Handig! De LUXE ACHTER DE LIMES app Bekijk 360 graden … Chr. bouwden de Romeinen in Nijmegen de...

www.wijdoendingen.nl

0031 (0) 73 62 374 52

CONTACT MOODBOARDS ‘LUXE ACHTER DE LIMES’

SPEELS, HIP, FRIS, DYNAMISCH, OUD ONTMOET NIEUW

KLEUR

H a n d i g ! D e L U X E A C H T E R D E L I M E S a p p . . .

L U X E A C H T E R D E L I M E S

i 49km

Handig!

GRATISAPP

Fietsroute langs Romeinse schatten!

Bekijk 360 graden filmpjes en ga op zoek naar Romeinse schatten...

Uitgave: 2017 Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen.

Niets uit deze brochure mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Aansprakelijk-heid t.a.v. de inhoud kan niet worden aanvaard.

Tekst en beeld: TijdlijnBeeld cover: Ulco GlimmerveenKaarten: FalkplanOntwerp & opmaak: kingling.nl

Deze fietsroute is tot stand gekomen in opdracht van gemeente Heumen, Nijmegen en Wijchen. Met dank aan provincie Gelderland.

Beeld: M

useum H

et Valkhof


2 3FIETSROUTE LANGS ROMEINSE SCHATTEN FIETSROUTE LANGS ROMEINSE SCHATTEN

Maak kennis met de Romeinen in het Rijk van Nijmegen. Je fietst langs 28 bijzondere plekken (‘hotspots’) uit de Romeinse tijd. In dit routeboekje vertellen we over elke plek iets wetenswaardigs.

WIST JE DAT…• Je op drie plaatsen de route kunt starten? Bij Museum Het Valkhof

in Nijmegen (vanaf pagina 4), op het Kerkplein in Malden (vanaf pagina 9) of bij het kasteel in Wijchen (vanaf pagina 14). Kom je met het openbaar vervoer? De startlocaties liggen in de buurt van een treinstation.

• Je door drie gemeenten fietst? Te weten: Nijmegen, Heumen en Wijchen.• Bij een aantal hotspots ook informatiepanelen staan? Hier kom je meer te

weten over de betreffende locatie. Sommige panelen zijn onderdeel van Spannende Geschiedenis en hebben een QR code. Je kunt met je smart-phone de QR code scannen. Op je beeldscherm bekijk je ter plekke een filmpje of afbeeldingen.

• De fietsroute nog leuker wordt met de gratis Luxe achter de Limes app. Download de app voordat je gaat fietsen in de App Store of Play Store. Met de app kun je op 5 hotspots 360 graden rond kijken in de Romeinse tijd. Ook kun je met de app onderweg Romeinse schatten vinden en ‘opgraven’ om zo je eigen Romeinse museum in te richten.

We wensen je veel plezier op deze boeiende Romeinse ontdekkingsreis!COM

PLETE

ROUTEKAART OP

PAG. 12-13

DE ROMEINSE LIMESDeze fietsroute gaat over het Romeinse verleden in het Rijk van Nijmegen. In 19 v. Chr. bouwden de Romeinen in Nijmegen de eerste legerplaats in onze streken. Zuid-Nederland werd deel van het Romeinse rijk. De grens van het rijk, de limes, lag bij de Rijn en de Nederrijn. Het Rijk van Nijme-gen vormde het militaire en economische centrum van Nederland. In de vijfde eeuw is het gezag van de Romeinen in Nederland verdwenen.

HET LEVEN ACHTER DE LIMESEr veranderde veel in het dagelijks leven achter de limes toen de Romeinen in Nederland waren. De Bataven die hier woonden, maakten kennis met vloerverwarming, stromend water, riolering, huizen en andere gebouwen van hout en steen, soms zelfs met meerdere verdie-pingen. In Nijmegen (Ulpia Noviomagus) stonden tempels en een groot badgebouw. Handel met verre streken zorgde er voor dat producten als wijn en olijfolie makkelijk te verkrijgen waren. Door de introductie van de draaischijf werd serviesgoed van goede kwaliteit gemaakt.In deze fietsroute gaan we verder dan alleen de militaire geschiedenis: hoe ziet het dagelijks leven er achter de limes uit? Het Rijk van Nijmegen was het centrum van Romeins Nederland. We zien een duidelijke overgang van de grote stad Ulpia Novio- magus (Nijmegen) naar regionale centra (zoals Wijchen) en het platteland. Op het platteland verschenen naast boerderijen van de plaatselijk bewoners, de Bataven, ook rijke villa’s.

