Het gevecht tussen de `U 70' en `de Mijdrecht'door Fred de Wit

In de twee vorige nummers van de 'Proosdijkoerier' is aandacht besteed aan het VOC-schip dat niet de naam'Mijdrecht' in de 17e en 18e eeuw naar de Oost voer om rijk beladen met specerijen terug te keren naar hetvaderland.' Tijdens één van die reizen is liet schip' zelfs door' Turkse kapers overvallen. Maar' de bemanning i sde rovers van zich af te schudden en bereikte veilig Kaap de Goede Hoop.Tijdens de Tweede Wereldoorlog voer er eveneens eenschip mende naam 'Mijdrecht' over' de wereldzeeën enover de belevenissen van dit schip gaat het volgende verhaal.

De olietanker `Mijdrecht'Op 10 mei 1940 raakte ons land in oorlog metDuitsland nadat de Duitsers hier zonderoorlogsverklaring waren binnengevallen. Binnen vijfdagen moesten wij capituleren en de regering weekuit naar Engeland. De capitulatie gold echter nietvoor de koopvaardijvloot waardoor de Nederlandseschepen tot het einde van de oorlog medegewerkthebben aan de bevrijding van ons land. Tot één vandie schepen behoorde de motortanker 'Mijdrecht'(7493 ton) van de Rotterdamse rederij Phs. vanOmmeren. Deze rederij had de gewoonte om haarschepen te noemen naar plaatsen die op 'drecht'eindigden. Vandaar dat sinds 1911 vier schepen metde naam 'Mijdrecht' de wereldzeeën hebbenbevaren. Het eerste schip kreeg een andere naamtoen het in 1929 aan een dochtermaatschappij vanVan Ommeren werd verkocht. Bij een luchtaanval ishet op 25 februari 1941 in de Middellandse zee totzinken gebracht. Het tweede schip werd in 1929 teRotterdam bij de RDM gebouwd en zou historiemaken. Tijdens de aanval van de Duitsers op onsland bevond het zich in de Pacific. Aangekomen inhet Europese oorlogsgebied ontkwam het net aaneen Duitse luchtaanval. Eind 1940 werd hetbewapend en kreeg het een kanon op het achterdek.Tevens werden enige leden van de bemanningopgeleid tot kanonnier.

Op 4 maart 1941 vertrok de `Mijdrecht' onderkapitein Jan Swart, in ballast, uit de Schotse havenOban naar Trinidad. Het voer in konvooi met nogeen tweede schip van rederij Van Ommeren, deWoensdrecht, dat Curacao als bestemming had. Devolgende dag werd aangesloten bij een groterkonvooi dat maar liefst vijftig schepen telde. Voorde Duitse onderzeeërs natuurlijk een uitgelezen kansom aan te vallen. De 'Mijdrecht' voer achteraan enwas aangewezen als een soort reddingsschip, datdrenkelingen hulp moest gaan bieden wanneeronverhoopt schepen door de Duitse onderzeebotentot zinken gebracht zouden worden. Hiertoe warenallerlei voorzieningen aangebracht, zoals grijplijnenlangszij en stormladders. Bovendien waren ervoldoende sloepen en reddingsboeien aan boord. Ophet hoofdkwartier van de Duitse GrootadmiraalDonitz in Kiel was men er echter door verkenningenvan de luchtmacht achter gekomen dat een groot

100

konvooi zee zou kiezen. Vier onderzeeboten, deU37, U70, U99 en de U-A, kregen vanuit hethoofdkwartier orders om op 5u50 tot de aanval overte gaan. Maar ook de Commodore van het konvooiwas op zijn hoede en hij waarschuwde de schependat er onderzeebootaanvallen te verwachten waren.Een waarschuwing die op 6 maart nog eens werdherhaald. Op 7 maart werd het offensief geopend.De U 99 bracht twee schepen tot zinken en de U 70wist twee schepen te beschadigen, waaronder de'Mijdrecht'. Tot de getroffen schepen behoordeeveneens de Britse tanker `Delilian'. Op de'Delilian' dacht men oorspronkelijk dat het schipverloren was, zodat een aantal leden van debemanning in de twee reddingsboten ging en in zeesprong. De 'Mijdrecht' bevond zich in de directeomgeving van het schip en kwam direct in actie omde getroffen zeelui te helpen. De nacht was helder ende reddingssloepen van de 'Delilian' waren duidelijkte zien, evenals de rode lichtjes van de zwemvestenvan de zeelui die in het koude zeewater warengesprongen. Steeds wanneer de 'Mijdrecht' naderbijvoer, roeiden de sloepen van de 'Delilian' weg,omdat men aanvankelijk meende dat hetNederlandse schip eveneens getorpedeerd was en alsverloren moest worden beschouwd. Uiteindelijkheeft men toch alle drenkelingen kunnen oppikken.

