Van Vliet bv,Postbus 20, 2040 AAZandvoort,tel. 023-57' 47 45,fax: 023-57' 76 80zandvoort@bureauvanvliet.com

VORMGEVINGSD Communicatie, Rotterdam

DRUKDeltaHage, Den Haag

© Sdu Uitgevers BV,Den Haag,2012

Alle rechten voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag ver-veelvoudigd, opgeslagen in eengeautomatiseerd gegevens-bestand, of openbaar gemaakt,in enige vorm of op enige wijze,hetzij elektronisch, mecha-nisch door fotokopieën, opna-men, of enig andere manier,zonder voorafgaande schrifte-lijke toestemming van de uitge-ver.

.UITGEVERS

Hl]P RIN T

--.Yw/(·~'(f'i9e vers v e rb 0 n ct

mvwm,ldi~v<>orvak &wfI' .•nschap

05 Commentaar 24 Muskusratten Jl De unie in08 Publiek app Europa

innoveren 26 Waarde uit Nieuws N

33 ~14 Interview afvalwater J5 Vacaturespot 'E2-17 Column 28 Maestr'eau '"18 Meer bytes, 29 Schatten van de ~aminder beton schappen ~z

20 Waterschap JO Overlegbijeen-nieuwe stijl komsten 3

j..•~<IJ

~•..<IJ

0::

6TopsectorWater

Bedrijven, overhedenen kennisinstitutenzijn nu dik een jaardoende met hetoptuigen van deTopsector Water. Hetgaat om het stimule-ren van de trits ken-nis, kunde en kassa.

(foto cover: Robert Goddyn)

~INHOUD

11

Nereda22Innoveren:een chaotischproces

Een nieuwe rioolwa-terzuiveringtechno-logie staat op hetpunt van doorbreken.Prins Willem-Alexander opende deeerste installatie diewerkt met de revolu-tionaire korrelslib-methode.

Innovatieve ideeënontstaan vaak spon-taan, willekeurig ennauwelijks proces-matig. Toch lijkt hetwel van belang ominnovatie te stimule-ren.

groep

- --~------------- ..•.•._--

r---

advies en interimmanagement

Palladio groep is een advies - en interimbureau op het gebied van de besturing en beheersing vanorganisaties en grote projecten. Wij doen dit in de sectoren water, verkeer, vervoer, infrastructuuren gebiedsontwikkeling. Met zo'n 25 medewerkers doen we opdrachten met overzicht enbetrokkenheid. Palladio adviseert over besturing en beheersingvraagstukken en draagt graag deverantwoordelijkheid om vernieuwingen daadwerkelijk te realiseren.

\

..•...

Adviesgebieden:• Bestuurlijke samenwerking• Bedrijfsvoering, Shared Service Centers (SSC)• Risicomanagement• Beheersing van grote projecten• Contractmanagement, claimmanagement• Planning

II

Interimvervulling van de functies:• Directeur SSC• Directeur bedrijfsvoering / directeur middelen / CFO• Controller

RisicomanagerManager Projectbeheersing

• Contractmanager• Planner• Bestuurlijk of privaat jurist

Voor nadere informatie kunt u contact opnemen metAlbert Kraak (06 53438731) of Frank Valkenburg (0653236710)

Palladio GroepKneuterdijk 2, 2514 EN Den Haagwww.palladio.nlT 070 3656063 E post@palladio.nl

Voor de bètageoriënteerden lijkt deze titel eencolumn te worden over de priemgetallen. Het zijnechter de kosten en schattingen van de diverse hoog-waterbeschermingsprogramma's: HWBP genoemd.HWBP-l kostte ongeveer 1 miljard euro en de ver-wachting is dat HWBP-2 naar een bedrag van tussen 3

en 5 miljard euro toe groeit. Deze lijn doortrekkend:zouden de kosten van het nHWBP de komende jarende reeks van de priemgetallen gaan volgen?

Nee, het moet en het kan goedkoper. Dat is één vande uitdagingen en opdrachten vanuit de stuurgroepnHWBP aan het programmabureau. Dat bureau, met11 medewerkers, is in mei gestart met de voorberei-ding van het nieuwe programma van hoogwaterbe-schermingsmaatregelen, het programmabeheer ende voorbereiding van de samenwerking in de uitvoe-ring van deze projecten.

