1

1

Bestuurssamenstelling:

Voorzitter;

W.F.H. v.d. Paard 0223-614023

Secretaris

J.G. Kikkert 0223-612426

Noordzeestraat 3 Den Helder

Penningmeester;

H. v.d. Blom 0223-615541

2e Penningmeester;

C. Dalenberg 0223-641945

Bestuursleden;

H. Boerekamps 0223-669499

Redactie “de Morgen”;

G. Hoekmeijer 0223-628033

H. Boerekamps. 0223-669499

Webeditor;

H. Boerekamps

Internet: Natuurlijk is de HVSG ook via internet

bereikbaar. Onze website www.hvsg.net.

Inhoud

Pag. 2: Voorwoord voorzitter

Pag. 5: De strijd om algemeen kiesrecht

Pag. 8: De Morgenstond

Pag. 12: Vrouwen kiesrecht

Pag. 16: Unieke foto

Contributie: het lidmaatschap van de HVSG bedraagt minimaal € 12,50 per jaar. Voor elk volgend lid, woonachtig op het adres van een al ingeschreven lid, geldt een minimum contributie van € 2,50.

Verenigingsorgaan “De Morgen” verschijnt eens per 3 maanden en is bij de Koninklijke Bibliotheek geregistreerd onder Internationaal Standard Serial Number (ISSN) 1572-7378.

Het logo van de Morgen: Voor gebruikmaking van

het logo, zoals dat sinds medio 1993 wordt

gevoerd, is toestemming verkregen van de

Brusselse hoofdredactie van het Vlaamse dagblad

“De Morgen”.

Losse nummers à € 3,50. Eerder verschenen

nummers kunnen worden besteld door

overmaking van € 3,50. per gewenst exemplaar op

postrekening NL63 INGB 0000 700681 t.n.v. HVSG,

te Den Helder o.v.v. het/ de betreffende

nummer(s).

Aanmoedigingen, op- aanmerkingen en/of

klachten over De Morgen gaarne naar

hvsgdemorgen@gmail.com Inleveren kopij voor

“De Morgen”. Uw bijdrage dient samen met

ingescande foto’s/ tekeningen op schijf, USB-stick

of via de E-mail aangeleverd te worden bij de

redacteur.

Inleverdata: Voor de 15e van de 2

e, 5

e, 8

e, 11

e

maand. Publicatie hoeft niet te betekenen dat de

daarin vermelde meningen het inzicht van de

redactie of van de vereniging weergeven. Auteurs

dragen de verantwoording voor de inhoud van hun

bijdragen. De redactie behoudt zich het recht voor

om ingezonden artikelen in te korten of niet te

plaatsen.

HELDERSE VERENIGING VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS

Opgericht op 30 december 1991 en ingeschreven bij de Kamer Voor Koophandel voor Hollands

Noorderkwartier d.d. 22 september 1993, onder dossiernummer V 637339.

2

2

VOORWOORD VOORZITTER

Er lag een zeehond aan het strand

Als weinig ander dier is de zeehond sinds jaar en dag inzet van controversen. Vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw is het beestje niet uit de pers weg te slaan, nou ja . . . Het is Lenie ’t Hart die vanaf de start van haar zeehondencrèche in Pieterburen de aaibaarheid van de rob aanzienlijk vergroot. Dat komt de fondsenverwerving ten goede, want dit vrijwilligerswerk brengt veel kosten met zich. Opgevangen worden zieke, verzwakte of gestrande zeehonden. Voor die tijd is er al een opvang van deze dieren op Texel; het museum en later Ecomare. De derde zeehondenopvang is aan het Haringvliet bij Stellendam. De opvangcentra ontvangen geen overheidssubsidies. De exploitatie van de centra is mogelijk met donaties, sponsoring, acties en entreegelden. Recent ontstaat enige opschudding: in Delfzijl en in Den Helder wil men ook een zeehondenopvang. Die gemeenten zijn terughoudend. Centrale vraag is en blijft, wie is gebaat bij uitbreiding van opvangcentra?

Afb 1: een oude schoolplaat met robben en bruinvissen.

Over wie hebben wij het? De zeehond (of rob) behoort tot een familie van zeezoogdieren. Ja, en het is een roofdier, een carnivoor! Hoezo aaibaar! Er zijn verschillende soorten. Bij ons komen de gewone zeehond en de grijze zeehond het meest voor. In de Waddenzee, en verder onder andere in de Ooster- en

Westerschelde. De bloei van de zeehondenopvang komt in 1988 en 2002 als voortvloeisel van ernstige bedreigingen van de populatie. De gewone zeehond in de Noordzee en het waddengebied raakt besmet door een virus. Beide keren gaat meer dan de helft van het aantal gewone zeehonden in de Waddenzee dood. Ook aan de Duits en Deense kust. Het snelle herstel van de populatie doet velen versteld staan. Er worden veel jonge zeehonden geboren. Dit herstel van de populatie, en meer, zorgt voor een strenge, natuurlijke selectie.

Afb 2: ‘klassieke’ pose van de zeehond op het wad.

Slechts bijzonder vitale dieren met een hoge weerstand overleven. In 2008 concludeert de internationale zeehondenonderzoeksgroep (TSEG) dat de populatie volledig is hersteld van de laatste epidemie. Lenie ’t Hart komt in conflict met haar opvolgsters. Lenie wil alles opvangen, zeker jonkies, huilers, op het strand. Haar opvolgsters willen dat niet. De discussie over uitbreiding met nieuwe centra en de wenselijkheid voor de populatie loopt door elkaar. De epidemieën hebben bewezen dat de populatie daar sterker uit komt. Daar staat tegenover dat dieren in nood hulp moeten kunnen krijgen.

