Vijf bijlen

42
Vijf bijlen

description

Verzameling zkv's uit 2007 en 2008

Transcript of Vijf bijlen

Page 1: Vijf bijlen

Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 1

Page 2: Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 2

Page 3: Vijf bijlen

a.l. snijders

Vijf bijlen335 zkv’s

afdh

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 3

Page 4: Vijf bijlen

Eerste druk

isbn 978 90 72603 33 3

© 2009 A.L. Snijders, Erven Rinus van den Bosch enAFdH Uitgevers, Enschede/Doetinchem

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar

gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere

wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 4

Page 5: Vijf bijlen

inhoud

verantwoording 62007 7 2008 345 index 659colofon 667

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 5

Page 6: Vijf bijlen

verantwoording

De tekeningen in Vijf bijlen zijn afkomstig uit hetomvangrijke archief van de Haagse beeldend kun-stenaar Rinus van den Bosch. Martien Frijns maak-te de selectie voor dit boek.

In 1957 ontmoetten A.L. Snijders en Van den Boschelkaar op de Haagse kunstacademie: ‘Hij was de eer-ste vreemdeling die ik leerde kennen. Een vreemde-ling is iemand die over alles een andere opvattingheeft dan jij. Het is heel moeilijk om met zo iemandbevriend te raken, maar als het lukt, is het ook raak.’Rinus van den Bosch overleed in 1996. In september2009 publiceerde AFdH Rinus, een biografie in ge -denk stukken en een uitgebreide kennismaking metzijn beeldende werk. Het Rotterdamse MuseumBoijmans Van Beuningen wijdde tot december 2009een retrospectief aan het werk van Rinus van denBosch.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 6

Page 7: Vijf bijlen

2007

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 7

Page 8: Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 8

Page 9: Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 9

Page 10: Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 10

Page 11: Vijf bijlen

01.01

11

voortschrijdend inzicht

Ik ben tien jaar idealist geweest, tussen 1957 en1967. Ik meende dat de mens goed was, dwz zelf-standig en redelijk, dwz zonder behoefte aan gezag.Toen las ik The Blank Slate van Steven Pinker:

in de romantische jaren zestig geloofde ikals jonge tiener in Canada, het land dat zo pratgaat op zijn vredige klimaat, echt in het anar-chisme van Bakoenin. Lachend wuifde ik hetargument van mijn ouders weg dat de hel zoulosbreken als de regering ooit het leger zouopheffen. Dat verschil van inzicht werd op deproef gesteld op 17 oktober 1969 om acht uur’s morgens, toen de politie van Montreal in sta-king ging. Tegen half twaalf ’s morgens werd deeerste bank beroofd. Rond het middaguurwaren de meeste winkels in het centrum geslo-ten vanwege plunderingen. Een paar uur laterbrandden taxichauffeurs de garage plat van eenlimousineverhuurbedrijf dat met hen concur-reerde om klanten bij de luchthaven op te pik-ken. Vanaf een dak schoot een sluipschutter eenpolitieman uit de provincie dood; relschoppersbraken in in diverse hotels en restaurants; en ineen huis in een buitenwijk sloeg een arts eeninbreker dood. Tegen het einde van de dagwaren er zes banken beroofd, honderd winkelsgeplunderd, twaalf branden gesticht, veertigwagonladingen aan winkelruiten stukgeslagenen werd er voor drie miljoen dollar materiëleschade aangericht, alvorens het stadsbestuur het

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 11

Page 12: Vijf bijlen

12

leger en natuurlijk de Mounties (de fameuzebereden politie) moest laten aanrukken om de orde te herstellen. Deze doorslaggevendeproefondervindelijke test liet geen spaan heelvan mijn politieke opvattingen...

Toen ik dit gelezen had en begreep dat de mensgeen schone lei was, was ik geen idealist meer, maarstapte over op het maatschappelijke realisme: ikwerd realist. Vijftien jaar later werd ik werkeloos endoor de sociale dienst te Zutphen gedwongen tesolliciteren bij de politieschool. Ik dacht: daar is nietsop tegen als je realist bent, en ik werd bij gebrek aanmedesollicitanten aangenomen. Als iemand met eengeheugen tegen me zei: dat had ik nooit van je ge -dacht, antwoordde ik: ‘Voortschrijdend inzicht.’

De school leidde voornamelijk op voor Rotter-dam. Ik was wel eens bij een beëdiging in het stad-huis van die stad. Als het volkslied werd gespeeldstond iedereen op, ik ook. Een adspirant zei: ‘Dathad ik nooit van u gedacht’, ik antwoordde: ‘Voort-schrijdend inzicht.’