Sleutelwoord bij de andere aanpak is innovatie.Andere technieken, andere werkwijzen en anderemanieren om kennis en markt te betrekken bij deproblematiek: 750 kilometer primaire waterkeringenen 260 kunstwerken voldoen niet aan de wettelijkenorm. Deze zullen moeten worden gevonden om deopgave tegen minder kosten te kunnen uitvoeren.Het programmabureau bereidt daarom de komendemaanden met waterkeringbeheerders als waterschap-pen en Rijkswaterstaat, kennisinstellingen en markt-partijen een innovatiestrategie en een innovatieplanvoor.

Er wordt daarbij gebruik gemaakt van de vele initia-tieven die op dit terrein al plaatsvinden. Over sommi-gen leest u in deze editie van Het Waterschap meer.De Topsector Water heeft een agenda opgesteld, con-crete projecten als de Deltadijk en de Ildijk wordenuitgevoerd, sommige waterschappen betrekkenmarktpartijen als ingenieursbureaus en aannemersbij het opstellen van de plannen en ook onze STOWAvoert een project uit naar de aanpak van de regionalekeringen.

Veel van deze innovaties in de wereld van de waterke-ringen halen echter niet de praktijkschaal. Blijkbaaris het klimaat er (nog) niet naar. Dijken bouwen we inNederland immers al vanaf de vroege Middeleeuwenop min of meer dezelfde grondslagen. En geld is ertot dusverre ook steeds geweest om de noodzakelijkewaterveiligheidsmaatregelen te treffen. Er is echternu meer dan voldoende aanleiding om concreet metinnovaties en waterkeringen aan de slag te gaan: er

~COMMENTAAR

ligt wederom een grote versterkingsopgave te wach-ten, innovatiemiddelen zijn er steeds beperkter, er isveel kennis beschikbaar gekomen over de waterkerin-gen en diverse innovaties liggen op de plank.

De uitdaging is dus niet weer een nieuw op innovatiegericht programma te ontwikkelen. De opgave voorhet programmabureau nHWBP is juist dat de initia-tieven die er al zijn en worden ontwikkeld, te verbin-den en te plaatsen in de opgave van de versterkingvan de primaire waterkeringen. Bundelen, focus aan-brengen en stimuleren dat innovaties ook de kanskrijgen in de harde praktijk van de aanbesteding vanprojecten. Hoe? Uit het nHWBP-budget een vast per-centage bestemmen voor innovaties, te besteden aanprojecten die er toe leiden dat dijken eerder en goed-koper worden opgeknapt, proefprojecten benoemenen koplopers bij de keringbeheerders zoeken die metinnovaties aan de slag willen en durven te gaan.

De kunst is dus de vele initiatieven te verbinden eneen getal te bepalen voor innovatie. De reeks van depriemgetallen staat symbool voor zo'n verbinding engeeft mogelijke getallen weer. De keuze is aan definanciers van het programma, de waterschappen,Rijkswaterstaat en het Ministerie van I&M.

ErikKraaij,Directeur Unie van Waterschappen

5

(

I

6

THEMA INNOVATIE ~

Topsector Water

•I{ennls,kunde,kassaBedrijven, overheden en kennisinstituten zijn nu dikeen jaar doende met het optuigen van de TopsectorWater. Eén van de negen door demissionair ministerMaxime Verhagen aangewezen sectoren om de vader-landse economie te stimuleren. 'Kwartiermaker' JanBout blikt terug en vooruit.

DOOR AD MOERMAN

Hetidee achter het Topsectorenbeleid is ominnovaties boven tafel te krijgen die 'we'goed kunnen verkopen in buitenland. "Hetgaat om het stimuleren van de trits 'kennis,

kunde en kassa'. Om de samenwerking in deze ketente stimuleren en er focus in aan te brengen," zegt JanBout die bijna een jaar fungeerde als 'trekker en kwar-tiermaker'. Half mei volgde Hans Huis in 't Veld (exTNO en DHV) hem op."Koos van Oord, voorzitter van het Topteam Water,kwam op verzoek van de minister vorig jaar met hetrapport 'Water verdient het'. Met vele aanbevelingenom de keten beter te organiseren. Die aanbevelingenzelf uitvoeren wilde hij niet. Maar hij fungeerde hetafgelopen jaar nog wel als mijn klankbord," verteltBout over 'wat vooraf ging'. Uiteindelijk leidden deinspanningen tot de ondertekening van negen inno-vatiecontracten begin april, waaronder dat voorWater. Bedrijfsleven en overheid stellen via die con-tracten 2,8 miljard euro beschikbaar voor onderzoeknaar en ontwikkeling van vernieuwende productenen diensten in de negen topsectoren.Het bedrijfsleven draagt 1,8 miljard euro bij, de over-heid 1miljard euro via de Nederlandse Organisatievoor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de insti-

