1. Het schaap

Owilde schapen (orspronkelijijijke w Ovis aries) zijn afkomstigs

Het zijn nauwe verwanten van wat

moefl on (Ovis orientalis) kennen.s

or op Sardinië, Corsica en Cyprus.

land, Oostenrijk, Roemenië,

d. Schapen zijn, samen met geiten,

isdieren. Eerst werd op wilde

un sociale gedrag leenden ze zich

Dit vond voornamelijk plaats in het

en fokkerij speelden voornamelijk

s het Laristan- (Ovis larestanica),

rialschaap (Ovis vignei) een rol. In ii

speelden en spelen schapen een

rol voor rondzwervende herdersvol-

archeologische opgravingen blijkt

e ruim 7000 v. Chr. (en vermoe-

jk al daarvoor) bekend waren in

omgeving van Jericho. Vanuit het

dden-Oosten verspreidden half-

domesticeerde schapen zich naar

den rondom de Middellandse Zee,

ze zich verder ontwikkelden.

Schapen in Europa

ongeveer 4000 v. Chr.

n komen uit Duitsland en kort

nd, waar ze het eerst in

uden. Omstreek 1000 v. Chr. kwa-

derland en België voor, waar ze

t heide-, kust- en polderschapen en

pen. In de 19e eeuw waren in deze

Het rustige karakter van het schaap

zorgde dat dit dier al vroeg werd gedo-

mesticeerd. Kennis van dit karakter, het

diereigen gedrag en de anatomie van

schapen is noodzakelijk om de dieren op

een verantwoorde manier te houden.

wilde schorspro eliijke w

-Oosten. uit het Miiidddden-

dig als de wiiij tetetegegegenwoord

kelijk vooDDeD ze komen ooooroo spronk

Ze zijn later uitgezet in GriekenlZe zijn later uitgezet in

Slowakije, Tsjechië en Duitsland

de oudst bekende landbouwhui

schapen gejaagd, maar door hu

uitstekend voor domesticatie. D

Midden-Oosten. In de selectie e

Aziatische schapenrassen zoals

Argeli- (Ovis ammon) en Ur

het Midden-Oosten s

belangrijke r

ken. Uit

dat ze

deli

de

Mi

ge

lalan

waar

Schapen in

Inn E Europa zijn schapen vanaf

bekend. De eerste meldingen

dadadaara na uit België en Nederlan

ZuuZ id-Limburg werden gehou

mmem n ze vrij algemeen in Ned

ziziccch verder ontwikkelden tot

zozogenoemde kortstaartschap

6 | Schapen

hobbydieren_schaap_10.indd 6hobbydieren_schaap_10.indd 6 19-12-2008 11:08:3519-12-2008 11:08:35

Het schaap | 7

regio ruim vijftien rassen bekend. De doorbraak van de schapen-

houderij kwam met de ontwikkeling van het Texelse schaap.

Lokale pijlstaartschapen werden met Engelse rassen ingekruist

met als resultaat een snel groeiend dubbeldoelras – voor vlees

en wol – aanvankelijk met een lagere vruchtbaarheid. De kwali-

teit van de Texelaar is bevleesdheid en bespiering en daarnaast

weinig vet. De Suffolk groeit veel sneller. Ze komen nu door heel

Europa en zelfs daarbuiten voor. Al in 1909 werd een vereniging

tot verbetering van de schapenfokkerij in Noord-Holland, het

Texels Schapenstamboek Noord Holland (TSNH) opgericht. Deze

vereniging telt nu ruim 800 leden, die elk gemiddeld veertig

Texelaars houden. De TSNH werkt nauw samen met een tweede

stamboek van Texelaarschapen: het Nederlandse Texels Stamboek

(NTS) voor de rest van Nederland.

Voor de fokkerij is het van belang dat een Texelaar een goede

afstamming heeft, dat wil zeggen vooral afkomstig is uit een

familie waarin veel meerlingen voorkomen. Een goede lammeren-

productie is van belang om dit ras rendabel te kunnen houden.

