Het is mooi aan de dijk...‘Een landschap is meer dan de fysieke omgeving, het omvat ook culturele...

Het is mooi aan de dijkEen culturele biografie van Drechterland - Marieke Wever

Zaandam, september 2007

Onderzoek in het kader van de stage voor de opleiding Erfgoedstudies (Universiteit van Amsterdam) bij Islant – atelier voor stedebouw

Dank aan alle personen die mij welwillend te woord stonden, materiaal leenden of zelfs rondleidden: Nan Kluft, Jaap Boon, Frans Brieffies, Jacob Haring en zijn familie.

Het is mooi aan de dijkEen culturele biografie van Drechterland - Marieke Wever

InhoudSamenvatting ......................................................................... 5

1. Inleiding ........................................................................... 7

2. De theoretische basis ........................................................... 8

3. Cultuur als kennis: het ‘grote’ verhaal ................................... 13

4. Intermezzo: monumentaal Drechterland ................................ 27

5. Cultuur als proces: de ‘kleine’ verhalen ................................. 30

6. Conclusie en aanbevelingen ................................................ 39

Geraadpleegde bronnen .......................................................... 42

Bijlagen:

1. Statistieken leeftijdsamenstelling Drechterland ...................... 46

2. Stills website www.drechterland.nl/toekomstvisie ................... 47

5Het is mooi aan de dijk - Een culturele biografie van Drechterland |

Culturele biografie Bij het ontwikkelen van een toekomstvisie kun je op verschillende manieren omgaan met cultuur: je kunt kennis nemen van de culturele identiteit van een bepaalde groep mensen, en deze laten voor wat het is, maar je kunt deze culturele bagage ook meenemen en komen tot een toekomstvisie die gevormd is door deze plaatsbepaalde culturele waarden. Zo wordt het proces en het resultaat beïnvloed door de plaatselijke cultuur en een echt product daarvan. De vraag: Wat is de culturele identiteit of het karakter van de gemeente Drechterland en haar verschillende kernen en wat is het belang hiervan voor de toekomstvisie van Drechterland? speelde in dit onderzoek daarom een zeer zwaarwegende rol. Culturele identiteit is echter niet een vastliggend ruimtelijk of sociaal-collectief gegeven. Identiteit krijgt gestalte in de interactie tussen (groepen) mensen en in hun veranderende relatie met hun omgeving en het geven van betekenis aan die omgeving. Door die voortdurende interactie is identiteit ‘beperkt’ houdbaar, en een omschrijving ervan een momentopname. De ‘culturele biografie’ – het levensverhaal van een regio – houdt hier rekening mee: het begrip accepteert de dynamiek en veelzijdigheid van identiteit. De culturele biografie juicht de vele individuele verhalen over identiteit en geschiedenis – die samen het ‘grote’ levensverhaal van de regiogeschiedenis vormen – toe en accepteert dat het verhaal nooit ‘af’ is, maar een voortgaand proces. De ‘culturele biografie’ legt Drechterland onder een vergrootglas en vraagt: waar staat de gemeente Drechterland?

Drechterlandse eigenheidHet groen blijkt de bindende factor binnen de gemeente: de landschappelijkheid van de omgeving, de doorkijkjes en de rust worden gekoesterd en gezamenlijk moet de gefuseerde gemeente tegengewicht bieden aan de oprukkende verstedelijking in de buurgemeenten Hoorn, Stedebroec en Enkhuizen. De liefde voor het landschap – en de angst voor verstedelijking – is bij iedereen groot: het landschap moet open blijven en mag niet ten prooi vallen aan de bouw van huizen of andere niet-passende bebouwing. De dijk is heilig.

Samenvatting

Naast de bindende factor groen, kenmerken de kernen zich door een sterke sociale cohesie en een rijk verenigingsleven: een sterke bottom up beweging, ontstaan vanuit de gemeenschap en niet van boven af opgelegd. Hoogkarspel valt hier vanwege zijn meer stedelijke en regionale karakter wat buiten. Het overzichtelijke sociale leven echter bindt de mensen en daarom hecht men er sterk aan. De kleinschaligheid van de dorpen wordt gewaardeerd: zo blijven de dorpen leefbaar. Op de vraag of er een ‘Drechterlandgevoel’ bestaat wordt immer ontkennend geantwoord. Logischerwijs moet dit gevoel nog groeien, geeft men aan, maar men associeert zich meer met Westfriesland, en vooral met de woonkern. Dat deze kernen een eigen identiteit hebben, dat staat volgens de meeste bewoners buiten kijf, maar op de vraag of er veel verschillen tussen de bewuste kernen zijn en wat deze verschillen dan zijn, moet men het antwoord schuldig blijven of wordt met een ‘nee’ geantwoord – de verschillen zijn eerder interregionaal. Kennelijk zijn er verschillen, maar er een vinger op leggen is lastig. Hier speelt het mechanisme ‘de folklore van het kleine verschil’ een rol: naarmate de overeenkomsten tussen groepen mensen groter zijn, worden de minimale verschillen symbolisch breder uitgemeten. Dit is een vorm van in- en uitsluiting. De ‘ander’ wordt ‘buitengesloten’ om wat voelt als ‘het eigene’ te bewaken en veilig te stellen. Tegelijkertijd kan worden vastgesteld dat er wel degelijk verschillen tussen de kernen zijn. Deze verschillen hangen samen het aantal voorzieningen in de woonkern, met de mate van saamhorigheid, welke weer samenhangt met de ouderdom van de kern (historische bebouwing versus nieuwbouw) en de mate van ‘import’, leeftijdsopbouw en de oriëntatie van de kernen op hun omgeving.

6 | Het is mooi aan de dijk - Een culturele biografie van Drechterland

Toekomst van Drechterland

Drechterlandse eigenheid

Culturele biografie van Drechterland

‘Het grote verhaal’Collectieve geschiedenis/identiteit‘Wetenschap’

CultuurhistorieGeschiedenisTraditiesGebruiken & rituelen

‘De kleine verhalen’Individuele geschiedenis/identiteitBetrokkenheid inwoners

- Welke waarde hechten bewoners aan hunleefomgeving of welke delen van hunleefomgeving vinden de bewoners bijzonderwaardevol?

- Wat is de eigenheid van de afzonderlijkedorpen en buurtschappen en landschappenen waarmee onderscheiden zij zich vanelkaar?

- Wat bindt de delen waaruit Drechterlandbestaat?

- Waarin onderscheidt Drechterland zich vanzijn directe en meer verstedelijkteomgeving?

De mooiste plekDe meest enerverende gebeurtenisHet belangrijkste moment

Afb. 1: Schematische weergave culturele biografie


‘Een landschap is meer dan de fysieke omgeving, het omvat ook culturele en ideële waarden. Dat geldt zowel voor de landschappen van vandaag en morgen als voor die uit het verleden en de omgang ermee door latere generaties.’1

1.1 Cultuurhistorisch onderzoek naar DrechterlandDit cultuurhistorisch onderzoek is onderdeel van de toekomstvisie voor de Gemeente Drechterland, die is gestoeld op drie sporen: cultuur, programma en ruimte. Bij cultuur gaat het over de minder tastbare begrippen als identiteit en karakter. Wat bindt de kernen waaruit Drechterland bestaat? Waarin onderscheidt Drechterland zich van zijn directe en meer verstedelijkte omgeving? Maar ook: wat is de eigenheid van de afzonderlijke dorpen, buurtschappen en landschappen en waarmee onderscheiden zij zich van elkaar? Welke waarde hechten bewoners aan hun leefomgeving of welke delen van hun leefomgeving vinden de bewoners bijzonder waardevol? Er wordt daarbij een onderscheidt gemaakt tussen cultuur als proces en cultuur als kennis: cultuur als proces stimuleert de betrokkenheid van bewoners: wat is de mooiste plek, de meest enerverende gebeurtenis, het belangrijkste moment? Cultuur als kennis gaat over het naar boven halen van kennis op het terrein van cultuurhistorie, geschiedenis, tradities, gebruiken en rituelen.Het culturele spoor gaat op zoek naar de waarden die bewoners hechten aan hun leefomgeving en de culturele kennis die in en over Drechterland aanwezig is. Door middel van literatuuronderzoek en gesprekken met bewoners (als bron van lokale kennis), formuleert het de eigenheid van Drechterland en haar verschillende kernen: een Drechterlandse identiteit?

1.2 Geschiedenis, karakter en identiteit: de culturele biografieBij het maken van een visie voor de toekomst van Drechterland is het belangrijk dat zo’n visie gedragen wordt door inwoners van Drechterland en handzaam is voor de bestuurders van Drechterland. De visie moet geworteld zijn in de gemeente. Een onderzoek naar het karakter van Drechterland, de waarden in de leefomgeving en het karakter van het gebied en zijn inwoners, is daarom van belang.

Inleiding 1Een gemeente met zoveel verscheidenheid laat zich echter niet zomaar typeren: dé identiteit van Drechterland is niet makkelijk vast te stellen. 18.593 inwoners (per 31 december 2006) uit de verschillende woonkernen van Drechterland vertellen elk hun eigen geschiedenis, geschiedenissen die ook nog eens geworteld zijn in een complex symbolisch en historisch gelaagd landschap. Een begrip als ‘culturele biografie’ kan daarom handzaam zijn. De culturele biografie ziet de geschiedenis, het karakter en de identiteit van een regio en zijn bewoners niet als een afgesloten, statisch gegeven met een begin en een eind, maar als een dynamisch geheel van vele ‘verhalen’, die bovendien nooit ‘af’ zijn. Een culturele biografie van de regio Drechterland omvat vele ‘kleine’ verhalen die gezamenlijk een ‘groot’ verhaal – de identiteit van Drechterland – gaan vertellen. De bijdrage en betrokkenheid van inwoners is hierbij essentieel. Een gevaar bij het idee van een culturele biografie, is dat het onderzoek versnippert en uiteindelijk niets oplevert voor de toekomstvisie van Drechterland, dat het geheel steeds omvattender wordt en toch niets zegt. De eerste stap in het onderzoek is daarom een verkenning van bestaande literatuur over de ‘grote’ – collectieve – geschiedenis van Drechterland: de cultuurhistorie, de tradities en gebruiken. Stap twee bestaat daarna uit het uitbreiden van deze informatie met ‘kleine verhalen’: aan welke plekken hecht men waarde? Wat is belangrijk in Drechterland? Dit kan door gesprekken met historische verenigingen en inwoners. Aan de hand van deze gesprekken zullen belangrijke Drechterlandse plekken of waarden zich openbaren: deze plekken en waarden zijn de moeite waard om in de toekomst te behouden of te initieren. De hoofdvraag van het onderzoek zal zijn: In hoeverre valt een identiteit of karakter van Drechterland af te leiden uit de ‘culturele biografie’ van de Gemeente Drechterland en wat is het belang hiervan voor de toekomstvisie van Drechterland?

1 Stimuleringsprogramma Bodemarchief in Behoud en Ontwikkeling. Een duurzame toekomst voor het archeologisch-historische landschap. NWO. Den Haag, 2002: 5-6.


‘Elk gebouw, kunstwerk, elke plek vertelt een verhaal. Verhalen die stukjes zijn van grotere verhalen. Het geheel van al die verhalen en de samenhang ertussen vormt de culturele biografie van een stad of een omgeving. De culturele biografie toont de bijzondere gelaagdheid in onze geschiedenis. Die gelaagdheid heeft te maken met de diverse oude of jonge identiteiten, die een stad of een landschap heeft. Het is die samenhang, die gelaagdheid die betekenis geeft aan de zichtbare en tastbare sporen uit ons verleden. Zo helpt de culturele biografie ons om de actualiteit te begrijpen, onze eigen rol te vervullen en ons bewust te worden van de eigen sporen die ook wij in de geschiedenis achterlaten.’2

2. 1 De culturele factorVrijetijdswetenschapper Hans Mommaas schrijft in zijn essay De culturele dimensie van de ruimte (2001) dat er in het ruimtelijk beleid sprake is van een toenemende belangstelling voor de culturele of immateriële dimensie van de ruimte: cultuur is een expliciet thema geworden in de ruimtelijke ordening. Hij noemt hiervoor als oorzaak vier ontwikkelingen: de opschaling van de politiek-economische orde (verschuivende verantwoordelijkheden van nationaal naar lokaal), de sociale stijging van de bevolking (culturele meerduidigheid en daardoor onderscheid door ‘smaak’ en ‘identiteit’), de verhoogde manipuleerbaarheid van de omgeving (ruimte is minder afhankelijk van gegevenheden en meer van cultureel-creatieve ideeën) en de geïntensiveerde stroom van mensen, producten en ideeën (het cultureel onderscheidende of eigene wordt doorslaggevend). Alle ontwikkelingen versterken een bepaalde meerduidigheid die cultuur, de eigenheid of identiteit van een plek, belangrijker maakt. Niets is meer vanzelfsprekend, dus houden we vast aan wat dichtbij ons is, en vertrouwd. Het groeiende belang van cultuur in de ruimtelijke ordening dat Mommaas signaleert is wat met de Beleidsnota Belvedere (1999) van de ministeries van OCW, VROM, LNV en V&W toentertijd werd beoogd. Om de groeiende kritiek op bijvoorbeeld de eenvormige

De theoretische basis 2vinexwijk het hoofd te bieden, staat in deze nota de mogelijke inbreng centraal van cultureel erfgoed als ‘drager’ van ruimtelijke ontwikkelingen, omwille van de ruimtelijke identiteit van plekken en daarmee het economische en sociale draagvlak.3 Belvedere vraagt gebruik te maken van cultuur en identiteit om zo de kwaliteit van de plek te verhogen. De nota stelt: ‘Deze cultuurhistorische kenmerken of kwaliteiten vragen niet alleen om zorgvuldige ‘inpassing’, maar kunnen bewust bij de inrichtingsopgave van ons land benut worden, opdat ze niet geruisloos en voorgoed verloren gaan als bijverschijnsel van onze drang naar herinrichting van de ruimte [naar] wensen van deze tijd. Het zijn essentiële ruimtelijke en culturele kwaliteiten van ons land, die ook voor de internationale positionering van ons land van groot belang kunnen zijn.’ en ‘Cultuurhistorie wordt daarbij beschouwd als van vitale betekenis voor samenleving en de individuele burger. Het behoud en het benutten van cultureel erfgoed voegt kwaliteit toe aan de culturele dimensie van de ruimtelijke inrichting.4 In de stroom der ontwikkelingen, zoals Mommaas beschrijft, lijkt het Belvederebeleid prima wortel te hebben geschoten. Verschillende begrippen zijn inmiddels de revue gepasseerd en over elk van hen valt het een en ander te zeggen. Een begripsafbakening is vooral voor het onderzoek van belang, maar ook enkele noties die met die begrippen samenhangen zijn nuttig om te weten. Hoe definieer je cultuur? Wat is identiteit en hoe wordt deze gevormd in een regio? En wat heeft cultureel erfgoed, materieel of immaterieel, daar mee van doen?

2.2 Cultuur en identiteitCultuur (van Cultura = bewerking) is te definiëren in een smal en een breed cultuurbegrip. Het smalle cultuurbegrip, de kunst- en cultuurwereld, is hier van minder belang. Centraal staat het brede cultuurbegrip: ‘het geheel van het kennen en kunnen, zeden en gewoonten van een menselijke groep’.5 Dit brede cultuurbegrip is veelomvattend, omdat het gaat over zowel de immateriële (geschiedverhalen, gewoontes), als de materiële wereld (techniek, bouwkunst), en een optelsom is van o.a. normen, waarden, gebruiken en processen van zingeving. Omdat we spreken over materiële en immateriële cultuur, kan er met het ‘belang van cultuur in ruimtelijke ordening’ zodoende worden bedoeld: het in ruimtelijke plannen

2 Gemeente Maastricht ‘Culturele Biografie’ 23 juli 2007 http://www.maastricht.nl/maastricht/show/id=44567/notextonly=422823 Mommaas, Hans. ‘Over de culturele dimensie van de ruimte. Of hoe die te begrijpen en wat daarmee te doen.’ Levende Stad, tien

essays over de netwerkverstedelijking. Ministerie van VROM. Den Haag, 2001: p. 145-147.4 Nota Belvedere. Ministeries van OCW, VROM, LNV en V&W. Den Haag, 1999: 6-7.5 Klerk, Len de. ‘Cultuur en identiteit als planologische begrippen.’ Reader AM-SRP-B. Stedelijke transformatie en industrieel erfgoed.