Illustratie: Monique van Buelingen

tuten voor toegepaste kennis (TNO,DLO, EeN, NLR, Marin en Deltares).Samen met onder meer de nieuwebelastingaftrek voor onderzoek enontwikkeling, het MKB-innovatie-fonds en een andere aanwending van150 miljoen euro ontwikkelingshulp-gelden loopt de bijdrage van de over-heid op tot meer dan 2 miljard euroin 2015. Voor de Topsector Water gaathet dit en volgend jaar in totaal omeen kleine 800 miljoen euro, waarvan86 miljoen van de Rijksoverheid. Hetgaat bij al die miljarden overigensniet om 'nieuw geld', grotendeelsgaat het om bestaande geldstromendie slimmer worden ingezet.

Hand aan de schopWie veronderstelt dat Bout in eenjaar tijd een enorme organisatie meteen fraai kantoor aan een statigeHaagse laan opgetuigde, die slaat deplank mis. Met enige ambtelijke ensecretariële ondersteuning werkt hijgrotendeels in zijn eentje. Zijn clubwoont in bij het Netherlands WaterPartnership in Den Haag. "Die driedagen per week, was eigenlijk teveel. Dat heeft niets met luiheid temaken, maar wel alles met eenbewuste keuze. De betrokkenenmoeten het zelf doen, ik stimuleerslechts. Samenwerking in de ketenvergt vooral een andere mindset."Na het verschijnen van zijn rapportnodigde Koos van Oord vorig jaar deinstituten en bedrijven meteen uitom met projecten te komen. Dehand onmiddellijk aan de schop, zowas de gedachte. Zo'n zeventig busi-nesscases werden beoordeeld en der-tien kregen het predicaat 'kansrijk'."Deze werkwijze willen we vasthou-den. Zo kunnen we elk jaar projectenselecteren en begeleiden. We gaanvooral sterke projecten sterker pro-beren te maken. We willen niet teveel tijd steken in projecten die nietmet bezieling door de deelnemerszelf worden gedragen," stelt Bout.De steun van de verschillendeKemteams bestaat lang niet altijduit geld. Soms zijn innovatieve ont-wikkelingen meer gebaat bij coa-ching. Ofbij andere en minderregelgeving. Baggeraar Van Oord

liep in België als goedkoopsteinschrijver bijvoorbeeld een fikseorder mis, omdat de Belgische over-heid een fraaier financieringsarran-gement optuigde. "Dus zullen wenaar de Nederlandse regelgevingmoeten kijken om een gelijk speel-veld te creëren. Een ander voorbeeld:het stimuleren van schonere zee-schepen zal ook gebaat zijn bij hoge-re lasten voor vervuilende schepen."

ArbeidsmarktEen belangrijk aandachtspunt is hettekort aan gekwalificeerde mensenin de watersector. In de sector wer-ken nu 180.000 mensen en tot 2020

zijn 40.000 mensen nodig om de ver-grijzings- en uitbreidingsvraag op tevangen. Een van de Kemteams richtzich volledig op de arbeidsmarkt.Een betere uitwisseling tussenbedrijven en onderwijs, geldstromenbundelen en de gewenste kanten opsturen. Meer hoogleraren, betekentmeer promotieplaatsen en dat trektweer meer studenten, zo bewijst depraktijk. "Nu fmancieren bedrijvenook leerstoelen. Maar dan gaat hetvooral om onderzoek waar ze eeneigen belang bij hebben. Wij gaan ditgeld meer focus geven door het insamenspraak met de NederlandseOrganisatie voor WetenschappelijkOnderzoek in te zetten op de geko-zen innovatieve proj ecten. Zodat weals land niet van alles een beetje blij-ven doen, maar bewust kiezen en datdan buitengewoon goed gaan doen.Meer bereiken met minder versnip-pering", stelt Bout. "Met als doel omin 2020 de export van de watersectorte verdubbelen."