Naast de strijd voor meer opvanglocaties zitten (voormalige) vissers elkaar soms in de haren. Binnen het regionale toerisme zijn zeehondenexcursies deel van hun broodwinning geworden. Zeker de Wieringers willen niet dat de spoeling te dun wordt. Daarnaast komt een ander aspect van de

3

3

zeehondenpopulatie, na jaren, weer in beeld. Nu in het Nederlandse gedeelte van de Waddenzee een 8.000 zeehonden ronddartelen, merken vissers én zeebiologen dat de visstand opmerkelijk is gedaald. Tja, de grijze zeehond - u weet wel, ‘onze’ Bertus bij de haven behoort tot die groep - eet ongeveer 10 kilo vis per dag. De gewone zeehond kan toe met 8 kilo. Een rekensommetje leert dat jaarlijks massa’s vis worden verzwolgen door deze troetelbeestjes. Vooral daar waar de vissers hun netten niet meer uitwerpen, lijkt de zee wel dood.

Afb 3: Bertus heeft beet.

Dit nu is een aardig opstapje naar de geschiedenis (van de zeehond). In 1938 is Klaas Tot op 92-jarige leeftijd overleden. Deze Groenlandvaarder is geboren en getogen op Vlieland. Hij is aangemonsterd op het zeilschip ‘Dirkje Adema’, met als thuishaven Harlingen. Op 17-jarige leeftijd vaart hij mee naar Spitsbergen. Bij gebrek aan walvissen zijn in enkele weken 900 zeehonden gevangen. Dat is dus in 1863. Begin vorige eeuw is de zeehond, getypeerd als visveelvraat, ook bij ons in de ban gedaan. Men mag op de robben jagen. Sterker nog, er staat een vangstpremie op het dier. Dr. J. Metzelaar doet in 1921 onderzoek. Hij interviewt personen die uit de vangst van zeehonden een kleine bijverdienste maken. Vooral informeert hij naar het voedsel van de zeehond. In de zomer staat bot op het menu. In een enkele maag zijn wel 20 stuks

gevonden. Zij stelen die ook uit fuiken en netten. Buitengaats zijn schol en tong de klos. De voorjaarsharing is hun seizoenskost, evenals de zalm in zuidelijker wateren. De jonge zeehonden eten garnalen, krabben, spiering en kleine platvissen. Metzelaar concludeert dat de zeehond geen noemenswaardige schade aanricht. De premie van ƒ8 per stuk is echter niet te versmaden. Daarnaast levert de huid een bedrag op van ƒ0,45 tot wel ƒ3,50. Deze bedragen leiden tot misbruik. Iemand in Sint Philipsland kweekt zeehonden in een oesterput. Als zij volwassen zijn, slacht hij ze. Hij strijkt de premie op; traan en huid worden verkocht. Op 24 september 1933 bericht de Leeuwarder Courant eveneens over fraude met zeehondenpremies. De premie bedraagt dan slechts ƒ2, -, maar toch. Het valt de burgemeester van Schiermonnikoog op, dat in juli en augustus de premie zo’n 1000 keer is uitbetaald. Zoveel zeehonden zijn daar niet te vangen. Twee vissers uit Zoutkamp en, jawel, een plaatselijke ambtenaar zijn gearresteerd. Zij kopen de huiden op in Duitsland: daar wordt geen premie uitbetaald. In het parlement is gevraagd of de premie op het doden van zeehonden wel nodig is. Meer en meer is de jacht verworden tot een sport. Ook zonder premie zullen er voldoende zeehonden worden gedood. De jachtmethoden zijn wreed. Er is sprake van excessen. Naast het doodknuppelen, worden de beesten met vuurwerk van de zandbanken verdreven, het water in. Daar krijgen zij een kogel door de kop.

Afb 4: wrede praktijken als werk.

4

4

Dr. B. Havinga valt de eer te beurt, de stap tot beëindiging van het premiestelsel te hebben gezet. Hij onderzoekt de spreiding van de zeehonden. Het totaal komt uit op 4.000 stuks, waarvan 3.000 in de Waddenzee leven. In oktober 1935 is de premie afgeschaft. Niet uit weekhartigheid, maar louter uit bezuinigingsoogpunt. Kennelijk is ƒ8.000 per jaar uit rijksschatkist meer dan een druppel op de gloeiende plaat.

Afb 5: zo kan het ook: de zeehondenambulance.

Het is niet overal droefenis. Bij de aanleg van de Wieringermeer is deze in 1929 afgesloten van de Zuiderzee. Enkele zeehonden en bruinvissen zijn dan nog binnendijks. Verondersteld is dat de zeehonden een veilig heenkomen zullen vinden. Zij kunnen over de dijk glibberen. Voor de bruinvissen ziet het er slechter uit. Door lozing uit de aangrenzende polders wordt het water brak. Daarin overleven zij niet. Kort geleden is geschreven over een bruinvis die door het Noordhollands kanaal zwemt. Richting Alkmaar; zijn dood tegemoet. Meer geluk heeft een zeehond bij ons. De Heldersche Courant van 10 maart 1931 meldt, dat haringtrekkers bij Onrust een zeehond in hun netten vangen. Deze is niet doodgeslagen, hoewel hij een visser een ferme beet toebracht. Nee, hij is vervoerd naar Artis. Opmerkelijk is een bericht op 4 november 1942 in het Dagblad voor Noord-Holland. De bezetter verbiedt de jacht op de zeehonden op straffe van een geldboete van maximaal 3.000 gulden of een hechtenis van zes

maanden. Na de oorlog wordt de jacht hervat, zij het in mindere mate, en zonder premie. Als jochie van acht loop ik - het is herfst - bij het vissershaventje van Termunterzijl. Het is zaterdag. Warempel, daar komt een kotter aangevaren. Op het achterdek staan mannen in groene kostuums, met een borrel in de hand. De kotter sleept een sloep voort. Aangemeerd zie ik dat de sloep vol dode zeehonden ligt. Zij hebben kogelgaten in kop of lijf; het bloed loopt er nog uit. Jaarlijks worden zij op de Dollard geschoten, als sport. De vissers hebben geen mededogen met deze ‘visveelvraat’. Bedroefd ben ik huiswaarts gekeerd. Mijn gevoel is toen blijven steken in het poeziealbumgedicht:

