Het gezonde schaap en zijn

gelukkige herderAfstudeerproduct Inge Beekmans, toelichting op artikel

Aan het begin van mijn vierde jaar liep ik stage bij OneWorld, een tijdschrift over duurzaamheid en ontwikkelingssamenwerking. Bij OneWorld schreef ik een paar artikelen over breien. Zo produceerde ik bijvoorbeeld een internetstuk over het mutsjes breien voor India. Mijn stagebegeleider, de eindredactrice van OneWorld, was tijdens mijn stage zwanger en ging anderhalve week voor het einde van mijn stageperiode met zwangerschapsverlof. Vlak voordat zij afscheid nam, vroeg ze mij of ik misschien een broekje wou breien voor haar ongeboren kindje. Het was voor haar heel belangrijk dat de wol die ik uitkoos fair trade, milieuvriendelijk en diervriendelijk was. Een week voordat ze met verlof ging, bezochten we samen een wolwinkel om garen te zoeken dat aan haar eisen voldeed. In die wolkwinkel kwamen we erachter dat het vinden van dit soort wol eigenlijk onmogelijk is. We moesten genoegen nemen met synthetische wol uit Europa.

In de laatste week van mijn stage was mijn stagebegeleider al een tijdje met zwangerschapsverlof. De redactie gaf me de tijd om artikelen die ik nog had liggen af te ronden en liet me dingen doen die ik zelf leuk vond. In die laatste week ben ik daarom meer onderzoek gaan doen naar breiwol. Breien wordt vaak gezien als iets duurzaams en eerlijks, omdat zelfgemaakte spullen vrij zijn van kinderarbeid. De meeste brei-acties

hebben iets met duurzaamheid te maken. Ik vroeg me af of breien wel echt zo goed en duurzaam was. Ik heb in mijn laatste week veel research kunnen doen en heb wolwinkels bezocht. Uiteindelijk heb ik het verhaal ‘Het gezonde schaap en zijn gelukkige herder’ geschreven. OneWorld wil dit artikel waarschijnlijk aanstaande winter publiceren. Mijn stagebegeleider was niet meer op de redactie aanwezig toen ik aan de voorbereidingen voor dit artikel begon. Ik ben dan ook niet op dit stuk beoordeeld en de redactie heeft mij niet met dit artikel geholpen. Een verklaring van de stagebegeleider en eindredactrice van OneWorld staat op mijn weblog onder het kopje ‘portfolio’.

Met dit artikel wil ik de competentie complexiteit bewijzen. Breiwol is een lastig onderwerp. Het maken van wol gebeurt in een aantal verschillende fases. Tijdens iedere fase gaan er, wat OneWorld betreft, dingen verkeerd. In de eerste fase van de productie worden er schapen verminkt en in de fases daarna worden mensen en het milieu geschaad. Omdat de productie van breiwol ingewikkeld is en impact heeft op veel verschillende dingen, is het moeilijk om de problemen in de wolindustrie goed in beeld te brengen. OneWorld wordt door verschillende groepen mensen gelezen. Sommige lezers zijn vooral met mensenrechten bezig, anderen vooral met dierenwelzijn en weer anderen richten zich op duurzaamheid. De wolindustrie heeft

te maken met al deze onderdelen. Fair trade wol is bijvoorbeeld vaak slecht voor het milieu. Dit maakt het verhaal nog ingewikkelder, omdat wol die in de ogen van sommige mensen ‘goed’ is naar de mening van andere mensen juist ‘slecht’ is. Wat het schrijven van dit stuk nog lastiger maakte, was dat er naar sommige aspecten van de wolindustrie nog nooit goed onderzoek is gedaan.