Universiteit van Amsterdam, 2006: 5.


respectvol omgaan met de materiële cultuur van een bepaalde groep mensen, maar óók het maken van ruimtelijke plannen volgens een cultureel bepaalde wijze.Identiteit is, in samenhang met cultuur, een veelgebruikt buzzword. Het is daarom niet vreemd dat het begrip onvast is gedefinieerd en meerduidig kan worden geïnterpreteerd. De nota Belvedere zegt: ‘Cultuurhistorische kwaliteiten verschaffen bewoners van een dorp, stad, streek of land een gevoel van eigenheid. De Raad voor het Landelijk Gebied zegt hierover dat de persoonlijke betekenis die mensen aan hun omgeving toekennen essentieel is voor de identiteit van die omgeving.’6 Planoloog Len de Klerk omschrijft identiteit als het toekennen van betekenis: ‘Identiteit wordt door subjecten verleend in de vorm van betekenissen, al dan niet in wisselwerking, bijvoorbeeld met in het verleden verleende identiteit(en).’ Dit vergt een referentiekader, dat bestaat uit kennis en eigen ervaringen en gevormde of getoetste waarden als belangrijke ankerpunten in identiteitsverlening. Tot slot geeft De Klerk aan dat identiteit dus bestaat uit een vorm of samenhangend complex van ruimtelijke vormen én de betekenis die aan die vorm wordt gegeven.7

Hans Mommaas onderscheidt drie conceptualiseringen, drie benaderingswijzen van het begrip culturele identiteit. Allereerst is culturele identiteit ruimtelijke identiteit: de aard van het landschap en de karakteristiek van de gebouwde omgeving vormen hiervan de dragers. Daarnaast beschrijft hij een antropologisch of sociologisch concept van culturele identiteit: de al dan niet historisch verankerde en collectief gedeelde normen, waarden, betekenissen en gedragswijzen, een collectief bewustzijn of een collectieve levenswijze. Tot slot bestaat er een meer hedendaagse constructivistische of structurationistische benadering van culturele identiteit: culturele identiteit is hierbij niet een vastliggend ruimtelijk of sociaal-collectief gegeven dat zo in kaart kan worden gebracht, maar is onderdeel en uitdrukking van de alledaagse praktijk van mensen, met een in tijd en ruimte gesitueerde geldigheid. Zij krijgt gestalte in de concrete interactie tussen (groepen) mensen, waarbij de nadruk ligt op de veranderende relatie tussen mens en omgeving en de betekenisgeving aan die omgeving. Gezamenlijk dekken deze conceptualiseringen het gehele spectrum van het begrip

culturele identiteit en daarmee zijn ze alledrie heel bruikbaar, echter het grote voordeel van de derde definitie is dat deze oog heeft voor het meervoudige karakter van culturele identiteiten en de daarmee verbonden ruimtelijke uitdrukking. ‘Het is niet bij voorbaat gezegd dat eenzelfde ruimtelijke omgeving eenzelfde betekenis heeft voor uiteenlopende groepen gebruikers met uiteenlopende biografieën en uiteenlopende posities en hoedanigheden.’8 De laatste definitie geeft ruimte aan een brede opvatting van identiteit als een continue proces van betekenisgeving, als een momentopname die veranderd en ontwikkeld. Het lijkt daarom de meest handzame definitie. In paragraaf 2.4 zal het begrip daarom verder worden uitgewerkt.

2.3 Regionale identiteitIn haar proefschrift Ruimte voor identiteit. De productie en reproductie van streekidentiteiten in Nederland spreekt sociaal geografe Carola Simon over de productie van streekidentiteit.9 Hoewel zij met het begrip ‘streek’ doelt op bovengemeentelijk niveau, is het interessant om naast de regio Westfriesland, de Gemeente Drechterland in het achterhoofd te houden. Simon signaleert een groei van het regiogevoel en onderzoekt of er daadwerkelijk ‘verstreking’, een onderscheidende nadruk op de streekidentiteit, plaatsvindt in Nederland. Daarnaast onderzoekt zij welke collectieve of individuele actoren deze identiteit produceren en hoe zij deze produceren. Zij concludeert dat niet met zekerheid is te zeggen of er ‘verstreking’ plaatsvindt. Wel kan gezegd worden dat de aanwezigheid van agrarische activiteiten en de landbouw als drager van het cultuurlandschap, de menselijke invloed op het landschap, het contrast tussen stad en platteland, het verleden als inzet en sociaal-culturele kenmerken als tradities en gebruiken, onderscheidend zijn voor streekidentiteit. Overheidsinstanties, landen tuinbouworganisaties, natuurbeschermingsorganisaties, cultuurhistorische organisaties, toeristische organisaties en organisaties gericht op ontwikkeling van bedrijvigheid spelen hierbij een rol als actor. Van belang voor deze actoren bij het produceren van streekidentiteit noemt Simon het financiële gewin, het onderscheid met andere gebieden (contrastbeeld) en nostalgie en cultuurbewustzijn.

Carola Simon stipt in haar proefschrift ook aan dat elke vorm van identiteit een bepaalde groep zal afbakenen en zodoende een in- of uitsluitingseffect (inclusion/exclusion) zal hebben. Zij noemt dit ‘identifying with’, ‘identifying against’ en ‘not identifying’.10 Een collectieve identiteit sluit een grote groep mensen in, maar sluit ook altijd een kleine groep mensen uit die zich daar niet mee kunnen identificeren.11

6 Nota Belvedere. Ministeries van OCW, VROM, LNV en V&W. Den Haag, 1999: 10-11.7 Klerk, Len de. ‘Cultuur en identiteit als planologische begrippen.’ Reader AM-SRP-B. Stedelijke transformatie en industrieel erfgoed.

Universiteit van Amsterdam, 2006: 7.8 Mommaas, Hans. ‘Over de culturele dimensie van de ruimte. Of hoe die te begrijpen en wat daarmee te doen.’ Levende Stad, tien

essays over de netwerkverstedelijking. Ministerie van VROM. Den Haag, 2001: p. 1170-172.9 Simon, Carola. Ruimte voor identiteit. De productie en reproductie van streekidentiteiten in Nederland. Groningen, 2004.10 Simon, Carola. Ruimte voor identiteit. De productie en reproductie van streekidentiteiten in Nederland. Groningen, 2004: 25-26.11 Ronnes, Hanneke. Collegedictaat Erfgoed: theorie en praktijk: ‘Erfgoed en identiteit.’ 21 november 2006.


Dit is een dynamisch proces. Bij het onderzoeken van ‘identiteit’ moet rekening gehouden worden met die verschillende groepen en identiteiten. Daarnaast voegt Gerard Rooijakkers iets toe aan dat wat Carola Simon contrastbeelden noemt. Simon schrijft dat dit contrastbeeld van belang is in de productie van streekidentiteit, omdat het gaat over ‘wij’ tegen ‘de anderen’ of over ‘wij’ tegenover een gezamenlijke vijand. Rooijakkers wijst in deze op de folklore van het kleine verschil: vaak zijn er meer overeenkomsten dan verschillen in een bepaalde regio en naarmate deze overeenkomsten van groepen mensen groter zijn, worden de verschillen symbolisch meer uitvergroot in een identiteit van die regio. Hoe sterker bijvoorbeeld het ene dorp de nadruk legt op de verschillen met het buurdorp, des te meer kan ervan worden uitgegaan dat zij sterke overeenkomsten hebben.12

Tot slot wijst planoloog Len de Klerk op het interne en externe aspect van identiteit: identiteit bestaat uit een zelfbeeld dat inwoners van een streek hebben én de wijze waarop anderen hen en die streek zien (imago) en dat die twee beelden hoeven niet overeen te komen.13 Het onderzoek naar de identiteit van Drechterland zal focussen op het zelfbeeld, maar kan het imago zeker niet buiten ogenschouw laten, zeker als het gaat om de zelfbeelden en imago’s van de onderlinge stads- en dorpskernen in samenhang met Rooijakkers’ notie ‘folklore van het kleine verschil’.

2.4 Culturele biografieDe ruime en dynamische definitie van identiteit van Hans Mommaas (zie paragraaf 2.2) maakt duidelijk dat het gaat om een complex fenomeen dat niet zomaar te vatten is: identiteit krijgt gestalte in de interactie tussen (groepen) mensen en in hun veranderende relatie tot fysieke ruimte en hun betekenisverlening aan ruimte. Daarnaast geeft het onderscheid tussen individuele identiteit en collectieve identiteit, tussen imago en zelfbeeld, tussen erfgoed en geschiedenis tevens aan, dat we niet kunnen spreken van één identiteit, maar van vele, verschillende identiteiten. De culturele biografie is een begrip dat recht doet aan de dynamiek en veelzijdigheid van streekidentiteit. Igor Kopytoff, welke het begrip in 1986 als eerste

hanteerde, doelde met culturele biografie op de levensloop van materiële objecten: objecten die circuleren in de samenleving en frequent verhuizen van sociale omgeving, veranderen daarmee telkens van betekenis. In dit proces bouwen materiële objecten als het ware hun eigen levensgeschiedenis op, wat hun een buitengewone waarde verleent.14 Het begrip dat gebruikt wordt om levensbeschrijvingen van individuele personen mee aan te duiden, werd met Kopytoff ook toepasbaar op objecten.In de loop der jaren heeft het begrip culturele biografie zich ontwikkeld tot een metaforisch begrip, dat naast de materiële geschiedenis van een object ook over de immateriële geschiedenis van een gebied kan gaan. Culturele identiteiten, of landschappen worden nu ook gezien als zich ontwikkelende fenomenen waarbij een levensbeschrijving van veranderende betekenissen, een biografie, mogelijk wordt. De culturele biografie waarover we inmiddels spreken gaat over de geschiedenis, het karakter en de identiteit van een landschap en zijn bewoners. Het begrip ziet deze niet als een afgesloten, statisch gegeven met een begin en een einde, maar als een dynamisch proces van vele ‘verhalen’, die bovendien nooit ‘af’ zijn. De geschiedenis van een landschap en zijn bewoners laat zich lezen als een gelaagd en complex geheel, dat steeds opnieuw vanaf een andere invalshoek kan worden bekeken: talloze verhalen zijn mogelijk. Al deze invalshoeken samen zullen iets van het ‘grote’ verhaal doen doorschemeren, maar dit verhaal is nooit af. Cultuurhistoricus Gerard Rooijakkers, die het begrip in Nederland operationaliseerde in het Noord-Brabantse project Identiteitsfabriek Zuid-Oost (IDZO), schrijft: ‘In een culturele biografie verdichten de levenslopen van individuen, mensen van vlees en bloed, zich tot opeenstapelende, geaccumuleerde familie-, generatie-, buurt-, dorps-, en regiogeschiedenissen. Centraal staat steeds de relatie van de mens tot de omringende leefwereld. (...) De culturele biografie van een regio verhaalt hoe mensen in de loop der tijd zin aan hun leven en de omringende wereld hebben gegeven; het is een specifieke regionale druppel waarin de oceaan van de mensheidsgeschiedenis wordt weerspiegeld.’15

De culturele biografie berust er dus op, dat elke persoon en elke plek een eigen verhaal te vertellen heeft en dat nooit een compleet beeld kan worden geschetst: het begrip genereert een oneindig proces van geschiedschrijven en herinterpretatie. Dat betekent niet, dat daarmee niets kan worden gezegd over de identiteit van een streek: dat het oneindig grote verhaal nooit verteld kan worden, maar weldat alles wát je over identiteit zegt, tijdsgebonden en relatief is. Daarnaast loopt een culturele biografie het risico te verzanden in een veelomvattende studie, die uiteindelijk niets zegt over de identiteit van Drechterland. Peter Meurkens,

12 Rooijakkers, Gerard. Collegedictaat Biografie van stad en land: ‘de culturele biografie van de regio’. 7 november 2006.13 Klerk, Len de. ‘Cultuur en identiteit als planologische begrippen.’ Reader AM-SRP-B. Stedelijke transformatie en industrieel erfgoed.

Universiteit van Amsterdam, 2006: 8.14 Kopytoff, Igor. ‘The cultural biography of things: commoditization as process.’ in Appadurai, Arjun (red.). The Social Life of Things:

Commodities in Cultural Perspective. Cambridge, 1986. Bloemers, J.H.F., M.H.Wijnen (red). Bodemarchief in behoud en ontwikkeling. De conceptuele grondslagen. NWO. Den Haag, 2001: 26.

15 Rooijakkers, Gerard. ‘Het leven van alledag benoemen.’ Boekmancahier. Jrg. 11, nr. 41 (1999): 277.


directeur van IDZO, zegt daarover: ‘De eerste stap is het grote verhaal van de mens in zijn landschap of, in dit geval, de mensen van vele generaties die het landschap (...) hebben bevolkt en degenen die er nu wonen. Er is dus sprake van een ruime opzet, maar het uitgangspunt geeft de mogelijkheid om de culturele biografie ‘in te kleuren’. Meteen is duidelijk dat er vele mogelijkheden van geschied- en samenlevingsbeelden (...) voorhanden zijn.’16 Eerst zal er daarom een verkenning van bestaande literatuur over de ‘grote’ – collectieve – geschiedenis van Drechterland plaatsvinden: de cultuurhistorie, de tradities, gebruiken en rituelen. Stap twee bestaat uit het uitbreiden van deze informatie met ‘kleine verhalen’: aan welke plekken hecht men waarde in de Gemeente Drechterland? Aan de hand van deze gesprekken zullen belangrijke Drechterlandse zaken zich als vanzelf openbaren en waar mogelijk verder worden uitgediept. ‘De culturele biografie van de regio is eerst en vooral een mensenverhaal dat niet zonder die mensen uit die regio zelf gepresenteerd kan worden. Derhalve is participatie van de eigen bevolking van essentieel belang.’17

16 Meurkens, Peter. ‘De Noord-Brabantse identiteitsfabriek Zuid-Oost in de praktijk. De IDZO-formule is meer dan een technische operatie.’ Mores. Nr 4, 2003: p. 9.

17 Rooijakkers, Gerard. ‘Het leven van alledag benoemen.’ Boekmancahier. Jrg. 11, nr. 41 (1999): 288.


Afb. 2: De huidige gemeente Drechterland


‘Stokoude curvenliggen gelaten wachtendop wat komen gaat’18

Hoewel een eenduidige en volledige geschiedenis van de gemeente Drechterland niet zomaar te schrijven is, zijn er wel ‘flarden’ uit de geschiedenis te noemen die een grote rol hebben gespeeld in wat de gemeente Drechterland nu is. Deze wortels van Drechterland liggen in zijn bestuurlijke en waterstaatkundige voorgangers. Deze voorgangers legden de basis voor de huidige gemeente en het landschap. Daarom zoemt deze geschiedenis met name daar op in. Ergens in het grote verhaal van de geschiedenis, begint de geschiedenis van Drechterland.

3.1 De geschiedenis van Drechterland Drechterland, ‘het landelijke gebied tussen Hoorn en Enkhuizen’, heeft een indrukwekkende historie. De moderne gemeente Drechterland (zie afbeelding 2) ontstaat in 1978 door samenvoeging van delen van de voormalige gemeenten Blokker (Oosterblokker vormt tot dan toe een gemeente met Westerblokker), Westwoud en Hoogkarspel tot één gemeente. Aanvankelijk kiest men voor de nieuwe gemeente de naam Bangert, afkomstig van de Westfriese benaming voor boomgaarden, maar in 1979 wijzigt men deze al snel in de naam Drechterland. Bangert blijkt naar het met boomgaarden gestoffeerde gebied net búiten de gemeente in de richting van Blokker en Zwaag te verwijzen. Drechterland verwijst, zo wil de verklaring, naar Drecht – een overtocht of veer. Over een verwijzing naar het inmiddels opgeheven Ambacht Dregterland, wat een ambitieuze stap zou zijn, wordt niet gerept. De gemeente Venhuizen ontstaat in 1970, als de gemeenten Venhuizen (Venhuizen en Hem), Wijdenes (Wijdenes en Oosterleek) en Schellinkhout worden samengevoegd tot één gemeente. Op 1 januari 2006 fuseren de gemeenten Drechterland en Venhuizen met behoud van de naam Drechterland.

Cultuur als kennis: het grote verhaal 3

‘Een gemeente in de regio Westfriesland in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De gemeente ligt in het oude gewest Westflinge en het noordelijke deel behoort tot de landstreek De Streek. Drechterland grenst in het westen aan de gemeente Hoorn, in het oosten aan de gemeente Stede Broec en in het zuiden aan het Markermeer. De gemeente heeft een oppervlakte van 80,72 km2 (waarvan 20,72 km2 water) met 18.581 inwoners (Bron: CBS, 1 november 2006). Op 1 januari 2006 werden de gemeenten Venhuizen en Drechterland samengevoegd tot de huidige gemeente, waarbij de gemeentenaam Drechterland werd gehandhaafd.’19 Zo wordt Drechterland omschreven door internet-encyclopedie Wikipedia, één van de meest basale bronnen van informatie. Die omschrijving zegt vooral iets over de ligging (Westfriesland/ Noord-Holland), de gemeentegrenzen (tussen Hoorn, Enkhuizen en het Markermeer), de oppervlakte (een kleine 81 km2), de hoeveelheid inwoners (omstreeks 20.000) en de recente gemeentelijke herindeling (samenvoeging Drechterland-Venhuizen), en een slechts een klein beetje over de geschiedenis of cultuur (De Streek en Westflinge worden genoemd). De gemeente Drechterland zegt zelf op haar eigen website: ‘De gemeente Drechterland ligt in het oosten van Westfriesland in de provincie Noord-Holland. Tussen de meer stedelijke gebieden Hoorn en Stede Broec / Enkhuizen is Drechterland een landelijke buffer. De open structuur van de geografische ligging hanteren wij ook in onze bedrijfsmissie; een platte organisatiestructuur met gedelegeerde bevoegdheden maakt het mogelijk om op elk niveau creatief te zijn in het eigen vakgebied. Ten dienste van de burger zijn wij oprecht en open in een landelijk gebied.’20 Een platte organisatiestructuur met een oprechte en open mentaliteit, zoals het landschap: dat zegt al iets meer over het zelfbeeld van Drechterland.