Melk, vlees en wolBij de ontwikkeling van schapen

ontstonden drie fokrichtingen: melk-,

vlees- en wolschapen. Variëteiten wa-

ren gehoornd, ongehoornd, groot, klein

en vele andere verschijningsvormen.

Ook werd in West-Europa onderscheid

gemaakt tussen heide- en weidescha-

pen. De eerstgenoemde waren meer

bestand tegen een sobere levenswijze

dan de laatste.

S chapen zijn ontstaan in het Midden-Oosten en hebben zich eerst in noordoostelijke richting verspreid. Later verspreidden ze zich naar het westen via de landen rond de Middellandse Zee. Wilde schapen komen nog voor van Klein-Azië via Iran en Tibet tot Mongolië en Siberië in Azië, en in het westen van Noord-Amerika van Alaska tot Noord-Mexico. Verwil-derde populaties komen onder andere voor op eilanden in de Middellandse Zee en de Orkney-eilanden.

M oeflons zijn oorspronkelijk wilde schapen.

Texelse schapen waren de doorbraak voor de Nederlandse schapenhouderij.

hobbydieren_schaap_10.indd 7hobbydieren_schaap_10.indd 7 19-12-2008 11:08:4319-12-2008 11:08:43

8 | Schapen

Ontwikkelingen in de schapenhouderij

Rond 1900 waren er circa 750.000 schapen (inclusief lammeren)

in Nederland. In de jaren vijftig van de vorige eeuw lag het aantal

schapen op ongeveer 380.000, waarna door intensivering van de

veehouderij het aantal gehouden schapen per jaar weer toe-

nam, totdat aan het begin van de jaren negentig bijna 2.000.000

schapen werden gehouden. Hierna daalde het aantal weer onder

invloed van een verslechterend rendement, de mestwetgeving

en de te hoge arbeidskosten die het professioneel houden van

schapen met zich meebrengt.

Op dit moment is er een veelheid aan inheemse, buitenlandse en

speciaal gefokte effi ciëntere gebruiksrassen zoals de Swifter, Fle-

volander en Noordhollander te vinden. Bij de jaarlijkse landbouw-

telling van 2007 werd vastgesteld dat er bijna 1.400.000 schapen

in Nederland gehouden worden. De laatste jaren groeit het aantal

schapen nog steeds, hoewel er een tendens is om naast de

traditionele rassen ook speciale en buitenlandse schapenrassen

en de moderne bedrijfsrassen (die jaarrond afl ammeren) te gaan

houden. Het totale aantal schapenhouders ligt rond de 14.000. Op

ongeveer 4000 professionele bedrijven worden meer dan honderd

schapen gehouden terwijl op 1100 bedrijven minder dan vijf

schapen worden gehouden. Het meeste schapenvlees is bestemd

voor export. Mensen houden ook steeds vaker schapen als hobby,

waarbij naast de traditionele schapenrassen zoals de Texelaars,

polderschapen en de Oud-Nederlandse rassen ook steeds meer

buitenlandse rassen hun intrede doen.

Anatomie

Het is lastig om een beschrijving van de bouw van een schaap te

maken zonder een voorbeeld. Er is gekozen om dit aan de hand

van de Texelaar te doen. Vanzelfsprekend zijn uitgangspunten te

vertalen naar andere rassen. Opmerkelijke verschillen tussen ras-

sen zijn te lezen in het betreffende hoofdstuk.