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 12

Page 13: Vijf bijlen

01.01

13

trots

Op de politieschool kwamen vier lichtingen per jaarbinnen. De mode was dat je je dan met de andere le -raren voorstelde aan de nieuwe klassen. Ik was norsin die tijd, ik had zin om mijn naam en leeftijd tezeggen en dan het lokaal te verlaten. Maar dat konniet, ik moest uren blijven zitten en naar iedereenluisteren en over mezelf iets meer vertellen dannaam en leeftijd. Collega’s vertelden vaak dat ze trotswaren op hun kinderen. Dat irriteerde me, hoe konje trots zijn op je kinderen? Je kon wel blij zijn dat jeze had, maar trots? Dat vroeg ik dan wel eens aan debetrokkene (niet in het openbaar trouwens, zo botwas ik nou ook weer niet), maar dat leverde niets op.Ik bleef zitten met het vage idee dat de kinderentrots moesten zijn op zichzelf, als ze daar zin in had-den, maar dat ik niets met die trots te maken had.

Gelukkig lees ik – dat betekent niks anders danhet verkrijgen van voortschrijdend en terugtredendinzicht. Van Epictetus kende ik maar één opmer-king: ‘Het zijn niet de dingen zelf die de mensen inverwarring brengen, maar hun meningen omtrentdie dingen.’

Gisteren las ik zijn Encheiridion:

beroem u nooit op de voortreffelijkheid vaneen ander. Als het paard vol trots zou zeggen:‘Ik ben schoon’, dan zou het nog aanvaardbaarzijn, maar als ge zelf vol trots zou zeggen: ‘Ikheb een schoon paard’, weet dan dat ge trotszijt op de schoonheid van een paard. Wat is danhet uwe? Zintuiglijke waarneming. Daarom:

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 13

Page 14: Vijf bijlen

14

alleen wanneer ge op natuurlijke wijze gebruikmaakt van de zintuigen kunt ge trots zijn, wantdan zijt ge trots op een voortreffelijke eigen-schap die van uzelf is.

Dat had ik moeten weten, toen, op de politieschool.Maar ik weet het nu pas, sinds gisteren.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 14

Page 15: Vijf bijlen

01.01

15

god

Veertig jaar geleden las ik in een boekje over kunstvoor het eerst iets over Sam Rodia, een Italiaansewerkman die in 30 jaar een stel torens in zijn achter-tuin in Watts bouwde. Ik zag foto’s en las over zijnleven, spaarzame gegevens. Ik vond de torens hetmooiste wat ik ooit gezien had, en ik vond de maneen samenballing van alles wat ik de moeite waardvond in een mensenleven. Hij had 30 jaar dag ennacht aan de torens gewerkt en in één zin alles ver-klaard: I had in mind to do something big and I did.

Gisteravond, op de laatste dag van 2006, heb iknaar een filmpje gekeken dat van Simon Rodilla (zoheet hij daar) bestaat. Een zoon heeft het via inter-net opgespoord en uit Los Angeles naar Nederlandlaten komen. Het is een kort filmpje, je ziet hemwerken aan z’n torens en je hoort hem zeggen ‘I had in mind to do something big and I did.’ Ik wistniet dat ik zo was, maar ik dacht dat ik God aan hetwerk zag.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 15

Page 16: Vijf bijlen

05.01

16

roman 1

In 1892 voltooit Herbert Whiddbar Isgram de romanwaar hij drie jaar aan gewerkt heeft. Op een woens-dagmiddag, buiten aan tafel, naast een Oostenrijksepijnboom. (Nu lijkt het alsof hij in Oostenrijk is,maar dat is schijn, hij woont in Zuid-Frankrijk, inAubagne, waar bomen staan die door de FransenOostenrijkse pijnbomen worden genoemd.) Als laat-ste zin van het boek had hij En dat weet je niet, weet jewel willen gebruiken, maar dat ging niet, omdat dat in1892 nog geen taal was. Zeventig jaar later had hetwel gekund, ik kende in die tijd een hippiemeisje datzulke zinnen uitsprak. Herbert Whiddbar Isgram wastoen al dood, en zijn boek werd niet meer gelezen.Aanvankelijk was het wel een succes, hoewel over-schaduwd door een denigrerende opmerking van eenoude schoolvriend, die net als Herbert in Zuid-Frankrijk was gaan wonen. De Azuren Kust bestondwel, maar is eigenlijk gemaakt door gefortuneerdeEngelsen, die er in de tweede helft van de 19e eeuwin groten getale gingen wonen. Terecht, want het is demooiste plek ter aarde – nergens vormen historie,natuur, cultuur en klimaat zo’n bedwelmende een-heid. Het was de laatste roman van Whiddbar, wantdoor de misprijzende opmerking van zijn oudevriend realiseerde hij zich dat het werk van jaren dooréén opmerking vernietigd kan worden. Hij heeftnooit meer geschreven, hij is het land gaan bebou-wen, omdat hij meer bevrediging vond in arbeidwaarin werk en opbrengst samengebald waren. Metzijn vriend heeft hij niet gebroken, wat ik bewonde-renswaardig vind.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 16