18 Westfriese Omringdaiksait Sjaak Bos. ‘Daiku’ 20 maart 2007. http://www.omringdijk.nl/daikfolder/cultuur/pages/poezie/poeziejaar.html

19 Wikipedia. ‘Drechterland’ 20 februari 2007. http://nl.wikipedia.org/wiki/Drechterland. 20 Gemeente Drechterland. 29 maart 2007. http://www.drechterland.nl/VSDVrijePagina.aspx


3.2 Westflinge, Westfriesland en de Westfriese Omringdijk Vanaf 1250 geldt de naam Westfriesland onveranderlijk voor hetzelfde gebied: het land binnen de Westfriese Omringdijk, tussen Hoorn en Enkhuizen, Medemblik, Schagen en Alkmaar (Zie afbeelding 3). Daarvoor, van de Middeleeuwen tot de late Middeleeuwen, duidt Westfriesland de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland aan, die als gewest of gouw onderdeel uitmaken van Magna Frisia, het Friese rijk dat zich op zijn hoogtepunt van Denemarken tot aan België uitstrekt. Het huidige Westfriesland wordt dan aangeduid als Westflinge of Westerlinga, maar blijft als veenmoeras tot 700 dunbevolkt. Tussen 800 en 1300 wordt het land tussen het huidige Friesland en Noord-Holland weggeslagen en wordt Westflinge door de Zuiderzee van Friesland gescheiden. Westflinge raakt dichter bevolkt en omstreeks 1200 is het gebied ontgonnen en gecultiveerd. Omdat het door ontginning inklinkende veenlandschap aan het omliggende Zuiderzeewater het hoofd geboden moet worden, wordt in 1250 een grote omringdijk gesloten. Het door de dijk omringde land wordt vanaf de sluiting van deze

dijk aangeduid als Westfriesland, en de dijk komt bekend te staan als de Westfriese Omringdijk.21 Deze benamingen gelden tot op de dag van vandaag. Westfriesland, en ook de Westfries, kunnen daarmee bouwen op een lange voorgeschiedenis. In 1980 wordt de Westfriese Omringdijk tot monument verklaard en op de provinciale monumentenlijst geplaatst.

1731: Paalwormplaag in de Westfriese OmringdijkDe Westfriese omringdijk bestond jarenlang uit houten paalbeschoeiing, op veel plaatsen in combinatie met een wierdijk, een constructie die zo wel dertig jaar meeging. In de 18e eeuw werd echter door de houten koopvaardijschepen uit exotischer werelddelen massaal paalworm meegenomen. De paalworm (zie afbeelding 6) is een wormvormig schelpdier dat zich door hout heenboort en daardoor in Nederland een ware plaag veroorzaakte. De schade die de paalworm veroorzaakte was enorm: de houten palen van de dijken knakten binnen een jaar als luciferstokjes en ter versteviging van dijkvoeten moesten stenen en met koper beslagen palen worden ingezet. Niet een grote storm, maar de paalworm vormde een van de grootste bedreigingen die de Nederlandse dijken ooit heeft getroffen en legde daarmee onbedoeld de basis voor modernere dijkversteviging.22

3.3 Dijkgraafschap of het Ambacht Dregterland De bouw van de Westfriese omringdijk bracht onderhoud van de dijk en de waterhuishouding met zich mee: dit onderhoud kwam in handen van Ambachten of Dijkgraafschappen. Westfriesland werd verdeeld in vier Ambachten - in een acte van 7 november 1299 vindt men Houtwoudingherambacht (later Vier Noorder Koggen), Drechtingherambacht (Dregterland), Gheestmannerambacht (Geestmerambacht) en Nedorpingherambocht (Schager en Niedorper Koggen), die elk weer werden onderverdeeld in vier koggen, en deze weer in bannen.23 (zie afbeelding 7) Drechterland strekte zich als Ambacht uit over het grondgebied van wat nu de gemeenten Hoorn, Enkhuizen, Andijk, Stedebroec en Drechterland samen zijn. De naam van dit dijkgraafschap valt te herleiden naar veenrivier de Dracht of Dregt, een natuurlijke waterloop die vanaf Blokker naar Schellinkhout stroomde en daar uitmondde in zee en al rond 1300 is te traceren. De Zuiderdracht in Blokker en de

Afb. 3: ‘Mindscape’ van het huidige Westfriesland, met er omheen de Westfriese Omringdijk

21 F.J.P.M. Kwaad: Publications in Physical Geography ‘Het ontstaan van West-Friesland’ 16 april 2007. http://home.tiscali.nl/~wr2777/West-Friesland.htm#Inleiding

22 J.J. Schilstra. ‘De rampzalige achttiende eeuw’ In de ban van de dijk. De Westfriese omringdijk. Hoorn, 1982: 60-75. Waddenconferentie ‘Paalworm’ http://www.waddenconferentie.nl/emc.asp?pageid=588 Zwerfkunst ‘Paalworm’ http://zwerfkunst.web-log.nl/zwerfkunst/2006/03/paalworm.html

23 Barsingerhoorn.com ‘Geschiedenis tot einde 18e eeuw’ http://www.barsingerhorn.com/BeschermdDorp/Geschiedenis.htm


Afb. 4: Het gewest Westfriesland als onderdeel van de provincie Hollandia omstreeks 1645 in de Blaeu Atlas


Dorpsweg in Schellinkhout zijn nog sporen van deze oorspronkelijke waterloop.24

Het wapen van het Ambacht (zie afbeelding 8) is echter weer een verwijzing naar de wapens van de steden Hoorn (de rode hoorn) en Enkhuizen (drie zilveren haringen).

Beschrijving van Dregterland door Jacobus Stellingwerf, 1720-1727 ‘Dregterland is de Oostelijkste Hoek van westfriesland, dat hier met een Tong die in zee wijtstrekt, ten Noorden, ten Oosten en voor ’t grootste gedeelte ten Zuiden, en Zuidwesten door de Zuiderzee bepaalt wordt. Landwaard in wordt het door den Oudendijk ten Zuiden afgescheiden van Waterland of den Zeevangk of liever van de Beets en Schaardam, welke bijzonder bedijking zijn [geen dijken hebben]. Met een klein gedeelte paalt het Westen Urshem; en aldus aan Kennermerland of Geestmer-Ambagt ten Noordwesten en Noorden, voor zooverre het meer Oostwaards met door de Zuiderzee bespoelt word, paalt het aan de Vier-Noorder-Koggen tot aan de Banne van Wervershoofd daar de Schinkeldijk een scheiding tusschen Dregterland en de Vier-Noorder-Koggen aan het Westen maakt, gelijk zwaagd het ten Noorden - of ten Noordwesten daarvan afscheyt.

Afb. 5: Westfriesland op een kaart van Joost Jansz. Beeldsnijder uit 1608 Afb. 6: De paalworm die in 1731 de dijken teisterde

De Dregtervriezen zoo vermaard in onze landskroniken hebben er den Naam aangegeven of van Ontfangen. De landstreek van Dregterland bestaat meest uyt Schoone weilanden en eenige warmoeslanden, die voor heenen voornamelijk aan de Streek tusschen Hoorn en Enkhuizen omgemeen van prijs waaren zoodat de Weylanden, hier omstreek wel in tot de vijftienhonderd en tweeduizend en de warmoeslanden tot drieduizend en vierduizend guldens de morgen zijn verkogt geworden. Doch de ongevallen van Heringloosheid, het missen van scheepvaart, rampen des oorlogs, de doorbraken en zware lasten den dijken verspondingen hebben de Waardij deezen landen zoo vermindert, dat er tegenwoordige sommige verlaaten leggen. Dregterland wordt met opzigt tot het dijkbestuur, verdeeld in Vier Koggen. De Ooster Kogge, De Middel Kogge, De Zuider Kogge, en Wester Kogge, vervattende behalfen de beslooten en stemmende Steden Hoorn en

Enkhuizen de Stede Grootbroek met het gene er toe behoord, de Stede Westwoude met het gene er toebehoord, de Stede Hem met Venhuizen, de Stede Wijdenes met Oosterleek ende Stede Schellinkhout; voorts de Ambagten en Banne van Zwaag, Wervershooft, Benkhout, Grosthuizen en Avenhemen. Ten aanzien van de kerken in dezen Omring gegreepen, behooren Grootebroek met alles wat er toebehoort gelijk als ook Westwoude met Onderhorige Binnenwijzend, Hem met Venhuizen, Wijdenes met Oosterleek, en Wervershooft onder de klasjes van Enkhuizen. Ooster- en Westerblokker twee Ambagten onder Westwoude, alsmede Schellinkhout, de Ambagten Zwaag, Benkhoud en Grosthuizen met Avenhoorn behooren tot de klasjes van Hoorn. Beets, Oudendijk en Schaarwoude, of liever Schaardam, behooren tot de klasjes van Edam.’25

Tot 1864 bestond het bestuur van de Ambacht Drechterland uit twee dijkgraven: één uit Hoorn en één uit Enkhuizen, die om het jaar in functie waren. Verder bestond

24 De geschiedenis van Schellinkhout ‘De tijdlijn van Schellinkhout tot en met 1500’ http://www.geschiedenisschellinkhout.nl/totenmet1500/totenmet1500.html

25 Jacobus Stellingwerf. ‘Beschrijving van Dregterland’ Rijksarchief Noord-Holland Inleiding topografische Atlas van Noord-Holland: ca. 1720-1727. Bestanddeelnummer 4413.


het bestuur uit vier heemraden uit de vier koggen (de Wester-, Middel-, Suyder- en Ooster-Coggen), 21 waarschappen of vredemakers uit de steden en bannen, drie hoofdingelanden voor het overkoepelende orgaan West-Friesland en één secretaris. Vanaf 1731 is het Ambacht Dregterland in het bezit van een eigen pand ‘De Tent’ aan de Noorderdijk in Andijk. Op een iets prestigieuzer locatie moet men nog even wachten: pas in 1871 koopt men het Westfriese Huis in Enkhuizen aan. Dit pand wordt weer verkocht als in 1915 het Drechterlandse Huis wordt gekocht aan de Grote Oost in Hoorn. De schouw met wapenborden uit ‘De Tent’ wordt daar dan nog wel naar overgebracht. Omdat het dijkonderhoud gecentraliseerd diende te worden, droegen de dijkcolleges Dregterland en Vier Noorder Koggen op 20 december 1921 het onderhoud van de zeedijken over aan het nieuwe Hoogheemraadschap Noord Hollands Noorderkwartier.

Deze taak wordt voor het Hoogheemraadschap aanzienlijk lichter, wanneer op 28 mei 1932 de Afsluitdijk wordt gesloten en de laatste zeedijken van Westfriese Omringdijk slaperdijken worden. Dregterland en Vier Noorderkoggen worden per 1 januari 1973 samengevoegd in het nieuw gevormde Waterschap West-Friesland en zetelen tot 1999 in het Drechterlandse huis.26 In 2003 ontstaat na samenvoeging van een zestal waterschappen, waaronder Waterschap Westfriesland, met Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen in Hollands Noorderkwartier (Ontstaan uit een fusie tussen Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en Westfriesland en Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier) het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Afb. 7: Het ‘Dijkgraafschap van Dregterland’, op een kaart in 1775 door Govert Oostwoudt vervaardigt

Afb. 8: Het wapen van het Ambacht Drechterland is echter weer een verwijzing naar de wapens van de steden Hoorn (de rode hoorn) en Enkhuizen (drie zilveren haringen).

26 Regio-westfriesland.nl ‘Wester-Koggenland’ http://www.regio-westfriesland.nl/gemeente/wester-koggenland/wf_wkd02.shtml


Koggen en bannenZoals Westfriesland was verdeeld in vier Ambachten, zo waren ook de Ambachten weer onderverdeeld in vier koggen (zie afbeelding 10) en deze koggen weer in vier of vijf bannen: dorpen of buurtschappen. (zie afbeelding 11). Het bestuur van de bannen, koggen en ambachten was hiërarchisch van structuur en voornamelijk gericht op de waterstaatszaken, zoals dijkzorg, wegen en sluizen. De banne was het kleinst bestaande rechtsgebied, en de rechtstreekse voorloper van de latere gemeenten.27 Het Ambacht Dregterland bestond uit de Wester-Cogge, Middel-Cogge

(o.a. De Oosterpolder), Suyder-Cogge (o.a. Polder de Drieban) en Ooster-Cogge (polder Het Grootslag): bestuurlijke eenheden die elk een afvaardiging in het dijkcollege verzorgden. De Middelkogge en Zuiderkogge vormden globaal het huidige Drechterland: in 1737 bestond de Middelkogge uit de bannen Zwaag, Westerblokker, Oosterblokker, Westwoud, Binnenwijzend, Wervershoof en gedeeltelijk Hoogkarspel; de Zuiderkogge uit de bannen Hem, Venhuizen, Schellinkhout, Wijdenes, Oosterleek en Hoogkarspel. In 1682 wordt Hoogkarspel zelfs tot de Oosterkogge gerekend. (Zie afbeelding 12). Soms wordt gedacht dat “koggen” en “polders” territoriaal hetzelfde zijn, maar dat is onjuist. In een Kogge kunnen meerdere polders liggen.28

Afb. 9: De inleiding van de topografische atlas van Noord-Holland uit 1720-1727 bevat een uitgebreide beschrijving van Drechterland door Jacobus Stellingwerf

Afb. 10: De Koggen van de Ambachten Drechterland en Vier Noorderkoggen zijn op deze kaart van Hendrik de Leth uit 1737 goed te zien

27 Regio-westfriesland.nl ‘Noorder-Koggenland’ http://www.regio-westfriesland.nl/gemeente/noorder-koggenland/wf_nkd02.shtml

28 De geschiedenis van Schellinkhout ‘De tijdlijn van Schellinkhout tot en met 1500’ http://www.geschiedenisschellinkhout.nl/totenmet1500/totenmet1500.html


Afb. 11: De Bannen van Drechterland in 1680 Afb. 12: In 1682 – te zien op deze kaart van Nicolaus Visscher – behoort Hoogkarspel tot de Oostercogge

3.4 Steden, dorpen en buurtschappenDrechterland is een gemeente met veel verschillende kernen: steden, dorpen en buurtschappen, van groter tot heel klein. Elk maken ze (voor een) deel uit van Drechterland, en geven ze de geschiedenis van Drechterland kleur.

Oosterblokker (Oesterblocweer)Oosterblokker is een typisch lintdorp dat samen met Westerblokker het dorp Blokker vormt. Blokker is de verbasterde naam voor Blokweeren, ‘ingesloten land’: een verwijzing naar het rechthoekige en vierkante land dat gevormd werd door twee sloten, aan weerszijden van het land gelegen. Blokker kreeg in 1964 landelijke bekendheid doordat in het gebouw van de plaatselijke groentenveiling “Op Hoop van Zegen” The Beatles tweemaal achtereen optraden.

Schellinkhout (Scellinchout)Schellinkhout, gelegen aan het Markermeer, is een van de weinige plekken in Drechterland met stadsrechten, verkregen in 1402. Vroeger mondde bij Schellinkhout veenrivier de Dregt of Dracht uit in de Zuiderzee. De gevarieerde bebouwing van het dorp wordt gekenmerkt door grotere woonhuizen en boerderijen, langs een dorpsweg, en rondom de kern dichter bebouwd.

Wijdenes (Widenesse)Wijdenes is een agrarisch lintdorp aan het Markermeer met zowel kleine huizen, als notabelenwoningen en boerderijen. Vermoedelijk is het dorp de oorspronkelijke standplaats van Kasteel Wijdenes, veroverd en versterkt door graaf Floris V (1256-1296). Vele theorieën doen de ronde over de precieze locatie van het kasteel. Recent


Afb. 13: De kernen van Drechterland


onderzoek doet vermoeden dat de fundamenten van het kasteel buiten de dijk te vinden zijn op land dat in 1434 door een dijkdoorbraak buitendijks kwam te liggen. De naam Wijdenes is een verwijzing naar wijde (brede of uitgestrekte) nes (=drassig, buitendijks land).

Hem (Rottaerdshem)Van oorsprong was Hem een binnenpolder, Him of Hem genoemd: zo’n binnenpolder werd omdijkt om binnendringend water te keren. De gunstige ligging aan de aan de Zuiderzee, bracht voor Hem bepaalde visserijrechten met zich mee, die waren ondergebracht in het Oosterbaljuwschap waar Hem onder viel. Toen dit baljuwschap in 1413 werd ontbonden, kreeg Hem in 1414 samen met Venhuizen stadsrechten.

Venhuizen (Veenhuzen)Venhuizen heeft samen met Hem, onder de naam Hem, stadsrechten. De meeste publieke gebouwen, zoals het 17e eeuwse raadhuis, staan echter in Venhuizen. De naam verwijst naar nabij het veen gelegen huizen.

Hoogkarspel (Hoghenkerspel)De plaatsnaam Hoogkarspel duidt op een hoger gelegen kerkdorp. Hoogkarspel ligt namelijk op het hoogste punt van een zandrug die is gelegen tussen Hoorn en Enkhuizen en ‘kerspel’ of ‘karspel’ verwijst naar een gebied waar een priester zijn ambt mag vervullen. Het dorp was oorspronkelijk een lintdorp, maar is door bebouwing uitgebreid en heeft daardoor een meer gesloten karakter gekregen. In 1403 heeft het dorp zich aangesloten bij de stad Stede Broek, een stadsverband dat nu niet meer uitgedragen wordt.29

Westwoud (Westenwout)Westwoud mag zich met de in 1414 verworven rechten een stad noemen, waar de plaatsen Oudijk, Binnenwijzend en Zittend nog steeds onder vallen. De naam Westwoud duidt op een moerasbos of woud en veronderstelt een bos dat oostelijker heeft gelegen. Westwoud is een wegdorp met een open karakter en agrarische bebouwing rond twee kerken.