Het uiterlijk is zeer belangrijk voor fokschapen. In verband met

het inschrijven in het Stamboek vindt in het najaar een beoorde-

ling van het exterieur van Texelaars plaats. Bij de beoordeling

wordt onder andere gelet op een goed type, goede ontwikkeling,

evenredigheid in lichaamsbouw, bespiering, beenstand en een

voldoende ontwikkeld uier. Bij een Texelaar moeten lichaam en

hals bijvoorbeeld een compacte gedrongen indruk maken, maar in

geen geval te beknopt zijn. De breed gebouwde bovenbouw en de

gevuldheid van voor-, midden- en de schuin afl opende achterhand

zijn nodig voor een duidelijk vleestypisch dier.

hobbydieren_schaap_10.indd 8hobbydieren_schaap_10.indd 8 19-12-2008 11:08:4919-12-2008 11:08:49

Het schaap | 9

E xterieur Texelaar

Vleestypisch met goede lengte en lange, schuin aflopende achterhand

Zie tekst bij rasbeschrijving op blz 20.

naar boven toe dunner

toelopende nek

horizontale rug met

brede lendenwervels

breed, vlak, iets

hellend kruis

goed ontwikkelde,

bol-vormige, soepele

balzak met ingedaalde

testikels

breed voorhoofd,

staande oren,

vriendelijke ogen

recht neusbeen, goed

sluitende bek

ruime, diepe borst

stevige, rechte voorpoten

met rechte koten

in achteraanzicht:

rechte, evenwijdige

hakken

lange gewelfde ribben en

ruime, diep buik

V oor een goede groeisnelheid moeten lammeren ruimte en volop eten hebben

hobbydieren_schaap_10.indd 9hobbydieren_schaap_10.indd 9 19-12-2008 11:08:5119-12-2008 11:08:51

10 | Schapen

Het geraamte

Van het skelet van schapen bestaan weinig goed afbeeldingen.

Doordat er veel met schapen gekruist is, wijken de afbeeldingen

vaak af van het gemiddelde of lijken ze zoveel op die van melk-

geiten dat nauwelijks onderscheid te maken is. Er zit vooral veel

variatie in borst en lendenwervels, terwijl ook de schedel anders

kan zijn. Het hierbij afgebeelde skelet laat dan ook dat van een

gemiddeld schaap zien.

De beenderen van het lichaam, in hun natuurlijke onderlinge

verband, vormen samen het geraamte of skelet. Het dient om

vorm, steun en stevigheid aan het lichaam te geven. Verder

beschermt het skelet kwetsbare, tere delen van het lichaam zoals

de ingewanden. Ook biedt het aanhechtingplaatsen voor pezen

en spieren. De met vet en merg gevulde beenderen spelen een be-

langrijke rol bij de vorming van bloed. Het geheel van beenderen

is op te splitsen in onbeweeglijke en beweeglijke delen. De laat-

ste hebben verschillende gewrichtsvormen, zoals kogel-, schar-

nier- rol- en samengestelde gewrichten. Hierdoor kunnen schapen

verschillende, soms vrij ingewikkelde bewegingen maken.

bovenkaak

onderkaak

neusbeen

atlas

draaier

voorhoofdsbeen

halswervels

schouderblad

ribben

ruggenwervelslendenwervels

voorknie

pijpbeen

kootbeen bijklauwtje

elleboog

hak en sprong-

gewricht

schenkelbeen

kniegewricht

staartwervels

dijbeen

heupgewricht

kruisbeenwervels

pijpbeen

borstbeen

onderarm

opperarm

oogkas

hobbydieren_schaap_10.indd 10hobbydieren_schaap_10.indd 10 19-12-2008 11:08:5419-12-2008 11:08:54

Het schaap | 11

Het gebit

De tanden en kiezen van een schaap vormen het begin van dde

spijsvertering. Aan de hand van het aantal, het wisselen, het

formaat, de mate van slijtage, het uit elkaar gaan staan en hhet

uiteindelijk uitvallen ervan is een goede leeftijdschatting te

maken. Schapen hebben, net als geiten en runderen, alleen in

de onderkaak tanden. Kiezen zijn aanwezig in zowel de ondeer als

bovenkaak. In totaal zijn er in een volgroeid gebit (op een leeeftijd

van 34 à 48 maanden) 24 kiezen: twaalf in de onderkaak en twaalf

in de bovenkaak. De voorste kiezen wisselen, de achterste kkomen

later als blijvende kiezen door. Bij de geboorte zitten er al twwee

tot drie paar (soms vier paar) kleine melktandjes in de onderkaak.

