Herinvoering van een pooierverbod? - WODC · van het openbaar ministerie, vijf leden van de...

Herinvoeringvaneenpooierverbod?

Eeninventarisatievanopvattingeninhetjuridischwerkveldovereventueleherinvoeringvaneenstrafrechtelijkpooierverbod

K.Lindenberg


Eeninventarisatievanopvattingeninhetjuridischwerkveldovereventueleherinvoeringvaneenstrafrechtelijkpooierverbod

mr.dr.K.Lindenberg

VakgroepStrafrecht&CriminologieFaculteitRechtsgeleerdheidRijksuniversiteitGroningen

2014

©2014MinisterievanVeiligheidenJustitie/WODC.Auteursrechtenvoorbehouden.DezeinventarisatieisuitgevoerdinopdrachtvanhetWetenschappelijkOnderzoek‐enDocumenta‐tiecentrum(WODC)vanhetMinisterievanVeiligheidenJustitie.BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetvan1912gesteldeuitzonderingenmagnietsuitdezeuitgavewordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt, inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanischdoorfotokopieën,opna‐menofeniganderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanart.16hAuteurswet1912dientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingtevoldoenaandeStichtingRepro‐recht teHoofddorp (Postbus 3060, 2130KBHoofddorp, <www.reprorecht.nl>). Voor het overne‐menvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen,readersenanderecompilatiewerken(artikel16,Auteurswet1912)kanmenzichwendentotdeStichtingPRO(StichtingPublicatie‐enReproductierechten,Postbus3060,2130KBHoofddorp,<www.cedar.nl/pro>).Hoewel aande totstandkomingvandezeuitgavedeuiterste zorg is besteed, aanvaardtde auteurgeenaansprakelijkheidvooreventuelefoutenenonvolkomenheden,nochvoordegevolgenhiervan.

Inhoudsopgave

Samenvatting 11. Inleiding 9

1.1 Aanleidingenachtergrond 9

1.2 Opzetenverantwoording 11

2. Hetoudepooierverbodenart.273fSr 15

2.1 Invoeringenafschaffingvanhetpooierverbod 15

2.2 Mensenhandel,desouteneur en depooier 17

3. HetvoorstelvanLemaire 21

3.1 Inleiding;eersteversiesvanhetvoorstel 21

3.2 Huidigvoorstel 22

4. Reactiesophetvoorstel 27

4.1 Inleiding 27

4.2 Uitgebreideweergave 28 4.2.1 ‘Hetbestaandeinstrumentariumvolstaat’ 28

4.2.2 ‘Nietdevergunningmaardewoekermoetcentraalstaan’ 32

4.2.3 ‘HetvoorstelvanLemaireiseengoedvertrekpunt’ 34

4.3 Naderevergelijking 40 4.3.1 Algemeneindelingen 40

4.3.2 Argumententegenhetvoorstel 42

4.3.3 Argumentenvóórhetvoorstel 45

4.3.4 OpvattingenoverLemaires concreteuitwerking 46

5. Conclusie 49

5.1 Inleiding 49

5.2 HetvoorstelvanLemaire 49

5.3 Reactiesophetvoorstel 51

Literatuur 54

Bijlage1 Interviewvraag

56

Bijlage2 InterviewmetPeterLemaire

57

Bijlage3 NotitievanPeterLemaire 61

Bijlage4 Reactiesvanderespondenten 66

Dankwoord 77

1

SamenvattingIn 2000 werden het bordeelverbod en het souteneursverbod als zodanig afge‐schaft. Sindsdien hebben sommigen zich voorstander getoond van de herinvoe‐ringvanhetsouteneursverbod,ookwelhetpooierverbodgenoemd.Omeenbeterbeeld tekrijgenvandemanierwaarop inhet juridischwerkveldovereventueleherinvoeringvaneenpooierverbodzoalwordtgedachtenvandeargumentendiedaarbijwordengehanteerd,zijn inopdrachtvanhetMinisterievanVeiligheid&JustitieenhetWetenschappelijkOnderzoek‐enDocumentatiecentrumzeventienjuristen,allenwerkzaamopstrafrechtelijkterrein,overhunzienswijzebevraagd.Bijdeze interviewszijndeopvattingenvanPeterLemaire, raadsheerbijhetge‐rechtshofArnhem‐Leeuwardeneneenvandevoorstandersvanherinvoeringvanhet pooierverbod, als uitgangspunt genomen. In de voorliggende inventarisatiewordtverslaggedaanvanzoweldeopvattingenvanLemaire,alsdereactiesdaar‐opvandezeventienrespondenten.Derespondentengroepbestonduitvijf ledenvan het openbaarministerie, vijf leden van de zittendemagistratuur, vijf straf‐rechtadvocaten,deNationaalRapporteurMensenhandel enSeksueelGeweld te‐genKinderen,entenslottestrafrechtswetenschapperdr.RenéeKool.Inhetvoor‐gaande ligtbeslotendatdeze inventarisatiekwalitatiefonderzoekbetreft,waar‐doorde interviewresultatennietrepresentatiefkunnenwordengeachtvooreenbepaaldedoelgroep,zoalsdestaandeofzittendemagistratuur.Alsopmaattotdebeschrijvingvandeverschillendeopvattingenwordtinhoofd‐stuk 2 een korte uiteenzetting gegeven van de invoering (1911) en afschaffing(2000)vanhetpooierverbod,eenverboddatwasneergelegd inhetvoormaligeartikel432vanhetWetboekvanStrafrecht(Sr).Indatverbandkomtnaarvorendat gaandeweg in de prostitutie twee typen souteneurswerden onderscheiden:deactieveendepassievesouteneur.Deactievesouteneurzettedevrouwaantotprostitutiewerkzaamhedenentotafdrachtvanhaarinkomsten,veelaldoormid‐delvangeweldenbedreiging.Depassievesouteneurlietzichdegeldelijkevoor‐delen vooral aanleunen en verrichtte misschien af en toe wat ondersteunendewerkzaamheden.Desouteneurstypenhaddengemeendatwerdgeparasiteerdopde arbeidsinkomsten van de prostituee1 en vielen daardoor allebei binnen dereikwijdtevanhetsouteneursverbod(‘hijdiealssouteneurvoordeeltrektuitdeontuchtvaneenevrouw’).

1 Zoalsinmiddelsgebruikelijkisgeworden,wordthieronder‘prostituee’tevensdemannelijke

sekswerker(prostitué)verstaan.


2

Indetweedehelftvandevorigeeeuwkwamdewetgevertothetstandpuntdathethandelenvandepassieve souteneuronvoldoende strafwaardigwasomnoglangerdoorhetstrafrechttewordengesanctioneerd.Destebelangrijkervonddewetgeverdatdedwangdieuitgingvanactievesouteneurstrafbaarbleef.Uitein‐delijkiservoorgekozenhetsouteneursverbod(art.432oudSr),hetbordeelver‐bod(art.250bisoudSr)enhetdelictmensenhandel(art.250teroudSr)tever‐vangendooréénnieuwebepaling,art.250aoudSr,vanwegederaakvlakkentus‐sendebetreffendeonderwerpen.Dezenieuwewetgevingtradin2000inwerking(Wet opheffing algemeen bordeelverbod). Het genoemde art. 250a Sr is nadiengeëvolueerd tot het thans geldende art. 273f Sr (mensenhandel). Zowel in hetvoormaligeart.250aSrals inhethuidigeart.273fSr zijn typischegedragingenvandeactievesouteneurteherkennen.Watart.273fSrbetreft,gaathetomlid1onder1°(hier: iemandondergebruikmakingvanoneigenlijkemiddelenwerven,vervoeren,overbrengen,huisvestenofopnemen,methetoogmerkvanuitbuitingindeprostitutie),lid1onder4°(hier:iemanddwingenofmetoneigenlijkemidde‐lenbewegenzichteprostitueren), lid1onder6°(hier:voordeeltrekkenuitge‐dwongenprostitutie)en lid1onder9°(hier: iemanddwingentotdeafgiftevaninkomstenuitprostitutie).

Alduskanwordengeconstateerddat,enerzijds,demeesternstigegedragingendiedoorhetoudesouteneursverbodwerdengeraakt inmiddelsals ‘mensenhan‐del’worden gekwalificeerd, en dat, anderzijds, het enkel parasiteren op inkom‐stenuitnormaleprostitutiesinds2000straffeloosis.Datbetekentdatwijinzeke‐rezinnogsteedseenpooierverbodkennen.Indienonderdegedragingenvaneen‘pooier’ of ‘souteneur’ alleen die van de zogenoemde actieve souteneurwordenbegrepen, kan in art. 273f Sr zelfs een absoluut pooierverbod worden gelezen.Evenwelwordendebegrippen‘pooier’en‘souteneur’ookruimeropgevat.Inbe‐paaldegevallenwordtdaaronderzelfsmeerverstaandanalleendepassieveenactievesouteneur.Indiezeerruimebetekeniswordtbijvoorbeeldgedoeldopallemensen die op enigerlei wijze verbonden zijn aan het werk van de prostituee.Tegendieachtergrondwordtduidelijkdathetindiscussiesoverhetonderhavigethemavanbelangisteweteninwelkezinhetbegrip‘pooier’wordtgebezigd.In hoofdstuk 3 worden de opvattingen van Peter Lemaire besproken. Daarbijkomt naar voren dat Lemaire een ruim pooierbegrip hanteert: het door hemvoorgestanepooierverbodkomt indekernneerophetstrafbaarstellenvande‐genedie zich zonder vergunning en zonder redelijkdoel bemoeitmetdewerk‐zaamhedenvandeprostituee.

Lemairekomttotditstandpuntopgrondvanzijnideeënoverdemisstandenindeprostitutiesectorenoverdematewaarindiemisstandenmethethuidigestraf‐rechtkunnenwordenaangepakt.Hijsteltvooropdatdestrafwetgeverpasmoetingrijpen bij misstanden. Dat betekent volgens hem dat in de prostitutiesector

Samenvatting

3

strafwetgevingalleendangeïndiceerdiswanneerhetgedragvananderendekeu‐zevrijheidvanprostitueesernstigaantast.Art.273fSrisdecentralestrafbaarstel‐lingdiezichopdergelijkgedragricht.Hetprobleemisechter,zoschetstLemaire,dathetindepraktijkvaaknietluktomhetbewijsterzakevanart.273fSrrondtekrijgen.

De bewijsproblemen die Lemaire aanwezig acht, houden allereerst verbandmetdeeveneensdoorhemgesignaleerdeambivalenteperceptievanveelprosti‐tueesenhetdaaruitvoortvloeiendgebrekaanbetrouwbareaangiftes.Eenlover‐boy zorgt ervoordatde vrouwzich affectief aanhemverbindt en tegenoverdepolitieverklaartgeenslachtoffertezijn.‘Paslater,alshetgeldopisofzefysiekenpsychischechtnietmeerkunnen,zullenzezichveelalrealiserenbijdeneusge‐nomentezijndoorhunloverboyendathunvrijwilligheidnietwasgebaseerdopeen reële, autonomeafweging’, aldusLemaire.Volgenshem ishetdoenvanbe‐trouwbare aangiftes hierdoor problematisch, zelfs wanneer nog geen sprake isvangeweld.Hijbenadruktdathetuitdeprostitutiestappenenhetdoenvanaan‐giftenogmoeilijkerenriskanteriswanneerwelsprakeisvangeweld,ofvanern‐stigedreigingenuithetcriminelecircuit.Daarnaastmerkthijopdatdeambiva‐lentehouding tegenoverheteigenslachtofferschapsomsookvoortvloeituithetfeitdatdevrouwgewend isgeraaktaandeeigen inkomstenendedienstendietenbehoevevanhaarwordenverricht.

EenandereoorzaakvandebewijsproblemenzietLemairegelegen inhet ge‐brek aan betrouwbaar steunbewijs, bewijs dat een aanwezige aangifte onder‐steunt en dat nodig is voor een veroordeling: ‘Betrouwbaar steunbewijs komtondanks dat politie en justitie veelmoeite doen, soms niet ofmoeizaam bovenwater,watinderechtszaaldanleidttotgeheleofgedeeltelijkevrijspraken.’

Op grond van deze problematiek stelt Lemaire voor de volgende delictsom‐schrijvingoptenemeninhetWetboekvanStrafrecht:

‘Hijdiezondervergunningbetrokkenisbijdeaanbiedingvandiensten,devoorbereiding,de werving, de instandhouding of het vergemakkelijken daarvan, door een prostituee,wordtgestraftmeteengevangenisstrafvantenhoogstedriejaaren,indiennietblijktvangave,volledigeenbestendigeinstemmingvandeprostituee,meteengevangenisstrafvantenhoogsteachtjaar.’

Zoalsuitde tekstkanwordenafgeleid,betrefthethiereengronddelictmeteenmaximumvandriejarengevangenisstrafeneengekwalificeerdevariantmeteenmaximumvanacht jarengevangenisstraf. Ineen interviewheeftLemairevoortsaangegevendathijzichkanvoorstellendatdaarnaastnogeenovertredingvariantzoumoetenwordengeïntroduceerd;eenlichtedelictsvariantwaarvoorniethoeftvasttestaandatdedaderopzettelijkhandelde.

MetbetrekkingtotdevoorgesteldedelictenlegtLemaireerdenadrukopdatdeze aansprakelijkheid zich niet uitstrekt tot hulpverleners en soortgelijke be‐


4

trokkenen, en dat gevallen waarin geen sprake is van echt verwijtbaar gedragmoetenwordenontzieninhethandhavingsbeleid.Degenediebonafideis,kaneenvergunning aanvragen en onder verantwoorde omstandigheden een seksbedrijfkanuitoefenen.Wiegeenvergunningaanvraagt,doetdatvooreigenrisicoenisinbeginselstrafbaar.Dezesystematiekwordtvolgenshemgerechtvaardigd‘doordeomvangvandemensenhandel,deambivalentievanslachtoffersvanmensenhan‐deloverdevraagofzewelslachtofferzijnenoverdedrukdieanderenkunnenuitoefenen,waardoordevrijewilindiewereldproblematischisenmoeilijkvasttestellen’.LemairetrektdaarbijeenparallelmetdedelictenindeOpiumwetende zedendelicten tegen minderjarigen. In die rechtssferen zijn volgens hem aleerderdedrempelsvanstrafrechtelijkeaansprakelijkheidsterkverlaagd terbe‐schermingvanzwaarwegendgeachtebelangen.Lemairewildezelijndoortrekkennaardeprostitutiesector.InhetvierdehoofdstukwordendereactiesvandezeventienrespondentenophetvoorstelvanLemairebeschrevenenmetelkaarvergeleken,eninhetvijfdehoofd‐stukwordtdaaropkort teruggeblikt insamenhangmetdeeerderebeschouwin‐gen.

Watderespondentenbetreft,gaathetzoalsgezegdomvijfledenvanhetopen‐baarministerie,vijf ledenvandezittendemagistratuur,vijfstrafrechtadvocaten,deNationaalRapporteurMensenhandel en SeksueelGeweld tegenKinderen, entenslottestrafrechtswetenschapperdr.RenéeKool.Devijftienrespondentenuitderechtspraktijkwordenindeinventarisatiegeanonimiseerdaangeduid(alsoffi‐cier1totenmetofficier5,rechter1totenmetrechter5,enadvocaat1totenmetadvocaat 5). Voorts wordt dikwijls gemakshalve gecodeerd verwezen naar allezeventienrespondenten(O1totenmetO5;R1totenmetR5;A1totenmetA5;NRM;enRK).

De reacties lopen erg uiteen in termenvan stelligheid endetails. Toch is ge‐trachtenkelealgemeneindelingentemaken,zoalshieronderopgenomenintabelAentabelB.IntabelAkomteendriedelinginderespondentengroeptotuiting:zijdie vinden dat het huidige instrumentarium volstaat, zij die vinden dat niet devergunningcentraalmoetstaanbijeventuelenieuwewetgeving,maardescheveverhouding tussen wat iemand voor de prostituee doet en de beloning die hijdaarvoor krijgt, en ten slotte zij die vinden het voorstel van Lemaire een goedvertrekpuntisvoornadereregelgeving.Omdatzowelderespondentenindeeer‐stecategoriealsdieindetweedeernietvanovertuigdzijndatdewetgeveropditmomentmoetovergaantothetontwerpenvannieuwewetgevinggeschoeidopdeleest van Lemaires ideeën, kan voorts een tweedeling in de respondentengroepwordengesignaleerd:zijdiewelenzijdienietvindendathetvoorstelvanLemai‐reeengoedvertrekpuntisvoornadereregelgeving.Dezetweedealgemeneinde‐ling isweergegevenintabelB.Tenaanzienvanbeidetabellenzijbenadruktdat

Samenvatting

5

de respondentengroep klein is en de indelingen dus niet representatief kunnenwordengeachtvoordeopvattingeninhetjuridischwerkveldalsgeheelofvoordeopvattingenvaneenberoepsgroepinhetbijzonder.Eenvolgenderespondenten‐groep uit dezelfde disciplines zoudus evenzeer een ander beeld kunnen geven.MetbetrekkingtotdezespecifiekerespondentengroepkaniniedergevalwordengeconstateerddateenmeerderheiddevoorstellenvanLemaireopenigerleiwijzeondersteunt,terwijltegelijkertijdduidelijkisdatditgeengrotemeerderheidbe‐treftendatdemeningenbinnenderespondentengroepdusookalsverdeeldkun‐nenwordenbeschouwd.

Algemeneindeling1 Respondenten aantal(n=17)

‘art.273fSrvolstaat’ O2;A2;A3;A5;NRM 5

‘nietdevergunning,maardewoe‐kerdientcentraaltestaanbijaanvullenderegelgeving’

R5;A1 2

‘hetvoorstelvanLemaireiseengoedvertrekpuntvoornadereregelgeving’

O1;O3;O4;O5;R1;R2;R3;R4;A4;RK 10

TabelA‐Algemeneindeling1


Stelling:‘hetvoorstelvanLemaireiseengoedvertrekpuntvoornadereregelgeving’

EENS O1;O3;O4;O5;R1;R2;R3;R4;A4;RK 10

ONEENS O2;R5;A1;A2;A3;A5;NRM

7

TabelB‐Algemeneindeling2

Deargumentendiebeidegroepenvoorhunstandpunthebbenaangedragenwor‐denschematischweergegevenintabelC(argumententegen)respectievelijktabelD (argumenten vóór),waarbij het in de kern gaat omdedaarbij genoemdebij‐zondereopmerkingen,diealszelfstandigeargumentenzijntebeschouwen.Geletop die opmerkingen, lijkt het verschil tussen ‘voor’ en ‘tegen’ vooral tewordenbepaalddoordevolgendefactoren:(i)de ingeschatteschaalvandemisstanden,(ii) dematewaarin bepaalde omstandigheden als voldoende vaststaandmogenworden aangemerkt, (iii) dematewaarin eropwordt vertrouwd dat de rechts‐praktijkinstaatismethethuidigematerieelrechtelijkeenprocessueleinstrumen‐


6

tariummisstandenhethoofdtebieden,en(iv)deperceptievandereikwijdtevanLemairesvoorstellenendeverwachteeffectenvandievoorstellenindepraktijk.

Dealgemeneindelinglaatonverletdatookbinnendebeschrevengroependenodigeverschillenvanopvattingbestaan,vooral inde stelligheidwaarmeemenzichuitspreekt tegendanwelvoordezienswijzevanLemaire.Binnendegroepdie de algemene ideeën van Lemaire onderschrijft, wordt voorts uiteenlopendgedachtoverdeconcretedelictendieLemairevoorstelt.Zoisnietiedereenervanovertuigddateenovertredingvariantofeengekwalificeerdevariantnodigisnaasthetbasismisdrijf.

Samenvatting

7

Argumententegenhetvoorstel

Bijbehorendeopmerkingen(deelargumenten)

art.273fSrvolstaat ‐ art.273fSrbiedtopditmomenteigenlijkalteveelmogelijkheden(A2);‐ strafbaredeelnemingaanart.273fSrbiedtreedsdemogelijkhedendieLemaire

wiltoevoegen(A3);‐ art.273fSrdektaldestrafwaardigegedragingenvandeklassiekepooiers

(O2;A1),deloverboysendeprofiteursvanuitbuiting(NRM);‐ veelvrijsprakenzoudenkunnenwordenvermedenwanneerdefocusmeerzou

liggenopdejuisteinterpretatievanart.273fSr(O2;NRM);‐ denoodzaakvoornieuwestrafwetgevingisnogonvoldoendehardgemaakt

(A2;A5;R5);‐ bepaaldefeitelijkeaannamesvanLemairezijnnietofonvoldoendeaangetoond,

zoalsdiebetreffendedehoeveelheidbuitenlandseprostitueesinNederland(NRM)endegroottevandegroepmalafidepooiersenfaciliteerders(A1;A3);

‐ eventuelebewijsnoodinmensenhandelzakenkanopzichzelfnooiteennieuwestrafbaarstellingrechtvaardigen(A1;A3)

hetvoorstelisinconsistent

‐ deuitgangspuntendieLemairehanteertzijnmoeilijkterijmenmetdeuit‐gangspuntenvandegelegaliseerdevrijwilligeprostitutie(O2;A1;A3;NRM);

‐ inrelatietotdelegaliseringvaltmoeilijkintezienwatmensendiemeewerkenaanvrijwilligeprostitutienouechtverkeerddoen(A3);

‐ inrelatietotdelegaliseringgaatvanLemairesvoorstelhetvreemdeenbetutte‐lendesignaaluitdatgeenenkelevrouwinstaatisopvrijwilligebasisindeprostitutiesectortewerken(A2);

‐ deredactievanhetdoorLemairebepleitezwaremisdrijfmeteenmaximumvanachtjaargaatervanuitdatbijvrijwilligeprostitutieconsistentwordtver‐klaard,terwijlinLemairesonderbouwingligtbeslotendatookbijvrijwilligeprostitutieinconsistenteverklaringenvoorkomen(A5)

hetvoorstelisteruim ‐ mensendieeigenlijkweinigverkeerddoen,wordentochhetstrafrechtinge‐trokkenaandehandvaneenbetrekkelijkzwaarmisdrijf(R5;A3;A5);

‐ debewijslastkanookkomenteliggenbijmensendiedeprostitueesfeitelijkalleenmaarhelpen(A2),terwijldatalszodanighetgesteldebewijsprobleemnietoplost(NRM);

‐ mensenwordenvolledigafhankelijkvanhetOMenvanderechtervoorhetaanbrengenvandejuistecorrectiesindehandhaving(R5;A2;A5);

‐ nietgoedvaltintezienopbasisvanwelkeaannameshetOMenderechtercorrectiesgaantoepassen,ietswatkanleidentotminderrechtszekerheidenmeerbewijsperikelen(A5;NRM);

‐ Lemaireverondersteltdatbonafidemenseneenvergunningzullenaanvragen,terwijldatmagwordenbetwijfeldinverbandmethettaboedatnogsteedsopdeprostitutiesectorrust(A1);

‐ demisstandendieermogelijkzijn,biedennoggeenrechtvaardigingvoorhetintroducerenvandergelijkruimestrafbaarstellingen(A1;A2;A3)

hetvoorstelleidttottecomplexeregelgeving

‐ volgensLemairesvoorstelmoetenallewerkzaamhedendiededienstenvaneenprostitueeraken,directofindirectvergundkunnenwordenuitgeoefend(A1;A3;NRM);

‐ opbasisvandehuidigeregelgevingzouditvoorstelkunnenbetekenendatmensenineengemeentezondereendesbetreffendevergunningenplichttochstrafbaarzijn(NRM)

hetvoorstelkanleidentotminderbeschermingvoorslachtoffersvanmensenhandel

‐ hetresultaatvanhetvoorstelzoukunnenzijndatdewerkingvanart.273fSrwordtgereduceerd(NRM)doordathetvoorhetOMenderechteraantrekkelijkzoukunnenwordenomookdeernstigerzakenonderdenieuwe,lichteredelic‐tenterangschikken(O2)

TabelC‐ArgumententegenhetvoorstelvanLemaire.


8

Argumentenvóórhetvoorstel


art.273fSrvolstaatniet ‐ doordebewijsproblemendieinherentzijnaanart.273fSrinrelatietotdeprostitutiesectorenhetdaarinvoorkomendemisbruik,kaninteveelgevallenniettoteenvervolgingofveroordelingwordengekomen(O3;O4;R1;R2;R3;R4);

‐ erzijnookdaadwerkelijkveelenernstigemisstandenindeprostitutiesector(O5)

debeoogdenieuwewetgevingiseenpassen‐dereactieopdehuidigemisstanden

‐ delegaliseringvandeprostitutieheeftniethetgewensteresultaatgehadenditnoopttotheroverwegingvandeuitgangspunten(O5);

‐ destraffeloosheidvanhetpooierschaphoudthetideeinstanddathetpooier‐schapnormaalennodigis,waardoordiestraffeloosheidbijdraagtaanhetvoortdurenvandemisstanden(O5);

‐ demisstandenrechtvaardigennieuwewetgevingopgrondvanLemairesvoor‐stel(O5;A4);

‐ demisstandenrechtvaardigendatdebewijslastmeermagkomenteliggenbijdegenediezichmetdeprostitueebemoeit(R4);

‐ erisinLemairesvoorstelvoldoenderuimteomervoortezorgendatniet‐strafwaardigegevallennietwordengestraft(R1);

‐ deverschuivingvandebewijslastendeprocessuelemogelijkhedenisverge‐lijkbaarmetwatnodigwerdgeachtbijzedendelictentegenminderjarigenenbijhuiselijkgeweld(RK)

debeoogdenieuwewetgevingverhoogtdealgemeneeffectiviteitvandeaanpakvanmisstan‐den

‐ doormindercomplexe delictenteintroducerennaastart.273fSr,isdatartikelnietnodigomookdewatminderernstigezakenaantepakkenenzaldeaanpakdaarvandusinderegelsnellereneffectieverkunnenzijn(R3;RK);

‐ Lemairesdelictensluitenaanbijhetonsalbekendevergunningenstelselenbijdebestuursrechtelijketoetsingen(A4);

‐ eenvergunningenstelseldatookvergunningenbuitenhetseksbedrijfzouom‐vatten,zoudehandhavingindeprostitutiesectortengoedekomen(O3;O5);

‐ allebonafidemensenkunneneenvergunningaanvragen(R1;R4)‐ juistdegroepenwaarjejezorgenovermaakt,zoalsdeloverboysendebuiten‐

landsepooiers,zulleninderegelgeenvergunningzullenaanvragen,waardoorjediegroepenbeterkuntaanpakken(O4;R1)

debeoogdenieuwewetgevingzaldebe‐schermingvanart.273fSrnietreduceren

‐ art.273fSrkanwordenbehoudenvoordebestrijdingvandezeerernstigege‐vallen(O4;RK)

‐ hetisnietteverwachtendatookdezeerernstigegevallenmetdenieuwe,lich‐teremisdrijvenwordenafgedaan,zoalsookgewapendeovervallennietalswinkeldiefstallenwordenafgedaan(O5)

TabelD‐ArgumentenvóórhetvoorstelvanLemaire.

9

1. Inleiding1.1 AanleidingenachtergrondMetdeinwerkingtredingvandeWetopheffingalgemeenbordeelverbodwerddeprostitutiesectorin2000gelegaliseerd.2Hetbordeelverbod(destrafbaarheidvanhetberoepsmatiggelegenheidgeventotprostitutie)enhetsouteneursverbod(destrafbaarheid van het voordeel trekken uit de inkomsten van een prostituee)werdenalszodanigafgeschaft.Daarvoorindeplaatskwamenaangescherptebe‐palingenophetterreinvanmensenhandel,bepalingendiethanszijnneergelegdinart.273fSr.3In2007steldenJobCohenenLodewijkAsscher,alsburgemeesterrespectievelijkwethoudervanAmsterdam,datdelegaliseringgeenverbeteringhadgebrachtindepositie vandeprostituees. Cohen enAsscher verklaarden zichdaaromvoor‐standervanaanscherpingvanhetstrafrecht,inhetbijzondervandeherinvoeringvanhetsouteneursverbod,ookwelhetpooierverbodgenoemd.4NaaraanleidingvandeberichtgevinghieroverindemediawerdministervanJustitieHirschBallindoorKamerlidVanderStaaij(SGP)gevraagdzijnvisietegevenopdeoproepvanCohenenAsscher.Deministerlietwetendatdeherinvoeringvanhetpooierver‐bodeenpuntvandiscussiewasdatlaterzouwordenbezieninhetbrederekadervannieuweprostitutiewetgeving.5VanderStaaijdiendedesondankssamenmetandereneenmotieinwaarinderegeringwerdverzocht‘maatregelentenemenoftebevorderenomdepraktijkenvanpooierstegentegaan,endaartoemetvoor‐stellen te komen omhet souteneurschap strafbaar te stellen’. Volgens demotiewerd dit verzoek ingegeven door de oproep vanuit de gemeente Amsterdam,

2 Wetvan28oktober1999totwijzigingvanhetWetboekvanStrafrecht,enigeanderewetboe‐

kenenenigewetten(opheffingalgemeenbordeelverbod),Stb.1999,464(inwerkinggetredenop1oktober2000).

3 Inhoofdstuk2volgteennaderebeschrijvingvandezeontwikkeling.4 Zieo.m.‘Strengerewetmoetvrouwenbeschermen’,HetParool20september2007,p.1;‘Co‐

hen:pooierverbod’,DeTelegraaf21september2007,p.30; ‘Cohenpleitvoor ‘pooierverbod’,DeVolkskrant21september2007,p.3;‘CDAwilgesprekmetA’damovermisstandenprostitu‐tie’,NederlandsDagblad3oktober2007,p.3;‘Vrouwenhandel‘PvdAenCDAzijnvoorpooier‐verbod’’,NederlandsDagblad3oktober2007,p.3.

5 ZieAanhangselHandelingenII,2007/08,555,p.1193(vragenvanhetlidVanderStaaij(SGP)metantwoordenvandeministervanJustitie).


10

maarookdooreenkortdaarvoorverschenenWODC‐rapportwaarintotdecon‐clusiewerd gekomen dat pooiers nog steeds een veel voorkomend verschijnselwaren.6Demotiewerdaangenomen.7

In2008,bijdeverderevoorbereidingvandenieuweprostitutiewetgeving,ga‐vendebetrokkenministerstekennendatzijnietvoornemenswareneennieuwspecifieksouteneursverbodintevoeren:

‘Naardehuidigestandvanzakenlijktheteropdateenafzonderlijkstrafrechtelijksoute‐neurverbodnodignochwenselijk is.Allereerst isde strafbaarstellingvanmensenhandel(artikel273fSr)voldoenderuimomdeactiviteitenvaneensouteneurondertebrengen.Inaanvullingopde strafrechtelijke aanpakvanmensenhandelwordtde aanpakvan soute‐neursbestuurlijkbenaderd.Determexploitantzalinhetwetsvoorstelnaderwordengede‐finieerd.Onderomstandighedenkanhetzijndateensouteneuraandekenmerkenvaneenexploitantvoldoetendusvergunningplichtigis.Wanneerhijindiegevallengeenvergun‐ningheeft,handelt in strijdmetvergunningvoorwaardenof exploiteert in strijdmeteengemeentelijkverbod,ishijinovertredingenstrafbaar(ingevolgedeWED).Opdezewijzezaldanookinvullingwordengegevenaandemotie‐VanderStaaij.’8

Hetstandpuntvanderegeringkreegzijnbeslagindein2009voorgesteldeWetreguleringprostitutieenbestrijdingmisstandenseksbranche,diethansnogbijdeEersteKameraanhangigis.Ditwetsvoorstelvormtsamenmeteenin2014bijdeTweedeKamer ingediendenovelle debeoogdenieuwe landelijke regelgeving indeprostitutiesector.9Indeperiodetussen2008en2013ishetthemavanhetsouteneursverbodinhetkadervandeaanhangigeprostitutiewetgevingnietmeeruitgebreidaandeorde 6 Kamerstukken II 2007/08, 31 200‐VI, nr. 82 (Vaststelling van de begrotingsstaten van het

MinisterievanJustitie(VI)voorhetjaar2008;Motieomhetsouteneurschapstrafbaartestel‐len).HetbedoeldeWODC‐rapportisdeuitgave‘ProstitutieinNederlandnaopheffingvanhetbordeelverbod’doorA.Daalder(2007),ondermeergepubliceerdalsbijlagebijKamerstukkenII2006/07,25437,nr.54.OverigenskaninditverbandookwordengewezenopeeneerderemotieingedienddoorKamerlidAgema(PVV)metdestrekkingart.432(oud)Srtedoenherle‐ven,waardoor landloperij,bedelarijensoutenageopnieuwstrafbaarzoudenwordengesteldalscommuneovertreding,metdemogelijkheiddeveroordeeldeteplaatsenineenrijkswerk‐inrichting(KamerstukkenII2006/07,29325,nr.15). Inparagraaf2.1wordtnader ingegaanophetoudeart.432Sr,waarinhetsouteneursverbodbeslotenlag.