De zeehond

Er lag een zeehond aan het strand,

Die wreef zijn snuitje

in het zand

Ach Willem, mag jouw hart zo rein

als ‘t snuitje van die zeehond zijn.

Afb 6: zonnen op de Razende Bol.

Sinds 1962 is in Nederland de jacht op de zeehond verboden. De Eskimo’s, de Inuit, leeft en blijft, voor een deeltje, leven van de zeehond. En de Canadezen? Zij knuppelen lustig door!

Willem van der Paard

voorzitter

5

5

DE STRIJD VOOR ALGEMEEN KIESRECHT

Inleiding

Nu onze democratie volop in discussie is met

de roep om meer (of minder) raadplegende

referenda als manifestatie van de ‘ware’, want

directe uiting van de mening van ‘het volk’ en

de daarmee samengaande kritiek op de

vertegenwoordigde democratie met politieke

partijen, is het interessant om de geschiedenis

van ons politieke bestel eens tegen het licht te

houden. Verderop in dit nummer wordt

aandacht besteed aan de strijd voor het

kiesrecht voor vrouwen, precies een eeuw

geleden, de rol van een Helderse vrouw daarin

en in dit stuk belichten we de strijd voor het

Algemeen Kiesrecht, die in dezelfde periode

werd gevoerd. Het Algemeen Kiesrecht(nog

alleen voor mannen) is ingevoerd op 12

december 1917. De eerste keer dat het in

praktijk kon worden gebracht was een jaar

later in 1918. Nog geen 100 jaar geleden: zo

pril nog is onze democratie!

Afb 1: Johan Rudolph Thorbecke(1798-1872)

Revolutionaire dreiging

Het begon voor ons land pas echt met de door

een commissie van vijf Kamerleden onder

leiding van de liberaal Johan Rudolph

Thorbecke geschreven Grondwetsherziening

van 1848, waarin onder meer opgenomen

was, dat de leden van de 2e Kamer, Provinciale

Staten en Gemeenteraden rechtstreeks

zouden worden gekozen door middel van het

systeem van ‘census kiesrecht’. Alleen

mannen met voldoende belastbaar inkomen

mochten hun stem uitbrengen. Je moest ook

kunnen lezen en schrijven trouwens. Er werd

gekozen voor ‘een meerderheidsstelsel met

districten’.

Afb 2: revolte in de straten van Parijs, juni

1848

Ook voerde men de stemplicht in. Door de

inkomenseis was slechts 11% van de

Nederlandse mannen boven de 23 jaar in staat

om het ‘actieve’ stemrecht uit te oefenen. De

grondwetsherziening van 1848 kwam vooral

tot stand onder dreiging van revolutiegevaar,

zoals elders in Europa. In de

Grondwetswijziging van 1887 werd afscheid

genomen van het censussysteem, mede

omdat dit praktisch lastig uit te voeren was

door de verschillende lokale en regionale

belastingsystematiek. In de plaats hiervan

kwam het zogenaamde ‘caoutchouc artikel’,

6

6

waarin als voorwaarde voor het stemrecht

werd genoemd: het bezit van ‘kenteekenen

van geschiktheid en maatschappelijke

welstand’. Caoutchouc is het Franse woord

voor rubber, flexibel materiaal dus;

waarschijnlijk vatte men deze aanpassing van

de kieswet als zodanig op. Was een man

alfabeet en niet afhankelijk van de armenzorg,

dan mocht je je stem uitbrengen of gekozen

worden. Dit betekende echter dat nog geen

50% van de mannelijke bevolking boven de 25

jaar hun stem mochten uitbrengen. Want

gewone arbeiders konden toen onmogelijk

beschikken over ‘kenteekenen van

maatschappelijke welstand’ en waren

zodoende uitgesloten van deelname aan het

democratische proces.

Afb 3: aankondiging betoging voor Algemeen

Kiesrecht, 1910

Rode dinsdagen

Aan het eind van de 19e eeuw werd de roep

om een algemeen kiesrecht echter steeds

sterker. Door de sterk in opkomst zijnde

sociaaldemocratische arbeidersbeweging en

gesteund door linksliberalen werden overal in

het land actiecomités opgericht om dit doel te

bereiken. Hiermee kwam de sterke behoefte

van emancipatie van de arbeidersklasse in het

algemeen en van vrouwen in het bijzonder tot

uiting. Vanaf 1884 werd de kiesrecht

beweging aangevoerd door de links-liberale

meubelmaker Bernardus Heldt en de ‘rode

dominee’ Ferdinand Domela Nieuwenhuis, die

beiden ook werden verkozen in de 2e Kamer.