Bij het aan boord halen van de drenkelingen stondkapitein Jan Swart op het dek en stuurman de Bruynin de stuurhut. Opeens zag deze laatste een Duitseonderzeeboot op het schip afkomen en waarschuwdemeteen de bemanning, die het geschut achter op hetdek moesten bedienen. Helaas waren zij te laat, envoordat het vuur op de duikboot geopend konworden, was het schip reeds door een torpedo van deU 70 getroffen. Die trof de 'Mijdrecht' vlak voor demachinekamer. De achter-cofferdam wasopengescheurd. De schade was groot en door debunker lekte het in de machinekamer, die echterverder nog gebruikt kon worden. Het achterschip lagdan wel enige meters dieper in het zeewater, maar erwas geen sprake van dat het zou gaan zinken. Op hetmoment dat het schip werd getroffen, hield dekapitein zich in de rooksalon bezig met degereddenen van de 'Delilian'. Enige leden van debemanning van de 'Mijdrecht' wilden zich naar dereddingsboten begeven maar kapitein Swart hield ze

tegen en zei dat die slechts op zijn uitdrukkelijkeorder gestreken mochten worden. Maar ondertussenlag het schip nog steeds stil waardoor het voor deduikboten een gemakkelijke prooi was. De motormoest weer aan de gang worden gebracht en demachinisten Van der Wilt en Keulemans begavenzich naar de machinekamer die vol rook stond. Hetlukte hun de motor weer aan de gang te krijgen totgrote opluchting van kapitein Swart en 1stestuurman De Bruyn die zich op de brug van hetschip bevonden. Deze laatste zag opeens, vlakbij enbijna rechtvooruit, een onderzeeboot onderduiken.Even tevoren had hij het roer overgegeven aan deradiotelegrafist Van den Berg en riep deze toe: `hardstuurboord, we gaan ze rammen'. De 'Mijdrecht'had inmiddels weer een vaarsnelheid van ongeveer 7mijl en ramde daarop de onderzeeboot, voor wiedeze manoeuvre totaal onverwachts kwam, omdatmen zich juist gereed maakte voor het afvuren vaneen tweede torpedo op de Nederlandse tanker.

De ondergang van de U 70.De U 70 was op 20 februari voor een eerstepatrouillevaart uit Kiel vertrokken naar hetnoordelijke gedeelte van de Atlantische Oceaan.Commandant was de luitenant 1' klasse JoachimMatz, die zijn orders ontving vanuit hethoofdkwartier van de Duitse marine. Door deaanvaring raakte de duikboot zwaar beschadigd. Decommandotoren werd aan de achterzijde behoorlijkingedeukt, de beide periscopen raakten onklaar en de

Impressie van het rammen van de U70 door de 'Mijdrecht' Bron: Schilderij gemeentehuis De Ronde Venen.

10 1

brug van de duikboot was geheel vernield. In deboot zelf was alles wel intact gebleven, maar doordathet peiltoestel met bevestigingstang was losgerukt,spoot een flinke straal zeewater naar binnen. Alsdoor een grote golf getroffen rolde de U 70 naar eenzijde onder de 'Mijdrecht' door en kwam aanbakboordzijde, bijna langszij, nog even boven water.Een ogenblik later kwam de achtersteven ongeveervier meter boven water waarna het schip geheelonder water verdween. De bemanning van de tankerhad dit allemaal met grote vreugde en opwindingwaargenomen. Vanaf de tanker werd nu ook met een10 cm kanon op de duikboot geschoten maar dezeschoten troffen geen doel, hoewel één van debemanningsleden meende een explosie gezien tehebben. Kort hierop meldde de duikboot aan deDuitse 'Befehlstelle' te Kernevel in Frankrijk datmen 'schwere Turmschaden' had opgelopen.