MULTICULTUREELWat verder opvalt, zo pal achter de limes, is de mix van verschillende culturen. Hier leefde alles naast en met elkaar, zoals legionairs uit Italië, hulptroepen uit Spanje en Bulgarije, inheemse Bataven, Germanen van boven de Rijn en Keltische handelaars. Feitelijk was dit de eerste multiculturele samenleving van Noord-west-Europa. Door de lange periodes van vrede en wijdverbreide handel groeide de welvaart explosief. En dat vertaalt zich weer in relatieve luxe in de huishoudens achter de limes.

Keizer Traianus


ZÓ WERKT DIT ROUTEBOEKJE!


Fiets vanaf Museum Het Valkhof in oostelijke richting naar het Keizer Traianusplein > zie 1).

Steek dan de Sint Jorisstraat over en houd het fietspad aan de linkerkant van de weg aan en steek vervolgens de kruising over. Sla aan de overzijde van de krui-sing direct rechtsaf en volg het fietspad in een bocht naar rechts. Je komt uit op de Graadt van Roggenstraat en slaat hier linksaf. Deze straat gaat over in de Barbarossastraat en Ubbergseveldweg. Na 1,1 km bevindt zich aan de rechterzijde de voormalige plek van twee legerplaatsen > zie 2.

Vervolg je weg ongeveer 100 meter tot de kruising met de Beekmandalseweg (smal straatje aan linkerzijde) > zie 3.

STARTPUNT Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59 Nijmegen

De route wordt schematisch weer-gegeven met een rode lijn op elke pagina. Boven de routelijn vind je de fietsinstructies (beschreven en aan de hand van de fietsknooppunten) en onder de routelijn informatie over de bijzondere hotspots (1 t/m 28) die je onderweg tegenkomt.

i

i

± 1,7 km ± 1,8 km± 1,1 km

1. GODENPIJLER OPPIDUM BATAVORUM

• MEER INFO: SPANNENDEGESCHIEDENIS.NL

Midden op het plein staat een moderne zonnewijzer. Het onderste deel daarvan is een replica van een hier gevonden godenpij-ler, een soort reclamezuil voor de Romeinse goden. Keizer Tiberius liet de godenpijler rond het jaar 17 oprichten in het toen net aangelegde stadje Oppidum Batavorum. De keizer zelf staat er ook op, als overwin-naar. De godin Victoria kroont hem met een lauwerkrans. Oppidum Batavorum is door de Romeinen aangelegd als een soort hoofdstad van de Bataven. Tijdens de Bataafse Opstand in het jaar 70 ging de stad in vlammen op. In de vierde eeuw bouwden de Romeinen op en rond het Valkhof een fort of castellum. Op het plein zie je twee banen van geribbel-de steentjes die de plaats van de dubbele gracht van dat castellum aangeven.

2. LEGERPLAATS • MEER INFO: SPANNENDEGESCHIEDENIS.NL

Op deze plek lagen achtereenvolgens twee legerplaatsen: een houten fort uit de tijd van keizer Augustus (19-15 v.Chr.) en de stenen legioensplaats van het Tiende Legioen (70-105). De Ubbergseveldeweg valt ongeveer samen met de belangrijkste weg in de tweede legerplaats, de via principalis. De weg was 12 meter breed en daaronder liep een riool. Aan deze weg, precies in het midden van de legerplaats, stond het monumentale hoofdkwartier, de principia,

het kloppend hart van alle militaire activiteit. Enkele informatiepanelen langs de Ubbergseveldweg geven nadere uitleg over de Romeinse tijd.

3. POORT • MEER INFO: SPANNENDEGESCHIEDENIS.NL

Precies op het einde van de Ubbergse- veldweg stond de poort van het houten legerkamp van Augustus (19-15 v.Chr.) en de stenen legioensplaats van het Tiende Legioen (70-105). Je verlaat nu dus beide kampen. De Beekmandalseweg aan je linker-hand is een natuurlijk dal dat de Romeinen gebruikten als marsroute naar de Waal en Rijn. Links boven de Beekmandalseweg kun je zien hoe het terrein van de legerplaats zich verder uitstrekt tot aan de rand van de heuvel. Vanwege het hoogteverschil is dit terrein de meest strategische locatie in de wijde omgeving.

