Herstel tweede koppel stenen in de Korenlust Stellendam Op ... · tweetalig informatiepaneel dat...

Nr. 7/8, juli/augustus 2001

Maandblad over molens en hun opvolgers 4de jaargang, nr. 7/8

Herstel tweede koppel stenen in deKorenlust Stellendam

Op bezoek op molen’t Lam in Woudsend

COLOFON

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303E-mail adres: [email protected]

Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldBenedenrijweg 521 2987 VA RidderkerkTel.: 0180-411018

Uitgever:dhr. Sj. J. VeermanNeptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d LekTel.: 0180-524509E-mail adres: [email protected]

Eindredacteuren:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]. W.A. RooseVest 65 2801 VE Gouda Tel.: 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Advertenties:J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen:Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303Nederland ƒ 97,50 (f 44,24) per jaar (incl. 6% BTW)

België: 1850 Bfr (f 45,86) per jaar (incl. 6% BTW)Overige landen Europa (f 58,99)Andere landen prijs op aanvraag

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegdDe in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig

Prijs losse nummers: in Nederland ƒ 12,50; in België 250 Bfr (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 125,- Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2001 Stichting Molenwereld MoerkapelleNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

Inhoud pagina

Molens Actueel 179

Op bezoek op molen ’t Lam in Woudsend 190Willem Roose

’t Betere Werk: Vlucht molen Middelveldsche Akerpolder 194

FORUM: Molens, molentjes en de molenwerf 194

Column: Molenvakanties 194

Clusteren: een meer dan bittere noodzaak 196 Bart Slooten

Papiermolen 198

Zoeker 201

Herstel tweede koppel stenen in de Korenlust Stellendam 202Wim Ziekman/JSB

RedactioneelOm te beginnen: allereerst onze felicitaties voor collega-redacteurWillem Roose bij het uitkomen van zijn boek ‘Molens in Nederland’.Het is een prachtig kijken informatief leesboek geworden.In de maanden juli en augustus komt er maar één nummer vande Molenwereld uit; dit nummer dus. Willem Roose doet daarinverslag van een bezoek aan collega-molenaar Cees Noten-boom op de molen ’t Lam in Woudsend, een molen voor fijn-proevers. Deze molen biedt een veelheid aan details die je oplegio andere molens vergeefs zult zoeken en het vakmanschapen de liefde voor het vak én de molen van de vorige molenaarsSiegert verraden. Cees Notenboom gaat in dat spoor verder. In de jaarvergadering van De Hollandsche Molen en eenmaand later ook in die van het Gilde van Vrijwillige molenaarsbrak Bart Slooten een lans voor het clusteren van onderhouds-subsidie voor molens. Zijn pleidooi hiervoor treft u ook in dit num-mer van de Molenwereld aan. Verder vraagt Wim Ziekman aandacht voor het ‘uitkleden’ enweer ‘aankleden’ van de korenmolen van Stellendam. Verderwordt uw aandacht gevraagd voor twee boekbesprekingen enverder natuurlijk veel molennieuws.

JSBAfsluitdatum van de kopij voor het septembernummer van deMolenwereld: 10 augustus 2001; kort nieuws (Molensactueel)mag een weekje later.

Bij de omslag voorzijde: De zorg voor de molenbiotoop is een nim-mer aflatend gespreksonderwerp. Als er in één streek in Nederlandwoorden gepaard gaan met daden dan is dat in de Alblasser-waard/Vijfheerenlanden, waar samenwerking en goede organisatievruchten afwerpen, zoals hier bij de Middelmolen in Molenaarsgraaf(foto Wim van Veen)

Bij de omslag achterzijde: De korenmolen De Graanhalm in Haam-stede (foto Jeroen van Dijke).

1794de jaargang 2001 nr. 7/8

MOLENSACTUEEL

Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303

telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Duits-Nederlands molenprojectafgerond.

Als onderdeel van het project ‘Toerismezonder Grenzen’, is op initiatief van deEems Dollard Regio (EDR) het ‘molenpro-ject’ in 1996 opgestart.Na lange tijd van voorbereiding werd in1999 een werkgroep gevormd bestaandeuit medewerkers van MolenstichtingDrenthe, Stichting De Groninger Mo-len, Landkreis Emsland en het Recre-atieschap Drenthe onder voorzitter-schap van de Eems-Dollardregio.Het molenproject betreft een molenroutelangs de in het project opgenomen 35molens (wind- en watermolens) gelegenin delen van Emsland, Groningen enDrenthe. Het project omvat de productie van:– 35 informatieborden, die inmiddels bijde deelnemende molens zijn geplaatst;– een molenkaart waarin de molens kortworden beschreven;– een brochure waarin naast een gedetail-leerde beschrijving van de deelnemendemolens algemene informatie is te vinden.De tekst op de borden, op de kaart en inde brochure is tweetalig, te weten in hetNederlands en in het Duits. Hiermee wordteen extra impuls gegeven aan het grens-overschrijdend toerisme in genoemde ge-bieden. Tevens wordt hiermede eennieuwe impuls gegeven om de belang-stelling voor molens op te wekken en tevergroten.Het molenproject is tot stand gekomenmet financiële bijdragen van de EU uit In-tereg, het ISP, van de provincies Gronin-gen en Drenthe, het RecreatieschapDrenthe en de Landkreis Emsland.Op vrijdag 15 juni j.l., is de tweetalige bro-chure ‘Molens in het Emsland, Groningenen Drenthe’ officieel gepresenteerd. Depresentatie vond plaats in de olie- en ko-

renmolen Woldzigt te Roderwolde, waarhet boekwerkje werd overhandigd aanoliemulder Janko Doornbos door secreta-ris Jan Schenkel van de MolenstichtingDrenthe en Ties Kalk, bestuurslid van deStichting de Groninger Molen. Aanslui-tend onthulden de beide heren eentweetalig informatiepaneel dat overigensbij iedere molen staat, en ter plaatse op-heldering geeft over de geschiedenis ende functie van de molen. Door deze han-deling was de route aan Nederlandsezijde officieel geopend. Een vertegen-woordiger van het Emsland ontbrak tij-dens deze presentatie omdat ze het nieteens konden worden over een tevorenvast te stellen datum. Dit is dan ook deoorzaak van het voortijdig uitgeven vande brochure in Duitsland. H.Noot.

Nieuwe wieken voor standerd-molen Bourtange

Op woensdag 6 juni j.l., is de standerdmo-len van het vestingplaatsje Bourtangeweer voorzien van twee nieuwe houtenborstroeden. Vorig jaar augustus, kwam tij-dens het draaien één der wieken met luidgeraas naar beneden. Achteraf is geble-ken dat de lariks wieken waren aangetastdoor zwamvorming, wat van buitenaf niette zien is geweest. Na inspectie bleek dathet raadzaam was om maar een geheelnieuw wiekenkruis aan te brengen zodatmen weer jaren zonder problemen vooruitkan. Eén en ander betekende wel een on-verwachte extra schadepost van bijnatachtigduizend gulden. In de plaatselijkekranten en in de molenwereld is/wordtover en weer nogal heftig gediscussieerdover de oorzaak van de wiekbreuk. Dat ditsoort discussies toch z’n voordelen heeft,blijkt wel uit het feit dat de borststukkenvan de roeden anderhalve meter langerzijn gemaakt. De wieken- en heklatten zijnrespectievelijk gemaakt van de houtsoor-ten bilinga en bankirai. De klus is uitge-voerd door het molenmakersbedrijf Mo-lema uit Heiligerlee. H.Noot

Molen van Mensingeweer heeftkap en wieken terug

Onder grote publieke belangstelling is opwoensdag 23 mei, de grote achtkantestellingmolen Hollands Welvaart te Men -singeweer weer van kap en wieken voor-

zien. Dit alles onder toezicht van wethou-der Nico Bakker van de gemeente DeMarne. De restauratie omvatte ondermeer een grote herstelbeurt van voorna-melijk de kap, wiekenkruis en stelling ennog wat overige kleine herstellingen. Deverwachting is dat de gehele restauratierond 1 juli voltooid zal zijn. De werkzaam-heden die worden uitgevoerd door defirma Doornbosch uit Adorp, hebben danruim een jaar geduurd. Met de restauratieis een bedrag van meer dan 250.000 gul-den gemoeid. Wethouder Bakker liet we-ten dat hij bijzonder content is met de res-tauratie maar liet ook weten dat het nueen zaak is om de molen goed te blijvenonderhouden. Belangrijk is hierbij dat demolen geregeld zal moeten draaien. Erschijnt zich al een vrijwillig molenaar tehebben aangemeld, zodat we in de toe-komst deze zo markant gelegen molenhopelijk veelvuldig zullen zien draaien.H.Noot.

De molen van Mensingeweer krijgt zijnkap weer terug (foto H. Noot).

ACTUEEL

180 4de jaargang 2001 nr. 7/8

MOLENSJubilaris op molen De Lelie te Eenrum

Tijdens het Groninger Molenweekend op9 en 10 juni is op ludieke wijze herdachtdat vrijwillig molenaar Tom Baars preciestwintig jaar geleden voor de eerste keerdraaide op molen De Lelie te Eenrum. Na-dat de molen wegens bouwvalligheid tus-sen 1955 en 1980 langdurig heeft stilge-staan, besloot de toenmalige gemeenteEenrum om tot restauratie over te gaanwaarna de molen is overgedragen aande Stichting De Groninger Molen. TomBaars, die op korte afstand van de molenwoont, volgde met interesse de restaura-tie en besloot vanwege het ontbrekenvan een molenaar de cursus voor vrijwilligmolenaar te gaan volgen. Tegelijk methet einde van de restauratie heeft hij metgoed gevolg examen gedaan en kon hijgelijk op De Lelie aan de slag, want hetwas precies in 1981 dat de eerste Gronin-ger Molendag werd georganiseerd, nudus precies twintig jaar geleden. Van-wege dit feit stond er op zaterdagmorgeneen delegatie van De Stichting De Gro-ninger Molen op de stoep om de jubilariste feliciteren. Als blijk van waarderingkreeg hij een cadeaubon aangeboden.Hierna ging Baars met ‘huisbakker’ Elshofaan de slag met het bakken van oer-broodjes, leliekoekjes en appeljubileump-jes, nieuwe koekjes ter ere van het jubi-leum. Op zondagmorgen was er een bij-eenkomst van alle vrijwilligers en kreeg demolenaar een ingelijste foto aangebo-den. De ‘appeljubileumkoekjes’ warenuitsluitend tijdens het molenweekend opmolen De Lelie verkrijgbaar en vondenbeide dagen gretig aftrek bij de velevrienden, bekenden en toeristen die mo-lenaar Baars kwamen feliciteren. Het ge-heel sloot mooi aan bij de expositie in demolen ‘Van Maalderij tot Bakkerij’, die derest van het jaar nog bekeken kan wor-den tijdens de dagen dat de molen voorbezichtiging is open gesteld. H.Noot

Molen Adam Delfzijl heeftnieuwe keermuur

De noodzaak kwam zo’n vier jaar gele-den tijdens een inspectie al aan ’t licht,maar nu is er daadwerkelijk wat aange-daan: de molen Adam in Delfzijl heefteen nieuwe keermuur gekregen. De muuris van essentieel belang voor de stabiliteitvan de Delfzijlster korenmolen, omdat defundering ervan boven het straatniveauvan het Molenbergplein ligt. De keermuurverkeerde in een zodanig slechte staat,dat deze volgens de gemeente Delfzijlvolledig moest worden gereconstrueerd,inclusief de keiverharding tussen molenen keermuur. De kosten bedroegen bijnaeen kwart miljoen gulden. De oude muurrond de molen dateerde uit 1958 en is deafgelopen decennia diverse keren her-steld. Uit een inspectie in 1997 bleek ech-ter dat de optredende gebreken een zo-danige vorm hadden aangenomen datniet meer met wat lapwerk kon worden

volstaan. Op diverse plaatsen in de keer-muur zaten scheuren en de keibestratingtussen molen en keermuur was verzakt engescheurd. Door de scheuren kon er re-genwater door of langs de keiverhardingin de onderconstructie komen, met alsgevolg dat bij vorst dit water zou bevrie-zen en uit zou zetten. En dat zou weer lei-den tot verdrukking van de keermuur envervolgens verdere scheurvorming ver-oorzaken. De verwachting was dan ookdat de keermuur elke winter verder zouworden weggedrukt en daardoor steedszwakker zou worden. De nieuw ge-bouwde keermuur is samengesteld uit be-tonelementen, waarna het geheel is be-metseld. Hierbij is de vorm en de kleur af-gestemd op het gelijktijdig gereconstru-eerde Molenbergplein. De grondvormvan de nieuwe keermuur is niet zo alsvroeger rond, maar ellipsvormig. Daar-naast is de keiverharding vervangen dooreen passende bestrating. H.Noot

Extra geld voor molens op stadGroninger grondgebied

De gemeentelijke bijdrage aan het on-derhoud van molens op het grondge-bied van de gemeente Groningen gaatomhoog. Het aandeel stijgt van 25 naar40 procent. Dit blijkt uit het bestedings-programma van het InvesteringsbudgetStedelijke Vernieuwing Monumenten. Demolens op Gronings grondgebied zijn depoldermolens De Noordermolen teNoorddijk, De Jonge Held te Leegkerk enDe Zuidwendinger te Vierverlaten. De im-posante korenmolen Wilhelmina te Noor-derhoogebrug valt onder een andere re-

Rouw na vreugd op de Eolus in Fransum

Op zaterdag 26 mei vierden Bernard Dijk en Riek Dijk-Rienks het feit dat ze vijftig jaargetrouwd waren en beide vijftig jaar molenaar op poldermolen Eolus te Fransum zijngeweest. Al vroeg in de ochtend werd de molen inde vreugd gezet door collega Piet vanTongeren. Ook molen De Onderneming teVierhuizen, waarop de heer Dijk al tiental-len jaren instructeur is, stond in de vreugd.Aan de bijzondere gebeurtenis werd aan-dacht besteed in een uitzending van Ra-dio Noord. Op de druk bezochte receptiein Aduarderzijl waren familie, vrienden,collega-molenaars en oud-cursisten uithet hele land gekomen om het jubile-rende echtpaar te feliciteren. Niemand kon toen bevroeden dat dit enorme feest zo snel overschaduwd zou wor-den door rouw. Bernard Dijk is namelijk de complicaties van een zware hartoperatieniet te boven gekomen en op dinsdag 19 juni overleden. Stonden de molens waar-mee hij en zijn vrouw zo mee verbonden waren in mei in de vreugd, de maand eropverkondigden zij rouw. De crematie heeft op zaterdag 23 juni plaatsgevonden. MetBernard Dijk is en molenaar heengegaan die niet alleen veel betekend heeft voor zijneigen molen en zijn polder, maar ook iemand die een immense rol gespeeld heeft bijde opleiding van vrijwillige molenaars in het noorden van het land. Zijn plaats is daarin meer dan een opzicht erg leeg.Harry van Hoorn.

geling welke destijds is overeengekomenmet eigenaar, Molenstichting Hunsingo.H.Noot.

Molen De Hoop te Haren nog ditjaar gerestaureerd.

De eigenaar van korenmolen De Hoop teHaren, de heer Van Ham, heeft goedehoop dat nog dit jaar een begin zal wor-den gemaakt met de restauratie van zijnmolen, een restauratieplan ligt inmiddelsklaar. Van Ham zegt dat de gemeentezich reuze inspant om tot restauratie vanzijn molen te komen door voorfinancie-ring, maar een groot deel van de beno-digde restauratiekosten komen uit zijn ei-gen zak. De gelden uit de monumenten-pot die voor de molen zijn gereserveerd,komen pas in 2005 beschikbaar. ‘Wil ik diegebruiken dan zal ik wel een sprinkler-installatie moeten installeren, die nogweer duurder is dan de hele subsidie.’ Deheer Van Ham heeft in de afgelopen ja-ren al heel wat geld gestoken in de res-tauratie van de molen en de bijbeho-rende gebouwen. ‘Onze dierenspeciaal-zaak loopt goed, dus blijft er wat over omdit monument te kunnen opknappen.’Volgens hem is het jammer dat ze bij res-tauraties in het verleden op advies vande rijksdienst voor de monumentenzorgverplicht waren om nieuw eikenhout tegebruiken. We hebben ze nog gewaar-schuwd, maar het was een harde voor-waarde. Nu zijn alle spruiten van de kapverpulverd en zal alles opnieuw moetenworden vervangen. Sinds 1917 is de mo-len al in het bezit van de familie Ekkel-kamp (De heer van Ham is getrouwd met


Molenbeschermingszone voor molen Eva te Usquert.

De gemeente Eemsmond is positief inge-gaan op het verzoek van de stichting Mo-lenvrienden Eva om een molenbescher-mingszone in te stellen voor de onlangsgerestaureerde achtkante stellingmolenEva te Usquert. De gemeente Eemsmondis bezig met het moderniseren van de hui-dige bestemmingsplannen van het dorpUsquert. In het nieuwe ontwerpbestem-mingsplan wordt rekening gehouden metde richtlijnen van het door De Holland-sche molen in 1982 uitgegeven rapport“De Inrichting van de Omgeving van Mo-lens”, kortweg het biotooprapport ge-noemd. H.Noot.