Er werden talloze grote demonstraties

georganiseerd, zoals in 1910 op toenmalige

terrein van de ijsclub in Amsterdam (het

huidige Museumplein), waar - het destijds

enorme aantal van - 25.000 demonstranten

bijeenkwamen. In 1911 en 1912

organiseerden SDAP en het NVV de ‘Roode

Dinsdagen’, tijdens Prinsjesdag in Den Haag,

waar naar schatting zo’n 20.000 tot 30.000

mensen aan deelnamen. SDAP-voorman

Pieter Jelles Troelstra organiseerde een

volkspetitionnement dat 317.500

handtekeningen opleverde. In de

demonstraties liepen - getuige de banieren en

spandoeken - arbeiders, ambachtslieden en

ambtenaren van allerlei pluimage en

opvallend veel vrouwen mee. Ook in Den

Helder leefde de strijd voor het algemeen

kiesrecht. Aan boord van marineschepen

werden door bemanningen geldinzamelingen

gehouden om de actiecomités ook financieel

te kunnen ondersteunen. Het was het

marinepersoneel echter streng verboden om

in uniform deel te nemen aan de

demonstraties.

Bajonetten en sabels

Uiteraard zetten Troelstra en zijn

medestanders hun pleidooien kracht bij door

te wijzen op de revolutionaire onrust elders in

Europa aan het einde van WO I. Dat droeg

ongetwijfeld bij aan het versneld afbrokkelen

van de tegenstand van de conservatieve en

klerikale elite. Want ook in Nederland broeide

het revolutionaire elan al veel langer.

Troelstra wilde ook een algemene werkstaking

als middel inzetten om het algemeen kiesrecht

te bereiken.

7

7

Afb 4: de bemanning van HrMs Kortenaer

heeft maar liefst 11.398 gulden ingezameld

t.b.v. de acties voor het Algemeen Kiesrecht

van de SDAP

Dit werd echter niet door het NVV

gehonoreerd, dat nog steeds de pijn voelde

van de ‘worgwetten’ van Abraham Kuiper, als

gevolg van de grote spoorwegstaking van

1903. Op de tweede Rode Dinsdag in

september 1912 kon nog maar net worden

voorkomen dat het tot een gewelddadige

confrontatie tussen massaal opgekomen

demonstrerende arbeiders en de overheid

kwam. Het Binnenhof werd beschermd door

militairen, uitgerust met scherpe patronen,

bajonetten en sabels. Op het gebouw van het

Ministerie van Oorlog zouden zelfs

machinegeweren zijn opgesteld. Maar hoe

groot de angst van conservatief, kapitalistisch

en kerkelijk Nederland voor de stem en de

potentiele macht van het proletariaat ook

was, die voor de dreiging van mogelijke

revolutionaire oprispingen was kennelijk nog

veel groter!

En zo werd na ruim dertig jaar strijd het doel

toch bereikt toen op 12 december 1917 door

het kabinet Cort van der Linden het Algemeen

Kiesrecht voor mannen boven de 25 jaar werd

ingevoerd. Ook het passief kiesrecht voor

vrouwen deed hierbij zijn intrede. De eerste

gekozen vrouwelijke volksvertegenwoordiger

Afb 5: demonstratie voor Algemeen Kiesrecht

in Amsterdam 1916

was Suze Groeneweg, die namens de SDAP in

1918 in de 2e Kamer kwam. Er was Algemeen

Kiesrecht in Nederland, maar nog niet voor

vrouwen! De strijd moest doorgaan (daarover

meer elders in dit blad).

Gerard Hoekmeijer

Bronnen:

Parlement en Politiek: “Van Censuskiesrecht

naar Algemeen Kiesrecht”; “De Roode

Dinsdagen”, door Harry Peer, Solidariteit nr

115, oktober 2003.

Afb 6: Troelstra spreekt het volk toe op het

bordes van het stadhuis in Den Haag, 12

december 1917, tijdens de proclamatie van de

invoering van het Algemeen Kiesrecht: het

doel is bereikt!

8

8

DE MORGENSTOND

Wij & Zij

De 28ste Olympische Zomerspelen zijn alweer

verleden tijd, maar hielpen ons wel een beetje

door een aanvankelijk matig zomertje heen.

Wat mij steeds weer opvalt, is de gêne die bij

mij opwelt over de chauvinistische

oprispingen, die daar blijkbaar bij horen. Het

voelt toch wat ongemakkelijk om Willy & Max

als doorsnee Hollandse supporters te

aanschouwen. Oh, wat zijn ze toch gewoon!

Ook het meestal besmuikt meezingen van

onze nationale hymne door sommige sporters

geeft mij een gevoel van plaatsvervangende

schaamte. Ik denk dan: zing uit volle borst

mee, of helemaal niet! Ook het ‘Holland

Holland’ geroep van plukjes in oranje gehulde

landgenoten doet nogal knullig aan, vind ik.

Nee, wij Hollanders zijn niet zo goed in die

dingen. Dan de Britten, die zijn daarin beter

thuis. Als zij “God Save The Queen” of

“Brittania Rules The Waves” met veel ‘pump

and circumstance’ ten gehore brengen, krijgen

wij soms ook kippenvel op de armen, laat

staan als op Anfield Road het clublied van de

Liverpudlians, “You Never Walk Alone”

massaal weerklinkt: brokken in de keel. Of,

neem de Fransen met hun fraaie “La

Marseillaise”. Het “Deutschland, Deutschland

Über Alles”, luidkeels gezongen door een

Afb 1: Koning Willem Alexander als oranje

supporter.

Manschaft en een vol thuisstadion heeft

echter nog altijd iets lugubers.

