HAND BOEICJE. · 2012-07-24 · Bussum, Hilversum, Kortenhoef , Laren, Naarden en Uit-hoorn, deel...

;~~~ HAND BOEICJE .

HANDBOEKJE

VOOR DE

DER

800~ISCH K:i'fIIOLIJKE EEREDIE~S1',

ACDTSTE JAAflGAG .

1851.

TE 'S GRAVENHAGE,ij GEBROEDERS J . & II . VAJ LAMENIIUYSEN .

1853,

EERSTE HOOFDSTLTK.

ROOMSOH KATIIOLIJK KERKWEZFN .

IN IILT

KONINGRIJK DER NEDERLANDEN,

De, sedert vele jaren, verwachte opheiRng van den abnor~maters slant van bet Roomsch Katholijk Kerkwezen in dit Rijk,lreeft eindelijk plants gehad (1) .

Bij breve van Z . H, Pans Pius 1X , gedagteekend 4 Maart 1853,is de Bisschoppelijke Hierarchic bier to laude hersteld , en zulksbinnen de, door bet gemeen refit en de algemeene tucht derKerk, bepaalde grenzen, op den voet van de beslaande kerk-regels, met intrekking en te-niet-doening van alles wat, tij densden Zendings-staat der Kerkdistricten alhier, op bet kerkelijkgebied is van kracht geweest, zoo volgens bet oude, voor detegenwoordige omstandigbeden niet meer voegende bestand derkerken , als naar de lrijrondere constilutien , privilegien en ge-woonten .

(1) Zie, omtrent de sedert 1795 aangewende pogingen totregeling van de Roomsch Katholijke Kerkaangelegenheden bierto laude, de Jaargangen II en IV van dit Bandboekje, bladz .12 34 en blada . 9-67 .

1

2

Het kerkelijk grondgebied van de tot zoo lang bestaandeFlollandsche Zending en A postolische !'icariaten van 's Hertogen~bosch, Breda en Limburg, is, volgens de gemelde breve, toteene kerkelijke provincie vereenigd . Daarin zijn vijf zetels op-gerigt, waarvan een tot den rang van Metropolitaan of Aarts-bisschoppelijke is verheven en de vice anderen als suffraganenaan dien Metropolitaan-zetel zijn toegewezen .

Er zijn alzoo ingesteld de na genoemde vijf Diocesen, welker°grondgebied is gevormd ; to weten

Het AARTSBISDOM van UTRECHT

tilt die gedeelten der Hollandsche Zending, welke hebben uit-gemaakt de toenmalige Aartspriesterschappen : Utrecht, Gelder-land, Friesland, Salland en Drenthe, Twenthe en Groningen .

lief BISDOM van HAARLEM

tilt bet overige gedeelte der Hollandsche Zending, hetwelk be-vatte bet toenmalig Aartspriesterscirap Holland en Zeeland .

Het BISDOM van 's HERTOGEIvBOSCH

tilt bet Apostolisch Vicariaat van dien naam .

Het BISDOM van BREDA

tilt bet Apostolisch Vicariaat van then naam .

llet BISDOM van ROERMOND

nit bet Apostolisch Vicariaat van Limber g

Tn deze zamcnstelling van het grondgehied der Diocesen vanUtrecht, Haarlem en Breda is intusschen, behoudens naderegoedkeuring van den H . Stoel, voorloopig eenige wijziginggebra $, waardoor :l . de kerkelijke gemeenten Muiden, , ederhorst- den-Berg en

Weesp in Noordholland, behoord hebbende tot bet voormaligAartspriesterschap van Utrecht, in bet Bisdom van Haarlemzijn opgenomen ; gelijk ook is geschied met de merle tot

dat Aartspriesterschap behoord hebbende kerkelijke gemeentenBodegraven, Haastrecht, Oudewater, Schoonhoven en Woer-den, alle in Zuidholland ; terwijl de overige in Zuid- enNoordholland gelegene en tot voornoemd Aartspriesterschapbehoord hebbende kerkelijke gemeenten : Everdingen, Gorin-chem, Leerdam en Vianen, mitsgaders Anheveen, Blaricum,Bussum, Hilversum, Kortenhoef , Laren, Naarden en Uit-

hoorn, deel zijn blijven uitmakcn van het Aartsbisdom vanUtrecht.De kerkelijke gemeente Abcoude in de provincie Utrecht,behoord hebbende tot het voormalig Aartspriesterschap vanHolland en Zeeland , is opgenomen in het Aar(sbisdom vanUtrecht ; en

3. De kerkelijke gemeente JVieuw-Vosrneer in Noordbrabant,welke deel heeft uitgemaakt van bet voormalig Aartspriester-schap van 1-Iolland en Zeeland , is overgegaan tot bet Bisdornvan Breda ; terwijl daarentegen aan lief Bisdom van LTaarleinis toegevoegd de kerkelijke gemeente Vlissingen in Zeeland,welke behoord heeft tot het voormalig Apostolisch Vicariaatvan Breda .

Ten gevolge van deze wijzigingen, bevatten de vijf Neder-landsche Dioceses bet volgende getal kerkelijke gemeenten,welke op 1 Julij 1853 aanwezig en vroeger npenbaar erkendwares als Statien, Parochien en Rectoraten, waaronder niet zijnmedegeteld de bijzondere Communiteiten, gevormd in gestichtenen instellingen

8tatien en Parochien . Plectoraten .

Aartsbisdom van UTRECHT236 »Bisdom

)) IIAARLEM198n

a 'S HERTOGENBOSCH . . . 217

5

I3

a BREDA 77

'>

a

a ROERMOND158

19

886

24

to zamen

910

6. Deventer157. Doesbut~g158. Groenlo159. Groningen en Assen . 16

10. Heerenveen1611. Leeuwarden1912. Naarden1413.Oldenzaal1414. Zutphen 1415. Zwolle 15

236Bisdom van HAARLRM .

Dekenaten :

kerkelijke gemeenten

1. Haarlem 9

2. Amsterdam183. Purmerende104. Hoorn 10

5. Wervershoef11

6. Alkmaar207. Beverwijk118. Ouderkerk129. Alphen 1210. Leyden 1211. Soelerwoude .12. Noordwijk13 . 'S Gravenhage

4

Dc Diocesan zijn voorloopig afgedeeld in Dekenaten, bij walkslc kerkelijke gemeenten zijn ingedeeld als volgt

Aartsbisdom van UTR$cuT .

Dekenaten :

kerkelijke gemeenten

1 . Utrecht 192. Almelo 15

3. Amersfoort164. Arnhem165. Culemborg17

Dekenaten

1 . 's Hertogenbosch

2. Boxtel .

.3. Cuyk .4. Druten . .5. Eindhoven

e)

14 . Debt . 13

15 . Rotterdam21

16 Middelburg ;10

Bisdom van 's HERTOGENBOSCH .

.

s . Geertruidenberg .7. Helmond ,8. Heusden en ZaIt .Bommel9. Hilvarenbeek .

.

10. Nijmegen . . .'1 l . OSS .

•

m

.

.

9

.

12. Ravenstein en Megen .13. Valkenswaard .

Kerkelijke gemeentes

5

. 18

21

,17. 18

,17. 21

15. 19,19

. 19

18J(,,

.

.

198

Bisdorn van BREDA .Dekenaten :

Kerkelijke gemeentcr

1 . Breda 292. Bergen op Zoom263. Aardenburg84 . Hulst 14

Bisdom van ROERMoND .Dekenaten :

Kerkelijke gemeenter.

1 . Roermond272. Gulpen 193. Kerkrade

.

. . p

. 144. Maastricht55. Maastricht (Wijk) . . . . 106. Meerssen177. Schinnen14

8 . gittardis9 . Venlo11

10. Venr ay2711, Weert15

177

Totaal . . 910

Naar de burgerlijke indeeling des Koningrijks, verdeelt zichbet petal der kerkeli jke gemeenten over de vi,jf Diocesen in voegeals de volgende label aanwijst

I erkelijke gemeenten in hetDiocees van Totaal

perProvincien . ,

Pro-

- o vincie .

Noordbrabant ,, r 179 55 rr 234Gelderland . . 75 U 43 II rr 118Zuidholland . 4 86 u rr a 90Noordholland 8 102 rl Ji rr 110Zeeland . . . . rr 10 Ir 22 n 32

Utrecht. . . . 42 a rr n u 42

Friesland . . . 31 d rl fr rl 31Overijssel . . . 5 ( r1 rl rr n 57Groningen . . 13 a rr n rr 13Drenthe . . . 6 u u K II 6Limberg H r! 11 1 177 177 ~

Totalen . . 236 198 222 77 177 910

Volgens de uitkomsten der algemeene volkstelling op 1 Januarij1850, bevatten de hierboven bedoelde kerkelijke gemeenten tozamen 1,164,596 zielen ; walk petal, naar de indeeling flier ge-meenten over de v?jf Diocesrn , voor elk van daze laatsten een7IELENTAL geeft als volgt :

Aartsbisdom van UTRECHT . . . . 269,483

B1sdom

a HAARLEM . . . . 266,614

a 's HERTOGENBOSCH . 299,449

a

a BREDA129,605

a

» ROERMOND . . . 199,445

Totaal . .

1,164,596

Bi; Apostolische brieven van den 4 Maart 1853 heeft Z . H .Paus Pius IX benoemd tot

AARTSBISSCHOP van UTRECIIT

Monseigneur JOANNES ZWIJSEN, Bisschop van Gerra, Apos-tolischeu Vicaris van hat Vicariaat van 's Hertogenbosch, Kom-mandeur der Orde van den Nederlandschen Leeuw enz .

BISSCHOP van HAARLEM :

Den WelEerwaarden Hooggeleerden Heer FRANCISCUS JACOBUS

VAN VREE, President van bet Seminarie to Warmond, Ridderder Orde van den Nederlandschen Leeuw .

APOSTOLISCHEN ADMINISTRATEUR

ad interimvan hat BISDOM van 's HERTOGENBOSCH :

Monseigneur JoANNES ZWIJSEN, Aartsbisschop van Utrecht enz .

BISSCHOP van BREDA

Monseigneur JOANNES VAN HOOIJDONK, Bisschop van Dardanie,Apostolischen Vicaris van bet Vicariaat vale Breda, Kommandew der Orde van den Nederlandschen Leeuw .

BISSCHOP van ROERMOND :

Monseigneur JOANNES AUGUSTINUS PAREDIS, Bisschop vanIlirine, Apostolischen Administraceur van het Vicariaat vanLimburg, Kommandeur der Orde van den Nederlandschen Leeuw,

Deze Kerkvoogden hebben fret Bisschoppelijk Besluur aanvaard,als :

1 . de Aartsbisschop van Utrecht, den 21 April 1853 .2 . u Bisschop » Haarlem, » 29 April 1853.3 . » Apostolische Administraleur ad interim van het Bisdorn

van 's Hertogenbosch, den 26 April 1853 .4. a Bisschop van Breda, den 25 April 1853 .5. a

u

» Roermond, den 27 April 1853 .

Voorts is door den Paus op den 4 Maart 1853 nog benoemd tot

COADJUTOR van den BISSCHOP van BREDA .

met refit van opvolglng

Monseigneur JOANNES VAN Gr:NK, Bisschop van Adras en Coad-jutor met refit van opvolging van den toenmaligen ApostolischenVicaris van het Vicariaat van Breda Joannes van Hooydonk .

De verdere bestanddeelen der oude Kerkdistricten zijn opge-nomen in de nieuwe Diocesen en voorloopig op den bestaandenvoet gebleven ; waarom, to flier zake, alhier wordt verwezennaar de daartoe betrekkelijke bijzonderheden, medegedeeld inrte vorige Jaargangen van flit llandboekje.

Het personeel der geestelijkheid is, over bet algemeen, be-vestigd in de, door hetzelve, tijdens de invoering der Bissehop-pelijke Hierarchic, bekicede bediening .

Tot hiertoe is de betrekking van Bisschoppelijken VICARis-

GENERAAL in gees der Diocesen vervuld geworden . De DEKENS

zijn echter benoernd of bevestigd .

9

Ie overige bisdommelijke inrigtingen behooren nag geregeidto worden ; terwiji de omschrijving der parochien en de instel-

iing van Kerkbesturen, daar waar die ontbreken of cene nieuwe

regeling vereischen, ook nog niet hebben kunnen worden totstand gebragt .

14liddelbaar getal over 4 0laren

, 37,4

10

$TAAT van bet GETAL der GLESTELIJKEN, tot de Neder--

landsehe Kerhdistricten behoorende, welke, gedurende

hot jaar 1852, overleden zijn .

Aanrnerkingen .

Onder de in dezen staat be-grepen overledenen, zijn alleengeteld die priestess, welke inwerkelijke dienst zijn geweest,of, in hun leven eene openbarekerkelijke bediening hebben be-kleed .

Van de 57 in 4852 overledengeestelijken, wares er 38, tij-dens hun a.fsterven , in bedie-ning geplaatst. De overige 4 9bevonden zieh , ter zake vanhoogen ouderdom, ziekte ofanderzins, buiten bediening .

Naar de betrekking, welkede overledenen bekleed hadden,verdeelt zieh het getal der in4 852 afgestorvenen als volgt

4 Aartspriester,2 Landdekens .

42 Pastoors .42 Kapellaans .

Gedurende bet jaar 4852 iser 4 geestelijke overleden , dietot de Nederlandsche Missie inOost-India behoorde, namelijkde Hoog Eerwaarden Heer Ja-cobus Groo,f , Bisschop vanCanes en Apostolisch Vicarisvan Batavia, tijdens zijn over-lijden vervullende de betrekkingvan Apostolischen yisitatorin de ?Vederlandsche 3</issiean Suriname .

Toenmalige

Kerkdistricten .(a

Holland en Zeeland 44

Utrecht

, 7W

Gelderland 50

.~

Friesland 4c.4

3alland, Drenthe enGroningen , 4

Twenthe .

De Hollandsche Zending, 34

's Hertogenbosch . 7

Breda 5

Limburg . 44

Totaal over

4852 574854 364850 324 849 294848 48

Overleden in

4 847 284846 384845 394844 344843 30

WEEDS IIOOFDSTUK .

STATfSTIEKE, Fl\MGIELE, GEJCHIEUkUNDIGE

EN

ANDERE BIJZONDERIIEDEN,

B ETII EFFENDE

KERKELIJKE ZtKEN.

13

START der arVotKUc van het tioningrijk

der NEDEkLANDEN op 1 Jauuarij 1~5`~ .

Zielental .

(Wettig getal inwoners .)Feitelijke Levolking .

Provincien .

Mannelijk

geslacht .

Vrouwelijk

geslaehLTotaal .

/lanmerkingen .

Mannelijk

geslacht .

Vrouwelijk

geslachl .Tolaal .

P

Noordbrabant . 995,271 199,108 394,374 199,876 20Q,799 400,675 Op den 81 December 4852 be-

Gelderland . 188,081 181,190 875,221 190,521 188,453 378,974dfOCg (I0 WE4TELIJKE BEFOLHING

56'Iannelijk .