7 HandelingenII2007/08,27november2007,28,p.2194(defractiesvandeSP,GroenLinks,dePvdD,deChristen‐Unie,deSGP,hetCDAendePVVstemdenvóór,deoverigefractiestegen).

8 KamerstukkenII2007/08,25437,nr.56(BriefvandeministersvanJustitie,vanBinnenlandseZakenenKoninkrijksrelatiesenvanSocialeZakenenWerkgelegenheid),p.5. InhetoverlegmetdeKamercommissiesontvingditstandpuntkritiek,maarookdenodigesteun;zieKamer‐stukkenII2007/08,25437,nr.63(VerslagvaneenAlgemeenOverleg)envoortshetartikel‘Erkomtgeenpooierverbod’,HetParool20juni2008,p.11.HetstandpuntvanderegeringwerdlaterdatjaarherhaaldinKamerstukkenII2008/09,31700‐VI,nr.10,p.40.

9 Wetgevingsdossiers 32211 (Wet reguleringprostitutie enbestrijdingmisstanden seksbran‐che) respectievelijk 33 885 (Wijziging vandeWet regulering prostitutie en bestrijdingmis‐standenseksbranche).

1.Inleiding

11

geweest.Bijzondereaandachtkreeghetthemaweerinapril2013,toenPeterLe‐maire, raadsheer en strafsectorvoorzitter bij het Gerechtshof Arnhem‐Leeuwarden, in de Volkskrant pleitte voor herinvoering van een pooierverbod.Datstandpuntherhaaldehijenkelemaandenlateropeensymposiumoverprosti‐tutie.10InbeidegevallenwerdministerOpsteltennaaraanleidingvanhetpleidooivanLemairedoorenkeleKamerledengevraagdzichdaaroveruittelaten.Demi‐nister gaf aanhetniet eens te zijnmet het voorstel vande raadsheer.Hijweeseropdatdeuitoefeningvandwang jegensprostitueesofhetprofiterendaarvanreeds strafbaarwas op grond van art. 273f Sr. Het bestaande instrumentariumvolstondderhalve,waarbijdevoorgenomenwijzigingeninhetvergunningenstel‐selheteffectiefoptredentegenmensenhandeleveneenstengoedezoudenkomen,aldusdeminister.11Welvormdedehernieuwdeaandachtvoorhetpooierverbodvoor hem aanleiding de onderhavige inventarisatie te laten uitvoeren, teneindeeenbeterbeeldtekrijgenvandeopvattingeninhet juridischwerkveldoverhetpleidooivanLemaire,envandedaarbijgehanteerdeargumenten.1.2 OpzetenverantwoordingOpverzoekvanhetministerievanVeiligheidenJustitieheefthetWetenschappe‐lijkOnderzoek‐enDocumentatiecentrum(WODC)deuitvoeringvandeinventari‐satieondergebrachtineenonderzoeknaardezedendelicteninhetWetboekvanStrafrecht,eenonderzoekdatdoordeVakgroepStrafrecht&CriminologievandeRijksuniversiteitGroningenophetmomentvanschrijvennogwordtuitgevoerd.

Inhetkadervandatzedenonderzoekzijndiepgaandesemigestructureerdein‐terviewsgehoudenmetzeventienjuristen:vijfofficierenvanjustitiedanwelad‐vocaten‐generaal, vijf rechters dan wel raadsheren, vijf strafrechtadvocaten, deNationaalRapporteurMensenhandelenSeksueelGeweldtegenKinderen,eneenstrafrechtswetenschapper.Tenbehoevevandeonderhavige inventarisatie isbijdieinterviewseenvraagoverhetpooierverbodtoegevoegd,waarbijhetvoorstelvanPeterLemairetotuitgangspuntisgenomen(ziebijlage1).Deinzetvandezeinterviewvraagenvandevoorliggendeverslagleggingiszoalsgezegdhetverkrij‐genvaneenbeterbeeldvandeopvattingeninhetjuridischwerkveldoverdeop‐vattingenvanLemaire.Dezeverslagleggingtreedtniet indeinhoudelijkebeoor‐delingvandegegevenargumentenenisduszuiverbeschrijvendtenoemen.Welwordenargumenteninventariserendgecategoriseerd.

10 Ziehieroverparagraaf3.1.11 ZieHandelingenII2012/13,23april2013,78,6,p.11‐12(Vragenvanhet lidOskamaande

ministervanVeiligheiden Justitieoverhetbericht "Rechter:pooierverbodherinvoeren")enKamerstukkenII2013/14,28638,nr.108(Mensenhandel;VerslagvaneenAlgemeenOverleg),p. 15, 28. Bij de algemene beschouwingen werd dit regeringsstandpunt door de minister‐presidentbevestigd(HandelingenII2013/14,26september2013,297713,p.6).


12

Enkelegevolgenvandekoppelingaanhetzedenonderzoekalsookbepaaldeande‐rebijzonderhedenverdienenhiervermelding.

Teneerstebetreffende interviewskwalitatiefonderzoek,waardoorde inter‐viewresultaten niet representatief kunnen worden geacht voor een bepaaldedoelgroep,zoalsdestaandeofzittendemagistratuur.Inhetalgemeenwarendezeinterviews erop gericht argumenten vóór of tegen bepaaldewetswijzigingen tegenereren,waarbijhetinhetkadervandezeinventarisatieinhetbijzondergingomhetzichtbaarmakenvanzeventienopvattingenoverdeoproepvanLemairetotherinvoeringvaneenpooierverbod.

Tentweedeisaangeslotenbijhetuitgangspuntvanhetzedenonderzoekdatdeinterviewresultaten van de vijftien respondenten uit de rechtspraktijk (kort ge‐zegd:deofficierenvanjustitie,derechtersendeadvocaten)opbasisvananoni‐miteitwordenverwerkt.Deoverigetweerespondentenwordenopnaamweerge‐geven.

Ten derde kan het volgendeworden opgemerkt over de expertise en de bij‐zonderesamenstellingvanderespondentengroep.Inverbandmethetonderzoeknaar de zedentitel in hetWetboek van Strafrecht, zijn de respondenten zo veelmogelijk geselecteerd op basis van hun expertise op het gebied van het zeden‐recht.Derespondentendiewerkzaamzijnbijhetopenbaarministerie,zijnaange‐zocht op voorspraak van een officier van justitie die lid is van de WODC‐begeleidingscommissie van het zedenproject.12 De respondenten uit de zittendemagistratuurzijnmettoestemmingvandeRaadvandeRechtspraakvoorgedra‐gendoorhetLandelijkOverlegVakinhoudStrafrecht.Devijfstrafrechtadvocatenzijninoverlegmetdebegeleidingscommissiebenaderdopbasisvanhunervaringmetzedenzaken.Mr.CorinneDettmeijer‐Vermeulen is inhaarhoedanigheidvanNationaalRapporteurMensenhandelenSeksueelGeweldtegenKinderengeïnter‐viewdinverbandmetdeaspectendiehetmandaatvandeNationaalRapporteurraken. Dr. RenéeKool, universitair hoofddocent bij hetWillemPompe Instituutvoor Strafrechtswetenschappen aan de Universiteit Utrecht, is geïnterviewd inverbandmethaarwetenschappelijkeexpertiseophetgebiedvanzedendelicten.

Omdathetthemavanhetpooierverbodsamenhangtmetart.273fSr(mensen‐handel),enomdatexpertiseophetterreinvanzedendelictenenexpertiseophetterreinvanmensenhandelweliswaarvaakmaarnietnoodzakelijkerwijs samen‐gaan, rijst de vraag inwelkemate de respondentengroep vertrouwd ismet art.273fSrendedaaraanverbondenrechtspraktijk.Tegendeachtergrondvandezevraagmoetwordengewezenopeenviertalwijzigingendat inderespondenten‐groep van de inventarisatie heeft plaatsgevonden (dezewijzigingen gelden nietvoorhetbrederezedenonderzoek).Allereerst iseenrespondenttoegevoegd.Dit

12 DeuitvoeringvandezeinventarisatieisdoorhetWODCnietverbondenaandewerkzaamhe‐

denvandegenoemdebegeleidingscommissie.Inzoverrezijnde inventarisatieenhetzeden‐onderzoekgescheidenprojecten.

1.Inleiding

13

betrefteenraadsheerbijeengerechtshof,diemettoestemmingvandeRaadvoordeRechtspraakisbenaderdinverbandmetdeomstandigheiddatraadsheerPe‐terLemairereedstotderespondentengroepvanhetzedenonderzoekbehoorde.13DoordetoevoegingvandezeraadsheerkonderespondentengroepdieopLemai‐resvoorstelzoureagerenuitzeventienpersonenblijvenbestaan,inhetbijzonderuitvijfledenvandezittendemagistratuurnaastvijfledenvanhetOMenvijfad‐vocaten. De toegevoegde raadsheer is zeer ervaren op het terrein vanmensen‐handelzaken. Daarnaast hebben twee officieren van justitie en een advocaat‐generaalbijeenressortsparketbijdebeantwoordingvandeinterviewvraagoverhetpooierverbodaangegevendatzij,naarhuneigenmening, teweinigmensen‐handelzakenhaddenbehandeldomeenafgewogenbeoordelingtegeven.Omdatzij zich in dit kader geheel van inhoudelijke beantwoording hebben onthouden,zijn voor deze respondentendrie nieuwe aangezocht.Denieuwe respondenten,eveneenstweeofficierenvanjustitieeneenadvocaat‐generaal,zijngeselecteerdopbasisvanhunbijzondereexpertiseophetgebiedvanmensenhandel.Deze intotaalviertoegevoegderespondentenkunnenduszondermeerspecialistenwor‐dengenoemdwaarhetgaatomart.273fSr.Ditzelfdegeldtvanzelfsprekendvoorde Nationaal RapporteurMensenhandel. Met betrekking tot de overige respon‐dentenkanweliswaargeenobjectieveinschattingwordengemaaktvandeindivi‐dueleexpertiseperrespondent,maarevidentisnaarvorengekomendatzijver‐trouwdwarenmetart.273fSr,metconcretemensenhandelzakenenmetdebij‐behorendejurisprudentie.Denoodzaakvoorhetmakenvaneennaderkwalitatiefonderscheidbinnenderespondentengroep is indiezinnietgebleken.Eensche‐matischeweergavevanderespondentengroepisopgenomeninparagraaf4.1.

Eenvierdebijzonderheidbijdezeinventarisatieheefttemakenmetdeopvat‐tingenvanLemaire.Zoalsgezegdzijndezeopvattingendebasisgeweestvoordeinterviewvraag over het pooierverbod. Ter verduidelijking van de bedoelde bij‐zonderheidmoetenhiertweeperiodenwordengescheiden.Deeersteperiode isdiewaarinLemaire indemediadegenoemdeuitlatingendeedoverhetpooier‐verbodenwaarinhijons,oponsverzoek,nadereinformatieverstrekteoverzijnvisie,tenbehoevevanhetopstellenvandeinterviewvraag.Detweedeperiodeisdiewaarinhij doorons uitgebreid is geïnterviewdoverhet zedenrecht enoverhet pooierverbod, enwaarin hij tevens besloot een notitie te schrijven over dedoorhemgewensteherinvoering vanhetpooierverbod (het interviewverslag isopgenomenalsbijlage2enzijnnotitieisopgenomenalsbijlage3;eensamenvat‐tingvanzijnvisiewordtgegeveninhoofdstuk3).Demeesteoverigeresponden‐ten zijn over het pooierverbod geïnterviewd tussen deze twee perioden in, dusvoorafgaandaanhet langeinterviewmetLemaireennogvoordathijzijnnotitie

13 Deze opmerking brengtmee dat de inbreng van Peter Lemaire in het zedenonderzoek niet

meer op volledig anonieme basis plaatsvindt. Voor deze ontsluiting heeft Lemaire zijn toe‐stemminggegeven.


14

hadgeschreven.VergelekenmetdedetailsvanLemairesvisiezoalsdienaarvo‐renkomen inhet interviewverslag en in zijnnotitie, kanwordengeconstateerddat zijn visie in de eerste periodebetrekkelijkweinig gedetailleerd tot uiting isgekomen, iets wat heeft doorgewerkt in de interviewvraag. Deze discrepantieheeftonsertoegenooptallerespondentendiebijhuninterviewnoggeenkennishadden kunnen nemen van Lemaires notitie, opnieuw te bevragen, nu aan dehandvandenotitieendeaanvullendeinformatieuithetinterviewmetLemaire.Datleiddebijsommigerespondententotbijstellingvanhuneerdergegevenant‐woorden.Ditbetrof in alle gevallen eenopschuivenvan, globaal gezegd, een ‘inbeginseloneensmetLemaire’‐standpuntnaareen‘inbeginseleensmetLemaire’‐standpunt.Hoeweldeoorzaakvandezebijstellingenopzichzelfzeerinteressantkan zijn, is het onmogelijk gebleken om van geval tot geval helder te krijgenwaarop die bijstelling precieswas gebaseerd. Daarom is ervoor gekozen bij debesprekingvandereactiesvanderespondenten(hoofdstuk4)geenonderscheidtemakentusseneerdereenlatereopvattingen,maaralleendatvoorhetvoetlichttebrengenwatalsuiteindelijkoordeelvanderespondentkangelden.

Ten vijfdewordt over de totstandkoming van deze verslaglegging afsluitendopgemerktdatallerespondenteninstaatzijngesteldheteigeninterviewverslagte beoordelen en dat sommige respondenten daarbij nog enkele aanvullingenhebbenaangebracht.DeNationaalRapporteurMensenhandelheeftopverzoekenter gelegenheid van het aanbrengen vanwijzigingen in het interviewverslag te‐vensdegeheleinventarisatieingezien.Deinventarisatieisalsvolgtopgebouwd.Inhoofdstuk2wordtbeknoptingegaanop de invoering van het souteneursverbod in 1911, de afschaffing daarvan in2000 en de aanpassingen die als gevolg van die afschaffing zijn gemaakt in destrafbaarstellingvanmensenhandel.Daarbijkomtooknaarvoreninwelkebete‐kenissendetermen‘souteneur’en‘pooier’wordengebezigd.Inhoofdstuk3wor‐den de opvattingen van Lemaire weergegeven, waarbij onderscheid wordt ge‐maakttussendeeerdereversiesvanzijnvisieenzijnuiteindelijkevisiezoalsdieblijktuithetinterviewmethemenuitzijnnotitie.Hoofdstuk4behelstvervolgensdeeigenlijke inventarisatie;daarinwordendereactiesvandezeventienoverigerespondentenopLemairesideeënbehandeld.Inhoofdstuk5wordtkortterugge‐bliktenwordendebelangrijkstebevindingenschematischinkaartgebracht.

15

2. Hetoudepooierverbodenart.273fSr2.1 InvoeringenafschaffingvanhetpooierverbodTussen 1911 en 2000 gold in Nederland het zogenoemde souteneursverbod –gaandewegookpooierverbodgenoemd–alsonderdeelvandetoenmaligeprosti‐tutiewetgeving. Dit verbod richtte zich op degene ‘die als souteneur voordeeltrektuitdeontuchtvaneenevrouw’.Hetsoutenerenwasalsovertredingtegendeopenbareordestrafbaargesteldinart.432(oud)Sr,opgrondwaarvandedaderbij veroordeling kon worden geplaatst in een rijkswerkinrichting gedurendemaximaal drie jaren. De keuze voor deze strafmodaliteit hield verbandmet deopvattingvanderegeringvandestijds,datdesouteneur‘teluiofteonbekwaam’wasvoorenigberoependathijnaafloopvaneennormalecelstraf,die toenderegelwas,onmiddellijkterugzouvalleninzijnoudegewoonte:

‘Evenalsbijdelandlopersendebedelaarsbestaaterallereden,omlieverineenewerkin‐richtingtetrachtentotzedelijkeenmaatschappelijkeverbeteringvandensouteneurmedetewerkenentepogenhemnietindemaatschappijterugteplaatsenvóórhemdenoodigelustenbekwaamheidzijnverschaft,omopmeereervollewijzezijnbroodteverdienen.’14

Indeprostitutiewerdenruwwegtweetypensouteneursgesignaleerd:deactieveendepassievesouteneur.Deactievesouteneurzettedevrouwaantotprostitu‐tiewerkzaamheden en tot afdracht van haar inkomsten, veelal doormiddel vangeweld en bedreiging. De passieve souteneur liet zich de geldelijke voordelenvooral aanleunen en verrichttemisschien af en toe wat ondersteunende werk‐zaamheden. De souteneurstypen hadden gemeen datwerd geparasiteerd op dearbeidsinkomstenvandeprostituee.15

Hoewelbeidetypenonderdereikwijdtevanart.432(oud)Srvielen16,kwamindejarenzestigvandevorigeeeuwuitonderzoeknaarvorendathetvooralde

14 BijlagenHandelingenII1909/10,nr.56,nr.2,p.24(MvA).15 Zieo.m.Hartsuiker1964,p.33e.v.;Commissie‐Stoffels1964,p.27e.v.;Volmuller1966,p.72

e.v.envoortsPompeinzijnnootonderHR21september1948,NJ1949/13.Meergeschakeer‐detyperingenkunnenwordengevondeninAngenent1968,p.1‐8enGroothuyse1973,p.15‐22.

16 DeHogeRaad leekaanvankelijkbijzondere inhoudelijkeeisen testellenaanhetsouteneurs‐verbod,maaruitHR24november1930,NJ1930,p.203kwamnaarvorendathet‘parasiteren’


16

passieve souteneurswaren die op grond van art. 432 (oud) Srwerden veroor‐deeld en als gevolg daarvan in de rijkswerkinrichtingenwerden geplaatst.17Alsverklaring daarvoorwerd aangedragen dat de prostituee die onderworpenwasaaneenactievesouteneurdoorgaansgeengetuigenisdurfdeafteleggen,terwijldeprostitueediehaaraffectieverelatiemetdepassievesouteneurtegenzijnzininwildeverbreken,hemvaakwegenssoutenageaangafbijdepolitieomvanhemaftezijn.18Indejarentachtiggafdewetgever,innavolgingvandeconclusiesvantweecom‐missierapporten over prostitutie19, te kennen dat de beperking van de beschik‐kingsvrijheid van de prostituee centraal gesteld moest worden bij een nieuwestrafrechtelijkebenaderingvanhetsouteneurschap:

‘Niet het functioneren als souteneur, waaraan immers het voordeel trekken uit de op‐brengstvanhetprostitutiebedrijfvandepartnerinherentis,wordtindezegedachtegangstrafwaardiggeacht,maarhetaanwendenvanenigerleidwangwelkedeprostitueeertoebrengtdesouteneuruitdeopbrengstvanhaarsexueleactiviteitenmetderdengeheeloftendeleteonderhouden.’20

Dewetgeverachttehetdusnietlangernoodzakelijkdathethandelenvandepas‐sievesouteneurdoorhetstrafrechtwerdgeraakt,maardestebelangrijkerdatdedwangdieuitgingvanactievesouteneurstrafbaarbleef.

Nacomplexeenturbulentewetgevingsprocessen21werduiteindelijkbeslotenhetsouteneursverbod(art.432oudSr),hetbordeelverbod(art.250bisoudSr)enhetdelictmensenhandel(art.250teroudSr)telatenopgaaninéénnieuwebepa‐ling(art.250aoudSr),vanwegederaakvlakkentussendebetreffendeonderwer‐

opdearbeidsinkomstenvaneenpubliekevrouwvoorstrafbaarheidvoldoendewas.Vgl.Hart‐suiker1964,p.20.

17 ZieCommissie‐Stoffels1964,p.27e.v.enVolmuller1966,p.73;vgl.KamerstukkenII1983/84,18202,nr.3,p.5‐6.Algemenestatistiekenoverdeafdoeningvanovertredingenvanhetsou‐teneursverbodzijnopgenomeninHartsuiker1964,p.117e.v.enCommissie‐Stoffels1964,p.29(metbetrekkingtotdejaren1951‐1961),eninKamerstukkenII1983/84,18202,nr.3,p.7(metbetrekkingtotdejaren1972‐1982).

18 Commissie‐Stoffels1964,p.29‐30;Volmuller1966,p.73.19 HetgaathieromderapportenvanCommissie‐StoffelsendeCommissie‐Melai.Eerstgenoemde

commissiewerdingesteldin1962enbrachtin1964adviesuitoverbestrijdingvanhetsoute‐neurschapenvanhet‘opwekkenvanontucht’(Commissie‐Stoffels1964).DeCommissie‐Melai,officieel de Adviescommissie Zedelijkheidswetgeving, werd ingesteld in 1970. De wetgeververwijst zowel naar het in 1977 uitgebrachte interimrapport over prostitutie (Commissie‐Melai1977)alsnaarheteindrapportvandecommissieuit1980(Commissie‐Melai1980).ZieKamerstukkenII1983/84,18202,nr.3,p.8‐12.

20 KamerstukkenII1983/84,18202,nr.3,p.11.21 Zie over deze processen: Alink &Wiarda 2010, p. 185‐199, Haveman 1998, p. 169‐241 en

KamerstukkenII1996/97,25437,nr.3.

2.Hetoudepooierverbodenart.273fSr

17

pen.22Omdatalleendekwalijkgeachteelementenvandesoutenageenhetbor‐deelhouden in de nieuwe bepaling werden opgenomen, werd tegelijkertijd ge‐sprokenvandeopheffingvanhetsouteneurs‐enbordeelverbod(debetreffendewetwerdaangeduid alsdeWetopheffing algemeenbordeelverbod). Indekernzagdenieuwebepalingart.250aSrop‘hetonvrijwilligindeprostitutiebrengenenhouden,enhetdaarvanprofiteren’,aldusdememorievantoelichting.23Metdevolgendeinhoudvanheteerstelidtradhetnieuweartikelop1oktober2000inwerking:

Art.250a(oud)Sr

1.Metgevangenisstrafvantenhoogstezesjarenofgeldboetevandevijfdecategoriewordtgestraft: 1°.degenedieeenanderdoorgeweldofeenanderefeitelijkheidofdoorbedrei‐gingmetgeweldofeenanderefeitelijkheiddwingtdanweldoormisbruikvanuitfeitelijkeverhoudingen voortvloeiend overwicht of door misleiding beweegt zich beschikbaar testellentothetverrichtenvanseksuelehandelingenmeteenderdetegenbetaling,danwelondervoornoemdeomstandighedenenigehandelingonderneemtwaarvanhijofzijweetofredelijkerwijsmoetvermoedendatdieanderzichdaardoortothetverrichtenvandiehandelingenbeschikbaarstelt; 2°.degenedie eenpersoonaanwerft,medeneemtofontvoertmethetoogmerkdiepersoonineenanderlandertoetebrengenzichbeschikbaartestellentothetverrich‐tenvanseksuelehandelingenmeteenderdetegenbetaling; 3°.degenedieeenanderertoebrengtzichbeschikbaartestellentothetverrich‐tenvanseksuelehandelingenmeteenderdetegenbetaling,danweltenaanzienvaneenanderenigehandelingonderneemtwaarvanhijofzijweetofredelijkerwijsmoetvermoe‐dendatdieanderzichdaardoortothetverrichtenvandiehandelingenbeschikbaarstelt,terwijldieanderminderjarigis; 4°.degenedieopzettelijkvoordeeltrektuitseksuelehandelingenvaneenandermet eenderde tegenbetaling, terwijl hijweet of redelijkerwijsmoet vermoedendat dieanderzichonderdeonder1°genoemdeomstandighedenbeschikbaarstelttothetplegenvandiehandelingen; 5°.degenedieopzettelijkvoordeeltrektuitseksuelehandelingenvaneenandermeteenderdetegenbetaling,indiendieanderminderjarigis; 6°.degenedieeenanderdoorgeweldofeenanderefeitelijkheidofdoorbedrei‐gingmetgeweldofeenanderefeitelijkheiddwingtdanweldoormisbruikvanuitfeitelijkeverhoudingenvoortvloeiendoverwichtofdoormisleidingbeweegthemofhaaruitdeop‐brengstvanzijnofhaarseksuelehandelingenmeteenderdetebevoordelen.(…)

2.2 Mensenhandel,desouteneurendepooierDehiervoor opgenomenbepaling is de voorloper van art. 273f Sr, onzehuidigemensenhandelbepaling.Watdesoutenagebetreftheeftdewetgevernietuitdruk‐kelijkaangegeveninwelkeonderdelenvanart.250aSrdegedeeltelijkevoortzet‐ 22 KamerstukkenII1996/97,25437,nr.3,p.8‐9.23 KamerstukkenII1996/97,25437,nr.3,p.9.


18

tingvanhetsouteneursverbodwasgelegen.Zojuistbleekiniedergevaldathetdewetgeverbijdestrafrechtelijkeheroriëntatievooraltedoenwasom‘hetaanwen‐den van enigerlei dwangwelke de prostituee ertoe brengt de souteneur uit deopbrengstvanhaarsexueleactiviteitenmetderdengeheelof tendele teonder‐houden’. Vanuit deze optiek kan de strafbaarstelling van de actieve souteneurwordengelokaliseerdinart.250alid1,onder6°Sr(hetafdwingenvandegeldaf‐dracht). Evenwel kwam eerder ook naar voren dat de term ‘actieve souteneur’verweesnaardepersoondiedeprostitueenietalleenhetgeldafhandigmaakte,maar haar ook, dikwijls gewelddadig, tot het prostitutiewerk aanzette. Bij dezeruimere definitie komt art. 250a lid 1, onder 1° Sr eveneens in beeld (iemanddwingenofbewegenzichteprostitueren).Endeactievesouteneurdiezichschul‐digmaaktaan zowelhetdelictonder1° alshetdelictonder6°,pleegtdaarmeetevens het delict onder 4° (voordeel trekken uit gedwongen prostitutie). Alduszoudestrafbaarheidvanhettype‘actievesouteneur’kunnenwordenverbondenaandedelictenonder1°,onder4°enonder6°.

Vertaaldnaardehuidigestrafbaarstellingvanmensenhandel,gaathetomdedelictenopgenomeninrespectievelijkart.273flid1,onder4°,onder6°enonder9° Sr. Daarbij kan ook het later toegevoegde delict onder 1° worden genoemd(hier: iemand onder gebruikmaking van oneigenlijkemiddelenwerven, vervoe‐ren,overbrengen,huisvestenofopnemen,methetoogmerkvanuitbuiting indeprostitutie).Dezevierdelictenluidenvoluitalsvolgt:

Art.273fSr

1.Alsschuldigaanmensenhandelwordtmetgevangenisstrafvantenhoogstetwaalfjarenofgeldboetevandevijfdecategoriegestraft:

1°.degenedieeenanderdoordwang,geweldofeenanderefeitelijkheidofdoordreigingmetgeweldofeenanderefeitelijkheid,doorafpersing,fraude,misleidingdanweldoormisbruikvanuitfeitelijkeomstandighedenvoortvloeiendoverwicht,doormisbruikvaneenkwetsbarepositieofdoorhetgevenofontvangenvanbetalingenofvoordelenomdeinstemmingvaneenpersoonteverkrijgendiezeggenschapoverdieanderheeft,werft,vervoert,overbrengt,huisvestofopneemt,metinbegripvandewisselingofoverdrachtvandecontroleoverdieander,methetoogmerkvanuitbuitingvandieanderofdeverwij‐deringvandiensorganen;

(…)4°.degenedieeenandermeteenvandeonder1°genoemdemiddelendwingtof

beweegtzichbeschikbaartestellentothetverrichtenvanarbeidofdienstenofzijnorga‐nen beschikbaar te stellen danwel onder de onder 1° genoemde omstandigheden enigehandelingonderneemtwaarvanhijweetofredelijkerwijsmoetvermoedendatdieanderzichdaardoorbeschikbaarstelt tothetverrichtenvanarbeidofdienstenof zijnorganenbeschikbaarstelt;

(…)6°.degenedieopzettelijkvoordeeltrektuitdeuitbuitingvaneenander;(…)

2.Hetoudepooierverbodenart.273fSr

19

9°. degene die een andermet een vande onder1° genoemdemiddelendwingtdanwelbeweegthemtebevoordelenuitdeopbrengstvandiensseksuelehandelingenmetofvooreenderdeofvandeverwijderingvandiensorganen.

(…)

Langsdezelijnenkanduswordengeconstateerddat,enerzijds,demeesternstigegedragingendiedoorhet oude souteneursverbodwerdengeraakt inmiddels als‘mensenhandel’wordengekwalificeerd,endat,anderzijds,hetenkelparasiterenopde inkomstenvandeprostitueesinds2000inbeginselstraffeloos is.Depas‐sieve souteneur is thans alleen strafbaar ingeval de prostituee door een derdewordtuitgebuitendesouteneurweetdatzijnprofijtuitdieuitbuitingvoortvloeit(art.273flid1,onder6°Sr).24Uithetvoorgaande is tevensgeblekendathetbegrip ‘souteneur’,of inmeerhe‐dendaagse termen: ‘pooier’, historisch gezien geen eenduidige activiteit weer‐geeft,maaropdiversemanierenwordt ingevuld.Hetbegripkanverwijzennaardepassieveprofiteur,diezelfsineenliefdevollerelatiemetdeprostitueegehuwdkanzijn,maarooknaardegewelddadigemensenhandelaardiedeprostitueeopernstigewijzeuitbuit.Ditspectrumbestrijktaanzienlijkmeerdandelexicalede‐finitievan ‘souteneur’en ‘pooier’,begrippendieook indatverbandalssynonie‐men worden beschouwd. Zo definieert de Dikke Van Dale de souteneur en depooierals‘iemanddieleeftvandeverdienstenvaneenprostituee,voorwiehijalshaarbeschermeroptreedt’.25Hieruitkanwordenafgeleiddatvooralinhethuidi‐getijdsgewrichtspraakverwarringkanoptreden.Menkan‘depooier’en‘demen‐senhandelaar’alszeerverschillendetypentegenelkaarafzetten,maarineenbe‐paaldecontextevengoedalsidentiekbeschouwen.Hetpooierbegripkanzelfsnogmeeromvattendanhiervoorisbenoemd,zoalsookdadelijkuitdebesprekingvanhetvoorstelvanLemairezalblijken.Opdezeplaatskanhetverschil tusseneenbeperkteeneenzeerruimeopvattingwordengeïllustreerdmethetvolgendeci‐taatuiteenblogvaneenprostituee:

‘Iedereenpraattegenwoordigovermensenhandel,enoverdemensendieeenmeisjeuit‐buitenendwingenomindeprostitutietewerken.Wijprostitueesnoemenditsoortmen‐sengewooneen 'pooier'.Dezepooierszijndeslechtemensen,demensenhandelaren.Dedefinitievaneenpooier isnatuurlijk ietsjeandersdan 'onze'versievaneenpooier.Vol‐gensdedefinitieisdepooieriedereenwaarmeeeenprostitueezakendoetvoorhaarwerk,diegeenklantvanhaaris.Dusfeitelijkzijndatdeexploitanten,demensendiedeprostitu‐eesbeschermen,zelfsmijnaccountantisfeitelijkeenpooier.Maaraangezienwedemen‐

24 Overart.273flid1,onder6°Srzijopgemerktdathetinderechtspraaknogeendiscussiepunt

isofdaarvoorisvereistdatdedaderopzetopdeuitbuitingheeft(kortgezegd:dathijvandeuitbuitingweet),ofdatculpatenaanzienvandeuitbuiting(dathijdeuitbuitingredelijkerwijsmoetvermoeden)reedsvolstaat.ZiedaaroverLindenberg2014,p.49‐57.

25 Zie<www.vandale.nl>(DikkeVanDale,licentieversie;laatstgeraadpleegdindecember2014).


20

sendieonshelpennietgraag'pooiers'willennoemen,gebruikenwijditwoordalleenvoordemensenhandelaren.’26

26 Zie<www.achterhetraamopdewallen.blogspot.nl/2014/04/pooiers.html> (volgensde schrijf‐

ster:‘hetblogvaneenéchteOost‐Europese,RoemeenseprostitueewerkzaamopdeWalleninAmsterdamachterhetraam,overprostitutie,mensenhandelenpolitiek’;hetgeciteerdeisge‐schreveninapril2014enlaatstelijkgeraadpleegdindecember2014).