Blokdijk Het dorp Blokdijk is ontstaan langs de zuidelijke dijk van Blokweeren (Blokker).

MunnickaijDe naam Munneckaij stamt vermoedelijk af van het woord “munnik”, aangezien Friese monniken in Westfriesland belangrijke landerijen hebben bezeten. Dit bezit dateert van vóór 1345, omdat in dat jaar het grondbezit van de Friese monniken door de graven van Holland wordt geconfisqueerd. Kaei betekent in het West-Fries “terp”. Munnik heeft in West-Friesland overigens (ook) de betekenis van “mest”, zodat een munnikkaei een mestterp kan zijn. En dat is niet onmogelijk, omdat de onderste laag van een terp uit mest pleegt te bestaan.30

KraaienburgKraaienbrug is de jongste van de buurtschappen in de gemeente Drechterland. De plaats ontstond in de 19e eeuw, en is vernoemd naar de tolpboerderij met losstaande stallen uit de 18e eeuw die de naam Kraaienburg droeg. Enkele boerderijen voegden zich daarbij.

OosterleekHet dorp Oosterleek ligt aan het Markermeer. De naam verwijst naar een nabij gelegen waterloop: leek. Oosterleek was oorspronkelijk geen dijkdorp, maar de dijk werd verplaatst nadat de Zuiderzee na een dijkdoorbraak niet meer te bedwingen was. Een deel van het oude dorp ligt daarom in het Markermeer, de rest van het dorp ligt aan de dijk.

De WeedBuurtschap De Weed is gelegen aan het Markermeer, de vroegere Zuiderzee, in het zuidoosten van de gemeente en valt formeel onder het dorp Oosterleek. De buurtschap kent landbouwgebied aan de weg die naar de zuidkant van Venhuizen loopt.

TersluisBuurtschap Tersluis, gelegen aan het Markermeer, vormde heel lang de haven van de stad Hem, van waaruit men ging vissen. Tersluis valt formeel onder het dorp Venhuizen.

29 Devilee, P.E., A.Maas. Drechterland. Gemeentebeschrijving, april 1992. Monumenten Inventarisatie Project Noord-Holland. Haarlem, 1994: 15.

30 De geschiedenis van Schellinkhout ‘De tijdlijn van Schellinkhout van 1601 tot en met 1650’ http://www.geschiedenisschellinkhout.nl/1601_1650/1601_1650.html


OostergouwBuurtschap Oostergouw, aan het Markermeer, is als plaats ontstaan nadat er dijken werden aangelegd en er op diverse plekken bij die dijken boerenplaatsen ontstonden. Deze plaatsen groeiden uiteindelijk uit tot kleine kernen van bewoning.

De BuurtDe Buurt is een buurtschap gelegen ten noorden van Venhuizen, waar het formeel ook onder valt. De Buurt is ontstaan uit een kleine kern van boerenbewoning die neerstreek langs nieuw aangelegde dijken.

De HoutBuurtschap De Hout valt formeel onder Hem en bestaat vooral uit landbouwbewoning.

OudijkBuurtschap Oudijk is gelegen ten westen van Westwoud en valt formeel ook onder deze plaats. De plaatsnaam Oudijk verwijst naar de oudheid van de dijk, in het Westfries heet de plaats dan ook Ouwedìk”. De bestemming van Oudijk is vooral agrarisch.

De BangertBuurtschap De Bangert, dat voor het grootste gedeelte onder de gemeente Hoorn valt, is van oorsprong een fruitteeltgebied gelegen tussen Blokker en Westwoud/Oudijk. Het fruitteeltgebied behoort samen met de Betuwe tot de oudste van Nederland: de fruitteelt in het gebied begon rond 1600. De naam Bangert is dan ook afkomstig van de Westfriese benaming voor boomgaarden. Er worden in De Bangert veel nieuwe huizen gebouwd.

ZittendBuurtschap Zittend is gelegen tussen de kruising bij Binnenwijzend en Oosterblokker en de N506, die tussen Zittend en Blokdijk loopt. De plaats is ontstaan uit de bewoning op een binnendijk, die zich dwars van de hoofddijk wendt. De plaats wordt in 1745 dan ook De Zijdtwindt genoemd.

WijmersWijmers is het enige buurtschap van Wijdenes dat niet is opgegaan in de bebouwing van dat dorp. De plaatsnaam is afkomstig van de benaming voor de ingedijkte Wijmermeer. Na inpoldering van het meer werd in eerste instantie de bewoning op de

dijk aangeduid als Wijmersdijk, maar men korte dit af naar de oorspronkelijke benaming voor het meer: De Wijmers.

LeekerwegLeekerweg is gelegen tussen Oosterleek en Wijdenes. De buurtschap ontstond geleidelijk langs de weg die tussen de genoemde dorpen lag, en valt formeel grotendeels onder Wijdenes

WesterbuurtOok Westerbuurt is zo’n kleine kern van bewoning langs de dijk. De plaatsnaam Westerbuurt is een verwijzing naar de woonkern aan de dijk en ten westen van het grotere De Buurt.

Binnenwijzend (Binnenwisent)Binnenwijzend groeide onder de vlag van Westwoud uit tot een dorp, maar als plaats valt de buurtschap tegenwoordig weer onder Westwoud, omdat het de dorpsstatus verloor. De naam Binnenwijzend verwijst naar waterloop de Wijzend (Wisend).

WesterwijzendBuurtschap Westerwijzend is gelegen ten westen van waar het water de Wijzend (Wisend) iets zuidwaarts boog van de lijn van Binnenwijzend. Aan de andere kant is Oosterwijzend. Tegenwoordig worden de twee buurtschappen gescheiden door een weg die vanuit het dorp Hoogkarspel over spoorwegovergang naar het zuiden loopt. Westerwijzend valt formeel onder Hoogkarspel.

OosterwijzendBuurtschap Oosterwijzend is gelegen ten oosten van waar het water Wijzend iets zuidwaarts boog van de lijn van Binnenwijzend. Aan de andere kant is Westerwijzend.

De StreekDrechterland maakt onderdeel uit de weinig vastomlijnde streek De Streek, een gebied wat nu globaal Blokker, Westwoud, Hoogkarspel, Lutjebroek, Grootebroek en Bovenkarspel omhelst, met Oudijk en Blokdijk als noorden zuidgrens. Eind Middeleeuwen duidde ‘De Streek’ het gebied ten oosten van Hoorn aan, later het gebied tussen Hoorn en Enkhuizen. Tot de 20e eeuw hoorden ook Hem en Venhuizen


daarbij, maar dit raakte daarna in onbruik. De Streek duidt ook wel de plaatsen aan de hoofdweg, de zesstedenweg, aan, van Westwoud tot Westeinde.

SudetengebiedMet de term Sudetengebied werd lang het gedeelte van Hoogkarspel ten westen van de Tolweg tot aan Westwoud aangeduid. In de politiek werd dit deel van Hoogkarspel nogal eens vergeten of ‘overgeslagen’ en zodoende noemde men het gebied in de volksmond naar het ‘achtergestelde’ Duitstalige Tsjecho-Slowaakse gebied dat Hitler in 1938 weer bij het Duitse rijk voegde.

3.5 Afwisselend polderlandschap met lintbebouwingDe landelijke gemeente Drechterland tussen de stedelijke agglomeraties Hoorn en Stedebroec wordt gevormd door drie polders: de Oosterpolder, Polder de Drieban (met Polder Schellinkhout) en Polder het Grootslag. De Drieban, die geheel binnen de gemeente ligt, herbergt veel fruitkwekerijen, landbouw en weideland met veeteelt. Karakteristiek voor de omgeving van Wijdenes en Oosterleek is de afwisseling van weilanden, rietlanden, fruittuinen, wegen en sloten, afgebakend door hagen en dijken. Ook de Oosterpolder, waar met name Hoorn vulling aan geeft, herbergt in de niet verstedelijkte gebieden voornamelijk fruitteelt. Het Grootslag, voor wat de gemeente Drechterland betreft, is een bonte mix van fruitteelt, weidegrond en landbouw, waarbij in het westelijke gedeelte (Oosterblokker en Westwoud) hoofdzakelijk fruit- en veeteeltbedrijven overheersen en in het oostelijke gedeelte (Hoogkarspel) de groente- en bloembollenteelt.31 Het Grootslag ontstond op 1 juli 1423 toen de heer van Westfriesland, Hertog Jan, aan de steden Enkhuizen en Grootebroek, en Westwoud het recht verkocht om het gebied te sluiten, zodat geen van de omliggende landen meer water daarin kon spuien. In feite bestond de polder al, maar het ontbrak de polder aan een centraal bestuur en toezicht. Hoewel het niet meteen uitmuntend functioneerde, werd dit bestuur in 1423 gerealiseerd. In de oprichtingsakte ontbreekt elke vorm van naamgeving, maar in de volksmond is de polder Grootslag gaan heten. De gebruikelijke verstoeling of verdeling van het te onderhouden gebied (verhoefslaan) bleef hier namelijk uit, en zodoende bleef het gebied één grote slag, verbastert tot Het Grootslag. In 1969 werd besloten de polder compleet te ruilverkavelen, om de economische teruggang van de landbouw tegen te gaan. Met de verkaveling werden in de loop der jaren ook veel sloten gedempt: van een vaarpolder ging het Grootslag over naar een rijpolder.32

Afb. 14: De Oosterpolder, De Drieban en Het Grootslag

Er is weinig bekend over de geschiedenis van de Oosterpolder, vermoedelijk is deze rond dezelfde tijd ontstaan als Het Grootslag.33 Behalve de ‘nieuwe sluis’ van 1320 was er in de Oosterpolder nog een afwatering: de sluis op de grens van de banne Hoorn en de banne Westerblokker, ter plaatse van een nog altijd bestaand gemaal. Mogelijk dateert deze sluis al uit de 14e eeuw, want in rekeningen uit 1343 en 1344 is sprake van ‘sluzen’ in Hoorn.34 Polder de Drieban werd in de jaren zestig van de twintigste eeuw opnieuw verkaveld in het kader van de ruilverkaveling. Het landschap van Drechterland wordt door onderzoeksbureau La4sale ingedeeld in drie identiteitstypen.35 Ten eerste is er het romantische Westfriesland, dat als gebied overeenkomst met het grondgebied voormalige gemeente Venhuizen. Dit gebied heeft een romantische identiteit en herbergt een als pittoresk te ervaren landschap vol

31 Regio-westfriesland.nl ‘Drechterland’ http://www.regio-westfriesland.nl/gemeente/drechterland/wf_dld02.shtml

32 Noordeloos, P. en Joh. Morsink. Geschiedenis van den polder het Grootslag. Heilo, 1946: 19-21. Brieffies, Pim. Tussen Dracht en Evendeel. Schetsen uit de historie van Hoogkarspel, Blokker en Westwoud. Midwoud, 2003: 49.

33 F.J.P.M. Kwaad: Publications in Physical Geography ‘Hoorn en het binnenwater. Enkele waterstaatkundige aspecten van Hoorn en omgeving in de 13e - 17e eeuw’ http://home.tiscali.nl/~wr2777/Hoorn-Geschiedenis.html

34 Jan de Bruin. ‘Hoorn, dorp en stad’ Hoorn, 2005: 3. www.hoorn650.nl35 Han Meyer, Leo van den Burg (red.) Het geheugen van de stad. Cultuurhistorie en stedenbouwkundig ontwerp. Amsterdam, 2006: 42-47.


traditie. Daarnaast bestaat er het driftige Westfriesland, het meest noordelijke deel dat ruwweg overeenkomt met de voormalige gemeente Drechterland. In dit gebied heerst de ondernemerszin en barst het van de individuele initiatieven. Tot slot is er de IJsselmeerkust, een potentie identiteit: het water is een sterke en krachtige drager om ontwikkeling te initiëren.

3.6 Tradities en gebruikenEen Westfriese traditie is de kermis, die bijna elk Drechterlandse plaats aandoet. De kermis is van oorsprong een jaarmarkt ter gelegenheid van de wijdingsdag van de patroonheilige van de plaats. Kermis is dan ook een verbastering van kerkmis of kerke-misse. Op de bewuste dag stroomde het volk samen om de patroonheilige te vereren en om zich te vermaken. In stedelijke gebieden verloor de kermis vaak zijn band met het religieuze feest dat eraan ten grondslag lag, maar in vele dorpen gaan beiden nog hand in hand en gaat er op de wijdingsdag een processie uit. Kermis wordt gedurende enige dagen gevierd en het heeft zich ontwikkeld tot een commercieel evenement.36 In Oudijk, of Ouwedik, word, sinds 22 jaar, jaarlijks het kermisweekend annex dorpsfeest Ouwedikker kermis gehouden, met op zondagmiddag als vastonderdeel een modderbad: het baggerzwieren. Elk jaar doen er meer teams mee aan het baggerzwieren, want ‘het ‘Ouwedikker prutje’ heeft zijn eigen geur’ en daar komen de mensen graag op af, aldus de organisator.37 Waar het Baggerzwieren nu echt om draait, is nog niet duidelijk. Ook in de andere Drechterlandse woonkernen vindt de kermis plaats, samen met de traditionele kermisborrels en de gastdagen (Westwoud): het bezoek aan de familie. In de Buurt en Westerbuurt valt de laatste kermisdag traditioneel op Pinksterdrie, derde pinksterdag. Deze in Nederland schaars gevierde feestdag sluit de kermis feestelijk af met paardensport. Van een andere orde is de kolfsport, die in clubverband wordt beoefend. Een massieve rubberbal wordt volgens een bepaald schema met een ‘kliek’ (een zware stok vergelijkbaar net een hockey-stick) over de baan – een betonnen, vlakke ondergrond die is afgezet met houten stootranden – geslagen, zodanig dat uiteindelijk via een puntentelling een winnaar kan worden aangewezen. Het spel wordt vrijwel alleen nog in Noord-Holland gespeeld: in Drechterland zijn drie kolfsportverenigingen actief. Grootste trots aldaar is de gloednieuwe kolfbaan, die in 2005 in het Dorpshuis van Venhuizen geopend werd.38

Afb. 15: LA4SALE deelt Drechterland op in Romantische (12.1), Driftige (12.2) en Potentie-identiteit (3.)

36 Ooknu.nl ‘Kermis’ http://www.ooknu.nl/paginas/kermis 37 ‘Ouwedikker prutje heeft eigen geur’ Dagblad voor West-Friesland. 13 juli 2006. http://www.nhd.nl/article705630.ece 38 Wikipedia ‘Kolven’ 30-8-2007 http://nl.wikipedia.org/wiki/Kolven Westfriesland.nl ‘Van die dingen die gingen’ 30-8-2007

http://www.regio-westfriesland.nl/gemeente/algemeen/wf_wf02_06_113_115.shtml


Monumentenkaart

1

2

3

54

6

4

1

5

2

6

3


Intermezzo: monumentaal Drechterland 4

De Watertoren van HoogkarspelMet zijn bijna 50 meter hoogte (op 90 centimeter na), is de watertoren van Hoogkarspel een echte blikvanger in de omgeving. Vanuit veel plaatsen in de omgeving is de watertoren te zien en daardoor een markante landmark. Gebouwd in 1930 naar ontwerp van enkele ingenieurs van het Provinciaal Waterleidingbedrijf Noord-Holland, deed de toren vierenzestig jaar (tot 1994) dienst als reservoir om de waterdruk van het waterleidingnet op peil te houden. Door de ingebruikneming van een nieuw pompstation raakte de toren daarna in onbruik. De toren werd in 1995 de monumentenstatus toegekend en verkocht met een woonbestemming.

Overhaal ’t Radje WesterbuurtEen verbinding voor de binnenvaart tussen twee polders is niet altijd vanzelfsprekend, zeker niet als er een weg/dijk tussen de betreffende polders ligt. Om een vaarroute, geblokkeerd door een weg, daarom te kunnen vervolgen werd voorheen een overhaal of overtoom gebruikt: een rad dat schuiten en sloepen van de ene naar de andere kant over de weg ‘haalde’. Polder het Grootslag en polder de Drieban werden op deze manier met elkaar verbonden: overhaal ’t Radje in Westerbuurt is daarvan mooi bewaard gebleven voorbeeld. Slechts voor toeristisch/demonstratieve doeleinden is de overhaal nog in gebruik.

Stolpboerderijen in HemDe boerderijenstichting noord-holland schrijft op haar website ‘De stolpboerderij is de trots en het visitekaartje van Noord-Holland. Stolpen markeren met hun piramide-vormige daken de Noord-Hollandse horizon (...). In vele varianten tref je de stolpen aan; van klein tot groot, van sober tot rijkversierd en soms zelfs met een ‘stadse’ voorgevel. De daken zijn bedekt met dakpannen of met riet waarin kunstig uitgesneden patronen. Vaak zie je een fraai gemetselde, ronde schoorsteen. Bijna vierhonderd jaar lang was de stolpboerderij een uitermate doelmatig agrarisch bedrijfsgebouw. Alles onder één dak: het vee en de boerenfamilie, het hooi, de akkerbouwproducten en de wagenberging.’39 In heel Drechterland zijn prachtige voorbeelden te vinden van karakteristieke en monumentale stolpboerderijen, de panden in de Hemmerbuurt zijn er een goed voorbeeld van.