De blijvende tanden zijn breder. Op een leeftijd van ca. 14–188

maanden beginnen deze volgens onderstaand patroon te

wisselen. Het tempo van wisselen verschilt per schapenras, maar

duurt gemiddeld langer dan bij geiten.

Als schapen tussen hun zesde en achtste levensjaar hun tannden

en kiezen beginnen te verliezen, kunnen ze het voedsel niet goed

meer opnemen, met als gevolg een langzaam conditieverliess en

uiteindelijk het levenseinde.

Tot 18 maanden

0 volwassen tanden

18 - 20 maanden

2 volwassen tanden

18 - 26 maanden

4 volwassen tanden

30 - 36 maanden

6 volwassen tanden

34 - 48 maanden

uitgewisseld of 8 volwassen tanden

LeeftijdschattingTot 14–18 maanden zijn alle tanden melktanden

Hierna komen de grotere blijvende tanden door:

18–20 maanden de binnenste twee tanden

18–26 maanden de binnenmiddentanden

30–36 maanden de buitenmiddentanden

34–48 maanden de buitenste tanden.

hobbydieren_schaap_10.indd 11hobbydieren_schaap_10.indd 11 19-12-2008 11:08:5619-12-2008 11:08:56

12 | Schapen

De spijsvertering

Kenmerkend voor schapen is dat ze onbekend voedsel eerst even

met de lippen ‘proeven’. Bij goedkeuring eten ze daarna een fl inke

hoeveelheid in korte tijd, die later verder wordt herkauwd. Ze eten

gras door het met de tanden in de onderkaak tegen de tandeloze

harde rand in de bovenkaak te drukken en het af te rukken met

kleine zijwaartse bewegingen van de kop. Ze zijn gek op een verse

weide met vrij kort gras en weidekruiden, met als risico dat ze zich

overeten. Schapen zijn herkauwers en beschikken over een viertal

magen. De drie voormagen zijn de pens, netmaag, boekmaag en

de echte maag is de lebmaag. In de pens (ca. 10 liter) bevinden

zich drie lagen: bovenaan gas, daaronder voedsel en onderin

maagsappen, die doorlopend in beweging zijn. Via de netmaag

(ca. 2 liter) komt het voedsel in de pens. Voor een goede werking

van de pens is structuurhoudend materiaal nodig, zoals gras,

hooi, voordroogkuil of stro, dat volume geeft aan de voeding.

Daarnaast wordt krachtvoer (schapenkorrel) met minder volume

verstrekt voor extra energie.

Tijdens de voorbereidende spijsvertering in de pens werken

bacteriën, gisten en eencelligen in op de voedselmassa en vinden

belangrijke omzettingen plaats. Nadat het voer is opgenomen,

begint het schaap na ongeveer een half uur tot een uur te herkau-

wen. Hierbij wordt een spijsbrok uit de pens opgerispt, waarbij

hoor- en ruikbaar gassen ontsnappen. Het schaap herkauwt de

brok dan ongeveer een minuut, maar dit kan ook langer of korter

zijn – afhankelijk van het voedsel, de leeftijd van het schaap en

haar temperament. Na het herkauwen komt het voedsel weer in

de netmaag terecht. De netmaag dankt zijn naam aan de netvor-

mige wandstructuur. De spijsbrok wordt verder vermengd met

pens

boekmaag

lebmaag

netmaag

slokdarm

G razende schapen.

hobbydieren_schaap_10.indd 12hobbydieren_schaap_10.indd 12 19-12-2008 11:08:5819-12-2008 11:08:58