Page 17: Vijf bijlen

09.01

17

basiliek van de doodsangst

bij een opiniepeiling van Gallup in 1999 werdAmerikanen gevraagd of ze zouden stemmenvoor een in alle opzichten bekwame kandidaatals de persoon in kwestie een vrouw was (95%zou dat doen), een rooms-katholiek (94% zeija), jood (92%), zwart (92%), mormoon (79%),homoseksueel (79%) of atheïst (49%).[Richard Dawkins, God als misvatting]

naar het noorden liggen de Russische ka -thedraal, het Russische mannen- en vrouwen-hospitium, het Franse Hôpital de St. Louis, hetjoodse blindentehuis, de kerk en het hospitiumvan de H. Augustinus, de Duitse school, hetDuitse weeshuis, het Duitse doofstommenasiel,the School of the London Mission to the Jews,de Abessijnse kerk, the Anglican Church, College and Bishop’s House, het Dominica-nenklooster, het seminarie en de kerk van St. Stephanus, het Rothschildinstituut voormeisjes, de nijverheidsschool van de AllianceIsraélite, de kerk van Notre Dame de France enbij het bad van Bethesda het St. Anna Convent;op de Olijfberg staat de Rus-sische toren, deHemelvaartskapel, de Franse Paternosterkerk,het klooster van de Karmelitessen, het gebouwvan de Keizerin-Augusta-Victoriastichting, deorthodoxe kerk van de H. Maria Magdalena ende basiliek van de doodsangst; in het zuiden enwesten bevinden zich het Armeense kloosterBerg Zion, de protestantse school, de vestiging

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 17

Page 18: Vijf bijlen

18

van de Zusters van de H.Vincentius, het Jo-hannieterhospitaal, het Clarissenklooster, hethospitium van Montefiore en het Moravischeleprozenhuis. In de binnenstad ten slotte heb je de kerk en de residentie van de Latijnsepatriarch, de Rotskoepel, de school van de Frères de la Doctrine Chrétienne, de school en de drukkerij van de Franciscaanse broeder-schap, het koptische klooster, het Duitse hospi-tium, de Duitse protestantse Erlöserkirche, dezogenaamde United Armenian Church of theSpasm, het Couvent des Soeurs de Zion, hetOostenrijkse hospitaal, het klooster en hetseminarie van de Algerijnse missiebroeder-schap, de Sant’ Annakerk, het joodse hospitium,de asjkenazische en sefardische synagogen ende kerk van het Heilig Graf.[W.G. Sebald, De Emigrés]

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 18

Page 19: Vijf bijlen

10.01

19

ceintuurbaan

D. (ex-schoonzoon) loopt op de Ceintuurbaan, rich-ting Amstel, rechts. Aan de overkant is de VitamineShop, waar Life-Extension (for longer life!) wordtverkocht door een kettingrokende winkelier. D.hoort achter zich een jutezak half gevuld met gipsvan grote hoogte op het trottoir vallen. Hij draaitzich om, het is een hond. Terwijl het dier sterft, kijktD. omhoog naar het hoogste balkon waar een soort-gelijke hond staat te blaffen. Hij drukt de ogen vanhet slachtoffer dicht en belt de dierenambulance. Debewoner van het huis is niet thuis, hij doet eenbriefje in de bus. Hij denkt: als de hond op mij ge -vallen was en het er daardoor levend had afgebracht,terwijl ik zelf dood was geweest, dan had mijn levennut gehad. Hij zal wel op de Partij voor de Dierengestemd hebben.

In Napels brak een stenen balkon waarop eenzeer zwaar varken gemest werd. Een voorbijgangerwerd verpletterd door steen en vlees. Napels be hoorttot de grote historie van de mensheid, het verbaastme niet dat daar zulke dingen gebeuren, maar deCeintuurbaan...

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 19

Page 20: Vijf bijlen

12.01

20

boek

Ik heb een boek geschreven. Het heet Ntnlzrsdnkn.Nu krijg ik brieven en berichten van en over onbe-kende mensen. Met één postbestelling twee berich-ten. Iemand uit Leiden schrijft: ‘Ik heb Belangrijk isdat ik niet aan lezers denk in de top van mijn rugge-steun gelegd op het boekengelid.’ Iemand uit Gro-ningen schrijft dat ze ‘Plezier’ (p. 395) 56 keer heeftovergeschreven en als nieuwjaarswens heeft rondge-stuurd.

Dat zijn goede berichten uit rotsachtige kuststre -ken met grotten die alleen onder water te bereikenzijn, en uit kloosters waar de monniken behalve hebban olla vogala nestas schrijven ook anticlericalekrantjes lezen.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 20

Page 21: Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 21

Page 22: Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 22

Page 23: Vijf bijlen

14.01

23

stomheid

Ludwig Wittgenstein zegt tegen een vriend:‘Leg meeens uit waarom mensen altijd zeggen dat het nor-maal was dat de mens aannam dat de zon rond deaarde draaide en dat het niet de aarde was die rond dezon draaide?’ De vriend antwoordt: ‘Nou ja, ik zouzeggen omdat het lijkt alsof de zon rond de aardedraait.’Wittgenstein vraagt: ‘Maar hoe zou het er danhebben uitgezien als het leek alsof de aarde draaide?’

Richard Dawkins zegt: ‘Ik gebruik deze opmerkingvan Wittgenstein soms in lezingen en verwacht dandat het publiek erom lacht. In plaats daarvan zijn zemeestal met stomheid geslagen.’