39 Boerderijenstichting Noord Holland ‘De stolp: de identiteit van Noord-Holland’ http://www.boerderijenstichting.nl


Het Koggehuis in VenhuizenHet Koggehuis in Venhuizen heeft al de nodige functies gekend, maar het historische gebouw doet op dit moment – toepasselijk - dienst als verenigingspand van een historische vereniging. Duidt de naam op een functie als waterschapshuis, het pand is voornamelijk in gebruik geweest als raadhuis van Hem en Venhuizen. Het voormalige raadhuis dateert uit 1662, maar is grotendeels in de achttiende eeuw opgebouwd: de gebeeldhouwde leeuwen en de cartouche zijn afkomstig uit een voorgaand gebouw, en de omlijsting van deur en ramen is weer negentiende-eeuws. De bovenverdieping herbergt een vergaderzaal en een ruimte die vermoedelijk als waag werd gebruikt bevindt zich beneden.40

Het Kerkje van OosterleekBoven de ingang staat ‘Anno 1694’: in de zeventiende eeuw is het karakteristieke kerkje met de houten klokkentoren geheel herbouwd. Enkele zwarte hardstenen grafzerken in de vloer verraden de eerdere laatmiddeleeuwse kerk die op deze plaats stond. Achter de kerk ligt een schelpenbegraafplaats, waarvan er in Nederland maar enkele zijn: verdronken zeelieden werden er begraven. De vergulde zeemeerman met drietand op de torenspits doet nog aan deze tijden herinneren. Tot de jaren 70 van de 20e eeuw hield de Hervormde gemeente nog diensten in het kerkje, daarna is het overgegaan in particuliere handen. Veel van het interieur is sindsdien verloren gegaan. Daarom kocht de gemeente het kerkje in 1982; het is nu een trouwlocatie.41

Station WijdenesIn 1903 werd de NV Spoorweg-Maatschappij de Zuider Kogge opgericht met als doel het aanleggen en exploiteren van een tramlijn tussen Hoorn en Enkhuizen, via de tot dan toe minder bereikbare plaatsen Schellinkhout, Wijdenes, Hem en Venhuizen. Al voor de oplevering van het spoor en de stations - in Schellinkhout, Wijdenes, Hem en Venhuizen verrezen bijna identieke stationsgebouwtjes - werd de NV overgedragen aan de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM), die de spoorlijn tussen Hoorn en Enkhuizen al exploiteerde. In 1913 werd de lijn pas in gebruik genomen, en omdat het aantal passagiers gedurende de jaren gestaag afnam, werd de exploitatie in 1935 alweer opgeheven. De meeste stationnetjes zijn nu nog in gebruik als woonhuis: zo ook het voormalige station in Wijdenes.

40 Vereniging Oud Stede Broec ‘Venhuizen’ http://www.oudstedebroec.nl/enkhuizen_regio/venhuizen.html

41 Stichting Behoud Oosterleker Kerk ‘Het kerkje van Oosterleek’ http://www.oosterleek.biz/Kerk.htm


Poldergemaal SchellinkhoutBeeldbepalend aan de Zuiderdijk in Schellinkhout is de ‘grote’ poldermolen, gebouwd tussen 1603 en 1638; in 1900 wordt aan de molen een bakstenen poldergemaaltje toegevoegd, welke dient als hulpgemaal om de molen te helpen met het uitwateren van polder Schellinkhout. Omdat het gemaal zijn functie verliest door andere afwateringsmogelijkheden, wordt in 1991 het eigendom van het gemaal door het waterschap West-Friesland overgedragen aan stichting Westfriese Molens, die ook de molen in bezit heeft. Het gemaal zelf, inmiddels evenals de molen geplaatst op de Rijksmonumentenlijst, kan in noodgevallen echter nog steeds worden ingezet.42

Stellingmolen de Krijgsman in Oosterblokker‘Als de merels zingen, dan is het binnen een uur windstil’ luidt de molenaarswijsheid van Erik Dudink, molenaar van de Krijgsman. Nadat in 1602 een eerdere molen aan de Noorderdracht in Oosterblokker omwaaide en zijn vervanger door blikseminslag afbrandde, werd in 1896 molen de Bootsman uit Zaandam afgebroken, overgebracht naar Blokker en aldaar in 1896-1897 herbouwd als De Krijgsman (vernoemd naar de eigenaar van de allereerste molen). Molen De Krijgsman is als korenmolen ingerichte achtkante bovenkruier met stelling. In 1950 werd de molen buiten bedrijf gesteld, en ten behoeve van de mechanische maalderij ‘leeggehaald’. Daarna geraakte de molen in een steeds slechtere staat. Vanaf 1975 is het buitenwerk gerestaureerd, zodat de molen weer kon draaien en vanaf 2003 is de molen zelfs weer helemaal ‘maalvaardig’ en onder de hoede van een stichting die het bedrijf beheert.43

De Rooms-Katholieke Sint Martinuskerk in WestwoudIn 1849 start men met de bouwwerkzaamheden voor de Rooms Katholieke Sint Martinuskerk te Westwoud. De imposante neoclassicistische kerk wordt ontworpen door Theo Molkenboer, destijds één van de belangrijkste kerkenbouwers, en op 15 oktober 1851 ingezegend en in gebruik genomen.44 Het originele interieur is nog grotendeels intact, waarvan met name de Ionische zuilen en de gestukadoorde houten kruisribgewelven opvallen. Het in 2003 gerestaureerde Ypma-orgel is echter de grootste blikvanger in de kerk: vanwege het goede geluid van het orgel worden er in de St. Martinuskerk nog vaak orgelconcerten gehouden.

42 De geschiedenis van Schellinkhout ‘De tijdlijn van Schellinkhout van 1991.’ http://www.geschiedenisschellinkhout.nl/1991_1995/1991/1991.html

43 Molendatabase ‘Oosterblokker, Noord-Holland: De Krijgsman’ http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=643 Stichting Molen de Krijgsman ‘De geschiedenis van De Krijgsman’ http://www.molendekrijgsman.nl/geschiedenis.php

44 Hansen, E. Tussen latwerk en gips, architect Theo Molkenboer en de r.k. kerk van Overveen. Doctoraalscriptie. Rijksuniversiteit Leiden, 1984.


Cultuur als proces: de ‘kleine’ verhalen 5“We willen geen geheugen dat de waarheid vertelt, we willen een geheugen dat ons gelukkig maakt.’’45

5.1 Rond-de-tafel gesprekOm een aantal prangende vragen te stellen en om erachter te komen wát men nu echt van belang vindt in Drechterland, is er een gesprek georganiseerd met vertegenwoordigers van de drie historische verenigingen die in Drechterland actief zijn.46 De vragen aan hen: Zijn er overeenkomsten tussen de verschillende woonkernen? Waarin liggen deze overeenkomsten? Wat is de eigenheid van de verschillende dorpen en buurtschappen? Waarmee verschillen ze van elkaar? Hoe wordt en werd er gekeken naar de verstedelijkte omgeving van Drechterland? Verschilt dit per dorpskern en waarom? Zijn er bepaalde waardevolle plekken in het landschap van Drechterland aan te wijzen, waaraan een belangrijke collectieve herinnering van Drechterland of één van zijn kernen is verbonden? In het gesprek komt al snel naar voren dat het verenigingsleven en de familiebanden in de dorpen redelijk sterk zijn: bepaalde families zijn verbonden met bepaalde woonkernen, het verenigingsleven speelt zich binnen het dorp af, de sociale cohesie binnen deze kernen is groot. Daarmee ontkracht men het vermoeden dat de dorpen erg van elkaar moeten verschillen, omdat zij erg op zichzelf gericht zijn en niet veel met elkaar op lijken te hebben. Een fanatiek soort chauvinisme, een sterk verenigingsleven, een verbondenheid en betrokkenheid met het thuisfront bindt de mensen aan hun eigen woonplaats. Een sterk identiteitsverlenende factor aan de dorpen is het kerkleven (geweest): de Streek en Westwoud, Hem en Venhuizen zijn aan te wijzen als katholiek, Hoogkarspel, Oosterleek en Wijdenes als van oorsprong protestants. Een bindende factor in het verleden was de zuiderzeecultuur: visserij en VOC ronselpraktijken, de bootsgezellenbeurzen: het hele gebied was er van doordrongen.

Nu de dijk het land niet meer scheidt van de Zuiderzee, maar van het Markermeer, is het de landbouw, veehouderij en tuinderij die de overhand heeft genomen.Geconcludeerd wordt dat er geen breed gedragen ‘drechterlandgevoel’ heerst binnen de gemeente: Drechterland bestaat voornamelijk voor het paspoort en het aangeven van geboortes. Men heeft wel een gemeenschappelijk verlangen een ‘groene’ gemeente te zijn. Voor plaatsen als Blokker, Schellinkhout en Hoogkarspel is de druk van verstedelijking goed te voelen en des te meer probeert men zich er vanaf te keren: Drechterland moet bij voorkeur groen blijven, een rustige oase. Niet voor niets kwam de meest recente herindeling voort uit de wens van de twee gemeenten zelf. Samen sta je sterk als groene buffer tussen de alsmaar uitbreidende steden (i.c. Hoorn en Stede Broec). Het ‘groen’ wordt als iets gemeenschappelijks ervaren in de gemeente en ook zeer hoog gewaardeerd.Tot slot worden de Westfriese omringdijk en de daarmee samenhangende waterhuishouding genoemd als onmiskenbaar bindende factor en waardevol element binnen de streek: daarover is iedereen het zonder twijfel eens. De dijk was en is nog steeds een sterk identiteitsbepalende factor: het landschap vanaf de dijk, zowel richting IJsselmeer als landinwaarts wordt als zeer bijzonder ervaren. Het steeds veranderende landschap, de vergezichten en openheid worden beschouwd als een beeldbepalende karakteristiek van Drechterland. Daarmee samenhangend worden ook de Wijzend, als waterkering en vaarroute tussen Enkhuizen en Hoorn, en het Wijzenddijkje, als onderdeel van deze waterkering ten noorden van Blokker, genoemd: deze zijn zeer bepalend in het landschap (geweest).

45 Koos van Zomeren, De man op de Middenweg uit: Robert Anker. Negen levens. Een dorp als zelfportret. Amsterdam, 2005.46 Zie de bijlagen voor een compleet verslag van de bijeenkomst.


5.2 Waardevol DrechterlandUit gesprekken met inwoners van Drechterland, en uit de input van de website, kwam een aantal waardevolle plekken of verschijnselen in Drechterland naar voren. Deze komen hieronder aan bod.

Het Haventje van WijdenesMw. Marianne Noordenbos, watersporter: “Als watersporters die al vele jaren op het IJsselmeer varen, maakten wij gisteren kennis met de haven van Wijdenes. Wat een unieke parel van een haventje. Het is ontzettend jammer dat de haveningang aan bakboordkant volledig verzand is, zodat het niet meer met slecht weer als vluchthaven gebruikt kan worden. Wij konden er gisteren bij heel rustig weer en opgetrokken kiel naar binnen. Daar lagen nog twee platbodems die met moeite naar binnen zijn gekomen.Wat lig je daar prachtig! Mooi gemaaid grasveld, strandje, bomen, kortom uniek. Langs de weg fietsers, wandelaars een enkele auto. Prachtig wijds uitzicht. Wij hoorden dat de haveningang tot niet niet zo lang geleden jaarlijks werd uitgebaggerd. Dit was dit jaar

duidelijk niet gebeurd. Het zand waait over de stenen heen, en valt neer in de haven. Je kunt de haven alleen nog maar vlak langs de reddingsboot naar binnen. Gevaarlijk als je met slecht weer de haven als vluchthaven wil gebruiken en midden vaarwater houdt. Is het mogelijk om de haveningang weer uit te baggeren?Wij wonen wel niet in Wijdenes, maar houden ontzettend wat het landschap van West-Friesland. En dit haventje is werkelijk uniek!”

De Wijzend(dijk) en de DrechtHet Wijzenddijkje biedt pakweg vanaf Molen de Krijgsman tot aan Westwoud een prachtig wijds uitzicht over het groene agrarische landschap van Drechterland. De Pancratiuskerk in Oosterblokker is te zien en ook de torens van de hervormde en de katholieke kerk in Westwoud. Verder wind, rust, leegte. De Grote Wijzend, vroeger de vaarweg van Hoorn naar Enkhuizen, wordt door het Wijzenddijkje gescheiden van de Kleine Wijzend, maar geen van beide is nu nog bevaarbaar. Waar de Grote Wijzend de Noorderdracht kruist, was vroeger een grote overhaal om de schuiten over de weg

te ‘halen’. (zie afbeelding 16). Het – manshoge – Bangerterrad werd bediend door enkele mannen die erin liepen om het rond te draaien, en omdat op deze plek altijd volk rondliep, tierde het café – dat nu geen café meer is – ernaast welig. Resten van veenrivier de Dregt of Dracht zijn er in de buurt ook te zien: De Noorder- en Zuiderdracht danken aan deze waterloop hun naam. (zie afbeelding 17.)

Afb. 16. Het Bangerterrad, de overhaal in vaarroute de Wijzend op de kruising met de Noorderdracht.

Afb. 17. Op dit detail van de kaart van Oostwoudt is de Overtoom en de kruising van de Wijzend met de Drecht (Dragt) goed te zien.


Veiling ‘Op hoop van Zegen’ in Oosterblokker De veilingvereniging ‘Op hoop van zegen’ werd in 1908 in Blokker opgericht en in 1949 werd al het derde en huidige veilinggebouw opgeleverd. De tuinders uit de Bangert ‘boerden’ goed en het veilingwezen – een manier om de verkoop in eigen hand te houden en de winst op het fruit te maximaliseren – floreerde in Blokker. In 1979 viel het besluit tot een fusie met alle Westfriese veilingen, en daarom draaide in 1981 de veilingklok voor de laatste maal. Waar de veilinghallen in Blokker misschien wel het meest bekend om staan, zijn de Beatles, die daar op 6 juni 1964 tweemaal op de planken stonden. Vanaf 1956 organiseerde burgemeesterszoon Ben Essing festivals in de veilinghallen van Blokker. De akoestiek was er ronduit slecht, om over de bereikbaarheid maar niet te spreken.47 Toch was veiling Op Hoop van Zegen dé plek, waar de Beatles hun enige concerten in Nederland gaven. Mw. Bleeker-Lieshout verdiende tijdens een van de concerten wat bij door glazen op te

halen en programma’s te verkopen: ‘De Beatles stonden op een podium met een kordon veiligheidsmensen er omheen. Het publiek kon op veilingkisten zitten, maar de meesten bleven staan. Het was één groot feest en verschillende meisjes stonden hysterisch te gillen en vielen flauw, waar wij als nuchtere Westfriese meiden helemaal niets van snapten.’48

De originele afmijnzaal van de veiling – waar de kopers zaten en de groenten werden getoond – is door Historische Vereniging Blokker onlangs weer helemaal in oude luister hersteld. De houten bankjes zijn opgeknapt, inclusief historische telefoons, de telefooncellen doen dienst als kabinetjes met museale spullen en de veilingklok kan draaien. Tevreden is men nog niet: de veilingklok moet ook weer écht gaan werken. Dat staat voorlopig nog op het verlanglijstje.

De Pancratiuskerk in Oosterblokker De aan S. Pancratius gewijde Nederlandse Hervormde Kerk van Oosterblokker doet sinds 1989 dienst als sociaal-

cultureel centrum Pancratius, waar allerlei culturele activiteiten plaatsvinden. De éénbeukige kruiskerk met een toren aan de westzijde dateert in de huidige vorm uit het einde van de vijftiende eeuw en lang was ook de school van Oosterblokker in de kerk gevestigd. Omdat de kerk in zeer slechte staat verkeerde, verplaatste het schoollokaal zich nog eenmaal binnen de kerk en in 1844 kreeg de school een eigen gebouw. In de jaren zestig van de twintigste eeuw, werden door monumentenzorg restauratiewerkzaamheden uitgevoerd. Pas in 1985 werd onder leiding van architect W. Schagen uit Nieuwe Niedorp begonnen met een grondige restauratie van de kerk: op 17 november 1989 werd deze voltooid.49

Ode aan het HondehemeltjeAnoniem via de website: “Ik liep laatst in Enkhuizen door een smal steegje naast de Zuiderkerk. Het regende en ik boog mijn hoofd wat omlaag. De oude kasseien deden me beseffen dat hier al generaties lang mensen hadden gelopen. Dat hier honderden jaren geleden mensen, net als ik, met het hoofd omlaag het weer vervloekten en naar diezelfde stenen hadden gekeken. ‘Dat kan alleen in een oude historische binnenstad’, dacht ik even. Maar gestimuleerd tot nadenken door de Toekomstvisie van Drechterland, besef ik nu dat ook het platteland barst van de locaties die vol herinneringen zitten. Neem nu het Hondehemeltje. Als het een beetje zomer is, zitten wij er met ons gezin na een kwartiertje fietsen. Prachtig ondiep blijft het water er, zodat je op een hete dag lekker kan lummelen: balletje overgooien, de keeperduik oefenen of een frisbee overgooien. Wil je echt zwemmen, dan kan dat pas na een verkoelende wandeling. Geen gedoe met files. Geen verplichting om de hele dag naar het strand te moeten. Gewoon even lekker opfrissen.