Ook bij Amerikaanse uitingen van nationale

trots, zoals “The Star-Spangled Banner”,

gezongen met de hand op het hart, denk ik

toch: mag het een beetje minder, doe toch

normaal. Nou heb ik helemaal niets met

nationalisme. Dat zal met mijn nogal

anarchistische inborst te maken hebben.

Afb 2: kippenvel op Anfield Road.

Maar dat heb ik waarschijnlijk weer gemeen

met een aardig deel van mij generatie. Ik ben

wel stiekem blij in dit land geboren te zijn:

want lucky bastards zijn we! Soms kan onze

vaderlandse geschiedenis wel een vleugje

nationale trots oproepen: de 80-jarige oorlog,

de geuzen, de strijd tegen het water, de

Gouden Eeuw, Rembrandt, Spinoza, Huygens,

Erasmus. Onze zeevaarders en

ontdekkingsreizigers. We hebben echter ook

nogal wat smetjes op ons blazoen. Zo begon

met de VOC in feite het kapitalisme en de WIC

is vooral verbonden met slavenhandel. Ook

het internationaal bekendste woord uit onze

taal, ‘apartheid’, vervult ons niet bepaald met

trots.

O.O. van Pol

Toch is er een periode geweest dat zelfs ik een

bepaald soort vaderlandsliefde koesterde. Dat

was de periode van het eind van de jaren

zestig tot medio jaren tachtig. Het begon met

de opkomst van Provo(daar heb je hem weer),

9

9

de transformatie van Amsterdam tot ‘magisch

hippisch zen-trum’ van de wereld, waar alles

afb 3: ‘langharig militair tuig?’

mocht wat God elders verboden had: blowen,

damslapen. Dat Nederland! Een landje met

een leger van langharig militair tuig, dat

desondanks – tot verbijstering van de Navo

partners - zijn mannetje stond. Dàt Nederland,

met ludieke aksies, progressieve priesters,

revolutionaire dominees en afvallig

gereformeerde schrijvers, dàt landje dus. Een

gek samenstel van Amsterdamse bluf, Pietje

Bell, doe-maar-gewoon-is-gek-genoeg en het

opgeheven vingertje. Nederland als gidsland.

Misschien wel het best vertolkt door de

revolutionaire ontwikkeling, die het

vaderlandse voetbal in die periode liet zien.

Nadat Ajax in 1969 de finale al had bereikt,

won Feijenoord als eerste Nederlandse club in

1970 de Europa Cup I voor landskampioenen.

Daarna heerste Ajax drie jaar voetballend over

Europa. De sleutel van het succes:

Amsterdamse bluf(sommigen zeggen liever

arrogantie), gogme, talent en visie.

Afb 4: Nederlands elftal voor de finale van het

WK 1974

Het Nederlands Elftal oogde als een vuige

rockgroep: brutale koppen met lang haar, het

oranje shirt slonzig en uitdagend uit de broek,

kousen op ‘half elf’. In onze Helderse

marinestad noemde men dit een zooitje

ongeregeld, rijp voor een wasbeurt, de barbier

en de ‘O.O. van Pol’(Onder Officier van Politie

aan boord van een schip, meestal een

sergeant van het korps mariniers). Tijdens het

spelen van het Wilhelmus stond deze

rebellenclub gewoon een beetje brutaal,

kauwgom kauwend in het rond te kijken,

aanvoerder Johan Cruyff mogelijk met een

brandende sigaret tussen de lippen.

Fantastisch! In het buitenland werd je

onthaald als een held, als je je nationaliteit

had bekendgemaakt: ‘So, you’re Dutch!

Johaan Croef! Do you want another pint?’ Dan

gloeide ik wel een beetje van trots hoor, als

Dutchman.

Het clubgevoel

Maar verder heb ik niets met nationalisme en

ik bezie de huidige golf van populistisch

nationalisme in Europa en Nederland met

huiver. Een filosoof stelde nog niet zo lang

geleden, dat nationalisme gelijk staat aan

oorlog! Ik was het destijds hartgrondig eens

met de uitspraak van de toen net

ingeburgerde prinses Maxima, dat ‘DE

Nederlander niet bestaat’. Ik voel mij op mijn

gemak als ingezetene van dit land, ik ben

administratief een Nederlander, wat dus geen

verdienste is, slechts een toevalligheid. Maar

ik voel totaal geen verwantschap met

Hollandse hooligans in binnen- en buitenland,

of andere landgenoten met proletig en boertig

gedrag. Of een fractievoorzitter in de 2e

Kamer, die het vluchtelingenprobleem in

verband brengt met ‘gratis borstvergroting’.

Met dat soort lieden voel ik geen

verwantschap. Toch hou ik wel van enige

saamhorigheid, want ik ben altijd wel lid

geweest van één of meerdere ‘clubs’.

10

10

Afb 5: het clubgevoel van Gerard Reve

Zet een paar jongens bij elkaar en er ontstaat

vroeg of laat altijd wel een club, al of niet

geheim, zoals die van Pietje Bell, de “Zwarte

Hand” genaamd. Gerard Reve schreef daar

treffend over in zijn novelle “Werther

Nieland”. Het clubgevoel voorziet blijkbaar in

een menselijke behoefte, in ieder geval bij

jongens. Je voelt je één, er is een bepaalde,

vaak onuitgesproken, verbondenheid. Soms

met een geheimzinnige eedaflegging of zelfs

een ritueel met bloed. Loyaliteit en trouw zijn

vanzelfsprekend bij clubs. Het militaire

systeem is er op gebouwd, al wordt daar alles

van bovenaf opgelegd. Dat was waarschijnlijk

ook de reden, dat het militaire clubgevoel mij

toch niet echt lag. Essentieel is daar immers,

naast de strakke discipline en de hiërarchie,

het cultiveren van het ‘Wij-gevoel’. En waar

een Wij is, is er ook een Zij! Die Zij wordt dan

altijd negatief neergezet, dat spreekt vanzelf.