Molenrestauraties Dongeradeelvoltooid

In december 1993 bracht de gemeenteDongeradeel haar monumenten onder inde Stichting Monumentenbehoud Donge-radeel om op die manier de basis te leg-gen voor een slagvaardig en effectief mo-numentenbehoud. Onder die monumen-ten kwamen naast 26 kerktorens ook 7molens voor. In 1994 werd begonnen metde eerste fase van een ambitieus restau-ratieprogramma dat beoogde om alle ze-ven molens weer in prima staat te bren-gen. Als eerste molen werd De Hoop inHolwerd onderhanden genomen omdatdie er het slechtst aan toe was. In dezeeerste fase die zich uitstrekte over de jaren1994 tot 1997 ging het vooral om de bui-tenkant van de molens. Met dit werk, uit-gevoerd door molenmaker Jellema waseen kleine zeven ton gemoeid. Daarnawerd in 1996 gestart met de tweede fase,het aanpakken van de binnenkant vande molens. Dit ging vooral de korenmo-lens aan. Op 25 april werd deze tweede

fase afgesloten met de oplevering van dekoren- en pelmolen Ropta in Metslawier.Het interieur van deze molen is zeer demoeite waard, want het is heel authen-tiek. Dit komt doordat de molen zijn func-tie vrij vroeg verloor en direct erna als mo-numenten behouden en onderhoudenbleef. De verknoeier heeft hier niet veelkans gekregen. Daardoor is de Ropta-mo-len ook een waardig afsluiting van dit res-taurautieproject.

Acties behoud Bullepolder

Milieudefensie heeft het project DeGroene Grens opgezet. Zij vraagt met ac-ties hierin nadrukkelijk aandacht voor degroene ruimte rond steden en dorpen,bedreigd als ze zijn door allerhande uit-breidingsplannen die in veel gevallen eenaanslag zijn op de landschappelijke, his-torische en natuurwaarden in deze ge-bieden. De Bullepolder bij Lekkum zou zomoeten worden opgeofferd aan Leeuw-arden (zie Molenwereld 1999-3-51). Van-daar, dat Milieudefensie Lekkum een vande centrale plaatsen voor De GroeneGrens is. De bewoners van Lekkum heb-ben ludieke acties hebben opgezet omwoningbouw in de Bullepolder te voorko-men. Daarbij komt dat de plannen, zekerop termijn, een regelrechte bedreigingvormen voor de Bullemolen, die nu nogeen sieraad in de open polder is.

Evaluatie van de OverijsselseMolendag 2000

Het bijzondere van de achtste Molendagwas, dat niet alleen de molens maar ook

een dochter van molenaar Ekkelkamp)en ze zien het als een morele verplichtingom de molen zo lang mogelijk in goedestaat te houden. Een voorbeeld waarmenig moleneigenaar een voorbeeldaan kan nemen. H.Noot .

Tjasker Midwolda verplaatst naar Scheemda

Op vrijdag 1 juni j.l., is door wethouder IdaVerkerk van de gemeente Scheemda deopening verricht van de verplaatstepaaltjasker uit Midwolda, die thans eenplaatsje heeft gekregen in de schaduwvan grote broer De Dellen aan het Ter-munterzijldiep te Nieuw Scheemda. Sindsde bouw in 1993 in het natuurgebied bijhet Midwolderbos te Midwolda, is hetmolentje weinig aan draaien toe geko-men. De hoge bomen in de omgevingzorgden ervoor dat de wind uit de buurtbleef. Het bestuur van de MolenstichtingOldambt, de eigenaar van de tjasker,vonden het maar niks en besloten de af-gelopen winter om de tjasker uit het na-tuurgebied te halen met de bedoelinghem te t.z.t. te verplaatsen naar NieuwScheemda. Op nationale molendag 12mei j.l. heeft schrij ver dezes nog een be-zoek gebracht aan De Dellen en toenwas de toekomstige locatie alleen nogmaar met piketjes gemarkeerd. M.a.w.,binnen drie week was de verplaatsing- eningebruikneming een feit. Het moet ge-zegd, het is een pracht locatie. Het mo-lentje heeft een uitstekende windvang endraaide tijdens mijn aanwezigheid optweede pinksterdag als een tierelier. Hetverdient overigens wel aanbeveling omi.p.v. een ‘luier’ een houten uitstroombakmet goot te installeren, dit om te voorko-men dat de tjasker zichzelf ondermijnt.Op z’n oude standplaats was er een soortvan betonnen vloer aangebracht om bo-vengenoemde problemen te voorko-men, maar eigenlijk was ook dit geen ge-zicht. Vrijwillig molenaar Lemminga, dieDe Dellen als basis heeft, zal de tjasker inbedrijf stellen als ook De Dellen in werkingis. In de zomermaanden, bij voldoendewind zal dat iedere maandagavond zijn.H.Noot

Geld voor herbouw Entreprise

Eind mei kwam in de gemeenteraad vanSlochteren de herbouw van de op 19 juni2000 tot op de onderbouw afgebrandemolen Entreprise in Kolham ter sprake.Wethouder Bos liet weten dat de ge-meente de mogelijkheid onderzocht omde herbouw mede te financieren. DeVVD-fractie stelde voor om 50.000 guldenbeschikbaar te stellen en kreeg daarbijde steun van andere fracties. Uiteindelijkliet men de hoogte van het bedrag in hetmidden. Dat is maar verstandig ook, wantals dat een maximum zou zijn dan lost datde problemen bij geraamde herbouw-kosten van ruwweg anderhalf miljoen gul-den niet structureel op.

De verplaatste tjasker, nu bij de molenDe Dellen in Nieuw- Scheemda, bij deingebruikstelling (foto Anja Hoogduin).

Overijsselse Molendag - zaterdag 1 september

Voor de negende keer in successie eenOverijsselse Molendag op de eerste za-terdag van september. Het is inmiddelseen bekend element geworden in onzeprovincie. Maar ook daarbuiten genietdeze dag nogal wat bekendheid, geletop de vele bezoekers van elders.Overijssel heeft bijna elk type molen, uit-gezonderd de paltrok en de torenmo-len. Tevens vindt men er twee hedrijfs-vaardige windoliemolens, twee bedrijfs-vaardige wateroliemolens, een wind-houtzaagmolen en een waterhoutzaag-molen. Deze molens zijn te bezoeken teZwolle, Rijssen, Haaksbergen, Deventeren Denekamp.Veel molens hebben allerlei leuke activi-teiten georganiseerd om deze dag ietsextras te geven.U kunt de molens bezoeken van 10.00tot 16.00 uur. De plaatselijke VVVs kun-nen u alle inlichtingen verstrekken.Ook kunt u de Werkgroep OverijsselseMolendag bellen op 0541—625954.Werkgroep Overijsselse Molendag.


het thema ‘Natuur de volle aandachtkreeg. Door een goede samenwerkingtussen molenaar en de betrokken natuur-organisatie, kon de bezoeker van diverseactiviteiten genieten.Speciale aandacht ging uit naar ‘Molensén Natuur in de natuurgebieden; deWeerribben, het Vechtdal, de DuurscheWaarden en het gebied Buurser Zand /Haaksberger Veen. Wandel-, fiets-, envaarroutes, en goede voorlichting doormolenaar en boswachter, maakten hetvoor de bezoeker tot een unieke belevenis.Tevens was er voor de Molendag eenspeciale molenroute uitgezet, en wel deHamaland Molentoertocht. Een deel vanSalland en het uiterwaardenlandschapvan de IJssel, vormden een rustiek decorvoor de tien deelnemende stellingmolens.Enkele stellingmolens lagen in het Gel-derse, en dat maakte de tocht alleenmaar interessanter.Uiteraard waren er ook allerlei activiteitenbij de molen georganiseerd. De water-molen in Lage (Duitsland) had er eenwaar dorpsfeest van gemaakt, en in Mar-kelo werd het dorsen begeleid door demuziek van een harmonicaspeler. Wijhehad de Wiejese Diekdagen, Olst de knie-pertjes, de Leemansmolen in Vriezenveeneen creatieve markt en de Hegeman inDijkerhoek maalde als nooit tevoren. Ookin Sint Jansklooster bij de Monnikenmolenwerd gedorst en brood gebakken, terwijlje bij de Mallumse Molen je eigen pan-nenkoeken kon bakken.Ondanks de slechte weersvoorspelling zijnde bezoekersaantallen niet tegengeval-len: Lage 500, Ommen (de Besthmener-molen) 300, de Rosmolen Kampen 250 ende Oostendorper Watermolen 1.100 be-zoekers.Een goede berichtgeving aan de regio-nale media zorgde voor een effectievepublicatie van de molenen natuuractivi-teiten. Verschillende radio- en TV-stationshebben in hun programma aandacht be-steed aan het hele molengebeuren.De opening van de Overijsselse Molen-dag werd verricht door de heer J. Ooster-hof, lid van Gedeputeerde Staten vanOverijssel. In zijn toespraak gaf hij o.a. blijkvan grote waardering voor al het vrijwilli-gerswerk, en bedankte hij hun voor alle in-zet. Belangrijk vond hij ook de belangstellingvan het publiek voor de molen, en de steundie de provincie aan het recreatief-toeris-tisch beleid wil geven. Tevens werd hem heteerste exemplaar van de Molenkaart vanOverijssel aangeboden door de waarne-mend voorzitter de heer G.J. Perfors.De Overijsselse Molendag 2000 in cijfers:

Door de slechte weersvoorspelling heefthet aantal bezoekers aan de specifiekenatuurgebieden niet aan de verwachtingvoldaan; namelijk 300. Het aantal deelne-

mers aan de Hamaland molentoertochtbedroeg ca. 800. In totaal zijn er 7.500 be-zoekers geteld, die aan de Molendaghebben deelgenomen.De werkgroep vindt het resultaat positief,en vindt een en ander zeker een redenom ook voor 2001 aan de Molendagweer een thema te koppelen. Ook blijktdat speciale activiteiten meer mensentrekken, zeker gezien de bezoekersaan-tallen bij bepaalde molens. Onontbeerlijkis zeker een goede publiciteit zowel doorde media als via posters en folders. Werk-groep Overijsselse Molendag.

Westermolen Dalfsen 2000

Het jaar 2000 is voor de Westermolen inDalfsen een goed jaar geweest. Er is nietalleen meer gedraaid dan in het voor-gaande jaar, maar ook gemalen.Dit kwam naar voren tijdens de jaarlijkse‘grote molenvergadering’ van bestuur,molenaars en molenhulpdienst. Elke zaterdag en op vele donderdagenwerd er weer met de Westermolen ge-draaid en ook tarwe en maïs gemalen. Zois er voor het plaatselijke mengvoederbe-drijf Feijen bijna vijf ton maïs gemalen.Daarnaast ging er ook nog 1700 kg tarweover de steen, deels voor de eigen mo-lenwinkel, deels voor een bakker en eenrestaurant. In het afgelopen jaar is flinkmeer gedraaid. Het aantal uren namsteeg van 160 naar 250 en dat liet ook zijnsporen na bij de teller op de molenas: in1999 30.952 omwentelingen, in 2000 ruim35.000. Dankzij sponsors konden er twee nieuweansichtkaarten van de molen worden uit-gebracht, genomen vanuit de toren vande N.H. kerk. Helaas liep het aantal bezoekers aan demolen wat terug, evenals het aantal do-nateurs.De ‘molenhulpdienst’, al meer dan tienjaar actief, heeft weer onschatbare dien-sten bewezen. Deze vrijwilligers zorgen opzaterdagen voor de winkel onder in demolen en verlenen ook anderszins hand-en spandiensten. Wel is deze ploeg op ditmoment voor uitbreiding vatbaar.

Restauratie korenmolen Kampenvoltooid

Na enige jaren van voorbereiding, is heter dan toch van gekomen: de molen vanKampen is gerestaureerd. Het molenma-kersbedrijf Groot Wesseldijk uit Laren heeft

Aantal molens in Overijssel: Aantal molens dat open was:46 windmolens (excl. 6 tjaskers) 39 windmolens10 watermolens (incl. Mallumse M.) 8 watermolens1 rosmolen 1 rosmolen

het werk op perfecte wijze uitgevoerd.Een jaar geleden, op 30 augustus is dekap van de molen getakeld; de start vande restauratie. Het bestek en een bouw -

historische inventarisatie is gemaakt doorde heer Paul Groen uit Montfoort. Bij ditondrrzoek en ook vanuit archiefgegevensalsmede plaatselijke inspectie zijn er di-verse ontdekkingen gedaan, die, zoalshet in de bedoeling ligt, in de nabije toe-komst in een handzaam boekje over demolen worden verwerkt.Het werk is vrij ingrijpend geweest. Devoeghouten zijn met kunsthars gerepa-reerd. Zij waren over de volle lengte in hetmidden totaal tot stof vergaan door debonte knaagkever, De windpeluw is ver-nieuwd, het voor- en achterkeuvelens,alsmede de lange-en korte spruit ook,evenals de staartbalk en met de schoren. Van de stenen is het oude scherpsel ver-wijderd, waarna er een nieuw zwaai-scherpsel is opgezet.De roeden zijn ver vangen, en voorzien vanVan Busselstroomlijnneuzen met remklep-pen. De oude roeden (twee buitenroe-den!) waren Potroeden, welke afkomstigwaren van molen De Vooruitgang in Oef-felt, evenals de bovenas. Eén roede zalworden bewaard voor het nageslacht.Het achtkant is voorzien van een nieuwrietdek, de kap is in de jaren ’70 opnieuwgedekt. Ook is de tweede koningspil weerin bedrijf gesteld. Deze bijkoning werd,toen de molen nog in bedrijf was, aange-dreven door een gasmotor. Nu wordtdeze aangedreven met een elektromo-tor. Het gehele boventafelement is ver-nieuwd. Het spoorwiel is voorzien van eennieuw gang kammen en voorts zijn allewerkzaamheden uitgevoerd die voor eengoed functioneren nodig zijn.De restauratie is eind maart voltooid ensinds april draait de molen weer. Hij zou op21 april officieel in bedrijf worden gesteld,maar vanwege de mkz-crisis werd dit uit-gesteld. Kampen ligt in een weidegebiedniet ver van de brandhaard van deze

De gerestaureerde molen van Kampen(foto G.H. Varwijk).


MOLENSACTUEEL

ziekte. Op woensdag 13 juni werd het als-nog molenfeest in Kampen toen wethou-der drs. R. de Boer het officiële startsein gafvoor de herboren molen. J.Lieftink .

Stoomgemaal De Tuut bij Appeltern in bedrijf gesteld

In het Gelders rivierengebied zijn tussen1850 en 1967 niet minder dan 34 stoom-gemalen in bedrijf geweest, waarvanacht in het Land van Maas en Waal. In1967 doofde het vuur, naar het zich lietaanzien definitief, in de ketel van het ge-maal De Tuut. Wonder boven wonderbleef de installatie in tact en verdweenniet in het schroot. In 1983 werd hetstoomgemaal op de rijksmonumentenlijstgeplaatst, waarna in 1984 de Monumen-tenstichting Baet en Borgh zich over hetgemaal ontfermde. Bijna twintig jaar stil-stand had het gemaal geen goed ge-daan en zo begon men vol goede moedaan de restauratie die in eerste instantiehet gebouw betrof. Rond 1990 kwam hetproject, hoofdzakelijk wegens geldge-brek, stil te liggen. In 1996 werd het bootjeweer vlot getrokken en het jaar erop werdeen nieuwe schoorsteen gemetseld tervervanging van de oude die in 1966 we-gens bouwvalligheid was gesloopt. In1997 begon men met de revisie van deeerste stoomketel plus stoommachine.Daarna volgde de tweede. Uiteindelijkstelde de Commissaris van de Koningin,de heer Kamminga, het gerestaureerdegemaal op 18 mei in bedrijf. De Tuut kangeen waterstaatkundige rol meer spelen,maar is gerestaureerd als werkend monu-ment met een publieksfunctie. Voor na-dere informatie: www.de-tuut.nl

Herbouw watermolen bij stoom-gemaal Arkenheem?

Het stoomgemaal van de polder Arken-heem bij Nijkerk is een van de laatst in be-drijf zijnde stoomgemalen van Nederlandgeweest. Pas in 1983 neemt een volauto-matisch elektrisch gemaal het werk over.De bemaling van deze grote polder be-gon, als zo vaak, met een windmolen.Naast het bewaard gebleven stoomge-maal is nog steeds een restant van dewindmolen herkenbaar. In de bekendeBelvedère-nota wordt de aanbevelinggedaan de molen te reconstrueren. De oorspronkelijke molen, Hertog Reijnout,werd in 1863 gebouwd door de bekendemolenmaker W.F. Looman uit Deventer,naar ontwerp van A.J. Brevet. Het is ei-genlijk een heel merkwaardige watermo-len. De achtkantstijlen lopen, zoals bij eenNoordhollandse molen, door tot op debegane grond, maar hij heeft verticaalstaande gemetselde veldmuren. De mo-len is ontworpen met een volledig houtenhaspelkruis. Dat is op zich al heel bijzonder,niet alleen vanwege het feit op zich, maarook vanwege de tijd. De gietijzeren as wastoen al gemeengoed; er waren er al zo’nduizend gegoten! Wellicht heeft de aan-

wezigheid van zwaar en lang hout in debossen in de omgeving van Putten/Nijkerkde beslissing voor zo’n houten én kwets-baar gevlucht ingegeven. Het is ook mo-gelijk, dat men de molen uiteindelijk bij debouw al van de plannen afweek en demolen ijzeren as en roeden gaf. Ook dewateras en het scheprad zijn volledig vanhout, alhoewel de tandwielen conisch zijnuitgevoerd. Uitgesproken modern daaren-tegen is de keuze voor een kruilier. Op 9 juli 1874 brandt de Hertog Reijnout

na blikseminslag af, maar wordt snel her-bouwd. De nieuwe molen doet nog korterdienst dan zijn voorganger, want in 1882komt het stoomgemaal in bedrijf, waarnade molen wordt gesloopt. Zijn voet wordtgebruikt voor de machinistenwoning.De Stichting Stoomgemaal Arkemheemwil de woning wel overnemen en dat zoudan de weg vrijmaken voor de herbouwvan de windmolen. Of dat zinvol is opnauwelijks tien meter afstand van hetstoomgemaal is een tweede.