47 Wim Keller ‘Satchmo, het grootste muzikale genie van de 20ste eeuw. Blokker op de wereldkaart.’ http://www.wimkeller.nl/artikelen/08_2001-01.php

48 Gewone mensen, verhalen van vroeger ‘De Beatles in Blokker (6 juni 1964)’ http://www.livius.org/gewonemensen/1964/beatles.html

49 Cultureel centrum Pancratius/ Stichting Behoud Kerk Oosterblokker ‘Historie’ http://www.centrumpancratius.nl/2-histor.html


Thuis heb ik ergens een foto die is genomen op de basaltblokken. Eén uit de trouwreportage van een half leven geleden. Nog met al mijn haar en ook nog altijd mét haar. Hoeveel huwelijken zullen er pril zijn begonnen op deze basaltblokken? Kijkend over het ’s avonds vaak vlakke water van ons meer, dat van Zuiderzee, via IJsselmeer nu het Markermeer heet. Ons meer. Waar je op kleine strandjes met elkaar, bij elkaar en onder elkaar blijft. En vorige week zat ik er even. Tijdens een kort zomers moment ging ik zitten op zo’n kei en keek naar het oosten. Ik ben een West-Fries en dus van nature niet zo’n zwever en niet echt een open gevoelsmens. Maar toch was ik me daar even nadrukkelijk bewust van het moment in de tijd. Van mijn eigen historie via het moment zelf naar de toekomst.Wie zouden dit de afgelopen jaren ook hebben gedaan? En wie zullen dit over pakweg 50 jaar nog altijd doen? Ik hoop dat het er veel zijn. Want onze dijk is een kei die moet blijven! Dit kleine strand vind ik namelijk te pittoresk om een prooi van de grootschaligheid te worden.”

Het heidens kerkhof in Oudijk/Westwoud Dat op de begraafplaats van wat in de volksmond het heidens kerkhofje wordt genoemd – een rustige en rustieke plek, ooit een heidense kerk heeft gestaan, is een breed gedragen mythe. De tufstenen kerk die hier ooit stond, deed oudheidkundigen in de zeventiende eeuw hun hersens breken over de datering van de kerk. Het materiaal tufsteen was niet meer in gebruik – baksteen was inmiddels gangbaar, en zodoende werd de tufstenen kerk als een ‘heidense tempel’ beschouwd en kwam de kerk als heidens te boek te staan. Het bouwjaar moet echter 1333 echter zijn geweest en van een ‘heidense’ kerk kan daarom geen sprake zijn. In 1875 was het pand dermate vervallen, dat men besloot de kerk te slopen en een nieuwe te bouwen (De Hervormde kerk aan de Dr. Nuyensstraat). Over het kerkenpad tussen Westwoud en Oudijk bestond daarna nog jaren twist. Het kerkhofje bleef echter bewaard en dat staat nu te boek als het ‘Heidens kerkhofje’.

Klooster Het Behouden Huys in Hoogkarspel In Blokker zijn alle kloosters alweer gesloopt, slechts de bushalte Bethlehem verwijst nog naar het Middeleeuwse

nonnenklooster Bethlehem. In Hoogkarspel vindt je er nog één – het gebouw dan, want de oorspronkelijke bewoonsters zijn er niet meer: Het Behouden Huys aan de Tuinstraat. Op de website van Het Behouden Huys valt te lezen dat het hier gaat om ‘een voormalig klooster, dat begin vijftiger jaren werd gebouwd in een toen veelvuldig voorkomende stijl: strak en degelijk, met vaak prachtige stalen raampartijen. Nadat in juli 1996 de laatste bewoonsters, de zusters van de Orde der Ursulinen, waren vertrokken naar Bergen in Noord-Holland, hebben de families Te Grotenhuis en Valentijn het klooster gekocht. In de tweede helft van 1996 is het gebouw zodanig aangepast, dat er twee privé-woningen ontstonden en een bedrijfsgedeelte.’ Daar worden nu onder andere trouwpartijen en feesten gehouden.50

Banpaal de Leeuw en kerkepad ’t LandpadOp de grens tussen Hoogkarspel en Westwoud vindt men nog een oude paal: Banpaal de Leeuw. Met het opschrift ‘1754’ geeft deze paal de oude grens tussen de Banne Hoogkarspel en de Banne Westwoud aan. Op de paal is het oude wapen van Westwoud te zien: ‘Van zilver beladen met een dorre boom in welker takken zijn

50 Buitenverblijf Het behouden Huys ‘De Historie’ 5 juli 2007 http://www.hetbehoudenhuys.nl


geplaatst 3 vogelen, op een terras, alles van sabel’.51 Op de kaart van Govert Oostwoudt uit 1775 is de oude bannegrens duidelijk aangegeven. Ook is daarop vlakbij de banpaal een ‘Zondags voetpad’ te herkennen: een kerkepad van Westwoud naar Binnenwijzend dat nu nog bekend staat als het landpadje. Het kerkenpad werd ‘s zondags gebruikt om naar de kerk te gaan, omdat er geen rechtstreekse weg aanwezig was, en hoewel er vele op de kaart van Oostwoudt terug te vinden zijn, zijn de meeste paden tegenwoordig verdwenen.

De paardentram van Hoorn naar EnkhuizenNaast de stoomtram via Schellinkhout, Wijdenes, Hem en Venhuizen van Hoorn naar Enkhuizen, reed er ook enkele jaren een tram via Blokker, Westwoud en Hoogkarspel. Op dit traject verliep de samenwerking echter minder soepel. In 1881werd de NV West-Friese Tramweg Maatschappij opgericht om een stoomtramlijn te realiseren, maar de gemeenten Blokker, Westwoud en Hoogkarspel werkten dusdanig tegen, dat de lijn

van Hoorn tot de grens met Blokker werd aangelegd, en van Lutjebroek naar Enkhuizen: daartussen zou een paardentram gaan rijden. Vanaf 1883 was de lijn open, maar al snel bleek dat het tweemaal overstappen niet bevorderlijk voor de exploitatie was. In ’84 nam de NV Paardentram Hoorn-Enkhuizen de lijn over, maar ook hier reed door tegenwerking van de gemeenten de eerste tram pas in 1889. Ook deze onderneming bleek, eenmaal geopend, niet economisch rendabel. De lijn werd overgenomen door de NV Rotterdamsche Tramweg Maatschappij en vanaf dit moment nam het aantal passagiers weer toe, met als hoogtepunt het jaar 1912. De eerste wereldoorlog speelde de exploitant echter parten en omdat niemand bereid leek tot overname, werd de lijn in 1918 geliquideerd. De rails werden na veel juridische strijd in 1924 verwijderd.52

De zuivelfabriekenBijne elke boerenplaats had er in de twintigste eeuw wel één: een zuivelfabriek. Een greep uit het

aanbod in Drechterland: de Coöperatieve Zuivelfabriek “Hoogkarspel G.A.” (Kaas), NV Stoomzuivelfabriek “Venhuizen” (opgericht in 1901), NV Stoomzuivelfabriek “Wijdenes” (Kaas, opgericht in 1911), NV Stoomzuivelfabriek “Schellinkhout” (Roomboter, opgericht in 1907), Coöperatieve Zuivelfabriek “Eureka” te Binnenwijzend en Coöperatieve Zuivelfabriek “De Volharding” te Hem (opgericht in 1906, gesloten in 1963). De welvaart steeg op het platteland, en in plaats van de boerin, gingen machines in kleine fabriekjes zorgdragen voor de productie van kaas, roomboter enzovoorts. Karren en melkwagens reden af en aan en na verloop van tijd groeiden de fabriekjes uit tot volwaardige fabrieken. Door samenwerking en schaalvergroting verdwenen de meeste fabrieken weer rond de jaren 30. Afgekondigde brandstofmaatregelen in ‘42-’43 deden de meeste fabrieken definitief de das om. In Hem opende ‘De Volharding’ tijdens de oorlog wel weer de poorten – en met succes. Toch sloot ook deze fabriek de poorten in 1963 definitief: voortaan werd de melk naar Opmeer gebracht.53 Het pand herbergt nu atelier- en tentoonstellingsruimte voor de sculpturen van Jan Peerdeman.

51 The International Civic Heraldry site ‘Westwoud’ 9 juli 2007 http://www.ngw.nl/w/westwoud.htm

52 Brieffies, Pim. Tussen Dracht en Evendeel. Schetsen uit de historie van Hoogkarspel, Blokker en Westwoud. Midwoud, 2003: 77-81.53 Boon, Piet. ‘D’r is geen betere kezer.’ Tussen Hondenhemel en Munnickay. Schetsen uit de geschiedenis van Hem, Oosterleek,

Schellinkhout, Venhuizen en Wijdenes. Andijk, 1986: 112-117.


HerbergenBekende kroegen in Drechterland zijn o.a. Bantam (Hoogkarspel), Medemblikker Tolhuys (Hoogkarspel), De Lindenboom (Westwoud), De Roode Leeuw (Venhuizen) en De Bierstal (Wijdenes). Van oudsher dienden deze herbergen voor de reiziger als plek waar hij onderdak en voedsel kon vinden en voor de dorpsbewoner als het middelpunt van allerlei activiteiten: er werden overeenkomsten gesloten, er werd gehandeld, ontspannen, en gefeest. Nog steeds zijn deze kroegen de plekken van samenkomst – minder zakelijk, maar lief en leed wordt er nog steeds gedeeld. Hoewel de kroegen soms van karakter veranderd zijn, het leven van de kastelein ging en gaat niet over rozen, is hun ligging bij veel inwoners goed bekend. Opvallend is dat de kroegen nooit ver van de kerk te vinden zijn: vanuit de kerk kon men zo meteen de kroeg in. Dit geldt voor bijvoorbeeld de Roode Leeuw, De Bierstal en Bantam.54 De naam Bantam is een rechtstreekse verwijzing naar Oost-Indië en te danken aan de toenmalige eigenaar, die als zeevaarder in 1610 – VOC tijd – naar Bantam voer.

Kleinschalig dorpsgevoel Mw. Haring, inwoonster Hem: “De gemeente Drechterland bestaat net een paar jaar, dus dat Drechterlandgevoel bestaat nog niet. Alhoewel de inwoners qua instelling niet veel verschillen: het zijn tenslotte allemaal “plattelanders”, maar de voormalige gemeente Venhuizen was kleinschaliger en dat gaf toch meer een “ons kent ons” gevoel. Dat zie je ook aan de jeugd: veel willen toch in het dorp blijven wonen. Wij als vijftigers zijn hier geboren en getogen, en na een paar jaar in Alkmaar gewoond en gewerkt te hebben, zijn we toch weer teruggekeerd naar ons dorp. Onze ouders wonen hier hun hele leven al, en veel familieleden, dus dat geeft een binding. De stad trekt niet: hier heb je lekker de ruimte om je heen – als je de fiets pakt kun je heerlijk fietsen langs het IJsselmeer. Toch is er veel veranderd in de loop der jaren. Vroeger had je vele kleine winkeltjes in het dorp zoals een bakker, slager, groenteboer, fietsenmaker enz. Nu vind je nog een bakker, maar de rest is overgenomen door de Supermarkt. In die kleine winkeltjes kon je lekker roddelen over jan en alleman, dat wordt nu wel minder. Je vindt het nog wel bij de school als je je kinderen op komt halen. Door de kinderen krijg je ook een binding met sportverenigingen: je wordt al gauw gevraagd om vrijwilligerswerk te doen voor die vereniging.Wij zijn katholiek opgevoed en de kerk speelt bij ons nog wel een rol in ons leven. Al minder dan bij onze ouders, maar toch nog meer dan bij de jeugd. Vroeger stond de priester echt boven de parochie, maar door het tekort aan priesters wordt hier veel gevraagd van vrijwilligers, dat schept ook een band met de gemeente.Door de nieuwbouw is het dorp groter geworden. Vroeger had je lintbebouwing en de mensen die er woonden hadden hun werk in de landen tuinbouw, of

werkten op het dorp bij een timmerman of iets anders. Buiten het dorp werkte je niet. Tegenwoordig werken de meeste inwoners buiten het dorp en staan bij vele huizen al twee auto’s, dus het is veel drukker geworden. Het échte dorpsgevoel moet je dus zoeken en vindt je nog tijdens de kermis of andere dingen die in het dorp georganiseerd worden: bijvoorbeeld tijdens de 40 MM (een wandeling van 40 kilometer door het dorp) of koninginnedag als er spellen worden georganiseerd, of een tweedaags muziekfestijn.”

VOC en visserijHoewel de agrarische sector nu overheerst, is Drechterland lang doordrongen geweest van de visserij en de VOC. Wegens malaise in het boerenbedrijf zochten de mannen vanaf 1500 andere manieren van kostwinning en de zeevaart of visserij leken daarvoor goede manieren. Aanvankelijk vond er alleen in de binnenwateren visserij plaats. Geleidelijk aan werd de Zuiderzee als visgebied ontdekt en later zelfs de Noordzee en andere zeewateren. Geen van de dorpen aan de Zuiderdijk is ontstaan door de visserij, deze legde hen in die periode

54 Boon, Piet. ‘Herbergen, kermis en pinksterdrie’. Tussen Hondenhemel en Munnickay. Schetsen uit de geschiedenis van Hem, Oosterleek, Schellinkhout, Venhuizen en Wijdenes. Andijk, 1986: 82-87. Brieffies, Pim. ‘De Herberg’. Tussen Dracht en Evendeel. Schetsen uit de historie van Hoogkarspel, Blokker en Westwoud. Midwoud, 2003: 123-127.


echter geen windeieren. Het haventje van Wijdenes werd in 1638 ook wel ‘Aan de visserij’ genoemd en Venhuizen en Oosterleek liften mee in de rol die Enkhuizen speelde als belangrijkste centrum van haringvisserij en –handel in de toenmalige Republiek der Zeven verenigde Nederlanden. Naast de visserij speelde de VOC een grote rol in het gebied. Veel kooplieden waren in Venhuizen gevestigd en met hun contacten in Amsterdam lieten zij de VOC tot diep in Westfriesland doordringen. De ronselpraktijken van de VOC waren in Drechterland niet onsuccesvol: ruim 100 van de ca. 440 schippers en stuurmannen in Westfriesland kwam uit Venhuizen, en op de koopvaardijschepen van de VOC voeren zij naar alle mogelijke tropische bestemmingen als Batavia en Ceylon. De Duijvenbrug in Hoogkarspel werd zelfs een ware buitenplaats voor een aantal VOC topmannen. Om de toenemende risico’s van piraterij in te perken werden er in Blokker (1634), Westwoud (1634), Hem (1703) en Venhuizen (1706) bootsgezellenbeurzen opgericht, waarin men per reis inlegde. Deze beurzen voorzagen in een toelage wanneer de bootsgezel door piraterij in een vijandelijke gevangenis was terechtgekomen. Om te kunnen sparen voor het losgeld, voorzag de beurs in de ‘mondkost’. Later kreeg men ook een toelage bij schipbreuk, maar deze was afhankelijk van de sterkte van de kas en varieerde sterk. Sommige losgelden waren door de beurzen nauwelijks op te brengen en daarom collecteerde men nogal eens aan deuren. In 1799 ging de VOC ten onder en kwam de prioriteit weer te liggen bij de agrarische sector: ‘In West-Friesland waren de boeren teffens zeeling [tevens zeelieden] voor de koopvaardij. Het was een kweekschool voor matroozen, stuurlui en schippers. Nu (1800) wordt het bijna schande gerekend zee

te bouwen en men legt zich enkel toe om aan den wal te blijven.’. De oorspronkelijke doelstelling van de bootsgezellenbeurs verdween en de tegoeden werden uitgekeerd met een maatschappelijk, vaak liefdadigheidsdoel. Na inwerkingtreding van de Algemene Bijstandswet in 1965 werden de gelden overgedragen aan de gemeenten.55

Drechterlandse Zouaven In de jaren zestig van de negentiende eeuw gaven vele jongemannen gehoor aan de oproep van de Paus om de bedreigde Kerkelijke Staat te komen verdedigen. Zo ook

in Drechterland: ruim 150 Westfriese mannen meldden zich bij de Paus – de Katholieke emancipatiestrijd was in volle gang, en de bedreigingen aan het adres van de staat van de kerkelijk leider werd als een aanval op de persoonlijke identiteit beschouwd. Dit leger gevormd door vrijwilligers en avonturiers werd al snel het Zouavenleger genoemd. Een beroemde Zouaaf was de Lutjebroeker Pieter Janszoon Jong, waarvan zijn doorboorde Kepi (pet) nog in de kerk van Lutjebroek wordt bewaard. Alle dienders van de Paus waren bijzonder trots op hun prestaties en onderscheidingen: soms werden zij zelfs met hun bijzondere Zouavenpak aan, getooid met de medailles van de Paus, begraven. De beroemde en gewaardeerde Dr. Nuyens heeft zich sterk ingezet voor de erkenning van de prestaties van de Zouaven, welke door de republikeins georiënteerde media nogal eens in een kwaad daglicht kwamen te staan.56

VerenigingslevenZangverenigingen, fanfarekorpsen, voetbalverenigingen, de kantklosclub, de (volks)dans- en gymnastiekverenigingen: in de tweede helft van de

55 Boon, Piet. ‘Schippers die de zee bebouwden’, ‘Bootsgezellenbeurzen’ en ‘Visserij in de loop der eeuwen’. Tussen Hondenhemel en Munnickay. Schetsen uit de geschiedenis van Hem, Oosterleek, Schellinkhout, Venhuizen en Wijdenes. Andijk, 1986: 18-21, 26-28 en 68-72. Brieffies, Pim. ‘De Bootsgezellenbeurs’. Tussen Dracht en Evendeel. Schetsen uit de historie van Hoogkarspel, Blokker en Westwoud. Midwoud, 2003: 95-98.