Het schaap | 13

spijsverteringsappen en naar de boekmaag verplaatst. Dit is de

kleinste maag (ca. 1 liter), die zijn naam dankt aan de bladen

waaruit de wand is opgebouwd. Door het grote oppervlak dat

hierdoor ontstaat, kunnen de voedselsappen effectief worden

opgenomen in het bloed. Het voedsel gaat nu naar de lebmaag

(ca. 3,5 liter). Vervolgens passeert de voedselbrij de twaalfvinge-

rige darm, waarin de alvleesklier en de galblaas uitmonden. De

alvleesklier scheidt een sap af met diverse enzymen die nodig zijn

voor de splitsing van eiwit, zetmeel en vet. Hierna gaat het voed-

sel naar de dunne darm, waar de voedingsstoffen in de bloedbaan

worden opgenomen. Via de dikke darm en de endeldarm zullen de

mestballetjes uiteindelijk naar buiten komen. De nieren scheiden

de urine uit, die via de blaas het lichaam verlaat.

Diereigen gedrag

Kuddedieren met rangorde

Schapen zijn typische kuddedieren. Een schaap dat alleen gehou-

den wordt, zoekt gezelschap van andere dieren of de mens. In de

vrije natuur zou een schaap dat alleen is niet makkelijk overle-

ven. In de kudde heerst een bepaalde rangorde. De ram hoeft

niet noodzakelijkerwijze de hoogste in rangorde te zijn. Dit kan

ook een oudere of sterk dominante ooi zijn. Schapen opereren

en exploreren hun omgeving groepsgewijs. In de groep vinden

verschillende handelingen plaats, bijvoorbeeld foerageren, rus-

ten, vluchten of doortrekken. Aan de rand van de groep treft u de

bewakers aan, of dieren die op onderzoek gaan bijvoorbeeld naar

nieuw voedsel. Meestal treft u daar ook de wat hoger in de groep

geplaatste dieren en de ‘regelneven’ aan. In een kleine groep is

dit gedrag niet altijd even duidelijk waarneembaar, tenzij u er spe-

ciaal op let. Het zijn vaak dezelfde dieren die een bepaalde functie

vervullen in een groep. S chapen zijn echte kuddedieren.

hobbydieren_schaap_10.indd 13hobbydieren_schaap_10.indd 13 19-12-2008 11:09:0219-12-2008 11:09:02

14 | Schapen

Ervaring van de auteur

Het territoriumgedrag van schapen is

heel sterk. Ik herinner me nog goed mijn

eerste koppel nieuwe schapen, dat ik

even samen met onze hond zou

inspecteren. Zowel de hond als ik

werden binnen de kortste keren door

een nog jonge ram uit de wei gewerkt.

Of de aanval van een Hampshire Down

ram die me vol op mijn dijbeen ramde.

Vandaar wellicht het woord: rammen.

Gewoontedieren

Het is moeilijk schapen iets aan te leren. Wel kunt u inspelen op

bepaalde gewoonten.

Bijvoorbeeld het vluchtgedrag. Niet voor niets zegt het spreek-

woord ‘Als er een schaap over de dam is, volgen er meer’.

In letterlijke zin is dat juist en ze zullen zich dan door niets en

niemand laten tegenhouden. Schapen hechten ook aan een vast

ritme en het lijkt haast wel of een ze goed ontwikkeld gevoel

voor tijd hebben. Bij verandering van zomer- naar wintertijd en

omgekeerd is dit goed te merken. Waar ze anders op u staan te

wachten, doen ze dat nu eerder of later. Ook hebben ze een goed

inzicht in vaste volgorden, zoals eerst hooi ontvangen in de ruif

en daarna pas krachtvoer in een voerbak. Probeer het maar eens

andersom en ze raken in de war! Ze kunnen ook goed personen

herkennen. Het kind dat lekkere hapjes komt brengen, de dage-

lijkse verzorger en de dierenarts worden duidelijk herkend en ze

stemmen hun gedrag er op af. Een vaste voertijd voorkomt dat u

vervelende schapen krijgt.