Tweemaal Hertog Reijnout; links het molenrestant en rechts het stoomgemaal metervoor de kolenloods. Tussen het gemaal en de molen de twee schepraderen van hetgemaal (foto P. Grund).

Ontwerptekening voor de molen Hertog Reijnout bij Nijkerk, een in meer dan eenopzicht merkwaardige watermolen.

MOLENSACTUEEL


is het exact twee eeuwen heleden dathet eerste graan op de toen nagel-nieuwe Bataaf is gemalen. Hans Donder-winkel, de directeur van de VVV is voorzit-ter van de stichting. In het bestuur heb-ben ook twee leden van de familie Te Lin-tum zitting.Al in januari heeft men plaatsing op deRijksmonumentenlijst aangevraagd. Alsdit rond is wil Te Lintum de molen voor eensymbolisch bedrag overdragen aan destichting. De restauratiekosten wordengeraamd op anderhalf miljoen gulden.Een historisch bijzonderheid van De Ba-taaf is dat het de eerste molen in Neder-land is geweest die het wieksysteem TenHave heeft gekregen. Dat was in 1938,toen de molen na acht jaar stilstand weerin bedrijf kwam: driemaal is scheeps-recht... Nog een bijzonderheid was, dat ditwerkte in combinatie met Dekkerwieken.Nadien werkte Ten Have altijd metstroomijnneuzen, verwant aan die vanVan Bussel (zie hierover Molenwereld2000-1-18,19), al zijn in plaats daarvan la-ter ook wel fokwieken toegepast.Het ware daarom te wensen dat de mo-len, als eens de eersteling, bij de restaura-tie dit oorspronkelijke Ten Havesysteemweer zou krijgen.

Hoop voor De Bataaf

Lange tijd had de gemeente Winterswijkde reputatie van ‘knekelhuis van molen-resten’. Veel molenliefhebbers zagen ditmet gekromde tenen aan, want het wa-ren eigenlijk stuk voor stuk heel goed res-taurabele molens, die bovendien eenbelangwekkende historie hadden. Geluk-kig stonden er in Winterswijk op het laat-ste moment mensen van de daad op ennu voltrekt zich daar een soort molen-wonder. De Venemansmolen en deSevink Mölle malen weer na vele tiental-len jaren er verwaarloosd en onttakeld bijte hebben gestaan. Het heeft er veel vanweg dat nu De Bataaf aan de beurt is,ooit een van de mooiste en de sterksteAchterhoekse Molens die tot 1958 inbedrijf was. Helaas werd hij in 1964 ont-takeld, uitgesloopt en ingericht als silo.De Bataaf werd in 1801 gebouwd doorzestien scholtenboeren. De opbrengstenwerden gestort in een fonds, waaruit deNederlandse Hervormde gemeente vanWinterswijk het salaris van de predikant(mede) kon bekostigen. In 1849 nam defamilie Te Lintum de molen over en issindsdien eigenaar gebleven. Nu is dat A.te Lintum en hij heeft in de molen eenmengvoederbedrijf uitgeoefend. Gezienzijn leeftijd, 68 jaar, en het ontbreken vaneen opvolger houdt hij het bedrijf voorgezien. Dat maakt de weg vrij voor eennieuwe toekomst voor de molen. De fa-milie Te Lintum heeft besloten de molenonder te brengen in een stichting die dande weg moet vrij maken voor een restau-ratie. Inmiddels zijn de eerste stappen ge-zet: op 2 juni heeft de Stichting Molen DeBataaf haar plannen gepresenteerd. Datis een historische datum, want op die dag

De Bataaf in afwachting van beteretijden.

De molen van de polder Lopik, Lopi-kerkapel en Zevenhoven met erachterhet helaas gesloopte zomerhuis (foto1973).

Steun voor molen Lopik

Van de drie watermolens van de polderLopik, Lopikerkapel en Zevenhoven is nogeen molen overgebleven. Deze wip be-hoort tot de mooiste van de waarden enwordt met enthousiasme bemalen doorvrijwillig molenaar Erik Stoop. Op dit mo-ment kan de molen nog wel draaien,maar het werken is de molen ontzegddoor de slechte toestand van de water-lopen. Dat is jammer, want op molenge-bied is er weinig imposanter dan zo’ngrote, hard malende wip met openscheprad. De molen is eigendom van deStichting De Utrechtse Molens, die -om inde lijn te blijven- als zoveel molenstichtin-gen poldermeester is. (‘Hij is poldermees-ter’, een gezegde in sommige strekenvoor iemand die platzak is. Er is ook eennog veel ongunstiger betekenis: dronken.Dat laatste wordt hier uiteraard niet be-doeld)Ter ondersteuning van de broodnodigerestauratie is nu in Lopik en Cabauw dewerkgroep Vrienden van de Cabauwsemolen opgericht, die het instandhoudenvan de molen wil ondersteunen. De Lions-club IJsselstein-Lopikerwaard heeft reeds20.000 gulden voor de molen toegezegd.

Roedebreuk De Kat Uitgeest

Op zondagavond 27 mei, omstreeks halfzes kreeg vrijwillig molenaar Gerbrand deVries de schrik van zijn leven. Terwijl hij uithet zuidwesten stond te malen brak eenroe bij de askop af. Het eind viel naar be-neden zonder veel schade te veroorza-ken en gelukkig bleven ook persoonlijke

Molens Aarlanderveen toegankelijker

De gemeente Alphen a/d Rijn wil de mo-lenomgeving van de molenviergang inAarlanderveen toegankelijker en pu-blieksvriendelijker maken. De gemeentewil meer parkeergelegenheid, een be-tere bewegwijzering en betere informa-tievoorziening voor dit bijzondere molen-complex. Zo wil men bij de aansluitingvan de Achtermiddenweg op de Kerk-vaartseweg acht à tien parkeerplaatsenmaken, zodat ongewenste en gevaarlijkeparkeersituaties zoals die nu soms ont-staan worden vermeden. Bij de parkeer-plaats moet een abri met informatiep-anelen komen. Om dit alles te kunnen re-aliseren heeft de gemeente subsidie aan-gevraagd bij de provincie.

Restauratie Steekter Wip duurder

De restauratie van de Steekter Molen aande spoorlijn Alphen-Woerden blijkt fors

ongelukken uit. De roeden zijn gestokenbij de bouw van de molen in 1973.De ijzeren roe is dus betrekkelijk jong enDe Vries meent daarom dat een lasfoutde oorzaak van het euvel wass. De roeroestte daardoor bij de askop door enbrak nu, een kwart eeuw later, af. De roe-den van De Kat zijn destijds door deStichting De Uitgeester Molens in eigenbeheer vervaardigd. De Kat staat nu deeerste tijd stil, ook al omdat het ongelukvragen oproept over de toestand vande andere roe en men daarom niet zon-der meer durft verder te malen met deandere roe.


Verbetering van de molenbiotoop; geen woorden maar daden

In de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden wordt hard ge-werkt aan verbetering van de molenbiotopen. De resultaten vande houtkap zijn bij een aantal molens zeer goed zichtbaar totvolle tevredenheid van de begeleidingscommissie die de orga-nisatie in handen heeft. De grootste hoeveelheden hout zijn doorhet Hoogheemraadschap Alblasserwaard en Vijfheerenlandenverwijderd of worden nog verwijderd. Het Hoogheemraadschapzal de bomen op haar grondgebied zoveel mogelijk verwijderen.Hiernaast blijft er nog genoeg groen over op particuliere terrei-nen in een straal van 400 meter rond de molen. Hiervoor moeteen oplossing gezocht worden. De begeleidingscommissie zalmet de grondeigenaren contact opnemen om toestemming krij-gen over de kap of snoei, tevens worden deze zomer kapver-gunningen aangevraagd. Daarom doet de begeleidingscom-missie een oproep aan alle (leerling-) molenaars en andere lief-hebbers om niet alleen te signaleren, maar ook de handen uit demouwen te steken om een aantal zaterdagen of doordeweekmet een groep mensen te helpen zagen. Het gezaagde houtmag dan door de zaagploeg voor niets meegenomen wordenindien gewenst. De ervaringen van het afgelopen zaagseizoenzijn zeer positief; je komt weer eens bij een ‘andere’ molen en jespreekt je collega’s weer eens op een andere manier. Er hebbenzich reeds 13 mensen aangemeld ook buiten de Alblasserwaard!We beginnen in oktober van dit jaar.

U kunt zich aanmelden bij Wim Meerkerk, tel 0183-582646 of 06-28473896; E-mail: [email protected]. Wim Meerkerk.

Het resultaat van de zaagwerkzaamheden bij de Middel-molen te Molenaarsgraaf (foto Wim van Veen).

duurder uit te pakken. In 1998 dacht hettoenmalige waterschap De Gouwelan-den het met 375.000 gulden klaar te kun-nen spelen. Dat was al eerder opgelopentot ongeveer 550.000 gulden en nu komter nog eens 125.000 gulden bij, zodat hetprijskaartje van 1998 bijna is verdubbeldtot zeven ton. De extra kosten wordenvoorgefinancierd door het waterschapWilck en Wiericke, de rechtsopvolger vanDe Gouwelanden. De toestand van de kop, die in onderde-len naar de werkplaats van Verbij inHoogmade werd vervoerd, bleek veelslechter dan verwacht. Die is dan ook vrij-wel geheel vernieuwd. Ook de kokermoest geheel vernieuwd worden. Als al-les volgens plan verloopt kan de molenover enige maanden weer malen.

Tentoonstelling over houthandelin Dordrecht

Tot en met eind oktober wordt er in deGrote Kerk in Dordrecht een tentoonstel-

ling gehouden over de houthandel. Dor-drecht kreeg in 1299 stapelrechten. Datèn de ligging van de stad zorgden ervoordat Dordt een centrum voor de houthan-del werd in de lage landen. In enorm vlot-ten kwam het Rijnse hout in Dordrechtaan, waarvandaan verdere distributie inkleinere vlotten plaats vond. Een grootdeel bleef ter plaatse en werd in Dor-drecht zelf verwerkt (zie Molenwereld1998-11); vandaar dat er bij Dordrechtveel zaagmolens stonden. Voor de laatsteDordtse zaagmolen, moet men naar Arn-hem, waarin het Openluchtmuseum deooit in Dordrecht gebouwde paltrok HetSpinnewiel staat.De tentoonstelling in de Grote Kerk is metname gewijd aan de vlotterij en ingerichtonder verantwoordelijkheid van hetStadsarchief. Daarnaast is er ook aan-dacht voor de houthandel en hout alsbouwmateriaal.

Grote sprong voorwaarts met deherbouw Vlietmolen

De Vlietmolen, gelegen aan de Zederik bijLexmond, werd in de vroege morgen van1 november 1997 door brand verwoest.De herbouw is zo ver gevorderd dat opdonderdag 28 juni de bovenbouw ge-plaatst kon worden. Voor dat echter zover was moest de kop van deze wip vande werkplaats van molenmaker De Gel-der Favier aan de Bazeldijk in Meerkerknaar de Zederikkade vervoerd worden.De nieuwe bovenbouw voor de Vlietmo-len was zo hoog dat hij niet onder het via-duct van de A27 bij Meerkerk naar deNoordseweg door kon. Het molentrans-port werd daarom woensdagavond omhalf tien toegelaten op de A27 zelf; het

verkeer richting Utrecht werd gestremd.Gekomen bij het viaduct werd het bo-venhuis van de dieplader gepikt, opge-hesen en vervolgens over het viaductheen getild en aan de andere zijde weerop de dieplader gezet. Een goede halvekilometer verder moest het molendeelvan de A27 af.Het verkeer in beide richtingen werd stil-gelegd omdat de molenkop van de oos-telijke rijbaan over de westelijke rijbaangehesen moest worden naar de lager ge-legen Driemolenweg waar hij op eendieplader werd geplaatst. Vervolgens ging donderdag 28 juni dedieplader ’s morgens vroeg via de smalleZederikkade naar de herstelde onder-bouw. Daar kregen alle onderdelen als de koker,de voeghouten, de spil, de as, de roedenen de trap die dag hun plaats, zodat er ineen dag tijd weer een complete Vlietmo-len stond.

Krijgt molen Ooltgensplaat alsnog een kans?

Van de korenmolen van Ooltgensplaat isniet veel meer over dan een vervallenromp. Hij was tot 1930 in bedrijf. Tijdens deTweede Wereldoorlog liep de molenschade op, waarna in 1948 de roedeneruit gingen. Hij bleef verder zo helemaalcompleet staan en veel molenliefhebbersvleiden zich met de gedachte dat hij vastnog wel eens hersteld zou worden. Dezehoop werd in 1977 eigenlijk de bodem in-geslagen. In die tijd werd de korenmolenvan Dirksland gerestaureerd. Landheerschonk nu het binnenwerk van zijn molenvoor die in Dirksland. In augustus werd demolen van de Plaete uitgesloopt en ont-

Schermer-maaldag

Op zondag 2 september 2001 wordtde Schermer-maaldag gehouden.Op deze maaldag zullen alle Scher-mer molens draaien, wat maar eenkeer per jaar gebeurt. De Museum-molen te Schermerhorn en de koren-molen De Otter te Oterleek zijn voorbezoek geopend.Het oorspronkelijk Schermer polder-landschap met malende molens: watjaren lang voor onmogelijk werd ge-houden kan toch: draaien. J. Kors


Molententoonstelling Puttershoek

Van 5 juni t/m 31 augustus is er een ten-toonstelling ‘Molens in de HoekscheWaard’ in Zorgcentrum ‘t Huys te Hoecke,‘t Laning 1 te Puttershoek. Niet minderdan 28 exposanten werken mee aandeze tentoonstelling. Deze omvat eengroot scala aan olieverf- en acrylschilde-rijen, aquarellen, foto’s en tekeningen diein de wandelgangen van het zorgcen-trum hangen. Verder worden er ook vi-deo’s getoond. De opening werd verrichtdoor J. Eeland, vrijwillig molenaar op deMaasdamse korenmolen en bestuurslidvan de Molenstichting Binnenmaas.

Onderzoek voor toekomst molenSpijkenisse

Het centrumplan dat Spijkenisse grootste-delijke allures moet geven vormt een re-gelrechte bedreiging voor de korenmo-len Nooitgedacht. Tegenover de molenmoet het nieuwe theater komen met eentoneeltoren van maar liefst 25 meterhoog. Ook woningbouw in de omgevingvan de molen moet het karakter vanhoogbouw krijgen (zie Molenwereld 2001-2-36). Een gespecialiseerd onderzoeksbu-reau moet advies nu uitbrengen. De ge-meente wil ontheffing krijgen van de bio-tooprichtlijnen van de provincie zodat debouwplannen door kunnen gaan en demolen blijft waar hij nu staat. Het provin-ciebestuur wil daar niet erg aan, al washet maar om precedentwerking te voor-komen. Als het eindrapport van het onderzoeks-bureau op tafel ligt dan moet het overlegvan alle direct betrokken partijen eenopening bieden aan een oplossing. Hetzal duidelijk zijn dat niet alleen het belangvan de molen op spel staat, maar ookgrote en financiële belangen van ande-ren (theater, woningbouw, gemeente).Voeg daarbij de inzet en de teneur en dekwaliteiten van het rapport en de heksen-ketel is compleet. Daarbij komt dat erplaatselijk nogal verdeeldheid is over hetcentrumplan. Zo staat Groen Links uiterstgereserveerd tegenover het megalo-mane karakter van het plan: er wordt teveel waardevols opgeofferd, waaronderde molen.

Nieuwe zorgen rond korenmolenStreefkerk

De korenmolen van Streefkerk, oorspron-kelijk In Liefde Draaiende geheten, maarwiens naam nu gemaltraiteerd is tot DeLiefde heeft een grote restauratie onder-gaan. Die restauratie is een aaneenscha-kelingen van problemen geweest. Nu isde molen goed en wel klaar of men zitweer met nieuwe zorgen. De asbesten

golfplaten (dakplaten) van de onder-bouw brokkelen af, waardoor lekkageoptreedt. Boktor en houtworm blijken tetieren. De kans is groot, dat er nog eensenkele tonnen nodig zijn voor wat in feiteneerkomt op een nieuwe restauratie. Dekunstenaarsvereniging Streefkerk is ookgedupeerd, want die zou de molenon-derbouw gaan gebruiken als expositie-ruimte. Dat kunnen ze voorlopig waar-schijnlijk wel vergeten vanwege de lekka-ges. Het is wel een enorme tegenvallervoor de eigenaar van de molen, Molen-stichting Alblasserwaard en Vijfheerenlan-den (SIMAV). Deze stichting ziet zich ooknog eens gesteld voor financiële tegen-vallers bij de restauratie van de Acht-kante Molen van Streefkerk en de Kooi-wijkse Molen in Oud-Alblas. Om die redenzijn minder urgente zaken uit het restaura-tieprogramma geschrapt.Het lijkt wel alsof het oude schippersbijge-loof ook voor de molen van Streefkerksemolen geldt: ‘Scheepsnamen moet jeniet veranderen, want dat brengt onge-luk.’

De molen van Ooltgensplaat, wachtendop verdere ontluistering ... of herstel?(foto C. Bakker, april 1968).