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 23

Page 24: Vijf bijlen

16.01

24

nachtkastje

Ik slik iedere iedere avond in bed een vitaminepil.Volgens een recept dat ik van een vriend heb gekre-gen. Hij heeft het opgeschreven in een boek: 11 no -vem ber/voor A.L. Snijders/Gebruiksaanwijzing:/elkeavond voor/het slapen 1 caps./Indien deze onzin,/vol-gende avond een andere./Enzovoort./

Raar dat hij achter november geen jaartal heeftvermeld, nu moet ik raden of reconstrueren. Hij is inmei 1997 gestorven, het boek met de opdracht is in1994 verschenen, er blijven dus maar enkele novem-bers over. Het zijn de Persoonlijke Notities van MarcusAurelius, niet mijn favoriete filosoof (ik heb trou-wens geen favoriete filosoof, ik erger me vaak aanfilosofen, net als aan dichters – dichters en filosofen,daar heb ik een moeizame verhouding mee, altijdgehad, raar eigenlijk, bij nader inzien, bij schrijvers,schilders, beeldhouwers, musici heb ik dat niet, ditterzijde). De nu dode vriend hield erg van MarcusAurelius, waarschijnlijk vanwege zijn duidelijke mo -ralisme, zijn schoolmeesterschap. En dat is juist watmij tegenstaat. Ik vind het wel goed dat de notitiesgeschreven zijn in een sombere legertent aan degrenzen van het rijk, ergens in wat nu Bulgarije heet,aan de oever van de Donau. Boek Twee heeft bij-voorbeeld als aantekening In het land van de Quadi,aan de Gran. (Voor de goede orde, Marcus Aureliuswas keizer van het Romeinse rijk, een rechtschapenman, een stoïcijn, een gedisciplineerde legeraanvoer-der, geen fuifnummer, geen geperverteerde moor de -naar, geen hoerenloper, geen gladde, kwijlende praat-jesmaker.) Ik houd niet van zijn prekerige en stellige

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 24

Page 25: Vijf bijlen

25

toon, ik wil wat meer gaten in een betoog. Maar alsik lees wat de vertaalster (Simone Mooij-Valk (1930)studeerde klassieke talen in Leiden en was tot 1990 werk-zaam als lerares aan het Praedinius Gymnasium in Gro-ningen) daarover zegt, twijfel ik (weer):

inhoudelijk vertonen de Notities zoveel her-haling van bepaalde thema’s, dat ook daarom alhet moeilijk voor te stellen is dat een auteur zein deze vorm had willen publiceren. Juist dezeherhalingen echter onderstrepen het persoon-lijk karakter van het werk. Zij geven aan watvoor Marcus belangrijk was, wat hem bezig-hield, welke verwijten hij zich maakte, hoe hijnaar zelfverbetering streefde. De vele vermanin-gen en imperatieven zouden, indien ze totanderen gericht waren, op een hedendaagselezer een wat prekerige indruk kunnen maken.Wanneer we ze echter lezen als aansporingenen overwegingen voor eigen ge bruik, vormenze een oprecht, soms ontroerend ge tuigenis vande worsteling van een nobel mens. Structuur eninhoud maken de Persoonlijke Notit ies tot eenboek dat bij voorkeur niet in één adem uitge -lezen moet worden. Dezelfde factoren makenhet echter, mijns inziens, zeer geschikt voor eenplaats op het nachtkastje.

Marcus Aurelius had niet veel op met het jonge chris-tendom, hij noemt deze gelovigen één keer in deNotities. De bereidwilligheid te sterven moet, zo zegthij, waardig zijn, zonder theatraal vertoon, en berus-ten op redelijke overwegingen, niet op pure koppig-heid, zoals bij de christenen. De vertaalster schrijft:

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 25

Page 26: Vijf bijlen

in ieder geval heeft hij de eerste apologetenniet beschouwd als serieuze discussiepartners,als hij al kennis heeft genomen van hun werk.Daarbij kan het enthousiasme waarmee demartelaren hun lot ondergingen weerzingewekt hebben. Geen enkele filosofischeschool uit de oudheid kent aan het lijden eenzelfstandige waarde toe. De Stoa beschouwtlichamelijk lijden weliswaar als een van deadiaphora, maar zal het niet verkiezen en alhelemaal niet verheerlijken als een regelrechteweg naar de hemel. De bezwaren van onrede-lijkheid en theatraal vertoon zijn inderdaadterug te vinden in de hierboven geciteerdeopmerking van Marcus.

ps1 Filosofen en dichters bevinden zich op een a pri -o ri ontoegankelijk gebied, schrijvers, schilders enz.niet. Daar zit ’m het verschil.

ps2 Het woord adiaphora kende ik niet, ik heb hetopgezocht.