1,53,385Zuidholland

. . 269,189 295,893 565,082 274,373 298,426 572,799

Ploordholland . 230,569 257,895 488,964 231,837 259,967 491,804Vrouwelijk

1,588,084

2eeland . 77,961 82,788 160,449 80,215 82,815 163,030 Tolaal

3,424,469

Utrecht . 72,876 76,617 149,493 14,281 77,443 15,674

Friesland 123,793 127,283 25,076 424,835 428,03 252,866De FEITELI7KE REVOLKIl70 :

Overijssel 109,017 108,609 217,626 112,071 109,694 221,765Mannelijk ,

1,559,836

Groningen 92,953 96,387 189,840 94,254 97,617 191,871Vrouw~elijk

1,608,170

Drenthe 41,017 39,683 80,700 48,925 41,717 85,642Totaal

3,168,006

LimLnrg 100,668 100,862 201,630 405,523 403,219 208,742

1 Januari' 1852 4,501,395 1,571,760 3,073,455 1,531,661 1,588,481 3,119,842

Naar QB GODSDIEBSTIGE GEZIFD-HE1D verdeelt zich die becolking

Totalen Wetteliike . Fe/cell/Ice .1

u

1851 1,481,508 1,552,431 3,033,939 x,512,§R8 1,568,765 3,089,758Katholijken 1,4966722 4,218,846Onkathot . 1,868,432 1,894,468Israetiten

59,365

60,192Vermeerderd 19,387 19,329 89,26 19,278 49,446 38,689

3 4

START van het fetal der LANDVERHUIZER3 uit kiet Koningrijk de3• NEuEeLAnuEv

over ZEE vertrokken , in den fare 1852 .

ti

Hoofden van huisgezinnendof

op zich zelve staande Aersonen,Kiasse .

ledegenomen

Aersonen, '

Provincien . .c,°

o

A

c,~,

2

c

n»~c

E

s

°

r,

c~~

`G3 w°A

o

c

o

a„

b

oA

a

;;

VQ+

,~+

o °ro

,y•-

oE•

ai~y

en°

.co

~

ovy

oa,

c

Vc0

V

s.

VV

.,,

c

o

.-A0N

'~

0Ei

Aanrnerlcingen .

Noordbrabant . 4 a a 4 ?> » a » 30 u 32 4 22 5 4 47 68 2 87 949 Verbetcriog van standb

Gelderland . . . 29 » a a » » » a 30 1 60 » 45 4 5 a 24 97 » 421 481 en bestaan is biJ• de

Zuidholland . . 60 a » 1 3 a 1 » 4 1 70 7 50 13 a 35 425 a 160 230 meesten de bewee rede

Noordholland . 4 a 4 » 4 1 1 4 a 32 44 4 34 3 » 4 23 a 27 68 tot bun vertre[c.

Zeeland , , . . 107 » a a a a » 5 » 415 2 67 46 » 58 158 a 216 331

Utrecht,... 4 u a 4 » 1 a a 2 » 8 5 3 » a 2 3 a 5 13

Friesland . . , • 24 a a a 4 » a a 4 a 26 2 18 6 a 16 25 2 43 69

OveriJ'ssel . . . 13 1 a )1 a 1 a a 4 3 22 1 20 1 » 6 25 a 31 53

Gronin en . . . 21 a a a 6 4 a a 9 1 38 4 34 3 » 13 36 4 50 88

Drenthe . . . , 5 a a )) » a a a a a 5 a 5 a n 3 17 b 20 25

Limbur4; ,, ., a a a » » a a a 5 » 5 a 4 4 a 4 1 a 2 7

Totalen , , . 268 1 4 3 14 4 2 4 90 38 422 29 299 93 1 4 79 578 5 762 1184

9 €i

STAAT dcr, bij de Staats-begrooting van tiet I{oningrijk der

behoevz van de EEsEntENST der

SERE D1ESTEN .nNEnERt.ennEx, voor den jare 1853, toegestane utTCAVeN, ten

onderscheidene godsdienstige gezindheden .

U

c '~ ^ v yy L 0

C y ~C C C0~ Q) y

.Ly y C4C^bpC ~ cs,~cC'C

ti

Guld .45,191 .82

450 .00

))

u

))

))

15,641 .82

uoc.C A 3)0 a~0

Gutd .X0,810.00

1,000.00

))

n

3)

))

1,$10 .00

Kerkelijke

pensioenen .

Guld .n

))

))

u

))

186,476.00

186,476,00

07

C•

C

n

»

U

c

v433

4)

3,400 .00

3,400,00

C

.Cvvv

a

Lc v

0

Guld,

Guld.))

))

u

))

))

))

))

))

))

Totaal

per

gezindheid .

Gnld .1,330,99U.672

53,040 .00

6,000.00

16,600 .00

24,700 .00

491,674 .18

1,623,004 .85 ;

•

J

•

C•

4)•

nn

•

n

4 ) Deze som is het bedrag der ewone bezoldiging uit 's lands kas van Lien Hoo~leeraren in de Godg

releerde faculteit aan de drie hooge scholen des Rijks .~'

r2 Deze som bevat : het tractement van den Predikant bi' de Protestantsche gemeente to Smirna ad f 1200, en eene toelaga van f 598 .48 aan den Predi-~ .

nkant der Protestantsche gemeente to Turin, verstrekt wordende als biJ'draga tot vinding van z1Jn traktement, waartoe door den Koning van Pruissen eenegelijke bijdraga wordt geleverd . . .3 Deze som is , your ver het grootste deel , bestemd tot kwJi ting der pen sloenen van de Hervormde Predikanten en van hunne weduuen . Het overine

strekt voor de pensioenen van andere Protestantsche Kerkleeraren en hunne weduwen .4 Hieronder is begrePen ,f 17G )000 voor kinder - , school- en academiegeldenl ten behoove van de Hervormde, Luthersche, DooPsngezinde en Remonstrantsche

Kerkleeraren .

Gezindbeden,

Kosten

van bet

Kerk-

bestuur .

Kosten

van het

Godgeleerd

onderwijs .

daarwedden

der

plaatselijk

dienstdoende

Kerkleeraren .

Guld .Gold .

Guld .Hervormden . . . . 45 700.00 4 1' 29,077.40 4,230,29 4 .45k

Evang. Lutherschen . . 4,&O.00 6,500 .00 40,590 00

Herstelde Idem

. . 4 )600 .00 200 .00 4,200,00

DooPsgezinden . . . . u u 46,600 .00

Remonstranten . . . . 500.00 4 ,800 .00 22,400 .00

Protestanten

. . .

. )) a) 2

4,798 .48

Transporteren . . !2,300 .00 37,577 .40 4 4,315,799 .63k4

Gezindheden .

Per transport

Roomsch Katholijken

Oud-Bisschopp . Klerezy .

Israelites

Totalen

Verschill . gezindheden

98

EEftC

D(E:VST(:v .

99

Kosten

van het

Kerk-

bestuur .

Gu13 .52,300 .00

19,816 .00

9,800 .00

4,025 .00

n

80,447 .00

voor de Zaken der

Kosten

van het

Godgeleerd

onderwijs .

Guld .37,577 .40

9,000 .00

v

2) 15,500.00

n

62,077 .40

Jaar wedden

der

plaatseliJ'k

dienstdoende

Kerklceraren .

Gold .

9 ,815,799 .68;

912,787 .67

6,400 .00

9,825 .00

u

4 ,744,842 .30~

Kosten der DePartementen Protestantsche en Israelitische Eerediensten,

voor de Zaken der

Roomsch Katholijke Eeredienst . . , ,

Voor onvoorziene uitgaven beschikbaar gesteld bij het Departement

3)-,w y vyv ..~C.+ .0 ¢ '. 0

0.• y ~,x L~" C

vy y ..o.•

vOv C ~ y v.a)G~Cy

ye LC~OC

•

~b.rL~CC

•

"d

h

Gold .15,641 .82

24,945 .51q)

40,687.83; 30,910 .00

Trakte-

menten .

21,350 .00

12,800 .00

0 O LC ~JQ C.O

Gold .

1,810.00

95,600 .00

v

3,500 .00

u

Bureau-en lokaal-behoeften .

4,000 .00

2,800 .00

Kerkelijke

per sioenen .

Gold .

186,476 .00

43,455 .00

H

u

))

229,931 .00

Reis-en verblijf-

kosten .

450 .00

))

Roomsch Katholijke Eeredienst ,

v

J

v

Gold .

3,400 .00

3,357 .00

375 .00

7,132 .00

Burgerlijke

pensioenen .

ia,aa4 .oo

2,080 .00

Protestantsche en Israelitische Eerediensten

Totaal Generaal

wCvbvLyW

Gold .))

))

))

))

5,000 .00

5,000 .00

Wacht-

gclden

u

662 .50

Totaal

per

g ezindheid .

Guld .1,623,004 .85s

528,y61 .78}

10,700,00

33,825 .00

5,000 .00

2,200,991,04

37,929 .00

18,392 50

3,500 .00

3,000 .00

2,263,757 .54

•

C•

0•

D

•

C

4 Hieronder ziJ'n begrepen de vaste jaarlijksche competentien , welke genoten worden door 65 Pastoors ad f 19,494 .892 - door 19 KaPellaans ad f 1804 .222nen door 9 andere kerkeliJ'ke bedienden ad f 449 .39k . - Voorts ,f 2600 voor tiJ'deliJ'ken onderstand aan buiten bediening zil'nde kerkeliJ'ke personen , - en

emdeliJ'k f 600 voor het jaarlijksch inkomen eener kerk .2 Deze som bestaat : uit f 5950 voor het godgeleerd onderwiJjs en f 9550 voor het godsdienstig onderwiJj s der Israelites .

EEREDIENSTEN .

START aanwijzende het MIDDELBAAR ZIELENTAL l~l per kerke-lijke gemeente en per dienstdoende kerkleeraar, bij de ver-schillende goasdienstige gezindheden in het Koningrijk derNederlanden, in den jare 1832 ; -- mitsgaders hat MIDDEL-BAAR BEDRAG van de op de Staats-begrooting voor 1833 toe-gestane LANDS-BEZOLDIGING voor de plaatselijk dienstdoendeKerkleeraars, berekend per dienstdoenden leeraar, per be-zoldigden leeraar en per ziel .

(") Het zielental is alhier genomen volgens de uitkomsten der

algemeene volkstelling op 4 Januarij 4850 .

Middelbaarzielental

per

Middelbaar bedrag derLands-bezoldiging

per

Gezindheden . y.H t: O L

.~

~,

dfenst-

doenden

leeraar.

bezol-

digden

leeraar .

ziel.

Hervormden 1314 9140 844 .17 859 .09 0 .732

Evangelisch Luthersehen , 921 921 699 .82 69982 0.76

Herstelde

Idem 1142 809 389 .82 600.00 0 .47

Doopsgezinden . 331 315 134 .96 553 .33 0,43

Remonstranten 192 208 933 .33 933 .33 4 .48

PROTESTANTSCHE, to zamen 1201 4033 760 .86 847,20 0 .731

Roomsch Katholijken . 1283 749 265 .46 304 .64 0 .352

Ond-Bisschopp. Kierezy 217 209 246 .15 355 56 1 .18

CHRISTELIJKE, to zamen 1222 893 523 .94 592,74 0 .58

Israetiten 406 4180 614 .06 614 .06 0 .17

De verschillende, to zamen 1476 907 524 .68 592,86 0 .58

a

baN

i

L

Provincien .

Noordbrabant . .Gelderland . . . .Zuidholland . ,Noordholland , ,Zeeland

, .UtrechtFriesland

,Overijssel . , .

•

Groningen , ,Drenthe

•

Limburg . . .

2!

EEREDIENSTEN .START van hot, in den jare 1852, aanwezige getal der kerke-

lijke gemeenten en der daarbij dienstdoende Kerkleerarenvan de onderscheidene gezindheden in hot Koningrijk derNederlanden ; tevens aanwijzeude hot petal en bedrag derRijks-jaarwedden , ten behoove van die lees aren , op deHoofdstukken VI en VII der Staats-begrooting voor 1853,toegestaan volgens de wetten van den 23 December 1852(Staatsblad n° . 246 en 247) .

0L•C

!r Op

931802014 5410167

20169

4514613

1276

~0y

A

aC,fr

9820927020514582

216871635145

4511

Tractemenlen voor nieuwe standplaatsen,tijdelijke verhooging of toelagen ,

Vaste en tijdelijke toelagen van sommigepredikanten

Bezoldiging van candidates voor hulp-dienst

,Kinder-, school- en aeademie-golden

Totaal

Rijks-jaarwedden .

rl

a

9820226920511584

197731245246

1432

Bedrag .

89,265 .00~`

416,755, 41268,578 25193,891 .70

i 401,990 .0067,900 .40105,463 .9838,460 .882

~` 40,320 .7019,685 .0518,900 .00

4,066,214 32

6,190 .08

1,310,00

4,000 .00152, 500 .00

1,230,211 .42

•

a

O Ilieronder zijn niet begrepen de tracten~enten en pastorij-inkomsten, welke de Predikanten genieten, uit de geestelijke enkloostergoederen en andere kerkelijke revenuers, welke in doze pro-vincien, tijdens de Reformatie, niet van staatswege zijn aanreslagen .(Zie bladz, 123 van den zesden Jaargang van dit Handboekje .)

~` Hieronder zijn begrepen 41 filiale of bij-kerkgemeenten, diegees eigen Predikani hebben, maar door den Predikant van dehoofdgemeente bediend worden .

~~ C

p 4Rijks-jaarwedden,

a Provincien .

A ^ Bedrag .

Noordbrabant . . 5 3 3 2,200 .00Gelderland . , . . 10 7 7 3,815 .00Zuidholland . . . 11 15 15 8,850 .00Noordholland . . 41 15 15 7,825 .00Zeeland 6 4 4 2,950 .00

J Utrecht3 3 3 1,825 .00Friesland , . . . , 3 2 2 1,250 .00

~, Overijssel . . , . 2 2 2 1,200 .00Groningen . . . . 5 5 5 2,025 .00Drenthe Is u S )1

a Limburg 2 2 2 1,900 .00uM

58 58 58 33,840 .0055CSa

Tijdelijke toelagen i50.00Bezoldiging van candidates aoor hulp-

dienst 600.00Kinder-, school- en academiegelden . . 6,000 .00

Totaal . . . 40,590 .00

Zuidholland . . . 1 1 1 400 .00U Noordholland . . 5 8 4 2,000 .00,~ Friesland 4 1 1 300 .00

Overijssel . . . . 4 4 1 500 .00

8 41 7 3,200,00CSD

Kinder-, school- en academiegelden . . 1,000 .00

Totaal . . . 4,200 .00

23

~` Bet zetfvoorzien in de behoeften van hare Eered :enst, behoorttot de eigenaardige kenmerken der Doopsgezinde Kerkgemeenschap,vvier leeraren meestal Bit daartoe gestichte fondsen , of ook uitjaarlijksche eontributien der leden, een genoegzaam ambts-inkomengenieten, waardoor het vragen en verkrijgen van Rijks-jaarweddenten hunnen hehoeve zeldzaam plaats vindt .

- Van de 26 Remonstrantsche gemeen ten zijn er 6, die met andereunder een predikant geeombineerd zijn .

c b Rijks-jaarwedden .

,~c.~

Provincien . y

Redrag

Gelderland . , e . 3 3 ))

Zuidholland . . . 3 3 n ))

Noordholland . . 40 41 10 2,700.00

Zeeland 4 3 a »

'~ Utrecht . . . . • 4 1 ))h

Friesland 40 42 7 2,050 .00

Overijssel . . . . 42 44 1,750.00AGroningen . . . . 14 16 9 2,100.00

117 423 30 ~` 8,600 .00

Kinder-, school- en academiegelden . . 8,000 .00

Totaal . . . 16,600 .00

Zuidholland . . . 49 17 17 13,350 00

Noordholland , 4 5 5 4,7 00 .00

Utrecht , . . . . 2 1 1 1,150 .00a

Friesland 1 1 1 700 .00CO

26f 24 24 19,900 .00Kinder-, school- en acaden)iegelden . . 2,500'00

Totaal . . . 22,400.00

24

'~ Onder deze bedragen zijn de ambts-inkomsten niet begrepen,welke als conzpetentien genoten worden in Noordbrabant door 63pastoors en 18 kapcllaans, ad f 21,253 .65 en in Gelderland door2 pastoors en 1 kapellaan, ad f 42 .47 . (Zie dienaangaande bl, 124van den zesden Jaargang van dit Handboekje) .

5 Hieronder zijn niet medeneteld de kerkelijke gemeenten , diemet andere gecombineerd of in openbare gestichten gevormd zijn .

f Bij de Staats-begrooting is niets afzonderlijk uitgetrokken tot hetverleenen van nieuwe jaarwedden of van tijdelijke toelagen, omdatbet massale cijfer werd geacht, tot dekking van die jaarwedden entoelagen , een toereikend overschot to kunnen opleveren, ten gevolgevan de in den loop des dienstjaars to ontstane vacatures .

v

b Provincien .

c Rijks-jaarwedden .