Duiker voor de Moppemolenkomt er

De Moppemolen liep, bij wijze van spre-ken, kans om van een werkmolen eenspeelmolen te worden doordat hij door deaanleg van de HSL en het verbreden vande A4 dreigde afgesneden te worden vanzijn polder (zie Molenwereld 2001-1,3 en 6).De oplossing was een duiker, maar de fi-nanciering leek onhaalbaar. De RijnlandseMolenstichting heeft toen het hoofd ophet blok gelegd, maar nu is het lek dantoch vrijwel boven, beter gezegd, de dui-ker eronder. Na intensief overleg met deprovincie (goed voor zes ton), de HSL-or-ganisatie (een ton) en het waterschap(een ton) plus drie ton gegarandeerddoor de Rijnlandse Molenstichting, ligt ernu 1,1 miljoen gulden op tafel voor hetdoel. De gemeente Alkemade wil nietachter blijven en heeft ook een ton toe-gezegd, zodat er nu 1,2 miljoen is. Daar-mee is men er nog niet, want er ontbreektnog een ton of zeven. Alle partijen heb-ben er het vertrouwen in dat dit ook wel inorde komt. Het bij elkaar brengen van departijen is niet eenvoudig geweest, van-wege het ermee gemoeide bedrag.

De gerestaureerde korenmolen vanStreefkerk (foto J.L.J. Tersteeg, 24maart 2001).

Nieuwe molenkaart

De heer H. van Steenbergen heeft weereen molenkaart uitgegeven; deze keerDe kaart kost ƒ 1,- per stuk, te vermeer-deren met de porto (ƒ 0,80 bij maximaalvijf stuks). Ze zijn te bestellen door het be-drag over te maken op Postbankreke-ning 747404 van H. van Steenbergen, A.Camuserf 38, 3315 BH Dordrecht, ondervermelding van het gewenste (en bijoverschrijving vanaf een bankrekening:het adres). Voor nadere informatie: tel.078-6164297.

takeld tot een kale romp; goed voorDirksland, maar jammer, jammer van deoudste molen van Flakkee en een van deoudste van de eilanden. Herstel lijkt doordeze ‘kannibalisering’ uitgesloten. Tochlijkt het erop alsof de stelling van Mole-naar-medewerker Van Lambalgen weeropgeld doet: ‘Zolang er een romp is, is erhoop.’ De gemeente Oostflakkee heeftde romp vorig jaar op de gemeentelijkemonumentenlijst geplaatst en er is eenstichting in oprichting die de molen wilherstellen. De beide basisscholen terplaatse hebben al een sponsorloop ge-

houden om geld bijeen te brengen. Aanenthousiasme ter plaatse ontbreekt hetdus niet.


ACTUEELMOLENSGoede zorgen voor de Middel-burgse molens

Het kan niet op in Middelburg: Vorig jaarwerd de Ons Genoegen voorzien vannieuwe roeden en stelling. De Seismolenwerd in twee jaar tijd van wrak tot maal-vaardige molen gerestaureerd en uit -eindelijk op 20 april geopend. Rond DeKoning en rond de Buiten Verwachting inNieuw en Sint Joosland! werd een stoepaangebracht. Laatstgenoemde molenkrijgt twee witte zomerzeilen even als deOns Genoegen.Niet alleen de molens werden verwend,maar ook de molenaars. Zij kregen alle-maal een warme bodywarmer.Bovendien komt er in de Ons Genoegeneen molenmuseum en misschien krijgtdeze in 1964 uit gebrande molen weereen koppel stenen!Nu wacht alleen de molen van Arnemui-den op een opknapbeurt evenals demolenromp van Sint-Laurens. Michel Del-lebeke.

Restauratie De Pere in Souburg

Na lang wachten krijgt de molen vanOost-Souburg, gemeente Vlissingen, eenopknapbeurt, althans dat is de hoop dieik als vrijwillig molenaar samen met eige-naar Krijn Zandburg heb. Sinds de restau-ratie in 1988 is de molen nog maar éénkeer op geschilderd, en een nieuwlaagje verf zou wonderen doen. De toenvernieuwde stelling is al een stuk slechtergeworden (misschien van het vele ma-len), terwijl er pas een stuk van een fok isafgevlogen tijdens het draaien.Veel onderhoud moeten we zelf doen enbetalen. De Oranjemolen van Vlissingenwordt letterlijk en figuurlijk opgehemeld.In een nieuwe folder staat dat deze mo-len zaterdags maalt, terwijl De Pere elkedag maalt! Hopelijk word er snel ingegre-pen, voordat bijvoorbeeld de romp een

Molen De Pere in Oost-Souburg (fotoMichel Dellebeke).

Stadzicht en molenzicht in Tholen

Ten westen van Tholen komt de nieuwewijk Stadzicht. Dit voorziet ook in een flatvan vier (met kap) of vijf woonlagen (zon-der kap). Die hoogte is in strijd met derichtlijnen voor een molenbiotoop. De ge-meente tilt daar niet zwaar aan omdathet om minder dan een verdieping gaaten de vrij grote afstand tot het slachtoffer,molen De Hoop. Bovendien gaat hetmaar om een klein stukje.

Nieuw: meldpunt bedreigde mo-numenten in Limburg

Tijdens een bijeenkomst op donderdag12 april is in het Gouvernement wordt eentweetal nieuwe instrumenten gepresen-teerd. Op de eerste plaats wordt het offi-ciële startsein gegeven van Het Meld-punt voor bedreigde monumenten. Ged-epiuteerde drs. M.J.A. Eurlings en mr. dr.A.H.A. Lutters, voorzitter van de BondHeemschut, afdeling Limburg zullen ditgezamenlijk doen. Het Meldpunt is eeninitiatief van de Bond Heemschut afde-ling Limburg in samenwerking met de pro-vinciale en regionale monumentenorga-nisaties.Daarnaast wordt ter ondersteuning vandit initiatief een eerste exemplaar van‘Red Mich’ uitgereikt. ‘Red Mich’ is de ti-tel van een juridische leidraad die de par-ticuliere monumentenorganisaties bij hetbehoud van monumenten Limburg kun-nen gebruiken. Het is een uitgave van hetMonumentenhuis Limburg. De heer J. vanHolstein, directeur Monumentenhuis Lim-burg, overhandigt het eerste exemplaaraan gedeputeerde drs. M. Eurlings.Het provinciaal Meldpunt voor bedreigdemonumenten heeft een loketfunctie. Hierkunnen zowel het georganiseerde parti-culiere initiatief als de verontruste burgeren de overheid terecht. Men kan meldingdoen van dreigende aantasting of teloor-gang van een pand, een complex, eenstadgezicht, een monumentaal land-schap of archeologische objecten en ter-reinen. Het Meldpunt komt daarmee te-gemoet aan de behoefte van het parti-culier initiatief aan ondersteuning op hetterrein van procedures en beleid. De pro-vinciale afdeling van de Bond Heem-schut is verantwoordelijk voor Het Meld-punt.Een alarmnummer staat open voor mel-ding van gesignaleerde bedreigingen.Deze worden vervolgens onderzocht enafgewerkt. In het geval van categoraleobjecten wordt er samengewerkt met de

aangewezen provinciale monumenten-organisatie. Daarnaast kan Het Meldpuntderden op verzoek juridisch ondersteu-nen. Gebleken is dat het particuliere ini-tiatief in Limburg voldoende geschakeerdis om onderling expertise uit te wisselen; inhun gezamenlijke streven naar behoudeen pré.Het tijdig kunnen signaleren van bedrei-gingen vereist een netwerk in de heleprovincie. In dit netwerk zullen ondermeerleden van heemkundeverenigingen, krin-gen van het LGOG en vrijwillige mole-naars een rol spelen. Ook samenwerkingmet plaatselijke organisaties zoals Stich-ting Historisch Sittard en de StichtingRuimte Roermond is hierin essentieel. Hetparticulier initiatief, dat in het Monumen-tenhuis verenigd is, bestaat uit de Boer-derijenstichting Limburg, Bond Heem-schut afdeling Limburg, Gilde van Vrijwil-lige Molenaars, afdeling Limburg, Molen-stichting Limburg, MonumentenKontaktMidden Limburg, Stichting Limburgse Kas-telen, Stichting Ondergrondse Werken ende Vereniging de Terebinth afdeling Lim-burg.De titel ‘Red Mich’ verwijst naar de wan-hoopskreet van een Neers initiatief om deFriedese molen te redden van haar on-dergang. Een succesvolle actie: de res-tauratie van de Friedese molen start bin-nen afzienbare tijd. In Neer is sprake vanvoldoende draagvlak bij de verschillendeactoren in het monumentenveld om pro-blemen via overleg op te lossen. Dat isniet altijd het geval. Er doen zich ook za-ken voor waarbij de dialoog te kort schiet.Wanneer het redden van een monumentniet anders mogelijk is, dan in juridischezin, is ‘Red Mich’ de aangewezen lei-draad. Particuliere organisaties kunnenals er sprake is van bedreigde monumen-ten ‘Red Mich’ als hulpmiddel gebruiken,bij voorkeur is samenwerking met HetMeldpunt. Dan staat gebruik open vande verschillende mogelijkheden die pro-cedures op grond van de Monumenten-wet 1988, monumentenverordeningen.De uitgave bestaat uit enkele cahiers.Hierin worden ondermeer de diverse mo-numentenprocedures en de leemtes inde regelgeving op provinciaal en locaalniveau besproken.Met deze formule nemen de partijen inLimburg een voorsprong op ontwikkelin-gen elders, doordat nu een leidraad doorhet labyrint aan regelgeving ter beschik-king staat. Bovendien kan men door mid-del van een pro-actief meldpunt signalenmet betrekking tot bedreigde monumen-ten registreren, deze naar de relevanteorganisaties doorsluizen en de bedreigin-gen wegnemen. Hoezeer de belangendaarbij ook kunnen botsen, kernpunt is enblijft, dat de deur naar de dialoog steedsopen blijft staan. Bond Heemschut, afde-ling Limburg.

Het Limburgse provinciaal Meldpunt be-dreigde monumenten:Telefoon: 0475-350974 (bereikbaar vanmaandag t/m vrijdag van 8.30 - 22.00 uur)Adres: Postbus 277, 6040 AG ROERMOND

vergiet wordt. Tot die tijd moeten we zelfmaar onderhoud moeten plegen. Onlangs is er nog een zak met tarwe vanvier meter hoog op de kuip van de mo-torsteen gevallendie daardoor gelijk is gebroken (de steenligt open wegens scherpen). Michel Del-lebeke.

ACTUEELMOLENS


Molentocht door Ost-Friesland op15 september 2001

De Vereniging Vrienden van de GroningerMolens organiseert op zaterdag 15 sep-tember een excurasie naar Oost-Friesland.In dit gebied zijn de laatste jaren veel mo-lens (door Groninger molenmakers) geres-taureerd, waarbij ook molenrestantenweer volledig herbouwd zijn. Mooie voor-beelden hiervan zien we in Hinte en Tan-nenhausen. Uit het rijke aanbod van molens hebben weeen dusdanig interessant programma sa-mengesteld dat u dit als molenliefhebbereigenlijk niet mag missen. We passeren zo’n15 molens op korte afstand en aan min-stens drie ervan brengen we een bezoek. We vertrekken om 8 uur precies vanaf hetNS-Hoofdstation te Groningen. Om ca.8.30 uur arriveren we bij de tweede op -stapplaats, het NS- station in Winschoten. Na de tunnel onder de Ems gaan we rich-ting Emden en passeren achtereenvol-gens de molens van Leegmoor, Riepe enWrantepott.In Hinte brengen we een bezoek aan demolen en drinken we koffie in het bijge-bouw van de molen. Tussen 1992 en 1997is deze molen geheel nieuw opgebouwdvanaf de stenen onderbouw en ziet erweer prachtig uit. Hinte geniet ook be-kendheid vanwege zijn borg. Deze borgvormt met de beide schathuizen en dui-ventil een harmonisch geheel. Na de kof-fie komen we langs de molens van Wir-dum, Upgant-Schott en Marienhafe. InLeezdorf bezoeken we de Bartlings Mühle.De stenen kunnen zowel met windkracht,een dieselmotor of een elektromotor aan-gedreven worden. In de molenaarswo-ning is een tentoonstelling over de levens-omstandigheden van de veenarbeiders inde 19e en 20e eeuw. In het voormaligepakhuis gaan we de broodmaaltijd ge-bruiken. Na de maaltijd rijden we naar Au-rich langs de molens van Berumerfehn,Südcoldinne en Tannenhausen. Nadat weAurich gepasseerd zijn komen we langs demolens van Ost-Grossfehn en Spetzerfehnen Bagband. In Bagband brengen weeen bezoek aan de molen met zelfzwich-ting en zelfkruiing. De stelling van de molenis via een loopbrug verbonden met hetmolenhuis. In het tot Teestube verbouwdemolenhuis kunnen we nog even in eenontspannen sfeer genieten van een kopje‘Ostfriesentee’. In het naast de molen ge-legen bakhuis wordt regelmatig het origi-nele ‘Bagbander Mühlenbrot’ gebakken.We proberen tegen 19.00 uur terug te zijnbij het NS-Hoofdstation te Groningen.De excursieprijs is vastgesteld op ƒ 72,- perpersoon! Aanmelding uitsluitend door bet-aling op gironummer 3866034 ten namevan de Vereniging Vrienden van de Gro-ninger Molens te Zuidbroek.Op het giro- of bankformulier tevens ver-melden: excursie 2001 plus het aantaldeelnemers. Als u in Winschoten opstaptook vermelden: ‘opstap Winschoten’. Deinschrijving is in volgorde van binnenkomst

en sluit zodra het maximum aantal deelne-mers bereikt is. De uiterlijke aanmeldings-datum: is 5 augustus. Annulering uiterlijk 15 augustus.De excursieprijs is inclusief broodmaaltijden kof fie of thee, maar exclusief overigeconsumpties. Moet u zich houden aaneen bepaald dieet, wilt u dat dan door-geven aan de excur siecom mis sie.De deelnemers krijgen in de bus een uit-gebreide beschrijving met routekaartje. Inde bus mag niet gerookt worden!Wilt u zelf zorgen voor Duits geld t.b.v.privé uitgaven!!Denkt u ook aan een geldig reisdocu-ment!!In verband met reserveringen moeten weeen aantal weken van tevoren het aantaldeelnemers weten. Wij verzoeken udaarom niet te lang te wachten met aan-melden. Iedereen die zich vóór de uiterlijkeaanmeldingsdatum opgegeven heeft ont-vangt een schriftelijke bevestiging.Indien u nog vragen heeft, worden dezegaarne beantwoord door:Gerard Koster, tel: 050- 5032537 of Har-mannus Noot, tel: 050- 5342115. Vereni-ging Vrienden van de Groninger Molens.

in ‘t kort:

– Op zaterdag 9 juni is de korenmolenWelgelegen in Heerenveen weer in ge-bruik genomen na het steken van denieuwe roeden. De stichting die de molenbeheert, had ter verhoging van de feest-vreugde, inwoners van Heerenveen wiernaam iets met een molen te maken haduitgenodigd ter verhoging van de feest-vreugde en gevraagd molens mee te ne-men. Dat leverde droog- en koffiemolensop en zelfs een betonmolen ontbrak niet.– Op 6 juli opent Commissaris van de Ko-ningin van Friesland het Woudagemaal bijLemmer. Het Wetterskip Fryslân heeft na-melijk besloten dat dit Werelderfgoedpermanent voor het publiek te bezichti-gen moet zijn. In de nabije toekomst moethiervoor een bezoekerscentrum wordeningericht.

– Op 16 juni hield de openbare Koedijks-landenschool in Meppel een boeken-markt die 1740 gulden opbracht. Dit geldgaat naar het onderhoudsfonds van mo-len De Weert in deze plaats.– In Heemse, gemeente Hardenberg,staat de in 1950 onttakelde Haarmolen tekoop. De stenen beltmolen is nu ingerichtvoor bewoning.– In Staphorst staat even ten noorden vande korenmolen De Leyen een voormaligemengvoederfabriek met woonhuis tekoop. In dit complex staat nog steeds decomplete romp van een achtkante ba-liemolen, waarmee de basis voor dit be-drijf werd gelegd.– Tijdens Nationale Molendag heeft hetActiecomité Houd Rhenen laag op de Bin-nenmolen in Rhenen 1950 handtekeningen(goed voor tien procent van de bevolking)burgemeester Top aangeboden tegen dehoogbouwplannen in deze gemeente dieook de biotoop van de molen bedreigen(zie Molenwereld 2001-4-93 en 5-121).– Op 4 mei heeft Commissaris van de Ko-ningin J. Franssen in Kinderdijk het nieuwegemaal voor de Overwaard officieel inbedrijf gesteld. Ten opzichte van het be-staande gemaal is dit eigenlijk een bo-vengemaal om ook bij zeer hoge waters-tanden op de Lek te kunnen lozen.– Op 7 juni heeft molenmaker Verbij de vij-zel in de Hofmolen bij Warmond gestoken,terwijl de molen op 15 juni werd opgele-verd.– Op 16 juni is de Stadsmolen in Axel meteen waar volksfeest in gebruik gesteld. Inhet volgende nummer hopen we er opterug te komen. – Het Bestemmingsplan Princenhage (zieMolenwereld 2001-6- 155) is behandeld inde Commissie Ruimtelijke Ordening vande gemeente Breda. Na overleg is debouwhoogte van het verzorgingstehuisHaga teruggebracht tot 28 m.