= Hotspot met informatie

= Afstand vanaf beginpunt

2 31

1

Godenpijler - Museum Het Valkhof (zie 1)

Replica Godenpijler (zie 1)

Impressie poort (zie 3)



4. MARKTGEBOUW

Grijze strepen in het plaveisel geven de contouren aan van een marktgebouw of forum. Het marktgebouw had een omvang van 135 bij 165 meter en is daarmee het grootste Romeinse gebouw van Nederland. In het midden stonden twee zuilen, waar-schijnlijk bekroond met keizerbeelden. Eén van deze twee zuilen is hier gerecon-strueerd. De kleuren zijn gebaseerd op basis van verfresten die op vergelijkbare zuilen zijn gevonden. Opmerkelijk detail: de huidige zuil is vanwege de lage kostprijs gemaakt op de Filippijnen.

5. AQUADUCT• MEER INFO: AQUADUCTGROESBEEK.NL

Het kunstwerk op het midden van de rotonde is een verwijzing naar het Romeinse aqua-duct (waterleiding) dat hier heeft gelegen.

De leiding zelf lag op 12 meter hoogte, want op deze plek stond waarschijnlijk een aquaductbrug om het Hengstdal over te steken. Het aquaduct was ca. 5 km lang en voerde vers water van Berg en Dal naar de legioenplaats op de Hunerberg. Er is een speciale wandelroute die langs het aquaduct voert.

6. ROMEINSE SNELWEG

Waarschijnlijk heb je het niet in de gaten, maar je bevindt je op de Romeinse ‘snelweg’ van Nijmegen naar Maastricht en Tongeren. De weg valt min of meer samen met de huidige Hertogstraat, Coehoornstraat, Heijendaalseweg en hier

dus de Driehuizerweg. Het wegennet van de Romeinen was zijn tijd ver vooruit: in de schaduw van de legioenen kwam een tot dan toe ongekende uitwisseling van goede-ren, ideeën, mensen en religies op gang.

Fiets vervolgens verder en sla rechtsaf bij het fietspad. Je komt langs een gereconstrueerde zuil. Sla de derde straat rechtsaf en let op de verkleuringen in de straat > zie 4.

Sla linksaf en fiets rechtdoor tot aan de rotonde > zie 5.

Steek de rotonde over en fiets rechtdoor. Aan het einde sla linksaf en meteen weer rechtsaf. Fiets over de Bosweg tot aan de doorgaande weg en sla hier linksaf op de ventweg. Bij het kruispunt met verkeerslichten sla rechtsaf. Fiets het spoor over en sla de tweede straat linksaf (Driehuizerweg) > zie 6.

Impressie marktgebouw (zie 4)

Impressie aquaduct (zie 5)

± 2,1 km

4± 2,5 km

5± 5,0 km

6

Op de Romeinse snelweg (zie 6)



7. WACHTPOST HEUMENSOORD


Op deze plek, precies halverwege Nijmegen en Cuijk, bouwden de Romeinen een wacht-post. Deze kleine versterking had als doel om de erlangs liggende hoofdweg te bewaken en om boodschappen door te geven door middel van vlaggen en lichtsignalen.

Zo konden soldaten in de forten van Cuijk en Nijmegen snel worden gewaarschuwd, bijvoorbeeld bij een inval van de Franken. De contouren en grachten van de wachtpost zijn nog altijd te zien. Stel je voor dat je op de acht meter hoge toren zou klimmen en denk daarbij voor het gemak even het bos weg: in dat geval zou je zowel Nijmegen als Cuijk kunnen zien liggen. 8. ROMEINSE WEG

Ook in het Heumensoord is de Romeinse ‘snelweg’ Nijmegen-Tongeren terugge-vonden. De weg bleek zes meter breed, maar had geen verharding van grind zoals verderop in Brabant. De zandige bodem bevat hier van nature grind, zodat een extra verharding niet nodig was. Aan deze kant van het bos is de Romeinse weg compleet overwoekerd, maar aan de overkant van de grote weg doemt hij weer op. Het is nu een geasfalteerd fietspad.