26

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 26

Page 27: Vijf bijlen

18.01

27

vegetarisme

Dinsdag 17 januari moet ik om 13.00 uur bij Pouwin Deventer zijn. Om 12.14 uur word ik opgebelddoor de dame van het radioprogramma Cantina(vpro). Zij spreekt iedere week de magische woor-den ‘ik zet je erachter’, dan wordt het geluid op detelefoonlijn van geknepen plotseling wijd, en zegtJan Donkers: ‘Het is dinsdag twaalf uur veertien, tijd voor de column van meneer Snijders...............meneer Snijders, bent u daar?’ Ik zeg ja en dan leesik Ceintuurbaan voor van het computerscherm.Naast me heb ik een papiertje waarop ik een toege-voegde beginzin heb geschreven: ‘Ons leven wordtgered door het gemiste vliegtuig, de wegrijdendetrein als we het perron betreden, de falende wekker,de lekke band.’ Daarna lees ik van het scherm tot‘waar een soortgelijke hond staat te blaffen.’Dan leesik van het papiertje: ‘Misschien de moeder, in blaf-fen kunnen wij geen verdriet horen.’ En ten slottelees ik de rest van het scherm. Dan zegt Jan Don-kers: ‘Bedankt meneer Snijders, tot volgende week’en ik zeg: ‘Tot volgende week, Jan Donkers.’ Ik ver-laat het huis in haast want ik moet om 13.00 uur inDeventer zijn, waar men in de garage van Pouw nietalleen een nieuwe band gaat monteren, maar ook devoorwielen gaat uitlijnen. Omdat ik haast heb pak iklukraak een boek uit de kast, want ik wil tijdens hetwachten iets te lezen hebben. Ik ben om 13.05 uurbij Pouw, waar de bediende zegt: ‘Mooi op tijd, me -neer Snijders.’

Aan de leestafel raadpleeg ik eerst Story – ik leesdat de presentator van rtl Boulevard €800.000 per

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 27

Page 28: Vijf bijlen

28

jaar verdient. Dit vind ik overdreven, het is veel meerdan ik verdien, terwijl ik toch ook verdienstelijkben – ik leg het blad terzijde en pak mijn eigen boek.Het heet Tegen het vegetarisme, de schrijver is DickHillenius. Er ligt een rekening in, het verleden vouwtzich eenvoudig en vriendelijk open, ik zie dat ik hetheb gekocht op 6 januari 1966 bij G. Postma, Weten-schappelijke Boekhandel In ’t huis aan de drie grach-ten O.Z.Voorburgwal 249Amsterdam telefoon 24 5781 Postgiro 276298 Gem. Giro B 7475 Bank: Alge -mene Bank Ned. N.V. Het kostte fl 5,90, uitgegevendoor G.A. van Oorschot in de Stoa-reeks. Ik heb hetniet gelezen, het gebeurde bijna nooit dat ik een boekmeteen ging lezen, ik was bij boeken altijd zo vaneeuwigheid doordrongen dat het lezen op de tweedeplaats kwam. Het kost me geen enkele moeite hiereen theorie bij te bedenken, in mijn kast staan hon-derden interessante boeken die al 40 of 50 jaar gedul-dig wachten, ze klagen niet, ik ook niet, we hebbende tijd. Op de flap heeftVan Oorschot iets geschrevenover de schrijver. Eerste zin: ‘De bioloog D. Hilleniusbezit in uitzonderlijke mate een eigenschap die allegoede auteurs kenmerkt: de neiging de dingen vanhet begin af aan opnieuw te willen bedenken.’

Ik begin te lezen.

verbindingen bestaan niet. De dingen staanlos van elkaar. Elk ding zelf valt uiteen in lossemomenten van bestaan, de eenheid bestaatalleen door de gebrekkigheid van ons oog datde veranderingen van sneller dan 1/10 secondeniet kan waarnemen. We zien niet de kwaad-aardige tandendragers, de kraakmachines enzuchtende graten die korter dan 1/10 seconde

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 28

Page 29: Vijf bijlen

29

de plaats van onze telefoon, van onze hond,van ons huis, innemen. Wij noemen ze vergis-singen. Vergissingen bestaan niet.

(Als de auto klaar is, enkele uren later, vraagt de be -diende of ik het boek uit heb. Ik zeg: ‘Nee, het zijnessays.’ Hij kijkt me onzeker aan, ik ben een soortintellectueel, ik gebruik vreemde woorden, ik beneen sprookjesfiguur, hij vraagt zich af in welk bos(eigenlijk woud ) ik ben geweest. Het is een Franswoord, zeg ik, het betekent poging, de schrijver pro-beert iets en de lezer moet hem volgen, dat is vaakmoeilijk, je kan geen lange stukken lezen, je moetsteeds stoppen om na te denken, soms heb je plezier,soms erger je je, essays lees je hortend en stotend. Debediende vraagt wat je eraan hebt. ‘Niks,’ zeg ik, ‘hetis tijdverdrijf.’ Hij vraagt of de auto nog gewassenmoet worden, het is gratis, service van de zaak.‘Waarom vraagt u het,’ zeg ik, ‘ik wil alles als het gra-tis is.’ ‘Sommige klanten,’ zegt hij, ‘willen hun wagenniet in de wasstraat, ze zijn bang dat de lak bescha-digd wordt door de borstels.’)