,

Bedrag.

Noordbrabant , . 234 443 412 ~` 101,336.03Gelderland . . , . 117 188 184 "` 52,050 .00Zuidholland . . . 89 153 105 34,700 .00

o Noordholland. . . 111 168 111 38,900 .00' Zeeland, , . . . . 32 45 43 16,625,00

Utrecht 41 64 38 12,100 .00Friesland 31 37 32 11,800 .00Overijssel 56 95 68 22,100 .00Groningen, . . . . 13 19 19 6,350 00

oo Drenthe 6 7 7 5,100 .00z Limhurg 177 336 336 111,726 .64

Totalen . 907 1555 1355 ~- 412,787 .67

xGelderland . . . . 1 1 1 300 00

o Zuidholland . . . 10 10 6 2,400,00Noordholland . . . 10 10 9 3,100 .00Utrecht 4 5 2 600 .00

q

0Totalen, . 25 26 18 6,400 .00

'~ Fr zijn 13 Synagogale ressorten of hoofd-synagogen en 139 ringen bij-kerken .

t Bij het optnaken der Staats-begrooting voor 1853, wares er 7Rabbinates vacant, als : 1 in Noordbrabant, 2 in Noordhoiland,1 in Zeeland , 1 in Overijssel , 1 in Groningen en 1 in Limburg . Dedaaraan verbonden Rijks-jaarwedden to zamen bedragende f 3400,zijn nit dies hoofde voor Menaorie gebragt .Onder de diensldoende leeraren in Drenthe , zijn begrepen 2 be

zol+ligde kerkleeraren in de Kolonien der Maatschappij van Welda-di2heid to Veenhuizen en to Willemsoord .

2

cy ~,yb , Rinks-jaarwedden .

Provincien, 2

Bedrag,

Noordbrabant . , 16 4 4Gelderland . . . , 25 1 1 850 .00Zuidholland . . , 21 3 3 2,200 .00Noordholland. . , 17 2 2 a

Zeeland 4 4 1 »Utrecht 8 4 1 800 .00Friesland 8 1 1 300 .00Overijssel 13 4 1 a~

Groningen . . . . 13 4 1 »U Drenthe 7 3 3 4,700.00

Limburg 12 1 1ML

- 4 44 ' 16 j- 16 ~- 5,850 .00

Ter vervnlling of waarneming van va-cante rabbinates j- 3,525 .00

Kindergelden voor de kinderen van Op-perrabbijnen 450.00

Totaal . . , . 9,825,00

E E R E D I E N S T E N.

EECAPITULATIE

OP DEN VOORGAANDEN STAAT.

. Rijks -jaarwedden .

GezindliedenBe drat .

HervormdeEvangelisch LutherscheHerstelde

idem .

1276588

15115811

12321

1432587

3024

1,230,211 .4540,590 .004,200 .00

16,600.0022,400 .00

1,314,001,452412,787 .67

6,400 .00

1,733,189 .122

9,825 .00

1,743,014.122

Doopsgezinde117

Bemonstrantsehe . . 26

Totaal der Protestantsche.Roomsch Katholijke . . .OudBisschoppeIjkeK1erezy

Totaal der Christelijke .

148517'27155190'71555135525

2417

26

3308

16

3324

18

2924

16

2940

IsraSlitisehe144

Totaal Generaal . 2561

27

EEREDIENSTEN

STAAT van bet, naar de hoegrootheid gerangsehikte, GETAL

der IUJKS-JAARWEDDEN, toegestaan, ten behoeve van be-paalde standplaatsen dee KEBKLEERAREN van do onderscheidene godsdienstige gezindheden, bij do Staats-begroo-ling van hot Koningrijk der Nederlanden, voor den faro'1853 (*)

() Zie, ter vergelijking en opheldering, den Staat van bet getatder bier bedoelde Rijks-jaarwedden voor 4851 , en de daarbij e-voegrie aanmerkingen, voorkomende op bladz, 420-126 van denzesden Jaargang van dit Llandboelije .

Getal der toegestane Rijks-jaarwedden .

Kerkleeraren .

Iloegrootheid .

.I

t ai a8

o.

0

.

0

a:

0

Beneden def 100 32 a , a a 46 a a 48Van f 400 tot ben . 200 85 a a 4 4 334 a a 421

200 a a

300 104 5 a 47 a 192 a a 343800 a a

400 83 4 2 5 a 218 42 4 328400 a a

500 54 43 4 5 a 486 4 a 563500

)'

600 51 40 2 2 4 28 4 2 100600 a a

700 214 41 4 a 2 59 a 5 292a

700 a ))

800 319 5 a a 4 4 4 )) 330800 a ))

900 161 6 4 )) 3 12 a 5 488900

a 1000 61 4 )) )) 2 8 a 721 000 a a

1100 42 2 a a )) )) )1 44

Transporleren .4206577301613544846 i2704

)) 1200 a un 4300 u u« 4400

1500 )> na 4600 a

>)4700

)) 4 800 )) uu 4900 » ua 2000 n n

2100a 2200 )) u

43004 4004 50046004 7004 80049002000210022002300

Totalen der bezoldigdeleeraren .

Getal der leeraren ,aan wier betrekkingin 4852 geen Rijks-wedde was verbon-

Totalen der kerkleera-ren, wier betrekkingin 4852, tijdens hetopmaken der Staats-begrooting voor 4 853was erkend , daar-onder begrepen detoes bestaande va-catures .

4432

79

4544

28

EEREDIENSTEN .

58

+mar

44 423 24 4555 26 76 1 3324

57 7 30 46 4354 48 46 2704)) n )) 6 )) )) N 43)) n )) 4 4 u n 35)) )) u 4 )) u )D 27)) » n )) d n u 45» n n )) )) » )) 20n )) )) » )) n )) 27n )) )) )) )) n )) 7u )) )) )) )) N 45n )) )) )) )) )) n 3

4 n u )) » n 40» u )) )) )) u )) 4n n )) » u )) )) 33

58 ri 30 24 4 355 48 16'2940

)) 4 93 » 200 8 » 384

C)U

,b 0

xa)aa0 ai

c CsNUDAy

U U

^a' Nc0a O

0. v

c4 0r.+O UA

0 Ox

O .ai L. OH

EEREDIENSTEN .STAAT van de PROVINCIALS UITGAVEN, ten behoeve van do

verschillende Eerediensten, toegestaan op de begrootingender Nederlandsche provincien voor het jaar 1853 .

Pr.ovincien.

Noordbrabant

Gelderland .

Zuidholland .

Noordholland

Zeeland ,

Utrecht .

Friesland

Overijssei .

Groningen

Drenthe

Limburg

9

9

Totalen voor 4853

,,

~)

4 852

MeerderVerschil

Minder .

Subsidies ten behoeve vankerken en pastorijen .

Onkattiolijkegezindheden .

D)

a

42,000.00

6,000 .00

a

2,000 .00

))

a

3,500.00

a

300 .00

23,800 .00

24,800 .00

»

1,000 .00

RoomschKatholijken .

a

DD

500 .00

a)

2,850,00

11,350,00

a

Totaal

per

provincie .

a

D)

4,000 .00

46,000 .00

3,000 .00

9,000,00

a

a

4,000 .00

3,000,00

35,4 50 .00

11,350,00

36,450 .00

u

a

1,000 .00

AANMERKING .Het verschil ontstaat door dat, op de begrooting van Limburg,

is weggevallen het, in bet vorige jaar, daarop, voor eene zich toedvoordoende behoefte, uitgetrokken subsidie van f 1000

30

EEREDIENSTEN .

STAAT van de, fen be hoeve der VEBSCHILLENDE EEREDIENSTEN

in bet Koningrijk dee NEDERLANDEN, gedane STOATS-UtT-

GAVEN over het dienstjaar 1848 , aanvang nemende metI Januarij 18 48 en eindigencle op den 31 December 1849 .

Iloofd onderwerpen .

Beschikbaarvolgens debegrooting .(60 en 7°Hoofdstuk .)

Verev end

en

betaald .

`

Af-

of bij -

geschreven .

° . ROOMSCII KATFIOLIJKe ELREDIEN'ST .

Het Departement . . . .

Ilet Roomsch KatholijkKerkgenootsctlap, . .

Het Kerkgenootschap derOud-Bins. Klerezy . .

Pensiocncn

Totalen . . .

26,828 .40

476,944,982

90,600 .00

48,006 .00

562,378 .582

25,739.69a

477,073 .932

90,500 .00

44,326 .63

- 1,088 .70

bij- 129 .75

af-

900.00

af- 3,679 .37

af- 4,738 .322557,640 .26

2 ° . ONICATIIOLIJKE EEAEDIENSTEN .

[let Departement . . . .

De Protestantsche kerk-genootsehappen . . .

IIet Israelitiseh kerk-genootsctiap

Pensioenen

Totalen . . .

34,250 .00

,404,635 .522

28,550 .00

182,461 .00

1,649,896.522

33,771 .06a -

478.93

~,4,387,739,05

f-16,896 47

27,946 39''af-

603.€0 2

185,560 .15 bij- 3,099 .45

4,635,016.66 of-14,8744,879,86

31

EEREDIENSTEN .

STAAT van de, ten behoeve dee VEBSCHILLENDE EEREDIENSTEI'i

in htt Koningrijk dee NEDERLANDEN, gedane STAATS-UIT-

CAVEN over bet dienstjaar 1849, aanvang nemende met

1 Januarij 1849 en eindigende op den 31 December 1850 .

Beschikbaarvolgens de

Hoofd-onderwcrpen,

begrooting .(6° en 7°

Jioofds[uk.)

Verevend

en

betaald .

Af-

of bij

geschreven .

4o Rooiscn KAT110LIJIE E ESEDIENST.

flet Departemen t . . . . 26,826 .00 23,469 .721 af- 3,356 .271

Hot Roomsch KatliolijkKerkgenootschap . . . 476,944 .182 479,163 .931 bij- 2,2J9J5

[let Kerkgenootschap derOud-Biss . Klerezy . 40,600.00 40,530 .00 af-

50.00

Pensloenen48,006 .00 45,109 .44 af- 2,896 .36

Totalen . . . 562,376 .481 358,293 .10 af- 4,083 .081

2°. ONKTHOLIJlcE EESEDJENSTErI.

[let Departement . . . . 34,250 .00 32,417 .911 af- 2,132 .081

De Protestantsche kerk-genootschappcn . . . 4,404,635 .522 1,392,339 .78 af- 42,293 .74

Het lsraelitisch kerk-genootschap 28550.00 28,520.921 af-

29.071

Pensioenen. .182,461 .00 196,757.921 bid 44,296 .92 ;

Totalen . . . 1,649,896 .521 1,649,736 .55 af-

459.971

EEREDIENSTGIV

IN DE

KOLONIEN EN BEZITTINGENVAN HET JtONINGRIJK PER NEDERLANPE i

IN ANDERE WERELDDEELEN,

over list jaar 1 S5O

De im igting van de Zaken der Eerediensten in de NederlandscheKolonien en buitenlandsehe bezittingen heeft, sedert de daarvanbij den zevenden Jaargang van dit hlandboe/< e (bladz . 42--59)gedane mededeeling, weinig vermeldenswaardige veranderingenoudergaan ; waarom de, to flier zake, alhier to doene opgavenzich over 1850 slechts tot enkele bijzonderheden kunnen bepalena

NEDERLANDSCI E BEZITTINGEN IN ASIE .

Protestantsche Eeredienst .

Naar aanleiding van bet Koninklijk besluit van den 3 Augustus1849, n ° . 64, bij hetwelk verordenint ;en werden daargesteld tenaanzien van het aantal, de bezoldiging en de regeling van stand-plaatsen der Predikanten in Nederlandsch Indie, is in 1850 vastgesteld

a. flat to Batavia voorloopig drie Predikanten, ieder op eeriejaarwedde van r 6000, zullen dienst doen, met verdere bepa-ling, flat bijaldien, binnen den tijd van yen jaar, gems ver-eeniging tusschen de Evangelisclz Lutherschen en iervormd

el

gemoonte aldaar tot stand gekomen mogt zijn, tie benoemingvan eon viorden Predikant niet langer van die vereeniging zor .sworden afhankelijk gemaakt .

b. Dat voorts zullen gevestigd zijn :

welke twee laatsten reizende Predikanten zijn, waarvan de (wee debvpaaldelijk besternd is voor Borneo en Benkoelen,

c, Dat zal zijn opgedragenaan de Predikanten to Batavia, om maandelijks de gear+gem

irr tie assistent-resitlentie Buitenzor •g to bezoeken, en twecma ~t

's jaars de residents n Bantam, Preanger Regentsehappen en deadsistent-resitlentie Krawang ;aan den .reds/cant to 'agal, om iedere rnaand de dieee de

vet vutlen, eenmaal in tie resitlentie Cheribon en eenmaal in der e,identie Pekatongan ;aan do Prodikanten to Sarnarang, tweemaal 's jaars tie be-

dieningen tier residents n Banjoemaas, Bagelen, Kadoeen Japaiaaan den Predikant to Soerakarta, eenmaal 's maands de be •

tbening van Djokjokarta en tweemaal 's jaars tie bediening vaeItie resitlentie Madmen en tit, adsistent-resitlentie Patjitan

1 Predikant op f 6000 to Samarang,1 as as 4000

1 a a 6000 a Soerabaija .I a a 4800,i a a 4800 a Tagal,

I a a 4800 a Soerakartaai a a 4800 a Passaroean,1 a3 a 4800 a Amboina .1 a a 4800

1 a a 3600 a Saparoea .

1 a a 3600 as laiela .

1 a a 4800 a Banda .

I a a 4800 a Nlacassar .

1 a a 4800 a Padarig,1 a a 3600 a Riouw .1 a a 3600 a Batavia,

34

aan do Predikanten to Soerabaya, tie hediening van Ghsseeenmaal smaands, en van de residenti&n Rembang, Kcdhio enbet eiland 1\Iadura tweemaal 'sjaars ;aan don Predikant to Passarouan, tie 1)ediening van de re-

sidentie Bezoekie en tie adsistent-residentie Banjouwangie tweerrnaal 'sjaars ;aan do Prodikanton to Amboina, tie bediening tier Christen

gemeenten onder die afdeeling behoorende ;aan den Predikant van Saparoea, de bediening tier Christen

gemeente tot die afdeeling behoorentieaan den Prodikant van Hiea, tie bediening van tie Christen-

gemeenten van die afdeeling ;aan den Predikant to Banda, tie bediening van tie gerncentc

Bier residentie ;aan don Prodikant van 2J1acassar, tie bediening tier gemeente

lot bet gouveruement van Celebes en onderhoorigheden be-hooren tieaan den Predikant van Padang, tie bediening van Sumatra's

Weslkust ;aan don reizendert Predihant van Biouw, tie bedienin g; vary

Banka en Palembang tweemaal 'sjaars, met bepahng, dat hij,tot dat cindy , het kosteloos gebruik zal hebben tot Muntokvan tie passerende gouvernementspaketsloomboot van en naarSingapore ;aan eonon reizonden Predikant, telkens daartoo aan to wijzen

door hot Kerkbestuur, tie bediening van tie gemeente op Borneoen Benkoelen .

Aan tie Predikanten werd voorts vrije woning, of eene in-demniteit voor huishuur toegekend, met tie bevoegdheid om tiegewone refs- en verblijfkosten, vastgesteld bij het Staatsblad

1828, n° . 25, in rekening to brengen .

Door vrijwillige bijdragen van tie gemeente was de kerkeraad

to Soerahaija in steal gesteld tot den aankoop van een kerk-orgel, Uit 's lands kas wend eene sour van f 600 heschikbaargesteld ter bezoidiging van amen organist .

Roomsek . 'atholijke R'eredienst .