Van de Nederlandse overhedenvraagt Bout om ook wat meer risi-co's te nemen. Potentiële buiten-landse kopers willen wel graag inNederland zien of een innovatie ookecht werkt, voordat ze een contracttekenen. Dus er moet meer ruimtekomen voor proeftuinen. Bovendienmoeten overheden, nog veel meerdan ze nu al doen, anders aanbeste-den. "Niet met een dichtgetimmerdevraag aanbesteden, maar vaker hetop te lossen probleem open op tafel

~THEMA INNOVATIE

te leggen. Zodat je in samenspraak met het bedrijfsle-ven tot creatieve en vernieuwende oplossingen kankomen. De droge tak van Rijkswaterstaat besteedt zoal ongeveer de helft van de werken aan. De water-schappen zitten op vijftien procent en kunnen in dezemanier van aanbesteden dus nog een paar flinke stap-pen maken," meent Bout.

Bij waterschappen zit veelkennis, maar men is vaakhuiverig om die kennis metbedrijven te delen

Prominent aanwezigDeze aansporing wil overigens niet zeggen dat Boutteleurgesteld is in de waterschapswereld. Integendeel.Uiteraard is de sector in het Kemteam Maritiem nietvertegenwoordigd. Daarentegen zijn dijk- en water-graven in de teams rond water- en deltatechnologieprominent aanwezig. Ook in de projecten de DigitaleDelta, rond energiewinning bij afvalwaterzuiveringen bij vernieuwingen rond het ondergronds opslaanvan zoet water doen waterschappers mee. "Bij water-schappen zit veel kennis die bedrijven kunnengebruiken. Maar men is vaak huiverig om die kennismet bedrijven te delen. Wie draait er op bij een inno-vatief project voor de verliezen als het mis gaat enwaar gaat de winst naar toe? Van wie is het intellectu-ele eigendom als je samen verder werkt aan een ver-nieuwend idee. Dit soort dilemma's zijn heel reëel.Maar als je een goede langetermijn relatie hebt opge-bouwd met je partners en er is vertrouwen, dan is eraltijd wel een mouw aan te passen," weet Bout diezich al vijfentwintig jaar bezig houdt met het verbete-ren van de keten. Daar is nog steeds veel voordeel tehalen, meent hij. "Als we met elkaar op de ouderwetsewijze blijven werken, dan prijzen we onszelf uit dewereldmarkt. Maar als we al samenwerkend die ketenvan 'kennis naar kassa' kunnen optimaliseren dan iser voor alle betrokkenen nog een wereld te winnen."Vrees voor de nabije toekomst als gevolg van de kabi-netsperikelen heeft Bout niet. "Dit project is kabinets-bestendig. Welke regering er ook zit, ze zullen alle-maal de economie willen stimuleren, want met bezui-nigen alleen redden we het niet. Het idee van de top-sectoren is uiterst geschikt om de economie aan tejagen. Ik ga me meer zorgen zaken maken als de reces-sie voorbij gaat. Die drijft nu partijen in elkaarsarmen. Ik denk dat iedereen het weer op eigen houtjegaat proberen als de tijden van voorspoed weer keren.Daarom moeten we nu van de crises gebruik makenen van deze nood een deugd maken." .........•.....

7

Een uitdaging én hele mooie voorbeelden!

De noodzaak van innoveren in de publieke sector wordt helaas nogaleens betwijfeld. Ook bij de waterschappen hoor je nog te vaak dat weeen beheerorganisatie zijn, die zich bij haar taak moet houden. Vooralin deze tijden geldt vaak alleen efficiency als motto om verbeterstap-pen te kunnen maken. Maar moeten we niet veel meer ambitie tonen?8

DOOR FERDINAND KIESTRA EN MARLlES KAMPSCHREUR

Een sterk veranderende economie en maat-schappij en nieuwe technologische moge-lijkheden: ze vragen ook om nieuw beleid enflexibiliteit van de publieke sector.

Daarnaast moeten we niet vergeten dat de publiekesector in de Europese landen 20 tot 50 procent uit-maakt van de nationale economie. Lagere kosten,effectief organiseren, maar ook waarde creëren indeze sector is dus van groot belang. Verder zijninnovaties op landelijk niveau altijd een wisselwer-king tussen de publieke - en private sector. Depublieke sector kan met haar beleid en regels in

grote mate de kaders en kansenvoor innovatie bepalen. In die zinzouden waterschappen dus zelfsvoorop moeten lopen bij nieuweontwikkelingen.Daar staat tegenover dat de finan-ciers van innovaties in de publiekesector de burgers zélf zijn. Hetnemen van risico's door te experi-menteren, voor innovatie een voor-waarde sine qua non, wordt dan ookvaak door diezelfde sector geblok-keerd. Het voorkomen van fouten ishier een organisatorische prioriteit.Een routine die in alle facetten van

de organisatie terugkomt: hetmanagement, de cultuur en destructuur.