21

3. HetvoorstelvanLemaire3.1 Inleiding;eersteversiesvanhetvoorstelIn april2013verscheeneenkort interviewmetPeterLemaire indeVolkskrantwaarinhijpleittevoorherinvoeringvanhetpooierverbod.Herinvoeringvanditverbod zou de prostituees beter beschermen en veel bewijsproblemen voorko‐men,aldusLemaire.Volgenshemwashetillusiegeblekenomenerzijdseenscho‐neprostitutiebranche tecreërenenanderzijdsmensenhandelaan tepakkenviahetstrafrecht:

‘Jekuntvanprostitutiegeennettebedrijfstakmaken,wanterlopendaaraltijdlouchefigu‐renronddievrouwenproberenuittebuiten.Hetisveeleenvoudigeromdatsoortkerelsaantepakkenviaeenpooierverboddanmetdieingewikkeldemensenhandelwet.Omtoteenveroordelingtekomen,hoefjedannietmeertebewijzendatersprakeisgeweestvandwangofmisbruikvanomstandigheden,watvaakzomoeilijk is. Iederevormvanprofijttrekkenvaneenprostitueewordtdaneenmisdrijf.’27

Lemaireherhaaldedezestandpunten inseptember2013tijdenshetsymposium‘Een anderekijkprostitutie’, georganiseerddoordeChristenUnie,dePvdA,FierFryslânenCentrumKinderhandelMensenhandel.28Zoalsinparagraaf1.1isbeschreven,hebbendezeuitlatingenvanLemaireuitein‐delijkgeleidtothetinitiërenvandeonderhavigeinventarisatieeniservoorgeko‐zenhetpleidooivanLemairetotuitgangspunttenemenbijhetformulerenvandeinterviewvraagdieaandebetreffenderespondentenzouwordenvoorgelegd.

Tegen deze achtergrond is Lemaire in maart 2014 door ons gevraagd zijnideeënoverdevormgevingvaneennieuwpooierverbodtoetelichten.Indatcon‐tact gaf hij aan dat het nieuwe pooierverbod zichwat hem betreft zoumoetenrichtenopeeniederdiezonderontheffingofrechtvaardigingsgrondinterfereertmetdewerkzaamhedenvandeprostituee.Gedragingenalsbewakenengeldbewaren

27 Het interviewmetPeterLemairewasonderdeelvaneenartikeloverprostitutieenmensen‐

handel,getiteld‘Zwarehandel,lichtestraffen’.ZieVolkskrant20april2013(katernVonk).28 Zie<www.youtube.com/watch?v=JTm49h‐eznM>voordepresentatievanLemairetijdenshet

symposium(laatstgeraadpleegd:november2014).Algemeneinformatieoverhetsymposiumis opgenomen op <www.christenunie.nl/nl/anderekijkopprostitutie> (laatst geraadpleegd:november2014).Lemaireheeftzijnstandpunttussentijdsnogbeknoptuiteengezetinhetra‐dioprogramma ‘Dit is de dag’, op 28 mei 2013 (het fragment is te beluisteren via<www.radio1.nl>;laatstgeraadpleegdinnovember2014).


22

zoudendan inbeginsel strafbaar zijn.Degenoemdeuitzonderingenzoudenvol‐genshembetrekkingmoetenhebbenopbijvoorbeelddebordeelhouderengere‐gistreerdehulpverleners.

Dezeconcretiseringisverwerktindeinterviewvraagdieaandebetreffenderespondenten isvoorgelegd.29Zoalskanwordenopgemerkt,verschilthet laatst‐genoemdevoorstelvanhetvoorsteldateerderindeVolkskrantwasverschenen.IndeVolkskrantkwamnognaarvorendathetnieuwpooierverbodvolgensLe‐maire zoumoeten zienop ‘iedere vormvanprofijt trekkenvan eenprostituee’.Ten opzichte van deze eerdere invulling brengt het nadere voorstel zowel eenverruimingalseenbeperkingmetzichmee.Hetisruimeromdathettrekkenvanenigprofijtnietlangereennoodzakelijkevoorwaardeis;ookhetinterfererenmetdewerkzaamhedenvaneenprostitueezonderdatblijktvanenigprofijtvalton‐derdenieuweomschrijving.Daarnaastiseenbeperkinggelegenindetoevoegingdat‘zonderontheffingofrechtvaardigingsgrond’moetzijngehandeld.

3.2 HuidigvoorstelInhetvoorjaarvan2014heeftPeterLemairezijnideeënnaderuitgewerkt.Daar‐vanheefthijverslaggedaantijdenseeninterviewdatwijmethemhebbengehou‐deninhetkadervanonsonderzoeknaareventueleherzieningvandezedendelic‐ten,eeninterviewdateindjuni2014plaatsvond.30KortetijdlaterheeftLemairezijnuitwerkingbovendienneergelegdineennotitie.31Zoals inparagraaf1.2uit‐een isgezet, zijnookdezenaderuitgewerkte ideeënvoorgelegdaande respon‐denten,alsaanvullingopdeeerdergenoemdeinterviewvraag.Uithetgenoemdeinterviewendenotitiekomthetvolgendenaarvoren.Lemairesteltvooropdatdestrafwetgeverpasmoetingrijpenbijmisstanden.Datbetekentvolgenshemdatindeprostitutiesectorstrafwetgevingalleendangeïn‐diceerdiswanneerhetwangedragvananderendekeuzevrijheidvanprostitueesonderuit haalt. Art. 273f Sr is de centrale strafbaarstelling die zich op dergelijkgedrag richt. Het probleem is echter, zo schetst Lemaire, dat het in de praktijkvaakniet luktomhetbewijs terzakevanart.273fSr rond tekrijgen.Daarvoorwijsthijmeerdereredenenaan:

‘Hierbijspeeltmeedatervaaksprakeisvanaffectievegevoelensvandeprostitueetenop‐zichtevandemandiehaardeprostitutiein'helpt'.Loverboysexploiterenvaakmeerderemeisjestegelijkmetbeloftensamenergenseen'nestjetebouwen',kinderentekrijgen,eenfijn leventehebbenensoortgelijkesmoesjes.Zijhalendemeisjesvaakoverominkorte

29 Ziebijlage1.30 Ziebijlage2.31 Ziebijlage3.

3.HetvoorstelvanLemaire

23

tijdevenflinkwatteverdienenomsameneentoekomsttehebben.Voorbuitenstaandersisvaakmoeilijktegelovendatvrouwendaarintrappen.(…)

Dit soort emotionelebindingmet foute typesmaaktdatprostitutieniet zomaarkanwordenvergelekenmetanderevormenvanarbeid,zoalsdetuinbouwofdelopendeband,waardewerknemersdoorgaansniet'vallen'opdetuinderofdevoormanendusgemakke‐lijkeranderwerkzoeken.Hetbetekentookdatmeisjes indeprostitutiezich(aanvanke‐lijk)geenslachtoffervoelen.Devraagvandepolitie:zitjehiervrijwillig,zullenzijgeneigdzijntebeantwoordenmet'ja'.Paslater,alshetgeldopisofzefysiekenpsychischechtnietmeerkunnen,zullenzezichveelalrealiserenbijdeneusgenomentezijndoorhunlover‐boy en dat hun vrijwilligheid nietwas gebaseerd op een reële, autonome afweging. Hetdoenvanbetrouwbareaangiftes, isdusvaakproblematisch,zélfswanneerer (nog)geensprakeisvangeweld.

Wanneerdaarwelsprakevanis,ofwanneerersprakeisvanregelrechtedreigingvancrimineleorganisaties,wordthetuitdeprostitutiestappenendoenvanaangiftevanzelf‐sprekendnogmoeilijkerenriskanter.

Dekwetsbaarheidvanvrouwenindeprostitutiewordtversterkt,doordatzijgeenbe‐roepkunnendoenopfamilieenvrienden,wanneerdezenietwetendatzijindeprostitutiezittenofdeprostitueeverstotenhebben.

Ookvrouwendiemindernaïefzijn,zijnsomsambivalentoverdevraagofzijslachtof‐ferzijn.Zijzijngesteld(geraakt)opdemakkelijke,royaleverdienstenenstellensomsopeenbepaaldemanierookprijsop'protectie'dooranderen,diehungeldbeheren,rondhan‐gen,verblijfsvergunningenregelen,voortelefoonszorgen,klantenbrengen.

Maarookaldoenvrouwen(uiteindelijk)aangifte,datalleenisnietgenoeg.Eriszoge‐hetensteunbewijsnodigomdatniemandveroordeeldkanwordenopbasisvanalleeneenaangifte.Voorhetzoekennaarsteunbewijszijnvaakgroteonderzoekennodigdoorpolitie,rechtbankenengerechtshoven,waarinveelgetuigenmoetenwordengehoord(vaakmede‐prostituees), telefoons afgeluisterd, internetverkeer opgevraagd, financiële onderzoekengedaan e.d.. Betrouwbaar steunbewijs komt ondanks dat politie en justitie veel moeitedoen,somsnietofmoeizaambovenwater,watinderechtszaaldanleidttotgeheleofge‐deeltelijkevrijspraken.’32

DebewijskwestiesdieLemairesignaleerthoudendusverbandmetambivalentieofangstbijdeslachtoffers,metdedaaruitvoorvloeiendeproblemenmetaangif‐tes,entenslottemethetontbrekenvanvoldoendesteunbewijsindienerwelaan‐gifteszijn.

Vervolgens maakt Lemaire een vergelijking met de markt voor verdovendemiddelen.Netalsbijdiemarkt iserook indeprostitutiesectorveelgeldtever‐dienen, ietswatallerleimensenaantrekt: ‘amateurs,somszelfsechtgenotenvanprostituees,maar ook professionele, al dan niet regelrechte criminele organisa‐ties’, aldus Lemaire. Het grote verschil tussen de prostitutiesector en demarktvoorverdovendemiddelenisvolgensLemairedatindielaatstgenoemdemarktopgrondvandeOpiumwetvrijwel iederevormvanbetrokkenheidbij drugs straf‐baaris,eenpaaruitzonderingendaargelaten,zoalsvoorbepaaldecoffeeshops.Inde ogen van Lemaire ligt de reden voor die uitgebreide strafbaarheid voor de

32 Ziebijlage3,p.62‐63.


24

hand:ongecontroleerddrugsgebruikiseenrisicovoordevolksgezondheidendewinstgevendehandelgeefteengrootrisicoopeencrimineleonderwereld.

Lemaire zou deze grondslag en bijbehorende wetgeving graag willen door‐trekkennaardeprostitutiewereldendedaarinvoorkomendemensenhandel:

‘MeteenkoffertjecocaïneopSchiphol,maarookmeteengrammetjeinjebezit,benjeertoch al gauw gloeiend bij, ookwat het bewijs van opzet betreft, terwijl er ook bepaaldevervolgingsuitsluitingen, vervolgingsbeperkingen en nog wat uitzonderingen zijn gecre‐eerd. Deze redeneringen zou ik duswat brederwillen trekken.Waar je als autoriteitenmaarhettopjevandeijsbergvandemensenhandelziet,moetjedusookdebeschermingdaaropafstemmenennietafstemmenophetuitgangspuntdathetinbeginseleennormalebedrijfstakismetenhierendaareenmisstand.Nee,jemoetervanuitgaandatmisstandendeboventoonvoeren.

Hetgaatmijhierbijnietalleenomdeconcreteslachtoffers,hetgaatookomdesamen‐levingdieeenbelangheeftommisstandenaantepakken.Alssamenleving,ismijnstelling,moetjenietafhankelijkzijnvandebereidheidvaneenaangeefsteromalofnietteverkla‐renenmoetjeeenzelfstandigepositiehebbenomtekunnenoptreden.Bijdrugshebjeookveelslachtoffers,maarnietalleslachtoffersvoelenzichslachtofferofzezijnzelfszodanigbelanghebbendebijeenbepaaldedealerdatzijdiedealernooitzullenbelastenmetverkla‐ringen.Datisbijprostitutie,bijmensenhandeleigenlijknietanders.Zezijnafhankelijkvanzeofzehebbeneenhekelaanze.Dusdiebewijsproblematiekiswelvergelijkbaar,terwijldeverschilleninmogelijkhedenomoptetredeninmijnogennietverdedigbaarzijn.’33

Ook trektLemaire eenparallelmetde zedendelicten tegenminderjarigen,waarterbeschermingvandeminderjarigendeleeftijdindedelictsomschrijvingisge‐objectiveerd.34

Op basis van deze vergelijkingen geeft Lemaire aan op welke wijze volgenshemconstructievewettelijkeverbeteringenzoudenkunnenwordenaangebracht:

‘Mijnpleidooiisnietomdelegaliseringvanprostitutieterugtedraaien,nietomdeprosti‐tutiealszodanigteverbiedenenooknietomprostitueesofhunklantenstrafbaartestel‐len.Mijnpleidooiis–populairgezegd–omdevliegenronddestroopstrafbaartestellen,door iedere bemoeienismet prostituees die plaats vindt zonder vergunning, controle oftoezicht,teverbiedenenstrafbaartestellen.’35

Lemaire stelt dat de aanhangigeWet regulering prostitutie en bestrijding mis‐standenseksbrancheaangoedeaanzetdoetdoorhetseksbedrijfaannaderever‐gunningenenvoorwaardenteverbinden.‘Watechteroverblijft’,zegtLemaire,‘isdepooierijbuitendevergundeseksinrichtingdoorbijvoorbeeldloverboys,mala‐fide ‘intercedenten’e.d.’DieongecontroleerdebemoeienismetdeprostitutiewilLemaire strafbaar stellen en daartoe formuleert hij in zijn notitie de volgendedelictsomschrijving:

33 Ziebijlage2,p.58‐59.34 Ziebijlage2,p.58.35 Ziebijlage3,p.63.

3.HetvoorstelvanLemaire

25

‘Hijdiezondervergunningbetrokkenisbijdeaanbiedingvandiensten,devoorbereiding,de werving, de instandhouding of het vergemakkelijken daarvan, door een prostituee,wordtgestraftmeteengevangenisstrafvantenhoogstedriejaaren,indiennietblijktvangave,volledigeenbestendigeinstemmingvandeprostituee,meteengevangenisstrafvantenhoogsteachtjaar.’36

Ookverklaarthijwaaromhijditinitiatiefophangtaanhetbegrip‘pooierverbod’:

‘Overigensis ‘pooierverbod’eenwoorddatikgebruikomdathetgoedindemondligtenomdat iedereen onmiddellijk snaptwat ermeewordt bedoeld.Maar oorspronkelijkwashetzogenoemdesouteneursverboduit1911bedoeldvoormannendiezichzelf lietenon‐derhoudendoorvrouwendiealspubliekevrouwwerkzaamwaren.Hetgaatmijnatuurlijkomeenbrederverbandenhetwoord‘pooier’zietinmijnogenookopmeerdanalleendesouteneur.Indelegalevariantiseen‘pooier’eenintercedentdiefaciliteertdatprostitueeshunwerkkunnendoen.’37

Iedereendiezelfgeenvergunningbezitofhandeltindienstofopdrachtenonderverantwoordelijkheid van een vergunninghouder handelt in beginsel strafbaarvolgens Lemaire. Volgens hem is de bedoelde betrokkenheidmakkelijk bewijs‐baarensteltdiedepolitieinstaatbeterdeordetehandhavenentevervolgen.Hijbenadruktdathetverbodnietgeldtvoorhulpverleners,artsen,maatschappelijkwerkers, geestelijk verzorgers e.d., ‘omdat hun betrokkenheid met prostitueesuiteraardnietsvandoenheeftmetdedienstverleningdoordeprostituee’.38Daar‐naastwijstLemaireeropdatdegenediebonafideis,eenvergunningkanaanvra‐genenonderverantwoorde,voorprostitueesveiligeengecontroleerdeomstan‐digheden een seksbedrijf kan uitoefenen.Wie geen vergunning aanvraagt, doetdatvooreigenrisicoenisinbeginselstrafbaar.Dezesystematiekwordtvolgenshemgerechtvaardigd‘doordeomvangvandemensenhandel,deambivalentievanslachtoffersvanmensenhandeloverdevraagofzewelslachtofferzijnenoverdedrukdieanderenkunnenuitoefenen,waardoordevrijewilindiewereldproble‐matischisenmoeilijkvasttestellen’.TenslotteonderstreeptLemairehetbelangom in de handhaving oog te hebben voor gevallenwaarinmaterieel gesprokengeenverwijtbaargedragaanwezigwordtgeacht.Terillustratiehaalthijhetvoor‐beeldaanvandeechtgenootvandeprostitueediezijnvrouwmetdeautonaarAmsterdamrijdtenwaarbijuitallesblijktdatdevrouwhiermeevollediginstemt.‘Voor het overige’, zo sluit Lemaire zijn notitie af, ‘zou deze strafbepalingmeerrechtdoenaandevaakverborgenmisstanden,aandeinbreukenopdevrijewils‐bepalingbijprostitueesdiehetslachtofferzijnvanmensenhandelaren,loverboysenanderepooiers’.

36 Ziebijlage3,p.64.37 Ziebijlage2,p.57.38 Zievoordezeendehiernavolgendeuiteenzettingen:bijlage3.


26

Uithet interviewmetLemaireenzijnnotitieblijktdatLemairezijnvoorstel totherinvoering van een pooierverbod heeft voorzien van een uitgebreidemotive‐ring,eenmotiveringdiehierboven ingrovetrekken isweergegeven.Voortskanmet betrekking tot zijn concrete voorstel opnieuw een ontwikkeling wordenwaargenomen.WaarLemaireeerderdeaansprakelijkheidneerlegdebij‘eeniederdiezonderontheffingofrechtvaardigingsgrondinterfereertmetdewerkzaamhe‐denvandeprostituee’ (zieparagraaf3.2),doethijdat indenotitiebij eenieder‘die zonder vergunningbetrokken isbij de aanbiedingvandiensten,de voorbe‐reiding, de werving, de instandhouding of het vergemakkelijken daarvan, dooreen prostituee’. Op grond van zijnmotivering kan worden aangenomen dat deeerdergenoemdeexceptie(hetbestanddeel‘rechtvaardigingsgrond’)isopgegaanindedelictsgedraging‘betrokkenzijnbij’.Lemairegeeftimmersaandathetver‐bodnietgeldtvoorhulpverleners ‘omdathunbetrokkenheidmetprostitueesui‐teraard niets van doen heeft met de dienstverlening door de prostituee’. In devisievanLemairezijndezehulpverlenersdusniet‘betrokkenbij’deprostitutieindezinvandedelictsomschrijving.

TenslottemoetwordenopgemerktdatLemaire inhet interviewdataanhetschrijvenvandenotitievoorafging,heeftaangegevendathijvoorstanderisvandeintroductie van zowel een misdrijfvariant als een overtredingvariant (waarbijgeenopzetisvereist),eensysteemookindeOpiumwetendeWetopdeeconomi‐schedelictenwordtgevolgd.39 Inzijnnotitie formuleerthij echtergeenovertre‐dingvariant.Welbrengthijdaarbijeengekwalificeerdmisdrijf inmeteenmaxi‐mumvanachtjaren,naasthetbasismisdrijfmeteenmaximumvandriejaren(ziehiervoor). Omdat niet duidelijk is of hij de overtredingvariant bij nader inzienerbuitenwillatenofniet,zijnallevarianten–deovertreding,hetbasismisdrijfenhetgekwalificeerdemisdrijf–vanhethuidigevoorstelonderdeaandachtvanderespondentengebracht.

39 Ziebijlage2,p.60.

27

4. ReactiesophetvoorstelvanLemaire4.1 InleidingDedoelstellingvandeonderhavigeinventarisatieishetverkrijgenvaninzichtindemanierwaaropinhet juridischwerkveldzoalwordtgedachtoverhetzojuistbesproken(huidig)voorstelvanPeterLemaire,en indeargumentendiedaarbijworden gehanteerd.Hiertoe zijn zeventien juristen over zijn voorstel bevraagd.Dezerespondentengroepbestonduitvijfledenvanhetopenbaarministerie(vierofficierenvanjustitieenéénadvocaat‐generaalbijeenressortsparket),vijfledenvandezittendemagistratuur(drierechtersentweeraadsherenbijeengerechts‐hof), vijf strafrechtadvocaten,mr.CorinneDettmeijer‐Vermeulen inhaarhoeda‐nigheidvanNationaalRapporteurMensenhandelenSeksueelGeweldtegenKin‐deren, en ten slotte dr. Renée Kool, universitair hoofddocent bij het WillemPompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Inparagraaf1.2isuiteengezethoedesamenstellingvandezerespondentengroeptotstandisgekomen.

DereactiesophetvoorstelvanLemairewordenhieronderbesproken.Daarbijwordtgecodeerdverwezennaarderespondentenuitderechtspraktijk(kortge‐zegd: de officieren van justitie, de rechters en de advocaten) op dewijze zoalsaangegeven in tabel1.Dereactieswordeneerstuitgebreidweergegevenaandehandvaneendriedelinginderespondentengroep:zijdievindendathethuidigeinstrumentariumvolstaat(paragraaf4.2.1),zijdievindendatnietdevergunningcentraalmoetstaanbijeventuelenieuwewetgeving,maardescheveverhoudingtussenwatiemandvoordeprostitueedoetendebeloningdiehijdaarvoorkrijgt(paragraaf4.2.2),en tenslottezijdievindenhetvoorstelvanLemaireeengoedvertrekpunt isvoornadereregelgeving(paragraaf4.2.3).Daarnazullendereac‐tiesnadermetelkaarwordenvergeleken(paragraaf4.3),waarbijookwordtgeïn‐ventariseerdwelkeargumententegenenwelkeargumentenvóórhetvoorstelvanLemairewordenaangedragen.


28

Respondent Coderingvoluit Coderingbeknopt

1 officiervanjustitieofficiervanjustitieofficiervanjustitieofficiervanjustitieadvocaat‐generaal

willekeuriggekoppeld

officier1 O12 officier2 O23 officier3 O34 officier4 O45 officier5 O56 rechter

rechterrechterraadsheerraadsheer

willekeuriggekoppeld

rechter1 R17 rechter2 R28 rechter3 R39 rechter4 R410 rechter5 R511 advocaat

advocaatadvocaatadvocaatadvocaat

advocaat1 A112 advocaat2 A213 advocaat3 A314 advocaat4 A415 advocaat5 A516 NationaalRapporteur

MensenhandelenSeksueelGeweldtegenKinderen

NationaalRapporteurMensenhandel

NRM

17 RenéeKool RenéeKool RK

Tabel1‐Samenstellingenindelingvanderespondenten.

4.2 Uitgebreideweergave4.2.1 ‘Hetbestaandeinstrumentariumvolstaat’Dereactiesvanvijfrespondentenkomenglobaalgenomenneerophetstandpuntdathetbestaandeinstrumentariumvolstaat,waarbijderespondenteninhetbij‐zonderwijzenopdereikwijdtevanart.273fSr(O2;A2;A3;A5;NRM).

EenvandezerespondentenisdeNationaalRapporteurMensenhandel.Zijver‐zetzichstelligtegendevoorstellenvanLemaireendeuitgangspuntendiedaar‐aantengrondslagliggen:

NationaalRapporteur‘Ikvindnietdataanvullendewetgevingnodig is.Alsderechterart.273fSrtoepastzoalshetbedoeldis,danbiedtdatartikelsamenmetdezedendelictenruimvoldoendemogelijk‐hedenomdestrafwaardigegedragingenindeprostitutiesectoraantepakken.Hethande‐lenvanmensenhandelaren,inclusiefloverboysendegenendiedaarvanprofiteren,valtalonderdereikwijdtevanmensenhandel.Het isonduidelijkwathetvoorstel toevoegtaanhetbestaandeartikel273fSr,metnamegeziendewensom‘ongecontroleerdebemoeienismetdeprostitutiestrafbaartestellen’waarbijdetoelichtingspreektover‘depooierijbui‐tendevergundeseksinrichtingdoorbijvoorbeeldloverboys[…]’.Defocuszoudusvooralgerichtmoetenzijnopdejuisteinterpretatievanart.273fSr.Ziehieroverhetonderzoekdatikin2012deednaarjurisprudentieinmensenhandelzaken.Datheeftgeleidtothetin‐zichtbijzowelOMalsZMdatspecialisatieinmensenhandelzakennodigis.

4.ReactiesophetvoorstelvanLemaire

29

Daarnaastwringthetvoorstelmethetuitgangspuntinhethuidigeprostitutiebeleidnadeopheffingvanhetbordeelverbodin2000.Hethuidigebeleidgaatuitvaneenscheidingtussendebegrippenprostitutieenmensenhandel. Inditvoorstelwordthet(morele)uit‐gangspunteigenlijkdateenprostitueenietvrijwilligwerkt,tenzijhettegendeelisaange‐toond.Datkanertoe leidendatprostitutiegelijkwordtgesteldmetmensenhandel, tenzijblijktdatdatniethetgevalis‐integenstellingtotanderevormenvanlegaalwerk.

Voortswordt inhetvoorstelaangegevendat rekeningkanwordengehoudenmetdeomstandigheid dat materieel gesproken geen sprake zou zijn van verwijtbaar gedrag,waarbijwordtgedachtaanhetvaakgenoemdevoorbeeldvandeechtgenootvandeprosti‐tuee die zijn vrouwmet de auto naar Amsterdam rijdt ‘en uit alles blijkt dat de vrouwhiermeevollediginstemt.’Devraagishoedatlaatstekanwordenvastgesteld;ditlosteeneventueel bewijsprobleem in zoverre op dat de bewijslast komt te liggenbij degene diezondervergunningiemandhelptbijprostitutiewerkzaamheden.

Technischkanikhetvoorsteleveneensnietgoedplaatsen.Ishetdebedoelingomver‐gunningsverplichtingenintevoerenvoorallemensenomdeprostitueeheen?Datmaakthetvooralingewikkelder.Bovendienwordtdewerkingvanart.273fSrdaarmeegeredu‐ceerd,ietswatslachtoffersvanmensenhandelookniettengoedekomt.Daarnaastzijneropditmomentnogsteedsgemeentendiegeenprostitutie‐ofvergunningenbeleidhebben.Datzouopbasisvandehuidigeregelgevingkunnenbetekenendatmensenindiegemeen‐tengeenvergunningkunnenkrijgendanperdefinitieillegaalbezigzijn,terwijldeexploita‐tievanprostitutieindiegemeentewellegaalkanzijn(onvergund)Ditmaaktdewetgevingerooknieteenvoudigerop.

Hetisookdevraaghoehetvoorstelvoorhetinstellenvaneenpooierverbodzichver‐houdt tot de voorgestelde strafbaarstelling van exploitanten die zonder vergunning eenseksbedrijf uitoefenen. De voorgestelde strafbaarstelling inzake het pooierverbodwordtvoorzien inhetWetboekvanStrafrecht,nahetmensenhandelartikel,meteen strafmaxi‐mum van drie respectievelijk acht jaar gevangenisstraf. Tegelijkertijd voorziet hetwets‐voorstelWrpindestrafbaarstellingvanexploitantendiebijvoorbeeldzondervergunningeenseksbedrijfuitoefenenviadeWetopdeeconomischedelicten.

Overigenskandestellingdatdegrotemeerderheidvanprostitueesuithetbuitenlandafkomstigis,nietwordenonderbouwdomdatwenietalleprostitutieinbeeldhebben.’

Dereactievaneenvande ledenvanhetopenbaarministerie(O2)komtopveelonderdelen overeenmet het standpunt van deNationaal Rapporteur. Ook dezerespondentzietdenodigespanningtussenhetvoorstelvanLemaireendehuidigelegalisering van de prostitutie. Voorts is hij van mening dat de ogenschijnlijkeeenvoudvanhetvoorgesteldedelicthetrisicomeebrengtdatdeernstigezakentevaakzullenwordenafgedaanmetdenieuwe,lichteredelictsomschrijvingennietopgrondvanart.273fSr.Voorhemstaatvooropdatditreedsbestaandeartikelvoldoendeisuitgerustommisstandenaantepakken,mitshetartikelwordtgeïn‐terpreteerdzoalsdoordewetgeverisbeoogd:

Officier2‘Hetprobleemisdatwenalangdurigvoorwerkuiteindelijkin2000heelbewusthetoudesysteemhebbenverlaten.Als jedatnuweeropeenofanderewijzezouwillen invoeren,dansteljedusdelegaliseringvandevrijwilligeprostitutievolledigopnieuwaandeorde.Alsereenpooierverbodzoukomen,loopjeiniedergevalbinnenhethuidigebesteltegenenormepraktischebezwarenaan.Hetzelfbeschikkingsrechtvandeprostitueebrengtim‐


30

mersmeedathethaarookvrijstaatomdatgeldaftegevenaaniemanddiezezelfkiest,enomzichdoor iemand te latenvervoerenofbewaken.De legalisering zorgt erbovendienvoordat het iemand anders vervolgens vrijstaat omgeld te verdienen aan zijn dienstenvoordeprostituee.Opdezegedragingengajedanmogelijkeenforsegevangenisstraflosla‐ten,metalsargumentdatmensenhandelzolastigtebestrijdenis.

Kijk,hetvoorstelvanLemaireoogteenvoudigendaardooraantrekkelijk.Maardaar‐meebestaatdekansdatrechtersrisico’sgaanmijdenengaankiezenvoorhetsubsidiairtenlastegelegdeLemaire‐delict,terwijl feitelijksprakeisvanmensenhandel.Inzo’nsys‐teemloopjeeigenlijkwegvandeonderliggendeproblematiekdiejewiltbestrijden.IkzieditgevaaroverigensookweleenbeetjebijhetOM.Alsjezo’nsoorteenvoudigartikelkrijgtdanisdeverleidingmisschienwelgrootomdaarheelveel,dusookpotentieelernstigeza‐ken,aanoptegaanhangen.Hetisdevraagofjedatalsmaatschappijookzoumoetenwil‐len.

Voorzoverhetgaatomdestrafbaarstellingvanbedreigende,misleidendeofgeweld‐dadigehandelingen:diehandelingenvandezogenoemdeactievesouteneurzijnopgegaaninart.250aSrenkomenteruginhethuidigeart.273fSr.Diezijndusalstrafbaar.Datarti‐kelisruimopgezet,zoalsookgoedblijktuitdewetsgeschiedenis,inhetbijzondertenaan‐zienvangedragingendieneerkomenopmisbruikvanomstandigheden.

Hetbelangrijkstepuntismisschienweldatveelrechtersmoeitehebbenmetdieruimeuitleg.ZoalsikdewetsgeschiedenisendejurisprudentievandeHogeRaadlees,ligtdelatvanart.273fSrbetrekkelijk laag.Tochzijnersteedsweeruitsprakeninfeitelijkeaanlegwaarbijdelathogerwordtgelegd.Datgebeurtnogtevaakomtesprekenvanincidenten.Hetistochweleenonderliggendstructureelprobleem.Daardoorontstaanwatmijbetreftdebewijsperikelen, zekerals eengerechtooknogeensde regelsmetbetrekking tothetsteunbewijstestrengopvat.

Latenwenoueerstmaareenskijkenofmethethuidigegereedschapdatwehebbenuitdevoetenkunnen.Ikbenervanovertuigddatditzois.Natuurlijkmoetenbepaaldekwes‐tiesoverart.273fSrnogdoordeHogeRaadwordengeduid,maartotnutoeisgeblekendatwealsOMuiteindelijkinheelveelzakenhetgelijkaanonzekanthebbengekregen.Enlatenweonsookrealiserendathetstelselvóór2000onsbepaaldnietmeerheeftopgele‐verddanhethuidige.’