9. MALDEN CENTRUM

Malden ligt op de overgang van hoge, droge gronden van de stuwwal naar lagere, natte gronden. Deze combinatie maakt het een gun-stige plek om te wonen. De naam ‘Malden’ is waarschijnlijk afgeleid van het Frankische ‘Madla’, een centrale plaats waar mensen samenkwamen. De geschiedenis van Malden gaat zeker terug tot de bronstijd, gezien de vondst van een grafheuvel van 3000 jaar oud.

Vervolg je fietsroute over de Driehuizerweg en ga op de grote kruising rechtsaf. Volg knooppunt 10 -11 - 34 . Tussen deze knooppunten kunje even linksaf slaan om de Romeinse wachttoren te bezichtigen > zie 7.

Fiets verder richting 34 > zie 8.

Fiets vanaf 34 richting 36 . Houd onderweg bij de Y-splitsing rechts aan. Bij rotonde rechtdoor. Vanaf 36 fiets je richting 37 . Aan je rechterzijde ligt het centrum van Malden > zie 9.

± 8,8 km

7± 10,1 km

8± 11,6 km

9

Romeinse weg

Wachtpost Heumensoord Kerkplein MaldenBeeld: Ulco Glimmerveen

STARTPUNT Kerkplein Maldeni

STARTPUNTVerbindingsroute met Station Mook Molenhoek (3,7 km)Als je met de fiets in de trein vanuit het zuiden komt, kun je uitstappen bij station Mook Molenhoek. Van hieraf rechtsaf (Lindenlaan), eerste weg linksaf (Stations-straat), na 1 km bij kruising grote weg rechtsaf (N271), daarna meteen rechtsaf, op de T-splitsing links

aanhouden en vervolgens ongeveer 2 km rechtdoor. Deze helemaal afrijden. De Kuilseweg volgt vrijwel exact de route van de Ro-meinse snelweg Tongeren-Nijmegen. Je komt uit bij 8 .

Let op: vanaf 2018 is de route van de Lindenlaan tot aan punt A8 omgebouwd tot snelfietsroute.



10. ROMEINSE WEG

Na het pannenkoekenrestaurant verandert het landschap vrij abrupt: van de zandige rivierduinen kom je op de kleigronden die de Maas heeft neergelegd. Deze overgangs-zone strekt zich links en rechts uit als een kilometerslange zone. Al duizenden jaren is deze zone in gebruik als doorgaande route. Archeologen vermoeden dan ook op deze plek een Romeinse weg: geen ‘snelweg’ zoals de weg van Nijmegen naar Tongeren, maar een verbindingsweg tussen Wijchen en Cuijk. De weg zelf is echter nog niet archeo-logisch aangetoond.

11. VILLA OVERASSELT• BEKIJK 360 GRADEN FILMPJE IN DE APP


Je staat hier voor een uiterst boeiend terrein. Achterin het bos aan je rechterhand lag een Romeinse villa, waarvan de fundamenten bij-na tachtig jaar geleden zijn opgegraven. De villa had een afmeting van 32 bij 10 meter en had muren van tufsteen uit de Eifel en rode dakpannen. De eigenaar van de villa was een rijk man - zo kon hij zich vloerverwarming en een speciaal badgebouw veroorloven. In het bos links zijn resten gevonden van een grafheuvel (tumulus) met een doorsnede van 16 meter. Waarschijnlijk ligt hier de eigenaar van de villa begraven. Villa en tumulus liggen nu overigens op privéterrein en zijn niet toegankelijk.

12. RIVIERDUINEN

Ook hier fiets je over de grens tussen twee totaal verschillende landschappen: het dal van de Maas (links) en de rivierduin (rechts). Het is ook precies de scheidslijn tussen klei en zand. Onze voorvaderen uit de brons-tijd en ijzertijd vonden de rivierduinen ideaal om er grafheuvels op te werpen. Het vlakke land links was het decor voor een totaal andere historische gebeurtenis: tijdens WOII landden hier tientallen waco-gliders voor de bevoorrading van operatie Market Garden.