Aan bet Roomsch Katholijk Kerkhoofd (den Coadjutor vaneden Apostolischen Vicaris van Batavia) wend toegestaan eenekerkelijke rein to ondernernen near Samarang en Soerahaija,benevens bet fort Erfprins in de residentie Passaroean .

Gelijke reizen warden, nabekomene toestemming, ondernomen :door den Pastoor to Soerahaija, in de Soerabaijasehe afdeeling

n

as Onder-pastoor to Batavia, in de Bataviasche afdeelingas

as Pastoor to Samarang , in de tweede afdeelin g ; enas

a Pastoor to Batavia, near Benkoelen .

Ma'comedaansche Eeredienst,

Geene organieke verandering en game meldenswaardige bij~zonderheden vallen hieromtrent op to teekenen . Ook in 1850 gafde uitoefening deter Eeredienst game aanleiding tot klagten .Te Bandong weed voor 'sGouvernements rekening eene Ma-

bomedaansche Kerk (misdjied) opgerigt .De resident van Palembang betoogde de wenschelijkheid, arra

aan den boogbejaarden hoogepriester aldaar, Pagaran Nata

Agama, iemand toe to voegen, die hem in zijne werkzaamhedenkon bijstaan en eventueel kon opvolgen . Dienvolgens ward eentwede hoogepriester tar genoemde pleats aangesteld .

Gedurende hat jeer 1850 zijn van Java en Madura 69 personen near Mekka ten bedevaart vertrokken en 209 personenvan dear op die eilanden teruggekeer d .

36

NEDERL ANDSCHE BEZITTINGEN IN .AFRIKA

Tre dien aanzien zijn geene berigten, betrekkelijk de Eer ;dienst over 1850, ontvangen .

NEDERLANDSCHE BEZITTINGEN IN A .IERIK.A

Kodonie SURINAaze .

Op 31 December 1850 bestond de bevolking dezer kolonie ireVrijen .

)Pict vrijen .

Mannelijk6,181

19,238Vrouwelijk . . . . 6,220

20,441

12, 401

39,679

Totaal , . 52,080

Protestantsche Eerediens .

Bij de Nederduitsch-hervormde gemeente, werden gedurendelret jaar 1850 een gefal van 143 tot lidmaat aangenornen, terwijler j04 kinder'en benevens 3 bejaarden gedoopt zijn .

Gedurende dat jaar had hij die gemeente eene wijziging inhet bestuur harer belangen plaats . Vroeger was dit uitsluitend,zoowel bet gjeestelijke als stofl"elijke, aan eenen kerkeraad op-gedragen . Thans is dit gescheiden en heeft die gemeente nitlraar midden eene kerkelijke commissie benoemd , die hare stof-gelijke belangen behar(igt .

Bij de Evangelisch-Lutlrersche gemeente zijn 110 personen

gedoopt , waaronder 2 volwassenen , en 28 personen tot ledc .pnraten aangenomen .

De Moravische Broeder gemcente telde onder ultimo Dec . 1850Ledez .

In de stall Paramaribo,

.

.

.

5,097Op 33 plantagien aan de rivieren Surinanie en Para .

2,75713 plantagien aan de rivier Saramacca 1,427het station CharloUenburg, met 87 plantagien .

6.014Deliendaal, met 9 plantagien1,094

a Rust en Werk, met 7 plantagien ,514a Salem en Opper-Nickerie, met 12 plan tagien

906Te Nieuw Bambey . 124

Te za men

. . . 17,933Voorts zijn er eenige duizenden, die meer of minder geregeld

de prediking bijwonen, zbnder zich voor alsnog to hebben op-gegeven om in de Christelijke leer to wordlen onderwezen . Tochschijnt zich meer en meer het verlangen bij de negerbevolking1e openbaren om Christclijk onderrigt to ontvangen .De op verzoek van het Bestuur door de 1\1oravische Broeders

in het werk gestelde poging, om een station op to rigten onderden slam der Aucaner Boschnegers, is niet molten gelukken ,char bet hoofd dezer vrije negers volstandig weigerde hen bijzich toe to laten .De Boschnegers wier petal niet met juistheid kan wordien

opgegeven , maar echter met waarschijnlijkheid op 8003 ordtgeschat - hebben zeer weinig hegrip van godsdiensl ; de p0

gingen, aangewend om hen van banns afgodische dwaa1hegrippen terug to brengen en hen tot bet Christendom to locoorergaan , hebben steeds scbipbreuk geleden op banns gehechtwheld aan de overleveringen banner voorvaders ; deze loch, zegt errzij, hebben zich daarbij steeds gelukkig gevoeld . In bet laatstvan 1850 hebben de Aucaners dan ook, lrij monde van de graman, ronduit geweigerd, om twice der leden van de IloraeischeBroedergemeente, die met dal doel bij de uitdecling dice t;~=n

chenkcn merle naar de Marowyne waren gegaan, naar Aucato brengen . Eenige weinigen der Saramaccaners, onder denkapitein Johannis Arabic, die zelf gedoopt is en gunstig bekendstaat, zijn tot bet Christendom overgegaan, door de pogingenBier zendelingen , welke reeds sedert geruimen tijd een etablissement en kerk in de Boven-Suriname, niet ver van de verblijf-plaatsen der Boschnegers, hebben opgerigt, alwaar een of tweehunner steeds aanwezig zijn .

De Indianen, wier getal tot op minder dan 1000 is gesmolten,hebben, even als de Boschnegers, geene andere dan op afgodiscbebegrippen rustende godsdienst .

Roormsch Kalholijke Eeredienst .

Het getal Roomsch Katbolijken, zoo to Paramaribo als inbet district Opper~Nickerie en bet etablissement Batavia, is ge-dnrende bet jaar 1850, met 370 personen vermeerderd .

De bevolking van laatstgennemd etablissement bedroeg, op31 December 1850, 470 personen , waaronder

De gezondheids-toestand , die in 1850 over de gebeele uit~,estrektheid der kolonie buitengewoon gunstig was, is, op ge-dacbt etablissement, met betrekking tot de lepra of melaatscb-iieid niet verbeterd . Deze bedroevende kwaal was, naar- betgevoelen van zaakkundigen, nog toegenomen ; 2 vrijen en 25slavers waren, gedurende bet gemeld jaar, daarvan aangetasten badden de plants der bezweken lijders ingenomen .

Op bet eind des jaars weal door bet koloniaal bestuur eengeneesbeer aldaar geplaatst, ten einde de ziekte meer bepaaldBade to slaan en wetenschappelijk to onderzoeken .

Het personeel der Geestelijken in de kolonie, bestond in 1850in dri-e bezoldigde en drie onbezoldig ;le dienstdoende priesters,waaronder :

Vrijen Manners . . . . 17 19'Vrouwen . . . 2: anncn ~ 7~0,Niet vrije 451Vrouwen . . . . 244

39

1 Bisschop Apostoliscb Visitatui° .3 Pastoors .

~> » Nederdistrict Nickerie, St . Franciscus-Xaverius-kerk 1849Nog werden godsdienstoefeningen gehouden in bet tort Nieuw-

Amsterdam en op men tiental plantagien .

IsraelUische .Eeredienst.

Bij de beide Israelilische gemeenten (de Nederlandsch-Portug esche en de Nederduitsch-l -loogduitsche) heeft in 1850 geiracvermeerdering in getal leden plaats gehad .

Bij die gemeenten warm geen geestelijken aanwezig, maarwet voorbidders, Lilt de kas der gemeente gesah rieerd . Bij doNederlandsch-Portugesche warm drie voorbidders , waarvantwee, to Paramaribo en een op Joden-Savane .

Dc dienst bij de Nederlandsch •Hoogduitsche gemeente werdverrigt door een voorbidder en men adsistent-voorbidder .

Kolonie CURAf~AO en ONDERHOORIGHEDEN .

Op ultimo December 1850 bedroeg de bevolking van

28,497

Vrijen . SlaverCuracao 11,225 5,573Bonaire 1,478 742Aruba 2,443 602St . Eustatius 782 1,150Saba 1,014 649St . Martin 1,227 1,612

Totalen . . . 18,169 10,328

2 Kapellaans .mfr warm n vier slatit n met kerken, to weten Uewijd irr

!e Paramaribo, St . Petrus- en Paulus-kerk , 1826op het etabiissement Batavia, St . Rochus4kerk . 1836in bet Opperdistrict Nickerie, St . Maria-kerk 1843

tile bevolkwg verdeelde zich in

40

28,497Cedurende bet jaar 1850 zijn op de zes voornoernde eilanden :

Vrijen

7.16Gebaren

Slaver

443 j 1159

6

rijen • .

397 'Gestorven

VSlaver215 55

612

In 1850 zijn aldaar als gemanumitteerd (vrijgegeveis) inge-schreven 356 slaver, waarvan alleen op Curacao 270 .

Op Curacao zijn twee begraafplaatsen voor de Protestanten ,twee voor de Roomsch Katholijken en eerie voor de Israelites .Op Aruba , St . Eustatius, Saba en St . Martin zijn rnede de

vereischte hegraafplaatsen .

Protestan(sche Eered~enst .

Voor de dienst bij de vereenigde Protestantsche gemeentewares to Curacao in 1850 drie bezoldigde Predikattten , waar-van een buiteugewoon .

Te St. Eustatius was cane Metodisten-tending gevestigd, welketoelage uit 's lands fondsen genoot .Te Saba ward de dienst verrigt door cart Episcopaalsehen

* 1)it g et.a l bestaat alleen uit slat+en , die ten deele gereketidworden order de Methodisten, loch vroegcr order de Heidenenetch wet den .

RoomschKatholijken,

Protes-tarter.

Metho-listen .

feces.Iiten .

Onbe-kenden .

op Curacao . . . 13,971 1,998 » 829 n

o Bonaire . . . 2,108 ill u 1 s}

» Aruba

. . . 2,629 414 » 2 n

St . Eustatius

. 235 1,343 352 2 n

o Saba . . . . 13 1,650 a » )a

~} St . Martin 116 1,097 * 1,612 3 11

Totalen . . 19,072 6,613 1,964 837 11

41

Predikant . Deze leeraar, welke reeds 25 jaren aldaar woonachtigwas, werd door hijdragen van de ingezetenen onderhouden .Te St. Martin beyond zich cen Wesleijaansch Methodisten-

Predikant, aan wien eerie Gouvernements •t oelage was toegekend

Roomsch Katholijke Eeredienst .

Op Curacao zijn 6 statien, als :in de start,

de H. Anna-kerk .het P district , a II . Joseph-kerk .

a » 2°

»

» H. Willibrordus-kerk .H. Rosa-kapel .

a de Oost-divisie » II . Maria-kerk .Middeu-divisie a H . Petrus-kerk .

Op elk der eilanden Bonaire, Aruba, St . Eustatius en St . Martinis eerie static .Iedere static wordt bediend door een Pastoor . Behalve deze

10 Pastoors was er een elftal Kapellaans of hulppriesters,waarvan 9 op Curacao, 1 op Bonaire en 1 op Aruba .

Van dat dienstdoende personeel warm 16 onbezoldigd . De 5overigen genoten eerie jaarwedde rut 's lands kas, to weten

1 Pastoor2 hapellaans j op ur acao .

I Pastoor

a Bonaire.I Pastoor

» Aruba .Er warm in 1550 op CuraCao 21 Zusters van Licfde, in wien

gesticht een dienstdoende priester geplaatst is .Aan den Apostolischen Vicaris werd in 1850 eerie sorn van

f 950 verstrekt, ter gemoetkoming in de kosten van het chris~telijk onderwijs onder de slaven .

I sra d itische Eeredienst .

De Israelitische gemeente heeft alleen to Curacao eerie synagogeDeze gemee,ite geniet eerie jaarlijksche toelage uit 's lands kas .

OPENBAAR ONDERtiV .LJS .

STr1AT van het getal sTOnENTEN aan de HoocE scxoLrv can fact Koningrijk der NinEeL :etiDF~,

ingeschreven bij de verschillende Taculteiten, op den 31 December 18J1 .

43

God-

ge :cerd-~

held .

Regts-

geleerd-

held .

Genees-

kunde,

Wis- en

natuur-

kunde .

Bespiege-lende

wijsbe-geerte enletteren .

Totaal

der

studenten,Getal

Verschiltussehen

4850en

1831 .

c~'

v

w~C W

s .r~

'C

~

„~+

W

31 ,Dec .HOO r e

scholen .ccy

y

W

ro,

%ar

W

Cc~b •

W a~aiE~

.

b0

v

._~

00

v'CS

c~

Aanmei'h'ii gen .

Studerende, 185O1851

Stu-derende

Stu-derende .

Stu-derende,

Stu~derende.

Studerende .

I-LEyrirn . 4 11 29 194 37 64 26 42 4 22 14 400 407 456 507 54 n 48 Het getal der studenten bedroe g

" in .4851 aan het AthenaeumUtrecht

, 174 4 2 4 69 37 46 4 7 47.. » 7 4 405 70 407 475 68 » 32

Granincn .g 73

--

a 4 08 a

a---

50 a 4 a

---

9

-

a 244 a 219 244 25

-----

a 31to Amsterdam . . 4 66 .>> Deventer , .

11,

op dat to Amsterdam genoten nag

355 41 468 74 160 43 28 1 38 18 1049 177 90g2 1226 444 a 441onderwijs : 62 kweekelingen van declinische school dock deze wares,niet als studenten ingeschreven .

rotalen in 4851 . .' r 63J 542 203 29 56 4 26 Aan de KoninkliJ'ke Academic to Delft werden de lessengednrende den in 4852 afgeloopen curses, bijgewoond door

a

1850 323 r01~ 469 31 58 4182 160 kweekelin en . Daaronder wares 45 nieuw aangekornenen .g

~ .Van de Academic zi'n vcrtrokkcn 31 k weekelin en .

Meerder . 73 41 34 a »Verschil - 4 44

Minder . a a a 2 2

Noordbrabant

Gelderland .

Zuidholland

Noordholland

Zeeland .

Utrecht ,

Friesland

Overijssel

Groningen

Drenthe

Liwburg .

Provincien .

4

43

UPENBAAR UNDER W1JS .

STOAT van de crMNasiGrz en LATIJNSCHE SGHOLEN 111 de onderscheidene provincien van het Koningrijk der

NEDEitr.aNDEV, gedurende het schooljaar 1851-7852 .

Totalen in 1852 .

a

a 1851

Meerder .Verschu1-1

Minder

Inrigtingen .

43

44

y

5

2

2

8

4

2

a

67

68

a

Onder~

w ajzers.

34

253

253

a

a

Leerlingen .

1728

1771

a

93

Aantnerkingen .

In het vorige schooljaar is de toen to Roernlond bestaandeLatijnsche school als zoodanig opgeheven .

Het personeel der onderwijzers is sedert het vorige school jaarop de volgende plaatsen

Vermeerderd, Verminderd .to Megen

met

1

aa Zalt-Bommel a

4

aa Elburg

a

4

aa Groenlo

»

4

aa Rotterdam

a

4

aa Bridle

))

2

))a Amsterdam

a

)a

4a Ilaarlem

»

4

aa Enkhuizen

a

2

aa Oldenzaal

))

a

2a Winschoten

a

a

3a Assen

a

3

aa Roermond

a

a

7

Totalen 43

43Zie voorts den staat op bladz . 62---67 van den zevenden

Jaarg~ang van dit HandboekJ'e .

Provincien,

Noordbrabant

.

Gelderland

.

Zuidholland

Noordholland

.

Zeeland

Utrecht

Friesland

Overijssel

Groningen

Drenthe

Limburg

Totalen in 4 854

.

))

)) 4 850

.

.

MeerderVerschil

Minder .

46

47

OPENBAAFt ONDERWIJS .

START van het cETac der openbare en bijzondere LAGERE SCHOLEN, in de onderscheidene provincien

van bet Koningrijk der NEDERL9NDEN, over 181 .

AC

0

135

762

2446

2454

l)

8

Bijzondere .

4)

tS!

u

8cholen .