Ook de competenties zelfstandigheid en creativiteit bewijs ik met dit verhaal. Ik heb een gigantische hoeveelheid research moeten doen en met veel mensen over breiwol gesproken. Ik heb naar aanleiding van al dit onderzoek ervoor gekozen mijn verhaal in drie stukken op te delen. Ik richt me eerste op ‘de dieren’, daarna op ‘de mensen’ en vervolgens op ‘het milieu’. Later schrijf ik nog een stukje over de kosten. Het vinden van een goede manier om alle informatie voor de lezer te structureren vraagt behoorlijk wat creativiteit. Om het artikel overzichtelijk te houden, gebruik ik ook een aantal infographics. Ik heb de tekst zelf opgemaakt en de infographics zelf getekend. De infographics en vormgeving zijn in de stijl van OneWorld.

ANALYSEHOE EERLIJK IS BREIEN?

Het gezonde schaap en zijn gelukkige herderAls je je eigen kleren maakt, hoef je niet bang dat zijn dat een Bengalese

arbeider ze onder levensgevaarlijke omstandigheden in elkaar heeft gezet.

Aan zelf gemaakt kleren komt geen dwangarbeid te pas. Breien wordt steeds

populairder, maar fair trade wol is er nauwelijks. Bestaat er zoiets als eerlijke wol?

Volgens PETA, een internationale dierenwelzijnsorganisatie, komt ongeveer de helft van alle wol uit Australië en Nieuw-Zeeland en is die wol niet bepaald diervriendelijk. Een groot deel wordt gebruikt voor kleding en tapijten. Van de wol die overblijft, wordt onder andere breiwol gemaakt. Een gigantisch probleem volgens PETA, want de schapen die de wol produceren, worden slecht behandeld. Schaapsscheerders worden per kilo betaald en scheren de schapen daarom zo snel mogelijk. Gevolg hiervan is dat er regelmatig stukken huid en vlees mee geschoren worden en de schapen verminkt raken. Een gemiddeld schaap op een Australische boerderij wordt tussen de vijf en zes jaar oud. Een schaap kan normaal gesproken

gemakkelijk vijftien jaar worden. Een hoop lammetjes gaan zelfs binnen acht weken dood. De boeren hebben zoveel schapen dat zij de kleintjes nauwelijks in de gaten kunnen houden. Verdrukking en ondervoeding zijn de belangrijkste doodsoorzaken. Bovendien zijn de verzwakte beesten vatbaarder voor infecties, die dan ook regelmatig voorkomen.

Ook in Peru, waar veel alpacawol vandaan komt, worden dieren volgens kledingmerk Talii slecht behandeld. Het ethisch verantwoorde modemerk maakt veel kleding van alpacawol. Die wol koopt het bedrijf bij een paar Peruaanse families die hun dieren goed behandelen. Helaas worden de meeste andere Alpaca’s niet zo goed verzorgd. “Alpaca’s kunnen veel verschillende vachtkleuren hebben, maar de wolindustrie wil alleen witte wol, omdat die makkelijker geverfd kan worden”, vertelt een medewerker van Talii. “Als alpaca’s geboren worden met een donkere vacht worden ze gedood, omdat ze letterlijk niets waard zijn.” Daarom koopt zijn kledingbedrijf juist wol in verschillende bruintinten. Ook betalen ze de alpacaboeren veel meer dan andere kledingfabrikanten. Zo hebben de Peruaanse boeren families een eerlijk inkomen en hoeven de alpaca’s met donkere

vachten niet geslacht te worden. Ze brengen namelijk gewoon geld op.

Talii verkoopt geen wol, maar kant en klare kleding. Wat voor hen geldt, geldt echter ook voor Nederlanders die graag met alpacawol breien. “Als je geverfde alpacawol koopt, komt die wol van een witte alpaca. De alpaca waar jouw wol vandaan kwam, hoeft niet slecht behandeld te zijn. Hoe het zijn broertjes en zusjes vergaan is, daar moet je je zorgen over maken.” Om te laten zien dat ook de natuurlijke vachtkleuren van de alpaca’s mooi zijn, verft Talii het grootste deel van de wol die zij gebruiken niet.