13. DAKPANNEN• MEER INFO: SPANNENDEGESCHIEDENIS.NL

Het terrein waar je nu doorheen fietst, was een zogeheten mobilisatiecomplex

(MOB-complex) uit de Koude Oorlog. Hier lagen in de jaren ‘50 wapens en munitie opgeslagen voor het geval dat Nederland zou worden overvallen door de Russen. Bij archeologisch onderzoek vond men Ro-meinse dakpannen, wat zou kunnen duiden op Romeinse gebouwen. Dat is heel goed te verklaren. Het MOB-complex ligt op een rivierduin en steekt daardoor iets uit boven het omringende land. Wie hier woonde, hield de voeten droog.

± 16,7 km

10± 17,4 km

11± 18,4 km

12± 20 km

13

Fiets verder en sla vervolgens de eerste rechtsaf richting 77 . Onderweg kom je langs de plek van een voormalig Romeinse villa > zie 11.

Fiets verder richting 77 > zie 12.

Fiets verder richting 78 - 79 . > zie 13.

Fiets terug naar de Broekkant en vervolg je weg richting 37 tot 39 . Vanaf 39 ga rechtdoor richting 25 maar houd bij de Y-splitsing rechtdoor aan. Blijf op de geasfalteerde weg en ga met de bocht mee naar rechts. Na ongeveer 800 meter maakt de weg een bocht naar rechts. Houd hier iets links aan (sla niet helemaal linksaf) en fiets rechtdoor over het fietspad tot aan de doorgaande weg. Sla hier linksaf. Bij de grote kruising eerst rechtdoor en vervolgens rechts aanhouden > zie 10.

Impressie Villa Overasselt (zie 11)

Informatiepaneel MOB-complex

Beeld: Mikko Kriek

Romeinse bijl



01 = Fietsknooppunt

= Hotspot

= spannendegeschiedenis.nl

= liberationroute.nl

1

CENTRUMKAART WIJCHEN

CENTRUMKAART NIJMEGEN

ROUTEKAART



14. MUSEUM KASTEEL WIJCHEN


Het eerste kasteel op deze plek stamt ver-moedelijk uit de 14e eeuw. Kort na 1600 liet Emilia van Nassau, dochter van Willem van Oranje, het kasteel herbouwen in Hollandse Renaissance-stijl. Het kasteel herbergt een uitgebreide archeologische collectie, voortkomend uit de verzameling van kousenfabrikant Frans Bloemen met veel Romeinse vondsten. Naast het kasteel ligt een afwateringsgeul die waarschijnlijk al gegraven is in de prehistorie.

15. MARKT

Op en rond de Markt is een van de grootste Merovingische grafvelden van Nederland gevonden. Bij elkaar lagen hier zo’n 900 graven. De vroegste daarvan stammen uit de 4e eeuw, de laat-Romeinse tijd. Daarna namen de Franken en Merovingers het culturele erfgoed (en vooral de gebouwen!) van de Romeinen over. Sinds die tijd is het centrum van Wijchen ook continu bewoond.

16. WIJCHENS MEER

Het Wijchens Meer is een oude rivierarm van de Maas, het ‘Wijchens Maasje’. De loop van deze rivierarm is nog door een groot deel van het Land van Maas en Waal te volgen. Deze was in de Romeinse tijd nog bevaar-baar. In het Wijchens Meer zijn bij duiken en zandwinning talrijke vondsten gedaan, zoals restanten van houten palen, dakpannen,

natuursteen, holle muurtegels, gebruiks- voorwerpen en 150 visnetverzwaringen.

17. VILLA TIENAKKER • BEKIJK 360 GRADEN FILMPJE IN DE APP


Rechts zie je een verhoging in het landschap. Hier heeft een flinke Romeinse villa gestaan. Het hoofdgebouw is nog niet ontdekt, wel een groot bijgebouw, een waterput en talloze

vondsten. Een van die vondsten, de kop van een bronzen sleutel in de vorm van een paardenhoofd, geeft een aanwijzing over de eigenaar van de villa. Misschien was het een veteraan van de Bataafse hulptroepen, die immers bekend stonden om hun vechtkunsten te paard. Misschien ook werden er op het villaterrein paarden gefokt. De eigenaar haalde zijn bouwmateriaal niet dichtbij: dakpannen uit de omgeving van Maastricht, grauwacke uit de Ardennen en zandsteen uit de Maasstreek.