Om met die wetenschap in gedachteverandering te brengen in een poli-tiek bestuurlijke organisatie kangerust een uitdaging wordengenoemd. Een monopolist diegeacht wordt geen enkel risico tenemen is niet bepaald de idealepatiënt om in beweging te krijgen.Maar gelukkig gebeurt het wel dege-lijk. De waterschappen hebben daarhet afgelopen jaar mooie voorbeel-den van laten zien.

Inspirerende voorbeeldenDe mooiste voorbeelden zijn die ookecht het verschil kunnen gaan .maken en om die reden vaak ookmet meerdere waterschappen tege-lijk worden omarmt. Ter inspiratie:een Grand Dessert van de pareltjesuit de waterschapssector.

Afvalwater: 'bio-olie' inNederlandse bodemAfvalwater bevat water, nutriënten en organische stof en warmte. Zo trektieder mens elk jaar alleen al gemiddeld een halve kilo pure fosfor door het toi-let, dat goed gebruikt kan worden als kunstmest. Organische stof kan olie ver-vangen dus kun je hiermee zowel groene energie als groene producten zoalsbic-ethanol ofbioplastics te maken. Door samen te werken in de afvalwaterke-ten kunnen de aanwezige grondstoffen worden teruggewonnen en wordeningezet bij het verduurzamen van producten van diverse industrieën. Zo wordter al op vijf rioolwaterzuiveringsinstallaties in Nederland fosfaat teruggewon-nen. Ook het terugwinnen van cellulose-vezels op de rwzi Blaricum is al eenrealiteit. Deze worden momenteel gecomposteerd maar er zijn verschillendebedrijven die interesse hebben om deze grondstofhoogwaardiger te herge-bruiken. Bedrijven willen veelal ook nog betalen voor deze grondstoffen. Nietalleen goed voor het milieu dus, maar ook goed voor de portemonnee!

De grondstoffenfabriek is een samenwerking van álle waterschappen omafvalwater en andere biomassastromen te verwaarden. Samen met universi-teiten, adviesbureaus en vooral waterschappers is men op zoek gegaan naarde meest kansrijke routes. Een nieuwe rol in nieuwe markten.Zie ook www.grondstoffenfabriek.nl.

Dijk van een ontdekkingVeel onbeweeglijker wordt het niet: onze dijken. Maar ook daar liggen nogveel kansen. Hoe kun je de unieke ruimtelijke kwaliteit van de dijken enuiterwaarden nog beter benutten? Uit een battle met 10.000 studenten zijn 43

concepten gerold. Denk aan de tribunedijk, de begraaf plaats dijk of gemaaidebedrijfslogo's. De nummer één, een Dijk van een Ontdekking, wordt nu doorAa en Maas uitgewerkt samen met Rijkswaterstaat en Natuurmonumenten.De lokale kansen of mogelijke functionaliteiten worden al samen met hore-caondernemers en lokale gemeenten besproken. Hier liggen unieke kansenvoor gebiedsontwikkeling, recreatie en educatie.

~THEMA INNOVATIE

EnergiefabriekenInmiddels een fenomeen binnen de watersectoren de eerste operationele 'fabrieken' zijn in aan-tocht. Lokaal ontstaan daardoor nieuwe samen-werkingen voor bijvoorbeeld het warmtenet vande gemeente of aardgas voor de lokale huisvuilwa-gens. Ook hier wordt landelijk nauw samenge-werkt om te leren en samen op te trekken omzaken geregeld te krijgen. Denk aan de Green Dealof gezamenlijke onderzoekstrajecten. Denk aan devijf waterschappen die onder de STOWA-vlag denieuwe technologie Thermische Druk Hydrolysehebben getest. Door deze activiteiten staat deEnergiefabriek inmiddels ook internationaal opde kaart. Niet alleen door verzoeken voor presen-taties in Brussel, Duitsland, Ierland, Frankrijk,Egypte of de Verenigde Staten. Maar bijvoorbeeldook een verzoek van een Amerikaans bedrijf omgezamenlijk een aanbieding te maken voor lokaleenergiefabrieken. Het maakt dat wij onze taakslimmer kunnen uitvoeren, wederom zichtbaarworden voor andere branches, andere mensen aankunnen aantrekken en ook op dit onderwerp voor-oplopen.