Ooktweeadvocatenverzettenzichtegendegedachtedataanvullendestrafrech‐telijkemaatregelennodigzoudenzijn(A2;A3).Opgrondvanhunervaringstellenzijdatart.273fSrvoldoendemogelijkhedenbiedt,waarbijeenvandeadvocatenbenadrukt dat bij dat artikel ook deelnemingsconstructies mogelijk zijn, zoalsmedeplegen enmedeplichtigheid, waarmee randfiguren kunnenworden aange‐pakt.Deadvocatenachtenonvoldoendeobjectief aangetoonddatart.273Sr te‐kortschiet.Zijonderkennendatzakensomsineenvrijspraakeindigen.Tegelijker‐tijdwijzenzijeropdatdievrijsprakenverbandhoudenmetdenoodzakelijkekri‐tischetoetsingvanderechterenmetdeaardvandeprostitutiesector.Dezerede‐nenmogenvolgensdeadvocatennietdegrondslagzijnvoorhetintroducerenvaneennieuwdelictdatzichinbeginselookrichtopmensendiezichnietdaadwerke‐lijkstrafwaardighebbengedragen:


31

Advocaat2‘WatisnoudemeerwaardevanLemairesvoorsteltenopzichtevanart.273fSr,eenartikeldat al zo verschrikkelijk ruim is?De noodzaak is voormij onvoldoende objectief aange‐toond.Jemaakthetstrafrechtbovendientoepasselijkindesituatiedateenmondigeprosti‐tueemisschiennietbinnen,maarnetbuitendevergundesectoreendoorhaarnodigge‐achtesamenwerkingaangaat.Ikvindhetvoorsteldaarmeeookietsakeligshebben.Akelig,omdatonnodigveelmensenonderhetartikelzullenvallenenhetaanhetOMenderechterwordtovergelatenomdaaropcorrectiesuittevoeren.

Ikzalnietontkennendatermetbetrekkingtotart.273fSrweleensbewijsproblemenzijn.Datisergensmaargoedook.Datduidteropdatderechterkritischis.Bovendiengaathetomheelcomplexeproblematiek.Bepaaldevrouwenhebbenveelmeegemaaktenkun‐nendaardoorsomsinconsistentverklaren.Somshebbenzeerookhetenemomentbelangbijombelastendteverklaren,hetanderemomentweerniet.Wathetsteunbewijsbetreft,zieikjuistbijart.273fSrminderproblemendanbijdezedendelicten.Bijdezedendelicteniserveelvakereensituatiewaarinalleendeverdachteendeaangeefsterietsverklaren.

Devergelijkingmetzedendelictentegenminderjarigenwaarbijdeleeftijdisgeobjecti‐veerd,gaatvoormijnietop.Hetgaatteveromdiegedachte,deextremeverlagingvandebewijsdrempel,opvolwassenenindeseksbranchetoetepassen.Voorzoverdievrouwengoedinstaatzijnhunwiltebepalen,iszoeennieuwdelictvreselijkbetuttelend;alsofgeenenkelevrouwinstaatisopvrijwilligebasisindiebranchetewerken.Datiseenheelraarsignaalnadeopheffingvanhetbordeelverbod.Voordegevallenwaarindewilsbepalingvandevrouwnietvrijis,hebbenweart.273fSr,eenartikeldatzoalsgezegdechtheelergruimisopgesteld.Hetbiedtallemogelijkheden.Eigenlijkalteveelmogelijkheden.’

Advocaat3‘IkkanmijnietvindenindevoorstellenvanLemaire.Inhoudelijklijkthetalsofhijdedeel‐neming aan art. 273f Sr apart strafbaar wil stellen; het aanpakken van de randfiguren.Maardeelnemingsconstructieszijnalmogelijkmetbetrekkingtotmensenhandel.WaarombiedthetvoorstelvanLemairedanmeervandebestaandemogelijkheden?Datlegthijnietuit.Hetenigewatditvoorsteltoevoegtisdatdeenkeleonvergundebemoeienismetprosti‐tutiewerkzaamhedenalstrafrechtelijkeaansprakelijkheidcreëert.Datnoemikgeencon‐structievetoevoeging.Dewetgeverheeftimmersvooropgestelddatvrijwilligeprostitutiebuitenhetstrafrechtvalt.Mensendiemeewerkenaanvrijwilligeprostitutiedoendaarmeedusooknietsverkeerds.En tochwilLemairedezemensen inbeginselhet strafrecht in‐trekken;ookdegoedepooiersenookdiegenendienoodzakelijkehand‐enspandienstenverrichten.

Dat ermisstanden zijn,mag geen rechtvaardiging zijn voorhet strafbaar stellen vanzo’ngrotegroep,terwijlwetenschappelijknietvaststaathoegrootdiegroepisenhoeveelmensendaarbinnendaadwerkelijkstrafwaardiggedragvertonen.Kijk,alsmensenergenseenvergunningvoormoetenhebbenendiehebbenzeniet,dankandaaronderomstan‐dighedenbesteenboetetegenoverstaan.Maarditisvaneenandereorde.Hetbetrefteenbetrekkelijkzwaarmisdrijf,datzichinhoudelijkeigenlijkooknietrichtopdievergunning.Vanhetvoorgesteldesysteemwordtallesbovendieningewikkelder.Ikzienogsteedsnietinwatdenoodzaakdaartoeis.

Ik herken bepaalde bewijsproblemen bij art. 273f Sr wel. Soms is het bewijs lastigomdatprostitueesmoeilijkverklarenofzelfsinhetvoordeelvanverdachteverklaren,ter‐wijl de officier van justitie denkt: ja, dat zeg je alleenmaar omdat je anders problemenkrijgt.Weziensoortgelijkebewijskwestiesbijhuiselijkgeweld.Moetjedaardanookallebewijsdrempelsoverboordgooien?Bewijsnoodmaginmijnogennooitdeaanleidingzijnvoorstrengerestrafwetgeving.Belangrijkisookdatdevrijsprakenbijart.273fSrverband


32

houdenmeteenkritischehoudingvanderechter.Hetlijktmijookheelgoeddatderechterzoietsnietzomaarbewezenacht.’

TenslottegeefteenandereadvocaataandathijweliswaarnietintegraaltegenhetvoorstelvanLemaireis,maardathijbelangrijkevoorwaardenvoornieuwestraf‐baarstellingen niet vervuld acht, zoals de voorwaarden dat de strafbaarstellingalleen die mensen raakt die zij moet raken, dat de strafbaarstelling voldoendeduidelijk is endatde strafbaarstellingaantoonbaarnoodzakelijk is (A5). Zolangaandievereistennietisvoldaan,moetvolgenshemwordenveronderstelddathetbestaandesysteemvanart.273fSrtoereikendis:

Advocaat5‘IkbegrijpdebedoelingvanLemaire,maarzijnvoorstelgaatwelheelergver.Ikvraagmeookafofart.273fSrechtnietvoldoet.Voormijisnognietvoldoendeaangetoonddatweméér nodig hebben. Mijn probleemmet het voorstel is dat het in beginsel ookmensenstrafrechtelijk aansprakelijk stelt die dat niet verdienen. Aan het einde van zijn notitiegeefthijzelfookeenvoorbeeld,hetvoorbeeldvandeechtgenootvandeprostituee.Jemoetdus allerlei uitzonderingenmaken terwijl niet duidelijkwordt gemaaktwaar precies degrenzenmoetenwordengetrokkenenwaarom.Pakjebijvoorbeeldnietdeechtgenootaanmaarweldevriend?Staatdattervrijekeuzevanhetopenbaarministerieenderechter?Enhoebepalenzijdiegrenzen?Voorhetdoorhemvoorgestanegekwalificeerdedelict–waarbij in zijn redactie ‘niet blijkt van gave, volledige enbestendige instemming vandeprostituee’–geldthetzelfde.Hoeduidjedat?Enhoeverhoudtditzichtotdeambivalenteverklaringendiehijschetst?Voorzoverhijookeenovertredingvariantoverweegt,alslichtdelictnaasthetmisdrijf,zie iknietgoedhoezo’novertredingvalt terijmenmetdedoorhemaangenomenernstvandesituatie.

Ikzounietzeggendat ik inhetalgemeentegenhetvoorstelvanLemaireben. Ikzoumezelfeerderalsneutraalduiden.Ofereenaanvullendestrafbaarstellingmoetkomen,zouvoormijvolledigafhangenvandeaantoonbaarheidvandenoodzaakervanenvandema‐nierwaaropdiestrafbaarstellingconcreetwordtuitgewerkt.Dieuitwerkingmoetduidelijkzijnzodatiedereenweetwaardieaantoeisenmoetzichalleenrichtenopdeechtstraf‐waardigegevallen.Totdietijdmoetenweaannemendatwegenoeghebbenaanart.273fSr.’

4.2.2 ‘Nietdevergunningmaardewoekermoetcentraalstaan’Tweerespondenten,eenadvocaateneenrechter,hebbennetalsdemeestehier‐voor besproken respondenten principiële bezwaren tegen het voorstel van Le‐maire,maargevenopeigeninitiatiefaandatdewetgeverzonodigweldetoevoe‐gingvaneenprostitutiedelictzoukunnenoverwegenwaarindewoekercentraalstaat(A1;R5).Bijeendergelijkdelictzoudestrafbaarheidzichmoetenrichtenopeenwanverhouding tussendedienstendievooreenprostitueewordenverrichtendebeloningdiedaartegenoverstaat:


33

Advocaat1‘Indeeersteplaatsishetnatuurlijkonzinomtezeggendatart.273fSrmoeilijktebewijzenis.Ikstazelfzowelverdachtenalsslachtoffersvanmensenhandelbijenerwordenaandelopendebandmensenhandelarenveroordeeld.Demethodendiedoorart.273fSrwordenbestrekenzijnookdeklassiekepooiermethoden.Hetisdaarnaasteenraregedachtedaterteveelvrijsprakenzoudenzijn.Alsofaangebrachtezakenperdefinitiezoudenmoetenlei‐dentoteenveroordeling.Natuurlijk,bewijstechnischisart.273fSrsomslastig.Endat ismaargoedook,wanthetbetekentdateenrechterergoednaarmoetkijkenenniettesnelkanveroordelen.Maardanmoetjenietalsoplossinghetstrafrechtzogaanoprekkendatwelkebemoeienismeteenprostitueeook,opeenseenmisdrijfwordt.Datverdraagtzichslechtmetdelegaliseringvandevrijwilligeprostitutie.IkvraagmeoverigensookafofheterwerkelijkzovoorstaatzoalsdoorLemairewordtgepresenteerd.Prostitutie isvolgensmijeenafnemendfenomeen.Misschiengaathetdeelsondergronds,maarikhebnietdein‐drukdateengrootondergrondnetwerkgaandeis.Daarmeeontkeniknietdatzichdeno‐digeuitbuitingssituatiesvoordoen,maardatisietsandersdanLemaireallemaalbeweert.Vooruitbuitingssituatieshebbenwijart.273fSr,datinmijnogennognietheeftgefaald.

Ikbendus tegeneensouteneursverbodzoalsdoorLemairewordtbepleit.Maarwatverstajeeigenlijkonder‘souteneur’?Voormijishethandelenvaneensouteneurnietperdefinitie slecht.Endaarmoethetomgaan:omslechtgedraggekoppeldaandebeloningwaarmenopuitis.DedoelstellingvanLemairezouwatmijbetreftdusveelsnellertebe‐reikenzijnmeteendelictdatzoietscentraalstelt:descheveverhoudingtussendedienstendebeloning.Dankijkjetenminstenaarwatiemandechtverkeerddoetenmaakjedebewijsproblemenkleinerwaardatopzijnplaatsis.Alsjeeendienstverrichtwaarnormaal200euro tegenover staat, danmag jedaardusniet2000eurovoorvragenennogeens10%renteperweek.Met zo’n systeemkan jedemensendienumisschiendedansont‐springentocheenvoudiginrekenen.Hetverschil isdatdestrafbaarheidnietwordtopge‐hangenaaneeningewikkeldvergunningensysteem,ietswatookprincipieelonjuistis.Hetmoetdeprostitueenietopdiemaniermoeilijkerwordengemaakthulp interoepen.Le‐maireverondersteltbovendiendatgoedbedoelendemensenookallemaaleenvergunninggaanaanvragen.Mijnervaringisdatookveelvandezemensendatnietdoenomdaternogzo’n taboeoprust.Daardoor tastregistratiehunprivacy teveelaan.Wezoudenhetdusookmeer uit die taboesfeermoeten halen. Dat doe je nietmet een naming& shaming‐systeemmetvergunningenendaaraanopgehangenmisdrijven.

Alshetstrafrechtmetbetrekkingtotdeprostitutiesectormoetwordenaangescherpt,dankandatinmijnogendushetbestedoormiddelvanhetstrafbaarstellenvandewoe‐ker.’

Rechter540‘In het algemeen begrijp ik wel waar het pleidooi van Lemaire vandaan komt,maar ikvraagmetegelijkertijdaf:ishetwelnodig?Ikbendaarvannietovertuigd.Hetisookgeenpraktischvoorstel,wantmethetverbiedenvandiegedragingenlosjehetprobleemvandevrouwen die beschermingwillen niet op. Er staat immers geenwijkagent bij de ingang.Onder de pooierwerkzaamheden zitten ook mensen die dat met de beste bedoelingendoen,en(vaak)uiteraardtegenbetaling.Watbenjeinzo’nsysteemdaneigenlijkaanhetveroordelen?Hetvoorgestelddelict is indatopzichtveeltezwaarenteruim.Erzijnbij‐

40 Deindezeinventarisatieopgenomencitatenzijnbeoordeelddoorderespondentenvanwiezij

afkomstigzijn.Somsheeftditgeleidtotwijzigingenofaanvullingen,waarbijineenenkelgevalookteksttussenhaakjesisgeplaatstdoordebetreffenderespondent,zoalsinhetvolgendeci‐taat.


34

zondere rechtvaardigingsgronden en rechterlijke correctiesnodig voorhet scheiden vanstrafwaardigenniet‐strafwaardiggedrag.Datisveelteingewikkeld.

Kijk,bijstrafzakentegenloverboysisnatuurlijkhetcentralethema:vrouwendieinge‐palmdwordendoormannenopwiezeookverliefdzijn,terwijldiemannen(hoogstwaar‐schijnlijk) eigenlijk niets om ze geven. Dat is altijd lastig in concrete zaken, ook omdatvrouwensomsbereidzijnmeineedteplegeninhetvoordeelvandeloverboy.Inhoeverreiserbijdeverdachtesprakevanechteaffectie,inhoeverreishetmisbruikvanomstandig‐heden?Wezoudenbepaalde indicatorenkunnenontwikkelenopgrondwaarvanweookhetenkelaannemenvangeldwordtgebrachtondermensenhandel,enditdelict(daarmee)nogmakkelijkeraannemen.Ikbedoeldandeenkeleomstandigheiddateenvrouwalhaarverdiendegeldafgeeftaaniemanddiedaarnietsvoordoet.Maardanwordthetingewik‐keld,wanthoeraardiegeldoverdrachtookmagzijn;datmagallemaal.Hetzelfdegeldt(af‐zonderlijkbezien)voordewerktijden:hoelogischishetdatiemandervrijwilligvoorkiestomdagenachtereentewerkenzonderechtnormalerusttenemen?Maarhetmagwel.Datlevert(losvanelkaar)allemaaleenvermoedenvanmisbruikop,maarjekunthet,denkik,onvoldoendehardmakenalsmensenhandel.

Alsvanuit/naonderzoeknaardepraktijkdehuidigeafgrenzingdoordepolitieknietlanger voldoende wordt geacht, kan ik mij voorstellen dat de wetgever nieuwe kadersmaaktwaarbinnenwordtgezegd:iemanddiehelemaalnietsdoetentochgewooneenon‐evenredig deel van de inkomsten opstrijkt, dat gaanwij als een afzonderlijke vorm vanmisbruikaanduidenendatwordteenzelfstandigdelict.’

4.2.3 ‘HetvoorstelvanLemaireiseengoedvertrekpunt’DeoverigetienrespondentenhebbengemeenschappelijkdatzijhetvoorstelvanLemairezienalseengoedvertrekpuntvoorhetinvoerenvannadereregelgeving(O1;O3;O4;O5;R1;R2;R3;R4;A4;RK).Ditwilnietzeggendatallerespondentenzichook achter de concreet voorgestelde systematiek en delictsomschrijvingen vanLemairescharen.Watdesystematiekbetreftvindensommigenbijvoorbeelddatmoet worden volstaanmet één nieuw delict, terwijl anderen juist de voorkeurgevenaaneenmeergelaagdetoevoeging(zoalseenbasismisdrijfmetdaarnaastzowel een lichte variant, de overtreding, als een zware variant). Voorts kunnenbepaalde respondenten zich vinden in de door Lemaire voorgestelde wettekst,maarvindenanderendatdaaraannogveelmoetwordengesleuteld.Indevolgen‐deparagraafwordendezeverschillenverderinkaartgebracht.Hierondervolgeneerstdevolledigereactiesvandebedoelderespondenten:

Officier1‘Bewijsproblemenzijninherentaanzeden‐enmensenhandelzaken.Uitmijnervaringmetbeide typenzakenkan ikwelzeggendathetbijmensenhandelgaatomeenheelanderegroepdaders en slachtoffers danbij zedendelicten, endat bewijskwesties in dat opzichtookanders zijn.Erwordt inderdaadvaakwisselendverklaarddoorde slachtoffers.Veelvrouwenzijngetraumatiseerd.Ookkomthetvoordatzeonvrijwilligdeprostitutiezijnin‐getrokken,maardatzeernaarverloopvantijdooknietwillenuitstappenomdatdesitua‐tie in het thuisland bij de eigen familie zo dramatisch slecht is. Dan is ermee ophoudengeen redelijk alternatief. En als de verhalenwel goed op papier komen, is het altijd devraaghoegoedjedatmetanderebewijsmiddelenkanondersteunen.Erwordenbijvoor‐


35

beeldnauwelijksadministratiesbijgehouden.Erisnietaltijdeennetwerk.Enhetisindemeestegevallenquacontactenenwerkplekheelvluchtig.

Ondanksdezebewijsproblemenisart.273fSreenartikelwaarinderegelgoedmeetewerkenvalt.DatneemtnietwegdatikinhetvoorstelvanLemaireweltoegevoegdewaar‐dezie.Hetzoueengoedvangnetkunnenzijnvoorzakenwaarin jeer indeopsporingofberechtingnetnietkomt.Daarvoegikgelijkaantoedateendergelijknieuwdelictinmijnogenindepraktijkalleenmaarkanwerkenwanneerhetookaandevoorlopigehechtenisisgekoppeld.Daardoorkomenopsporingsmogelijkhedenbeschikbaardiehieronmisbaarzijn. In tegenstelling totde zedendelictenheb jebijmensenhandel immersgeenzelfmel‐dersenookdeaangiftebereidheidislaag.Hoestartjedanjeonderzoek?Hetzoukunnenbeginnenmeteenverdenkingterzakevanart.273fSr,maarjewiltookaandehandvanhet nieuwe delict door kunnen rechercheren. Voor een kans van slagen is dat absoluutnoodzakelijk.’

Officier3‘IkvindheteenzeersympathiekvoorstelvanLemaire.Deonderbouwingishelderenre‐eel.Hetbewijsprobleembijmensenhandel,enookwelbijbepaaldezedendelicten,isdaterdoordevrouwenvaakteruggekrabbeldwordt.Datzehettochallemaalnietzoergvonden,ofhelemaalnietgedwongenzijn,iniedergevalallerleitegenstrijdigeverklaringen.Datblijfjehouden.Duszijnideeisverfrissend;hetideeomiedereentekunnenaanpakkendiezichmet prostitutiewerkzaamheden bemoeit zonder dat die bemoeienis aan een vergunningkanwordengekoppeld.Waaromzoudenwedatooknietdoen?Ikziedanvoormijdathetvergunningenstelsel uitgebreider isdanalleenhet seksbedrijf.Dankan jedusookgelijkveelmeerregulerenencontroleren.

OverigensraakteikLemaireinzijnnotitieweereenbeetjekwijtwaarhijhetzwaarde‐remisdrijfvoorstelt,datvanachtjaar.Afhankelijkvanhoejedatleest,zoujedaarmeeookjuistkunnenuitkomenopeenhogerebewijslastdanart.273fSr.Iniedergevalzieikerhetvoordeelnietvanin.Datgedeeltepastookmindergoedinzijnverhaal.Voorderestlijkthetmijeenheelgoedidee.Zijnplanomeventueeleenovertredingvariantonderhetmis‐drijftehangen,datlijktmijooknuttig.Dankanjeooksnellerdemensenaanpakkendieerverdachtomheenhangen.

Alshetmisdrijf,datvandriejaren,ookaandevoorlopigehechteniswordtgekoppeld,danhebjeeenpakketwaarmeejegoeduitdevoetenzoukunnen,denkik.Jehebtdenodi‐geopsporingsmogelijkhedeneninhetalgemeenookalsneleenconcreteverdenking.Hetprobleemmetbarrièremodellen,verstorenendatsoortdingen,isdatjealspolitieenOMeengoedstrafbaarfeitnodighebtomjeactiesaanoptehangen.Datkanuitstekendinzo’nnieuwsysteem.Jemoetdusnietafhankelijkzijnvanverklaringen.Wantalsindieverkla‐ringenwatwiebeligszit,danhoudenjemiddelensomsopenluktookhetverstorennietmeergoed.Danstajemetlegehanden.’

Officier4‘IkvinddenotitievanLemairedoorwrochtengenuanceerd.Dat ikzijn ideeënvanharteondersteun,komtdoordatikhetallemaalrelateeraandemensenhandelzakendievooronswatteleurstellendzijnafgelopenenwaarbijikconstateerdaterveelmeerinhadgezetenalszo’ndelictsomschrijvingzoalsLemairevoorsteltookbeschikbaarwasgeweest.Vooraldezakenmetloverboy‐achtigekenmerkenzijnmoeilijkhardtemakeninhetkadervanart.273fSr.Jemoetbijdatartikelookbetrekkelijkvaakmetschakelbewijswerken.Overigenskanikbepaaldevrijsprakenookwelaccepteren.Ikdenkdatwenietmoetenwillendatart.273fSrnogruimerwordtuitgelegdofdatderechterindatkadermetnogminderbewijsgenoegenneemt.Devrijsprakenwordenvaakookgoedgemotiveerd,vooraldoordege‐


36

rechtshoven.Bijderechtbankenlooptdeinterpretatievanart.273fSrinhetalgemeennogwatmeeruiteen.

HetvoorstelvanLemairespreektmijdusaan.Ookomdathetmijindekerngaatomdeaanpakvandepooiers; demannendie eenofmeerderemeisjes als een soort eigendomhebben rondlopen. De klassieke souteneurs dus. Als je een strikt vergunningensysteemtoepast,metzo’nmisdrijferbij,danzullenveelloverboysenbuitenlandsepooierstegendelamplopenenbenjeinstaateengrootpercentageeruittehalen.Enalshetnodigis,kanjemethetvoorgesteldedelictookmensenaanpakkendiehetwerkvandiepooiersinstandhouden,zoalsdechauffeurendegenediedemeisjesindegatenhoudt.Meteendergelijksysteemkanart.273fSrwordenbehoudenvoordeechtemensenhandelaren–dusmeerindebetekenisvanslavenhandel–enkunnendelichtereuitbuitingssituatiesmetdenieuwevereenvoudigdedelictenwordenbestreden.Indatopzichtvindikzijngekwalificeerdeva‐riantvanachtjareneenmooietussenlaag.Hetzittussenzijngrondfeitenart.273fSrin.

Ikzounogwelwataanpassingenwillenmaken.Zozouikinhetgrondfeitopeenofan‐deremaniergeëxpliciteerdwillenziendathulpverlenersernietondervallen.Daarnaastzoudegevangenisstrafvandrienaarvierjarenmoeten.Datpastbeterinhetsysteemenisooknodigvoordevoorlopigehechtenis. Ikbennietvandeharde lijnwatdevoorlopigehechtenisbetreft,maarvoorditfeitwiljenietdatalleverdachtenaltijdzomaarweermoe‐tenwordenheengezonden.Vastzettenkanomveelredenennodigzijn.’

Officier5‘HetvoorstelvanLemairespreektmijergaanenverdientnadereuitwerking.Bijdatuit‐werkenmoethetuitgangspuntzijndathetopheffenvanhetpooierverbodendelegalise‐ringvandeprostitutieniethetgewensteresultaatheeftgehad.Datnoopttotheroverwe‐gingvaneenaantaluitgangspunten.Nietdatwenaardeoudesituatieterugmoetenenze‐kernietnaareenalgemeenverbodopprostitutie.WelzieikdenodigeargumentenvoordeinvoeringvanhetsysteemdatLemairebepleit.

Teneerstehebikmijonlangswatlangerkunnenverdiepenindevrijsprakendiedeaf‐gelopenjarenlandelijkzijngegevenmetbetrekkingtotmensenhandel.Datgafmijtocheenschrikbarendbeeldvandemanierwaaropsommigerechtersomgaanmetdedefinitiesinart.273fSr.Ikzieindiezakenveelconcreteomstandighedendieerduidelijkopwijzendatdevrijheidenzelfstandigheidvanprostitueevertezoekenwas.Maardanisdaardever‐klaringvandeverdachtedathijalleenmaaropverzoekvandeprostitueeopwachtstondenheteindoordeelvanderechterdathetkennelijkdevrijekeuzeisgeweestvandeprosti‐tueeomhetzoteregelen.Hetkomterdusopneerdatart.273fSrinteveelgevallennietbewezenwordtverklaardterwijlertochietsernstigsaandehandis.Alsdezesituatiezoukunnenveranderendoor een fundamentelewijziging inde rechterlijke interpretatie vanart.273fSr,danzijnweerook,denkik.Maarikbetwijfelofdatgaatgebeuren.

Tentweedeishetuitgangspuntvandelegaliseringgeweest,datdevrouwzelfstandigmoet kunnenwerken en zichzelf daarbij goed zoumoeten kunnen redden. Dat had hetpooierschapduseigenlijktoteenoverbodigberoepmoetenmaken,netzoalsdebakkerendetaxichauffeurookgeenpooiernodighebben.Maardoorbepaaldevormenvanpooier‐schapteaccepteren,ofiniedergevalnietstrafbaarteachten,wordtdezelfstandigheidvande prostituee ernstig ondermijnd. Sterker nog, binnen de beroepsgroep blijft op groteschaalhetideebestaandatjehetkennelijkzonderpooiernietredt.Datiseenheelbelang‐rijkaspectinditgeheel.Erwordteenillusieinstandgehoudendiedeafhankelijkheidenkwetsbaarheidvandeprostitueesindehandwerkt.

Ten derde is de prostitutiesector, afgaand opmijn eigen kennis en ervaringen, echtdoordrenktvanschimmigheidenmisstanden.Natuurlijkkrijgikmeestalalleendeergeza‐


37

ken te zien,maarwat ik zie, endat is veel, geeftmij het ideedat er enormveel pooier‐achtigefigureninvloeduitoefenenenvrouwenbangenkwetsbaarmaken.

Opgrondvandezeargumentenben ikeengrootvoorstandervanLemairesvoorstel.Eenuitgebreidvergunningenstelselmetdaaraandiedelictengekoppeld,kandesectoreenstukschonerencontroleerbaardermaken.Inhetalgemeenzieikookzekerwatindiege‐laagdheid van de nieuwe delicten: een overtreding, een misdrijf, en een gekwalificeerdmisdrijf.Daarnavolgtdanart.273fSr.Zo’npakketlijktmijergverfrissendennuttig.Hoededelictsomschrijvingenerpreciesuitzoudenmoetenkomentezien,datweetikniet.Datisaandepolitiek.Maaringrotelijnenzouhetduszo’npakketmoetenzijn.Enikbenooknietbangdatdaardoordeaandachtvoorart.273fSrzouverslappen.Het is immersooknietzodatgewapendeovervallenwordenbehandeldalswinkeldiefstallenomdatdatdatzo veel gemakkelijker zou zijn. Ik verwacht zelfs dat ermeer aandacht kan zijn voor dezwaardere mensenhandelzaken wanneer je een apart politieteam op de lichtere zakenkuntzetten,eenteamdatmetdienieuwedelictenkanwerken.’

Rechter1‘Ikzounietdirectzeggendatart.273fSronvoldoendemogelijkhedenbiedt.Hetleidtookregelmatigtotveroordelingen.Bovendienishetgewoonlastigeproblematiek.Metnieuweregelgevingmoetenweergoppassennaarmijnidee,omdatjenietwiltdatdieleidttothetmeerondergrondsgaanvandeprostitutie;datdezeopmeerengeplekkenplaatsvindtzo‐alsinkelderboxen,vakantiehuisjesencarpoolplekken.Jemoetzichtblijvenhoudenopwatergebeurtendevrouwenzoveelmogelijkhelpenenbeschermen.

HetfeitdatLemaireinzijnnotitiebenadruktdatdeniet‐strafwaardigegevallenfeitelijkooknietdoorhetnieuwedelictmoetenwordengeraakt,endatnaderuitwerkt,maaktzijnvoorstelinmijnogeninteressantenacceptabel.Opdiemanierkunjeinderdaadeengroepaanpakkendieeranderstussendoorzouglippen;eengroepmensendienietopgrondvanart.273fSrtevervolgenofteveroordelenis,terwijl jetochsterkeaanwijzingenhebtdathetnietpluisis.Tegelijkertijdkandebonafidegroepzichaanmeldenvooreenvergunning.Het schemergebied, de groep zonder vergunning, loopt dan risico en dat is de categoriewaarjejeinbeginselookzorgenovermaakt.

Lemairesvoorstelzouwatmijbetreftdusheelgoedhetvertrekpuntkunnenzijnvoornaderewetgeving.Hoeweliknietonmiddellijkvoorstanderbenvanzijnconcreteuitwer‐king,kanikmij indealgemenesystematiekwelvinden.Eenovertredingvariantzouerbijkunnen.Nietdatjezwarejongensdaarmeetotinkeerbrengt,maarhetzoukunnenbaten.Wathetgronddelictvandriejaarbetreft: ikzouerdanvoorstandervanzijnomhiereenfeitwaarvoorvoorlopigehechtenisistoegestaanvantemaken.Verdachtenmoetennietge‐lijkweerbuitenstaan,dusdiekoppelingzoumeerbeschermingbiedenvoordeslachtof‐fers.Enopdiemanier isookquaopsporingmeermogelijk.Ten slotte zie ikwel een rolweggelegdvoorzijngekwalificeerdevariantvanachtjaar;diepastgoedtussenzijngrond‐feitenart.273fSrin.Indebewijssfeerhebikdaarwelgelijkopmerkingenbij:hetopen‐baarministerie zou in die gevallen daadwerkelijkmoeten bewijzen dat de vrijwilligheidontbreekt.Hetmagnietzozijndathetontbrekenvanvrijwilligheidderegel isendatdeverdediginghetbewijsvandevrijwilligheidmoetleveren.Ditzijndusaspectenvandege‐kwalificeerdevariantwaarmeeeerstmeergepuzzeldzoumoetenworden.’Rechter2‘Ik kan op zichzelf prima uit de voetenmet art. 273f Sr. Vrijspraken en deelvrijsprakenhebben doorgaans ookweinig temakenmet beperkingen in de delictsomschrijving. Hetheefterondermeermeetemakendatwijnietwetenwatermethetgeldisgebeurd.Eenverdachtesteltbijvoorbeeld:‘Ja,hetkloptdatmijnvriendinindeprostitutieheeftgewerkt,


38

maarhetgeldhieldzijzelf.DatisallemaalnaarBulgarijegegaan,naarhaarouders.Enikhebdaarweinigvangehad.’Alsdan financieelonderzoekontbreekt,kunnenwijnietna‐gaanofhijdewaarheidspreektofniet.Daarnaastkomthetvoordatzakenstuklopendoordevluchtigheidvanhetprostitutiewerk.Doordatbepaaldegroepenprostituees,onderbe‐geleidingvanmannen,vanhetenevakantieparknaarhetandereverhuizen,waardoordepolitiedaaronvoldoendegreepopkankrijgen,terwijlheteralleschijnvanheeftdathetgaatommensenhandel.Enalshetkomttothethorenvandievrouwen,danverklarenzeal‐lemaaldathetvrijwilligplaatsvond.

Vanwegedie laatstgenoemdezakenzie ikwelwat inhetvoorstelvanLemaire. Inzo‐verreonderschrijfikookdeonderliggendeproblematiekdiehijschetst.Dergelijkepraktij‐kenzijnonwenselijktenoemenenvindenplaatszondervergunning.Diezoudendusver‐moedelijkweldoorzo’nnieuwdelictkunnenwordenaangepakt.