Vanaf het kasteel sla rechtsaf in de richting van de Markt > zie 15.

Aangekomen op de markt sla je linksaf en kom je uit op de Elckerlycweg. Ga hier rechtsaf. Aan het einde van de straat kom je het Wijchens Meer tegen > zie 16.

Sla vervolgens rechtsaf. Bij rotonde linksaf oversteken > zie 17.

± 24,5 km

14± 24,6 km

15± 24,9 km

16± 25,3 km

17

Fiets verder richting knooppunt 79 -88 - 64 maar sla voor 64 linksaf de Kasteellaan in. Aan je rechterzijde bevindt zich Museum Kasteel Wijchen > zie 14.

Museum met veel Romeinse vondsten (zie 14)

Kasteel Wijchen Villa Tienakker (zie 17)

Vondst uit Wijchens Meer (zie 16)

Markt in Wijchen (zie 15)

Foto: Rob Mols

Foto: Museum Het Valkhof

Beeld: Mikko Kriek

STARTPUNTVerbindingsroute Station WijchenFiets vanaf het station, 64 in de richting van 88 . Halverwege sla je rechtsaf de kasteellaan in. Je komt uit bij 14.

STARTPUNT Kasteel Wijcheni



18. TUMULUS• BEKIJK 360 GRADEN FILMPJE IN DE APP

Ongeveer ter hoogte van het informatie-paneel lag een indrukwekkende Romeinse grafheuvel (tumulus). Hier lag waarschijnlijk de eigenaar van Villa Tienakker begraven. De omvang van de tumulus is met palen aangegeven in het gras en het wegdek.

19. MOLENBERG• MEER INFO: SPANNENDEGESCHIEDENIS.NL

De indrukwekkende bult aan je linkerhand, de Molenberg, is een grotendeels natuurlijke heuvel. Hier in de buurt zijn veel graven gevonden uit de IJzertijd en Romeinse tijd. In tegenstelling tot de enorme grafheuvel bij de Romeinse villa van de Tienakker vinden we

hier graven van ‘gewone’ mensen. In een van de graven lag een bord en een kommetje van terra sigillata. Op beide serviesdelen waren de letters ‘MAII’ ingekrast, oftewel ‘van Mai-us’. In de Romeinse tijd was voor soldaten heel gebruikelijk om serviesgoed op deze manier te merken. Maius leefde in de eerste helft van de 2e eeuw en is de eerste inwoner van Wijchen van wie we de naam weten. 20. URNENVELDEN

Je rijdt hier langs een typische rivierduin, opgestoven tijdens de laatste ijstijd. In dit zanderige gebied vond men honderden graven, van de Bronstijd tot de Romein-se tijd. Veruit in de meerderheid waren urnengraven uit de IJzertijd. De plaatselijke bevolking had vroeger geen idee waar die urnen vandaag kwamen en noemden ze vol ontzag ‘Erdmennekespötjes’. Later ging men bewust op strooptocht uit. Met lange

stokken werd in de grond geprikt tot men ‘krak’ hoorde. Dat betekende: ‘raak’. In het beste geval belandde zo’n vondst in handen van kousenfabrikant Frans Bloemen, die het ruilde voor kousen en sigaren. De oudheid-kundige collectie die Frans Bloemen op deze manier aanlegde, is nu te zien in Museum Kasteel Wijchen.

Fiets vervolgens terug via de rotonde en sla de tweede weg in (Hogeweg). Na ongeveer 100 meter is aan de rechterzijde een paneel te zien > zie 18.

Fiets verder en sla eerste weg rechtsaf en vervolgens de eerste weg linksaf (Oude Klapstraat). Fiets rechtdoor. Als de weg een bocht naar links maakt sla dan rechtsaf en houdt vervolgens links aan (Spoorstraat). Als de weg een bocht naar rechts maakt, sla dan

scherp rechtsaf (Baron d’Osystraat). Aan het einde van de straat bij de hekjes even afstappen > zie 19.

Steek vervolgens de straat over en ga rechtdoor. Op de T-kruising sla je linksaf. Na 300 meter rechtsaf, fiets met de weg mee en vervolgens de eerste weg linksaf (Acaciastraat) > zie 20.