Omdat de Peruanen soms alleen kunnen overleven als zij hun eigen dieren doden, beginnen steeds meer hulporganisaties de arme boeren te helpen. “De garens die wij verkopen die niet in Europa zijn geproduceerd, komen uit een specifiek fair trade project uit Peru. We zijn erg trots en blij met die producten”, vertelt Anna Amenta van Weldraad, een natuurlijke wolwinkel uit Amsterdam. Met de alpaca’s in Peru gaat het, ook volgens PETA, ieder jaar weer ietsje beter.

De dieren

Peru

Bron: FAO stat, United Nations, 2010

Landen met de grootste wolproductie (kilo’s)

ChinaAustraliëNieuw ZeelandGroot BritanniëIranMarokkoSudanArgentiniëRuslandIndia

386.768.000382.300.000165.800.00067.000.00067.000.00055.300.00055.000.00054.000.00053.280.00043.000.000

Over dierenleed wordt geschreven, voor de Australische schapen wordt door dierenrechtenorganisaties actie gevoerd en aan Peruaanse alpacaboeren wordt hulp geboden. Naar de omstandigheden waaronder mensen in de verschillende sectoren van de wolindustrie werken, is nog nooit onderzoek gedaan. Dat het tijdens de eerste stap, het scheren van de schapen, vooral voor de dieren verkeerd afloopt, betekent niet dat er in de rest van het productieproces niets fout gaat. Of dit gebeurt, is echter onduidelijk.

Wat wel duidelijk is, is dat de Australische

wolindustrie op meer dan alleen schapen impact heeft. In India wordt schapenwol bijvoorbeeld voor een groot deel op kleinere boerderijen geproduceerd. Die boerderijen kunnen niet opboksen tegen de massale Australische productie. Wat de gevolgen voor de lokale boeren en schaapsscheerders precies zijn, weet niemand. Er bestaat echter een vermoeden dat zij steeds minder geld gaan verdienen en hun schapen en boerderijen uiteindelijk moeten verkopen.

Dit veroorzaakt mensenleed, maar kan ook voor extra dierenleed zorgen, denken een aantal Nederlandse fair trade winkels. “Biologische, natuurvriendelijke en diervriendelijk geproduceerde wol is meestal automatisch ‘fair trade”, zegt Amenta. Hoe dat zit? Kleine boeren behandelen hun schapen meestal beter, omdat zij meer tijd per schaap hebben. Die kleine boeren vind je van Ierland tot India, maar zij worden weggeconcurreerd door grotere boeren die hun dieren slecht behandelen. Als kleine boeren meer geld voor hun wol krijgen, hebben ze meer tijd om hun schapen goed te verzorgen en kunnen ze financieel het hoofd boven water houden. Diervriendelijk én fairtrade dus.

De mensen

Bron: Peta, Inside the Wool Industry

Andere woltypesKasjmirwol: Deze wol is afkomstig van kasjmirgeiten die vooral in China en Mongolië voorkomen. De stijgende vraag naar kasjmir zorgt ervoor dat boeren en fabrieksarbeiders gemiddeld elf uur per dag werken.Angora: Angora komt van het angorakonijn. Tijdens het scheren verzet dit konijn zich vaak zo hevig dat de scheerders grote delen van zijn huid en vlees mee scheren. Op grote fokkerijen worden mannetjes direct na hun geboorte gedood. Zij produceren minder wol dan vrouwtjes.Shahtoosh: Een shahtoosh is een kostbare wollen sjaal die gemaakt wordt van de vacht van de Tibetaanse antilope. Omdat deze antilope wild is, doden jagers hem zodat hij geschoren kan worden.Alpacawol: De vraag naar alpacawol is sinds 1980 explosief gestegen. Door de te hoge vraag worden alpaca’s en lama’s steeds vaker slecht behandeld, zoals de schapen in Australië. Vooral in de VS stijgt het aantal grote alpacakuddes snel.

ANALYSEHOE EERLIJK IS BREIEN?