Territoriumdrang

Schapen, zowel de ram als de ooi, hebben een goed ontwikkeld,

territoriumgericht gedrag. Hoe verder een schaap is gedomes-

ticeerd, hoe minder dat overigens merkbaar is. In de paartijd

treedt dit gedrag weer aan het licht en ook als ze op een klein

terrein verblijven en niet kunnen vluchten. Bij rammen is dat meer

ontwikkeld dan bij ooien, maar de laatste tonen dat gedrag meer

als ze lammeren hebben. Rammen lopen eerst een paar passen

achteruit (let daarop!) voordat ze tot de aanval overgaan. De

eerste reactie op iets vreemds binnen hun territorium is vluchten,

de tweede is overgaan tot de aanval, maar soms loopt dit gedrag

snel in elkaar over.

Vreemde schapen die u in het fokseizoen aan een bestaande

groep wilt toevoegen, worden vaak niet getolereerd. Houdt, als

u voor werkzaamheden of controle bij uw schapen moet zijn, ze

goed in het oog, zodat u een eventuele aanval voor kunt zijn.

Verstoten lammeren

Het voorjaar met volop lammeren is de leukste tijd van het jaar

voor de schapenhouder.

Maar wat te doen als één of meerdere lammeren verstoten

worden en ook bij een pleegmoeder niet welkom zijn? Waarom

een lam wordt verstoten, is niet helemaal duidelijk. Soms ligt

het aan de ooi zelf, als er bijvoorbeeld een probleem met de uier

is, of het haar van nature aan moedereigenschappen ontbreekt.

E ten aan de hooi- en voerruif.

R ammen met horens moeten met respect behandeld worden.

hobbydieren_schaap_10.indd 14hobbydieren_schaap_10.indd 14 19-12-2008 11:09:0319-12-2008 11:09:03

Het schaap | 15

Soms mankeert er iets aan het lam, wat de ooi wel, maar u (nog)

niet ziet. Soms is er ook gewoon geen verklaring voor te geven

en rest niets anders dan het met fl es groot te brengen. Als u het

schaap later gewoon als schaap wenst aan te houden, voer dan

niet te lang door met de fl es, maar leer het al jong gras, hooi en

lammerenkorrel te eten en voeg het zo snel mogelijk toe aan de

andere schapen. Anders loopt u het risico dat het lam te veel op

mensen gefi xeerd raakt en later niet meer gewoon als schaap kan

functioneren. Kenmerkend zijn later bijvoorbeeld dekproblemen

bij schapen die kunstmatig werden opgefokt.

Spelende lammeren

Schapen tonen op jonge leeftijd, tot ongeveer vijf maanden,

speelgedrag dat bij het volwassen worden verloren gaat.

Ze spelen met elkaar, met de ooi maar niet met de ram.

Klauteren, hard rennen en huppelen en dartelen, doen ze dan het

liefst. Ook springen ze recht omhoog met 4 poten in de lucht en

dat is bijzonder grappig om te zien. Verder dagen ze elkaar in het

spel uit en met wat meer ruimte in de weide spelen ze meer dan in

een kleine weide.

hobbydieren_schaap_10.indd 15hobbydieren_schaap_10.indd 15 19-12-2008 11:09:0919-12-2008 11:09:09

16 | Schapen

Stampvoeten

Schapen kunnen en zullen in de praktijk stampvoeten. Letter-

lijk. Dit is een teken van opwinding en om de andere schapen te

waarschuwen. U ziet dit als er gevaar dreigt, als voorteken van

vluchtgedrag en soms ook zeer kort voor de aanval ter verdedi-

ging. Het is dus niet bedoeld, zoals wel eens gedacht, om indruk

te maken. Het stampvoeten komt meer in de kudde voor dan bij

een individueel schaap.

Blaten

Schapen communiceren met elkaar door middel van blaten.