Om 7u43 seinde één van de escorterende korvettendat er een duikboot boven water verschenen was. Erwerden toen twee series dieptebommen afgeworpenmaar die troffen geen doel. De U 70 was inmiddelstot 80 meter onder water gegaan, maar door dedieptebommen kwam er steeds meer water binnenvia het gat dat door het rammen van de 'Mijdrecht'was veroorzaakt. Om de dieptebommen te ontwijkenging men vervolgens naar 100 meter dieptewaardoor de druk van het binnenstromende waternog erger werd. Men besloot daarop tot 80 meterterug te gaan maar in plaats daarvan zakte de

onderzeeër dieper en wel naar 120 meter. Decontrole over de duikboot, die zelfs tot 200 meterwegzakte, ging toen geheel verloren. De watervalwerd steeds heviger en alle instrumenten begavenhet stuk voor stuk. Overal hoorde men gekraak ende bemanning wist dat hun laatste uur geslagen was,want drie series dieptebommen zouden het lot vande duikboot bezegelen. Het lukte luitenant Matz welde onderzeeboot horizontaal te houden en hij beseftedat alleen een wanhopige poging om boven water tekomen hen zou kunnen redden. De twee elektrischemotoren werden op volle kracht vooruit gezet en metde laatste voorraad van samengeperste lucht werdgeprobeerd de duikboot te laten stijgen. Dit lukteondanks het feit dat er om 1 1u40 nog vierdieptebommen op de U 70 werden afgeworpen.Toen de commandant het torenluik opende werdener door de geweldige overdruk in de boot zes mannaar buiten geblazen. Om 12u18 verdween de U 70met 20 bemanningsleden voor altijd in de diepe zee.Zij vonden daar een zeemansgraf. Luitenant Matz en25 overlevenden werden door één van de schepenvan het konvooi opgepikt en krijgsgevangengemaakt.

De beschadigde 'Mijdrecht' keerde terug naarSchotland en liep op 9 maart de Clyde binnen. Nadathet schip op twee werven was gerepareerd, vertrokhet op 2 september naar New York. Vervolgenswerd het ingezet voor de bevoorrading van degeallieerde strijdkrachten in het Midden Oosten. Ditgebeurde hoofdzakelijk vanuit Abadan in Iran viahet Suez kanaal naar Alexandrië en Haifa. Op 15november 1943 en 20 februari 1944 maakte het tweekonvooireizen naar Rusland op de beruchteNoordroute naar de havens Moermansk enArchangel. Tijdens die reizen gingen geen schepenverloren. Hoewel het schip de U 70 niet zelf totzinken had gebracht, was het rammen toch deoorzaak, dat de duikboot in zodanige moeilijkhedenkwam, dat anderen de genadeslag kondentoebrengen. Kapitein Swart rapporteerde aan deAdmiraliteit dat hij drie schokken had gevoeld toenzijn schip de U-boot ramde. Toen de 'Mijdrecht', nadit hachelijke avontuur, in het dok moest omgerepareerd te worden, bleek dat op de romp eenstrook van twaalf meter grijze verf zat.

Gelukwensen en onderscheidingenKapitein Swart kreeg reeds de volgende daggelukwensen van de Admiraliteit voor zijn moedigoptreden en zijn kundig zeemanschap. Hoewel zijnschip was getorpedeerd, hield hij het hoofd koel enwist de duikboot, door deze te rammen, enormeschade toe te brengen. Maar bij deze gelukwensbleef het niet. Aan hem werd ook de hogeonderscheiding Lloyd's ` all Lloyd's War Medal forBravery at Sea' toegekend en hij werd op 29