Tentoonstellingen

16 februari - 31 december 2001: ‘Wind/Kracht/Metingen’ in museummolen DeNieuwe Palmboom, Noordvest 34, Schie-damvanaf 24 maart Exposities ‘Molengeschie-denis van Schieland’ en ‘Molenhistorievan Schiedam’ in Historisch Centrum OnsVerleden te Zevenhuizen.5 juni t/m 31 augustus ‘Molens in de Hoek-sche Waard’ in Zorgcentrum ‘t Huys teHoecke, ‘t Laning 1, Puttershoek.Tot eind oktober Tentoonstelling overhouthandel in de Grote Kerk in Dordrecht

De molen van Spetzerfehn, die dank zijde familie Steenblock nog altijd in be-drijf is.

Molenkalender

14 juli Flakkeese Molendag25 augustus Drentse Molendag1 september Overijsselse Molendag2 september Schermer-maaldag15 september excursie naar Oost-Fries-

land van de Vriendenvan de Groninger Molens

10 november Molendag Tielerwaard


op molen De Onderneming in Witmar-sum. Nadat de restauratie van ’t Lam in1980 was afgerond, werd hij samen metSiemen Jager vrijwillig molenaar op dezemolen. Een paar pogingen om daadwer-kelijk met de molen te malen, moestenabrupt worden afgebroken, omdat derestauratie weliswaar in een draaivaar-dige, maar geenszins in een maalvaar-dige molen had geresulteerd. Toch bleefde wens om daadwerkelijk beroep -smolenaars te worden en halverwege dejaren ’80 vertrok hij naar Schiedam, om, inloondienst van Stichting Molen De Vrij -heid, op deze molen van zijn hobby zijnberoep te maken.Aanvankelijk gingen de zaken op deze‘Echte bakkersmolen’ goed. Voor maar-liefst vier molenaars was er volop werk opde molen. De kentering kwam in de loopvan de jaren ’90: Het nieuwtje van het‘Bruin van de Molen’ was er zo langza-merhand wel van af en ‘de verkering tus-sen het Echte Bakkersgilde en de am-bachtelijke korenmolenaars ging uit’, zo-als ik het een andere collega onlangszeer treffend hoorde zeggen. Cees No-tenboom over deze periode: ‘De omzetging in die tijd snel naar beneden. Ik hadde bui al zien hangen. Begin 1994 ben ikvertrokken en twee maanden later moesteen andere collega van mij opstappen’.

VOF ‘Mole ’t Lam’Molen De Vrijheid ging in afgeslanktevorm verder en begin 1999 werd de ex-

Windstilte heeft voor schrijver dezes hetgrote voordeel dat-’ie tijdens reportagesals deze ‘geen wind mist’; Voor de ‘geïn-terviewde’ komt het deze keer echterbijzon der ongelegen. Bezuiden Lelystadstaan alle windturbines stil, maar noorde -lijker is er toch enige beweging in deze‘molen-opvolgers’ te ontwaren (best eenaardig ‘ijkpunt’ bedenk ik mij...). Als na deafslag Lemmer echter de regen met bak-ken tegelijk uit de hemel valt en daarmeeook het laatste zuchtje wind verloren lijktte zijn gegaan, vrees ik het ergste. Inder-daad, bij aankomst in Woudsend staat‘t Lam maar zielloos te ‘plakken’ metvolle zeilen èn in de stromende regen:Veel slechter had ik dit bezoek niet kun-nen plannen...

Letterlijk ‘zielloos’ is ’t Lam overigens zekerniet; Zelden zo’n sfeer volle, interessantemolen gezien (waarover straks meer).Eerst maar eens - mijn fototoestel angst-vallig tegen de regen be schermend -naar de molen rennen. Wachtend opwind staat Cees mij op de maalzolder opte wachten. Tijd heeft hij vandaag wel,want afgezien van een nauwelijks in ge-bruik zijnde graan reini ger, gaat hier alles‘op de wind’. Onder het genot van eenpaar bakken koffie en na een uitvoeriggesprek over de laat ste nieuwtjes opmolenge bied, komen we ter zake.

Cees startte zijn ‘molenaarscarrière’ in1976 als leerling van molenaar Sierkstra

’t Lam omstreeks 1920.Willem Roose

Inkepingen in de hondsoren voor vroe-ger teer-/schilder luik.

Spoorwiel met rechtsachter de schijf-loop voor de pletter, buil, mengketelen vroeger de mosterdsteen; Let op delichte helling van deze spil.

Reeds 25 jaar is Cees Notenboom als mole-naar actief. Sinds een paar jaar is hij beroeps-molenaar op de zeer traditi oneel ingerichtemolen ’t Lam in het Friese Woudsend. In dezomer van 1999 ging ‘Molenwereld’ pols-

hoogte nemen op ‘t Lam, omdat de geruchtende ronde deden dat Cees op het punt stondom tevens molenaar te worden op de ‘hyper-

modern’ ingerich te molen ‘De Hoop’inStiens. De Hoop versus ‘t Lam: Twee jaar laterweten we wie gewonnen heeft, maar eigenlijkwisten we dat in 1999 ook al...; een verslag

van een bezoek aan ‘t Lam in 1999, geactuali-seerd naar de stand van zaken in 2001.

Mens en molen

Multi-functionele molenaar Cees Notenboom

Op bezoek op molen ’t Lamin Woudsend(en een beetje op ‘De Hoop’ in Stiens...)


ploitatie overgenomen door de Vlaar-dingse molenaar Boekestijn (zie Molen-wereld 1999-5). Daar kwam in 2000 eenabrupt einde aan door het onverwachtsoverlijden van Niek Boekestein jr.en kortdaarop kwam De Vrijheid buiten bedrijf.Cees keerde terug naar Friesland, waarhij als eerste ging werken bij een nieuw fi-liaal van vervoerder Van der Kooi inDrachten. De Vrijheid huurde een vracht-auto van datzelfde bedrijf en toen Ceesreuk kreeg van het nieuwe Friese filiaal,was dat een extra reden om op te stap-pen. Later ging hij (part-time) op de boer-derij van zijn vader in K ubaard werken.Op molengebied zat hij echter ook nietstil. ’t Lam was in 1993 maalvaardig ge-res-tau reerd en samen met Siemen Jagerrichtte hij in dat jaar VOF ‘Mole ’t Lam’op; een b edrijfje dat hij in 1999 voortzettemet zijn vriendin Marjon (en zonder Sie-men) en de molen huurt van de ge-meente.

‘Soune Ground’Met deze onderneming had Cees deeerste schreden gezet voor een tweedecarrière als beroepsmolenaar. Aanvan-kelijk maalde hij alleen op zaterdag vooreen paar bakkers en een aantal parti -culiere klanten, maar daar kwam in 1997

verandering in, toen Cees een samen-werking aanging met ‘Soune Ground’.Voor de niet-Friezen onder u: Dat bete-kent letterlijk ‘gezonde grond’ en is eenstichting ter bevordering van de biologi-sche land bouw in Friesland. In 1997 werdeen biologisch roggeproject opge startwaarbij intensief wordt samengewerkttussen lokale boeren, bakkers en natuur-lijk molenaar Cees. Lokaal geteelde bio-

logische rogge dat op ’t Lam is gemalenwordt bij de lokale bakkers o.a. verkochtals ‘Fries roggebrood’ en de ‘Gaaster -landse Bol’. Het project beperkt zich tothet zuidwesten van Frie sland; de zand-gronden van Gaasterland: ‘De besterogge kwam vroeger uit Gaasterland’ al-dus Cees, die dankzij het roggepro jectweer gedeeltelijk ‘van de wind kon le-ven’.

StiensGelijktijdig met de recessie op De Vrijheidin Schiedam gingen ook de zaken op deEchte Bakkersmolen van Friesland, DeHoop in Stiens, slechter, al speelde er hiernog iets anders mee. De oorspronkelijke,in 1978 herbouwde, molen was afge-brand op 1 januari 1991 en moest dus we-derom herbouwd worden. Bij deze her-bouw ging men erg voortvarend aan deslag: De molen werd voorzien van eenvolledig computergestuurde inrichting,waar bij alleen twee koppel stenen op dewind konden draaien (mits bevoorraaddoor - uiteraard - computergestuurde be-voorradingssyste men). Over deze inrich-ting wordt in molenk ringen nogal verschil-lend gedacht; feit was dat er met denieuwe molen van Stiens een molen ge-bouwd was die (alleen) geschikt was voor

grote productie. Na de herbouw kwamde exploitatie weer in handen van BV Mo-len De Hoop (met de aande len in handenvan bakkers van het Echte Bakkersgilde,particu lieren en de ge meente Stiens),twee molenaars zouden full-time de pro -ductie verzor gen, alleen... die productiebleef uit. Praatte men tijdens de herbouwnog over verwachte omzetten van bijnadertig ton (!) per week, in de praktijkmocht men in de handen wrij ven als eentiende van die omzet gehaald werd. éénmole naar, Gert Klijn stra, kon het werk indrie dagen per week aan. Begin 1999 be-

sloot Gert een andere baan te nemen enCees Notenboom werd gevraagd om dezaak over te nemen.Cees: ‘Dat aanbod kwam goed van pas.Mijn zus had samen met mijn zwager deboerderij overgenomen en ik was zo-doende mijn baan kwijt’. Naast de omzetvan de molen zelf, kwam De Hoop hemook goed van pas voor zijn eigen bedrijfjein Woud send: ‘In Stiens kan ik prima ge-bruik maken van de graanopslag voor ’tLam en daarnaast komt de graanreini-ging mij ook goed van pas’, aldus Cees,die hierna ook nog eens fijntjes opmerktdat De Hoop in feite totaal niet geschikt isvoor kleinschalig heid: ‘In Stiens kan ik ei-genlijk niet één of twee zakjes graan inde steenkaar storten en dat vervolgensgewoon simpel opzakken op de maalzol-der’.Toch liep het anders: De omzet in Stiensreduceerde de afgelo pen jaren tot(bijna) nul en Cees vond in de zomer van2000 een graanopslagplaats in Drontenwaar hij zijn graan geschoond en wel kankopen. De molen van Stiens had als zo-danig geen waarde meer voor hem.

ExploitatieEen eenmanszaak èn een BV beide inhanden van één persoon lijkt een niet erglogische constructie en dat is het ookniet, zo beaamt Cees hierover in 1999: ‘Ikben inmiddels officieel de directeur vande BV en in de praktijk ben ik de baas,maar de aandelen zijn nog steeds nietmijn eigendom’. Het lag destijds in be-doeling dat Cees op korte termijn deaandelen zou kopen en dat gebeurdeook. Toch heeft hij er niet lang plezier vangehad. Momenteel (zomer 2001) doetCees verwoede pogingen om weer van

Tarwesteen met kaar met extra opslag-capaciteit.

Zeer bijzondere afhouder met maar-liefst 6 aparte touwtjes en bijbeho-rende gewichtjes; ‘Fijnafstelling’ heetzo iets...


de hem niet zo geliefde molen af te ko-men. Een collega beroepsmolenaarheeft wel belangstelling voor de molen inverband met de graanopslag en de reini-ging, maar aan deze overname zijn nogalwat haken en ogen verbonden. Zo blijkteen deel van de loods op het grondge-bied van een particulier te zijn gebouwd.Het ligt in de bedoeling dat de gemeente(via grondruil etc.) eerst het hele‘molencom plex’in handen krijgt voordatde hele kwestie kan worden afgerond.Cees zal in dat geval het bedrijf - zijndeinventa ris en loods - aan de collega-mo-lenaar verkopen en vervolgens zal de BVworden opgedoekt. Al met al een triesteinde van een mole naarsbedrijf dat am-per tien jaar geleden met veel bombariede nieuwe molen in bedrijf nam...

‘Leuk is thuis...’Terug naar mijn bezoek aan ’t Lam in 1999.Cees en ik weten van elkaar dat we DeHoop in Stiens, met al z’n ‘computer zooi’,nu niet bepaald de ideale molen vinden.Met m’n meest cynische grijns daarommaar de vraag: ‘... en de molen van Stiensis dus tegenwoordig jouw molen?!’. Cees(resoluut): ‘Néé, ’t Lam is mijn molen, dat isde ultieme molen, een molen zoals hetmoet zijn; Leuk is thuis’. Met die laatste op-merking refereert Cees overduide lijk naarde inmid dels legendarische uitspraak vancollega Erik Dudink in Mole nwereld 1998-5... Hoewel hij de molen in Stiens zeker nietals mislukking wil bestempelen, wil hij bestkwijt dat ‘ze met die verwachtingen vandertig ton per week na tuur lijk wel zijn afge-gaan als een gieter...’

Dolen op de molen Afgegaan als een gieter of niet, en mooiof niet; het zou ergens toch ontzettendhandig zijn geweest als we ons nu in demolen van Stiens hadden bevonden. Eén

druk op de groene knop was voldoendegeweest om volop productie te draaienen nu doen we dus - afgezien van ditprettige gesprek - helemaal niets. Het isweliswaar gestopt met regenen, maar dewind laat nog steeds volledig verstekgaan. Cees’ enthousiasme lijkt er niet on-der te lijden en volledig stoïcijns over dezeniet erg van pas komende windstilte (achja, ik ken het gevoel...) leidt hij mij via desmalle trapjes naar de kapzolder: Het istijd geworden voor het onvermijdelijke‘dolen op de molen’.Met z’n vlucht van twintig meter is ’t Lamzeker geen reus onder zijn soortgenoten,maar vlot en behendig begeven wij onsdesalniettemin naar de krappe kapzol-der.

Oudste molen van het noorden?Onderweg vertelt Cees mij met trots dat ’tLam wel eens de oudste nog bestaandemolen van het noorden des lands zoukunnen zijn; in de 16e eeuw stond terplaatse een standerdmo len, maar in 1698werd reeds melding gemaakt van de hui-dige molen. Tot 1960 hield molenaar Sie-gert de molen in bedrijf. Uiteraard werdtoen gebruik gemaakt van de directnaast de molen gele gen en later afge-broken motormaalderij, maar Cees ver-moedt dat tot die tijd ook van de wind-kracht gebruik is gemaakt. In laatstge-noemd jaar werd de molen verkocht aaneen particu lier die hem o.a. als brandstof-opslagplaats (!) ge bruikte. Hoewel demolen reeds twee jaar later aan de ge-meente werd verkocht én hoewel er indie twee jaar het een en ander zou zijnuitge sloopt of verdween, krijg ik niet ergde indruk dat ’t Lam hier érg onder te lij-den heeft gehad; wat een sfeer volle mo-len is dit! Cees en ik staan inmid dels op dekapzol der.De kap kruit op neuten, een gebruikelijke

constructie in het noorden van het land.Volgens Cees een prima systeem, mits re-gelmatig gesmeerd: ‘Zelf heb ik het ideedat neutenkruiwer ken bij restauraties tesnel worden vervangen door Engelse krui-werken, omdat de molen te zwaarkruit...’. Waarvan acte.Het meest opvallende detail in de kap isechter de lange spruit die halfhouts inge-laten ònder de voeghouten ligt: Een zeld-zame constructie die vroeger (o.a.) ookop de nog bestaan de Nylânnermolen inWorkum voorkwam. Ook heel bijzonder:De gebrui kelijke blokvang die naast koe-bouten tevens van een stut is voorzien. In-cidenteel is deze constructie ook elderstoege past, maar waarom? Vertrouwdemen de koebouten niet? Cees heeft eenvermoeden dat dit er mee te makenheeft, meer be paald: Een stalen strip dieslechts met draadna gels aan het buikstukvastzit, vormt de verbinding met de koe-bouten...

Twee tegenover elkaar geplaatste inke-pingen aan de onderzijde van de tweehondsoren (onder het ondertafelement)in het zuidoostelijke veld van het acht-kant, doen vermoe den dat hier vroegereen luik heeft gezeten. Dit zag men vroe-ger vaak in de Zaanstreek en diende alsteer-/schilderluik voor spantring, rooster-houten etc. De plaatsing op het zuid-oos-ten is ook logisch: Uit deze hoek is immersde minste wind en het beste weer te ver-wachten.’t Lam bezit overigens wel meerdereZaanse kenmerken, zo als de ‘wolkjes’ opde windpeluw, de kleuren van het schil-derwerk en de keep aan de bovenzijdevan de overring voor het (voormali ge)broekstuk (De ene molendeskundige be-vestigde dit laatste overigens, terwijl eenandere dit ontkende; maar dit even ge-heel ter zijde...). Waarschijnlijk zijn de

Cees Notenboom is actie op de maal-zolder van ‘zijn’ Lam.

Ingenieuze, zelfgemaakte (ascania)buil op de eerste zolder.


Zaanse kenmerken te verklaren uit het feitdat er in de 17e eeuw nauwe handels -betrekkingen waren tussen de Zaan streeken Friesland.Het smalle, lage achterkeuvelens doethoge ouderdom vermoeden.