2'5

16

52

36

7

22

188

467

21

r.

cb

uN

84

56

453

479

14

50

643

631

12

408

403

460

500

9 53

953

857

238

249

490

216

3277

3252

25

n

30

27

75

47

354 "

47 ~`

21

12

5

7

632

sup

31

n

'~ Hieronder zijn begrePen kleine kinder- of matressen-scholen in Zeeland 350 , in Utrecht 27 .~

Aanrnerkingen .

Er zijn 49 Kostscholen, waarvan 26 voor jongens en 23 voor meisjes .

De dagen kostscholen voor jongens zijn 965 in getal en die voorimeisjes 83 .

Andere scholen van bijzonderen aard en strekking zijn de volgende :952 herhalingscholen . 93 zonda nascholen . 41 werkscholen. 124 volks-

zangscholen .

Het getal leerlin ngen bedroegden 15 Januarij, den 15 Julij .

Jongens 983,584

937,203op de openbare scholen . . . Meisjes 939,041

993,769. .

( Jongens 16,293

45,790» )) bi~zondere ))

1C klasse ,

9Me,sjes

17,055

16,769Jongens 21,466

20,418n u

»

»

2e } Meisjes

19,813

99,009

Totaal . . . 397,252

Op de bewaarscholen telde men 32,932 kinderen .De herhalingsscholen werden bezocht door 5,321 leerlingen .n zondagscholen

a

)l

» 8,651u werkscholen

p

))

), 4,451

eyolks-zangscholen

))

n

» 4,994

»

322,958

l

Provincien .

N oordbrabant

Gelderland

Zuidholland .

Noordholland'

Zeeland

Utrecht

Friesland ,

Overijssel .

Groningen .

Drenthe

Limburn

!$

49

oPENgf»R oNnExwIJS .

STAAT van let oNnEeWt3zEVD vEnsoNEFL der openbare en Lijyondere tacExC scHOLEty en van de huisonderwijzers, in

de onderscheidene provincien van het lioningrijk der NEnEeLnnnEO, over 1851 .

Totalen in 1351 . .

1850 . .

Meerder .Verschil

Minder .

LU y. Nc :Noa

Openbare scholen .

ass 161 ~ 30

314 X81 64

250 282 54

273 205 93

134 99 30

iR 51 25

340 148 92

202 924 69

204 432 20

734 34 2

165

65~ 25

2394 44825099

2404 4 388 563

»

10

U U

0

94

»

»

54

+M

a

15

5

6

4

3

5

8

2

59

49

))

O OOUc

1

12

s

6

6

2

6

1

1

94

65

56

a

s

))

1 rn1) N.PC +r.l

03

}

14

45

59

29

1

24

a

10

12

160

19i

Bijzondere scholen .

2

6

43

»

Eerste klasse.

47

»

e

U

s

5

»

43

239

223

76

»

1

u

4$

17

47

34

»

15

))

7

»

»

Sao

I03

97

»

L v~1) :~

s~N

a

a

»

s

»

»

))

»

»

))

4

25

22

s

»

iO CO wy C

13

2

1

48

»

))

»

»

»

a

35

34

4

»

r v~ly L47 N0

38

43

+os

434

42

35

7

15

29

3

34

456

44s

Bijzondere scholen .

s

`r eerie klasse .

t

Q) ~;

1 ULr U ~, L ~"O ~ y QfJ 'a Lc 0' 3~ cN

31

zs

456

i5U

»

73

477

431

43

))

))

s

33

19

»

12

»

S

»

»

1

77

110

»

ss

2

6

2

»

8

))

1

C O0 .y.U OU O

37

43

50

34

2

16

n

s

6

u

19

23

))

L sue„•

y^J• N

847

369

407

991

147

134

349

227

245

139

205

484 ~I 230 ~ 3010

185 207 2999

11

»

ILUc0

Lr

a

201

227

521

442

744

438

151

75U

159

84

s+

2+ss

205

153

D)

Totaal+

i•

• U

30

90

439

151

30

26

Los

776

))

70

c

Z' LU,

s

2

260

256

4

»

U "rC) ~

51

27

58

111

8

22

2

s

1

34

330

294

36

))

Huis-onder-wijzers .

3

UC

»

s

515

L

14

2

3

29

3

•

•N•U

•

1 cyn •

t U

•

• C)

•

O

»

50

AANMERKINGEN OP DEN VOORGAANDEN START.

Een twaalftal onderwijzers der bijzondere scholen geeft (evens

onderwijs op de openbare scholen, waarom van bet in dozen staat

opgenomen getal der onderwijzers van laatstgemelele scholen behoort

to worden a fgetrokken : 4 in Gelderland , 4 in NoordhoUand , 6 in

Utrecht en 4 in Friesland ; zoodat bet onderwijzend pet soneel der

3277 lagere scholen bedroeg 6492 , waarvan 590 tot bet vrouwelijk

geslacht behoorden .

De indeeling an hot mannelijk persnneelwas als volgt

5196

Kweekelingen

. . 706

Totaal . 4 . . 5902

Hoofdonderw jzers . Ondermeesters .9° Rang .

.

. . . 42 4

2° » . . . . . . . . 9878 548

3c ~, . . . . . . . . 854 4 091

4e )) .

.

.

.

.

.

.

. 4 74 417

Zonder Rang 59 435

3004 2192

.

p,ovoci""

n`,mu"uant .

oauerla"u . .

Z"yxmm" . .

N"oruuman .

reem" . . .

Utrecht *

rwm~"u .

umrijssa .

om"mmm . .

. .^

. . .

umom"~ . . .

m°u'o ~"

.

.

.

.

Totalen in 1851

,

" 4850

{xecm"voscou'

!

~mmuer!

"

"

"

"

"

"

"

"

a

u

"

~~w

o

x,

m

u

148

wo

s

"

B/

ODENDAADONDEDWUB .

STAAI van het getal der ACrzN mo ALoEMmEzc roELAomuuls umoEoWo,nme vomr }/ot uAoso omoznWuS, door duPmvindo!e Commission' nuofgenomoo exnmon, uUge -

neiktin1051t

School -oude,nUzem .

~C)

~

uz

zn

m

"

~a

~

17

24

m*

59 48

12 21

15 22

20 26

17 18

11 20

8 12

17

48

210 275

236 224

4

51

"

~~

~~

o

oo

uo

m

u

y

"

m

~

"

/s

vmo

1m

zo

"

.

o ~=

~

"

"

/

"

"

"

"

"

"

"

o

"

~~

2)

a

a

"

"

m

o

"

"

~

zu

za

o

"

LID

17

10

13

m

c

r

m

o

o

"

12

434

1m

o

"

"

"

2

"

"

"

"

"

e

--e ~'~!"

OPENQAAR ONDERWIJS.STAAT der, bij de Staats-begrooting van hat Koningrij .

der NEDERLANDEN, voor den jare 1553, toegestaneUITGAVEN ten behoeve van hat ONDERWIJS .

Onderwerp .

HOOGER ONDERWIJS .

Bedrag .

AANMERKINGEN .Op de Staats-begrooting your 1852 was voor hat onderw /s toe-

gestaan eene sum van f 517,759 .00 .Op de Staats-begrooting voor 4853 is toegestaan voor kunsten erg

wetenschappen f 409,445 .00 .

8283

Hooge school to Leyden 112,040 .00848586 »

a

n Utrecht 70,860 .0087 ,8889 a

a

a Groningen .

a 67,255,00

90 90a Beurzen voor studerenden

, 2,000 .00

Totaal 252,1 55 .00

94

MIDDELBAAR ONDERWIJS .

Latijnsche scholen, gymnasia, collegianen hat athenaeum to Maastricht 40,834 .00

92

LAGER ONDERWIJS .

30,950,00Provineiale Gommissien van onderwijs .

93 Onderwijzcrs en onderwijzeressen, 148,000 .00

94 Bijzondere inrigtingen, hulp • en aan-moedigingsmiddelen . 55,025 .00

Totaal 233,97 5 .00

Totaal-Generaal 526,964 .00

53

OPENDAAR ONDERWIJS .

STAAT der, op de hegrootingen van de onderseheideneprovincien van het Koningrijk der NEDERLANDEN, voor

den jars 9 853 toegestane UITGAVEN, ten behoeve van

het OPENBAAR ONDERWIJS .

AANMERKING .Behalve de f 52,450, ten behoeve van het onderwijs, is op de

provincials begrootingen voor 1853, nog, toegestaan, voor order-scheidene instellingen van kunsten en ;avetenschappen, eene sour vanf 22,997 .50, en op die van 1Voordbrabant f 1000, ten behoeve vanbet Doofstona,nen-instituut to St . Michiels-Gestel .

Provincien,Lager

onderwijs .

Middelbaar

onderwijs,

Hooger

onderwijs .

Noordbrabaot 2,150 .00 as n

Gelderland 7,000,00 a as

Zuidholland . 17,100,00 as ~~

Noordholland x,000 .00 as as

Zeeland . 2,000.00 as a

Utrecht 2,400,00 ~, 1,000,00

Friesland, . 1,400,00 as as

Overijssel

. 1,500,00 as 900,00

Groningen , . . 2,300,00 as 2,700 .00

Drenthe 500.00 as as

hirhurg 3,500 00 2,000 .00 a

Totalen van 1853 . . 45,850,00 2,000 .00 4,600 .C0

as

as

1852 .

, 45.650 .00 2,000.00 4,600 .00

Verschil, Meerder , . 200 .00 as n

ONllERWIJS1N DE NEDERLANDSCIJE KOLQNl1

OTCP ct jQU

OOST-INDIE .

ilet uitvoerig verslag, bij den vorigen Jaargaug van dit hand-4oekje, op bladz. 75 en volgende niedegedeeld, onitrent de in-riglirig van lief onderwijs in de Nederlandsche hezitlingen in Asiebevat veel wat den staat van dat onderwerp in list jaar 1849kan doer kennen,

Gedurende lief jaar 1850 is, to dien aanzien, weinig veran-dering voorgevallen en lief deswegc uitgehragt versiag hcpaalc21c11 dan ook stechts tot list vermelden der volgende feitende zamenslefling van eerie sub-commissie van orrderwijs to

Timor Koepang , ten gevolge dci in 1849 verleende niagti ;inglot weder-oprigting eerier gouverri ements-lagere school aldaar ;

de opheffing bij hesluit van den 17 Januarij 1850 n° . 4 (Indisch-Staatsblad n° . 1) van lret algemeen geldelijk schoolforids Cli be-palingen ten aanzien van (IC ontvangst van schoolgelden en debestrijding van uifgaven voor bet schoolwezen , ten elude denecretaiis der hoofd-commissie, vroeger tevens thesaurier, int belarig dcc overige van hem gevorderd wordende dieristen

53

van alle bemocijenis daarmede to onthe en en tevens to voldoertiaan de strekking pier jongste bnanciele bepalingen , volgens welk~kde bestendiging van afzonderlijke fondsen client to worden tegen4gegaan ;

den aankoop van een huffs , om to dienen tot schoolgebou4vto Menado ;

de goedkeuring door het Opperbestuur van de in 1849 doorbet bestuur in Indie bevolene oprigting van gouvernements •l agerescholen to Buitenzorg, Kedirie en Probolingo, en de toekenningvan eene geldelijke toelage aan eenen particulieren onderwijzerto Pattie (residentie Japara) ;de magtiging tot oprigting van een schoollocaal to Kedirie ;de goedkeuring van den opbouw van cen gelijk locaal to

Timor ; eneiirdelijk nog eene magtiging tot den opbouw van een nieuw

schoolgebouw to Soerabaija,

WEST-INDIE .

Kolonie SURINAME .

Het getal scholen werd in 1850 met twee vermeerderd, varywelke eene uitsluitend werd geopend voor meisjes uit den meetgegoeden stand .

IIet getal scholen bestond alzoo nit1 hoofdschool2 stalls-armenscholen

e Paramaribo .11 p~rticuhere scholen

Op deze scholen werd onderwijs gegeven aan 1101 leerlingeu~vaaronder 424 die dit op kosten van het Gouvernement genoten .

In het neder-district Nickerie was merle eene school gevestigda

Kolonie CunArAO en onderhoorigheden .

In het jaar 1850 is to Curacao in werking getreden eene,door de ingezetenen, buiten eenige bijdrage van bet Gouverne-

went daargestelde Maatschappij van Onderwijs, die den 1 Novembervan dat jeer hare hoofdschool heeft geopend met 53 IeeIingenIn die school wordt, door een hoofd-onderwijzer en drie huip-onderwijzers, onderwijs gegeven in de Nederdui(sche, Franscheen Eugelsche (alen, (heoretisch en practisch rekenen, algemeeneen vaderlandsehe geschiedenis, aardrijkskunde, en in de begin-selen der wis- en stelkunde.

Het doe! der Maatschappij is om aan de kinderen uit dengegoeden burgerstand mm kostbaar, duurzaam en goed onder-wijs to verzekeren . Het aantal harer leden hedroeg l26

In 1850 is onderwijs gegeven :op Curacao.

543 jongensin 17 inriglingen aan

917 meisj es,

1460 kinderenop Bonaire .

32 jongensn 1 school aan t 21 meisjes,

53 kinderenop Aruba .

c 23 jongens,in 2 scholen aan

7 mei sj es,

30 kinderen,Te zanen op tie tine eilanden :

598 jongens,945 meisjes,

1543 1eerlingeri

Dc examine, op de verschullende scholen Ic Curacao afgeno-men, hebben verschillende uitkomsten opgeleverd .

Op drie particuliere hoofdscholen zijn dezelve zeer hevredigendgeweest. Ten opzigte van meisjesscholcn is de wensch oaf staantot ecu meer grondig onderwijs .

Dc school in de Oost-divisie van dat eiland, onder de leidingvan den Eerwaarden peer Putman, (destijds) Pastoor van St . Rosa,en van zijne zuster, %velke laatste met hat onderwijs der aarr-komende meisjes is belast en aldaar ook aan bet hoofd staateener bewaarschool, hli jft zich voortdurend onderscheiden alssane inrigting, walks ails aanbeveling cn eene bijzondere mel-ding verdient.Op de plantagie Barber to Curacao, zijnde de eigendoni van

den Gisscbop van Cytrum, wordt voortdurend onderwijs gegevend.3or geestelijke zusters .

Voorts is aan lien bisschop de toestemming verleend tot charstalling eener school in de midden-divisie van Curacao en vaneerie bewaarschool, de laatste meet bepaald voor Roomsch Katho-lijke kinderen heneden de zeven jaren, in de voorstad Pietermaat,beide meae onder leiding der genoewde geeslelijke zusters .

Het lands-schoolgebouw, hetwelk to Bonaire, grootendeelsdoor vrijwillige bijdragen, wend op ;erig,t, is in 1850 voltooid,waardoor tevens is voorzien in de wooing van den lands-onderwijzer .

Door hat hesluur is daartoe bijgedragen f 500, en is doorhetzelve oak eenig werkvolk verstrekt .

Op St. Martin (Ncderiandsch yedeette), alwaar newt de En-gelsche taal gebezigd wordt, is in 1850 een in Nederland geexa-mineerd lands-onderwijzer geplaatst en is alzoo op dat gedeellevan bet eiland in eerie lang gevoelde beboefie voorzien gewordendoor de geschonkene gebgenbeid , zoowel voor kinderen vanonvcrrnogende als voor die van meet gegoede ouders, Urn dealdaar schist onbekende moedertaal to kunnen aanleeren en meetandere nuttige kundigheden to verkrijgen .

Bij bet plaats gehad hebbende examen raids die school 4kinderen van behaeftige ouders, die gratis onderwijs genoten ,en 21 die schooig;eld betaalden .

Op St. Eustatius en Saba heeft men geese scholen ; hat onder-wijs is in lranden van den Iethodisten-predikant en van eenigevrauwen Bier gemeente.

STAAT

VAN IIET

A1UIWEZENTN HET KONINGRIJK DER NEDERL NDEN -

®®ea' bet jaar 1 SO.