Ook is het de bedoeling dat Wij altijd het

zelfde denken. Dan kan je al gauw spreken van

een sekte!

De sekte

Na mijn minder geslaagde clubervaring bij de

marine ben ik toch weer lid geworden van een

club. Onverbeterlijk ben ik dus. Het was echter

wel een club, die op het eerste gezicht totaal

verschilde van de vorige, de PSP! De

Pacifistisch Socialistische Partij, een wijkplaats

van pacifisten, socialisten en anarchisten van

allerlei slag. Sommigen met een

christen(pacifistische) achtergrond, anderen

afgehaakt bij de PvdA vanwege ‘de Bom’ en/of

de Politionele Acties in Indonesië; er waren

linksradicale syndicalisten, Trotskisten en

vroege milieufanaten. Hoe pluriform ook van

samenstelling, we waren één in de afkeer van

de bizarre wapenwedloop met steeds

zwaardere en meer geavanceerde

waterstofbommen, het Militair Industrieel

Komplex(het MIK), oorlog in het algemeen en

die in Vietnam in het bijzonder. Bovendien

moest de wereld in zijn geheel gesocialiseerd

worden, en niet genationaliseerd zoals

communisten en sociaaldemocraten

voorstonden. Socialisme van onderop dus,

met arbeiderszelfbestuur. Maar dat was nog

niet alles: ook de liefde moest bevrijd worden!

Ja, de PSP – mijn nieuwe Wij - was een heel

radikale, linkse club. Zij, dat waren rechtse

partijen als VVD en CDA, maar vooral toch de

andere linkse clubs, zoals de

CPN(‘hielenlikkers van Moskou’), de

PPR(‘gesjeesde paters’) en vooral de PvdA. De

sociaaldemocratische moederpartij moest het

bij ons altijd ontgelden. Zij deden in de ogen

van de ware socialisten (Wij) alles fout. Zelfs

de meest linkse premier, die Nederland ooit

gehad heeft, werd sarcastisch afgebeeld als

‘Joop Atoom’. Wij beschouwden onszelf met

een tamelijk arrogante vanzelfsprekendheid

als de echte voorhoede van het proletariaat.

De PSP leek aldus verdacht veel op een soort

afgescheiden kerkgenootschap, een sekte!

Van Eddy, via Horst tot Hup Holland Hup

Wij gingen eens met een flinke afvaardiging

vanuit Den Helder naar een PSP-congres in de

Jaap Edenhal in Amsterdam, met een gehuurd

busje. De sfeer was perfect, het ware

11

11

clubgevoel heerste. Uit volle borst werden er

liedjes gezongen: ‘…en als ik op m’n fietsbel

bel, nou dan weet je het wel, ja, dan weet je

afb 6: ‘Joop Atoom’(Jaap van der Zwan, 1981).

het wel………spring maar achterop(3x)…..’ Zelfs

Eddy Christiani werd zo door ons

gesocialiseerd. Tijdens het congres waren er

optredens van Herman Broods Wild Romance

en de anarchistische Big Band van Theo de

Wit, maar het hoogtepunt na honderden

behandelde amendementen, moties en

resoluties was het en masse zingen van het

socialistische strijdlied “De Internationale”.

Een geheid kippenvel en brok-in-de-keel

moment, ware het niet dat mij na enige

seconden een andersoortige huiver bekroop:

in plaats van een hal vol met linkse idealisten,

die met geheven arm en gebalde vuist,

gepassioneerd het internationale strijdlied

zongen, zag ik in een flits een hal vol

bruinhemden, de handen gestrekt tot de

fascistengroet, het Horst Wessellied

brallen……………..brrrrrr. Weet u wat ik zo leuk

vind aan die malle Brexiterende Britten? Als zij

massaal een lied aanheffen dan zie ik beelden

van “Monty Python”, “The Last Night Of The

Proms” en “Dad’s Army”. Dat is nationale

trots, chauvinisme zelfs, maar wel met een

‘touch of Brittishness’, humor en

zelfrelativering.

Afb 7: …van de Internationale met geheven

gebalde vuisten naar……

Afb 8: …..het Horst Wessellied met

Hitlergroet?

Laten wij Nederlanders daar lering uit trekken!

Martiaal gedoe past ons toch helemaal niet.

Ook is het Wilhelmus veel te zwaar op de

hand met dat Duitse bloed. Daarom stel ik

voor om de aloude vaderlandse voetbalhymne

“Hup Holland Hup” weer in ere te stellen. Het

‘Laat de leeuw niet in zijn hempie staan’, geeft

in eenvoudige woorden precies weer, wie wij

zijn: ‘kleine luiden’, die soms een (te) grote

mond hebben. Laat dit lied bij

sportmanifestaties door onze straten schallen!

Gerard Hoekmeijer

12

12

VROUWENKIESRECHT

Een grote demonstratie, precies honderd jaar

geleden in Amsterdam, zette de Tweede

Kamer onder druk om vrouwenkiesrecht in te

voeren. Het was een indrukwekkende

betoging met 18.000 vrouwen en mannen.

Een demonstratie met een Helders tintje.

De in de Helderse pastorie van de

Doopsgezinde kerk aan de Kerkgracht geboren

Esther Welmoet Dysenrinck (1876 – 1956) was

een voorvechtster voor vrouwenkiesrecht.