9

Als we met de Energiefabriek een significante rolkunnen spelen in de energiesector, is dit de vol-gende stap: een eigen energielabel van de water-schappen! Groene energie onder eigen label tekoop via GreenChoice: energie van je eigen RWZI(www.waterschapsenergie.nl). Een mooie stap diede durf en vernieuwingsdrift van de waterschap-pen laat zien en de overheid dichter bij de maat-schappij brengt. WaterWegen in optima forma!

'II

10

THEMA INNOVATIE ~

Remote sensing in het waterbeheerWaterschap Aa en Maas

o\

(grond) waterbehoefte landgebruik / huidige situatie

Satellieten voor een beterpeilbeheerDit is een project van inmiddels al acht waterschap-pen die het gebruik van satellieten willen inzetten omhet actuele grondwaterpeil te zien en daarop te stu-ren. Samen met andere informatiebronnen, zoalspeilbuizen, vochtmeters en weersvoorspellingen,ontstaat dan een hightech sturingssysteem voor eeneffectief waterbeheer. Voor de waterschappen kan ditaanzienlijke besparingen opleveren in het waterbe-heer. Voor de landbouwsector kan dit vergroting vande gewasopbrengst betekenen. Belangrijke extrameerwaarde dat dit project levert is zichtbaarheidbuiten de branche. Ook andere sectoren wordengetriggerd om hun technologie of kennis voor onzesector in te zetten.

Dromen en balancerenInnoveren in de publieke sector gaat over de juistebalans vinden tussen de efficiency van de beheerorga-nisatie en de benodigde flexibiliteit voor innovaties.Een paradox die met de juiste dromen, doorzettings-vermogen en nieuwe structuren, overbrugbaar is entot hele mooie resultaten kan leiden! __

Perdinand Kiestra en Marlies Kampschreur zijn innovatoren bijWaterschap Aa en Maas.

Meten E::::I~I~I~I~I~I

, ,

Analyse & diagnose Voorspelling

Building with NatureIn Nederland moet de natuurlijke loop en biodiversiteit van duizendenkilometers beek worden hersteld. De nieuwe wij ze van beekherstel is opbasis van Building with Nature: niet meer maximaal in een beek investe-ren om exact het profiel te bepalen (en dan vaak nog steeds niet aan allewensen en normen te kunnen voldoen), maar de beek vooral zichzelflaten vormen. Door belemmeringen in de stroming te verwijderen gaatde beek zichzelf ontwikkelen. Samen met de Wageningen Universiteitwordt gekeken of vervolgens een 'verouderingsbeeld' te maken is.Resultaat: een hogere kwaliteit tegen veel lagere kosten.

Nereda

~THEMA INNOVATIE

Nieuwe standaard in derioolwaterzuiveringHet principe van korrelvormende bacteriën was 11 jaarbekend voordat onderzoek naar de toepassing ervan in derioolwaterzuivering startte. Nu staat de Nereda-technologie op doorbreken. Op 8 mei opende prinsWillem-Alexander in Epe de eerste installatie die werktmet de revolutionaire korrelslibmethode. "Eens te meerbewijzen waterschappen hun bestaansrecht", aldusstaatssecretaris Atsma.

•

DOOR ERIC KEIZER••H ier komt water tot zichzelf, wastzich tot klaarheid". Deze dichtregelvan de Apeldoornse beeldend kun-stenaar en ontwerper Tirza Verrips