De Instellingen van weldadigheid worden bier, even als over1849 (1) in TWEE xooFOSOORTEN onderscheiden, namelijk :1°. in Instellingen, strekkende ten behoeve of tot bet verzorgen

der armen ook door werk en onderwijs ; en2° . in Instellingen, welke bet voorkomen van armoede ten doel

hebben,

EERSTE HOOFDSOOI T,

Instellingen, strekkende ten behoeve of tot bet verzorgender armen°

Het aantal der, op 31 December 1854, in bet Koningrijk aanPwezige Instellingen van dezen aard, bedroeg 7167, waaronder :4636 die niet en2531 die wet gesubsidieerd werden van wege bet Rijk, de pro-

vincien of de burgerlijke gemeenten .

(1) Zie bladz. 87-104 van den zevenden Jaargang van ditHccndboekje .

59

De werkkring dezer instellingen strekte zich uit tot eene oftot meer dan eene godsdienstige gezindte, of wel tot alle be •hoettigen zonder onderscheid van godsdienst .Naar deze onderscheiding verdeelt zich het boven gemeld

aantal instellingen als volgt

Het aan elke gezindte behoorende aantal dezer instellingen ,verdeelde zich, volgens hare snort en naar gelang zij niet ofwed gesubsidieerd warm

I . BESTUREN voor IIUISZITTENDE ARMEN :

1, Diakonien en kerkedijke armbesturen

Nederduitsch-Hervormden

1096 21'7 1313Waalsch-Iervormden15 )? 15Engelsch-Hervormden 4 » 4

Tr ansporteren

. . 1115 217 1332

Nietgesubsi-dieerd .

wetgesubsi-dieerd . `I'otaad .


. 1380 269 1649Waalsch-Hervormden .

. 27 1 28ngelsch-Hervormden . 7 » 7

Evangelisch Lutherschen

. 41 25 66Herstelde Lutherschen 6 2 8Doopsgezinden . . .

, 120 13 13,3Rernonstranten ,

. 18 3 21Christelijk Afgesclreidenen .

, 125 7 132Roomsch Katholijken . . , .

. 544 148 692Oud-Bisschoppelijke Klerezy

. 18 7 25Nederduitsche Israelites .

. 44 73 illPortugesche Israelites .

. 3 6Gemengde gezindten .

. 52 9 61Algemeene of burgerlijkc armen . 2247 1968 4215Niet genoemden

. . 4

Totalen .

. 4636 2531 7167

2 . Alg«moenoof uwr«erlij» o,moesm,en'

Vour m de amoonin den numsto zmoes nmmuo, mn het even m oU al uon

o/m ` oo,en en oeua m de oedeouno vanbet ukemmm or muroor)Uu mmoesmurtong oouma/ounmg van muuooien oot -

60

Per transport

u/o 2/7 /332E,ungouseu Louerscxe

' . . . .

zo 2/ 44serstemarumomouuu5 / oooopsgomoum, ee 13 uzuomuostmnten m m mCnrmteok 4fgescxomunen . . . . '

123 u 129ooomsc»numonjkooo zzo 442

ouu omscunnnoUm Kle,mx . . . .

/ o 7 zuNede,muitscuouraemo . ' . . . .

28 ne meo 3pm«uooscuo Israelite .

.

.

.

'

'

"

Tutaleo ' . ' 1736 452 2/88

`mogem . . 'voor m uo urmm` uo . nm w,mo

reueu oou, oiet a'mluoua xUn oU mu'

248 243 49/

uonmn 'mleo 'no, uo a,mon umuammmter

mo niet tot uonin Knmoaoootsc u» oo-nooron, nncu ooqz unoroo»esoijonnm '

mm 483 566

ooox door ofgm,ouo oaUuonio ' ' .voor uo u,mon uer gemooute, uu

niu vonen m uoomaunrU'mg ,onoeou

4 2m zr

tier u,~o ,oormmuu oumnmw'n ' . ' 14 28 4s

Tummu . . . 34e 777

o

ozn

z/n Gommoinoeru ormuestumv,

mm ' ' ' . . /oHomtemuLumnrsoue " ~ ~

Tmnspneomn . . . 10 o 22

61

Per transport 10Chi islelijk AFgescheidenen1Roomsch Katholijken2Nederduitsche lsraeliten»Geniengde gezindten n

Alle gezindten 23

Totalen . . .

36

Totalen . . .

19

Totalen .

6

12

92

21

137

60

61

97

4, Weezen-armbesturen niet in het bezit van door henbeheerde godshuizen

Nederduitsch-Hervormden . 8Evangelisch-Lutherschen . 1Doopsgezinden . , .

.

1Roomsch Katholijken Alle gezindten 7i

?~

8»

1n

1

1

8

2 d̀'1

5 . Bijzo-ndere besturen, krachtens er('makingen, niet in bet bentvan gestichten, en dus niet tot de godshuizen behoorende

Nederduitsch-Hervormden ,

11Roomsch Katholijken12

a

111`'

2

8

Gemengde gezindten2

2Alle gezindten 41

41

Totalen , . .

66

»

66

6 . Andere besturen, ten doel hebbende het verstrehkenvan onderstand :

Nederduitsch-Hervormden»

1

1Engelsch-Episcopaalschen1

n

1

Engelsch-Sehotschen1

»

1Gemengde gezindten1

»

1Aile gezindten 3

1

4

IL GENOOTSCIIAPPEN, die aan SCIIAMELE ARMEN onderstandverleenen

Nederduitsch-Hervormden . . 1 » 1Roomsch Katholijken . . . . 10 » 10Alle gezindten 20

1

21

Totalen . , .

31

1

32

III . COMMISsIEN of VEREENIGINGEN, die, gedurende den winter,

IV . GENOOTSC1APPEN tot het verleenen van onderstand aan

`' . GOnsuuiz n , met uitzondering van de gas!- of ziekenhuizen

1 . Weeshuizen

a. Uitsluitend voor jongensNederdrutsch •Hervormden2

»

2l&oomsch Katholijken .

. . .

3

»

3Nederdnitsche Israelites1

»

1Portngesche Israelites1

»

1

Totalen . . .

7

»

7

uitdeelingen doers van levensmiddelen en brandsto ffen

Nederduitsch-Hervormden 1 1Roornsch Katholijken . 1 4Nederduitsche Israelites . . 1 » lAlle gezindten 78 31 109

Totalen 83 33 116

BEIIOEFTIGE KR A AMVROU W EN

Netlerduitseh-Hervormden 1 ~~

1Nederduitsche Israelites . » 1

1Atle gezindten 35 6

41

Totalen . , . 36 7

43

63

b, Uitsluitend voor tinelsjesNederduitsch-Ilervormden . . . , 2 >> 2Roomsch Katholijken . 2 » 2Nederduitsche Israelites 1 u 1

Portugesehe Israelites . 1 n 1

Totalen

,c, Voor jongens en meisjes :

6 » 6

Nederdui(sch-Hervormden 40 6 46Engelsch-Hervormden . . , 1 r~ 1

Evangelisch-Lutherschen .

. 2 » 2Doopsgezinden 4 7> 4Remonstranten 1 n 1

Roomsch Katholijken 16 3 19Oud-Bisschoppelijke Klerezy 2 » 2Nederduitsche Israelites . . ' .

, 1 » 1Gemengde gezindten 8 7> 8Alle gezind(en 28 8 36

Totalen . . . 103 17 1202. Gestichten voor oude en gebrekkige lieden

a. Uitsluitend voor mannenNederduitsch-Hervormden 1 r> 1

Roomsch Katholijken 5 ~a 5

Portugesche Israelites » 1 1Gemengde gezindten I >~ 1Alle gezindten

. .

. . 8 ~3 8

Totalenb, (Jitsluitend voor vrouwen :

15 1 It)

Nederduitsch-Hervormden 20 )) 20Doopsgezinden 1 v 1

Roomsch Katholijken 7 >~ 7Portugesche Israelites n 1 1

Transporteren . , 28 1 29

64

Totalen '

'

.o . rno omu rm ia,mu .

Nadermmom-uennnndem. .

.

. .

.

.~.~

Ile,muuocumomc*m . . . ' . .ooonsguunoennoomscouamun3kouomnwgdooozinmoAlle n,4nuten

u o esuomo n ooroxu amuen en ak umo mmnmo /o. roor munnen en jonueno,

Nounumtsoo'umnnoomm

Totalen . . .4 . Bestedetingshuizen n»or omu «esmnhto .

Node, mmc 'oo*onoum`u

z

o

Totalen . ' .

5

7

12

oonvsgmmuen /uoommu Kuuonjko ' . ' ' ' ' .

"Auoo,zinuten o

I ,

/

1 "

1

21 /s

oo2 /

o4 u

71 "

14 "

4o u

oz "

um n

uo

ua nu

95

Per transport . . . 28 1

zoI "

1aemenou nomuulen ~ '

Anoommuteu u "

5

Total en $c . rom mnxnen mx nmvmo ,

. . 34 /

»5

Node,momo -L/mvmmumu . . .ooommouuumnjku

.

..

.17u

u

uo"

aNode,mumolie zmuuue . . . . .

. 1 o

4eprnewzde oomnuteo . . m "

mAlle u,mouteu ou u

34

Tota len . .

. m m

ma

Arm of werkhuizen voor beide geclachien :

Ne1erduitsc1i- Hervormden

23 11Christclijk AfgescheidenenRoomsch Katholijken .

2 5) 25) 1Gernetigde ezindten

Alle gezindten . -

2 40 42

Totalen . - .

28 52 80

6. Proveniershuizen of huizen voor kostltoopers :

Ia . IJUsluitend voor mannen :

Roomsch Katholijkcn 1 >)Alle gezindten 5) 3

Tota!en 4 5) 4

b . Uitsluitend t'oor vrouwen :

Alle gezindteti 1 2

Totalen 2

c . Voor beide geslachten :Neder'thitsch Ilervorrnden 8 8

Gernengde gezindten 6 1 7

A1e gezindlen 6 1 7

Totaleii 20 2 22

7 . Hojes :

a. Ulisluitend voor vrouwen :

Nederduitsch-1-lervarmden - .

- 41 41Evangelisch-Luherschcn 6 )) 6

Doopsgezinden 10 10Fiemonslianlen 3 5) 3

Roornsch Kalholijken - 30 5) 30

Tran sporteren 90 90

66

Per transportOud Bisschoppelijke Klerezy ,Gemengde gezindten , .Ahe gezindten

Totalen

b . Voor beide geslaciaten :

I ederduitsch-Hervormden

.Waalsch-HervorrndenEvangelisch-LutherschenRemonstrantenIloomsch Katholijken . . . .4ud-Bisschoppelijke Klerezy .

.Gemengde gezindten .Alle gezindten

Totalen . . .

43

»

43

8. Gestichlen, welke niet in vorm, maar wel in aard metho ffes overeenkomst hebben

De gezindten niet opgegeven .

. .

4

»

4

146

»

»

Totalen . . .

4

»

4

VI, GESTSCEITEN, uitsluitsnd bestenrd voor ZIEKEN en GEWONDEN

90

1

4

51

146

Nederduitsch-Uervorrnden 2

Roomsch Katholijken . . .

.

.

. 4 »

4Nederduitsche Isra9liteii . » 2

2

Portugesche Israelites , . . . . . » 1

1Gemengde gezindten 2 »

2ylle gezindten .

.

.

.

•

. 27 24

51

Totalen

. . 35 27

62

67

a . Voor meisf Cs :Roornsch Katholijken . . .Alle geziudten

VIII . SCLIOLEN, woarin nan lcindercn van IIU1SZ1TTE1IJE 5E

HOEFTIGEN, geineenschappelijk met anderen, kosteloos

onderwijs is gegeven .

12

n

12

5

1

6

Totalen . . .

17

1

18

* Flieronder is b egrcpen cene schoo l u it s lu itc n d voorjongens

a. Voor jongcns :

Roomsch K1ho1ijken 2Nederduilsche israeliten 1 1Alle geziudlen . 3 3

Totalenii . Voor meisjes :

3 3 6

Roomsch KalholijkcnNederduitsche Isi'acliten

7I

I

Alle Gezindten 2 2 4

Tolaienc . Voor jongens ci meisjes :

10 9 12

Nederduitsch-Hervo ;rndcn 29 3 32.Waalsch-Ilervorniden 5 5,

Evangelisch-Lutherschcn 3 3Christelijk Afgescheideneri , . I IRoomsch Kalholijken . . . . 13 s 13

Oud-Bisschoppelijke Klerezy 1 1

Nederduilsehe 1sr1iten 1 4 5Portugesche Israeliten

. . . 1 1

Gernengde gezindlen 1 7 8Alle gezindten 11 82 93

Totalen .

. . 66 96 162

(1) 4 voor jongens, 10 voor meisjes, 16 voor jongens enmeisjes en 4 voor volwassenen .(2) 7 voor jongens, 9 voor meisjes, 15 voor jongens en

meisjes en 61 voor volwassenen .(3) 1 voor jongens, 6 voor meisjes en 109 voor jongens en

rceisjcs .

68b . Voor jongens en meisjes :

Nederduitsch4iervormdcn

4 „ tWaalsch-Hervormden .

1 >, i

Evangelisch-Lutherschena

a 1 1Roomsch Katholijken14 )) 14Nederduitsche Israelites5 4 9Gemengde gezindten6 a 6

Alle gezindten1293 870 2163

Totalen . . . 1323 875 2198

IX . WEEKSCIIOLEN (1) .

Nederduitsch4lervormden . .

2 a 2

Roomsch Katholijken12 » 12Nederduitsche Israelites2 1 3Alle gezindten 14 3 17

Totalen . . .

30 4 34

A . ZONDAGS-SCIIOLEN (2) .

2 11Nederduitsch-Hervormden

. . .

9Roomsch Katholijken .

. 4 . .

21 21Gemengde gezindten . 3 3Alle gezindten 49 8 57

Totalen . . . 82 10 92

X1. KLEINKINDER of BEWAARSCIIOLEN (3) .

6Nederduitsch-tervormden . . . .

6 aRoomsch Katholijken . . . .

14 » 14Gerner,gde gezindten2 » 2Alle gezindten 77 17 94

Totalen . . .

99 17 116

69

XII, WERKSCHOLEN

(l) 1 voor jongens, 48 voor meisjes en 3 voor jongena etcmeisjes .

Nederduitsch-Hervormden . . .

. 4 1Waalsch-Hervormden .

. 1 » 1Evangelisch-Lutherschen . 1 » 1

Roomsch Katholijken 10 10lNederduitsche Israt 1iten , . . . . 1 » 1Alle gezindten 19 15 34

Totalen . .

, 36 16 52

XIII. GESTICHTEN voor DOOFSTOMMEN :

n 1Roomsch Katholijken . 1Alle gezindten .

. n 1 1

Totalen . 1 1 2

XIV. GESTICHTEN voor BLINDER'

>' 9Alle gezindten . 2

Totalen . 2 i~ 2

XV. WERKPLAATSEN van LIEFDADmuEID :


1 » 1

Gemengde gezindten .

3 n 3

Alle gezindten .

32 15 47

Totalen . . .

36 15 51

XVI. KOLONIEN, gevestigd door de 117aatschapp~j

van Weldadigheid

1Alle gezindten .

'~ 1

Totalen . . .

» i 1

Toordbralant

Gelderland

Znidholland

Totalen . .

Noordholland . . .

Totalen , .

Totaten ,

a .b .C .d,

a .b.C .

a .b .C .d .

Totalen . . .

a .b .C.d .

/Q

Ire hiet hover omschreven instellingen , gerangschikt naa : ge-long zij betreffena . Armbesturen en genootschappen (or bedeeling of verzorging ;b. Godshuizen ;c . Gast- of ziekenhuizen ;d, Schole-n en werkplaatsen ;

verdeelen zich , provincies gewi js , als volgt

420

143

64403

467

In dosteden .

35248

53

7436630

238

62146

456

235

r

Gesahsidieerd .

92n

41

474448

37

58254142

436

Ten platter1Snde .