Zij was een flamboyant en veelzijdig persoon

en schreef gedurende haar leven vele

honderden artikelen, brochures en

voordrachten over talloze onderwerpen.

Iemand schreef haar eens 'Je moest

uitgevonden worden, als je niet bestond!'

Afb. 1: de Helderse feministe Esther Welmoet

Dysenrinck(1876-1956).

Zij was dochter van dominee en letterkundige

Johannes Dysenrinck en Johanna Geertruida

Welmoet Bok. Haar oom Hendrik Dysenrinck

was Minister van Marine en een andere oom

Cornelis Dysenrinck, wethouder in

Amsterdam. Ze trouwde in 1897 met de

filosoof en publicist C.J. Wijnandts Francken:

het huwelijk hield stand tot 1916. De

feministe en journaliste Ester Welmoet

Dyserinck wordt wel de tegenhanger van

Aletta Jacobs genoemd. Zij was namelijk een

van degenen die zich in 1907 afscheidden van

de “Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht” en

de “Nederlandsche Bond voor

Vrouwenkiesrecht” oprichtten. Esther

Welmoet Dyserinck werd lid van de

Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht,

waarschijnlijk in 1899. Van de afdeling Den

Haag werd zij voorzitster. Zij schreef de

brochure “Pro en Contra”, betreffende

‘vraagstukken van algemeen belang’ in 1906.

De Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht was in

1894 opgericht door Wilhelmina Drucker,

samen met Aletta Jacobs de voorhoede van de

eerste feministische golf in Nederland.

Ontevreden met de radicale koers van de

Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht richtte

Dysenrinck samen met onder anderen Lizzy

van Dorp de Nederlandsche Bond voor

Vrouwenkiesrecht op. De Bond voer een meer

gematigde liberale koers, ook mannen

maakten deel uit van het bestuur. In 1954

publiceerde Esther Welmoet Dyserinck “De

strijd voor het vrouwenkiesrecht herdacht”,

waarmee zij terugblikte op die periode. Zij

stuurde die toe aan vele bekenden, onder

andere aan de in 1953 benoemde eerste

vrouwelijke staatssecretaris in Nederland,

Anna de Waal. Esther Welmoet Dyserinck was

lid van achtereenvolgens de Vrijzinnig

Democratische Bond, de Economische Bond,

de Liberale Staatspartij ‘De Vrijheidsbond’, de

Nederlandsche Unie en de Partij voor Recht,

Vrijheid en Welvaart. Het langst was zij actief

in de mede door haar opgerichte

Vrijheidsbond, een fusie van een zevental

partijen. Esther was nauw bij dit fusieproces

betrokken vanuit de Economische Bond. Het is

aan haar inzet te danken dat er reeds een

maand voordat de Vrijheidsbond officieel

werd opgericht, er een Vrouwengroep was, de

13

13

'Vrouwengroep uit den Vrijheidsbond'

geheten en opgericht op 19 maart 1921. Zij

was hiervan de eerste voorzitter.

In 1922, 1925 en 1929 was Esther Welmoet

Dyserinck kandidaat bij de verkiezingen voor

de Tweede Kamer, maar ze werd nooit

gekozen.

Afb 2: Esther Welmoet Francken-Dysenrinck;

aquarel van Thérèse Schwartze(collectie Atria,

kennisinstituut voor emancipatie en

vrouwengeschiedenis).

Spektakelshow in Amsterdam, 1916

Natuurlijk waren de vrouwen in Nederland al

eens eerder de straat opgegaan om te pleiten

voor vrouwenliesrecht, maar nog nooit zo

masaal als op 18 juni 1916 in Amsterdam. Die

dag, nu honderd jaar geleden, staat bekend

als de Grote Demonstratie, maar is inmiddels

in de vergetenheid geraakt. Dat is jammer en

onterecht de demonstratie speelde een

belangrijke rol in de geschiedenis van de

vrouwenbeweging. Nog nooit was die

beweging in de Nederlndse samenleving zo

zichtbaar geweest. Alle kranten hadden er na

hadden het weekend een uitgebreid verslag

over. Het was een indrukwekende

spektakelshow met 18.000 vrouwen en

mannen die vonden dat vrouwen dat kiesrecht

moesten krijgen.

Afb 3: de optocht bij de hoek

Rozengracht/Marnixstraat, Amsterdam 1916.

Overtuigd

Historici zijn ervan overtuigd dat de

demonstratie de druk op de Tweede Kamer

heeft verhoogd om in 1917 eindelijk de

Grondwet te wijzigen. Tot dan mochten alleen

mannen met een bepaald inkomen kiezen en

gekozen worden. In de nieuwe wet zouden

mannen algemeen kiesrecht krijgen en

vrouwen aleen passief kiesrecht. Dat

betekend dat zij alleen zij alleen gekozen

konden worden. Reeds twee jaar later kregen

alle vrouwen

Afb. 4 impressie van de demonstratie ter

hoogte van het Leidscheplein, Amsterdam

1916.

14

14

algemeen kiesrecht en mochten ze zelf bij

verkiezingen hun stem uitbrengen. De

organiserende vrouwenorganisaties voelden

heel goed aan dat de rijd rijp was voor deze

revolutionaire stap. In de troonrede van 1913

was dergelijke wetgeving aangekondigd en er

zou in oktober 1916 over de kieswet een

parlementair debat zijn.

Afb 5:’de Hollandse Maagd’ uitgesloten;

affiche van de Vereeniging voor

Vrouwenkiesrecht.