Welzetikdenodigevraagtekensbijzijnconcreteuitwerking.Ikziebijvoorbeeldnietsinde constructie van zijn gekwalificeerdedelict vanacht jaar.Maarook zijn gronddelictvandriejaarroeptvragenop.Watwordtbijvoorbeeldbedoeldmethet‘wervenvandien‐sten’enwaarinverschiltditmet‘hetaanbiedenvandiensten’?Verderisdeterm‘betrok‐kenzijnbij’ergruimenmaakthetvoormensenmindervoorzienbaarwanneerzestrafbaarhandelen.Onduidelijkisookhoedezetermzichverhoudttotdedeelnemingsvormenme‐deplegenenmedeplichtigheid: kan je ooknogmedeplichtig zijn aan ‘betrokken zijnbij’?Ietssoortgelijksgeldtvoordetermen ‘vergemakkelijken’en ‘voorbereiden’.Kunnendezetermennoggepaardgaanmeteenpoging?Geletopdetekstzouookdeprostituee,aldanniet via eendeelnemingsvorm, zich strafbaarkunnenmakenaanhetdelict,maar ik ver‐moeddathetnietdebedoelingisomhaartevervolgen.Maarmijnbelangrijkstebezwaarisdatikgeenopzetleesinzijnbepaling.Eendergelijkdelictmoeteendoleusdelictzijn,endatmoetookduidelijkwordengemaakt.Daaromzouwatmijbetrefthetwoord‘opzette‐lijk’moetenwordenopgenomen,bijvoorbeeld‘hijdiezondervergunningopzettelijkpros‐titutiewerkzaamheden faciliteertwordtgestraftmeteengevangenisstrafvan tenhoogstedriejaar’.

Tenslottetwijfelikofzo’ndelictaandevoorlopigehechtenismoetwordengekoppeld.Zeker indeeerste jarenna strafbaarstelling, zalhetnietvoor iedereenduidelijk zijndatbepaaldehandelingenalleenmeteenvergunningmogen.Dezemensenkunnenstrafbaarhandelenzonderhetzelftebeseffen.Bovendienzal–alsartikel273fSrzoalshetnuluidtverdernietinhetgedingis–hetinveelgevallennietgaanominbreukenoprechtsbelan‐genvandeprostitueeofeenander.Demogelijkheidomvoorlopigehechtenistoetepassengaatdanwelver.

AlmetalkanikmijdusindegrotelijnenvanLemairesvoorstelvinden,maarermoetnoggoedwordennagedachtoverdepreciezebewoordingeneninbeddingvanhetmisdrijf.’

Rechter3‘Ik kan mij zeker wat voorstellen bij het opnieuw invoeren van een pooierverbod. Hetmensenhandel‐artikel is ingewikkeld en levert bewijstechnische problemen op.Waar demoeilijkheidvooralinzit–indewetgeving,indetenlasteleggingenofinhetbewijs–datisoverigenslastigaantegeven.Welisvoormijduidelijkdatinveelvandemensenhandelza‐kendieikhebgedaan,eendergelijknieuwdelicteenwelkomeaanvullingzouzijngeweestinverbandmetdelastigebewijsconstructiesbijart.273fSr.Hetiszovaakproblematischomdefeitenheldertekrijgen.Alleswordtbetwistensomswordenverklaringenterugge‐draaid.Ermoetdusookaltijdheelveelinmensenhandelzakenwordengeïnvesteerd.

IkvindhetduseengoedevoorzetvanLemaire.Dienieuwewetgevingzouervoorkun‐nenzorgendateendeelvandezakeneenvoudigerkunnenwordenaangepaktendussnel‐ler succesvol zijn.De tekstvan zijndelictsomschrijving is redelijkhelderenkan ik goed


39

volgen.Normaalbeniknietvandehardelijn,maarikvinddatopzo’ngrondfeitookweleenmaximumvanvierjarenmagstaan.Danhebjegelijkdevoorlopigehechteniserbij,ietswat hier ooknodig is.Dat brengtmeer opsporingsmiddelenmet zichmee enmaakt hetmogelijkdeverdachtenuitdesituatietehalen,waardoordevrouwenmeerruimtekrijgenomteverklaren.Eenovertredingvariant–duseenlichterevariantwaargeenopzetvereistevoorgeldt–kanikmijookwelvoorstellen.Diezoueffectiefkunnenzijntegendemensendieereenbeetjebijlijkentehoren,dehandlangers,maardieerduidelijknietvolinzitten.Diemoetjenuookviahetingewikkeldeart.273fSraanpakken,terwijlmetzo’novertre‐dingveelmakkelijkereenbegingemaaktkanworden.Daarnakanjenogoverstappenopdeopzet‐variant;hetmisdrijf.

Ikbeneengrootvoorstanderomhetallemaalhelderteformuleren,dusikbenblijmetLemairesvoorstel.Hetiseenheelgoeduitgangspunt.’

Rechter4‘Ikvinddatdemensenhandelindeprostitutiesectornietgoedkanwordenaangepaktmetart.273fSr.Het is eenvreselijk lastigartikeldatmoeilijk tebewijzen is.Kijk, jehebtdemensenhandelarenpursang,diemeisjesvaakuithetbuitenlandhalenenpaspoortenaf‐pakkenofdeachtergeblevenfamiliesbedreigen;deprofessionelebendes.Enjehebtdelo‐verboys.Diezijngewoonéénopéénbezigomdiemeisjesintepalmenenuiteindelijkineenhoektestoppen, terwijlzijalhetgeldopstrijken.Wemoetenhetnuvoordeaanpakvandielaatstecategorieookdoenmetart.273fSrendatisheellastig.

IkkanduseigenlijkalleswatLemairezegtwelbeamen.Ikvindookdathettijdisomdebewijslastmeerneerteleggenbijdemensendiezich–ookinfinanciëlezin–methetwerkvandemeisjesbemoeien.Daarmaghetrisicokomenteliggen,ennietbijdemeisjeszelfzoalsnu,indiezindathunuitbuitingalleenvastgesteldkanwordenalsart.273fSrishardtemaken.Als iemandzichduswil inlatenmethetwerkvandeprostituee,danmoetdiepersoonerookvoorzorgendatallesinordeencontroleerbaaris.Datweetjedan.

Lemairesbasisfeitmeteenmaximalegevangenisstrafvandriejaren,datvindikprima.Dat zou een heel goed uitgangspunt kunnen zijn voor dewetgever.Wel zou daaraan devoorlopigehechtenismoetenwordengekoppeld.Watdatbetreft,enookinverbandmetdeernst,zouhetmaximumwelnaarvier jarenkunnen.Een lichterevariantwaarvoorgeenopzetisvereist,deovertredingvariant,diezieiknietzitten.Hetgedragisfoutofhetisnietfout.Jehebtookniet‘eenbeetjestelen’.EenovertredingvariantpastgoedbijdeOpiumwet.Daargaathetimmersookomeigengebruikendaarhorenvaakboetesbij.Maardezepro‐blematiekisvooreenovertredingteernstig.Ookdiegekwalificeerdevariantvanachtja‐ren,diehebjedenkiknietnodig.DeovergangvanhetbasisfeitvanLemairenaarart.273fSrlijktmijvloeiendgenoeg.Bovendienzijndebewoordingenvandiegekwalificeerdevari‐ant ergmoeilijk. Hoe stel je dat allemaal vast? De prostituees zouden enerzijds kunnenwordengedwongenallerleiverklaringenvanvrijwilligheidteondertekenenenanderzijdseenmachtigmiddelinhandenhebbenomiemandeenhaktezetten.Datwiljeallebeiniet.’

Advocaat4‘Tegendeachtergrondvanhetvergunningenstelsel,deWetbibob‐toetsingendergelijke,kan ikmijwel ietsvoorstellenbijhetvoorstel vanLemaire.Zo’nnieuwdelictwordtge‐rechtvaardigd door demisstanden.Het zouwel een feitmoeten zijnwaarbij voorlopigehechtenismogelijkis,anderskandepolitienietzoveel.

HetvolgenvandesystematiekvandeWeteconomischedelictenofdeOpiumwet,meteenopzet‐eneenovertredingvariant,datzouikoverigensraarvinden.Ofjehebteenver‐gunning of je hebt geen vergunning, dus dat deel van zijn voorstel kan ik niet helemaalplaatsen.Ookhetvoorgesteldezwaarderemisdrijf vanacht jaar lijktmijniet zinnig.Dat


40

zoueenrareoverlapmetart.273fSrmeebrengen.Maarhetvoorgesteldegrondfeit,daarzieikwelwatin.DatpastbijdeachtergronddieLemaireschetstendieonderschrijfik.’

RenéeKool‘Aandeenekantisart.273fSralergruim,zoalsnuookweerblijktuitdediscussieoverdevraaginhoeverrehetlatenafsluitenvantelefoonabonnementenondermensenhandelvalt.Erisindatopzichtaanleidingaanhetartikeldenodigebegrenzingentestellen.Anderzijdskomikinonderzoekookweldenodigehakenenogentegenbijart.273fSr.Enwatikhoorvanmensendieerindepraktijkmeemoetenwerken,datkomtovereenmetwatLemaireschrijft.Veelmensensignalerendusproblemenendaarmoetenwewatmee. In zoverrevoel ikwelwat voorhet doorLemaire voorgestelde systeem.Het zou er volgensmij opneerkomendatart.273fSrwordtbehoudenvoordezwaregevallen;gevallendieinbreukmakenopart.3EVRM‐rechten.Aanvullendwordtbijzonderewetgevingingevoerdwaar‐meetegendelichteregevalleneenvoudigerkanwordenopgetreden.Daarvoorbestaateenmoreel en ethisch voldoende verwijt, omdat iemand zich onvoldoende rekenschap heeftgegevenvandemogelijkegevolgenvanzijnhandeleninhetgroteregeheel.Hierbijkaneenparallelgetrokkenwordenmetdesystematiekvandezedendelictentegenminderjarigen,maar ook de regelgeving bij huiselijk geweld. De uithuisplaatsing zorgt er bijvoorbeeldvoordatdeoverheiddaarhelptwaarhetslachtofferonvoldoendeinstaatiszichzelfuitdesituatie te halen. Een combinatie van strafrecht en bestuursrecht zou ook bij deze aan‐scherpingvandeprostitutieregelgevingwellichteengoedeoptiezijn.

Wemoetenoverigensniet verwachtendat hetmet zo’nnieuw systeemwél allemaalvan een leien dakje gaat. Tegenwoordigworden te vaak verwachtingen gewekt die nietkunnenwordenwaargemaakt,enmetnameindezecontextisevidentdatwedezeenietintweeënkunnendelen.HetvoorstelvanLemaireoogteffectief,maardatkanookwordengezegdvanhetsysteemdatin2000isgeïntroduceerd.Ofhetgaatwerken,wetenwedusgewoonniet.Iniedergevalmaakjezodemateriëleeisenminderzwaarenkomenermeerprocessueleingangen.IndatverbandmerkikopdatLemairesgrondfeit,datvandriejaar,ergoeduitziet,maarwelaandevoorlopigehechteniszoumoetenwordengekoppeld.Hetmoetmogelijkzijnomiemanduitdesituatietehalen.Zijnzwaarderedelictvanachtjaar,daar ben ikwelwat kritischer op. En hoe het uiteindelijke voorstel ook komt te luiden,voor mij zou essentieel zijn dat in het wetgevingsproces een zware consultatierondeplaatsvindt.Zoweljuridischeexpertsalsledenvandeberoepsgroepzelfmoetenzichhier‐overuitgebreidkunnenuitlaten.’

4.3 Naderevergelijking4.3.1 AlgemeneindelingenZoals duidelijk is geworden in paragraaf 4.2 bevat elke reactie bepaalde eigen‐schappendiedegegevenvisie inzekerezinuniekmaakt.Tochlijkthetmogelijkdereactiesinenkelealgemeneindelingentevangen,wanneerdenuanceverschil‐lendiebinnendieindelingenbestaanmaarnietuithetoogwordenverloren.

Bij de uitgebreide weergave van de reacties in paragraaf 4.2 is gebruik ge‐maaktvaneeneerstealgemeneindeling.Daarbijzijndereactiesindedriecatego‐rieëningedeeldzoalsweergegevenintabel2.Kenmerkendvoordeeerstecatego‐


41

rie isdatdebetreffende respondentenvindendatart.273fSr thansvolstaatendat de huidige situatie dus niet vraagt om nadere strafwetgeving. Binnen dezecategorie verschiltwel de stelligheidwaarmee dit standpuntwordt ingenomen.Enkele respondenten verzetten zichmeer principieel tegen ruimere strafwetge‐vingophetspecifieketerrein(zoalsNRMenA2),terwijleenandererespondentaangeeftnietzozeereentegenstandervanhetvoorstelvanLemairetezijn,alsweleen voorstander van hetwachten op bewijs dat de uitvoering van het voorstelechtnoodzakelijkis(A5).Dichttegendezelaatstevisieaanligtdeopvattingvanderespondentenindetweedecategorie.ZijzijnweliswaargeenvoorstandervandeideeënvanLemaire,maarkunnenzichwelvoorstellendatdewetgeverzono‐digovergaattothetintroducerenvaneenaanvullendestrafbaarstelling.Diestraf‐baarstellingzouechternietmoetenaanknopenbijeenvergunningenstelsel,zoalsLemaire voorstaat, maar bij een wanverhouding tussen een aan de prostitueegeleverdedienstendebeloningdiedaarvoorwordtgegeven.Destrafbaarstellingdientzichmetanderewoordenspecifiekterichtenopdewoekerindeprostitu‐tiesector. Ten slotte omvat de derde categorie de respondenten die vinden datLemairesvoorstelzoumoeten leidentotnaderestrafwetgeving,waarbijzijnop‐vattingenalsvertrekpuntkunnenwordengenomen.Netalsbijdeeerstecategoriekunnenookhierenkeleduidelijkeverschillenwordenwaargenomen.Aandeenekant wordt onderschreven dat demisstanden een rechtvaardiging bieden voorhet introduceren van aanvullende wetgeving die aan het vergunningenstelselwordt opgehangen, maar worden tegelijkertijd vraagtekens gezet bij Lemairesconcreteuitwerkingvandebeoogdedelicten(R2).Aandeanderekantwordtin‐stemmendgereageerdopLemairesvisiealsgeheel, inclusiefdeconcreteuitwer‐king,behoudensenkelekleinewijzigingen(O4;R3).Daartussenin liggendereac‐tieswaarbijderespondentenietsmeeraanpassingenzoudenwillenmakeninzijnconcreteuitwerking,maarzichvoorhetoverigeaansluitenbijhetvoorstel.

Dezedriecategorieëngevenhetvolgendebeeld:


‘art.273fSrvolstaat’ O2;A2;A3;A5;NRM 5

‘nietdevergunning,maardewoe‐kerdientcentraaltestaanbijaanvullenderegelgeving’

R5;A1 2

‘hetvoorstelvanLemaireiseengoedvertrekpuntvoornadereregelgeving’

O1;O3;O4;O5;R1;R2;R3;R4;A4;RK 10

Tabel2‐Algemeneindeling1


42

Indehiervoorweergegevenindeling ligtbeslotendatzowelderespondenten indeeerstecategoriealsdieindetweedeernietvanovertuigdzijndatdewetgeverop dit moment moet overgaan tot het ontwerpen van nieuwe wetgeving ge‐schoeidopdeleestvanLemairesideeën.Indatopzichtkaneentweedelinginderespondentengroepwordengesignaleerd:zijdiewelenzijdienietvindendathetvoorstel van Lemaire een goed vertrekpunt is voor nadere regelgeving. Dezetweedealgemeneindelingisweergegevenintabel3.Tenaanzienvanbeidetabel‐len zij nogmaalsbenadruktdatde respondentengroepklein is ende indelingendus niet representatief kunnenworden geacht voor de opvattingen in het juri‐dischwerkveld als geheel of voor de opvattingen van een beroepsgroep in hetbijzonder. Een volgende respondentengroep uit dezelfde disciplines zou dusevenzeereenanderbeeldkunnengeven.Metbetrekkingtotdezespecifiekeres‐pondentengroep kan in ieder gevalworden geconstateerd dat eenmeerderheidde voorstellen van Lemaire op enigerleiwijze ondersteunt, terwijl tegelijkertijdduidelijk is dat dit geen grotemeerderheid betreft en dat demeningen binnendezegroepdusookalsverdeeldkunnenwordenbeschouwd.


Stelling:‘hetvoorstelvanLemaireiseengoedvertrekpuntvoornadereregelgeving’

EENS O1;O3;O4;O5;R1;R2;R3;R4;A4;RK 10

ONEENS O2;R5;A1;A2;A3;A5;NRM

7

Tabel3‐Algemeneindeling2.

4.3.2 ArgumententegenhetvoorstelIndereactiesvanderespondentendiezichnietofonvoldoendekunnenvindeninhet voorstel van Lemaire, kunnen voor die visie de onderstaande argumentenwordenonderscheiden.41

41 Bijdeuitsplitsingvanargumenteniservoorgekozendeargumentenonderruimenoemerste

brengen.Eenmeergedifferentieerdeindelingvanargumentenisweliswaarmogelijk,maarle‐vertmeeroverlappingenop.Deopmerkingendiebijdeuitsplitsingwordenaangehaaldzou‐deniniedergevalkunnenwordenbeschouwdalsdeelargumentenendereeksvandieopmer‐kingenderhalvealseenmeergedifferentieerdeindeling.Zie inditverbandookdeschemati‐scheweergavenindetabellen4en5inparagraaf5.3.


43

Heteersteargumentisdatart.273fSralvoldoendemogelijkhedenbiedtommis‐standenaantepakken.Volgenseenvandeadvocatenbiedtart.273fSrzelfsalteveelmogelijkheden(A2).Eenandereadvocaatbrengtnaarvorendatdeelnemenaanart.273fSrreedsstrafbaaris,zoalshetmedeplegenofmedeplichtigzijn.Le‐mairemaaktvolgensdezeadvocaatnietduidelijkwaaromdedeelnemingsfigureninhetkadervanart.273fSrteweinigbieden(A3).

Voortswijzen andere respondenten erop dat strafwaardige gedragingen vandeklassiekepooiers(O2;A1),deloverboysendeprofiteursvanuitbuiting(NRM)alonderde reikwijdtevanart.273f Srvallen.Welblijktdat tweevandeze res‐pondentenaandachtvragenvoordeomstandigheiddatart.273fSrvandefeiten‐rechternietaltijdderuimeuitlegkrijgtdievolgensderespondentenisaangewe‐zenopgrondvandewetsgeschiedenisenderechtspraakvandeHogeRaad.42Dattoontvoordezerespondenten juistaandatde focusmeerzoumoeten liggenopde juiste interpretatie van art. 273f Sr en niet op aanvullende strafwetgeving(O2;NRM).

Daarnaast kan de constatering dat art. 273f Sr op dit moment volstaat, ookvoortspruitenuitdespiegelbeeldigegedachtedatonvoldoendevaststaatdathetartikeltekortschiet.Indezebenaderingpastdeopmerkingdatdenoodzaakvoornieuwe strafwetgeving zoals die Lemaire beoogt, nog niet voldoende is hardge‐maakt(A2;A5;R5).Eveneenspasthierbijdekritiekdatbepaaldefeitelijkeaanna‐mes vanLemaireniet of onvoldoende zijn aangetoond, zoalsdiebetreffendedehoeveelheidbuitenlandseprostituees inNederland (NRM)endegroottevandegroepmalafidepooiersenfaciliteerders(A1;A3).Alslaatstepastbijdezelezingdestelling dat de enkele bewijsnood die bijmensenhandelzaken zou optreden, opzichzelfnooiteenverdergaandestrafbaarstellingkanrechtvaardigen(A1;A3).Een tweedeargumentdat tegenhetvoorstelvanLemairewordt ingebracht,be‐treftkortgezegddeinconsistentievanhetvoorstel.DeuitgangspuntendieLemai‐rehanteert,zijnvolgensenkelerespondentenmoeilijkterijmenmetdeuitgangs‐puntenvandegelegaliseerdevrijwilligeprostitutie (O2;A1;A3;NRM). Indatver‐bandwordtopgemerktdatmoeilijkvaltintezienwatmensendiemeewerkenaanvrijwillige prostitutie nu echt verkeerddoen (A3) endat van Lemaires voorstelhetvreemdeenbetuttelendesignaaluitgaatdatgeenenkelevrouwinstaatisopvrijwilligebasis indeprostitutiesector tewerken(A2).Totslotzieteenrespon‐dent spanning gelegen tussen de redactie van het door Lemaire bepleite zwaremisdrijfmeteenmaximumvanachtjaar,endealgemeneonderbouwingvanzijnvoorstel. Het zware misdrijf gaat uit van de veronderstelling dat bij vrijwilligeprostitutieconsistentzalwordenverklaarddoordeprostituee,terwijl inLemai‐

42 OokrespondentO4isdezemeningtoegedaan,maarverwachtnietdatditzalveranderenenis

daarompersaldovoorstandervanLemairesvoorstel.


44

res onderbouwing ligt besloten dat ook bij vrijwillige prostitutie inconsistenteverklaringenvoorkomen(A5).Eenderdeargumenthoudtverbandmetdereikwijdtevanzijnvoorstel;diezouveel te ruim zijn. Mensen die eigenlijk weinig verkeerd doen, worden toch hetstrafrecht ingetrokken aan de hand van een betrekkelijk zwaar misdrijf(R5;A3;A5).Debewijslastkanindiegevallenookkomenteliggenbijmensendiedeprostitueesfeitelijkalleenmaarhelpen(A2), terwijldatalszodanighetgestel‐debewijsprobleemnietoplost(NRM).Iedereenwordtinderegelvolledigafhan‐kelijkvanhetOMenvanderechtervoorhetaanbrengenvandejuistecorrectiesin de aansprakelijkheid (R5;A2;A5). Bovendien, zo wordt opgemerkt, valt nietgoedintezienopbasisvanwelkeaannameshetOMenderechterdiecorrectiesgaantoepassen,ietswatkanleidentotminderrechtszekerheidenmeerbewijspe‐rikelen(A5;NRM).EenvandeadvocatenvoegthieraantoedatLemairesassump‐tiedatbonafidemenseneenvergunningzullenaanvragen,twijfelachtigisinver‐bandmethettaboedatnogsteedsopdeprostitutiesectorrust.Ookdatdraagtbijaandeconclusiedathetvoorstelveelteruimis(A1).Totslotwordtgestelddatdemisstandendieermogelijkzijn,noggeenrechtvaardigingbiedenvoorhetintro‐ducerenvandergelijkruimestrafbaarstellingen(A1;A2;A3).Eenvierdeargumentisdatderealisatievanzijnvoorsteldeprostitutiewetgevingaanzienlijk zal compliceren. Zijn voorstel gaat er immers van uit dat allewerk‐zaamheden die de diensten van een prostituee raken, hetzij zelfstandig onder‐werpzijnvaneenvergunning,hetzijwordenverrichtinopdrachtvaniemanddieeenvergunningheeft (A1;A3;NRM).Daarnaastzijneropditmomentnogsteedsgemeentendiegeenprostitutie‐ofvergunningenbeleidhebben.Datzou,mettoe‐passingvanhetsysteemdatLemairebeoogt,kunnenbetekenendatmensendieindiegemeentengeenvergunningkunnenkrijgendanperdefinitiestrafbaarhande‐len,terwijldeexploitatievanprostitutieindiegemeentewellegaal,datwilzeg‐gen:onvergund,kanzijn(NRM).EenvijfdeargumentdatwordtaangedragentegendevoorstellenvanLemaireisten slotte gelegen in het risico dat het door hem voorgestane systeem de factoleidttotminderbeschermingvoorslachtoffersvanmensenhandel(O2;NRM).Hetresultaatvanhetvoorstelzounamelijkkunnenzijndatdewerkingvanart.273fSrwordtgereduceerd(NRM).Doorhetinvoerenvanlichteredelictenzouhetmo‐gelijkvoorhetOMenderechteraantrekkelijkwordenomookdeernstigerzakenonderdenieuwe,lichteredelictenterangschikken(O2).


45

4.3.3 ArgumentenvóórhetvoorstelBijhetbeschouwenvanargumenteninhetvoordeelvanLemairesvoorstel,dientte worden opgemerkt dat in deze context met ‘het voorstel van Lemaire’ nietwordtgedoeldopalledetailsvanhetvoorstel.Hetgaathieromdealgemenekernvan het voorstel waarover alle betreffende tien respondenten zich op enigerleiwijzepositiefhebbenuitgelaten;hetcreërenvaneenaanvullendestrafrechtelijkeaansprakelijkheid voor mensen die zich zonder vergunning bemoeien met dewerkzaamhedenvandeprostituee.Dehierna volgende inventarisatie van argu‐mentenheeftbetrekkingopdit laatstgenoemde,meerglobalekenmerk. Inpara‐graaf 4.3.4wordt ingegaan op dematewaarin binnen deze respondentengroepverschillendwordtgedachtoverdedetailsvanLemairesvoorstel.Uitdereactiesvandebedoelderespondenten(O1;O3;O4;O5;R1;R2;R3;R4;A4;RK)kanwordenopgemaaktdatsommigenvoorhunargumentatieookkortheidshalvehebben verwezen naar de notitie van Lemaire, bijvoorbeeld door te overwegendat Lemaires onderbouwing ‘helder en reëel’ is (O3), dat zijn ideeën van hartewordenondersteund(O4),datdebeschrevenproblematiekenachtergrondwor‐den onderschreven (R2;A4) of dat ‘eigenlijk alles’wat in de notitie staatwordtbeaamd(R4).TegendieachtergrondmoettotdeconclusiewordengekomendatLemairesargumentatiedoorsommigerespondentengeheelofgedeeltelijktothuneigenisgemaakt.NaastdezekoppelingaandeargumentatievanLemairezijndevolgendeargumentenindereactiesuitdrukkelijknaarvorengekomen.Eeneersteargumentisgelegenindeconstateringdatart.273fSrnietvolstaatomdemisstandenindeprostitutiesectoraantepakken.Opgrondvanbewijsproble‐mendieinherentwordengeachtaanart.273fSrinrelatietotdeprostitutiesectorenhetdaarinvoorkomendemisbruik,kaninteveelgevallenniettoteenvervol‐ging of veroordeling worden gekomen (O3;O4;R1;R2;R3;R4). Er zijn ook daad‐werkelijkveelenernstigemisstandenindesector(O5).EentweedeargumentisdathetvoorstelvanLemaireeenpassendereactieisophetgeconstateerdegebrekinart.273fSr.Delegaliseringvandeprostitutieheeftniet het gewenste resultaat gehad en dat noopt tot heroverweging van de uit‐gangspunten(O5).Destraffeloosheidvanhetpooierschaphoudthetideeinstanddathetpooierschapnormaalennodig is,waardoordiestraffeloosheidbijdraagtaanhetvoortdurenvandemisstanden(O5).Demisstandenrechtvaardigender‐halvenieuwewetgevingopgrondvanLemairesvoorstel(O5;A4),inhetbijzonderdatdebewijslastmeermagkomenteliggenbijdegenediezichmetdeprostitueebemoeit (R4). Daarbij bestaat voldoende ruimte om ervoor te zorgen dat niet‐strafwaardigegevallennietwordengestraft(R1).Deverschuivingvandebewijs‐


46

lastendeprocessuelemogelijkhedenisvergelijkbaarmetwatnodigwerdgeachtbijzedendelictentegenminderjarigenenbijhuiselijkgeweld(RK).Eenderdeargumentwordtgevormddoordealgemeneeffectiviteitvandeaanpakvanmisstanden.Doorminder complexedelicten te introducerennaast art. 273fSr,isdatartikelnietnodigomookdewatminderernstigezakenaantepakkenenzaldeaanpakdaarvandusinderegelsnellereneffectieverkunnenzijn(R3;RK).Lemairesdelictensluitenaanbijhetonsalbekendevergunningenstelselenbijdebestuursrechtelijketoetsingen(A4).Eenvergunningenstelseldatookvergunnin‐genbuitenhetseksbedrijfzouomvatten,zoudehandhavingindeprostitutiesec‐tortengoedekomen(O3;O5).Bonafidemensenkunnendangewooneenvergun‐ning aanvragen (R1;R4), terwijl juist de groepenwaar je je zorgen overmaakt,zoalsdeloverboysendebuitenlandsepooiers,inderegelgeenvergunningzullenaanvragen,waardoorjediebeterkuntaanpakken(O4;R1).Eenvierdeargumentishetfeitdatdebeschermingvanart.273fSrnietafneemt.Art.273fSrkanwordenbehoudenvoordebestrijdingvandezeerernstigegeval‐len(O4;RK)endaarbij isniet teverwachtendatookdezezeerernstigegevallenmetdenieuwe,lichteremisdrijvenwordenafgedaan,zoalsookgewapendeover‐vallennietalswinkeldiefstallenwordenafgedaan(O5).4.3.2 OpmerkingenoverLemairesconcreteuitwerkingZoalsaandeorde is geweest inparagraaf3.2bevatde concreteuitwerkingvanLemairesvoorsteltweeniveaus:desystematiekenderedactievandedelictsom‐schrijvingen.Watdesystematiekbetreft,steltLemaireinzijnnotitietweedelictenvoor: eenbasismisdrijfmet een strafmaximumvandrie jaren, eneen gekwalifi‐ceerdmisdrijfmeteenstrafmaximumvanacht jaren(ziederedactiehieronder;hetfeitmeteenmaximumvanachtjarenwordtalsstrafverzwarendeomstandig‐heidgeformuleerd).InhetinterviewmetLemaireweeshijookopdemogelijkheidvan een aanvullende overtredingvariant waarbij de dader geen opzet hoeft tehebbengehad.Aldusbestaaninzijnvoorsteldriemogelijkenieuwedelicten:eenovertreding,eenbasismisdrijfeneengekwalificeerdmisdrijf.Daarbijisalleenderedactie van de misdrijven door Lemaire uitgewerkt. In de volgende weergavevandieredactieishetbasismisdrijfenhetgekwalificeerdemisdrijfvisueelmeervanelkaargescheiden:

‘Hijdiezondervergunningbetrokkenisbijdeaanbiedingvandiensten,devoorbereiding,de werving, de instandhouding of het vergemakkelijken daarvan, door een prostituee,wordtgestraftmeteengevangenisstrafvantenhoogstedriejaar…


47

…en, indienniet blijkt van gave, volledige enbestendige instemming vandeprostituee,meteengevangenisstrafvantenhoogsteachtjaar.’

NietallerespondentendiehetvoorstelvanLemaireingrotelijnenondersteunenzijn ingegaanopde voorgestelde systematiek endeze conceptredactie.Wel zijndaarover de nodige opmerkingen gemaakt. Zo wordt verschillend gedacht overhetnutvaneenovertredingvariant.Sommigerespondentenmenendatdaarmeegoedkanwordenopgetredentegenmensendieverdachtrondhangenofdiezijde‐lingsbijeenongewenstogendesituatiebetrokkenlijkentezin(O3;R1;R3).Ande‐renvindeneenovertredingvariantnietbijdesituatieendeernstdaarvanpassen(R4;A4).

Wathetgekwalificeerdemisdrijfbetreft,geventweerespondentenaandatditeenmooietussenlaagbiedttussenenerzijdshetbasismisdrijfvanLemaireenan‐derzijdsart.273fSr(O4;R1),waarbijwordtbenadruktdathet‘nietblijken’vandebedoelde instemmingdoorhetopenbaarministeriedaadwerkelijkmoetwordenbewezen en het niet aan de verdedigingmoet zijn om de aanwezigheid van debedoeldeinstemmingaannemelijktemaken(R1).Vijfandererespondentenzienweiniginhetgekwalificeerdemisdrijf.Somsisdaarvoorgeennaderemotiveringgegeven (R2;RK). Respondenten die hun standpunt toelichten, wijzen er ondermeeropdatdebewoordingentemoeilijkzijn(R4),datheteenrareoverlapmetart. 273f Srmeebrengt (A4) en dat de overgang van het basismisdrijf naar art.273fSrvloeiendgenoeg is(R4).Daarnaastmerkteenofficiervan justitieopdatdebewoordingenvanhetgekwalificeerdemisdrijfjuisteenhogerebewijslastdandiebijart.273fSrzoudenkunnenopleveren,waardoorditelementmindergoedin Lemaires voorstel past (O3). Tot slotwordt geconstateerd dat het gekwalifi‐ceerdemisdrijfhetongewensteeffectzoukunnenhebbendatprostitueeswordengedwongenverklaringenvanvrijwilligheidteondertekenenofdatprostitueeshetdelictjuistalsmachtsmiddelgebruikenomiemandeenhaktezetten(R4).