214272

333

573

29842

n243

523

2.4149

230

490

J

445

2

147

34

57

91

49644

n5

245

3705340

388

821

420497

348

794

55946115

344

1079

41 328 4 07 53845

41

17

4 8 97 >> 4 957

15

212

310

120

384

337

1070

In desteden .

Ten plattenlaude .

^J

OJroroO

Gesubsidieerd .

a . 27 25 132 78 262A . 7 2 3 D) 12ZeelandC . 4 1 4 6d . 22 6 147 u 145

Totalen . . . 60 34 253 78 425

a . 29 14 100 25 16822 1 1 )) 24Utrecht

, . . .C . 3 4 )) D) 4d. 24 5 32 43 404

Totalen 78 21 433 68 300

ka .A .

4721

236

299n

313J32

68266Friesland .

C . )) 4 U )) 419 9 3u3 2 333

Totalen . 87 39 609 347 1082

a . 8 48 124 22 172A . 34 » 10 » 44Ovei'ijsselC . 3 2 a 1 6d. 6 17 7 4 83 213

Totalen . 51 37 141 206 435

da .A .

521

6))

109n

49812

31833Groningen

C . 4 D) n 1d. 5 8 12 218 243

Totalen . . 31 15 121 428 595

mrennm

m"m"rg

u"t. ma=e uUk

rm"len . . .

z"taa" . .

u»'C .u .

"b .C.

uc

.

* ««st"den .

r«"uo

m

s

m

37s*oaaz

341

*m

oosuusiuleord .

4590

u~"~

u

u""

12

m

unsauo1m

471

Ten platten

m*"

*«

178

oo""e

141

1989131

u4394

aan

5576

rv° aW koint : uoMommoumi.j m"nem"maheid .

.

r"m"l-ocnera, . .

u"""

S

us""

143

468

*mmu

864

2059

.

.

oe1m

"437

ne

sm

142su

^xo

omrmmm

oaa

noo

7467

•

m• 3•

m )}

Van doze ?1e7 mstemno, x,umn 753 xicx unu,mme uuobet gomn ,uo mom`unmm ' naomunr xu orrnuxe van eonvmum/e ,ermvr van uuu o/uot van bet Anmnrzen over /85m m

,,mioumu oeno,uoo ' en mmo to nonr geomnt ' uut uuNuun

73

frog steeds verstoken blijft van bet nut der meer wisse beschou-wingen, welke de uitkomsten van dien staat antlers zoudenkunnen opleveren . De bekrompen geese van geheimzinnigheidtier nalatige bestuurders, is to meer to betreuren, daar hij doetzien, dat die besturen zich gees juist begrip vormen van hunnestelling als uitdeelers der giften hunner medeburgers . Deden zijsulks dan zouden zij et prijs op stellen, dat de uitkomsten vanbun beheer de meeste openbaarheid erlangden en de deswegegevraagde opgaven niet weigeren to beantwoorden, under voor-gewend wantrouwen, als of in die opgaven eerie aanrandingIi unner onafhankelijkheid gelegen was .

De 6414 instellingen van welke inlichtingen zijn verkregenhebben in 1850 bedeeld of beweldadigd ; to weten

personen .

3036 besturen moor huiszittende armen . . . .

424,51427 genootschappen tot ondersteuning van schamele

armen 5,571106 commission of vereenigingen, welke gedurende

den winter uitdeelingen doers van levensmid-delen en brandstoihenOnbekend.

39 genootschappen tot ondersteuning van behoeftigekraamvrouwen

480 godshuizen57 gast- of ziekenhuizen153 armenscholen, uitsluitend your behoeftige kin-

deren2213 scholen, waarin gemeenschappelijk met andere,

kinderen van behoeftige worden onderwezen .34 bijzondere weekscholen, door genoo(schappen

of particulieren bekostigd89 Zondagscholen, door genootschappen of par ti-

culieren bekostigd96 kleine kinder- of bewaarscholen

.

3,27118,77516,624

54,096

79,220

4,965

6,54211,5811

Transporter.en . . .

625,1614

in betrekking tot de

lluiszittende armen .

Godshuizen .

Gast- of ziekenhuizen,

8cholentotonderwijsn

het hoogste in

Nbordholland 229,88

Friesland 157,34

Zuidholland 157,12

Noordholtand 40,75

Friesland 9,36

Zuidholland 8,56

Noordholland 43,93

Utrecht 8,12

Noordbrabant 7,51

Groningen 68,36

Zuidholland 66,63

Limburg

53,96

Totaal . . .

646,650

Pit getal staat tot de bevolking (op 31 December 1849 be-dragende 3,073,411 zielen) als 21040 0 tot 1000 .

Die verhouding was

het laagste in

Drenthe 56,29

Overijssel 67,27

Gelderland 87,68

Noordbrabant 4,38

Drenthe 2,22

Limburg 3,43

Friesland 0,41

Groningen 0,85

Gelderland 4,30

Drenthe 35,54

Zeeland 42,53

Gelderland

44,61

Ofschoon het getal der in 1850 bedeelde of beweldadigde per-sonen grooter is dan dat, hetwelk in 1849 werd opgegeven, magamen echter veilig aannemen, dat die verhooging slechts schijn-haar is, aangezien over 1850 de uitkomsten van vele instellingen

74

Per transport 625,16136, werkscholen . . .

. 2,7752 gestichten voor doofstommen 2192 gestichten voor blinders 82

43 werkplaatsen van liefdadigheid .

a . 8,4781 maatschappij van weldadigheid . 9,935

meer zijn kenbaar gemaakt, dan over 1849 heeft plaats gehadzoodat daaruit kan warden opgemaakt, dat de staat van betArmwezen over 1850 wederom gunstiger is geworden .

Men vertieze, bij de beschouwing der getallen van de be •deelden of beweldadigde personen, niet uit het oog, dat zeervelen dubbel en meermalen worden geteld, omdat dezelfde per-sonen bij onderscheidene instellingen ondersteund worden . Demeeste der bedeelden worden ook slechts een gedeelte van betjaar ondersteund en onder de verpleegden bevindt zich een nietonaanzientijk Beta! personen, die niet tot de behoeftigen be-hooren, maar voor eigene rekening of ten koste hussar betrek-kingen verzorgd zijn ; terwijl op de scholen een groot aantatkinderen onderwijs ontvangen, schoon hunne ouders niet be-deeld worden . Hieruit volgt derhalve, dat bet er zeer verre ofis, dat ruim een vijfde der bevolking van bet Koningrijk tot deeigenlijk gezegde armen zoude behooren .

De gezamenlijke u1TGAvErr der instellingen, welke opgaven heb-ben gedaan, beloopen over 1850 eene som van f 12,439,515 .65waarvan echter nioet worden afgetrokken10. hetgeen daaronder meer dan eenmaal voor-

komt, als subsidies en bijdragen door aleeene snort van instellingen aan de ander everstrekt , stellig bedragende eene sorevan .

.2~, hetgeen is uilgegeven voor

niet behoeftigen, bere-kend, voor zooveel be-kend is, op . .

.

f

84,921.972

82,868,63k167,'790 .61

Er is alzoo ter zake van behoeftigen in betgeheel werkelijk uitgegevenf 12,271,725,04

Transporteren . . f 12,271,725 .0

76

Per transport . , j 12,271,7'2 .04Daaronder is evenwel begrepen

a, voor onderhoud van gebouwen, voor grond-,polder- en verdere fasten, waarmede deinkomsten zijn bezwaard, en voor allekosten van administratie. f 1,384,898 .31

b. voor apossing en rentenvan opgenomen gelden . -

81,241,89c. voor belegging van gelden

op hypotheek, hetzij dooraankoop van vaste goe-deren of efl"ecten, hetzijop eenigerhande andere

wijze, en de bijbetaalderenten, die op de aan-gekochte effecten waren

verschenen- 555,592.902

f , voor premiers wegens be-toonde vlijt en bekwaam-heid

. . .

-

1,133,08g, de kosten voor de admi-

nistratie en bet onderhoudder gevestigde inrigtin-gen, fabrieken, werk-

plaatsen en bakkerij inde kolonie der 1Vlaat-schappij van Weldadig-

heid- 2,644,255 .242waarvan wordt afgetrokken

hetgeen de uitgaven hier-

Transporteren .

f 5,007,623,86

f 12,271,725.04

d, voor aankoop van gereed-schappen en werkstoffen - 173,968 .772

e, voor arbeidsloonen .

- 166,533,652

Per transport . , f 5,007,623 .86

f 12,271,725,04voren onder d, e, f en gmeer hebben gevorderd,clan de daartegen over-staande ontvangsten be-dragen, ter summa van . - 400,050 .33

Zoodat regtstreeks voor ondersteuning vanbehoeftigen in 1850 is besteed . . .

.

- 4,607,573,53

f 7,664,151 .51

Deze sum kan in voege als volgt ~vorden gesplitstJ o, understand van allerlci aard, zoo in geld als in natura, nor

aftrek van hetgeen voor niet-behoeftige krankzinnigen isuitgegeven, waaronder ook uitgaven voor geneeskundigedienst en geneesmiddelen zijn hegrepen, die echter niet ge-splitst konden wordenf 6,250,152.703

2° . Kosten van de geneeskundige dienst .

-

21,220.303° . Geneesmiddelen-

67,389.59k4°. Begrafeniskosten, met uilzondering van

die, uitgegeven door de besturen voorhuiszittende armen, voor welke zij zijnbegrepen onder den understand vanallerlei aard 14,258 .83

5 ° . Bezoldiging van onderwijzers-

169,759 .226° . Schoolbehoeflen en verdere kosten van

onderwija, bet aanleeren van ambachtcn,milsgaders de bezoldiging der onderwijzersbij de gestichlen voor doofstommen . . -

258,256 .697° . Voor verdere uitgaven, dun die hier~oren

sub g vermeld , gedurende het dienstjaardoor de ii Iaatschappij van Weldadigheidgedaan, alsa. renlehetaling der versehillende geld-

leeningenf 97,233.75

Transporteren . . f 97,233 .75 f 6,781,037 .34

78

Per transport . . f 97,233 .75Ii . kosten van algemeen be-

heet- 31,338,35c, gelden door de kolonisten

to goed gemaakt enspaarpenningen van de-zen- 24, 78.09

d. Uitschotten voor reke-ning der Regering . . - 48,684,062

202,038 .2528° . Nadeelige sloten van rekening .

. . -

154,776 .699° . Versehillende uitgaven, na al'trek van de

hiervoren gemelde subsidies en bijdragendoor de eene snort van insteilingen aande andere verstrekt, en der gelden doorde gestichten voor doofstommen belegd . -

126,248,89230°. Hetgeen voor de posten, hiervoren sub

d--g vermeld, meer is uitgegeven dan dedaartegen overstaande ontvangsten hebbenopgebragt -

400,050.33

Totaal als boven . . f 7,664,151 .51

Een gedeelte der sommen sub n°. 8 en 9 betreft vermoedelijkonderwerpen, die niet kunnen worden gezegd eigenlijke onder-

.stand to zijn . Het bedrag daarvan is echter niet bekend, daarornis desw ege niets afgetrokken .Under de bovengenoemde uitgaven zijn niet begrepen die der

hijzondere scholen voor behoeftigen, door genootschappen ofparticulieren bekostigd, waarvan de onkosten niet bekend zijn

f 6,781,037 .34

'79

De gezamenlijke 0NTVANGSTEw van de instellingen, welke op~

gauss hebben gedaan, beloopen over 1850

eene som van f 13,063,939 .411

waarvan echter most worden afgetrokken1°, hetgeen daaronder meer dan eenmaal voor-

komt als subsidies en bijdragen door deeene snort van instellingen van de andere

ontvangen, ten bedrage van f 84,921 .972

2 hetgeen is ontvangen voorniet behoeftigen, berekend,

voor zooveel bekend is, op - 97,526 .67

Er is alzoo ter zake van behoeftigen in bet

geheel werkelijk ontvangenf 12,881,490.77

Die ontvangsten zijn voortgesproten uit :

a. Eigen middelen of regten ; als

1°. Inkomsten van bezittingen en regten .2° . Afilossingen van hypotheken en to gelds

gemaakte inschulden, effecten of andere

bezittingen en ontvangen renten diedaarop wares verschenen

3°. De opbrengst van het werk bij de ge-

nootschappen tot ondersteuning vanschamele armen, en in de werkscholenen de werkplaatsen

4°. Winst op den verkoop van in het ge-sticht voor volwassen blinden gemaaktevoorwerpen

5°. De stortingen der kolonisten en de op-brengsten in de kolonien der Maat-schappij van Weldadigheid .

.

182,448 .641

3,518,553,44

395,216 .70?

280,936.211

1,024,231

- 2,304,904.21Y

f 6,500,634,802

Transporteren . , f 6,500,634 .801

b .

80

Per transport .Bijdragen en giften van de openbare enbijzondere liefdadigheid

1° . Subsidien van de ge-meenten( 2,666,834 .542

2° . Subsidien van de pro-vincien en van denStaat-

48,376,603° . Collecten en giften . - 1,610,107,8224°.Inschrijvingen en bij-

dragen van particu-lieren- 218,548 .86

5o. Bestedingsgelden envergoedingen, volgensaangegane overeenykomsten- 478, 283 .43k

-- - 5,022,151 .262cY . ©pgenomen geiden-

113,462 .29d . Kost- en onderwijsgelden voor kweeke-

lingen -

6,860.442e. Kosten van verpleging, door de gast- of

ziekenbuizen terug ontvangen, met uit-sluiting van die voor niet-behoe(tige krank-zinnigen, in daarvoor bestemde gestichtenverpleegd -

178,619 .422(. Stortingen dee kolonisten voor de fondsen

bij bun ontslag verevend-

23,365 .60g . Voordeelige sloten van rekening over vroe-

gere jaren -

760,600 .864 . Verschillende niet bepaald omschreven ont-

vangsten -

275,796.08

Totaal als boven . . (12,881,490 .77

Die ontvangsten beliepen (89,179 .06 minder in 1849. Toen

was echter niet, zoo als thans, tot een beloop van (97,526 .6'7,

I" 6,500,634,802

wan bet geheel der ontvangsten afgetrokken, het daarin begrepene wegens vet pleging van niet-behoeftige krankzinnigen .Volgens de tabellen beliep dus in 1850 bet geheel bedragf 8,347 .61 meer dan in 1849 . Daar echter de opgaven voor 1850over veel meer instellingen loopen dan die voor 1849, zoo magmen onderstellen, dat de werkelijke ontvangsten in 1850 minderbedroegen dan in 1849 ; in het algemeen een gevolg hiervandat de uitgaven in 1850 bleven beneden die van 1849 .

Het is verblijdend, dat even als in 1849, vergeleken met 1848 .en in 1848, vergeleken met 1847, bet geyal was , bet beloop der°subsidien van de gemeenten in 1850 op nieuw en wel f229,613 .54iminder is geweest dan in 1849 . Die opmerking heeft to meer.waarde, omdat de opgaven wegens de subsidien tot de meestvolledige en naauwkeurige behooren van al de cijfers in dezenvervat .De subsidien van de provincien of van den Staat bedroegen irr

1850 f 34,051 .602 sneer dan in 1849. Die vermeerderinu is bijnageheel uit de provincials fondsen verstrekt, ter verbetering varygestichten voor krankzinnigen en ter aanvulling der middelenvan bet provinciaal gesticht van dien aard in Noordholland .

In bet algemeen zijn de cijfers der opgaven van 1850, schoorrzij over vele instellingen meer loopen, beneden die over 1849 .Dezelfde uitkomst leverde 1849 op, vergeleken met 1848 .Er is alzoo stof tot de opmerking, dat, voor zooverre die

cijfers dergelijke gevolgtrekking toelaten, daaruit kan wordenopgemaakt, dat de staat van het Armwezen, hoe bezwarend dieook nog mope zijn, flu gedurende drie achtereenyolgende jarenyunstiger is geworden .