Een ander probleem in de wolindustrie is milieuvervuiling. Dit is een extra reden voor Talii om alpacawol zo min mogelijk te verven. “Wol verven is slecht voor het milieu”, vertelt de vertegenwoordiger. “Dat iets fairtrade is, betekent dat het goed was voor de mensen die het gemaakt hebben. Het milieu komt er meestal wat minder goed vanaf”. In ontwikkelingslanden is de milieuwetgeving over het algemeen minder streng dan in de Europese Unie. Wol die buiten de grenzen van ons continent geverfd werd, kan dan ook behoorlijk schadelijk voor de natuur zijn.

Alleen nog maar wol uit Europa kopen dan? Het zou een oplossing kunnen zijn. “Is een Europese producent niet automatisch fair trade, omdat wolfabrikanten binnen de EU zich aan bepaalde milieu- en arbeidsregels moeten houden?”, vraagt Amenta van Weldraad zich af. Nee, is het antwoord. Als je een fair trade product koopt, woont de maker van dat product in een ontwikkelingsland en heeft hij eerlijk betaald gekregen voor zijn werk. Europese wol is minder schadelijk voor de natuur en werknemers van grote Europese wolfabrieken krijgen een fatsoenlijk salaris. Door deze wol te kopen, help je echter geen arme Pureaanse boerenfamilie aan

een boterham. Bovendien komt een groot deel van de wol nog steeds uit Australië en Nieuw-Zeeland, behalve als je synthetische wol koopt. Europees breigaren is dus eerder een veilige keuze dan een bewuste keuze.

En de Australische overheid? Die laat op haar eigen website weten dat de extreem grote hoeveelheid schapen in Australië landdegradatie en erosie veroorzaakt. Bovendien vertrappen en eten de schapen zeldzame planten. Volgens de overheid zijn er dankzij grootschalige veeteelt al zestig typisch Australische planten uitgestorven.

Het milieu

Fokprogramma’s zorgen ervoor dat Australische schapen meer lammetjes

krijgen dan normale schapen. Dit gebeurt om het grote aantal sterfgevallen te compenseren.

De schapen die vooral in Australië gebruikt worden voor de wolindustrie hebben een

gerimpelde huid en kunnen daardoor meer wol produceren. Die grote hoeveelheid wol zorgt

ervoor dat een deel van de schapen in de warmste maanden sterft door oververhitting.

Als dit type schaap niet goed verzorgt wordt, komt

er urine en schimmel tussen zijn rimpels te zitten.

Beiden trekken vliegen aan die eitjes in de vacht van het schaap leggen.

De maden die uit de eitjes komen, vreten de schapen

aan.

Een deel van de huid en het vlees rond de staart en bovenste deel van de

achterpoten wordt zonder verdoving verwijdert. Dit

moet ervoor zorgen dat de huid glad blijft en vliegen

hun eitjes daar minder makkelijk kunnen leggen.

De wol van een schaap is zijn wintervacht. Als boeren wachten op het moment dat een schaap normaal zijn vacht zou verliezen, lopen zij de kans dat de schapen een deel van hun wol al kwijt zijn. Dit kost ze geld. Daarom worden de schapen vroeger geschoren.

Dit zorgt ervoor dat zij terwijl het eigenlijk nog te koud is al zonder

vacht buiten rond moeten lopen. Veel schapen sterven, omdat zij te snel aan

de elementen worden bloodgesteld.

Bron: Peta, Inside the Wool Industry

350Zoveel schapen kan een ervaren Ausatrlische schaapsscheerder op één dag scheren. Hij wordt per kilo betaalt en kan maar een paar weken per jaar als schaapsscheerder werken. Daarom werkt hij zo snel mogelijk. Het haastige werken zorgt ervoor dat veel schapen verminkt worden. Een deel sterft.