Aande redactie vanhet basismisdrijf zounog gesleuteldmoetenworden, zooverwegensommigerespondentenuitdrukkelijk(R1;R2).AnderenbenadrukkenjuistdatdevoorgesteldetekstvanhetbasismisdrijfgeschiktisenpastbijLemai‐res onderbouwing (R3;A4). Daarnaast mist een respondent een expliciete ver‐melding van de hulpverleners; deze zouden al op bestanddeelniveau van aan‐sprakelijkheidmoetenworden uitgesloten (O4). Ten slotte gaan de rest van deopmerkingeninditkaderoverdestrafhoogteendekoppelingaandevoorlopigehechtenis.Drierespondentengevenaandathetstrafmaximumnaarvierjarenzoumoetenwordenopgehoogd,omdatdeernstvandeproblematiekdaaromvraagt(R3;R4),omdatdriejarenongebruikelijkis(O4)enomdatditdekoppelingaandevoorlopige hechtenis bewerkstelligt (O4;R3;R4). Die koppelingwordt nodig ge‐acht in verband met de benodigde opsporingsmiddelen in deze context(O1;O3;R1;R3;A4)eninverbandmetdemogelijkheidomdeverdachteuitdesi‐


48

tuatie te kunnenhalen tenbehoeve vanhet slachtoffer (O4;R1;R3;RK). Eén res‐pondent vindt de voorlopige hechtenis hier juist niet aangewezen, vanwege degeringeernstvanhetverwijtdatjuridischwordtgemaakt(R2).ZoalsblijkthebbentienrespondentengemeendatzijvindendatLemairesvoor‐stelalsuitgangspuntkandienenvoorhetontwerpenvannaderestrafwetgeving,maarwordtonderlingverschillendgedachtoverdeconcreteuitwerkingdieaandeomstandighedenhetmeesterechtzoudoen.

49

5. Conclusies5.1 InleidingIn deze inventarisatie stonden demeningen van achttien juristen centraal. Hetuitgangpuntwerd gevormd door het voorstel van raadsheer Peter Lemaire omover tegaan totherinvoeringvaneenpooierverbod.Vervolgenszijndereactiesvandeoverigezeventien juristenopditvoorstel inkaartgebracht.Daarbijginghetomvijfledenvanhetopenbaarministerie,vijfledenvandezittendemagistra‐tuur,vijf strafrechtadvocaten,deNationaalRapporteurMensenhandelenSeksu‐eel Geweld tegen Kinderen, en ten slotte strafrechtswetenschapper dr. RenéeKool.

Een algemene constatering die op grond van de voorgaande uiteenzettingenkanwordengemaaktisdatLemairehetbegrip‘pooierverbod’ruimhanteert.Hijbrengthetbegrip ‘pooier’ inverbandmet,kortgezegd, iedereendiezichzondervergunningenzonderredelijkdoelbemoeitmetdewerkzaamhedenvandepros‐tituee. Hoewel een dergelijk ruime definitie niet uitzonderlijk is, bestaan daar‐naastookaanzienlijkbeperkteredefinitiesvande‘pooier’ende‘souteneur’,zoalsuit de beknopte schets van de wetshistorie is gebleken (paragraaf 2.2). Indienmenondereen‘pooier’alleendezogenoemdeactievesouteneurverstaat(iemanddieeenvrouwaanzettotprostitutiewerkzaamhedenentotafdrachtvanhaarin‐komsten, veelal doormiddel van geweld enbedreiging), danomvat art. 273f Srreedseenintegraalpooierverbod.Tegendezeachtergrondkanduswordenvast‐gestelddathetindiscussiesovereeneventueelnieuwpooierverbodvanbelangistewetenwelkedefinitieopwelkmomentwordtgehanteerd.Uitdereactiesvanderespondentenisevenwelnietgeblekendat inditverbandeennoemenswaar‐digespraakverwarringisontstaan.Welisdoorsommigerespondentenbenadruktdatdeklassiekepooierhandelingenaldoorart.273fSrwordengeraakt(O2;A1).435.2 HetvoorstelvanLemaireLemairesvisieopherinvoeringvaneenpooierverbodheeftvanaf2013eenzekereontwikkeling doorgemaakt. Het door hem voorgestane verbod zag aanvankelijkop‘iederevormvanprofijttrekkenvaneenprostituee’envervolgensop‘eeniederdiezonderontheffingofrechtvaardigingsgrondinterfereertmetdewerkzaamhe‐

43 Deafkortingenverwijzennaardebetreffenderespondenten;ziedaarvoordetabelopp.28.


50

denvandeprostituee’.Uiteindelijkheefthijzijn ideeënnaderuitgewerkt ineennotitieendaarbijdevolgenderedactiegeformuleerd:

‘Hijdiezondervergunningbetrokkenisbijdeaanbiedingvandiensten,devoorbereiding,de werving, de instandhouding of het vergemakkelijken daarvan, door een prostituee,wordtgestraftmeteengevangenisstrafvantenhoogstedriejaaren,indiennietblijktvangave,volledigeenbestendigeinstemmingvandeprostituee,meteengevangenisstrafvantenhoogsteachtjaar.’44

Uit deze redactie blijkt dat Lemaire een basismisdrijf voorstelt (met eenmaxi‐mumvandriejarengevangenisstraf)metdaarbijnogeengekwalificeerdmisdrijfofstrafverzwaringsgrond(meteenmaximumvanachtjarengevangenisstraf).Uithet interviewdat inhetkadervandezeinventarisatiemetLemaireisgehouden,blijkt tevens dat hij zich in het algemeen kan voorstellen dat een pooierverbodzowelineenmisdrijf‐alsineenovertredingvariantwordtingevoerd,analoogaanhetsysteemvandeWetopdeeconomischedelicten,envandeOpiumwet.Datzouinhetkadervanbovengenoemderedactiekunnenbetekenendatvanhetbasis‐misdrijfookeenovertredingvariantwordtontworpen,waarbijniethoeftvast testaandatdedaderopzettelijkheeftgehandeld.

DenoodzaakvoordeinvoeringvandehiervooromschrevendelictenzietLemairegelegenindebewijsproblemenmetbetrekkingtotart.273fSr.Volgenshemlukthetvaakniethetbewijsrondtekrijgeninmensenhandelzaken.Dathoudtinzijnogenverbandmetambivalentieofangstbijdeslachtoffers,waardoorzijnietkun‐nenofwillenverklaren,ofinconsistentverklaren.Daarkomtbijdatvoorverkla‐ringenooksteunbewijsnodigis, ietswatvaakdoormoeizaamentijdrovendon‐derzoekbovenwatermoetkomen,maarnietaltijdbetrouwbaarkanwordenge‐acht,aldusLemaire.

Wanneerdezebewijsproblematiekwordt gerelateerdaandemisstanden inde prostitutiebranche, dan volgt daar volgens Lemaire uit dat verdergaandestrafwetgevingnodigisdiemoetwordengeëntopdesystematiekvandeOpium‐wet en de zedendelicten tegenminderjarigen.Daarmee doelt hij op de omstan‐digheiddat inbeidegenoemdesferenisgekozenvooreenzeerruimestrafbaar‐stellingterbeschermingvandebetrokkenbelangen.Zijnbedoelingis‘omookdestrafbaarstelling vanmensenhandel aan tepassen aandeomvangvandemaat‐schappelijkemisstand’.45Wieinhetbeoogdesysteemgeenvergunningaanvraagt,doet dat voor eigen risico. Lemaire verwijst in dat verbandnaar de aanhangigeWetreguleringprostitutieenbestrijdingmisstandenseksbranche,waarmeevol‐genshemeenstap indegoederichtingwordtgezet.UitdesystematiekvanLe‐mairesvoorstelkanwordenafgeleiddathijmeergedifferentieerdvergunningen‐ 44 Ziebijlage3,p.64.45 Ziebijlage3,p.63.

5.Conclusies

51

stelselvoorstaat.Deuitbreidingvanditstelselenvandestrafrechtelijkeaanspra‐kelijkheidwordtindeogenvanLemairegerechtvaardigd‘doordeomvangvandemensenhandel,deambivalentievanslachtoffersvanmensenhandeloverdevraagofzewelslachtofferzijnenoverdedrukdieanderenkunnenuitoefenen,waar‐doordevrijewilindiewereldproblematischisenmoeilijkvasttestellen’.46

5.3 DereactiesophetvoorstelDereactiesophetvoorstelvanLemairezijnglobaalgenomenintweecategorieënintedelen:eengroepdiezichnietkanvindenindealgemeneideeënvanLemaire(O2;R5;A1;A2;A3;A5;NRM)eneengroepdiedatwelkan(O1;O3;O4;O5;R1;R2;R3;R4;A4;RK).Vanzelfsprekendkunnendehierbij betrokkenverhoudingenniet re‐presentatief worden geacht voor het juridisch werkveld als geheel of voor eenbepaaldeberoepsgroepinhetbijzonder.Deargumentendiebeidegroepenvoorhun standpunt hebben aangedragen, zijn schematisch weergegeven in tabel 4(argumententegen)respectievelijktabel5(argumentenvóór),waarbijhet indekerngaatomdedaarbijgenoemdebijzondereopmerkingen,diealszelfstandigeargumentenzijntebeschouwen.Geletopdieopmerkingen,lijkthetverschiltus‐sen ‘voor’en ‘tegen’vooral tewordenbepaalddoordevolgende factoren:(i)deingeschatteschaalvandemisstanden,(ii)dematewaarinbepaaldeomstandighe‐den als voldoende vaststaandmogenworden aangemerkt, (iii) demate waarineropwordtvertrouwddatderechtspraktijkinstaatismethethuidigematerieel‐rechtelijke en processuele instrumentariummisstanden het hoofd te bieden, en(iv) de perceptie van de reikwijdte van Lemaires voorstellen en de verwachteeffectenvandievoorstellenindepraktijk.

Dealgemeneindelinglaatonverletdatookbinnendebeschrevengroependenodigeverschillenvanopvattingbestaan,vooral inde stelligheidwaarmeemenzichuitspreekt tegendanwelvoordezienswijzevanLemaire.Binnendegroepdie de algemene ideeën van Lemaire onderschrijft, wordt voorts uiteenlopendgedachtoverdeconcretedelictendieLemairevoorstelt.Zoisnietiedereenervanovertuigddateenovertredingvariantofeengekwalificeerdevariantnodigisnaasthetbasismisdrijf.

46 Ziebijlage3,p.64.


52

Argumententegenhetvoorstel


art.273fSrvolstaat ‐ art.273fSrbiedtopditmomenteigenlijkalteveelmogelijkheden(A2);‐ strafbaredeelnemingaanart.273fSrbiedtreedsdemogelijkhedendieLemaire

wiltoevoegen(A3);‐ art.273fSrdektaldestrafwaardigegedragingenvandeklassiekepooiers

(O2;A1),deloverboysendeprofiteursvanuitbuiting(NRM);‐ veelvrijsprakenzoudenkunnenwordenvermedenwanneerdefocusmeerzou

liggenopdejuisteinterpretatievanart.273fSr(O2;NRM);‐ denoodzaakvoornieuwestrafwetgevingisnogonvoldoendehardgemaakt

(A2;A5;R5);‐ bepaaldefeitelijkeaannamesvanLemairezijnnietofonvoldoendeaangetoond,

zoalsdiebetreffendedehoeveelheidbuitenlandseprostitueesinNederland(NRM)endegroottevandegroepmalafidepooiersenfaciliteerders(A1;A3);

‐ eventuelebewijsnoodinmensenhandelzakenkanopzichzelfnooiteennieuwestrafbaarstellingrechtvaardigen(A1;A3)

hetvoorstelisinconsistent

‐ deuitgangspuntendieLemairehanteertzijnmoeilijkterijmenmetdeuit‐gangspuntenvandegelegaliseerdevrijwilligeprostitutie(O2;A1;A3;NRM);

‐ inrelatietotdelegaliseringvaltmoeilijkintezienwatmensendiemeewerkenaanvrijwilligeprostitutienouechtverkeerddoen(A3);

‐ inrelatietotdelegaliseringgaatvanLemairesvoorstelhetvreemdeenbetutte‐lendesignaaluitdatgeenenkelevrouwinstaatisopvrijwilligebasisindeprostitutiesectortewerken(A2);

‐ deredactievanhetdoorLemairebepleitezwaremisdrijfmeteenmaximumvanachtjaargaatervanuitdatbijvrijwilligeprostitutieconsistentwordtver‐klaard,terwijlinLemairesonderbouwingligtbeslotendatookbijvrijwilligeprostitutieinconsistenteverklaringenvoorkomen(A5)

hetvoorstelisteruim ‐ mensendieeigenlijkweinigverkeerddoen,wordentochhetstrafrechtinge‐trokkenaandehandvaneenbetrekkelijkzwaarmisdrijf(R5;A3;A5);

‐ debewijslastkanookkomenteliggenbijmensendiedeprostitueesfeitelijkalleenmaarhelpen(A2),terwijldatalszodanighetgesteldebewijsprobleemnietoplost(NRM);

‐ mensenwordenvolledigafhankelijkvanhetOMenvanderechtervoorhetaanbrengenvandejuistecorrectiesindehandhaving(R5;A2;A5);

‐ nietgoedvaltintezienopbasisvanwelkeaannameshetOMenderechtercorrectiesgaantoepassen,ietswatkanleidentotminderrechtszekerheidenmeerbewijsperikelen(A5;NRM);

‐ Lemaireverondersteltdatbonafidemenseneenvergunningzullenaanvragen,terwijldatmagwordenbetwijfeldinverbandmethettaboedatnogsteedsopdeprostitutiesectorrust(A1);

‐ demisstandendieermogelijkzijn,biedennoggeenrechtvaardigingvoorhetintroducerenvandergelijkruimestrafbaarstellingen(A1;A2;A3)

hetvoorstelleidttottecomplexeregelgeving

‐ volgensLemairesvoorstelmoetenallewerkzaamheden diededienstenvaneenprostitueeraken,directofindirectvergundkunnenwordenuitgeoefend(A1;A3;NRM);

‐ opbasisvandehuidigeregelgevingzouditvoorstelkunnenbetekenendatmensenineengemeentezondereendesbetreffendevergunningenplichttochstrafbaarzijn(NRM)

hetvoorstelkanleidentotminderbeschermingvoorslachtoffersvanmensenhandel

‐ hetresultaatvanhetvoorstelzoukunnenzijndatdewerkingvanart.273fSrwordtgereduceerd(NRM)doordathetvoorhetOMenderechteraantrekkelijkzoukunnenwordenomookdeernstigerzakenonderdenieuwe,lichteredelic‐tenterangschikken(O2)

Tabel4‐ArgumententegenhetvoorstelvanLemaire.

5.Conclusies

53

Argumentenvóórhetvoorstel


art.273fSrvolstaatniet ‐ doordebewijsproblemendie inherentzijnaanart.273fSrinrelatietotdeprostitutiesectorenhetdaarinvoorkomendemisbruik,kaninteveelgevallenniettoteenvervolgingofveroordelingwordengekomen(O3;O4;R1;R2;R3;R4);

‐ erzijnookdaadwerkelijkveelenernstigemisstandenindeprostitutiesector(O5)

debeoogdenieuwewetgevingiseenpassen‐dereactieopdehuidigemisstanden

‐ delegaliseringvandeprostitutieheeftniethetgewensteresultaatgehadenditnoopttotheroverwegingvandeuitgangspunten(O5);

‐ destraffeloosheidvanhetpooierschaphoudthetideeinstanddathetpooier‐schapnormaalennodigis,waardoordiestraffeloosheidbijdraagtaanhetvoortdurenvandemisstanden(O5);

‐ demisstandenrechtvaardigennieuwewetgevingopgrondvanLemairesvoor‐stel(O5;A4);

‐ demisstandenrechtvaardigendatdebewijslastmeermagkomenteliggenbijdegenediezichmetdeprostitueebemoeit(R4);

‐ erisinLemairesvoorstelvoldoenderuimteomervoortezorgendatniet‐strafwaardigegevallennietwordengestraft(R1);

‐ deverschuivingvandebewijslastendeprocessuelemogelijkhedenisverge‐lijkbaarmetwatnodigwerdgeachtbijzedendelictentegenminderjarigenenbijhuiselijkgeweld(RK)

debeoogdenieuwewetgevingverhoogtdealgemeneeffectiviteitvandeaanpakvanmisstan‐den

‐ doormindercomplexedelictenteintroducerennaastart.273fSr,isdatartikelnietnodigomookdewatminderernstigezakenaantepakkenenzaldeaanpakdaarvandusinderegelsnellereneffectieverkunnenzijn(R3;RK);

‐ Lemairesdelictensluitenaanbijhetonsalbekendevergunningenstelselenbijdebestuursrechtelijketoetsingen(A4);

‐ eenvergunningenstelseldatookvergunningenbuitenhetseksbedrijfzouom‐vatten,zoudehandhavingindeprostitutiesectortengoedekomen(O3;O5);

‐ allebonafidemensenkunneneenvergunningaanvragen(R1;R4)‐ juistdegroepenwaarjejezorgenovermaakt,zoalsdeloverboysendebuiten‐

landsepooiers,zulleninderegelgeenvergunningzullenaanvragen,waardoorjediegroepenbeterkuntaanpakken(O4;R1)

debeoogdenieuwewetgevingzaldebe‐schermingvanart.273fSrnietreduceren

‐ art.273fSrkanwordenbehoudenvoordebestrijdingvandezeerernstigege‐vallen(O4;RK)

‐ hetisnietteverwachtendatookdezeerernstigegevallenmetdenieuwe,lich‐teremisdrijvenwordenafgedaan,zoalsookgewapendeovervallennietalswinkeldiefstallenwordenafgedaan(O5)

Tabel5‐ArgumentenvóórhetvoorstelvanLemaire.


54

Literatuur

AdviescommissieZedelijkheidswetgeving(Commissie‐Melai)1977DerdeinterimrapportvandeAdviescommissieZedelijkheidswetgeving:prostitutie(AdviescommissieZedelijkheidswetgeving),DenHaag:Staatsuitgeverij1977.AdviescommissieZedelijkheidswetgeving(Commissie‐Melai)1980A.L.Melai,Eindrapportvandeadviescommissiezedelijkheidswetgeving,’s‐Gravenhage:Staatsuitgeverij1980.Alink&Wiarda2010M.Alink&J.Wiarda,‘MaterieelrechtelijkeaspectenvanmensenhandelinhetNe‐derlandsstrafrecht’,in:D.dePrinse.a.,Preadviezen2010.Destaatsrechtelijkepo‐sitievandepolitiekepartijen;Materieelrechtelijkeaspectenvanmensenhandel;Schadevanderdeninhetaansprakelijkheidsrecht(PreadviezenVerenigingvoordeVergelijkendeStudievanhetRechtvanBelgiëenNederland),DenHaag:BJu2010,p.175‐262.Angenent1968H.L.W.Angenent,Souteneurs,eenuitgavevanhetStrafrechtelijkenKriminolo‐gischInstituutvandeRijksuniversiteitteLeiden1968.Commissie‐Stoffels1964Prostitutieenstrafrecht:rapportvandecommissieingesteldbijhetbesluitvandeMinistervanJustitievan21maart1962,StafafdelingWetgevingnr.88/662(Com‐missie‐Stoffels),DenHaag:Staatsuitgeverij1964.Groothuyse1973J.W.Groothuyse,Hetmenselijktekortvandepooier,Amsterdam:Wetenschappelij‐keUitgeverij1973.Hartsuiker1964J.F.Hartsuiker,DesouteneurinhetNederlandserecht(dissertatie,Leiden;Fakul‐teitenreeks,1),IJsselstein:DeKroon1964.

Literatuur

55

Haveman1998R.H.Haveman,Voorwaardenvoorstrafbaarstellingvanvrouwenhandel(disserta‐tie,UniversiteitUtrecht;PompeReeks,25),Deventer:GoudaQuint1998.Lindenberg2014K.Lindenberg,Prostituantenstrafrecht–Quickscanvandeverantwoordelijkhedenvandeprostituantbijmensenhandelenminderjarigheid,Zutphen:UitgeverijParis2014(eveneensbeschikbaarop<www.rijksoverheid.nl>)Volmuller1966H.W.J.Volmuller,Hetoudsteberoep:geschiedenisvandeprostitutieinNederland,Utrecht:Oosterhoek1966.


56

Bijlage1

Interviewvraag

ContextGeschiedenispooierverbod In1911werdart.432aanhefenonder3°Sringevoerd,hetzogenoem‐

desouteneurs‐ofpooierverbod:

‘Hijdiealssouteneuruitdeontuchtvaneenevrouwvoordeeltrekt(…)’

Bijdeopheffingvanhetbordeelverbod in2000werdookhetpooier‐verbod in art. 432Sropgeheven.Nietteminwerdenopdatzelfdemo‐ment,indevoorlopervanart.273fSrSr,gedragingenstrafbaargestelddieverbandhieldenmetgedragingendiewerdengeraaktdoorhetou‐depooierverbod.Thansgaathetomart.273flid1onder6°en9°Sr:

‘(…)6°.degenedieopzettelijkvoordeeltrektuitdeuitbuitingvaneenander;(…)9°.degenedieeenandermeteenvandeonder1°genoemdemiddelen47dwingtdanwelbeweegthemtebevoordelenuitde opbrengst van diens seksuele handelingen met of vooreenderde(…).(…)’

Herinvoeringpooierverbod? Volgenshethuidigekabinetkunnenpooiersmethethuidigewettelijke

instrumentarium (art. 273f Sr) goed worden aangepakt.48 Er gaanevenwel stemmen op om opnieuw een specifiek pooierverbod in tevoeren, vanwege de bewijsproblemen die zich in de praktijk zoudenvoordoenmetbetrekkingtotart.273fSr.Hetverbodzouzichkunnenrichtenopeeniederdiezonderontheffingofrechtvaardigingsgrondin‐terfereertmetdewerkzaamhedenvandeprostituee.Gedragingenalsbewakenengeldbewarenzoudendaninbeginselstrafbaarzijn.Dege‐noemde uitzonderingen zouden betrekking hebben op (bijvoorbeeld)debordeelhouderengeregistreerdehulpverleners.49

Bestaaninuwogenargumentenomeenspecifiekpooierverbodineni‐gerleivormopnieuwintevoeren?

47 Art.273flid1onder1°Srluidt:(…)degenedieeenanderdoordwang,geweldofeenanderefeitelijkheidof

doordreigingmetgeweldofeenanderefeitelijkheid,doorafpersing, fraude,misleidingdanweldoormis‐bruikvanuitfeitelijkeomstandighedenvoortvloeiendoverwicht,doormisbruikvaneenkwetsbarepositieofdoorhetgevenofontvangenvanbetalingenofvoordelenomdeinstemmingvaneenpersoonteverkrij‐gendiezeggenschapoverdieanderheeft,werft,vervoert,overbrengt,huisvestofopneemt,metinbegripvandewisselingofoverdrachtvandecontroleoverdieander,methetoogmerkvanuitbuitingvandieanderofdeverwijderingvandiensorganen(…)’.

48 HandelingenII2013/14,6.49 Vgl.hetpleidooivanraadsheermr.PeterLemairetijdenshetin2013gehoudensymposium‘Eenanderekijk

opprostitutie’:<www.christenunie.nl/nl/anderekijkopprostitutie>(laatstgeraadpleegd:april2014).

57

Bijlage2

InterviewmetPeterLemaireIndezebijlageiseengeserreerdverslagopgenomenvaneeninterviewmetmr.PeterLemaire, raadsheer bij het gerechtshof Arnhem‐Leeuwarden. Het interviewwerdafgenomenop24 juni2014doormr.dr.drs.AlwinvanDijk,universitairhoofddo‐cent straf(proces)recht aan de Rijksuniversiteit Groningen. De interviewvraag isopgenomeninbijlage1.Voordeoverigecontextvanditinterview,ziedeparagrafen1.2en3.2.PeterLemaire:‘Ikbeninderdaadvoorstandervoordeherinvoeringvaneenspecifiekpooierver‐bod.Overigensis ‘pooierverbod’eenwoorddat ikgebruikomdathetgoedindemondligtenomdatiedereenonmiddellijksnaptwatermeewordtbedoeld.Maaroorspronkelijk was het zogenoemde souteneursverbod uit 1911 bedoeld voormannen die zichzelf lieten onderhouden door vrouwen die als publieke vrouwwerkzaamwaren.Het gaatmijnatuurlijkomeenbrederverbandenhetwoord‘pooier’zietinmijnogenookopmeerdanalleendesouteneur.Indelegalevari‐antiseen‘pooier’eenintercedentdiefaciliteertdatprostitueeshunwerkkunnendoen.Hetprobleemmethethuidigeart.273fSrisdathetbestanddelenbevatdiezichdoorgaansmoeilijklatenbewijzen,debestanddelenvanart.273flid1onder3°Sruitgezonderd (hetoverdegrensvervoeren).Diebewijsproblematiekhoudtver‐bandmetverschillendefactoren.

Ten eerste gaat het om slachtoffers die zelf ambivalent kunnen zijn over devraagofzeslachtofferzijnendiesomsookonbetrouwbaarenmanipulatiefover‐komen. Of ze willen niet verklaren of ze hebben inmiddels een andere pooierwaardoorzejuistoverdrevenbelastendverklarenenalsblijktdatéénonderdeelnietkloptdanisinderegeldehelebewijswaardevanzo’naangifteweg.Terwijlernatuurlijkweleenmisstand is endeoverheiderdusbelangbijheeftomdatstrafrechtelijkaantepakken,losvandevraagoferaangiftewordtgedaanenlosvandevraagwatzo’naangeefsterzegt.

Tentweedevraagthetbewijzenvanmensenhandeldoorgaansgrote,langduri‐ge onderzoeken die heel vaak in gedeeltelijke of gehele vrijspraak uitmonden.Financieelonderzoekwordtbijvoorbeeldnietaltijdgedaanomdatdattekostbaar


58

isentetijdrovend.Dusenerzijdswordterwelverwetendatsprakeisvanuitbui‐ting,maaranderzijdskandebeweringvandeprostitueedatalhetgeldgingnaarverdachtesnieuwehuis inBulgarije,dannietdooranderebewijsmiddelenwor‐denbevestigd,omdaternietnaarderekeningisgekeken.Hetisvanzelfsprekendheel frustrerendvoordepolitieomteziendathetzodusvaakopmislukkingenuitloopt.

Ikvindhetzelfooknietgoeddaterzoveelopsporingscapaciteitindemensen‐handelaren gestoken moet worden. De meesten zou je ook op grond van zo’npooierverbod moeten kunnen oppakken en wegsturen, en een gebiedsverbodkunnengeven.

Alsjekijktnaarderapportenvandenationaalrapporteur,danziejedatzijdeproblemendie er zijnwijdt aanhet gebrek aan expertise onder rechters of aanrechtersdieonnodigmoeilijkdoen.Misschiengebeurtdatookweleenseenkeer,maardaarhebjedanhogerberoepencassatievooromdatrechttezetten.Inmijnoptiek isheteenonderschattingvanhetbewijsstelseldatwe inNederlandheb‐ben.Deprostitutiesector iseenrottigewereldendusben jealgauwgeneigd tegelovendatiemandnietdeugtendatveelmensenzichmetmensenhandelbezig‐houden;zodenkikereerlijkgezegdalsparticulierookover.Maaronsbewijsstel‐selisnoueenmaaldatsteunbewijsnodigis.Datheeftgevolgen,incombinatiemethet feit dat rechters eenbepalinguitleggen inhet licht vandewetgeschiedenis.Nou,dezewetsgeschiedenisisdatheteennormalebedrijfstakisendatbetekentdusookdatjemetdieblikmoetkijken.Netzominalsjeeenslagerofeenbakkeronnodigmethetstrafrechtmoetbelasten,zokijkjedanooknaarart.273fSr.Alsjeduser inderdaadvanovertuigdbent,zoalsdenationaalrapporteuren ikook,dathethiergaatomeengrotewantoestand,danmoetjeeigenlijkmeteenandereblikkijkennaardestrafbaarstellingvanzo’nwereld.

Vanmensenhandel wordt van gezegd: wat zichtbaar is, dat is het topje van deijsberg.Hetiseenenormprobleemdatwenauwelijkskunnenvatten.Enwathebje?Eenartikeldatpastbijeenprostitutiemarktdielegaalisenalsnormaalisaan‐vaard.Art.273fSrsteltalleendeuitwassenindeprostitutiestrafbaar.Nou,datislogisch,wantdatgebeurtookbijanderenormalesectoren:bijdearbeidsmarktofbijandereeconomischeactiviteiten.

Mijnpuntis:hetligtermaarnetaanwaarjedebeschermingwiltleggen.Inhetzedenrecht is terbeschermingvandeminderjarigengezegd:daargaanwegeendiscussiemeervoerenoverdeleeftijd.Dieleeftijdobjectiverenwe.Ooksteektdehogebewijslastvanart.273fSraftegenhetsysteemvanbijvoorbeelddeOpium‐wet.Met een koffertje cocaïne op Schiphol,maar ookmet een grammetje in jebezit, ben je er toch al gauwgloeiendbij, ookwathet bewijs vanopzet betreft,terwijlerookbepaaldevervolgingsuitsluitingen,vervolgingsbeperkingenennogwatuitzonderingenzijngecreëerd.Dezeredeneringenzouikduswatbrederwil‐

Bijlage2:InterviewmetPeterLemaire

59

len trekken.Waar jeals autoriteitenmaarhet topjevande ijsbergvandemen‐senhandel ziet, moet je dus ook de bescherming daarop afstemmen en niet af‐stemmenophetuitgangspuntdathet inbeginseleennormalebedrijfstakismetenhierendaareenmisstand.Nee,jemoetervanuitgaandatmisstandendebo‐ventoonvoeren.

Hetgaatmijhierbijnietalleenomdeconcreteslachtoffers,hetgaatookomdesamenlevingdieeenbelangheeftommisstandenaantepakken.Alssamenleving,ismijnstelling,moetjenietafhankelijkzijnvandebereidheidvaneenaangeefsteromalofnietteverklarenenmoetjeeenzelfstandigepositiehebbenomtekun‐nen optreden. Bij drugs heb je ook veel slachtoffers,maar niet alle slachtoffersvoelenzich slachtofferof ze zijn zelfs zodanigbelanghebbendebij eenbepaaldedealerdatzijdiedealernooitzullenbelastenmetverklaringen.Datisbijprostitu‐tie,bijmensenhandeleigenlijknietanders.Zezijnafhankelijkvanzeofzehebbeneenhekelaanze.Dusdiebewijsproblematiekiswelvergelijkbaar,terwijldever‐schilleninmogelijkhedenomoptetredeninmijnogennietverdedigbaarzijn.Ikpleiterduseigenlijkvooromaftestappenvanhetuitgangspuntdatprostitutienormaalis.Omwillevandebeschermingvandeslachtoffersmoetjezeggen:nee,alleen legaleprostitutie isnormaal.Dat isdeprostitutieviavergundebedrijven;vergundebordelen.Iedereanderebemoeienismetprostitutiezoudusinbeginselstrafbaarmoetenzijn.Hetgaatduseigenlijkverderdaneenpooierverbod.Wantjemoetdusookniethoevenbewijzendat zo’npooier er geld aanverdient.Hetgaatookomdepooierdievoordedeurstaatennaiedereklanthetgeldopgaathalen.Danzeggendiemeisjesvan:ohmaardatvindikwelprettighoor,wantdanheb ik niet al het geld hier opmijn kamertje zitten.Nou, daarmoet je eigenlijkvanaf. Jemoeternaartoedat iedereenstrafbaar isdiezichzondervergunningofzonder opdracht van de vergunninghouder bemoeit met de prostitutie. En dankunjedaaropvervolgingsbeleidmaken.AlsjeniksanderskuntbewijzendandatXdaarmaariederekeerrondhing,dankunjeXtochoppakkenenhemeenboetevan€100geven.EniederekeerdathijerweerkomtwordthijopgepaktenkrijgthijeenhogerestrafbeschikkingvanhetOM.Ookeengebiedsverbodmoetmoge‐lijkzijn.Jekunthemopdiemanierwegjagenenverstoren.EnnietalleenkanjeX,dierondhangt,aanpakken,jekanookmensenhandelaarYaanpakkentegenwiejehetbewijsvanuitbuiting,misbruikvanomstandigheden,mishandelingetc.maarnietrondkrijgt.

WatditlaatstebetreftisdevreesvandeNationaalRapporteurvolgensmijdatgeenopsporingscapaciteitmeerindiegrotemensenhandelonderzoekenzouwor‐dengestoken,maardathet allemaal gemakshalve zouwordengetrechterdnaareenvoudige afdoeningen. Dat zou kunnen,maar dat zie je bij deOpiumwet ookniet gebeuren.Daarheb je eveneensgroteonderzoekenenkleinschaligeonder‐zoeken.