102

augustus benoemd tot 'Honorary Officer of theOrder of the British Empire'. Door het toekennenvan deze onderscheidingen werden ook deNederlandse bemanningsleden voor hun moed endoortastendheid geëerd. Maar ook de Nederlandseregering in Londen prees de moed van debemanning en koningin Wilhelmina onderscheiddezeven leden van de bemanning met het BronzenKruis: kapitein Swart en hoofdmachinist Van derWilt (beiden met Eervolle Vermelding), 1 st

e

stuurman De Bruyn, bootsman Velthuis,radiotelegrafist Van den Berg, en de kanonniersWiersma en Icke. De gehele bemanning ontving eendoor Winston Churchill ondertekende oorkonde. Nade oorlog kreeg het schip in 1948 van koninginJuliana een `Koninklijke Vermelding bij Dagorder'.Dit was een bronzen herdenkingsplaat die op hetschip werd bevestigd en onthuld door de toenmaligeminister van Verkeer en Waterstaat mr. D.G.N.Spitzen.

Kapitein Swart heeft dit niet mogen meemaken, hijoverleed in 1946 op Terschelling. In hetgemeentehuis van De Ronde Venen hangt nog eenaquarel waarop de heldenrol van de 'Mijdrecht' isafgebeeld. In 1950 werd het schip verkocht naarHelsinki en kreeg het de nieuwe naam `Wilma',waarna het in 1958 te Abo is gesloopt. BurgemeesterVan der Haar had door een krantenbericht vernomendat het schip verkocht zou worden en stuurde VanOmmeren een brief waarin hij informeerde wat ermet de bronzen gedenkplaat zou gebeuren. VanOmmeren antwoordde hierop dat de plaat op hetderde schip wederom zou worden aangebracht. Hetgevolg van deze correspondentie was, dat deburgemeester uitgenodigd werd voor detewaterlating op 31 juli 1952 te Vlissingen en deproefvaart van het nieuwe schip. Bovendien werdhet door de Mijdrechtse Mavo Maranathageadopteerd. In het jaar 1960 maakte het smaldeel Vvan de Koninklijke Marine een wereldreis. Ditsmaldeel bestond uit de Harer Majesteits schepenKarel Doorman, Limburg en Groningen. Aan boordvan het vliegkampschip Karel Doorman bevondenzich twee vliegtuigsquadrons. Voor deze reis werdde olietanker Mijdrecht door de marine van de firmaVan Ommeren gecharterd als olie enbevoorradingsschip. De schepen, die op 30 mei 1960platvoetwacht (van vier tot acht uur in de na middag)aanving deden een groot aantal belangrijke enminder belangrijke havensteden aan. Op 16 junivoegde de Mijdrecht, die eerst elders brandstofoliehad moeten tanken, zich bij het smaldeel. Tijdens dezeer lange reis werden talloze oefeningen gehoudenmaar kregen de bemanningsleden ook gelegenheidtot ontspanning. Voor de Nederlandsegemeenschappen in die steden vormde het bezoekvan het smaldeel een welkome afwisseling.

In 1970 werd het aan het buitenland verkocht. In1978 kreeg een vierde schip de naam `Mijdrecht',een zogenaamde conbulker, die in Gotheborg inZweden werd gebouwd. Dit schip kreeg in mei 1989de naam Mainit Bay, werd in 1996 verkocht, enheette toen Siam Sincerety. In de wereld van descheepvaart is de laatste jaren ontzettend veelgebeurd en daardoor ook bij Van Ommeren. Ervaren geen schepen meer met de naam 'Mijdrecht'.Maar toen het laatste schip met deze naam werdverkocht, is de bronzen gedenkplaat verwijderd en

Een latere 'Mijdrecht'

103

kreeg deze een ereplaats in het kantoor van VanOmmeren Shipping BV op het Wilhelminaplein 28te Rotterdam.

Geraadpleegde literatuur:Geschiedenis van de Nederlandse Koopvaardij in de TweedeWereldoorlog door K.W.L. Bezemer.Geraadpleegde bronnen:Archief van de gemeente MijdrechtArchief van PHs. van Ommeren RotterdamArchief Ministerie van Defensie (Marine)Scheepvaartmuseum Amsterdam.