In het boek staat ook een essay n.a.v. Nihilisme enCultuur van J. Goudsblom (ook ongelezen in m’nkast). Het heet Biologische notities over nihilisme. Daar-in komt een mooie passage voor, die ik wel meen tebegrijpen.

er zitten in de hersenen twee mogelijk -heden:

1. gewenning, in nauw verband met de voor-waardelijke reflex. Het lampje dat aangaat bijelke voedering wordt niet meer als lampje ge -zien, maar als een verlengstuk van het voedsel.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 29

Page 30: Vijf bijlen

30

2. de logische afleidingen, het analyserendemechanisme. Dit is b.v. in staat om lampje envoedsel te scheiden van elkaar.

Het ene is het beleven van de werkelijkheidals een hecht geheel, het andere ziet de delenwaartussen al of niet een logisch verband be -staat.

Het effect van oppervlakkigheid: door veel te reizen, door te leven in cosmopolitische ste-den, door lezen, wordt het gewenningsmecha-nisme ontgaan, het tweede mechanisme krijgtdaardoor een kans.

De sedentaire volken hebben uiteraard demeest ingewikkelde stelsels van voorwaardelij-ke reflexen, de meest rigoureuze godsdiensten.Het waren landbouwende volken die de men-senoffers uitvonden. Jagersvolken, met weinigsecundaire, juist een scherper bewustwordenvan de primaire reflexen, hangen over het al -gemeen slechts een vaag animisme aan.

Verandering van milieu doet de lekkages inde regelmaat zien, zo ontstaat het abstracte den-ken, de logica. De uiteindelijke conclusie vande logica is het nihilisme. De dwang, de Aufga-be, tot verder denken, ook al zijn alle waardenontzenuwd, een positief streven waaroverNietzsche zich zelf verbaasde, is het ge volg vande zelfwerkzaamheid der hersens. Eenmaal opgang gebracht kan het analyserende = nihilise-rende deel van de hersenwerkzaamheid pas toteen eind komen als de denker verstrikt raakt inhet gewenningsmechanisme dat veroorzaaktwordt door een goed huwelijk, een professo-raat, of totdat hij komt op niet verder te ont -

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 30

Page 31: Vijf bijlen

31

zenuwen elementen en dat zijn volgens mij dezintuigindrukken en de instincten.

Het eind der analyse is niet niets, zoals zoveelnihilisten en bestrijders van nihilisten menen,de instincten zijn niet verder analyseerbaar, niette doorzien, niet op te heffen.

Omdat ik vaag animisme verkies boven mensenof-fers, zeg ik na de wasstraat tegen de bediende: ‘Ik wilu een goede raad geven, ga veel reizen, huur een huisin een cosmopolitische stad, en bovenal: lees! (ro mans,essays, gedichten, kranten).’

Hij antwoordt: ‘Ik zal erover denken, meneer.’

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 31

Page 32: Vijf bijlen

21.01

32

biologie

Meneer Alosery, de Jehova-getuige die mij elkeweek bezoekt om te vertellen over Jezus, heeft eenfavoriet onderwerp, zijn afkeer van Darwin. Hij kanuren fulmineren tegen Darwin. Hij zegt zelfs, innaam van zijn omnipotente God, dat Hij alles heeftgeschapen, dus ook de evolutietheorie. Nee, ik moethem recht doen: God heeft al die fossielen in deaardlagen verstopt zodat Darwin zijn (verkeerde)theorie kon ontwikkelen. Ikzelf benijd de biologen,omdat ze zo’n prachtige centrale theorie hebben. Zij( = de theorie) is gecompliceerd en toch voor le kente begrijpen. Bovendien houdt ze de gemoederen alvanaf haar geboorte onafgebroken bezig, ze is eenvan de krachtigste vlammen in de geschiedenis vande mensheid. Was ik maar doctor in de biologie ge -weest, dan had ik mijn hele leven kunnen schuilenin de schaduw van Darwin.

Ik zit met een bioloog aan tafel, hij praat op mijnverzoek over Darwin. Hij is triomfantelijk, hij zegtop het hoogtepunt van zijn enthousiasme: ‘Weet jewaarom wij hier zitten, weet je waarom wij leven:wij zijn de sterksten, wij hebben, tot nu toe, de strijdevolutionair gewonnen!’ Ik loop naar de boekenkasten lees hem een aantekening van de bioloog Hille-nius voor:

n.a.v. william irvine: Apes, Angels & Victo rians(over Darwin en Huxley, prachtig boek, p. 185):‘Pointing to the incessant war among savagetribes, Darwin supposed that natural selectionmust operate in the human evolution. Wallace

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 32

Page 33: Vijf bijlen

33

countered that war only eliminated the braveand the strong.’

Hierbij laten ze het, alsof er géén selectie zou plaatsvinden. Maar consequent gerede-neerd is er dus selectie ten gunste van de niet-brave, niet-strong, m.a.w. de bedachtzamen, delaffen, de zwakken etc., dat zijn wij!