60

IkwilduseenparalleltrekkenmetdeOpiumwet.Jelaatart.273fSrzoalsdatis,maarjeintroduceertdaarnaasteenartikelwaarjeietszegtindetrantvan:iederebetrokkenheid zonder vergunning bij de werkzaamheden van de prostituee isstrafbaar.Debordeelhoudermetvergunningvaltdaarnietonderenooknietdehuisartsofdewelzijnswerker,wantdieinterfereertnietmetdeprostitutie.DatisallemaalpersoonlijkeverzorgingofeengeestelijkedieeenpraatjekomtmakenofhetLegerdesheilsdatlangskomt.Daarzoujeduswelindememorievantoelich‐tingietsovermoetenzeggen.

Detaxichauffeurdiehetmeisjealtijdbrengtnaareenplek,dieweetopeenge‐gevenmomentwaarschijnlijkdathijnietgoedbezigis.Endiezoujedankunnenaanpakken.Maardathoeftniet. Jekuntnatuurlijkook inhetconcretegevalvin‐dendatheteennettemanisendatergeenredenisomaantenemendatalspooi‐eroptreedtofdathijeenverkeerdeinvloedheeft.Danlaatjehemmetrust.

IndeparallelmetdeOpiumwetzouikookeenmisdrijfvariant(meteenopzet‐vereiste)eneenovertredingvariantwilleninvoeren.Ophetmisdrijfzoueenvrijhoogmaximummoetenkomentestaan,waarbij jewelonderhetmaximumvanart.273fSrmoetblijvenomduidelijkonderscheidtemakentussendiestrafbepa‐lingen.Maardaarbijzouikweldenkenaaneenaantaljaargevangenisstraf.’

61

Bijlage3

NotitievanPeterLemaire

PleidooivoordeinvoeringvaneenpooierverbodEenmodernerechtstaatgeeftmensenvrijheidhunleveninterichtenzoalszijdatzelfvoorogenhebben.Moreleopvattingenvananderenhorenmenseninbeginselzominmogelijktebeperkeninhunkeuzesvoordeinrichtingvanhuneigenleven.Ditgeldtineenvrijlandookvoorprostitueesenmensendiegebruikmakenvanhundiensten.HetgegevendatprostitueesinNederlandingrotemeerderheiduithetbuitenlandkomenen(vermoedelijk)dusomeconomischeredenendeprosti‐tutieingaan,hoeftaanhetuitgangspuntvanvrijekeuzenognietaftedoen.Zélfsnietalsdiekeuzevoorvelenzouwordeningegevendoorgebrekaananderebe‐roepsmogelijkhedenenalternatieven,hoetreurigdatmenselijkerwijsookmagzijn,hoevernederenddeprostitutievoorvelenookis,velenzichschamenomfamilieenvriendentevertellendatzijdaarinwerken,enhoezeerveelvandezo‐genaamdehappyhookersvermoedelijkzullenvoortkomenuitdeschijnopwek‐kingdiedeprostitutienaarhaaraardeigenis.Ingrijpendoordewetgeverdoormiddelvanstrafbaarstellingenkomtpasomdehoekkijkenbijmisstanden,bijwangedragvananderen,diedekeuzevrijheidvanprostitueesonderuithaalt.Artikel273fvanhetWetboekvanstrafrecht,datdestrafbaarheidvanmensenhandelregelt,isnietvoornietsopgenomenindetitel"Misdrijventegendepersoonlijkevrijheid".Artikel273fsomteenaantalstrafbaremethodenopdiegebruiktwordenomvrouwen(enmannen)tegenhunvrijewilindeprostitutietekrijgenofhouden.Hetgaathieromdeuitoefeningvandwang,geweld,bedreiging,afpersing,mislei‐ding,misbruikvanomstandigheden,misbruikvaneenkwetsbarepositie,uitbui‐ting.Alseenverdachtevanmensenhandelvoorderechterwordtgebracht,moetbewe‐zenkunnenwordendatdezezichheeftschuldiggemaaktaandwang,geweld,mis‐leiding,misbruikvanomstandighedenendergelijke.Vaakluktdat,bijvoorbeeldomdatuitdoordepolitieafgeluisterdetelefoongesprekken,sms‐verkeer,getui‐genverhoren,observatiesblijktdatersprakeisvanonvrijwilligheidendwang.


62

Vaaklukthetechterooknietomhetbewijsrondtekrijgen.Inmijnpraktijkalsstrafrechterkanikmeerdereredenenaanwijzenwaaromhetbewijsinmensen‐handelzakensomslastigtevindenis.Hierbijspeeltmeedatervaaksprakeisvanaffectievegevoelensvandeprostitueetenopzichtevandemandiehaardeprostitutiein'helpt'.Loverboysexploiterenvaakmeerderemeisjestegelijkmetbeloftensamenergenseen'nestjetebouwen',kinderentekrijgen,eenfijnleventehebbenensoortgelijkesmoesjes.Zijhalendemeisjesvaakoverominkortetijdevenflinkwatteverdienenomsameneentoe‐komsttehebben.Voorbuitenstaandersisvaakmoeilijktegelovendatvrouwendaarintrappen.

Eenjournalistedieiklaatstsprak,hadvooreendocumentaireinterviewsgehou‐denmeteenaantalpooiers.Haarervaringwasdathetzelfsvoorhaaralsgoedopgeleide,autonomevrouw,dievoorbereidwasopwiezegingontmoeten,ont‐hutsendwastemerkenhoehandigsommigenvandiepooierstrachtenintespe‐lenophaarpsyche.Ditsoortemotionelebindingmetfoutetypesmaaktdatprostitutienietzomaarkanwordenvergelekenmetanderevormenvanarbeid,zoalsdetuinbouwofdelopendeband,waardewerknemersdoorgaansniet'vallen'opdetuinderofdevoormanendusgemakkelijkeranderwerkzoeken.Hetbetekentookdatmeisjesindeprostitutiezich(aanvankelijk)geenslachtoffervoelen.Devraagvandepoli‐tie:zitjehiervrijwillig,zullenzijgeneigdzijntebeantwoordenmet'ja'.Paslater,alshetgeldopisofzefysiekenpsychischechtnietmeerkunnen,zullenzezichveelalrealiserenbijdeneusgenomentezijndoorhunloverboyendathunvrij‐willigheidnietwasgebaseerdopeenreële,autonomeafweging.Hetdoenvanbetrouwbareaangiftes,isdusvaakproblematisch,zélfswanneerer(nog)geensprakeisvangeweld.

Wanneerdaarwelsprakevanis,ofwanneerersprakeisvanregelrechtedreigingvancrimineleorganisaties,wordthetuitdeprostitutiestappenendoenvanaan‐giftevanzelfsprekendnogmoeilijkerenriskanter.

Dekwetsbaarheidvanvrouwenindeprostitutiewordtversterkt,doordatzijgeenberoepkunnendoenopfamilieenvrienden,wanneerdezenietwetendatzijindeprostitutiezittenofdeprostitueeverstotenhebben.Ookvrouwendiemindernaïefzijn,zijnsomsambivalentoverdevraagofzijslachtofferzijn.Zijzijngesteld(geraakt)opdemakkelijke,royaleverdienstenenstellensomsopeenbepaaldemanierookprijsop'protectie'dooranderen,diehungeldbeheren,rondhangen,verblijfsvergunningenregelen,voortelefoons

Bijlage3:NotitievanPeterLemaire

63

zorgen,klantenbrengen.Maarookaldoenvrouwen(uiteindelijk)aangifte,datalleenisnietgenoeg.Eriszogehetensteunbewijsnodigomdatniemandveroordeeldkanwordenopbasisvanalleeneenaangifte.Voorhetzoekennaarsteunbewijszijnvaakgroteonder‐zoekennodigdoorpolitie,rechtbankenengerechtshoven,waarinveelgetuigenmoetenwordengehoord(vaakmede‐prostituees),telefoonsafgeluisterd,inter‐netverkeeropgevraagd,financiëleonderzoekengedaane.d..Betrouwbaarsteun‐bewijskomtondanksdatpolitieenjustitieveelmoeitedoen,somsnietofmoei‐zaambovenwater,watinderechtszaaldanleidttotgeheleofgedeeltelijkevrij‐spraken.

Omdaterindeprostitutieveelgeldteverdienenis,komenerookveelvliegenopdestroopaf,amateurs,somszelfsechtgenotenvanprostituees,maarookprofes‐sionele,aldannietregelrechtecrimineleorganisaties.Indatopzichtlijktdepros‐titutiebrancheopde‘markt’voorverdovendemiddelen.

Metééngrootverschil.IndeOpiumwetisvrijweliederevormvanbetrokkenheidbijdrugsstrafbaar,meteenpaaruitzonderingenvoor,bijvoorbeeld,coffeeshops.Deredendaarvoorligtvoordehand.Ongecontroleerddrugsgebruikiseenrisicovoordevolksgezondheidendewinstgevendehandelgeefteengrootrisicoopeencrimineleonderwereld.

Ookmensenhandeliseengrootprobleem,aangeziendegemakkelijktebehalenwinstenveelfoutetypesaantrekken,dievrouwennodighebbenomvoorzichtewerken.Opsporingenvervolgingzijnlastig.Voordemenselijkeenmaatschappe‐lijkeernstvanhetfenomeenverwijsikverdernaarderapportagesvandeNatio‐naalrapporteurmensenhandeldievolledigvoorzichspreken.

Mijnvoorstelisomookdestrafbaarstellingvanmensenhandelaantepassenaandeomvangvandemaatschappelijkemisstand.

Mijnpleidooiisnietomdelegaliseringvanprostitutieterugtedraaien,nietomdeprostitutiealszodanigteverbiedenenooknietomprostitueesofhunklantenstrafbaartestellen.Mijnpleidooiis–populairgezegd–omdevliegenronddestroopstrafbaartestellen,dooriederebemoeienismetprostitueesdieplaatsvindtzondervergunning,controleoftoezicht,teverbiedenenstrafbaartestellen.

Deontwerp‐Wetreguleringprostitutieenbestrijdingmisstandenseksbranchedoeteengoedeaanzetdoordeuitoefeningvaneenseksbedrijf(hetbedrijfsmatiggelegenheidgeventotprostitutie)aaneenvergunningvandegemeentetebinden.Alvorensdevergunningwordtverleend,wordtdeexploitantgetoetst,bijvoor‐beeldofhijgeenstrafrechtelijkeveroordelingvoorgewelds‐,zedenofmensen‐


64

handeldelictenheeft.Ookkandegemeentedevergunningintrekken,bijvoorbeeldwegenshetinstrijdhandelenmetvergunningsvoorwaarden.Hetseksbedrijfisverantwoordelijkvoordehygiënischetoestandeninhetbedrijf,debeschermingvandegezondheid,veiligheiden–nietonbelangrijk–hetzelfbeschikkingsrechtvandeprostituees.

Watechteroverblijft,isdepooierijbuitendevergundeseksinrichtingdoorbij‐voorbeeldloverboys,malafide‘intercedenten’e.d..Omdezeongecontroleerdebemoeienismetdeprostitutiestrafbaartestellen,ismijnvoorstelomeenlidtoetevoegenaanartikel273fvanhetWetboekvanstrafrecht(ofalthansinvoegingvaneennieuwartikel273g):“Hijdiezondervergunningbetrokkenisbijdeaanbiedingvandiensten,devoor‐bereiding,dewerving,deinstandhoudingofhetvergemakkelijkendaarvan,dooreenprostituee,wordtgestraftmeteengevangenisstrafvantenhoogstedriejaaren,indiennietblijktvangave,volledigeenbestendigeinstemmingvandeprosti‐tuee,meteengevangenisstrafvantenhoogsteachtjaar.”

Iedereendiezelfgeenvergunningbezitofhandeltindienstofopdrachtenonderverantwoordelijkheidvaneenvergunninghouder,handeltinbeginselstrafbaar.Iedereandere‘betrokkenheidbijdeaanbiedingvanprostitutiediensten’,voorbe‐reiding,wervingdoormiddelvanwebsites,advertentiesofhoedanookzondervergunningisdangemakkelijkbewijsbaarensteltpolitieinstaatbeterdeordetehandhavenentevervolgen.Hetverbodgeldtvanzelfsprekendnietvoorhulpver‐leners,artsen,maatschappelijkwerkers,geestelijkverzorgerse.d.omdathunbe‐trokkenheidmetprostitueesuiteraardnietsvandoenheeftmetdedienstverle‐ningdoordeprostituee.

Debewijslastvoorstrafbaarheidkomtmetdevoorgesteldebepalingeenvoudigerteliggen.Wiebonafideis,vraagteenvergunningaanenkan–onderverantwoor‐de,voorprostitueesveiligeengecontroleerdeomstandigheden–eenseksbedrijfuitoefenen,metalleswatdaarbijhoort,zoalshetbiedenvaneenveilige,hygiëni‐scheomgeving,vervoer,verzorginge.d.

Wiegeenvergunningaanvraagt,doetdatvooreigenrisicoenisinbeginselstraf‐baar.Eendergelijkestrafbaarstellingwordtnaarmijnmeninggerechtvaardigddoordeomvangvandemensenhandel,deambivalentievanslachtoffersvanmen‐senhandeloverdevraagofzewelslachtofferzijnenoverdedrukdieanderenkunnenuitoefenen,waardoordevrijewilindiewereldproblematischisenmoei‐lijkvasttestellen.

Uiteraardkandestrafrechterbijhetbepalenvandestrafbaarheid,rekeninghou‐denmetdeernstvanhetverwijt.Sterkernog,hetligtvoordehanddathetopen‐

Bijlage3:NotitievanPeterLemaire

65

baarministerienietzalvervolgen–endatinvervolgingsrichtlijnenzalvastleggen–indienmaterieelgesprokenergeensprakezouzijnvanverwijtbaargedrag,waarbijikdenkaanhetvaakgenoemdevoorbeeldvandeechtgenootvandepros‐titueediezijnvrouwmetdeautonaarAmsterdamrijdtenuitallesblijktdatdevrouwhiermeevollediginstemt.

Voorhetoverigezoudezestrafbepalingmeerrechtdoenaandevaakverborgenmisstanden,aandeinbreukenopdevrijewilsbepalingbijprostitueesdiehetslachtofferzijnvanmensenhandelaren,loverboysenanderepooiers.

PeterLemaire,

strafrechterinhetGerechtshofArnhem‐Leeuwarden,

18juli2014.


66

Bijlage4

ReactiesophetvoorstelvanLemaire

Indezebijlagezijndegeserreerdeverslagenopgenomenvande interviewsmetdezeventien respondentendieophetvoorstelvanLemairehebbengereageerd.Dezeverslagenzijneerderineenandere,opdeinhoudgebaseerdevolgordeweergegeveninparagraaf4.2.Hieronderwordtde volgordeaangehouden van respondenttype:ledenvanhetopenbaarministerie, ledenvandezittendemagistratuur,strafrecht‐advocaten,en tenslottedeopnaamgesteldeverslagenvandeNationaalRappor‐teurMensenhandelenSeksueelGeweldtegenKinderen,envandr.RenéeKool,straf‐rechtswetenschapper. Zie voor nadere informatie over de respondentengroep deparagrafen1.2en4.1.

Officier1‘Bewijsproblemenzijninherentaanzeden‐enmensenhandelzaken.Uitmijnervaringmetbeide typenzakenkan ikwelzeggendathetbijmensenhandelgaatomeenheelanderegroepdaders en slachtoffers danbij zedendelicten, endat bewijskwesties in dat opzichtookanders zijn.Erwordt inderdaadvaakwisselendverklaarddoorde slachtoffers.Veelvrouwenzijngetraumatiseerd.Ookkomthetvoordatzeonvrijwilligdeprostitutiezijnin‐getrokken,maardatzeernaarverloopvantijdooknietwillenuitstappenomdatdesitua‐tie in het thuisland bij de eigen familie zo dramatisch slecht is. Dan is ermee ophoudengeen redelijk alternatief. En als de verhalenwel goed op papier komen, is het altijd devraaghoegoedjedatmetanderebewijsmiddelenkanondersteunen.Erwordenbijvoor‐beeldnauwelijksadministratiesbijgehouden.Erisnietaltijdeennetwerk.Enhetisindemeestegevallenquacontactenenwerkplekheelvluchtig.

Ondanksdezebewijsproblemenisart.273fSreenartikelwaarinderegelgoedmeetewerkenvalt.DatneemtnietwegdatikinhetvoorstelvanLemaireweltoegevoegdewaar‐dezie.Hetzoueengoedvangnetkunnenzijnvoorzakenwaarin jeer indeopsporingofberechtingnetnietkomt.Daarvoegikgelijkaantoedateendergelijknieuwdelictinmijnogenindepraktijkalleenmaarkanwerkenwanneerhetookaandevoorlopigehechtenisisgekoppeld.Daardoorkomenopsporingsmogelijkhedenbeschikbaardiehieronmisbaarzijn. In tegenstelling totde zedendelictenheb jebijmensenhandel immersgeenzelfmel‐dersenookdeaangiftebereidheidislaag.Hoestartjedanjeonderzoek?Hetzoukunnenbeginnenmeteenverdenkingterzakevanart.273fSr,maarjewiltookaandehandvanhet nieuwe delict door kunnen rechercheren. Voor een kans van slagen is dat absoluutnoodzakelijk.’

Officier2‘Hetprobleemisdatwenalangdurigvoorwerkuiteindelijkin2000heelbewusthetoudesysteemhebbenverlaten.Als jedatnuweeropeenofanderewijzezouwillen invoeren,dansteljedusdelegaliseringvandevrijwilligeprostitutievolledigopnieuwaandeorde.

Bijlage4:ReactiesophetvoorstelvanLemaire

67

Alsereenpooierverbodzoukomen,loopjeiniedergevalbinnenhethuidigebesteltegenenormepraktischebezwarenaan.Hetzelfbeschikkingsrechtvandeprostitueebrengtim‐mersmeedathethaarookvrijstaatomdatgeldaftegevenaaniemanddiezezelfkiest,enomzichdoor iemand te latenvervoerenofbewaken.De legalisering zorgt erbovendienvoordat het iemand anders vervolgens vrijstaat omgeld te verdienen aan zijn dienstenvoordeprostituee.Opdezegedragingengajedanmogelijkeenforsegevangenisstraflosla‐ten,metalsargumentdatmensenhandelzolastigtebestrijdenis.

Kijk,hetvoorstelvanLemaireoogteenvoudigendaardooraantrekkelijk.Maardaar‐meebestaatdekansdatrechtersrisico’sgaanmijdenengaankiezenvoorhetsubsidiairtenlastegelegdeLemaire‐delict,terwijl feitelijksprakeisvanmensenhandel.Inzo’nsys‐teemloopjeeigenlijkwegvandeonderliggendeproblematiekdiejewiltbestrijden.IkzieditgevaaroverigensookweleenbeetjebijhetOM.Alsjezo’nsoorteenvoudigartikelkrijgtdanisdeverleidingmisschienwelgrootomdaarheelveel,dusookpotentieelernstigeza‐ken,aanoptegaanhangen.Hetisdevraagofjedatalsmaatschappijookzoumoetenwil‐len.

Voorzoverhetgaatomdestrafbaarstellingvanbedreigende,misleidendeofgeweld‐dadigehandelingen:diehandelingenvandezogenoemdeactievesouteneurzijnopgegaaninart.250aSrenkomenteruginhethuidigeart.273fSr.Diezijndusalstrafbaar.Datarti‐kelisruimopgezet,zoalsookgoedblijktuitdewetsgeschiedenis,inhetbijzondertenaan‐zienvangedragingendieneerkomenopmisbruikvanomstandigheden.

Hetbelangrijkstepuntismisschienweldatveelrechtersmoeitehebbenmetdieruimeuitleg.ZoalsikdewetsgeschiedenisendejurisprudentievandeHogeRaadlees,ligtdelatvanart.273fSrbetrekkelijk laag.Tochzijnersteedsweeruitsprakeninfeitelijkeaanlegwaarbijdelathogerwordtgelegd.Datgebeurtnogtevaakomtesprekenvanincidenten.Hetistochweleenonderliggendstructureelprobleem.Daardoorontstaanwatmijbetreftdebewijsperikelen, zekerals eengerechtooknogeensde regelsmetbetrekking tothetsteunbewijstestrengopvat.

Latenwenoueerstmaareenskijkenofmethethuidigegereedschapdatwehebbenuitdevoetenkunnen.Ikbenervanovertuigddatditzois.Natuurlijkmoetenbepaaldekwes‐tiesoverart.273fSrnogdoordeHogeRaadwordengeduid,maartotnutoeisgeblekendatwealsOMuiteindelijkinheelveelzakenhetgelijkaanonzekanthebbengekregen.Enlatenweonsookrealiserendathetstelselvóór2000onsbepaaldnietmeerheeftopgele‐verddanhethuidige.’

Officier3‘IkvindheteenzeersympathiekvoorstelvanLemaire.Deonderbouwingishelderenre‐eel.Hetbewijsprobleembijmensenhandel,enookwelbijbepaaldezedendelicten,isdaterdoordevrouwenvaakteruggekrabbeldwordt.Datzehettochallemaalnietzoergvonden,ofhelemaalnietgedwongenzijn,iniedergevalallerleitegenstrijdigeverklaringen.Datblijfjehouden.Duszijnideeisverfrissend;hetideeomiedereentekunnenaanpakkendiezichmet prostitutiewerkzaamheden bemoeit zonder dat die bemoeienis aan een vergunningkanwordengekoppeld.Waaromzoudenwedatooknietdoen?Ikziedanvoormijdathetvergunningenstelsel uitgebreider isdanalleenhet seksbedrijf.Dankan jedusookgelijkveelmeerregulerenencontroleren.

OverigensraakteikLemaireinzijnnotitieweereenbeetjekwijtwaarhijhetzwaarde‐remisdrijfvoorstelt,datvanachtjaar.Afhankelijkvanhoejedatleest,zoujedaarmeeookjuistkunnenuitkomenopeenhogerebewijslastdanart.273fSr.Iniedergevalzieikerhetvoordeelnietvanin.Datgedeeltepastookmindergoedinzijnverhaal.Voorderestlijkthetmijeenheelgoedidee.Zijnplanomeventueeleenovertredingvariantonderhetmis‐


68

drijftehangen,datlijktmijooknuttig.Dankanjeooksnellerdemensenaanpakkendieerverdachtomheenhangen.

Alshetmisdrijf,datvandriejaren,ookaandevoorlopigehechteniswordtgekoppeld,danhebjeeenpakketwaarmeejegoeduitdevoetenzoukunnen,denkik.Jehebtdenodi‐geopsporingsmogelijkhedeneninhetalgemeenookalsneleenconcreteverdenking.Hetprobleemmetbarrièremodellen,verstorenendatsoortdingen,isdatjealspolitieenOMeengoedstrafbaarfeitnodighebtomjeactiesaanoptehangen.Datkanuitstekendinzo’nnieuwsysteem.Jemoetdusnietafhankelijkzijnvanverklaringen.Wantalsindieverkla‐ringenwatwiebeligszit,danhoudenjemiddelensomsopenluktookhetverstorennietmeergoed.Danstajemetlegehanden.’

Officier4‘IkvinddenotitievanLemairedoorwrochtengenuanceerd.Dat ikzijn ideeënvanharteondersteun,komtdoordatikhetallemaalrelateeraandemensenhandelzakendievooronswatteleurstellendzijnafgelopenenwaarbijikconstateerdaterveelmeerinhadgezetenalszo’ndelictsomschrijvingzoalsLemairevoorsteltookbeschikbaarwasgeweest.Vooraldezakenmetloverboy‐achtigekenmerkenzijnmoeilijkhardtemakeninhetkadervanart.273fSr.Jemoetbijdatartikelookbetrekkelijkvaakmetschakelbewijswerken.Overigenskanikbepaaldevrijsprakenookwelaccepteren.Ikdenkdatwenietmoetenwillendatart.273fSrnogruimerwordtuitgelegdofdatderechterindatkadermetnogminderbewijsgenoegenneemt.Devrijsprakenwordenvaakookgoedgemotiveerd,vooraldoordege‐rechtshoven.Bijderechtbankenlooptdeinterpretatievanart.273fSrinhetalgemeennogwatmeeruiteen.

HetvoorstelvanLemairespreektmijdusaan.Ookomdathetmijindekerngaatomdeaanpakvandepooiers; demannendie eenofmeerderemeisjes als een soort eigendomhebben rondlopen. De klassieke souteneurs dus. Als je een strikt vergunningensysteemtoepast,metzo’nmisdrijferbij,danzullenveelloverboysenbuitenlandsepooierstegendelamplopenenbenjeinstaateengrootpercentageeruittehalen.Enalshetnodigis,kanjemethetvoorgesteldedelictookmensenaanpakkendiehetwerkvandiepooiersinstandhouden,zoalsdechauffeurendegenediedemeisjesindegatenhoudt.Meteendergelijksysteemkanart.273fSrwordenbehoudenvoordeechtemensenhandelaren–dusmeerindebetekenisvanslavenhandel–enkunnendelichtereuitbuitingssituatiesmetdenieuwevereenvoudigdedelictenwordenbestreden.Indatopzichtvindikzijngekwalificeerdeva‐riantvanachtjareneenmooietussenlaag.Hetzittussenzijngrondfeitenart.273fSrin.

Ikzounogwelwataanpassingenwillenmaken.Zozouikinhetgrondfeitopeenofan‐deremaniergeëxpliciteerdwillenziendathulpverlenersernietondervallen.Daarnaastzoudegevangenisstrafvandrienaarvierjarenmoeten.Datpastbeterinhetsysteemenisooknodigvoordevoorlopigehechtenis. Ikbennietvandeharde lijnwatdevoorlopigehechtenisbetreft,maarvoorditfeitwiljenietdatalleverdachtenaltijdzomaarweermoe‐tenwordenheengezonden.Vastzettenkanomveelredenennodigzijn.’

Officier5‘HetvoorstelvanLemairespreektmijergaanenverdientnadereuitwerking.Bijdatuit‐werkenmoethetuitgangspuntzijndathetopheffenvanhetpooierverbodendelegalise‐ringvandeprostitutieniethetgewensteresultaatheeftgehad.Datnoopttotheroverwe‐gingvaneenaantaluitgangspunten.Nietdatwenaardeoudesituatieterugmoetenenze‐kernietnaareenalgemeenverbodopprostitutie.WelzieikdenodigeargumentenvoordeinvoeringvanhetsysteemdatLemairebepleit.

Teneerstehebikmijonlangswatlangerkunnenverdiepenindevrijsprakendiedeaf‐gelopenjarenlandelijkzijngegevenmetbetrekkingtotmensenhandel.Datgafmijtocheen


69

schrikbarendbeeldvandemanierwaaropsommigerechtersomgaanmetdedefinitiesinart.273fSr.Ikzieindiezakenveelconcreteomstandighedendieerduidelijkopwijzendatdevrijheidenzelfstandigheidvanprostitueevertezoekenwas.Maardanisdaardever‐klaringvandeverdachtedathijalleenmaaropverzoekvandeprostitueeopwachtstondenheteindoordeelvanderechterdathetkennelijkdevrijekeuzeisgeweestvandeprosti‐tueeomhetzoteregelen.Hetkomterdusopneerdatart.273fSrinteveelgevallennietbewezenwordtverklaardterwijlertochietsernstigsaandehandis.Alsdezesituatiezoukunnenveranderendoor een fundamentelewijziging inde rechterlijke interpretatie vanart.273fSr,danzijnweerook,denkik.Maarikbetwijfelofdatgaatgebeuren.

Tentweedeishetuitgangspuntvandelegaliseringgeweest,datdevrouwzelfstandigmoet kunnenwerken en zichzelf daarbij goed zoumoeten kunnen redden. Dat had hetpooierschapduseigenlijktoteenoverbodigberoepmoetenmaken,netzoalsdebakkerendetaxichauffeurookgeenpooiernodighebben.Maardoorbepaaldevormenvanpooier‐schapteaccepteren,ofiniedergevalnietstrafbaarteachten,wordtdezelfstandigheidvande prostituee ernstig ondermijnd. Sterker nog, binnen de beroepsgroep blijft op groteschaalhetideebestaandatjehetkennelijkzonderpooiernietredt.Datiseenheelbelang‐rijkaspectinditgeheel.Erwordteenillusieinstandgehoudendiedeafhankelijkheidenkwetsbaarheidvandeprostitueesindehandwerkt.

Ten derde is de prostitutiesector, afgaand opmijn eigen kennis en ervaringen, echtdoordrenktvanschimmigheidenmisstanden.Natuurlijkkrijgikmeestalalleendeergeza‐ken te zien,maarwat ik zie, endat is veel, geeftmij het ideedat er enormveel pooier‐achtigefigureninvloeduitoefenenenvrouwenbangenkwetsbaarmaken.

Opgrondvandezeargumentenben ikeengrootvoorstandervanLemairesvoorstel.Eenuitgebreidvergunningenstelselmetdaaraandiedelictengekoppeld,kandesectoreenstukschonerencontroleerbaardermaken.Inhetalgemeenzieikookzekerwatindiege‐laagdheid van de nieuwe delicten: een overtreding, een misdrijf, en een gekwalificeerdmisdrijf.Daarnavolgtdanart.273fSr.Zo’npakketlijktmijergverfrissendennuttig.Hoededelictsomschrijvingenerpreciesuitzoudenmoetenkomentezien,datweetikniet.Datisaandepolitiek.Maaringrotelijnenzouhetduszo’npakketmoetenzijn.Enikbenooknietbangdatdaardoordeaandachtvoorart.273fSrzouverslappen.Het is immersooknietzodatgewapendeovervallenwordenbehandeldalswinkeldiefstallenomdatdatdatzo veel gemakkelijker zou zijn. Ik verwacht zelfs dat ermeer aandacht kan zijn voor dezwaardere mensenhandelzaken wanneer je een apart politieteam op de lichtere zakenkuntzetten,eenteamdatmetdienieuwedelictenkanwerken.’

Rechter1‘Ikzounietdirectzeggendatart.273fSronvoldoendemogelijkhedenbiedt.Hetleidtookregelmatigtotveroordelingen.Bovendienishetgewoonlastigeproblematiek.Metnieuweregelgevingmoetenweergoppassennaarmijnidee,omdatjenietwiltdatdieleidttothetmeerondergrondsgaanvandeprostitutie;datdezeopmeerengeplekkenplaatsvindtzo‐alsinkelderboxen,vakantiehuisjesencarpoolplekken.Jemoetzichtblijvenhoudenopwatergebeurtendevrouwenzoveelmogelijkhelpenenbeschermen.

HetfeitdatLemaireinzijnnotitiebenadruktdatdeniet‐strafwaardigegevallenfeitelijkooknietdoorhetnieuwedelictmoetenwordengeraakt,endatnaderuitwerkt,maaktzijnvoorstelinmijnogeninteressantenacceptabel.Opdiemanierkunjeinderdaadeengroepaanpakkendieeranderstussendoorzouglippen;eengroepmensendienietopgrondvanart.273fSrtevervolgenofteveroordelenis,terwijl jetochsterkeaanwijzingenhebtdathetnietpluisis.Tegelijkertijdkandebonafidegroepzichaanmeldenvooreenvergunning.Het schemergebied, de groep zonder vergunning, loopt dan risico en dat is de categoriewaarjejeinbeginselookzorgenovermaakt.


70

Lemairesvoorstelzouwatmijbetreftdusheelgoedhetvertrekpuntkunnenzijnvoornaderewetgeving.Hoeweliknietonmiddellijkvoorstanderbenvanzijnconcreteuitwer‐king,kanikmij indealgemenesystematiekwelvinden.Eenovertredingvariantzouerbijkunnen.Nietdatjezwarejongensdaarmeetotinkeerbrengt,maarhetzoukunnenbaten.Wathetgronddelictvandriejaarbetreft: ikzouerdanvoorstandervanzijnomhiereenfeitwaarvoorvoorlopigehechtenisistoegestaanvantemaken.Verdachtenmoetennietge‐lijkweerbuitenstaan,dusdiekoppelingzoumeerbeschermingbiedenvoordeslachtof‐fers.Enopdiemanier isookquaopsporingmeermogelijk.Ten slotte zie ikwel een rolweggelegdvoorzijngekwalificeerdevariantvanachtjaar;diepastgoedtussenzijngrond‐feitenart.273fSrin.Indebewijssfeerhebikdaarwelgelijkopmerkingenbij:hetopen‐baarministerie zou in die gevallen daadwerkelijkmoeten bewijzen dat de vrijwilligheidontbreekt.Hetmagnietzozijndathetontbrekenvanvrijwilligheidderegel isendatdeverdediginghetbewijsvandevrijwilligheidmoetleveren.Ditzijndusaspectenvandege‐kwalificeerdevariantwaarmeeeerstmeergepuzzeldzoumoetenworden.’Rechter2‘Ik kan op zichzelf prima uit de voetenmet art. 273f Sr. Vrijspraken en deelvrijsprakenhebben doorgaans ookweinig temakenmet beperkingen in de delictsomschrijving. Hetheefterondermeermeetemakendatwijnietwetenwatermethetgeldisgebeurd.Eenverdachtesteltbijvoorbeeld:‘Ja,hetkloptdatmijnvriendinindeprostitutieheeftgewerkt,maarhetgeldhieldzijzelf.DatisallemaalnaarBulgarijegegaan,naarhaarouders.Enikhebdaarweinigvangehad.’Alsdan financieelonderzoekontbreekt,kunnenwijnietna‐gaanofhijdewaarheidspreektofniet.Daarnaastkomthetvoordatzakenstuklopendoordevluchtigheidvanhetprostitutiewerk.Doordatbepaaldegroepenprostituees,onderbe‐geleidingvanmannen,vanhetenevakantieparknaarhetandereverhuizen,waardoordepolitiedaaronvoldoendegreepopkankrijgen,terwijlheteralleschijnvanheeftdathetgaatommensenhandel.Enalshetkomttothethorenvandievrouwen,danverklarenzeal‐lemaaldathetvrijwilligplaatsvond.