Tevreden schapen blaten weinig. Onrustige, hongerige of dorstige

schapen des te meer. Ooien en lammeren ‘praten’ veelvuldig met

elkaar om de moeder-kind relatie te onderhouden. Schapen die

pas geschoren zijn, blaten ook meer naar elkaar om de nieuwe si-

tuatie (herkenning, geur etc.) te bestendigen. Het is soms roerend

om te zien hoe lammeren bij de geschoren vacht naar de geur en

het geluid van hun moeder staan te zoeken.

Zintuigen

Horen

De zintuigen van schapen zijn goed ontwikkeld. Vooral het gehoor.

Van verre horen ze al iets aankomen en reageren daarop. De

eerste levensdagen herkennen ze hun lammeren eerder aan het

geluid en de geur, dan aan iets anders. Verder communiceren

schapen veel door middel van het blaten, waaraan ze elkaar ook

herkennen. Bij een schaap dat niet reageert op het rammelen met

een emmer voer, moet u oren controleren. Soms zijn de oren met

vuil verstopt, soms wordt een schaap doof.

Zien

Het zien van schapen is veel minder dan het horen. Binnen een

afstand van ongeveer vijfentwintig meter zien ze goed, tot vijftig

meter wordt dat al minder en daarna zullen ze zaken pas laat

opmerken als het uitsluitend om het zien gaat. Wel kunnen ze hun

verzorger of eventuele bedreigingen herkennen, maar ook hier is

zien ondergeschikt aan horen en ruiken. Deze eigenschappen zijn

veel beter ontwikkeld dan de andere.

Voelen

Het tastzintuig wordt vooral bij de voedering gebruikt. Als bijvoor-

beeld een weide fl ink is ondergesneeuwd, krabben ze deze met

hun gevoelige poten schoon en beoordelen vooral door middel

hobbydieren_schaap_10.indd 16hobbydieren_schaap_10.indd 16 19-12-2008 11:09:1319-12-2008 11:09:13

Het schaap | 17

van voelen of er nog enig gras of ander eetbaars aanwezig is.

Het lijkt wel of ze minder gevoelig zijn voor pijn in het algemeen,

hoewel dat op sommige delen van het lichaam verschillend is.

Zo is de buikzijde veel gevoeliger dan de rugzijde. Schapen zijn

gevoelig voor schrikdraad en zullen, nadat ze eenmaal hiermee in

aanraking zijn gekomen, niet gauw meer in de buurt komen.

Ruiken

Ruiken is bij schapen zowel voor de onderlinge omgang als voor

de voeding belangrijk. Naast de andere zintuigen is het ruik-

vermogen goed ontwikkeld. De ram kan al op grote afstand een

dekbare ooi ruiken. Uit een grote groep lammeren herkennen ze

hun eigen lammeren tijdens de eerste levensdagen vooral aan

de geur. Dat is ook het geval in de omgang met elkaar. Voedsel

wordt eerst geroken en dan geproefd. Graskuil of hooi dat niet

goed ruikt, zullen schapen laten staan. Dat zelfde kan het geval

zijn met oud of schimmelig voer. Pas in uiterste nood zullen ze

daar iets van eten. Ook herkennen ze honden op afstand al aan

hun geur.

Proeven

De smaak en daarmee het vermogen van proeven is bij schapen

goed ontwikkeld. Bij wisseling van het voer kan dat problemen ge-

ven. Ze hebben een duidelijke voorkeur voor zoete en iets bittere

voedingsmiddelen. Vers jong gras en geurig hooi onderscheiden

ze feilloos van ouder, gemaaid gras en hooi van mindere kwali-

teit. Voordat ze een ander voer gaan eten, proeven ze het eerst

voorzichtig. Ook hebben ze een voorkeur voor vrijwel smaak- en

geurloos drinkwater. Om die reden drinken ze water met een

smaakje, zoals kalkrijk of ijzerhoudend, niet graag.

S lootwater kan goed drinkwater zijn, maar is dat bij u wel zo?

hobbydieren_schaap_10.indd 17hobbydieren_schaap_10.indd 17 19-12-2008 11:09:1519-12-2008 11:09:15