56 Brieffies, Pim. Tussen Dracht en Evendeel. Schetsen uit de historie van Hoogkarspel, Blokker en Westwoud. Midwoud, 2003: 58-63. Wikipedia ‘Lutjebroek’ 22 mei 2007 http://nl.wikipedia.org/wiki/Lutjebroek


negentiende eeuw kwam het verenigingleven op het platteland tot bloei. Werden deze verenigingen niet vanuit de kerk opgericht, dan hadden ze vaak een half protestants, half katholiek bestuur, zoals de brandweerverzekering. Bij de brandweerverzekering ging dit heel lang goed, de meeste particuliere verenigingen waren in het verleden echter geen lang leven beschoren. Aangezien de meeste (voetbal-, muziek-/fanfare-, toneel- en geitenfok-) verenigingen werden opgericht vanuit de kerk, was het de geestelijk adviseur die bepaalde of iets wel of niet mocht: voetbal op zondag bijvoorbeeld was in de beginfase uit den boze. Particuliere voetbalverenigingen gingen daarom snel weer ten gronde, de invloed van de kerk was daarin zeer omvangrijk. Nu reikt die invloed minder ver, maar het verenigingsleven in Drechterland is nog steeds erg sterk: in alle woonkernen zijn diverse sport-, muziek- en andersoortige verenigingen actief.


6.1 Culturele biografie als grondvest toekomstvisieIn het kader van een toekomstvisie voor Drechterland, is het belangrijk te beseffen dat men op verschillende manieren om kan gaan met cultuur: je kunt onderzoek doen naar de materiële cultuur van een bepaalde groep mensen en daar rekening mee houden, maar je kunt dezelfde culturele bagage ook meenemen en komen tot een toekomstvisie die is gestoeld op deze culturele waarden, door deze plaatsbepaalde culturele waarden tot stand is gekomen. Dat laatste wordt met dit onderzoek beoogd: In hoeverre valt een identiteit of het karakter van Drechterland af te leiden uit de ‘culturele biografie’ van de Gemeente Drechterland en wat is het belang hiervan voor de toekomstvisie van Drechterland? Culturele identiteit is echter niet een vastliggend ruimtelijk of sociaal-collectief gegeven, maar krijgt gestalte in de interactie tussen (groepen) mensen en in hun veranderende relatie met ruimte en hun betekenisverlening aan ruimte. Identiteit is dus ‘beperkt’ houdbaar, een momentopname. De ‘culturele biografie’ houdt hier rekening mee: het begrip accepteert de dynamiek en veelzijdigheid van identiteit en juicht een veelheid aan accumulerende individuele verhalen toe: samen vormen al deze verhalen het ‘grote’ verhaal van de mensengeschiedenis. ‘Af’ is het verhaal nooit. Acceptatie van deze veranderlijkheid van identiteit doet recht aan het fenomeen en daarom is ‘de culturele biografie’ het juiste middel om eens goed naar Drechterland te kijken. Wat vindt men als inwoner van Drechterland belangrijk? Vindt er door de cultuur een in/uitsluitingproces plaats (de folklore van het kleine verschil)? Is er een verschil tussen zelfbeeld en imago? Vindt er ‘verstreking’ – opkomende streekidentiteit – plaats? Kortom: waar staat Drechterland? Een toekomstvisie die hier geen rekening mee houdt, zou de plank wel eens fors mis kunnen slaan.

6.2 Het ‘grote verhaal’De eerste stap was een verkenning van de geschiedenis van Drechterland – het ‘grote verhaal’, om vanuit dit aanknopingspunt vragen te stellen. Uit het onderzoek naar de geschiedenis bleek dat er een sterke associatie bestaat met West-Friesland – de ‘verstreking’ geldt vooral voor Westfriesland: men voelt zich West-Fries en de

Conclusie en aanbevelingen 6Omringdijk, of Drechterlandse Zuiderdijk, is daarbij een sterk gewaardeerde factor. De naamverlener aan de gemeente – het Ambacht Dregterland – speelt hierbij nauwelijks een rol. De invloed van het Ambacht lijkt onbewust toch een grote rol te spelen in de gemeente, want er resten vele sporen: de waterhuishouding met zijn talloze waterlopen, de sluizen, gemalen, overhalen, dijkmagazijnen voor het dijkonderhoud, de bannen en bannepalen. De gemeente is gevormd door deze voorloper van het waterschap. Door de meer rigoureuze ruilverkavelingen in het noordelijke deel van de gemeente, valt wel sterk landschappelijk onderscheid te maken met het zuidelijke deel van de gemeente: dit laatste wordt als meer pittoresk en kleinschaliger ervaren. Onderzoeksbureau La4sale omschrijft dit als het driftige landschap (noord) en het romantische landschap (zuid), en dit onderscheid wordt door de meeste inwoners erkend. Een echte traditie is de kermis die door heel Westfriesland uitbundig wordt gevierd met kermisborrels. Ook Pinksterdrie, een niet veelvuldig voorkomend fenomeen in Nederland - wordt elk jaar in enkele buurtschappen gevierd. Hier is men erg trots op. Deze bevindingen werden op een website voor de toekomstvisie (www.drechterland.nl/ toekomstvisie) geplaatst, als input voor de wedstrijd ‘De mooiste plek van Drechterland: wat heeft de toekomst?’ en om reacties uit te lokken. Ontbreekt er iets? Of wat vindt u er eigenlijk van? Ook vonden er op basis van deze bevindingen enkele gesprekken plaats, om typeringen van de woonkernen te achterhalen, om erachter te komen wat er in de dorpen leeft en wat men belangrijk vindt, zowel binnen het dorp als in het landschap daarbuiten. Parallel aan dit onderzoek vonden er workshops met sleutelfiguren57 plaats. Zo liepen er drie processen naast elkaar.

6.3 DrechterlandgevoelZowel uit de gesprekken, als uit de workshops bleek dat het groen de bindende factor binnen de gemeente is: de landschappelijkheid van de omgeving, de doorkijkjes en de rust worden gekoesterd en gezamenlijk moet de gefuseerde gemeente tegengewicht bieden aan de oprukkende verstedelijking in de buurgemeenten Hoorn, Stedebroec en

57 Mensen uit de Drechterlandse samenleving die, bijvoorbeeld door werk of hobby, veel kennis over een bepaald vakgebied bezitten en hun mening daarover niet onder stoelen of banken steken.


Enkhuizen. De liefde voor het landschap – en de angst voor verstedelijking – is bij iedereen groot: het landschap moet open blijven en mag niet ten prooi vallen aan huizenbouw of andere niet-passende bouwwerkzaamheden. De dijk is heilig. Naast de bindende factor groen, kenmerken de kernen zich door een sterke sociale cohesie en een druk en rijk verenigingsleven – een sterke bottom up beweging, ontstaan vanuit de gemeenschap en niet van boven af opgelegd. Hoogkarspel valt hier vanwege zijn meer stedelijke en regionale karakter wat buiten. Het overzichtelijke sociale leven bindt de mensen en daarom hecht men er sterk aan. De kleinschaligheid van de dorpen wordt gewaardeerd: zo blijven de dorpen leefbaar. Op de vraag of er een ‘Drechterlandgevoel’ bestaat wordt immer ontkennend geantwoord. Logischerwijs moet dit gevoel nog groeien zo geeft men aan, maar men associeert zich veelal meer met Westfriesland, en vooral met de woonkern. Dat deze kernen een eigen identiteit hebben, dat staat volgens de meeste bewoners buiten kijf, maar op de vraag of er veel verschillen tussen de bewuste kernen zijn en wat deze verschillen dan zijn, moet men het antwoord schuldig blijven of wordt met een ‘nee’ geantwoord – deze verschillen zijn er eerder interregionaal (‘Lutjebroekers zijn vechtersbazen’). Kennelijk zijn er verschillen, maar een vinger erop leggen is lastig. Hier komen twee dingen om de hoek kijken: ten eerste berusten de meeste mensen in de aanname dat er onderscheidende verschillen zijn. Het sociale leven, gezinsleven en verenigingsleven speelt zich af binnen de kern, men heeft weinig met het buurdorp te maken, men kent er de mensen niet: het leven speelt zich af dichtbij huis. Logischerwijs gaat men er vanuit dat deze woonkern sterk onderscheidend is: het is dat waar men aan hecht, waar men zich mee identificeert – zijn identiteit aan ontleent – en men weet bovendien niet hoe het er elders aan toegaat. Men zal zeggen dat er verschillen zijn, maar zijn ze er eigenlijk wel? Of weet men het niet? Daarmee komt het mechanisme ‘de folklore van het kleine verschil’ naar voren: naarmate de overeenkomsten groter zijn, worden de minimale verschillen symbolisch breder uitgemeten. Ook is het een vorm van inclusion/exclusion: in- en uitsluiting. De ‘ander’ wordt ‘buitengesloten’ om ‘het eigene’ te consolideren en veilig te stellen. Ten tweede kan wel degelijk vastgesteld worden dat er – zij het minimale en lastig te duiden – verschillen zijn. Deze verschillen hangen samen het aantal voorzieningen, met de mate van saamhorigheid in de kern, welke weer samenhangt met de ouderdom van de kern (historische bebouwing versus nieuwbouw) en de mate van import, religie, leeftijdsopbouw en de oriëntatie van de kernen op hun omgeving.

6.4 Karakter en eigenheid dorpenHoogkarspel, Venhuizen, Wijdenes en Schellinkhout zijn de kernen met de meeste voorzieningen. De eerste twee zijn de kernen die in de loop der jaren meer gegroeid zijn, het ‘dorpse’ is daarmee in Hoogkarspel moeilijk te handhaven geweest: er was veel ‘import’ uit Amsterdam. Ook Venhuizen wordt gekenmerkt door nieuwbouw, en import, maar hier heeft het ‘dorpse’ meer standgehouden: iets wat met de ligging te maken heeft, want Hoogkarspel ligt aan een treinstation; Venhuizen niet en dat maakt dit een geïsoleerder – en dus meer sociaal afhankelijke kern. In het geval van de laatste twee kernen – Wijdenes en Schellinkhout – heeft het aantal voorzieningen te maken met kleinschalig toerisme: het surfstrand bij Schellinkhout trekt mensen van buitenaf en de camping bij Wijdenes doet dit eveneens. Verder is het voorzieningenniveau in alle kernen redelijk gelijk: er zijn overal sportvelden/-accommodaties en er is in elke kern een school, behalve in Oosterleek. Deze kern is te klein om een school te handhaven. Ook de ‘saamhorigheid’ is niet overal hetzelfde. In de oude kernen kent men elkaar goed, maar hoe meer mensen er van buitenaf komen wonen, des te minder sterk is de sociale cohesie. Dit geldt bijvoorbeeld voor Hoogkarspel, Venhuizen, maar ook voor de nieuwbouw in kleine kern Schellinkhout. De sociale controle kan bij uitbreiding niet meer worden gehandhaafd. Maar ook de ligging van de plek is van invloed: kun je er snel weg? Of ben je er afhankelijk van anderen? Hoe meer afhankelijk je bent van elkaar, des te sterker is de sociale cohesie in het dorp. In Hoogkarspel staat men met de trein snel in Hoorn of Enkhuizen, de oriëntatie is interlokaal, dus minder op de naaste buren gericht. Daarnaast is de kern dusdanig gegroeid dat men elkaar niet goed kent. De overige kernen zijn kleinschaliger, geïsoleerder en dus meer van elkaar afhankelijk. De mate van voorzieningen is bovendien van invloed op het verenigingsleven. Hoe minder er voorhanden is, hoe sterker de bottom up beweging is om zelf het heft in handen te nemen. In Westwoud speelt dit bijvoorbeeld heel sterk en met veel succes. Ook dit is van invloed op de mate van sociale samenhang. Tevens valt in de leeftijdssamenstelling – natuurlijk gaat het hier om een momentopname – van de kernen verschil te ontdekken. De middelbare leeftijdscategorie is in elke kern sterk vertegenwoordigd en het verschil zit vooral in de verhouding tussen jongeren en ouderen. In de kernen Oosterblokker, Westwoud, Hoogkarspel, Hem en Venhuizen is de categorie jongeren veel groter dan de groep ouderen. In Wijdenes en Oosterleek is het aantal jongeren ongeveer gelijk aan het aantal ouderen en in Schellinkhout is het aantal ouderen zelfs fors hoger dan


het aantal jongeren. Wijdenes, Oosterleek en Schellinkhout zijn dan ook meer als woondorpen te karakteriseren, de overige kernen zijn echte woon/werkplaatsen.58 Tot slot maakt de oriëntatie van de kern op zijn omgeving uit voor het karakter: Hoogkarspel oriënteert zich, zoals gezegd, op de regio. Oosterblokker richt zich op Westerblokker en Hoorn, Venhuizen en Hem zijn een ‘zelfstandige enclave’ en ook Schellinkhout en Wijdenes, met Oosterleek, zijn als een cluster te herkennen, wat overigens meer te maken heeft met het soort dorpen (historische lintbebouwing, woondorpen, aan de dijk liggend), dan met de mate van onderlinge samenhang.

6.5 WaarderingNaast de bindende factoren van Drechterland, het karakter van de dorpen en hun onderlinge identiteiten, is ook de waardering voor de leefomgeving ter sprake gekomen. Via verschillende wegen – de gesprekken, de website en de workshops – werd gevraagd: Wat is de moeite waard om voor de toekomst te behouden, om verder te ontwikkelen, om te initiëren in Drechterland? Via de website werd de Haven van Wijdenes als parel van Drechterland genoemd, als een uitgesproken kans, het kleinschalige dorpsgevoel werd aangedragen als behoudenswaardig, en uit de gesprekken kwamen er veel andere geschiedeniswaardige plekken en verhalen naar voren, zoals de Westfriese Omringdijk, de Wijzend en het Wijzenddijkje, kerkepad ‘t Landpad van Westwoud naar Binnenwijzend, Veiling op hoop van Zegen, de Zouaven, de VOC en visserij en de zuivelfabrieken. Deze zijn benoemd, in kaart gebracht en moeten worden gekoesterd. Het gaat om dat landschap, die plekken en die verhalen die Drechterland maken tot waar het nu staat. 6.6 Aanbevelingen voor de ToekomstvisieMaar wat zeggen de gekozen plekken over de waardebepaling in Drechterland? Wat zeggen de bevindingen over het karakter van Drechterland en de toekomstvisie?

1. Zorgvuldigheid moet worden betracht: het landschap – de Zuiderdijk, de doorkijkjes, de openheid – wordt zeer belangrijk gevonden, zowel door ‘autochtone’ inwoners als de nieuwe import. De boer en waterhuishouding hebben dit landschap in het verleden vorm gegeven en gemaakt tot wat het nu is, maar beide praktijken zijn sterk aan het veranderen, moeten veranderen om rendabel te blijven, en daardoor verandert het landschap mee. Zijn er dragers te vinden die het oude landschap kunnen behouden of is verandering van het landschap onvermijdelijk? En is deze

hoge waardering voor het landschap niet meteen verdwenen wanneer dit landschap – omwille van economische vooruitgang – verandert? Of blijft de boer de drager van het landschap?

2. De verschillen die er tussen de woonkernen bestaan zijn lastig te duiden en onderling niet groot, toch hecht men sterk aan het idee van een eigen dorpsidentiteit. Men wil niet het gevoel krijgen als ‘eenheidsworst’ te worden behandeld en mag – ondanks dat de problematiek in de dorpen hetzelfde is – niet op een hoop worden gegooid. Gaat deze vermeende eigenheid – een drager die deels een gevolg is van de sociale cohesie – verloren, dan gaat veel van de levendigheid en veerkracht van Drechterland verloren.

3. De sociale cohesie is erg sterk en een belangrijke drager van het bestaan van de kleinschalige kernen in Drechterland: men helpt elkaar wanneer dit nodig is. Daardoor bestaat er een sterke bottom-up beweging, met veel eigen initiatief en organisatietalent. Dit enthousiasme moet gekoesterd en gestimuleerd worden: de bottom-up beweging is van belang om Drechterland leefbaar en levendig te houden. Ook versterkt deze weer de sociale cohesie.

4. ‘Het is mooi aan de dijk’ werd tijdens een workshop gezegd. Deze verkenning laat zien dat er inderdaad veel moois is in deze jonge gemeente Drechterland, waar men trots op mag zijn. Een rijke geschiedenis, een prachtig landschap en vitale dorpen: de Drechterlander past terughoudendheid, maar men heeft er alle recht toe deze trots met opgeheven hoofd uit te dragen. Dit kan in de toekomst een sterke bindende factor zijn: ‘ik kom uit Drechterland’. Hopelijk kan dit onderzoek, samen met de website, een basis leggen voor iets dat ooit een Drechterlandgevoel of een ‘samen zijn we sterk’ gevoel kan opleveren.