Ik herhaal: ‘Dat zijn wij!’ Hij kijkt beteuterd.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 33

Page 34: Vijf bijlen

23.01

34

paden

In mijn jeugd woonde ik in een buurt waar veelopen plekken waren. De straten lagen er, de trottoirsook, maar de huizen ontbraken. Op hun plaats wasbegroeide grond. Niet de gemeente zorgde voor debegroeiing, dat deed de natuur. Je kon over de trot-toirs lopen, alsof er huizen stonden, je kon ook overde veldjes lopen om tijd te besparen als je naar detram liep of naar de kruidenier of naar het concert-gebouw. Dat deden heel wat mensen en daardoorontstonden er tweevoetbrede paden, nooit kaars-recht, altijd getekend door een artistieke kunstenaar.Wij woonden tegenover zo’n veldje, op eenhoog,langs ons hele huis liep een stenen balkon, waar wevaak op stonden. Beneden zagen we de paden. Ik wasvooral geïnteresseerd in kleine bochten die ontstaanwaren op plaatsen waar aanvankelijk een ob ject, bij-voorbeeld een brok steen, gelegen had dat later wasweggehaald. Het intrigeerde me dat die bocht danbleef bestaan terwijl de oorzaak verdwenen was.

Later ontstond er een uitdrukking die misschienal langer bestond, maar die ik niet kende. ‘Dat is welerg kort door de bocht’, gebruikt als iemand te snelconclusies trok. Ik heb die uitdrukking waarschijn-lijk nooit gebruikt, omdat ik een bepaald type taal-popularisatie mijd. Mijn politieleerlingen haddendaar geen last van, daardoor kreeg ik wel een scher-pe neus voor dit soort uitdrukkingen. Ik vertelde zewel vaak over mijn voorliefde voor omwegafsnijden-de tweevoetbrede illegale paden. Ik vertelde er altijdbij dat het mij niet ging om de tijdwinst, maar om deesthetiek en ook, bovenal, om de herinnering aan de

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 34

Page 35: Vijf bijlen

35

jungle, de savanne, de woestijn – de mens als dier (nuin driedelig pak, de heer van de schepping, aktetas,stropdas, polshorloge).

Weer later, we zijn nu werkelijk een eind op weg,las ik een aantekening van Marcus Aurelius.

neem altijd de kortste weg. De kortste wegis de natuurlijke. Dan doe je alles zo zuivermogelijk, want een dergelijk voornemen be -vrijdt je van moeite en strijd, van alle geregelen mooidoenerij.

Nu ik aan Marcus Aurelius denk, niet alleen bekendals filosoof en keizer, maar ook als soldaat, moet ikook denken aan veldjes waar wel degelijk huizenhadden gestaan. Die waren geraakt door afgedwaal-de bommen, toen de Engelsen het gebouw van deSicherheitsdienst in de Euterpestraat bombardeer-den. Ik speelde in de ondergelopen kelders van deruïnes, heel nerveus, omdat mijn moeder het verbo-den had.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 35

Page 36: Vijf bijlen

25.01

36

185000

Pacifisme is een belangrijk strijdpunt voor de Ge -tuigen van Jehova, er valt niet over te onderhande-len, ze gaan niet in krijgsdienst. Ze zijn er ook trotsop, ze krijgen er les in, het is een belangrijk punt. Inheel wat barbaarse landen zitten ze in de gevangenis,koppige pacifisten, soms levenslang. Ik heb respectvoor ze.

Ik zeg tegen meneer Alosery: ‘Ik begrijp hetniet, jullie zijn consequente pacifisten, maar die Godvan jullie, uit het Oude Testament, is een vervaarlij-ke oorlogshitser.’ Meneer Alosery vertelt als ant-woord een verhaal over een generaal die een stadvan gelovige Israëlieten belegert. Hij staat met eengroot leger voor de muren en pocht en is laatdun-kend, hij roept: ‘Hier ben ik, jullie hebben geenschijn van kans, waar blijft die god van jullie nou,jullie zitten als ratten in de val!’ De nacht valt, erwordt ingegrepen. In het ochtendlicht zien de bele-gerden vanaf de stadsmuren dat het vijandelijkeleger vernietigd is, iedereen is dood, 185000 man,zegt meneer Alosery triomfantelijk. Hoewel ik hetafschuwelijk en onbegrijpelijk vind dat een pacifistzwelgt in de gewelddadige dood van 185000 mannen,vraag ik eerst hoe Hij het gedaan heeft. Alosery:‘Hij heeft een engel gezonden.’ Ik: ‘Nou, en?’Alose-ry: ‘Die heeft ze ter dood gebracht.’ Ik: ‘Mooie engel,weerzinwekkend.’Alosery: ‘Nee, Hij is rechtvaardig,Hij geeft iedereen de kans zich te bekeren en de juis-te keuze te doen, en wie zich daar niets van aantrekt,moet het zelf maar weten – die generaal heeft Goduitgedaagd, daar moest een antwoord op komen.’

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 36

Page 37: Vijf bijlen

37

Ik: ‘Jullie God is een ordinaire dwingeland, met dementaliteit van een straatvechter.’