± 25,4 km

18± 26,3 km

19± 27,3 km

20

Romeins grafheuvel - Tumulus (zie 18)

Servies Maius (zie 19)

Frans BloemenBeeld: Mikko Kriek



21. WIJCHENS VEN

Dit langgerekte meer is eigenlijk geen ven, maar een rivierarm uit de laatste ijstijd (70.000-10.000 jaar geleden). De bevroren grond in het noorden dwong de grote rivieren tot een zuidelijkere loop dan nu. Het Wijchens Ven is dan ook een stukje van de oude Rijn - en niet de Maas, zoals je zou verwachten. Na de laatste ijstijd slibde de rivier geleidelijk dicht met moerasplanten. Daaruit ontstond veen. In de 18e eeuw staken de Wijchense boeren dat veen als turf. Het zo ontstane gat vulde zich weer met water, zodat de ‘rivier’ weer teruggekomen lijkt in het landschap.

22. GRINDWEG

Eeuwenlang lag er een natuurlijke buffer tussen Nijmegen en Wijchen, in de vorm van een brede strook drassig land. Ook de

Romeinen hadden daar last van. Daarom legden ze dwars door het drassige gebied een grindweg aan, liggend op een dam. In de Middeleeuwen kreeg de Teersdijk zijn huidige vorm, namelijk een dijk om het water van de noordelijk gelegen wetering (afwa-teringskanaal) te kunnen keren. Tegelijk vormde de dijk een belangrijk onderdeel in de route van Groningen naar Brussel. In die tijd kreeg Nijmegen toestemming om hier tol te heffen en werd er een tolhuis gebouwd. Het huidige tolhuis dateert uit 1838.

23. MAAS-WAALKANAAL

Het Maas-Waalkanaal is gegraven in de jaren twintig van deze eeuw. De waterbouw-kundige ingenieurs planden het kanaal in het laagste gedeelte tussen de stuwwal in het oosten en de rivierduinen bij Wijchen, Overasselt en Heumen. In de Romeinse

tijd was dit ook al een drassig en moeilijk begaanbare zone. De aanleg van het kanaal sneed de het dorp Neerbosch nogal dras-tisch doormidden. Zo zien we dat de Sint Agnetenweg aan deze kant van het kanaal nog steeds een vervolg heeft aan de over-kant (de Dorpsstraat). Twee kunstwerken benadrukken de link.

Fiets rechtdoor tot aan de doorgaande weg. Dit is tevens 79 . Fiets richting 75 . Onderweg kom jelangs het Wijchens Ven > zie 21.

Fiets verder richting 75 - 54 . Bij 54 volg fietsbordje Nijmegen (fietspad onder snelweg door). Vervolgens eerste weg linksaf en op de doorgaande weg rechtsaf. Na 500 meter via een paadje rechtsaf de dijk op. Opde dijk naar links > zie 22.

Op de T-kruising linksaf. Daarna rechtsaf en kruising oversteken. Fietsbordjes ‘Nijmegen’ volgen, onder het spoor door, tot aan de grote weg. Hier rechtsaf. Na de woonboulevard de weg oversteken en aan de overzijde door een hekje het fietspad naar beneden volgen. Bij T-kruising linksaf > zie 23.

± 31,2 km

21±35,3 km

22± 37 km

23

Wijchens Ven (zie 21)

Tolhuis (zie 22) Aanleg Maas-Waalkanaal 1924 Beeld: Gemeente Nijmegen



24. POORTGEBOUW• BEKIJK 360 GRADEN FILMPJE IN DE APP

De Waterstraat, waar je nu over rijdt, is een zeer oude weg. Waarschijnlijk lag hij er al voordat de Romeinen naar onze streken kwamen. Wellicht voerde hij naar een oversteekplaats in de Waal. De weg is mede-verantwoordelijk voor de ietwat afwijkende, asymmetrische plattegrond van de Romein-se stad Ulpia Noviomagus. Precies op deze

plek, waar de weg de stad binnenkwam, stond rond het jaar 200 waarschijnlijk een stenen stadspoort. Die poort is ook te zien op de Romeinen app, maar dan in 360 graden.

25. MAASPLEIN• MEER INFO: SPANNENDEGESCHIEDENIS.NL

Je bent hier binnen de muren van de stad Ulpia Noviomagus, de oudste, grootste en belangrijkste Romeinse stad van Nederland.