58 Middelbaar = 40-60 jaar, jong = 20-39 jaar en ouderen = 60-79 jaar. In de bijlagen van dit onderzoek zijn de complete statistieken te bekijken.


Geraadpleegde bronnenLiteratuur

- Anker, Robert. Negen levens. Een dorp als zelfportret. Amsterdam, 2005.- Bloemers, J.H.F., M.H.Wijnen (red). Bodemarchief in behoud en ontwikkeling. De conceptuele grondslagen. NWO. Den Haag, 2001.- Boon, Piet. Tussen Hondenhemel en Munnickay. Schetsen uit de geschiedenis van Hem, Oosterleek, Schellinkhout, Venhuizen en Wijdenes. Andijk, 1986.- Bosch Slabbers. Uitwerking landschapsplan. Deelgebied HES. Samenwerkingsorgaan Westfriesland/ recreatieschap Westfriesland. Den Haag, 2003. - Brieffies, Pim. Tussen Dracht en Evendeel. Schetsen uit de historie van Hoogkarspel, Blokker en Westwoud. Midwoud, 2003. - Bruin, Jan de. ‘Hoorn, dorp en stad’ Hoorn, 2005: 3. www.hoorn650.nl- Danner, H.S. West-Friesland. Regiobeschrijving, april 1992. Monumenten Inventarisatie Project Noord-Holland. Haarlem, 1994. - Dekkers, Peter (red.) ‘Het roer moet om’ en ‘Biologische fruitteelt wint langzaam terrein’ De toekomst van de boer. Trouw dossier NL. Amsterdam, 2001: p.137-142, 150-152.- Devilee, P.E., A.Maas. Drechterland. Gemeentebeschrijving, april 1992. Monumenten Inventarisatie Project Noord-Holland. Haarlem, 1994. - Devilee, P.E., A.Maas. Venhuizen. Gemeentebeschrijving, oktober 1991. Monumenten Inventarisatie Project Noord-Holland. Haarlem, 1994. - Exaltus, R.P., P.J. Orbons. Provincie Noord-Holland. Kasteelterrein Wijdenes, gemeente Venhuizen. Geofysisch onderzoek. RAAP-rapport 167. Amsterdam, 1996. - Greuter, J.J. Venhuizen in oude ansichten, waarin afbeeldingen van Hem. Zaltbommel, 1974. - Gulik, J.J. van der. Schellinkhout in oude ansichten. Zaltbommel, 1976. - Hansen, E. Tussen latwerk en gips, architect Theo Molkenboer en de r.k. kerk van Overveen. Doctoraalscriptie. Rijksuniversiteit Leiden, 1984.

http://home.kpnplanet.nl/[email protected]/artikel4.html - Klerk, Len de. ‘Cultuur en identiteit als planologische begrippen.’ Reader AM-SRP-B. Stedelijke transformatie en industrieel erfgoed. Universiteit van Amsterdam, 2006: 5-8.- Kopytoff, Igor. ‘The cultural biography of things: commoditization as process.’ in Appadurai, Arjun (red.). The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective. Cambridge, 1986.- Kuypers, Paul. ‘Bericht uit het landschap: de samenleving als drager.’ Noorderbreedte. Nr. 22. http://www.noorderbreedte.nl/?artikel=2431 - Laarse, Rob van der (red.). Bezeten van vroeger. Erfgoed, identiteit en musealisering. Amsterdam, 2005.- Mak, Geert. Hoe God verdween uit Jorwerd. 2003.- Meurkens, Peter. ‘De Noord-Brabantse identiteitsfabriek zuid-oost in de praktijk. De IDZO-formule is meer dan een technische operatie.’ Mores. Nr 4, 2003: p. 8-11.- Meyer, Han, Leo van den Burg (red.) Het geheugen van de stad. Cultuurhistorie en stedenbouwkundig ontwerp. Amsterdam, 2006: 42-47.- Mommaas, Hans. ‘Over de culturele dimensie van de ruimte. Of hoe die te begrijpen en wat daarmee te doen.’ Levende Stad, tien essays over de netwerkverstedelijking. Ministerie van VROM. Den Haag, 2001: p. 142-199. - Noordeloos, P. en Joh. Morsink. Geschiedenis van den polder het Grootslag. Heilo, 1946. - Nota Belvedere. Ministeries van OCW, VROM, LNV en V&W. Den Haag, 1999.- OKRA Landschapsarchitecten. Linten, spinnen en wallen. Verkenning van kwalitatieve groei van dorpen en steden in nationale landschappen. Ministerie van VROM. 2003.- ‘Ouwedikker prutje heeft eigen geur’ Dagblad voor West-Friesland. 13 juli 2006. http://www.nhd.nl/article705630.ece - Rooijakkers, Gerard. ‘Het leven van alledag benoemen.’ Boekmancahier. Jrg. 11, nr. 41 (1999): 275-290.- Schilstra, J.J. In de ban van de dijk. De Westfriese Omringdijk. Hoorn, 1982 (Vierde druk). - Simon, Carola. Ruimte voor identiteit. De productie en reproductie van streekidentiteiten in Nederland. Groningen, 2004.- Stapel, G. Hoogkarspel in oude ansichten. Zaltbommel, 1974. - Stimuleringsprogramma Bodemarchief in Behoud en Ontwikkeling. Een duurzame toekomst voor het archeologisch-historische landschap. NWO. Den Haag, 2002. - Streekplan ‘Ontwikkelen met kwaliteit’. Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord. - Stuurgroep Drechterland -Venhuizen. Ten dienste van de burger. Visie op de nieuwe gemeente Drechterland-Venhuizen. Venhuizen, 2003.


Websites

- Barsingerhoorn.com ‘Geschiedenis tot einde 18e eeuw’ http://www.barsingerhorn.com/BeschermdDorp/Geschiedenis.htm - Beeldbank Noord-Holland http://www.beeldbank-nh.nl/index.php - Boerderijenstichting Noord Holland ‘De stolp: de identiteit van Noord-Holland’ http://www.boerderijenstichting.nl/ - Cultureel centrum Pancratius/ Stichting Behoud Kerk Oosterblokker ‘Historie’ http://www.centrumpancratius.nl/2-histor.html - Cultuurhistorische waardenkaart http://chw.noord-holland.nl/ - De geschiedenis van Schellinkhout ‘De tijdlijn van Schellinkhout tot en met 1500’ http://www.geschiedenisschellinkhout.nl/totenmet1500/totenmet1500.html - De geschiedenis van Schellinkhout ‘De tijdlijn van Schellinkhout van 1601 tot en met 1650’ http://www.geschiedenisschellinkhout.nl/1601_1650/1601_1650.html - De geschiedenis van Schellinkhout ‘De tijdlijn van Schellinkhout van 1991.’ http://www.geschiedenisschellinkhout.nl/1991_1995/1991/1991.html - De Middeleeuwse dwangburchten van West-Friesland en Alkmaar. ‘Het kasteel te Wijdenes’ http://home.planet.nl/~dijkh287/kastelen/wijdenes/wijden13.htm - Digitale Noord Hollandse Atlas http://ranh.pictura-dp.nl/ - F.J.P.M. Kwaad: Publications in Physical Geography ‘Het ontstaan van West-Friesland’ 16 april 2007. http://home.tiscali.nl/~wr2777/West-Friesland.htm#Inleiding - F.J.P.M. Kwaad: Publications in Physical Geography ‘Hoorn en het binnenwater. Enkele waterstaatkundige aspecten van Hoorn en omgeving in de 13e - 17e eeuw’

http://home.tiscali.nl/~wr2777/Hoorn-Geschiedenis.html - Gemeente Drechterland http://www.drechterland.nl/ - Gemeente Maastricht ‘Culturele Biografie’ 23 juli 2007 http://www.maastricht.nl/maastricht/show/id=44567/notextonly=42282 - Gewone mensen, verhalen van vroeger ‘De Beatles in Blokker (6 juni 1964)’ http://www.livius.org/gewonemensen/1964/beatles.html - Buitenverblijf Het behouden Huys ‘De Historie’ 5 juli 2007 http://www.hetbehoudenhuys.nl/ - Historische Vereniging Blokker http://www.historischblokker.nl/ - Historische Vereniging Suyder-Cogge http://www.suyder-cogge.nl/ - Molendatabase ‘Oosterblokker, Noord-Holland: De Krijgsman’ http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=643 - Ooknu.nl ‘Kermis’ http://www.ooknu.nl/paginas/kermis - Regio-westfriesland.nl ‘Drechterland’ http://www.regio-westfriesland.nl/gemeente/drechterland/wf_dld02.shtml- Regio-westfriesland.nl ‘Noorder-Koggenland’ http://www.regio-westfriesland.nl/gemeente/noorder-koggenland/wf_nkd02.shtml- Regio-westfriesland.nl ‘Wester-Koggenland’ http://www.regio-westfriesland.nl/gemeente/wester-koggenland/wf_wkd02.shtml- Stichting Behoud Oosterleker Kerk ‘Het kerkje van Oosterleek’ http://www.oosterleek.biz/Kerk.htm - Stichting Historisch Hoogkarspel-Westwoud http://www.shhw.nl.eu.org/ - Stichting Molen de Krijgsman ‘De geschiedenis van De Krijgsman’ http://www.molendekrijgsman.nl/geschiedenis.php - Stichting West Friese families http://www.westfriesefamilies.nl/ - The International Civic Heraldry site ‘Westwoud’ 9 juli 2007 http://www.ngw.nl/w/westwoud.htm - Vereniging Oud Stede Broec ‘Venhuizen’ http://www.oudstedebroec.nl/enkhuizen_regio/venhuizen.html - Waddenconferentie ‘Paalworm’ http://www.waddenconferentie.nl/emc.asp?pageid=588 - Westfries Archief http://www.westfriesarchief.nl/ - Westfriese Omringdaiksait Sjaak Bos. ‘Daiku’ 20 maart 2007. http://www.omringdijk.nl/daikfolder/cultuur/pages/poezie/poeziejaar.html - West-Friesland.com http://www.west-friesland.com - Wijdenes en omstreken http://home.hetnet.nl/~a-bronner/ - Wikipedia ‘Drechterland’ 20 februari 2007. http://nl.wikipedia.org/wiki/Drechterland.- Wikipedia ‘Lutjebroek’ 22 mei 2007 http://nl.wikipedia.org/wiki/Lutjebroek - Wim Keller ‘Satchmo, het grootste muzikale genie van de 20ste eeuw. Blokker op de wereldkaart.’ http://www.wimkeller.nl/artikelen/08_2001-01.php- Zwerfkunst ‘Paalworm’ http://zwerfkunst.web-log.nl/zwerfkunst/2006/03/paalworm.html


Afbeeldingen

Afb. 1. ‘Schematische weergave culturele biografie.’ Islant, 2007.Afb. 2. ‘Huidige gemeente Drechterland.’ Islant, 2007.Afb. 3. ‘Impressie West Friesland.’ Sjaak Bos. Westfriese Omringdaiksait. 28 maart 2007.

http://www.omringdijk.nl/daikfolder/informatie/pages/atlas/atlas0.html Afb. 4. ‘Hollandiæ pars septentrionalis, vulgo Westvriesland en ‘t Noorder Quartier.’ Willem en Johan Blaeu, 1645 UCLA Library. 3 april 2007.

http://www.library.ucla.edu/yrl/reference/maps/blaeu/hollandiae-preview.jpg Afb. 5. ‘Land-Caerte ende water Caerte van Noort-Hollandt ende Weftvriesland met d’aenliggende Landen.’ Joost Jansz. Beeldsnijder, 1608. Universiteitsbibliotheek Amsterdam. 3 april 2007

http://dpc.uba.uva.nl/kaartencollectie/Afb. 6. ‘Paalworm.’ Zwerfkunst. 24 juli 2007.

http://zwerfkunst.web-log.nl/zwerfkunst/2006/03/paalworm.htmlAfb. 7. ‘Nieuwe Kaart van het Dykgraafschap van Dregterland.’ Govert Oostwoudt, 1775. Regionaal Archief Alkmaar. 2 april 2007

http://alkmaar.pictura-dp.nl/index.php?option=com_memorix&topid=0&Itemid=1977 Afb. 8. ‘Het wapen van het Ambacht Drechterland’ J.J. Schilstra In de ban van de dijk. De Westfriese Omringdijk. Hoorn, 1982: 118. Afb. 9. ‘Beschrijving van Dregterland.’ Jacobus Stellingwerf, 1720-1727. Rijksarchief Noord-Holalnd. 2 april 2007

http://ranh.pictura-dp.nl/index.php?option=com_memorix&mrx_mod=result&collection_id=17&record_id=69780 Afb. 10. ‘Nieuwe kaarte van Dregterlandt ende vier Noorder Koggen.’ Hendrik de Leth, ca. 1737. Regionaal Archief Alkmaar. 3 april 2007.

http://alkmaar.pictura-dp.nl/index.php?option=com_memorix&topid=0&Itemid=1977 Afb. 11. ‘T Hoogh-Heemraetschap van de Uytwaterende Sluysen in Kennemerlant ende West-Frieslant’ Johannes Douw, 1680. Universiteitsbibliotheek Amsterdam 9 mei 2007

http://dpc.uba.uva.nl/kaartencollectie/Afb. 12. ‘Kennemaria et Westfrisia vulgo et vernaculé Noord-Holland tam in minores quam praecipuas ditiones peraccuraté distincta et edita’ Nicolaus Visscher, 1682. Universiteitsbibliotheek

Amsterdam 9 mei 2007. http://dpc.uba.uva.nl/kaartencollectie/

Afb. 13. ‘Huidige gemeente Drechterland.’ Islant, 2007.Afb. 14. ‘KWR-regio West-Friesland’ 2007. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. 10 mei 2007.

www.hhnk.nl Afb. 15. ‘Eenheden van identiteit Noord-Holland Noord.’ Han Meyer, Leo van den Burg (red.) Het geheugen van de stad. Cultuurhistorie en stedenbouwkundig ontwerp. Amsterdam, 2006: 42.Afb. 16. ‘Bangerterrad.’ Foto ca. 1900. F.J.P.M. Kwaad: Publications in Physical Geography. 6 juni 2007

http://home.tiscali.nl/~wr2777/Hoorn-Geschiedenis.html Afb. 17. Detail ‘Nieuwe Kaart van het Dykgraafschap van Dregterland.’ Govert Oostwoudt, 1775. Regionaal Archief Alkmaar. 2 april 2007

http://alkmaar.pictura-dp.nl/index.php?option=com_memorix&topid=0&Itemid=1977


- Watertoren Hoogkarspel, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Overhaal Westerbuurt, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Monumentale woonboerderij Hemmerbuurt 56, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Koggehuis Venhuizen, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Kerk van Oosterleek, Drechterland. Eigen archief, 2007.- (Voormalig) Station van Wijdenes, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Poldergemaal Schellinkhout, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Molen de Krijgsman Oosterblokker, Drechterland. Eigen archief, 2007.- St. Martinuskerk Westwoud, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Haventje Wijdenes, Drechterland. Islant, 2007.- Wijzend en het Wijzenddijkje, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Veiling op Hoop van Zegen Oosterblokker, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Pancratiuskerk Oosterblokker, Drechterland. Nan Kluft, 2007. Historische vereniging Blokker.- Heidens kerkhofje Oudijk/Westwoud, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Het Behouden Huys Hoogkarpsel, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Banpaal de Leeuw Westwoud/Hoogkarspel, Drechterland. Eigen archief, 2007- Detail ‘Nieuwe Kaart van het Dykgraafschap van Dregterland.’ Govert Oostwoudt, 1775. Regionaal Archief Alkmaar. 2 april 2007

http://alkmaar.pictura-dp.nl/index.php?option=com_memorix&topid=0&Itemid=1977 - ‘Paardentram.’ Pim Brieffies. Tussen Dracht en Evendeel. Schetsen uit de historie van Hoogkarspel, Blokker en Westwoud. Midwoud, 2003: 80.- ‘Zuivelfabriek Venhuizen.’ Piet Boon. ‘D’r is geen betere kezer.’ Tussen Hondenhemel en Munnickay. Schetsen uit de geschiedenis van Hem, Oosterleek, Schellinkhout, Venhuizen en Wijdenes.

Andijk, 1986: 112.- Cafe-restaurant De Roode Leeuw Venhuizen, Drechterland. Eigen archief, 2007. - Zicht op Oosterleek, Drechterland. Eigen archief, 2007.- Detail ‘Nieuwe Kaart van het Dykgraafschap van Dregterland.’ Govert Oostwoudt, 1775. Regionaal Archief Alkmaar. 2 april 2007

http://alkmaar.pictura-dp.nl/index.php?option=com_memorix&topid=0&Itemid=1977 - ‘Zouaaf Gerardus Nieuweboer uit Westwoud.’ Pim Brieffies. Tussen Dracht en Evendeel. Schetsen uit de historie van Hoogkarspel, Blokker en Westwoud. Midwoud, 2003: 59.- ‘Slagwerkgroep MVV.’ Muziekvereniging Venhuizen. 11 juli 2007.

http://www.mvvenhuizen.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=85&Itemid=63


Bijlage 1


Bijlage 2

Het is mooi aan de dijk...‘Een landschap is meer dan de fysieke omgeving, het omvat ook culturele...

Documents

Transcript of Het is mooi aan de dijk...‘Een landschap is meer dan de fysieke omgeving, het omvat ook culturele...