Getuigen van Jehova zijn echte, klassieke funda-mentalisten, zij twijfelen niet, het Boek wordt van atot z letterlijk genomen en alle gruwelen krijgenhun vaste plaats. Het kan ook niet anders dan dat zehumorloos zijn, fundamentalisten kunnen geen hu -mor hebben, want die zet de zaak op losse schroeven,daar kun je alle literaire handboeken op nakijken.Maar meneer Alosery is een uitzondering, hij is tenslotte een Amsterdammer, zeer lang geleden (83 jaar)geboren op Kattenburg. Alsie weggaat, draait hij zichbij de deur nog even om, steekt een duim op en zegt,lachend als een faun: ‘185000!’

Kijk, daar houd ik nou van.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 37

Page 38: Vijf bijlen

28.01

38

oud 1

Vrijdag 26 januari ben ik in Amsterdam. Ik laat dehond uit in de Frederik Hendrikstraat, aan de kantvan de As-Souna moskee, waar radicale imamsregelmatig oproepen heidenen te doden. Op destoep naast mij verschijnt een poepzuigmachine diestopt. De bestuurder stapt eruit om mijn hond teaaien. Ik zeg: ‘U heeft waarschijnlijk op de Partijvoor de Dieren gestemd.’ Hij zegt: ‘Nee, op Wilders.’Ik vraag: ‘Wilt u ze er allemaal uit hebben?’ Hij zegt,terwijl hij naar de moskee wijst: ‘Weet u wel watdaar gebeurt?’ Ik zeg: ‘Ik ken iemand in Die ren (Gel-derland) die naast een moskee woont. De gelovigendaar nodigen de buurt regelmatig uit voor een kop-je thee.’ Daarna doe ik iets erg braafs, ik vertel hemover het Edict van Nantes, de Bartholomeüs-nachten de vlucht van de Hugenoten naar ons land. Alsklap op de vuurpijl vertel ik hem dat in de 16e en17e eeuw in Amsterdam en Antwerpen boekenwerden gedrukt die nergens anders gedrukt moch-ten worden. Hij vraagt: ‘Porno?’, ik zeg: ‘Nee, idee -en.’ Hiermee is het cultuurhoofdstuk voor die daggesloten, ik wil nu alles weten over de gloednieuwe,in Denemarken gefabriceerde poepmachine, eenklein, compact dingetje. Het kost, vertelt hij trots,net zoveel als drie Mercedessen. Ik zeg, alsof ik al 50jaar De Telegraaf lees: ‘Van mijn belastingcenten.’

Vervolgens koop ik in een bel- en internetwin-kel, gerund door Indiërs, een krant, NRC H’blad.Daarin lees ik Pieter Steinz’ bespreking van Belang-rijk is dat ik niet aan lezers denk, een door mij geschre-ven boek. Hij schrijft dat het bij de intrigerendste en

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 38

Page 39: Vijf bijlen

39

best geschreven boeken van 2006 hoort. Ik voel datik drie centimeter word opgetild en loop onhoor-baar naar huis. Om elf uur ’s avonds start ik de autovoor de terugreis naar de Achterhoek, het regent.De ruitenwissers doen het niet, ik bel de Wegen-wacht. Een zekering, een uur vertraging. Ik praatmet de monteur, ik vraag niet naar zijn politiekepartij. Ik ga om 3 uur naar bed. De volgende och-tend, zaterdag 27 januari, ga ik de kippen voeren.Het hok is leeg, ravage, veren, verbogen gaas, eenruit in scherven. Een radicale vossenraid, alle (oude)kippen verdwenen en dood. Voor het eerst sinds1971 heb ik geen pluimvee, alleen de hond en de katzijn nog over, ook oud.

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 39

Page 40: Vijf bijlen

31.01

40

woorden

Flaubert schreef soms vijf dagen aan een alinea,Bonnard veranderde wel eens iets aan een schilderijdat al in het museum hing, stiekem, als de suppoostniet keek. E. doet dat ook, hij is dichter, hij schrijftgedichten. Die zijn nooit af.Als ik soms een opmer-king maak over een gedicht, blijk ik altijd achter telopen – dan is hij alweer stiekem in het museumgeweest en heeft een woord of een nietige kommaveranderd, na dagen dubben en aarzelen en peinzen.Zo gaatie met taal om.

Hij rijdt in Amsterdam, er komt een auto naasthem rijden, vier jongemannen. Ze treiteren hem metgebaren en brutale, onhoorbare woorden. Hij heeftwit haar, hij trekt van Drees, dat kunnen ze zien. Er isgeen conflict aan vooraf gegaan, het is een dieplig-gende junglestrijd, het is biologie. Het zou fijn zijn alsze uit het Rifgebergte kwamen, maar het zijn blankecorpsstudenten, eigen volk, gebed in onze cultuur,niets te vrezen van Wilders. ‘Als ze me klem geredenhadden, en ik had ze buiten de auto gehad, was hetwel goed gekomen’, zegt E. Ik zeg: ‘Hoe bedoel je?’Hij zegt: ‘Met woorden was ik ze de baas geweest.’ Ikhoor een glazen paleis in elkaar storten. Ik zeg: ‘Jebent gek, buiten de auto sta je in een rijk waar hetwoord machteloos is.’

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 40

Page 41: Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 41

Page 42: Vijf bijlen

bw.vijfbijlen2007.def_Opmaak 1 16-05-13 16:32 Pagina 42