Zeker voor beginnende breiers is de wol van de Zeeman en Wibra aantrekkelijk. Je krijgt een hoop voor weinig geld, meestal een euro voor honderd gram. Dat is ook meteen de reden dat vaak wordt gedacht dat dit ‘slechte’ wol is. Dat is niet waar. Het breigaren dat de Zeeman verkoopt, is namelijk geen echte schapenwol. “De wol in ons assortiment is van honderd procent acryl, dus synthetisch”, zegt Arnoud van Vliet, kwaliteitsmanager van Zeeman. “Ik ben laatst nog in één van onze fabrieken geweest. Bijna alles gebeurt automatisch.” Geen dieren- en mensenleed bij Zeeman dus. Daarnaast moet ook de textielketen zich aan milieuwetgeving houden. Wibra heeft niet op vragen over hun wol gereageerd.

Aan de andere kant van het prijsspectrum vind je de fair trade wol. Bolletjes van vijftig gram kosten minimaal zeven euro,

maar meestal meer. Voor een simpele trui mag je dus rond de honderd euro neertellen. Bovendien zijn er weinig fair trade wolmerken die een keurmerk hebben en kunnen bewijzen dat ze eerlijk zijn. Dat ondervond ook Eveline Buijnk toen ze haar online wolwinkel TRIKOO lanceerde. “Toen ik in 2008 begon, heb ik lang moeten zoeken om producenten van fair trade en biologische garens te vinden”, vertelt ze. “Ik merk wel dat het aanbod groeit, maar als er producenten bijkomen, gaat het meestal om kleine initiatieven waar veel handwerk bij komt kijken. Als de productie kleinschalig en arbeidsintensief is, wordt de prijs van het eindproduct hoger.”

Wat betaalt de consument hiervoor?

De vraag is ook of alle ‘goede’ wol zo goed is als beweerd wordt. Zo schrijft NORO, een populair Japans wolmerk, bijvoorbeeld in haar reclameboekjes dat het belooft goed om te gaan met mens en natuur. Waar de wol precies gemaakt wordt, vertelt het bedrijf echter niet. Bewijs, en een goede reden om tien euro voor vijftig gram wol te betalen, is onvindbaar. Een keurmerk heeft NORO niet.

“Mits van goede kwaliteit is ‘normale wol’ ook behoorlijk prijzig, terwijl die garen niet fair trade of biologisch is. Het prijsverschil is meestal vrij gering”, vertelt Buijnk. Als je van plan bent om kwalitatief goede wol te kopen, kun je dus net zo goed voor fair trade gaan. Dan weet je in ieder geval zeker dat het bolletje niet door bijvoorbeeld een arm kindje gemaakt werd. Wat je helaas zelfs bij fair trade wol niet zeker weet, is waar het grondproduct vandaan kwam. De kans dat de wol van een verminkt schaap komt, is kleiner, maar bestaat wel. Vind je dit erg? Dan kun je, zoals van Vliet van Zeeman al zei, kiezen van synthetische garens, waar geen dier aan te pas kwam. Helaas verdienen wolproducenten in ontwikkelingslanden daar geen cent aan.

Onder andere Hugo Boss, Adidas, Perry Ellis en H&M gebruiken geen wol van mishandelde schapen. De regering van Nieuw-Zeeland heeft de verminking van schapen naar eigen zeggen volledig uitgebannen. Andere kant van de medaille is dat de steeds diervriendelijker geproduceerde wol soms nog steeds onder slechte omstandigheden verwerkt wordt. De dieren worden geholpen, maar hoe zit het met de arbeiders in Bengalese textielfabrieken?

Top 5 landen die in 2010 in Amerika spinmachines kochten

93,49 miljoen87,53

miljoen

68,01 miljoen

46,65 miljoen43,15

miljoen

ChinaIndiaTurkijeVSBrazilië

Over de verwerking van de ruwe wol bestaan geen precieze cijfers. De verkoop van spinmachines en andere apparaten aan textielfabrieken laat deels zien in welke landen de schapenwol verwerkt wordt.

Bron: Peta, Inside the Wool Industry

Bron: United Nations, Comtrade

Bron: PETA, Asia-Pacific