Een echte luizolder onbreekt, maar er isuiteraard wèl een luiwerk: Een sleeplui-werk waaraan duidelijk te zien is dat hetvroeger een kammenluiwerk was. Even onder de luitafel bevindt zich hetspoorwiel: twee schij flopen drijven detwee koppel stenen aan; een derde, lichthellende spil dreef vroeger de mosterd-steen op de eerste zolder aan. Vermoe-delijk diende deze spil vroeger als‘tweede koning’ met onder de maalzol-der een tweede spoorwiel(tje) met bijbe-horende schijfloop. Verklaringen van oog-getuigen spreken over een koppeltje ste-nen op de eerste zolder dat door eenriem werd aangedreven; Wellicht die-zelfde mosterdsteen, die toen voor an-dere doeleinden werd gebruikt? Feit isdat dit koppeltje stenen al geruime tijd(ca. een halve eeuw) uit de molen verd-wenen is. Cees vermoedt dat de derdespil na de ‘mosterdtijd’ een (thans ve -rdwenen) k oekenbreker aandreef. Thansdrijft ‘ie de p letter, de buil én de mengke-tel aan. Een vierde spil drijft sinds 2000 denieuwe pels teen aan ‘waar ook regelma-tig daadwerkelijk gerst mee wordt ge-peld!’, wil Cees nog even nadrukkelijkkwijt als ik hem voor een update van ditartikel opbel...Op de steenzolder liggen twee koppel16er blauwe stenen; één voor rogge enéén voor tarwe. Cees raakt steeds meerin zijn element en wijst mij op een aantalinteressante details. Zo zijn er voor het be-schermingshek dat het luitouw van hetspoorwiel afschermt zeer oude heklattengebruikt. Een drie kwart raamwerk, be-staande uit een plank met twee haaks

erop staande planken, slingerde al jarendoeloos in de molen, totdat Cees ont-dekte dat het precies op de kaar van detarwe steen paste: Op deze wijze kon menvroeger (en nu dus ook weer) de opslag-capaciteit iets vergroten.De rijn van de roggesteen is van een bij-zondere uitvoe ring: Het is een zgn ‘beugel-rijn’, waarvan - zo merkt Cees geamus -seerd op - in de vakliteratuur wordt be-weerd dat deze 1) alleen bij onderaandrij-ving kan worden toegepast en 2) (dus) nietbij windaandrijving wordt toegepast. Mole-naarstheorie en molenaarspraktijk blijvensoms toch twee totaal verschillende za-ken...De tarwesteen is voorzien van een ‘ge-wone’ Engelse rijn. Op de buiten rijn staatde tekst ‘OC TROOI VAN I. CLAR ING BOULD183 (?)’. Is deze Claringbould wellicht deuitvinder van deze rijn? Het lijkt zeer aan-nemelijk dat ‘De rijn van Klarenbald’ (zoalsde Engelse rijn ook wel wordt genoemd)een Nederlandse verbastering is van ‘Cla-ringbould’.De maalzolder ligt op stellinghoogte enwederom maakt Cees mij op een aantalopmerkelijke details attent: Een kastje inge -bouwd boven een korbeel, een gat in eenandere korbeel waar (vanouds) precieseen horloge in past en ook de afhoudervan de steen is op z’n minst opmerkelijk tenoemen (zie foto). Het is overdu idelijk dathier iemand - ruim drie eeuwen geleden -met veel liefde en oog voor detail een mo-len heeft gebouwd! ‘Er hangt een prach-tige, oude sfeer in deze molen en het leukeis dat ook ik telkens weer nieuwe verassin-gen tegenkom’, aldus Cees die zelf opdeze zolder een kleine pletter installeerdedie op de wind loopt en een reiniger die...door een motor wordt aangedreven: ‘Datis écht het enige dat hier elektrisch wordtaangedreven’, zegt Cees op een bijna ex-cuserende toon, om daar onmiddellijk aantoe te voegen dat hij straks ook op de

wind - via de pelspil - zal kunnen wordenaangedreven.

Op de eerste zolder (‘mosterdzolder’)staat weliswaar een kleine motorischemaalstoel, maar die is afgesloten enwordt nooit gebruikt. Een mengketel eneen buil worden (uiteraard!) op de windaangedreven, maar sinds kort kunnen zij(‘alleen in gevallen van nood hoor!’) ookmotorisch worden aangedreven. De builis een zelfgemaakt exemplaar, naar hetvoorbeeld van een soortgelijke (ascan i -a)buil in de molen in het Duitse Dedesdorf(ten noorden van Bremen); Via een inge-nieus schuivenstelsel kunnen niet alleende bloem, de griezen en de zemelen vanelkaar gescheiden worden, maar kan bij-voorbeeld ook alleen de gries, of de ze-melen uitgezeefd worden.Voor het mengen van kleine partijtjes(meergranen)meel is een soort ‘meng-ton’ geplaatst die met de hand wordtrondgedraaid.Een flink afgemalen linkse steen (door-snede ca. 1 meter) op de eerste zoldertrekt mijn aandacht. Het is volgens Ceeszeer goed mogelijk dat dit van het voor-malige koppel mosterdstenen afkomstigis. Bij een aandrijfconstructie met een‘tweede koning’ (zie hierboven) mòet im-mers wel sprake zijn van een linksdraai-ende steen. Bij een eventuele, latereriemaandrij ving blijft dit eveneens zeergoed mogelijk, omdat bij een dergelijkeaandrijving de draairichting gemakkelijkte wijzi gen is.

ToekomstCees raakt niet snel uitgepraat over zijnmolen, maar één vraag houdt hem on-dertussen toch wel bezig: “Waait hetinmid dels al?”. We gaan de stelling op enzowaar: Een licht briesje uit het noorden isopgestoken! Hoewel ik genoeg molensken die op zo’n windje de steen niet meezouden trekken (niet die van mezelf trou-wens!), loopt Cees vol vertrouwen naarboven om de steen in z’n werk te zetten.Na het lichten van de vang komt de mo-len langzaam op gang en even later kaner - op gemakje weliswaar - toch gema-len worden. Vanachter de maalbak wijstCees, door de openstaande stellingdeur,naar het kleine witte gebouwtje directten zuiden van de molen:’Dat is de voor-malige mole naarswoning en die huur ik ersinds kort bij; Het wordt een kantoor tje ener komt ook een winkel tje; Dan kan datwinkeltje hier op de maalzolder weg’.Inmid dels is dit gerea liseerd; aan de ope-ning van dit bezoe kerscen trum/wi nkel inseptember 2000 is in dit blad destijds aan-dacht besteed. Het gebouw tje doet in-middels ook dienst als ont vangstruimte ener is een exposi tie over de molens van degemeente Wymbritseradi el. Als de wind iets draait, wordt ik toch welbenieuwd hoe licht (of zwaar?) zo’n neu-tenkruiwerk werkt. Ik mag me even uitle-ven van Cees en ik moet toegeven: Dezemolen kruit best ge makke lijk. Tijdens hetkruien komt Cees even in het deurgatstaan: ‘Wist je dat dit kruirad het laatste

Eerste zolder met van links naar rechts de mengketel, de ‘mengton’ en het (buitenbedrijf zijnde) maalstoeltje. Het touw met de zak rechts op de foto is de licht: Zokan men deze (bij buiïg weer) ook vanaf deze zolder bedienen!


Het moderne molenleven

’t Lam in vol be-drijf: Voor de mo-len het nieuwekatoor/ winkel-tje/bezoekers-ontvangstruimte.

restant is van de afge brande molen inStiens? Dat is hier gekomen toen ze daareen kruilier kregen’, zegt hij grijnzend. Achja, de molen van Stiens; die ándere molenvan Cees die tegelijkertijd nooit helemaalzijn molen zal worden, zoveel is mij inmid-dels duide lijk en ik begrijp het helemaal. Het loopt inmiddels tegen etenstijd en ik

MolenvakantiesEerdere jaren schreef ik ’s zomers vaak columnswaarin ik mij min of meer excuseerde voor het feitdat ik ook die zomervakantie weer niets beters hadweten te bedenken dan ‘molens kijken’. Voor men-sen die echter denken dat ik daarom een heel saaipersoon ben, wil ik deze uitspraak graag nuanceren:Niet onbelangrijk is dat ik weinig tot niets heb metplaatsen die over het algemeen als favoriete vakan-tiebestemmingen te boek staan. Veel mensen gaanbijvoorbeeld in de zomer naar het zuiden, naar dezon. Nu heb ik persoonlijk niet zoveel met warmweer, sterker nog, als het ’s zomers boven de – pak-weg – 23 graden komt, loop ik al te puffen en tehijgen en ben zichtbaar opgelucht als er weer een frisbuitje valt. Stuur mij dus naar de Costa-weet-ik-veel-wat en u kunt er gegarandeerd van zijn dat umij na twee dagen al kunt wegdragen.Een andere favoriete vakantiebestemming is de win-tersport. Ik heb echter een grote hekel aan sport enbovendien loop ik in het dagelijks leven al genoeg tesjouwen en te klimmen dat ik in mijn vakantie li-chamelijke inspanning volledig vermijd (behalvemolens beklimmen dus). Bovendien stoor ik mij –als zelfverklaard intellectueel – aan het uitgelatenproletensfeertje tijdens een doorsnee wintersportva-kantie: Overdag jezelf via de zwaartekracht naarbeneden laten glijden op een piste (hoezo sportief?)en je ’s avonds bezatten op een of andere après-ski-party onder de tergende klanken van debielensongsals ‘Heeee baby OE!!! Ah!!! I wanna kwo-o-o-o-o-wif you be my girl!’.Nee, geen massavermaak voor mij, of wellicht beter:helemaal geen vermaak voor mij. Het komt er na-melijk op neer dat ik gewoon helemaal niets leukvind. En het allerergste is dat ik eigenlijk al mijnhele leven niets leuk vind. Als mijn ‘collega-kinde-ren’ vroeger verstoppertje, tikkertje, oorlogje, of watvoor debiel spel dan ook in onze tuin speelden,stond ik mijn tuinmolentje op te zeilen… Familie-vakanties waren dankzij mij ook altijd regelrechterampen: Gezellig met het hele gezin naar Center-parks (dat toen nog ‘Sporthuis Centrum’ heette) enterwijl iedereen naar het tropisch zwemparadijsging, zat ik in onze bungalow een beetje te chagrij-nen dat zwemmen niet voor mensen bedoeld is, om-dat zij anders wel van zwemvliezen waren voor-zien. Absolute ramp tijdens dit soort vakanties wasaltijd ‘mijn dag’: Een hele dag ‘molens kijken’waarbij mijn broertje reeds halverwege de dag alzijn stripboeken had uitgelezen en de rest van dedag strontchagrijnig op de achterbank van de autozat terwijl de ene na de andere molen op zijn net-vlies passeerde…Ik vind dus gewoon niets leuk. Ik herinner mij mijnafkeurende blikken wanneer mijn enthousiaste moe-der vroeger voorstelde ‘een spelletje’ te doen. ‘Eenspelletje’? Bah! Knikkertje, tikkertje, scrabble, scou-ting, voetballen, tennissen, dansen, dammen, scha-ken, sjoelen, ik kan werkelijk geen volksvermaakverzinnen dat ik wél leuk vind. Mensen die mij een heel saai persoon vinden, heb-ben misschien dus toch wel gelijk…Prettige vakantie! WvdL

’t Betere Werk

Vlucht molen Middelveldsche Akerpolder

In Molenwereld 2001-6-151 stond dat demolen van de Middelveldsche Akerpolderwel eens de Stommeermolen bij Aalsmeernaar de kroon kon steken als grootste mo-len van Noord-Holland in vlucht. Dat blijktinderdaad niet veel te schelen. De Stom-meermolen heeft een vlucht van 28,30 m,terwijl de Amsterdamse molen uitkomt op28,00 m. De heer E. Stoop deelde ons ditlaatste mee. Het blijkt namelijk dat de Mid-delveldsche Akerpolder op 10 januari 1886een nieuwe binnenroe bij Pot bestelde.Deze had een vlucht van 28,00 m en kreegnummer 1468 mee. Diens voorgangerheeft in de molen van de MiddelveldscheAkerpolder dus maar tien jaar gedraaid.Of de roe uit 1886 na de sloop van de mo-len in 1921 nog een vervolgcarrière maakteis niet bekend, maar heel goed mogelijk. jsb.

Molens, molentjes en de molenwerfVeel molenerven worden ‘opgesierd meteen of meer extra molentjes. Soms gaathet om zeer opvallende modellen die al-leen maar afleiden van die enige echteauthentieke.Tijdens een wandeltocht in Zuid-Hollandtrof ik tot mijn verbijstering een molen aandie was omgeven door wel zon twintigtalgeknutselde bijdragen. Op een andereplaats zag ik een op zich zelf fraaie, wer-kende watermolen vergezeld van tweebijzonder uit de kluiten gewassen bastaar-den.Wat hiervan te denken?Eigenlijk behoort de molenwerf mijns in-ziens zo veel mogelijk te passen bij de mo-len zelf en is al dat extra geknutsel niet al-leen volkomen overbodig maar in feitebuiten gewoon storend. Het doet nogalwat afbreuk aan het eigenlijke monu-ment. Wat de beherende instanties zoalsmonumentenzorg hier in het algemeenvan vinden is de vraag. Juichen ze aldeze handvaardigheid toe of is hiersprake van het bekende Nederlandsegedoogbeleid?J. Keuken - Stichting Historisch NiedorpNieuwe Niedorp

besluit dat ik maar eens naar huis ga. Eenurenlang bezoek aan één van de mooi-ste molens van Nederland komt zo teneinde. Als ik vanuit de auto nog eenmaalomkijk, zie ik hem nog steeds malen metvolle zeilen: Cees vermaakt zich van-daag nog wel een paar uurtjes...

FORUM

Clusteren:een meerdan bitterenoodzaak

Bart Slootensecretaris van Stichting De Westfriese Molens

‘Te veel om te sterven, te weinig om te leven’.Dat is het idee dat veel molenorganisaties hebbenover de onderhoudssubsidie die zij krijgen voorhet instandhouden van de molens. Toch kan erdoor een simpele ingreep met hetzelfde geld

meer gedaan worden.

Restauratie en onderhoud

Restauratie is door de jaren heen onder-hevig geweest aan discussie. Hoe restau-reer je, wat restaureer je weg, wat be-houd je van latere wijzigingen enz. Dezediscussie is vatbaar voor vele meningenen de communis opinio in deze wijzigtzich in de loop der tijden.Wat zich echter niet wijzigt, is de behoefteaan financiering om een en ander te be-talen. Uiteraard hangt de vereiste hoeveel-heid geld af van hoe je restaureert en vande onderhoudstoestand, maar over éénding zijn we het allemaal eens: geld moeter zijn. Het nadeel van een beleid gericht op res-tauratiecycli is tweeërlei: ten eerste weet jenooit hoe de onderhoudstoestand is als derestauratienoodzaak zich doet gelden. Deberuchte tegenvallers gaandeweg de res-tauratie spreken wat dat betreft voor zich.En ten tweede is een verslechtering van dealgehele onderhoudstoestand gaande-weg de tijd tussen twee restauraties in in-herent aan deze manier van instandhou-ding. Immers, restauratie is in wezen het inéén keer wegwerken van achterstallig on-derhoud. (Daarmee wordt niet ontkenddat er types restauratie zijn die met ach-terstallig onderhoud niet van doen heb-ben: funderingsherstel en restauratie naeen ramp behoren bijv. tot deze catego-rie).

Al jaren is de financiering van restauraties(en niet alleen die van molens) een pro-bleem. Ook dit probleem kent twee kan-ten: de juiste hoogte is nooit precies te be-palen (vanwege de zojuist genoemde te-genvallers) en de structureel te lage bud-gettering is het tweede facet van dezeproblematiek.Ook het Rijk onderkent dit blijkbaar. Aller-eerst tracht men na jaren van draconischebezuinigingen de (deels zelf veroorzaakte)achterstand in de algemene onderhoud-stoestand van de monumenten nu weg tewerken door een inhaalslag (de zgn. kan-jerregeling) en door een verhoging van hettotale budget. Maar ook (en dat is voor demolens veel belangwekkender) denkt menna over een principieel ander beleid. Res-tauratie en onderhoud moeten meer geïn-tegreerd worden. Met andere woorden: erdient meer aan onderhoud gedaan teworden, zodat de cyclus van (matig) on-derhoud en daarna weer restauratie (zogemiddeld 1 keer per 25-30 jaar) wordtdoorbroken.Ik heb in molenen monumentenland nogniemand ontmoet die deze ommezwaainiet toejuicht. Het is immers veel beter omjaarlijks een ruim budget voor regulier on-derhoud tot je beschikking te hebben, dansteeds te moeten laveren tussen een tekortaan onderhoudsgelden en de onzeker-heid van de financiering van een onvermij-delijke restauratie.

Sprookjesachtige wintersfeer bij de Ba-buurster Molen bij Tjerkwerd, een derruim veertig molens van de StichtingDe Fryske Mole. De instandhoudingvan hun molens bezorgt stichtingsbe-sturen vaak eerder koude rillingen (fotoGerben D. Wijnja, januari 1996).

Meer van of meer met hetzelfde?

De bovengenoemde cyclus kan op tweemanieren doorbroken worden. Ten eerstezou het Rijk de beschikbare gelden kunnenverhogen. We weten echter allen dat veledoeleinden gediend en gefinancierd wor-den door de overheid en dat deze wegdie van de meeste weerstand zal zijn, zekerals het economisch wat minder goed zougaan.Een tweede manier echter die ook voorhet Rijk zeer aantrekkelijk is, is clustering vanonderhoudsgeld.


Behoud


Grote en kostbare restauraties, zoalshier bij de Waterloosmolen bij Rijpwe-tering van de Rijnlandse Molenstich-ting, ook eigenaar van een veertig mo-lens, zijn niet altijd te vermijden. Tochis effectief gebruik van de beschikbaremiddelen voor onderhoud een min-stens zo belangrijke basisvoorwaardevoor geslaagd molenbehoud. In dit op-zicht is het beleid van de provincieZuid-Holland voorbeeldig. Poolen vanhet (provinciale) onderhoudsgeld isdaar een al jaren bestaand onderdeelvan. (foto J.L.J. Tersteeg).