Het terrein besloeg zo’n 600 bij 600 meter en het inwonersaantal wordt geschat op 7000. Om de stad lagen grote grafvelden waar naar schatting 42.000 mensen zijn begraven. Op het Maasplein en in de aangrenzende straten zijn de contouren van twee opge-graven tempels en een villa verwerkt in de bestrating. Ook is er een bronzen plaquette

met inscriptie en plattegrond van de tempels ingemetseld in een moderne reconstructie van tempeltrappen.

26. BADGEBOUWBEKIJK 360 GRADEN FILMPJE IN DE APP

MEER INFO: SPANNENDEGESCHIEDENIS.NL

In het noorden van Ulpia Noviomagus lagen veel monumentale, openbare gebouwen zoals het forum en een klassieke tempel. Er is nog weinig over bekend, maar op de plek waar je nu staat is met zekerheid een groot badgebouw (thermen) te vinden. Het badgebouw was veel groter dan bijvoor-beeld de beroemde Romeinse thermen van Heerlen. Op de fabrieksmuur vind je een informatiepaneel met een verwijzing naar de website van Spannende Geschiedenis.

Fiets verder en sla vlak voor de brug linksaf. Je komt uit bij 23 , fiets verder richting 22 - 24 . Bij 24 linksaf slaan en knooppunten volgen tot aan Voorstads-laan en Dikkeboomweg (1,5 km). Sla linksaf naar de Voorstadslaan. Bij rotonde rechtdoor > zie 24.

Fiets verder op de Waterstraat. Je komt langs het Maasplein > zie 25.

Aan het einde van de straat linksaf en meteen rechtsaf. Aan het einde van de straat rechtsaf. Na 100 meter sla linksaf, het terrein van het Honigcomplex op. Ga onder de poort door en daarna rechtsaf door het fabrieksstraatje > zie 26.

± 45 km

24± 45,5 km

25± 46,6 km

26

Badgebouw (zie 26)

Poortgebouw (zie 24) Beeld: Mikko Kriek

Beeld: Mikko Kriek

Beeld: Mikko Kriek



27. STADSMUUR

Je merkt het misschien niet, maar op deze plek ga je de Romeinse stad weer uit. Hier lag eind 2e eeuw een flinke muur van tuf-steen met spitsgracht. Stel je het eens voor: van de rumoerige, dynamische stad kom je in de relatieve stilte van het buitengebied, waar grafvelden zich naar alle kanten uitstrekken. Dichtbij de uitvalswegen staan grote stenen grafmonumenten met prachtige reliëfs. Grafvondsten tonen niet alleen de rijkdom van de bewoners, maar ook hun gemengde Bataafs-Romeinse afkomst.

28. DE BASTEI

Op deze plek legden de Romeinen een haven aan die meer dan vier eeuwen in gebruik is geweest. Vrachtschepen brachten hier goederen uit Spanje en zelfs Noord-Afrika,

zoals wijn in houten tonnen en amforen met olijfolie en vissaus. In De Bastei kun je een stukje van de muur zien die de Romeinen in de vierde eeuw bouwden om te zorgen dat de Valkhofheuvel niet zou inzakken.

Na een bocht naar rechts kom je weer uit bij de weg en sla je linksaf op het vrij liggend fietspad > zie 27.

Fiets rechtdoor. Bij de kruising met de doorgaande weg sla je linksaf. Je komt uit bij 20 . Fiets vanaf hier richting 02 . Op de Waalkade kom je langs het nieuwe centrum voor natuur- en cultuurhistorie De Bastei wat eind 2017 zijn deuren zal openen > zie 28.

Fiets richting 02 - 01 . Je bent aan het einde gekomen van de fietsroute.

± 46,6 km

27± 48,7 km

28 i

Opgraving op de plek van De Bastei Nagebouwde stadsmuur in Xanten (zie 27)

Trajanus

Beeld: M

useum H

et Valkhof

Beeld: G

emeente N

ijmegen

EINDPUNT

Handig! De LUXE ACHTER DE LIMES app Bekijk 360 graden … Chr. bouwden de Romeinen in Nijmegen de...

Documents

Transcript of Handig! De LUXE ACHTER DE LIMES app Bekijk 360 graden … Chr. bouwden de Romeinen in Nijmegen de...