is in sierlijke blauwe letters aangebracht op hetbedrijfsgebouw van de rioolwaterzuivering in Epe.Mark van Loosdrecht, hoogleraar in de milieutech-nologie aan de Technische Universiteit Delft en drij-vende kracht achter het onderzoek naar de korrel-slibtechnologie, is tijdens de opening zichtbaargeroerd door de poëtische verwoording van zijn vin-ding. "Het is de kern van wat hier in Epe gebeurt: weversnellen het zelfreinigend vermogen van afvalwa-ter." Tijdens een onderonsje met de kunstenaar,komen ze tot de conclusie dat ze soms tegen dezelfdeobstakels oplopen met hun innovatieve ideeën. "In1997kreeg ik nog te horen dat de methode te duurzou zijn en niet stabiel. En mensen hebben tijd nodigom aan iets nieuws te wennen. Maar wij moestenmisschien ook nog beter laten zien dat het werkte,"zo steekt hij zijn hand in eigen boezem.Douwe Jan Tilkema was namens Waterschap Veluwebetrokken bij de ontwikkeling van de Nereda-technologie en bij de bouw van de installatie in Epe."Al sinds begin 1900 zuiveren wij afvalwater meteen procedé dat niet wezenlijk is veranderd in al diejaren. Met Nereda slaan we een nieuwe weg in. Metminder investeringen, minder energie, minderruimtebeslag en zonder chemicaliën wordt eenkwaliteit effluent bereikt die moeiteloos kan vol-doen aan de hoogste zuiveringsnorm", aldusTilkema. In de oude technologie produceren anaë-robe bacteriën vlokken die maar moeilijk te schei-den zijn van water, waardoor er meerdere bassinsvoor beluchten en nabezinken nodig zijn. De kernvan Nereda wordt gevormd door aërobe bacteriëndie afval eten en als compacte slib korrels snel wor-den afgescheiden van het gezuiverde rioolwater.Alle zuiveringsprocessen kunnen daardoor efficiëntin één tank plaatsvinden .

11

12

THEMA INNOVATIE ~

Douwe Jan Tilkema van Waterschap Veluwe le9thet Nereda-principe uit aan de prins van Ora,ye.(foto Benno Wonink)

Innoveren start met netwerkenWat is nu het geheim achter deze succesvolle innova-tie? Mark van Loosdrecht: "Onderzoekers horenbezig te zijn met dingen, waarvan mensen zeggendat het niet kan. Lange tijd geloofde niemand dataërobe bacteriën afval konden eten. Men dacht datalleen anaërobe bacteriën dat konden. De truc was zelangzaam te laten groeien." Vervolgens kwam heterop aan de vinding toepasbaar te maken. "Vaakwordt nog door bedrijven gedacht: we stellen eeninnovatiemanager aan, houden post-it-sessies en dankomen de ideeën wel. Maar zo werkt het niet. Dankomt alleen maar naar boven wat iedereen al weet.Echte innovatieve ideeën ontstaan in een speeltuin-concept: je onderzoekt, je spreekt met mensen uitandere sectoren en je drinkt samen een biertje. Veelnetwerken, dat is van groot belang." En zo kwam hijin 1999 in gesprek met Helle van der Roest, toenter-tijd hoofd Afvalwaterzuiveringstechnologie bij DHV.Het plan ontstond om de onderzoeksresultaten uithet laboratorium van Van Loosdrecht, toe te passenop de rioolwaterzuivering. Helle van der Roest: "Nabureau-onderzoek stapten we samen begin 2000 naarde STOWA om verdere studie en pilotonderzoek inde praktijk mogelijk te maken." Dit leidde in 2003 totde eerste proef met de korrelvorming op de waterzui-

vering in Ede. Hier werd in 2005 eentechnologische doorbraak bereikt,waarna het systeem de naam Neredakreeg,

Enthousiasme en moedCora Uijterlinde is namens deSTOWA sinds 2003 bij het projectbetrokken. "Dat de eerste Nereda-installatie in Epe staat, komt onderandere doordat deze aan vervangingtoe was. Na de doorbraak in 2005

deden wij tijdens een bijeenkomstmet bestuurders, directies en ambte-naren van de waterschappen deoproep om zich aan te melden voorhet Nationaal Nereda Onderzoek-programma. Dit was interessant alshet waterschap binnen enkele jareneen nieuwe waterzuivering zou moe-ten bouwen. Veluwe meldde zich, netals een aantal andere waterschap-pen." Douwe Jan Tilkema vult haaraan: "Het heeft ook zeker met ver-trouwen in elkaar en in de technolo-gie te maken. Want ook toen waren

er mensen die er niks in zagen en mijadviseerden er niets mee te doen. Ikwas na die bijeenkomst in 2005, waarHelle sprak, enthousiast. Dat is ove-rigens iets dat je wel aan Helle kuntoverlaten: mensen enthousiasmeren.Een belangrijke voorwaarde voorinnovatie, want het blijft mensen-werk, hoe vanzelfsprekend deze ver-nieuwing nu ook lijkt." Ook hetenthousiasme van de werkvloerdraagt bij aan de kans van slagen.Helle: "Mensen die in de uitvoeringzitten bij DHV en op de rioolwater-zuivering in Epe kregen ruimte omhun ideeën in te brengen. De oplos-singen die zij aandroegen zijn terugte vinden in het ontwerp van dezezuivering." Naast enthousiasme is'moed' onmisbaar in een innovatieftraject vervolgt hij, "al klinkt het alseen cliché". Hij prijst de moed vanWaterschap Veluwe om al in 2008 inzee te gaan met een technologie diezich op dat moment nog allerminsthad bewezen. Toen met de bouw in