Vanwegedie laatstgenoemdezakenzie ikwelwat inhetvoorstelvanLemaire. Inzo‐verreonderschrijfikookdeonderliggendeproblematiekdiehijschetst.Dergelijkepraktij‐kenzijnonwenselijktenoemenenvindenplaatszondervergunning.Diezoudendusver‐moedelijkweldoorzo’nnieuwdelictkunnenwordenaangepakt.

Welzetikdenodigevraagtekensbijzijnconcreteuitwerking.Ikziebijvoorbeeldnietsinde constructie van zijn gekwalificeerdedelict vanacht jaar.Maarook zijn gronddelictvandriejaarroeptvragenop.Watwordtbijvoorbeeldbedoeldmethet‘wervenvandien‐sten’enwaarinverschiltditmet‘hetaanbiedenvandiensten’?Verderisdeterm‘betrok‐kenzijnbij’ergruimenmaakthetvoormensenmindervoorzienbaarwanneerzestrafbaarhandelen.Onduidelijkisookhoedezetermzichverhoudttotdedeelnemingsvormenme‐deplegenenmedeplichtigheid: kan je ooknogmedeplichtig zijn aan ‘betrokken zijnbij’?Ietssoortgelijksgeldtvoordetermen ‘vergemakkelijken’en ‘voorbereiden’.Kunnendezetermennoggepaardgaanmeteenpoging?Geletopdetekstzouookdeprostituee,aldanniet via eendeelnemingsvorm, zich strafbaarkunnenmakenaanhetdelict,maar ik ver‐moeddathetnietdebedoelingisomhaartevervolgen.Maarmijnbelangrijkstebezwaarisdatikgeenopzetleesinzijnbepaling.Eendergelijkdelictmoeteendoleusdelictzijn,endatmoetookduidelijkwordengemaakt.Daaromzouwatmijbetrefthetwoord‘opzette‐lijk’moetenwordenopgenomen,bijvoorbeeld‘hijdiezondervergunningopzettelijkpros‐titutiewerkzaamheden faciliteertwordtgestraftmeteengevangenisstrafvan tenhoogstedriejaar’.

Tenslottetwijfelikofzo’ndelictaandevoorlopigehechtenismoetwordengekoppeld.Zeker indeeerste jarenna strafbaarstelling, zalhetnietvoor iedereenduidelijk zijndat


71

bepaaldehandelingenalleenmeteenvergunningmogen.Dezemensenkunnenstrafbaarhandelenzonderhetzelftebeseffen.Bovendienzal–alsartikel273fSrzoalshetnuluidtverdernietinhetgedingis–hetinveelgevallennietgaanominbreukenoprechtsbelan‐genvandeprostitueeofeenander.Demogelijkheidomvoorlopigehechtenistoetepassengaatdanwelver.

AlmetalkanikmijdusindegrotelijnenvanLemairesvoorstelvinden,maarermoetnoggoedwordennagedachtoverdepreciezebewoordingeneninbeddingvanhetmisdrijf.’

Rechter3‘Ik kan mij zeker wat voorstellen bij het opnieuw invoeren van een pooierverbod. Hetmensenhandel‐artikel is ingewikkeld en levert bewijstechnische problemen op.Waar demoeilijkheidvooralinzit–indewetgeving,indetenlasteleggingenofinhetbewijs–datisoverigenslastigaantegeven.Welisvoormijduidelijkdatinveelvandemensenhandelza‐kendieikhebgedaan,eendergelijknieuwdelicteenwelkomeaanvullingzouzijngeweestinverbandmetdelastigebewijsconstructiesbijart.273fSr.Hetiszovaakproblematischomdefeitenheldertekrijgen.Alleswordtbetwistensomswordenverklaringenterugge‐draaid.Ermoetdusookaltijdheelveelinmensenhandelzakenwordengeïnvesteerd.

IkvindhetduseengoedevoorzetvanLemaire.Dienieuwewetgevingzouervoorkun‐nenzorgendateendeelvandezakeneenvoudigerkunnenwordenaangepaktendussnel‐ler succesvol zijn.De tekstvan zijndelictsomschrijving is redelijkhelderenkan ik goedvolgen.Normaalbeniknietvandehardelijn,maarikvinddatopzo’ngrondfeitookweleenmaximumvanvierjarenmagstaan.Danhebjegelijkdevoorlopigehechteniserbij,ietswat hier ooknodig is.Dat brengtmeer opsporingsmiddelenmet zichmee enmaakt hetmogelijkdeverdachtenuitdesituatietehalen,waardoordevrouwenmeerruimtekrijgenomteverklaren.Eenovertredingvariant–duseenlichterevariantwaargeenopzetvereistevoorgeldt–kanikmijookwelvoorstellen.Diezoueffectiefkunnenzijntegendemensendieereenbeetjebijlijkentehoren,dehandlangers,maardieerduidelijknietvolinzitten.Diemoetjenuookviahetingewikkeldeart.273fSraanpakken,terwijlmetzo’novertre‐dingveelmakkelijkereenbegingemaaktkanworden.Daarnakanjenogoverstappenopdeopzet‐variant;hetmisdrijf.

Ikbeneengrootvoorstanderomhetallemaalhelderteformuleren,dusikbenblijmetLemairesvoorstel.Hetiseenheelgoeduitgangspunt.’

Rechter4‘Ikvinddatdemensenhandelindeprostitutiesectornietgoedkanwordenaangepaktmetart.273fSr.Het is eenvreselijk lastigartikeldatmoeilijk tebewijzen is.Kijk, jehebtdemensenhandelarenpursang,diemeisjesvaakuithetbuitenlandhalenenpaspoortenaf‐pakkenofdeachtergeblevenfamiliesbedreigen;deprofessionelebendes.Enjehebtdelo‐verboys.Diezijngewoonéénopéénbezigomdiemeisjesintepalmenenuiteindelijkineenhoektestoppen, terwijlzijalhetgeldopstrijken.Wemoetenhetnuvoordeaanpakvandielaatstecategorieookdoenmetart.273fSrendatisheellastig.

IkkanduseigenlijkalleswatLemairezegtwelbeamen.Ikvindookdathettijdisomdebewijslastmeerneerteleggenbijdemensendiezich–ookinfinanciëlezin–methetwerkvandemeisjesbemoeien.Daarmaghetrisicokomenteliggen,ennietbijdemeisjeszelfzoalsnu,indiezindathunuitbuitingalleenvastgesteldkanwordenalsart.273fSrishardtemaken.Als iemandzichduswil inlatenmethetwerkvandeprostituee,danmoetdiepersoonerookvoorzorgendatallesinordeencontroleerbaaris.Datweetjedan.

Lemairesbasisfeitmeteenmaximalegevangenisstrafvandriejaren,datvindikprima.Dat zou een heel goed uitgangspunt kunnen zijn voor dewetgever.Wel zou daaraan devoorlopigehechtenismoetenwordengekoppeld.Watdatbetreft,enookinverbandmetde


72

ernst,zouhetmaximumwelnaarvier jarenkunnen.Een lichterevariantwaarvoorgeenopzetisvereist,deovertredingvariant,diezieiknietzitten.Hetgedragisfoutofhetisnietfout.Jehebtookniet‘eenbeetjestelen’.EenovertredingvariantpastgoedbijdeOpiumwet.Daargaathetimmersookomeigengebruikendaarhorenvaakboetesbij.Maardezepro‐blematiekisvooreenovertredingteernstig.Ookdiegekwalificeerdevariantvanachtja‐ren,diehebjedenkiknietnodig.DeovergangvanhetbasisfeitvanLemairenaarart.273fSrlijktmijvloeiendgenoeg.Bovendienzijndebewoordingenvandiegekwalificeerdevari‐ant ergmoeilijk. Hoe stel je dat allemaal vast? De prostituees zouden enerzijds kunnenwordengedwongenallerleiverklaringenvanvrijwilligheidteondertekenenenanderzijdseenmachtigmiddelinhandenhebbenomiemandeenhaktezetten.Datwiljeallebeiniet.’

Rechter5‘In het algemeen begrijp ik wel waar het pleidooi van Lemaire vandaan komt,maar ikvraagmetegelijkertijdaf:ishetwelnodig?Ikbendaarvannietovertuigd.Hetisookgeenpraktischvoorstel,wantmethetverbiedenvandiegedragingenlosjehetprobleemvandevrouwen die beschermingwillen niet op. Er staat immers geenwijkagent bij de ingang.Onder de pooierwerkzaamheden zitten ook mensen die dat met de beste bedoelingendoen,en(vaak)uiteraardtegenbetaling.Watbenjeinzo’nsysteemdaneigenlijkaanhetveroordelen?Hetvoorgestelddelict is indatopzichtveeltezwaarenteruim.Erzijnbij‐zondere rechtvaardigingsgronden en rechterlijke correctiesnodig voorhet scheiden vanstrafwaardigenniet‐strafwaardiggedrag.Datisveelteingewikkeld.

Kijk,bijstrafzakentegenloverboysisnatuurlijkhetcentralethema:vrouwendieinge‐palmdwordendoormannenopwiezeookverliefdzijn,terwijldiemannen(hoogstwaar‐schijnlijk) eigenlijk niets om ze geven. Dat is altijd lastig in concrete zaken, ook omdatvrouwensomsbereidzijnmeineedteplegeninhetvoordeelvandeloverboy.Inhoeverreiserbijdeverdachtesprakevanechteaffectie,inhoeverreishetmisbruikvanomstandig‐heden?Wezoudenbepaalde indicatorenkunnenontwikkelenopgrondwaarvanweookhetenkelaannemenvangeldwordtgebrachtondermensenhandel,enditdelict(daarmee)nogmakkelijkeraannemen.Ikbedoeldandeenkeleomstandigheiddateenvrouwalhaarverdiendegeldafgeeftaaniemanddiedaarnietsvoordoet.Maardanwordthetingewik‐keld,wanthoeraardiegeldoverdrachtookmagzijn;datmagallemaal.Hetzelfdegeldt(af‐zonderlijkbezien)voordewerktijden:hoelogischishetdatiemandervrijwilligvoorkiestomdagenachtereentewerkenzonderechtnormalerusttenemen?Maarhetmagwel.Datlevert(losvanelkaar)allemaaleenvermoedenvanmisbruikop,maarjekunthet,denkik,onvoldoendehardmakenalsmensenhandel.

Alsvanuit/naonderzoeknaardepraktijkdehuidigeafgrenzingdoordepolitieknietlanger voldoende wordt geacht, kan ik mij voorstellen dat de wetgever nieuwe kadersmaaktwaarbinnenwordtgezegd:iemanddiehelemaalnietsdoetentochgewooneenon‐evenredig deel van de inkomsten opstrijkt, dat gaanwij als een afzonderlijke vorm vanmisbruikaanduidenendatwordteenzelfstandigdelict.’

Advocaat1‘Indeeersteplaatsishetnatuurlijkonzinomtezeggendatart.273fSrmoeilijktebewijzenis.Ikstazelfzowelverdachtenalsslachtoffersvanmensenhandelbijenerwordenaandelopendebandmensenhandelarenveroordeeld.Demethodendiedoorart.273fSrwordenbestrekenzijnookdeklassiekepooiermethoden.Hetisdaarnaasteenraregedachtedaterteveelvrijsprakenzoudenzijn.Alsofaangebrachtezakenperdefinitiezoudenmoetenlei‐dentoteenveroordeling.Natuurlijk,bewijstechnischisart.273fSrsomslastig.Endat ismaargoedook,wanthetbetekentdateenrechterergoednaarmoetkijkenenniettesnelkanveroordelen.Maardanmoetjenietalsoplossinghetstrafrechtzogaanoprekkendat


73

welkebemoeienismeteenprostitueeook,opeenseenmisdrijfwordt.Datverdraagtzichslechtmetdelegaliseringvandevrijwilligeprostitutie.IkvraagmeoverigensookafofheterwerkelijkzovoorstaatzoalsdoorLemairewordtgepresenteerd.Prostitutie isvolgensmijeenafnemendfenomeen.Misschiengaathetdeelsondergronds,maarikhebnietdein‐drukdateengrootondergrondnetwerkgaandeis.Daarmeeontkeniknietdatzichdeno‐digeuitbuitingssituatiesvoordoen,maardatisietsandersdanLemaireallemaalbeweert.Vooruitbuitingssituatieshebbenwijart.273fSr,datinmijnogennognietheeftgefaald.

Ikbendus tegeneensouteneursverbodzoalsdoorLemairewordtbepleit.Maarwatverstajeeigenlijkonder‘souteneur’?Voormijishethandelenvaneensouteneurnietperdefinitie slecht.Endaarmoethetomgaan:omslechtgedraggekoppeldaandebeloningwaarmenopuitis.DedoelstellingvanLemairezouwatmijbetreftdusveelsnellertebe‐reikenzijnmeteendelictdatzoietscentraalstelt:descheveverhoudingtussendedienstendebeloning.Dankijkjetenminstenaarwatiemandechtverkeerddoetenmaakjedebewijsproblemenkleinerwaardatopzijnplaatsis.Alsjeeendienstverrichtwaarnormaal200euro tegenover staat, danmag jedaardusniet2000eurovoorvragenennogeens10%renteperweek.Met zo’n systeemkan jedemensendienumisschiendedansont‐springentocheenvoudiginrekenen.Hetverschil isdatdestrafbaarheidnietwordtopge‐hangenaaneeningewikkeldvergunningensysteem,ietswatookprincipieelonjuistis.Hetmoetdeprostitueenietopdiemaniermoeilijkerwordengemaakthulp interoepen.Le‐maireverondersteltbovendiendatgoedbedoelendemensenookallemaaleenvergunninggaanaanvragen.Mijnervaringisdatookveelvandezemensendatnietdoenomdaternogzo’n taboeoprust.Daardoor tastregistratiehunprivacy teveelaan.Wezoudenhetdusookmeer uit die taboesfeermoeten halen. Dat doe je nietmet een naming& shaming‐systeemmetvergunningenendaaraanopgehangenmisdrijven.

Alshetstrafrechtmetbetrekkingtotdeprostitutiesectormoetwordenaangescherpt,dankandatinmijnogendushetbestedoormiddelvanhetstrafbaarstellenvandewoe‐ker.’

Advocaat2‘WatisnoudemeerwaardevanLemairesvoorsteltenopzichtevanart.273fSr,eenartikeldat al zo verschrikkelijk ruim is?De noodzaak is voormij onvoldoende objectief aange‐toond.Jemaakthetstrafrechtbovendientoepasselijkindesituatiedateenmondigeprosti‐tueemisschiennietbinnen,maarnetbuitendevergundesectoreendoorhaarnodigge‐achtesamenwerkingaangaat.Ikvindhetvoorsteldaarmeeookietsakeligshebben.Akelig,omdatonnodigveelmensenonderhetartikelzullenvallenenhetaanhetOMenderechterwordtovergelatenomdaaropcorrectiesuittevoeren.

Ikzalnietontkennendatermetbetrekkingtotart.273fSrweleensbewijsproblemenzijn.Datisergensmaargoedook.Datduidteropdatderechterkritischis.Bovendiengaathetomheelcomplexeproblematiek.Bepaaldevrouwenhebbenveelmeegemaaktenkun‐nendaardoorsomsinconsistentverklaren.Somshebbenzeerookhetenemomentbelangbijombelastendteverklaren,hetanderemomentweerniet.Wathetsteunbewijsbetreft,zieikjuistbijart.273fSrminderproblemendanbijdezedendelicten.Bijdezedendelicteniserveelvakereensituatiewaarinalleendeverdachteendeaangeefsterietsverklaren.

Devergelijkingmetzedendelictentegenminderjarigenwaarbijdeleeftijdisgeobjecti‐veerd,gaatvoormijnietop.Hetgaatteveromdiegedachte,deextremeverlagingvandebewijsdrempel,opvolwassenenindeseksbranchetoetepassen.Voorzoverdievrouwengoedinstaatzijnhunwiltebepalen,iszoeennieuwdelictvreselijkbetuttelend;alsofgeenenkelevrouwinstaatisopvrijwilligebasisindiebranchetewerken.Datiseenheelraarsignaalnadeopheffingvanhetbordeelverbod.Voordegevallenwaarindewilsbepaling


74

vandevrouwnietvrijis,hebbenweart.273fSr,eenartikeldatzoalsgezegdechtheelergruimisopgesteld.Hetbiedtallemogelijkheden.Eigenlijkalteveelmogelijkheden.’

Advocaat3‘IkkanmijnietvindenindevoorstellenvanLemaire.Inhoudelijklijkthetalsofhijdedeel‐neming aan art. 273f Sr apart strafbaar wil stellen; het aanpakken van de randfiguren.Maardeelnemingsconstructieszijnalmogelijkmetbetrekkingtotmensenhandel.WaarombiedthetvoorstelvanLemairedanmeervandebestaandemogelijkheden?Datlegthijnietuit.Hetenigewatditvoorsteltoevoegtisdatdeenkeleonvergundebemoeienismetprosti‐tutiewerkzaamhedenalstrafrechtelijkeaansprakelijkheidcreëert.Datnoemikgeencon‐structievetoevoeging.Dewetgeverheeftimmersvooropgestelddatvrijwilligeprostitutiebuitenhetstrafrechtvalt.Mensendiemeewerkenaanvrijwilligeprostitutiedoendaarmeedusooknietsverkeerds.En tochwilLemairedezemensen inbeginselhet strafrecht in‐trekken;ookdegoedepooiersenookdiegenendienoodzakelijkehand‐enspandienstenverrichten.

Dat ermisstanden zijn,mag geen rechtvaardiging zijn voorhet strafbaar stellen vanzo’ngrotegroep,terwijlwetenschappelijknietvaststaathoegrootdiegroepisenhoeveelmensendaarbinnendaadwerkelijkstrafwaardiggedragvertonen.Kijk,alsmensenergenseenvergunningvoormoetenhebbenendiehebbenzeniet,dankandaaronderomstan‐dighedenbesteenboetetegenoverstaan.Maarditisvaneenandereorde.Hetbetrefteenbetrekkelijkzwaarmisdrijf,datzichinhoudelijkeigenlijkooknietrichtopdievergunning.Vanhetvoorgesteldesysteemwordtallesbovendieningewikkelder.Ikzienogsteedsnietinwatdenoodzaakdaartoeis.

Ik herken bepaalde bewijsproblemen bij art. 273f Sr wel. Soms is het bewijs lastigomdatprostitueesmoeilijkverklarenofzelfsinhetvoordeelvanverdachteverklaren,ter‐wijl de officier van justitie denkt: ja, dat zeg je alleenmaar omdat je anders problemenkrijgt.Weziensoortgelijkebewijskwestiesbijhuiselijkgeweld.Moetjedaardanookallebewijsdrempelsoverboordgooien?Bewijsnoodmaginmijnogennooitdeaanleidingzijnvoorstrengerestrafwetgeving.Belangrijkisookdatdevrijsprakenbijart.273fSrverbandhoudenmeteenkritischehoudingvanderechter.Hetlijktmijookheelgoeddatderechterzoietsnietzomaarbewezenacht.’

Advocaat4‘Tegendeachtergrondvanhetvergunningenstelsel,deWetbibob‐toetsingendergelijke,kan ikmijwel ietsvoorstellenbijhetvoorstel vanLemaire.Zo’nnieuwdelictwordtge‐rechtvaardigd door demisstanden.Het zouwel een feitmoeten zijnwaarbij voorlopigehechtenismogelijkis,anderskandepolitienietzoveel.

HetvolgenvandesystematiekvandeWeteconomischedelictenofdeOpiumwet,meteenopzet‐eneenovertredingvariant,datzouikoverigensraarvinden.Ofjehebteenver‐gunning of je hebt geen vergunning, dus dat deel van zijn voorstel kan ik niet helemaalplaatsen.Ookhetvoorgesteldezwaarderemisdrijf vanacht jaar lijktmijniet zinnig.Datzoueenrareoverlapmetart.273fSrmeebrengen.Maarhetvoorgesteldegrondfeit,daarzieikwelwatin.DatpastbijdeachtergronddieLemaireschetstendieonderschrijfik.’

Advocaat5‘IkbegrijpdebedoelingvanLemaire,maarzijnvoorstelgaatwelheelergver.Ikvraagmeookafofart.273fSrechtnietvoldoet.Voormijisnognietvoldoendeaangetoonddatweméér nodig hebben. Mijn probleemmet het voorstel is dat het in beginsel ookmensenstrafrechtelijk aansprakelijk stelt die dat niet verdienen. Aan het einde van zijn notitiegeefthijzelfookeenvoorbeeld,hetvoorbeeldvandeechtgenootvandeprostituee.Jemoet


75

dus allerlei uitzonderingenmaken terwijl niet duidelijkwordt gemaaktwaar precies degrenzenmoetenwordengetrokkenenwaarom.Pakjebijvoorbeeldnietdeechtgenootaanmaarweldevriend?Staatdattervrijekeuzevanhetopenbaarministerieenderechter?Enhoebepalenzijdiegrenzen?Voorhetdoorhemvoorgestanegekwalificeerdedelict–waarbij in zijn redactie ‘niet blijkt van gave, volledige enbestendige instemming vandeprostituee’–geldthetzelfde.Hoeduidjedat?Enhoeverhoudtditzichtotdeambivalenteverklaringendiehijschetst?Voorzoverhijookeenovertredingvariantoverweegt,alslichtdelictnaasthetmisdrijf,zie iknietgoedhoezo’novertredingvalt terijmenmetdedoorhemaangenomenernstvandesituatie.

Ikzounietzeggendat ik inhetalgemeentegenhetvoorstelvanLemaireben. Ikzoumezelfeerderalsneutraalduiden.Ofereenaanvullendestrafbaarstellingmoetkomen,zouvoormijvolledigafhangenvandeaantoonbaarheidvandenoodzaakervanenvandema‐nierwaaropdiestrafbaarstellingconcreetwordtuitgewerkt.Dieuitwerkingmoetduidelijkzijnzodatiedereenweetwaardieaantoeisenmoetzichalleenrichtenopdeechtstraf‐waardigegevallen.Totdietijdmoetenweaannemendatwegenoeghebbenaanart.273fSr.’

NationaalRapporteurMensenhandel‘Ikvindnietdataanvullendewetgevingnodigis.Alsderechterart.273fSrtoepastzoalshetbedoeldis,danbiedtdatartikelsamenmetdezedendelictenruimvoldoendemogelijk‐hedenomdestrafwaardigegedragingenindeprostitutiesectoraantepakken.Hethande‐lenvanmensenhandelaren,inclusiefloverboysendegenendiedaarvanprofiteren,valtalonderdereikwijdtevanmensenhandel.Het isonduidelijkwathetvoorstel toevoegtaanhetbestaandeartikel273fSr,metnamegeziendewensom‘ongecontroleerdebemoeienismetdeprostitutiestrafbaartestellen’waarbijdetoelichtingspreektover‘depooierijbui‐tendevergundeseksinrichtingdoorbijvoorbeeldloverboys[…]’.Defocuszoudusvooralgerichtmoetenzijnopdejuisteinterpretatievanart.273fSr.Ziehieroverhetonderzoekdatikin2012deednaarjurisprudentieinmensenhandelzaken.Datheeftgeleidtothetin‐zichtbijzowelOMalsZMdatspecialisatieinmensenhandelzakennodigis.

Daarnaastwringthetvoorstelmethetuitgangspuntinhethuidigeprostitutiebeleidnadeopheffingvanhetbordeelverbodin2000.Hethuidigebeleidgaatuitvaneenscheidingtussendebegrippenprostitutieenmensenhandel. Inditvoorstelwordthet(morele)uit‐gangspunteigenlijkdateenprostitueenietvrijwilligwerkt,tenzijhettegendeelisaange‐toond.Datkanertoe leidendatprostitutiegelijkwordtgesteldmetmensenhandel, tenzijblijktdatdatniethetgevalis‐integenstellingtotanderevormenvanlegaalwerk.

Voortswordt inhetvoorstelaangegevendat rekeningkanwordengehoudenmetdeomstandigheid dat materieel gesproken geen sprake zou zijn van verwijtbaar gedrag,waarbijwordtgedachtaanhetvaakgenoemdevoorbeeldvandeechtgenootvandeprosti‐tuee die zijn vrouwmet de auto naar Amsterdam rijdt ‘en uit alles blijkt dat de vrouwhiermeevollediginstemt.’Devraagishoedatlaatstekanwordenvastgesteld;ditlosteeneventueel bewijsprobleem in zoverre op dat de bewijslast komt te liggenbij degene diezondervergunningiemandhelptbijprostitutiewerkzaamheden.

Technischkanikhetvoorsteleveneensnietgoedplaatsen.Ishetdebedoelingomver‐gunningsverplichtingenintevoerenvoorallemensenomdeprostitueeheen?Datmaakthetvooralingewikkelder.Bovendienwordtdewerkingvanart.273fSrdaarmeegeredu‐ceerd,ietswatslachtoffersvanmensenhandelookniettengoedekomt.Daarnaastzijneropditmomentnogsteedsgemeentendiegeenprostitutie‐ofvergunningenbeleidhebben.Datzouopbasisvandehuidigeregelgevingkunnenbetekenendatmensenindiegemeen‐tengeenvergunningkunnenkrijgendanperdefinitieillegaalbezigzijn,terwijldeexploita‐


76

tievanprostitutieindiegemeentewellegaalkanzijn(onvergund)Ditmaaktdewetgevingerooknieteenvoudigerop.

Hetisookdevraaghoehetvoorstelvoorhetinstellenvaneenpooierverbodzichver‐houdt tot de voorgestelde strafbaarstelling van exploitanten die zonder vergunning eenseksbedrijf uitoefenen. De voorgestelde strafbaarstelling inzake het pooierverbodwordtvoorzien inhetWetboekvanStrafrecht,nahetmensenhandelartikel,meteen strafmaxi‐mum van drie respectievelijk acht jaar gevangenisstraf. Tegelijkertijd voorziet hetwets‐voorstelWrpindestrafbaarstellingvanexploitantendiebijvoorbeeldzondervergunningeenseksbedrijfuitoefenenviadeWetopdeeconomischedelicten.

Overigenskandestellingdatdegrotemeerderheidvanprostitueesuithetbuitenlandafkomstigis,nietwordenonderbouwdomdatwenietalleprostitutieinbeeldhebben.’

RenéeKool‘Aandeenekantisart.273fSralergruim,zoalsnuookweerblijktuitdediscussieoverdevraaginhoeverrehetlatenafsluitenvantelefoonabonnementenondermensenhandelvalt.Erisindatopzichtaanleidingaanhetartikeldenodigebegrenzingentestellen.Anderzijdskomikinonderzoekookweldenodigehakenenogentegenbijart.273fSr.Enwatikhoorvanmensendieerindepraktijkmeemoetenwerken,datkomtovereenmetwatLemaireschrijft.Veelmensensignalerendusproblemenendaarmoetenwewatmee. In zoverrevoel ikwelwat voorhet doorLemaire voorgestelde systeem.Het zou er volgensmij opneerkomendatart.273fSrwordtbehoudenvoordezwaregevallen;gevallendieinbreukmakenopart.3EVRM‐rechten.Aanvullendwordtbijzonderewetgevingingevoerdwaar‐meetegendelichteregevalleneenvoudigerkanwordenopgetreden.Daarvoorbestaateenmoreel en ethisch voldoende verwijt, omdat iemand zich onvoldoende rekenschap heeftgegevenvandemogelijkegevolgenvanzijnhandeleninhetgroteregeheel.Hierbijkaneenparallelgetrokkenwordenmetdesystematiekvandezedendelictentegenminderjarigen,maar ook de regelgeving bij huiselijk geweld. De uithuisplaatsing zorgt er bijvoorbeeldvoordatdeoverheiddaarhelptwaarhetslachtofferonvoldoendeinstaatiszichzelfuitdesituatie te halen. Een combinatie van strafrecht en bestuursrecht zou ook bij deze aan‐scherpingvandeprostitutieregelgevingwellichteengoedeoptiezijn.

Wemoetenoverigensniet verwachtendat hetmet zo’nnieuw systeemwél allemaalvan een leien dakje gaat. Tegenwoordigworden te vaak verwachtingen gewekt die nietkunnenwordenwaargemaakt,enmetnameindezecontextisevidentdatwedezeenietintweeënkunnendelen.HetvoorstelvanLemaireoogteffectief,maardatkanookwordengezegdvanhetsysteemdatin2000isgeïntroduceerd.Ofhetgaatwerken,wetenwedusgewoonniet.Iniedergevalmaakjezodemateriëleeisenminderzwaarenkomenermeerprocessueleingangen.IndatverbandmerkikopdatLemairesgrondfeit,datvandriejaar,ergoeduitziet,maarwelaandevoorlopigehechteniszoumoetenwordengekoppeld.Hetmoetmogelijkzijnomiemanduitdesituatietehalen.Zijnzwaarderedelictvanachtjaar,daar ben ikwelwat kritischer op. En hoe het uiteindelijke voorstel ook komt te luiden,voor mij zou essentieel zijn dat in het wetgevingsproces een zware consultatierondeplaatsvindt.Zoweljuridischeexpertsalsledenvandeberoepsgroepzelfmoetenzichhier‐overuitgebreidkunnenuitlaten.’

77

Dankwoord

DezeinventarisatieisverrichtinopdrachtvanhetWetenschappelijkOnderzoek‐enDocumentatiecentrum(WODC)vanhetMinisterievanVeiligheid&Justitie.Ikdankindatverbanddrs.W.J.M.vanDammevanhetMinisterievanVeiligheidenJustitieenmr.dr.J.B.J.vanderLeijvanhetWODC.

Een bijzonderwoord van dank gaat uit naar de achttien respondenten voorhunbereidwilligemedewerkingaandezeinventarisatie.

Debetreffendeinterviewszijn ingebedininterviewsdiewerdengehoudeninhetkadervanparallellopendonderzoeknaareventueleherzieningvandezeden‐delicten. Dit grotere onderzoek werd op het moment van schrijven nog uitge‐voerd,eveneensdoordevakgroepStrafrecht&CriminologievandeRijksuniversi‐teit Groningen. Door dezewerkwijze zijn demeestemensen die betrokken zijngeweest bij het grotere zedenonderzoek, ook op enigerlei wijze betrokken ge‐weestbijdezeinventarisatie.Tegendieachtergrondverdienentenslottedevol‐gendenamenvermelding:mr.dr.drs.AlwinvanDijk, coauteurbijhetzedenon‐derzoekendegenediezoweleenbelangrijkdeelvandeinterviewsheeftverrichtalsdeinbeddingvandeinventarisatiedaarinheeftgerealiseerd;LaurensVermeu‐lenenWesseldeBoer,onderzoeksassistentenbijhetzedenonderzoekdienuttigeondersteuning hebben verleend bij de inventarisatie; en daarnaast Iris Diever,LizzyHoltrop,TinekeLautenbag,MarcellavanOmmen,DennisRuitenbeek,Esthervan Slooten en Mascha Tiemes, eveneens aan het zedenonderzoek verbondenonderzoeksassistenten.KaiLindenberg.

Herinvoering van een pooierverbod? - WODC · van het openbaar ministerie, vijf leden van de...

Documents

Transcript of Herinvoering van een pooierverbod? - WODC · van het openbaar ministerie, vijf leden van de...