Zeker voor een deel van de molenwereldzou dat een goed begin zijn tot doorbre-king van de onderhoud-restauratiecyclus.Er zijn zo langzamerhand nogal wat stich-tingen en verenigingen met een behoorlijkaantal molens in eigendom en onderhoud.We hoeven maar te denken aan De FryskeMole, de Rijnlandse Molenstichting, Stich-ting Instandhouding Molens Alblasser-waard en Vijfheerenlanden , De ZaanscheMolen en daarmee is de reeks niet volledig.Deze grote moleneigenaren zouden zeergebaat zijn met clustering van onder-houdsgeld. Er van uitgaande dat de beschikbare sub-sidiabele bedragen optimaal worden be-nut, zou een stichting met zeg 40 maal-vaardige molens de beschikking hebbenover 40 x ƒ 7500,- = ƒ 300.000,- op jaarbasiswaarover het Rijk (en naar we hopen ookandere overheden) subsidie verlenen. Wel-iswaar moet je dan ook je eigen aandeelweten te financieren, maar dat moet je inde huidige constellatie ook. En de molenei-genaren zijn zich er over het algemeen welvan bewust dat géén onderhoud plegenslecht is voor de financiële situatie van deorganisatie. Immers ieder jaar uitstel bete-kent meer onderhoud daarna, maar desubsidie over het bedrag dat je niet hebtbesteed, ben je voorgoed kwijt en de on-

derhoudstoestand van de molens ver-slechtert daardoor ook, waardoor er laterweer meer geld nodig zal blijken te zijn voorhet onderhoud enz. zodat het niet beste-den van het subsidiabele onderhoudsbe-drag op den duur funest is voor de kas vande moleneigenaar om over de molensmaar te zwijgen. Kortom je raakt in eenneerwaarste spiraal, die alleen onderbro-ken kan worden door restauratie. Maardeze geeft in hoogte en tijd weer vele fi-nanciële onzekerheden, zodat het niet deoplossing zou moeten zijn: noch voor demoleneigenaar, noch voor het Rijk, wantuiteindelijk blijkt een en ander altijd duurderuit te vallen en organisatorisch ingewikkel-der te zijn dan een goed en geldelijk vol-doende onderbouwd onderhoudspro-gramma voor de lange termijn.Clustering ligt dus voor de hand. Nu zijn ertwee vormen van clustering, die per object(i.c. dus per molen) en in de tijd.Als het mogelijk zou worden om per objectte mogen clusteren, dan kun je in je onder-houdsprogramma schuiven met de subsi-diabele onderhoudsbedragen, want deene molen heeft in een bepaald jaar min-der (of meer) aan onderhoud nodig dande ander. Zou je ook mogen clusteren in detijd, dan kan je geld dat je in een bepaaldjaar overhoudt kunnen doorschuiven naarandere jaren en als een soort appeltje voorde dorst op rekening kunnen laten staan.Clusteren zou dus een wezenlijke verbete-ring van het huidige systeem inhouden enzowel het Rijk als de moleneigenaren zou-den er wel bij varen. De moleneigenarenom de hierboven uiteengezette redenenen het Rijk omdat dezelfde hoeveelheidgeld veel doeltreffender zal worden ge-bruikt dan nu het geval is. Kunstgrepen alsonderhoud laten uitvoeren aan het eindvan het jaar en dat dan over twee rekenin-gen verdelen of het verliezen van (eendeel van) het subsidiabele bedrag door te

weinig onderhoud (wat bijv. speelt bij klei-nere molens of bij molens die net gerestau-reerd zijn) zouden dan tot het verleden be-horen.Voor de moleneigenaren zou een veel rus-tiger financieel beleid mogelijk zijn. Nietvoor niets staat “dezelfde hoeveelheidgeld” hierboven schuin gedrukt. Dit is im-mers van wezenlijk belang in de hele rede-nering: het Rijk zou door invoering ervangeen cent meer hoeven uit te geven. (Datde subsidiabele bedragen van tijd tot tijdaangepast dienen te worden aan devoortschrijdende bouwinflatie is een an-dere zaak en staat uiteraard los van al ofniet invoeren van clustering van deze on-derhoudsbedragen).

De vreugde is groot als na jaren vanenorme inspanning op 3 juli 1998 deCeres in Bovenkarspel in gebruik wordtgesteld, een van de dertien molens vande Stichting De Westfriese Molens. Hetin goede staat houden eist veel creativi-teit, ook in het omgaan met het be-schikbare geld, zowel door stichtingenals overheden (foto JSB).

Anno 1984

Het is dan ook onbegrijpelijk, dat het Rijknog steeds niet tot besluitvorming in deze isgekomen. Ik schrijf nog steeds niet daar bijde opening van de Buurtermolen te Rijp-wetering op 14 april 1984 (!) door de toen-malige minister van Cultuur Elco Brinkman isgezegd dat binnenkort een uitspraak overdeze problematiek zou zijn te verwachten.We zijn nu 17 jaar verder!Voor de afgelopen jaarvergadering vanDe Hollandsche Molen heb ik als secretarisvan stichting De Westfriese Molens (binnen-kort eigenares van 13 molens) een brief ge-stuurd over deze zaak. Het bestuur heefttoegezegd dit opnieuw in het reguliereoverleg met Monumentenzorg te bespre-ken. Het is echter onbegrijpelijk dat het Rijknog steeds niet tot invoering heeft beslo-ten. Het komt immers alle monumenten tengoede en de invoering kost in principegeen cent extra, terwijl de gelden waar demolens via de subsidieregeling recht ophebben, optimaal zullen worden besteed.Mijn oproep is dan ook aan alle molenei-genaren om onze brief te ondersteunendoor een adhesiebetuiging naar De Hol-landsche Molen te sturen, zodat die zichgesteund weet door heel veel moleneige-naren in het overleg met Monumenten-zorg. En het Rijk zou ik willen vragen: helpons, denk niet langer, maar doe!

Als er een stichting is die weet wat deconsequenties zijn van onvoldoendemiddelen voor onderhoud dan is datde Stichting tot Instandhouding vanMolens in de Alblasserwaard en de Vijf-heerenlanden. Het geschonden molen-complex van Streefkerk is de mededaardoor ontstaan verliezen niet te bo-ven gekomen (foto JSB, 23 augustus1969).



Onlangs verscheen van de hand van RonCouwenhoven 250 Zaanse Molens. Hetboek is een studie naar aanleiding vanhet bekende meesterwerk DuizendZaanse Molens van Pieter Boorsma,waarin in 1950 de inventarisatie van hetZaanse molenbestand werd vastgelegd.In 1968 verscheen de vrijwel ongewijzigdeheruitgave van deze molenbijhel.

Tien jaar geleden begon Couwenhovennotities te maken over aanvullingen, diehij op de gegevens van Boorsma vond.Uiteindelijk was de lijst gegroeid tot zo’nhonderd aanvullingen en een reeks mo-lens, die niet in zijn boek voorkwam. In no-vember vond hij een nieuwe stroom ge-gevens in het gemeente-archief, waar-door er uiteindelijk 250 aanvullingen —dus een kwart van het totaal - werden ge-vonden inclusief 29 molens, die niet doorBoorsma beschreven zijn. Hiervan zijn er20 volstrekte nieuwkomers. Ze zijn nergenseerder beschreven. Bovendien kon hij debrandkroniek van Boorsma aanvullen met36 branden, brandjes en blikseminslagen.

OnderzoekCouwenhoven deed onder meer onder-zoek in de archieven van het Olieslagers-contract, het Papiermakerscontract, denotariële actes van meer dan honderdandere verzekeringscontracten, het oud -rechterljk archief van de Banne Westza-nen en de Transportregisters van deBanne Westzanen. Al deze bronnen be-

vinden zich in het Gemeentearchief vanZaanstadBovendien voerde hij een uitgebreid lite-ratuur onderzoek uit, omdat na Boorsmaspublicatie in 1950 tal van andere onder-zoekers aanvullende gegevens aantrof-fen, die in 1968 niet in de herdruk werdenopgenomen. Al deze gegevens zijn nudus gebundeld in 250 Zaanse Molens.

Al met al is 250 Zaanse Molens een waar-devolle uitbreiding van de kennis over deZaanse molens. Iemand die DuizendZaanse Molens in de kast heeft staan ende waarde ervan beseft moet daar ei-genlijk ook 250 Zaanse Molens bij hebben.Het is niet alleen een uitbreiding van Boor-sma’s meesterwerk, maar ook een verdie-ping ervan. Zo geeft Couwenhoven in heteerste hoofdstuk ‘Elfhonderd Zaanse Mo-lens’ een kwantitatief overzicht van deZaanse molenontwikkeling, waarschijnlijkde allereerst redelijk betrouwbare. Dezewijkt sterk af van die in Molenwereld 2000-4, mede als gevolg van de verschillendeuitgangspunten. De aanvullingen verlengt de levensduurvan sommige Zaanse molens aanzienlijk,tot een mensenleeftijd toe. Ook kon Cou-wenhoven nu van sommige molens depreciese plaats aangeven waar zij ge-staan hebben. Soms kon een dubbeltel-ling worden aangetoond.Enerzijds versterkt dit boek de bewonde-ring voor het werk van Boorsma, die metDuizend Zaanse Molens zijn tijd ver vooruit

was en het met minder hulpmiddelenmoest stellen. Anderzijds ook bewonde-ring voor het vele onderzoek van Cou-wenhoven en de publicatie ervan. Deomschrijvingen gaan ook verder dan inDuizend Zaanse Molens en doen daar-door eerder denken aan Boorsma’s OverZaansche Windmolens. Op zich geno-men is dat alleen maar een winstpuntomdat dit veel meer licht geeft over degeschiedenis van de molen, ook in alge-mene zin.Al lezend dringt zich ook het besef op,dat het laatste woord over de ZaanseMolens met 250 Zaanse Molens niet is ge-zegd. Dat kan ook niet en de auteur be-weert dat ook niet; eerder het tegen-overgestelde: er is nog meer. Zo komt bijleven en welzijn in november van zijnhand een nieuw boek, Zaanse Molen-branden uit; 250 Zaanse Molens maakt eralleen maar nieuwsgierig naar.

Vragen en aanvullingenSoms zijn er wat dingen die grote vragenoproepen, met name als gevolg van demolentechniek. Zo staat in 250 ZaanseMolens vermeld dat de zaagmolen DeZwarte Bruinvisch van Zaandam-W in Ure-terp als korenmolen werd herbouwd. Hetprobleem is dat de molen in Ureterp eenachtkant was (zie Molenwereld 2001-6),terwijl de Zaanse molen volgens Boorsmaeen zeskant zou zijn geweest.Een vergelijkbaar probleem doet zichvoor met De Walrot, ook in Zaandam-W.Deze molen, die nu in IJlst staat, zou eentot zaagmolen verbouwde oliemolen zijn.Constructief is dat nauwelijks voorstelbaarvanwege de vereiste vierkante onder-bouw voor een achtkante zaagmolen.Als De Walrot ooit oliemolen is geweest,dan moet hij als zaagmolen ooit hele-maal nieuw gebouwd zijn op plaats vande oliemolen. De paltrok De Dood in Zaandam-W roeptraadsels op. Volgens Couwenhoven isdeze in 1805 verplaatst naar Zoeter-woude (nu grondgebied Leiden). In mej.dr. M.A. Verkade e.a., Zaandam 150 jaarstad 1811-1961, pag. 37 staat dat dezemolen op 24 januari 1785 verkocht wasaan A.F. Zoda in Leiden voor ƒ 1050,- ennaar Leiden was overgebracht. Dat komtuitstekend overeen met het feit dat A.T.Sodaa op 25 januari 1783 toestemmingkrijgt om twee paltrokken te bouwen.Heeft Sodaa de molen nog tot 1805 inZaandam laten staan? In Leiden stond demolen naast de achtkante zaaggmolenDe Haan en heette De Eendragt. Hij werdniet lang na 1880 gesloopt. In 1865 viel het doek over de loodwitmo-len De Rob in Koog nog niet definitief. Demolen werd als korenmolen herbouwd inhet Zeeuwse Gapinge, waar hij in 1896 af-brandde. (De herkomst uit Goes van DeRob, zoals Van Hoogstraten die noemt inDe molens van Zeeland is onjuist).De afbeelding op pagina 99 betreft nietDe Almanak, maar is de zaagmolen DeEendracht in Koog a/d Zaan.De spelling van het oude Hollandsspeelde de schrijver parten bij de oliemol

PAPIERMOLEN

Duizend

Zaanse Molens

uitgebreid

J.S. Bakker

Jubileumboek

Zijper Molens


Ter gelegenheid van het veertig jarig be-staan van stichting De Zijper Molens is eenjubileumboekje uitgegeven, geschrevendoor Frank van Loo.Het is een fraai geïllustreerd boekje ge-worden, deels in zwart-wit, deel in kleur.Merkwaardigerwijze heeft het boekjegeen inhoudsopgave, maar al bladerendis er het volgende in te vinden: het begintmet een greep uit de (molen)geschiede-nis tussen 1561 en 1961 met veel wetens-waardigheden en mooie oude foto’s.Dan volgt de hoofdmoot: de 40-jarige ge-schiedenis van de stichting, waarin devaak moeilijke strijd (vooral in financiëlezin) wordt beschreven om tot restauratievan alle molens te komen. Ook wordt hierde recente geschiedenis van de beidemolens beschreven die tot voor kort nogin particuliere handen waren, maar nustichtingseigendom zijn.Ook dit hoofdstuk kent tal val belangwek-kende foto’s, uiteraard niet zo oud als inhet eerste hoofdstuk, maar oud genoegom af en toe een glimlach van nostalgieop te wekken.Dan volgen twee bijlagen die met be-stuursleden en die van vrijwillige mole-naars.Het laatste hoofdstuk is een kleurrijk geïllu-streerd overzicht van alle bestaande enverdwenen Zijper watermolens met alsslot twee kaartjes.Een gemiste kans is de afwezigheid vanuitleg met plattegrondjes van de beidesystemen van in- en uitmalen zoals die inde Zijpe gebruikelijk waren. Weliswaar nietuitsluitend Zijps, maar toch wel heel ken-merkend voor dit gebied.Er ontbreekt een overzichtskaartjewaarop de polderafdelingen metgrootte, polderpeil, opvoerhoogte enplaats van molen en/of gemaal. Hetkaartje voorin is een vereenvoudigdevorm daarvan, maar een iets uitgebrei-dere versie had voor de waterstaatslief-hebber leuk geweest als overzicht.En de fraaie doorsneetekening van eenschepradmolen op blz. 53 had van mijpaginagroot mogen worden afgebeeld(’t is nu wel heel klein) en bovendien ver-gezeld mogen gaan van eenzelfde soorttekening van een vijzelmolen. Al met al genomen heeft de stichting eenleuk gedenkboekje uitgegeven, dat alstijdsdocument zeker het aanschaffenwaard is en naarmate het ouder wordt,alleen maar aan historische waarde zalwinnen.Het boekje kost ƒ 25,— en is bij de stichtingte bestellen: Stichting De Zijper Molens;postbus 9; 1750 AA Schagerbrug. Wordt udonateur (en u steunt daarbij een heelgoed cultureel doel) dan kunt u zich ophetzelfde adres opgeven (nog niet beta-len). De donateurskosten zijn ƒ 35,— (E 15,—)en u ontvangt dan het boekje gratis.

Bart Slooten.

en De Ketel in Jisp. Uit de vermelding‘koeckerolymolentgen’ trekt Couwenho-ven de conclusie dat dit waarschijnlijkeen hennepkoeksmolen was. Dat is mo-gelijk, maar niet op grond van deze nota-tie. In het oud-Hollands mocht men na-melijk van een korte klinker een langemaken door achter die klinker iedere wil-lekeurige andere klinker te zetten. Ge-makshalve nemen wij dezelfde, maar dathoefde toen niet. Het koeckerolymolent-gen is niets ander dan een kokeroliemo-lentje, ofwel een wip; op zich ook een in-teressant gegeven. Als je op zulke dingenniet bedacht bent, kun je zelfs tegen be-ter weten in -en dat is ongetwijfeld bijCouwenhoven ook het geval- lelijk demist in gaan. (Ooit heb ik mij suf gepie-kerd over de plaats ‘Kufhouck’. En hetwas zo simpel: Kiifhouck en aangezieneen i en een j uitwisselbaar zijn: Kijfhoek. In250 Zaanse Molens speelt precies de-zelfde kwestie bij Suijdervlut - Suijdervliit -Zuidervliet.)

BijlagenIn een bijlage worden de molenrestantenvermeld die sinds het uitkomen van hetboek van Boorsma zijn verdwenen. Jam-mer genoeg miste ik het verdwijnen vande onderbouw en schuren van de pelmo-len De Witte Klok, ooit eigendom van degrootvader van de auteur, de bekendePieter Jansz. Couwenhoven. (Bestaat trou-wens de schuur van De Zwarte Ruiter inZaandijk nog?) In deze bijlage zijn ookenige mutaties in het (ex-)Zaanse molen-bestand na 1950 opgenomen, maar dievormen geen compleet overzicht.Een register op molens completeert hetboek. Helaas volgde CouwenhovenBoorsma niet na met een register op per-sonen en een register op onderwerpen.250 Zaanse Molens is geïllustreerd met be-kende en minder bekende afbeeldingenen gelukkig is er ook kaartmateriaal in op-genomen. Het boek telt 142 pagina’, isgebrocheerd en voorzien van een noten-apparaat. Al met al is 250 Zaanse Molenseen ‘must’ voor de liefhebbers vanZaanse molens. Voor de prijs hoeft menhet zeker niet te laten!

250 Zaanse Molens is in eigen beheer uit-gegeven door de Stichting Archief RonCouwenhoven, die zich onder andere be-zig houdt met het bevorderen van publi-caties over de historie van de Zaanstreek,en de firma Feniks Design uit Zaandam.Het boek is niet via de reguliere boekhan-del verkrijgbaar, maar kan besteld wordenvia intemet (www.duizendzaansemo-lens.nl) of bij de auteur (Flevomeer 34, 1509GP Zaandam, tel. 06-51273980).De prijs van het boek bedraagt inclusiefverzendkosten ƒ 40,-.