Epe werd begonnen, werd er zelfsrekening mee gehouden dat de zui-vering weer omgebouwd zou moetenworden tot haar ouderwetse voor-ganger. Het garantiefonds vanuit hetRijk dat risico's bij het falen van eennieuwe technologie financieel zouafdekken, kwam te laat en dwongenhet waterschap en DHV om nieuweinnovatieve contractvormen teonderzoeken om de risico's te kun-nen managen. ''Aljaren doe ik nietanders dan met innovatie bezig zijn.Dan krijg je een neus voor mensendie 'tot het gaatje' willen gaan. Wantje weet dat je tijdens de ontwikkelingvan een nieuwe technologie proble-men tegen komt en de vraag is dan:wil je die met elkaar overwinnen?"Mark van Loosdrecht herinnert zicheen vergadering van de begeleidings-groep voor de bouw van Epe waar tottwee maal toe bijna de stekker uit hetgehele project werd getrokken."Tijdens de vergadering sloeg destemming om omdat we toch nieu-we positieve onderzoeksresultatenuit de praktijksimulatie konden latenzien. Maar het was op het nippertje."

Samenspel tussen onderzoek enpraktijkEn daarmee raken Mark vanLoosdrecht en Helle van der Roestaan een belangrijke randvoorwaardevoor het ontwikkelen en toepassenvan kansrijke innovaties: hetsamenspel tussen onderzoek enpraktijk. Helle van der Roest: "Tevaak zie je nog een scheiding tussenfundamenteel onderzoek op de uni-versiteit, toegepast onderzoek en deuitvoering. Het succes van Neredakomt grotendeels doordat de TUDelft nu nóg betrokken is met fun-damenteel Nereda onderzoek.Hierdoor dagen betrokken partijenelkaar continu uit. De praktijkgege-vens uit Epe komen nog steeds bijde TU Delft terecht en dat maakt hetmogelijk om het zuiveringsprocesbij te sturen en te verbeteren. Alswij die betrokkenheid van de TU deafgelopen jaren niet hadden gehad,hadden Douwe Jan en ik onze direc-ties en besturen denk ik niet zovergekregen om door te gaan met deNereda-ontwikkeling." Douwe JanTilkema: "Bij de bouw van Epe was

~THEMA INNOVATIE

er werkelijk sprake van partnerschap. Dat gaat veelverder dan samenwerken." Voor de bouw van Epe ende gelijktijdige verdere ontwikkeling van Nereda,was het ook essentieel dat DHV de rol van hoofdaan-nemer op zich zou nemen. "Ook dat is uniek", aldusHelle van der Roest. Normaal beperkt een adviesbu-reau zich tot het uitbrengen van een advies. In ditgeval nam DHV ook de verantwoordelijkheid voor deuitvoering."

Blinkende gouden driehoekDertien jaar na het eerste gesprek tussen Mark vanLoosdrecht en Helle van der Roest is de watersectorovertuigd van de mogelijkheden van Nereda. Tijdensde opening vielen superlatieven als 'een blinkendegouden driehoek' (verwijzend naar de samenwerkingtussen universiteit, overheid en bedrijfsleven) en een'doorbraak-innovatie'. Staatssecretaris Ioop Atsmafeliciteerde de waterschappen. "Dit is innovatie inoptima forma. Als je ziet welke mogelijkhedenChina, India en Vietnam bieden, dan kun je zeggendat Nederland er een kans bij heeft. Als kennisdrageren gangmaker waren de waterschappen onmisbaarin dit proces. Het verwondert mij altijd weer dat hetbuitenland vol bewondering naar ons waterbeheerkijkt, maar dat er intern zo kritisch naar wordt geke-ken. Voor mij is de ontwikkeling van Nereda eenbewijs dat de waterschappen moeten blijven

bestaan." """"'"

13