Hollandse Maagd

In Engeland was men verder, maar een aantal

parlementsleden gooide op het laatste

moment roet in het eten en de wet werd

tijdelijk geblokkeerd. Woedende

geradicaliseerde vrouwen wierpen zelfs

bommen in de brievenbussen van hun

tegenstanders. In Nederland kwam het nooit

zover. De vrouwenbeweging hier in Nederland

liep pakweg twintig jaar achter op die van

Engeland. In veel opzichten was die beweging

voor de Nederlandse vrouwen een lichtend

voorbeeld. Je ziet dat ze heel veel van die

strijd in Engeland hebben geleerd. De ironie is

wel dat vrouwen in Nederland al in 1919

algemeen kiesrecht kregen en die in Engeland

pas in 1928.

Afb 6: spotprent…

De demonstratie van de 18 juni was heel goed

georganiseerd. Zo stonden bij de twee grote

stations Centraal en Amstel buiten padvinders

klaar om de demonstranten in de juiste tram

te krijgen. Vrouwen met een krappe beurs

kregen een gratis vervoersbewijs. Bij het begin

van de demonstratie op het terrein van de

toenmalige Ijsclub, nu museumplein, werd de

optocht doordacht samengesteld. Na de

politie en een muziekorps kwamen drie

vrouwen en een man te paard. Een van die

vrouwen stelde de Hollandse Maagd voor. Die

Maagd was drie jaar daarvoor, bij de viering

van het honderd jaar Koninkrijk

geintroduceerd als ssymbool van Nederlandse

eenheid. Het was slim om zo aan dat

eenheidsgevoel te versterken.

Afb 7: ook kiesrecht voor moeders!

15

15

Feministische mannen

Er liepen vrouwen mee die de landen

symboliseerden die al wel kierecht hadden.

Want aardig wat landen gingen ons voor:

Nieuw Zeeland(1893), Finland(passief, 1906),

Noorwegen(1913), Denemarken,

IJsland(1915), Duitsland, Oostenrijk, Polen en

de Baltische staten(1918). Daarna kwamen

vrouwen uit de elf provincies en Nederlands

Indië met hun vaandels. Er reed een wagen

mee voor vrouwen die niet zo goed ter been

waren. Maar wat ook opvalt, getuige foto’s

die op die dag zijn gemaakt, is de

aanwezigheid van vele mannen. Er is door de

mannen zelfs een “Mannenbond voor

Vrouwenkiesrecht” opgericht in 1909, die

prominent aanwezig was in de optocht,

niemand vond dat gek.

Afb.8: ‘op feministen, trekt ten strijde…’,

vrouwen in actie in 1914.

Aletta Jacobs

Voorvrouwe Aletta Jacobs realiseerde zich dat

een perfecte organisatie van doorslaggevend

belang was. Het meeste gebruikte argument

tegen het geven van kiesrecht aan vrouwen

was dat zij daar ‘te emotineel’ voor waren. Ze

konden niet rationeel nadenken en dus kon je

er niet op vertrouwen dat zij de juiste

beslissingen konden nemen. Dit was het

moment om het tegendeel te bewijzen. De

kranten lieten in hun verslagen niet

onvermeld dat de optocht ook wat

ordeverstoringen kende. Op de Spiegelgracht,

kort na de start, trachten een groepje mannen

en vrouwen zich in het voorste deel van de

dringen. De organisatie had met de politie

afspraken gemaakt hoe hiemee om te gaan.

De massaliteit van de demonstratie maakte

veel indruk op de mensen. Nu wist iedereen

dat het niet zomaar wat burgelijke dames

waren die dit eisten. Want op dat punt was er

aanvankelijk redelijk wat wantrouwen vanuit

de samenleving. Maar de vlekkeloos verlopen

optocht die na drie uur weer op de Ijsbaan

aankwam was een geweldige reclame voor de

vrouwenzaak.

Afb 9 : Aletta Jacobs(1854-1929)

Bij de grondwetswijziging van 1917 werd het

algemeen kiesrecht voor mannen ingevoerd

en het passief kiesrecht voor vrouwen. In

september 1918 diende het 2e kamerlid

Hendrik Pieter Marchant de initiatiefwet

Algemeen Kiesrecht voor vrouwen in, die

werd aangenomen. Na ruim twintig jaar strijd

was het doel kiesrecht voor vrouwen bereikt.

Bij de wijziging in 1922 werd het Algemeen

Kiesrecht (actief en passief) voor mannen en

vrouwen in de grondwet verankerd.

Henk Boerekamps

16

16

Bronnen: Trouw, diverse foto’s van het

internet.

Afb. 1, unieke foto van vlak na de 2 de wereld oorlog van de boerderij Gouwenberg Middenvliet 14. Foto eigendom van de fam. Gouwenberg.

De familie Gouwenberg uit Den Helder/Julianadorp woonde al ruim voor de 2 de wereld oorlog aan de Middenvliet nummer 14. Gestart als een gemengd bedrijf, later steeds meer in de bloembollen daar was geld mee te verdienen. Op de foto is de oude boerderij nog te zien waar de familie woonde met het vee en als opslagplek. Later is het woonhuis rechts van de boerderij gebouwd.

Tijdens de oorlog hebben de bezetters links en rechts van het woonhuis bunkers gebouwd, deze werden gecamoufleerd met hout en een

pannendak. Na de oorlog is het hout en de pannen gebruikt om een nieuwe schuur achter het woonhuis te bouwen. Rechts van het woonhuis de grote groentetuin van de familie, supermarken waren er toen niet. Ook het vlees kwam van eigen bodem, rechtsboven zijn 2 varkens te zien, het laat zich raden hoe het afloopt.

Een monument in de landbouw geschiedenis in de regio.

Tekst Henk Boerekamps.