Af te halen:alle onderdelen van een grote centrifugaalbuil, het houtwerk kan alleen als model dienen, verder enig ijzerwerk van een jakobsladder. Inlichtingen 023-5391739.


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

BosAlmkerk 0183-401218

Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

De Gelder Favier B.V.Tricht 0183-353508

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-401671

Herrewijnen VOF Spijke-nisse

0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & Korver VOFMiddenbeemster 0299-683743

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers


ZoekerDe ‘Zoeker’ uit het juninummer van deMolenwereld wordt door de heer Esselinkuit Delft thuisgebracht als de Nesmolenvan de Nessepolder ten noorden van Bo-skoop, ook bekend als de molen vanSlootjes. De molen dateerde van 1658 enstond aan de Otweg in de gemeente Al-phen a/d Rijn. In 1906 werd de bemalingovergenomen door de polder Kerk en Za-nen. Kort daarna werd de molen afge-broken.Het was een schepradmolen. In 1904 hadhij ijzeren assen en een houten en een ij-zeren roe. De vlucht was 19,25 m, terwijlhet scheprad een diameter had van 5,00m bij een schoepbreedte van 36 cm. DeNesmolen was onderseinmolen voor deGouweboezem. Hij nam, samen met demolen van de polder Reeuwijk aan deBreevaart onder Gouda het sein over vanhet hoofdsein op de Gouweboezem,waar aan de Gouwe een seinpaal stond.Als seinmolenaar kreeg de molen ƒ 25,-salaris extra per jaar.Ook de heren Broerse uit Wormer, A. Hoekuit Kinderdijk, H. Monseer uit Waddinx-veen, G. Ottevanger uit ‘s-Heer-Hendriks-kinderen, Hans Roest uit Sassenheim endrs. H.A. Visser uit Papendrecht brengen

de molen thuis als de molen van de Nes-sepolder aan de Otweg. Melvin van Rhijnuit Waddinxveen denkt echter dat het dein 1903 gesloopte molen aan de OudeGouwe onder Waddinxveen is, de ‘molenvan Gilles Eindhoven’. Hij lijkt er wel watop, maar is het echter niet, want dezemist een speciaal kenmerk: de langespruit.

Verder komt de heer Jurgens uit Hoorn te-rug op een onbekende uit de rubriek ‘Wiebrengt me thuis?’ in De Molenaar. Hijschrijft:‘Het gaat om de foto in jaargang 1990nummer 18; een molen waarvan het kruisop de berg ligt als gevolg van breuk vande houten as. In die tijd kende ik de molen

nog niet, maar ik ben er nu vrij zeker vandat het molen De Wachter is in Dilsen inBelgisch Limburg. Die verloor zijn kruis in1908 waarbij een zekere Moors veronge-lukte. Blijkens de familierelatie met de la-tere molenaars Boutsen vermoedelijk eenmolenaar of knecht op de molen. Er werdtoen een ijzeren as gestoken, fabrikaat L.van Aerschot, die volgens laatste mole-naar Theo Boutsen voor deze molen wasgegoten. Het model van de as lijkt me eer-der ontworpen voor een standerdmolen:een lang en dun aslichaam en vrij kleineashuizen. Blijkens de lijst op de paginas 82en 83, opgenomen in het roeden-thema-nummer van Molenecho ‘s, werden toentwee Verhaeghe- Decuyper roeden gesto-ken, nummers 663 en 664; lengte 26,44meter. De roeden werden in juni 1909 ge-leverd aan (molenmaker) Kluskens uit Ne-derweert voor molenaar Breuls. De molenis op windkracht in bedrijf gebleven tot1954, toen de molen bij krachtige wind enmalend met twee koppels stenen de kam-men van het spoorwiel verspeelde. Om-dat zowel de eigenaar als de molenaar(huurder) niet meer in de molen wilden in-vesteren is die schade nooit hersteld. In1992 is de molen geheel onttakeld waarbijde romp werd afgedekt met een beton-nen plaat. Op 30 april 1874 stond een be-richt in de Tilburgse Courant over een mo-len in Dilsen, die door het hemelsvuur ver-nield was. “De Wachter” was volgens Lim-burgse molens in heden en verleden in1871 gebouwd.’

We danken alle inzenders hartelijk. Hierbijde volgende ‘Zoeker’, bij uitzonderingeen schilderij. Schilderijen en tekeningennemen we bij uitzondering op, maar ditschilderij is dermate ‘naar het leven afge-maald’ en zo intrigerend, dat we er eenuitzondering voor maken. Het is eenzaagmolencomplex waarvan we nu al-leen maar kunnen dromen met hout-loods, woningen en zelfs een echte thee-koepel. Gezien de hoge walkant gaande gedachten uit naar een molen aaneen grote rivier met sterk wisselende wa-terstanden (eb en vloed); maar welke?

Reacties a.u.b. te richten aan de redac-tie van de Molenwereld, Moerdijkstraat39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303,e-mail [email protected]

Zoeker


De Korenlust in Stellendam is een van delangzamerhand ‘uitgeklede’ korenmolensvan ons land. In 1964 had de molen nogdrie koppel stenen en een buil, een pel-

steen was omstreeks 1926/1927 al verdwe-nen. Na 1964 verdwenen de buil en eenkoppel stenen. Nu is er een keer ten

goede gekomen en op 27 oktober 2000kon een nieuw koppel vijftiender kunst-

stenen in bedrijf worden genomen.

Op 9 maart 1999 werd de VriendenkringKorenlust Stellendam opgericht. De stel-lingkorenmolen uit 1856 is eigendom vande Molenstichting Goeree-Overflakkee,en was oorspronkelijk uitgerust met driekoppels stenen, een pelsteen en een buil.Hiervan was slechts de zeventienderblauwe steen maalvaardig; de vijftienderkunststeen was incompleet en onbruik-baar. Het derde koppel, de pelsteen ende buil zijn in de loop der jaren verwijderd.

Een volledige en complete herinrichtingvan de molen is gewenst, maar omdat demiddelen van de Molenstichting Goeree-Overflakkee beperkt zijn moest gezochtworden naar een andere geldbron.De molenstichting bestaat pas tien jaaren is eigenaar van elf van de twaalf mo-lens op Goeree-Overflakkee. Nadat me-dio maart 1999 binnen het dorp Stellen-dam huis aan huis en bij bedrijven eenrondschrjven van de Vriendenkring wasverspreid kwam er geld binnen. Ook eenartikel in de landelijke molenbladen hadals reactie dat er geld op de rekening ge-stort werd, in totaal circa 3000 gulden.

Tweede steenEind april kwam het bericht van de Rabo-bank West-Flakkee, dat die bereid was deaankoop en transportkosten van hettweede koppel stenen voor haar reke-ning te nemen. (Deze bank is ook sponsorgeweest van de Molenstichting geweestbij de aankoop van de molen De Zwaanin Ouddorp enkele jaren geleden). Beginmei werd een koppel vijftiender kunstste-nen (kwarts met flint) met zacht bodemselbesteld bij Molensteenmakerij Hans Titu-laer. Deze stenen zijn op 29 oktober 1999in de Korenlust door de voorzitter van deraad van bestuur van de Rabobank West-Flakkee, de heer R. van Putten, officieelovergedragen aan de MolenstichtingGoeree-Overflakkee. Hierbij sprak dezezijn waardering uit voor de molens als mo-nument, en benadrukte dat de bank zichook verantwoordelijk voelt voor dit cul-tuurgoed. Burgemeester Boonstra, voor-zitter van de molenstichting, bedankte debank en sprak ook zijn waardering uit.Deze mening werd geheel gedeeld doorwethouder Visser als vertegenwoordigervan de gemeente Goedereede, die te-vens de wens uitsprak dat het derde kop-pel maalstenen ook terug zou keren! Inmiddels zijn de oude, kapotte maalste-nen afgevoerd naar de de molenvloer.Daar zijn ze opgenomen in de bestrating

De Korenlust in Stellendam met een opvallend grote achterbaard. Letook op het achterkeuvelens. De rolverdeling is er waarschijnlijk groten-deels opgeschilderd (zie bij de vangstok) Meer over dit soort ‘nepra-men’ in De Molenaar 1995-22-23.

De molen na de in 1965 voltooide res-tauratie. Voor de molen het inmiddelsgesloopte motorhok. Naast de molenstaat een vrachtwagen van De Jager.Deze vishandelaar, wiens bedrijf naast demolen gevestigd was, hees vanaf de balieeen tenen bal in de hoogste molenwiek,zodat de thuispelsters en -pellers in hetdorp op de hoogte waren dat er garna-len gehaald konden worden.

Herstel tweede koppelstenen in de

Korenlust Stellendam

en als zodanig dus nog herkenbaar.Er is vanuit gegaan dat alles wat nogbruikbaar was van de oude steen op-nieuw gebruikt zou worden. Dit niet alleenvanwege de beperkte financiële midde-len, maar ook om het oorspronkelijke ka-rakter van de molen zo weinig mogelijkaan te tasten. Zo zal het oude eiken rink-hout opnieuw worden gebruikt.De bos van staakijzer, de kuipstukken enhet kuipdeksel waren te slecht voor her-gebruik, en deze onderdelen zijn door vrij-willigers nieuw vervaardigd, evenals hetontbrekende kaar, schuddebak, kaarbo-men etc. Overigens was de oorspronke-lijke afspraak met Henk Star van molen-makerij De Vier Windstreken dat hij alleende steenbus zou leveren en plaatsen,maar in de praktijk heeft hij bij het heleproject met raad en daad terzijde ge-staan.Bij nadere inspectie bleek de viertaksrijnhaarscheurtjes te vertonen. Omdat opkorte termijn reparatie en vervanging nietmogelijk bleek, is er een geïmproviseerdpennetjeswerk geïnstalleerd, wat goedblijkt te werken! Toch zal in de toekomstweer een viertaksrijn ingebouwd worden.Omdat de oorspronkelijke situatie (voorzover nog zichtbaar en te achterhalen)hersteld moest worden, duurde een enander heel wat langer dan bij nieuw-bouw het geval zou zijn geweest Boven-dien leidde het krappe budget tot veel-vuldig hergebruik van gebruikt hout etc.Bij demontage van rinkhout en kuipdelenbleken twee van de kuipdelen voorziente zijn van een uitloopgat. Een van detwee gaten, die blijkbaar niet meer ge-bruikt werd, zat achter de kuipbekleding,en moet geweest zijn voor een linksdraai-ende steen. Omdat de voorganger vande huidige molen een 35 jaar oude stan-derdmolen was, is veel van de onderde-len bij de nieuwe molen in 1856 gebruikt,zoals kruisplaten, steenlijsten, kapspantenetc. Het is dus zeer waarschijnlijk, dat dekuip uit de oude standerd afkomstig is!

Wim Ziekman/JSB

Behoud

Vroegere indelingDe molen was vroeger voorzien van driekoppel stenen van verschillende diame-ter: zeventiender, vijftiender en een verd-wenen koppel zestiender kunststenen, dieblijkbaar alle drie steenschijven haddenmet een zelfde aantal staven. Dit is tame-lijk merkwaardig. Op de molen zijn nogdrie steenschijven aanwezig, alle drie met24 staven. (Nader onderzoek wees uit datde molen vroeger voorzien geweest moetzijn met een ijzerbalk (voor het tweedekoppel) die op een iets andere plaats,dichterbij het spoorwiel gezeten moethebben. Deze schijf had waarschijnlijkeen kleiner aantal staven, om toch dejuiste overbrenging voor het kleinere kop-pel te krijgen.Het rinkhout van het tweede koppel is opeen plaats wat ingekeept om ruimte tebieden voor het rinkhout van het derdekoppel, dat hier vlak tegenaan lag. Ookhet feit dat de ijzerbalk van het dit koppelnog aanwezig is maakt een betrouwbareschatting mogelijk. Het zijn zestienders ge-weest.Het is de bedoeling dat in de toekomstactie ondernomen wordt om ook hetderde koppel weer in de molen te leg-gen. In enkele balken van de steenzolderzijn nog sporen zichtbaar waar vroegerde hangers voor de pasbalk hebben ge-zeten, en waar vroeger de meelpijp vanhet derde koppel liep.In de molen is het restant van een wiel ge-vonden, waarmee vroeger door middelvan een touw de buil werd aangedreven.Ook de plaats waar het wiel gezetenheeft op de koningspil ter hoogte van deluizolder is nog zichtbaar. De buil zal ho-pelijk ook, zij het in kleinere vorm en opeen iets andere plaats, weer terug komenin de Korenlust.

MotorIn de molen staat een oude Deutz-diesel-motor (liggende één-cilinder). Deze mo-tor zal opgesteld worden op de plaatswaar vroeger ook een motor gestaanheeft. Dat was onderin de molen naastde toegangsdeur aan de westzijde. Eenonlangs aangeschafte maalstoel nietkleine kunstmaalsteentjes (80 cm diame-ter) staat hiernaast. De motor moet dezemaalstoel via een riem gaan aandrijven.Vanaf de maalzolder kan door een kleinkaar en een pijp maalgoed ingevoerdworden.In de molen is een reeds grotendeels af-gebouwde roestvrijstalen mengketel (in-houd ca. 250 1.) aanwezig. Deze zal aande draagbalken van de steenzolder op-gehangen gaan worden (??? JSB). Overde aandrijving zijn we het nog niet eens:met een elektromotor of door windkracht(via een drijftiem of schijfloop).In 1998 en 1999 zijn respectievelijk eennieuw berghok en een kantoortje ge-bouwd c.q. vernieuwd. Hopelijk zal in detoekomst eens gekeken gaan worden ofhet mogelijk is de oorsponkelijk aanwe-zige pelsteen weer aan te brengen. Deplaats waar de pelkist gezeten heeft isnog duidelijk zichtbaar. De kruisplaten van

de standerdmolen hebben als draagbal-ken gediend, evenals een oud stuk hou-ten roe. De ijzerbalk van de pelspil is nogin de molen, en ook is in een van dedraagbalken van de steenzolder nogsporen van geleidingsbevestiging vanpelspil te zien.Zo ziet U dat er nog heel veel werk verzetmoet worden voor de molen weer in zijnoorspronkelijke staat is teruggebracht, in-wendig althans. De latere toevoegingendie oorspronkelijk niet op de molen aan-wezig waren, zijn zo veel mogelijk in eenmijns inziens acceptabele stijl uitgevoerd.Als U zin heeft om eens te komen kijkendan bent U van harte welkom: de molen

Het gecompleteerde koppel stenen.

De nieuwe steen gaat omhoog.

In meerdere molens kan men zien dater vroeger ook gepeld is, zoals in deLeemansmolen in Vriezenveen, waarzelfs de zoldervloer dit verleden over-duidelijk verraadt met rechts het dekselvoor de schootemmer en daarnaast hetdeksel boven de steen. Zelfs de pelkuipis nog aanwezig en de schuif ervanstaat op de zolder.


is bijna iedere zaterdag open van 09.00tot 17.00 uur. Soms echter ook draait demolen door de week, en dan bent U ookwelkom. Alleen ‘s zondags draait de mo-len nooit.

FeestOp 27 oktober 2000 is het feest rond deStellendamse molen. Die dag stelt de heerVan Putten van de Rabobank West-Flak-kee het tweede koppel officieel in ge-bruik. Daar blijft het niet bij. Dankzij desteun van diezelfde Rabobank verschijnter die dag ook een boekje over de molen.Jan van Wezel uit Stellendam, de secreta-ris van de Molenstichting Goeree- Over-flakkee, heeft de geschiedenis van de Ko-renlust nagegaan en veel historisch mate-riaal aan het licht gebracht, waarmee debasis is gelegd voor het boekje, waarvanCathy Westdorp de redactie verzorgde.Op 27 oktober overhandigt de heer VanPutten het eerste exemplaar van het mo-lenboekje aan burgemeester Boonstra,die voorzitter is van de molenstichting. Dit boekje is voor ƒ 12,50 verkrijgbaar bijde VVV Ouddorp, de Rabobank West-Flakkee en vrijwillig molenaar Wim Ziek-man, Fordstraat 13, 3255 VK Oude Tonge.De opbrengst komt geheel ten goedeaan de Molenstichting Goeree-Overflak-kee en de Vriendenkring Korenlust.Na veel werk door vele mensen en dankzijsteun van vele kanten was het eerste pro-ject van de Vriendenkring Korenlust gere-aliseerd. En we gaan door: het volgendeproject is de plaatsing van een roestvrijstalen mengketel, die op de windkrachtmoet gaan werken! Ook hiervoor is weergeld en veel inzet nodig.Tot slot: nogmaals hartelijk dank aan do-nateurs en sponsors van de VriendenkringKorenlust die herbouw van het tweedekoppel stenen mogelijk gemaakt hebben:met name de Rabobank West-Flakkee,Van Damme Doeland Stellendam, Molen-makerij De Vier Windstreken uit OudeTonge en Matthijs Jansen uit Stellendam.Als U de Vriendenkring wilt steunen kunt Udat doen door geld over te maken naarde Molen stichting Goeree Overflakkee,gironr. 3690654, of bankrek.nr. 3089.07.582onder vermelding van: Vriendenkring Ko-renlust Stellendam.

Herstel tweede koppel stenen in de Korenlust Stellendam Op ... · tweetalig informatiepaneel dat...

Documents

Transcript of Herstel tweede koppel stenen in de Korenlust Stellendam Op ... · tweetalig informatiepaneel dat...