8r

De waarde tier erfstellingen, legaten en giften onder de leven-den, tot bet aanvaarden van welke, aan de onderscheidene in-stellingen van weldadigheid, van Gouvernementswege in 1850magtigiug is verleend , bedroeg

Diakonien of kerkelijke armbesturen, behalve eene erfstellingdie waarschijnlijk eenige tonnen goods bedraagt, aan een grootgetal flier instellingen vermaakt, dock waarvan het juiste be-drag nog niet bekend isf 173,830.03

Algemeene of burger lijke armbesturen . . . -

4,752.62

Gecombineerde armbesturen-

500,00r

Genootschappen tot ondersteuning van schamelearmen -

300,00

Genootschappen tot ondersteuning van behoef-tige kraamvrouwen, -

200.00

Weeshuizen - 109,150.00

Gestichten voor oude en gebrekkige lieden . - 2,250.00

Gestichten voor oude lieden eu kinderen to zamen - 4,900.00

Armenhuizen -

1,000.00

Armenscholen -

500.00

Maatschappij van 1 eldadigheid-

200,00

Totaal . . f 297,582.65

In 1849 beliep die waardef 433,665,39

83

De volgende tabel wijst eenige nadere bijzonderheden aan in

betrekking tot de instellingen der eerste hoofdsoort over 1850

84 5

1NSTELLINGEN ten behoeve of tot het verzorgen der asMEN, over 950.

Getal der instellingen ,

Aard tier instellingen .

a0C

r-.O

Oy

G. d

y .L .~t!1 N

c~ v

c

cv

v .0

¢a

tvv C.Q cC

Bewel-

dadigden .

Uitgaven . Middelen .

Besturen voor lsuiszittende armen 3,036 470 3,506 424,514 f 4,951 ,597 .72 f5,402 509 .95

II . Genootschappen voor schamele armen . 27 5 32 5,577 80,806 .54 35,797 .53

III . Commission voor winter-uitdcelingen 406 10 116 Onbekend . 174,81 1,24k 4 87,491 .61 ;

IV . Genootschappen voor behoeftiga kraamvrouwen . . . . 39 4 48 8,271 27,6&i .26¢ 3!,675 .02

O Godshuizen 480 182 662 18,775 2,461 ,60987 2,565,1 59 .47

VI . Gast- of ziekenhuizen , 57 5 62 46,624 887,1 2i .1 5i 957,292 24

Totalen over 1850 . 8,745 676 4,121 468,755 8,533,577,81 9,1i9,905 .83z

u

n 1849 . x,624 669 4,293 467,978 5,461,396 .00 9,4 59,336 .88k

Meerder . . I 21 128 777 72,181,80 i 20,568 .95Versehil

Minder . . C) C) C)

vut .

IX .

X .

XI .

XII .

Arnienscholen uitsluitend bestemd voor behoeftigen

5cholen , waarin ook kinderen van behoeftigen

VII, Werkseholen , .

Zondagsscholen .

Kleine kinder- of bewaarscholen

Werkscholen

Gestiehten voor doofstommen .

Gestichten voor blinders .

86

Vervolg der INSTELLINGEN ten behoeve of tot het verzoraen der ns:2EV , over 180 .

Aard der instelhn en .

Werkplaatsen van liefdadigheid

Maatschappi1' van weldadigheid

Totalen over 1850 ,

u 4849

Versehil

Totalen-generaal over 4850 .

Meerder .

Minder ,

.

87

Gelal der instellingen ,

dc c

2 L

c ~'b c

a v„

N

~ ~

e,U

~

;,

N

. ~

ron

Bewel-

dadi;den .

Uilgaven . Middelen,

150 30 180 54,496 f 246,457 .861 j' 250,6fi4 .96i

2,216 » 2,316 79,220 193,687,45 493,687.45

34 » 34 4,965

89 3 92 6,542

Niet bekend . Niet bekend .

96 20 416 4,583

86 16 52 2,775 76,603 .19 ; 46,239 .23

2 » 2 279 80,189 .29i 84,850 .23?

2 n 2 82 33,818 .69 44,519,60

48 8 51 8,478 446,796 .82 439,128 .28k

4 p 1 9,535 2,889,483 .922 3,854,951 .86

2,669 77 2,746 177,895 3,905,937 .84 8,E84,033 .58

2,581 60 2 ;641 172,241 3,898 .58 .83? 8,885,801 .14

88 17 105 5,654 7,356 .00T ~ n

u » n n n . 1,767 .56

6,414 753 7,167 646,650 12,439,515.65 13,068,939.41 ;

88

TWEEDS IIOOFDSOORT .

lnstellzngen, welke het voorkomen van armoede ten doel hebben .

Deze instellingen strekken1°. tot het doen van tijdelijke voorschotten bij wijze van be-

leening op panel ;2°, tot het doen van uitkeeringen bij ziekten en overlijden, mits-

gaders tot het verschag'en van geneeskundige pulp tegen vastgeregelde belalingen ;

3°, tot het beleggen van spaarpenningen ; en4°, tot het tijdelijk bewaren van hetgeen de werkman in den

zomer kan ter zijne leggen, om daarmede in den winter,wanneer zijne verdiensten stilstaan o1 onvoldoende zijn, inzijne behoeften to voorzien .

Zij reiken gees onderstand uit bij wijze van gift, en behalvede bijdrage van menschenvrienden aan onderscheiden spaar-kassen ter bevordering van Karen bloei, ontvangen zij niets bijwijze van collecten, giften of subsidies .De minvermogenden hebben op hetgeen die instellingen aan

lien uitbetalen een stellig refit . Het is de vrucht hunner eigenbijdragen .

Het getal van die instellingen is in 1850 geweest 585 . Degevraagde iniichtingen ontbreken voor 110.Het is niet bekend, hoeveel personen van de banker van

leering hebben gebruik gemaakt .Aan de andere instellingen dezer hoofdsoort, welke opgaven

hebben gedaan, heeft in 1850, een getal van 214,745 personendeel genomen, als

aan 264 zieken- en begrafenis-busses . . 180,9673 spaarbanken

>>

38 spaarkassen .30,3963,387

Het is onbekend, hoe velen zich daaronder bevonden, diefevers hebben gedeeld in de weldaden der instellingen van deeerste hoofdsoort. Het meest zal dit het geval zijn bij hen, dietot de banker van leering toevlugt semen . De zieken- en be-

89

grafenis-busses, spaarbanken en spaarkassen wekken eer nei-gingen op, die van het vrageu van bedeeling weerhouden ofterugbrengen .

De uitgaven der 475 inrigtingen van deze hoofdsoort, dieover 1850 opgaven hebben gedaan, bedroegen f 9,032,959 .93ken de ontvangsten f 9,558,099.58k .

Het volgend heknopt overzigt zal de uitkomsten van de wer-king dezer inrigtingen, eenigzins nader does kennen

BANKEN VAN LEENING .

Het petal van deze instellingen is in 1850 niet veranderd . Hetbleef bij31, die bestuurd worden door administration van liefdadigh&d

met hezoldigde amhienaren ; en69, die zijn verpacht, of ten gevolge van eene of andere ver--

gunning, door particulieren voor eigene rekening wordengehouden .

Iiet petal der PANDEN die door deze banken zijn ;beleend 2,288,712gelost bedraagt 2,142,704verkocht

86,583De daartoe betrekkelijke uitgaven en ontvangsten, mitsgaders

de winst of fret verlies hebben bedragen

UITGAVEN .Administratiekosten f

161,47l .25iUitgeloofde pachtpenningen8,239.25Interessen van opgenomen kapitalen . . .

-

129,372.58Geschotene golden op panden- 6,312,437.19Vergoeding voor beschadir de of vermiste panden -

557.91Onkosten op den verkoop van panden . .

-

5,668.77Uitkeering aan houders van pandbrieFjes voor

bet overschot der opbrengst van de ver-kochte panden -

54,934.88kVerschillende uitgaven ,-

4,552.32

Toiaal . , , f6,677,234 .16 $

90

ONTVANGSTEN.

Eigene inkomsten . . . f 12,366 .482Geloste panden - 6,051,490 .58Interessen van beleening- 353,675 .66Opbrengst der verkochte panden, na aftrek der

daarvoor verschuldigde interessen . . - 274,568.82Orafgehaalde opbrengst van verkochte panden . - 11,532.74Opgelden bij den verkoop-

11,920.73Voordeelige sloten van rekening . . . - 11,594,932Versc`iillende ontvangsten-

526.65

Totaal . , f 6,727,676 .60

WINST Of VERLIES .

De hanken, door administration van liefdadigheid gehouden,hebben opgeleverd, voor rekening der betrokken instellingenvan weldadigheid of gemeenten

aan winst . , . f 20,863 .55a verlies . . .

4,530,99

De vergelijking dezer uitkomsten met die van 1849 leverengeese zoo aanmerkelijke verschillen op, dat daaruit eenig besluitis afteleiden . Gewonelijk wordt de vermindering der beleeMningen toegeschreven aan dezelfde oorzaken , die minderenonderstand dodos uitreiken . De afwijking van dies regel is,waar zij bestaat, zoo weinig belangrijk, dat daarvan geeseandere verklaring is beproefd dan met opzigt tot eene bank,waar de meerdere beleeningen niet worden geacht door ver-meerderde armoede to zijn veroorzaakt, maar wet aan meerderewelvaart en ruimere verdiensten ; welke aanleiding gaven, datde geringere klasse meet nieuwe zoogenaamde Zondags-kleederenzich aanschafte, die dan dikwerf gedurende de werkdagenwerden beleend .

91

De winst over 1850 is berekend na aftrek van hetgeen dehankers opleverden als billijke rente van de kapitalen, die aande gemeenten toebehooren en waarmede de bankers werken .Vroeger was die rente als wins( beschouwd en als zoodanigopgegeven, maar (bans is zij begrepen onder bet bedrag derinteressen voor opgenomen kapitalen, waarvan bet bedrag, datvan 1849, dan ook aanmerkelijk overtreft .

ZIEKEN- EN BEGRAFENIS-BUSSEN .

In 1850 waren er 362 van deze instellingen, behalve een on-bekend getal enkel begrafenis-bussen to Amsterdam .

Het petal der bussen, ,waarvan opgave is gedaan, bedraagt264. Er zijn alzoo 98 nalatig gebleven in bet seven van irrlich-tingen of van voldoende inlichtingen .Be deelnemers in de bussen, welker bestuurders opgaven

hebberi gedaan, waren 3610 meer in petal dan over 1849 . Hetpetal der ondersteunde personen heeft slechts 10,121 en dus 2112minder dan over 1849 bedragen . Bit is een gevolg van denvoldoenden gezondheidstocstand in 1850 en beef( op de uitgaveneenen gunstigen invloed gehad .

Be uitgaven dezer instellingen bedroegen

AdministratiekostenZiekengeldenBegrafenisgelden

,GeneesmiddelenGenees- en heelkundigen

,Belegging van gelden ,

.Nadeelige sloten van rekening .Versehillende uitgaven

.

f 90,940 .01- 36,073 .99- 246,046 .222- 70,868 .032- 73,798 .91

50,046 .352-

2,195.75- 7,724 .242

Totaal . . . f 577,693 .522

9?

Derzelver onteanysten beliepenEigene inkomstenGewone contribution .huitengewone idemInleggeldenBoetenAfgelost en to gelde gemaakt , .Voordeelige sloten van rekening .Verschillende ontvangsten

.

f 36,308 .50- 575,304 .37 ;

.

- 20,378 .002

- 2,298 .752-

1,386 .90 ;

- 12, 383 .79- 51,046 .81

.

-

506.80

Totaal . . . f 699,613 .94

Ondanks dat bet getal deelnemers toenam, is er echter in 1850minder dan in 1849 ontvangen

wegens gewone contribution. f 46,274.352»

bui~engewone id- 19,217.081inleggelden-

446.081Dc oorzaak daarvan wordt onder anderen toegeschreven

eensdeels aan de wijze van opgaaf, welke de contribution bevat,die in en niet die over bet dienstjaar ontvangen zijn ; en ander-deels dewiji bij sommige bussen de mindere uitgaven eene ver-mindering der contribution ten gevolge hebben en niet bij allebussen in leggelden betaald order .

SPAARBANKEN .

Van de 82 spaarbanken, welke in 1850 hestonden, hebben73 inlichtingen gegeven en zijn alzoo 9 daarin nalatig gebleven .

1-let getal deelnemers in die 73 instellingen is in 1850 met1003 toegenomen .In dat jaar is f 247,828 .26 meer ingelegd dan teruggevraagd,

en f 293,142 .27 meer dan in 1849 ingehragt . Er is [47,062 .67meer belegd aan er kapi'aal is to gelde gemaakt . Dil laatsteverschil zou veel gunstiger geweest zijn , indien riot in Zuid-ho11and f 227,852 .48 minder belegd dan to geide gemaakt was,als eon gevolg der gebeurtenissen van 1848 .

93

De algemeene uikkomsten en bet fell, dal de inkomstenvan bezittingen f 8,378 .39 en bet bedrag tier reservefondsenf 48,882.49 meer beliepen dan in 1849, toonen aan, dat despaarbanken zijn vooruilgegaan, en dat bet vertrouwen op dieinstellingen in 1850 weder is toegenomen .

De uitgaven bedroegen in 1850 :

Administratiekosten . . f 9,516,152Teruggegeven met inleresseii- 1,065,047.972Belegging van gelden- 670,696 .06Nadeelige sloten van rekening-

19.472Verschillende uitgaven-

7.50

Totaal . . , f 1,745,287 .16 ;

De ontvangsten beliepen in dat jaar

Eigene inkomsten , . . . . f 91,795 .85Inlagen ?,312,876 .232Afgelost en to gelde gemaakt- 623,633 .39Voordeelige sloten van rekening-

67,537.50Verschillende ontvangsten152.872

Totaal . , . f 2,095,995 .85

Het kapitaal tier banken beliepf 3,999,926.002Het daarop verschuldigde bedroeg . . . . - 3,8t1,167 .52 2Het zuiver bedrag tier reserve-fondsen klom tot - 188,056.64

SPAArKASSE v.

Er waxen in 1850 inlichtingen ontvangen van 38 dezer instel-lingen, wier getal toen tot 41 geklommen was, door bet op-riglen van 13 nieuwe kassen, waartegen een 3tal is to nietgegaan ; terwijl 2 instellingen, vroeger onder de spaarkassenbegrepen, nader gebleken zijn eene andere bestemming to hebbenen daarom thans bier aidt zijn medegeteld,

94In den vorigen Jaargang van dit HandboeRje op bladz, 102

en 103 vindt men den aard en de strekking dezer nuttige in-stellingen breedvoerig opgegeven ; weshalve het hier voldoendezal zijn otu de geidelijke uitkomsten van 1850 to vermeiden .

Uitgaven .Administratiekosten f

744.13Teruggevraagde inlagen in geld, daaronder be-grepen de interest en premie

Uitkeering in natura

,Belegging van geldenVerschillende uitgaven

Eigene inkomstenlnlagen13ijdragen van par ticulieren . .Aggelost en to gelde gemaakt .Vnordeelige sloten van rekeningVersehiliende ontvangsten

- 18,279 .192- 9,605.902- 3,915.54

200.34

Totaal . . . f 32,745 .11

Ontvangsten,

f 165,66- 26,605 .14

3,695 .25k2,337 . 58 z1,481 .92257 .63

Totaal . . . f 34,813,19

Het hapitaal der kassenf 13,887 .30Het daarop verschuldigde- 10,522.46Het zuiver bedrag der reserve-fondsen . . . - 3,369 .83

Te BATAvIA .

In gestichten

Parapattan-weeshuis .Diakonie •armenhuis . .Chineesch hospitaal . .

START

PER INSTELLINGEN VAN

LJEFDADIGIIEIDIN DE

NEDERLANDSCIIE KOLONIEN,

over lEet jnar 'J S50

OOST•INDIE .

Omtrent den aard en de s .̀rekking der instellingen van liefdadigheid in Nederlandsch IndiE zijn, bij den vorigen Jaargangvan dit IIandboekje, op bladz . 105a-113, verschillende in!ich-tingen medegedeeld , waartoe alhier wordt verwezen .

In of door instellingen van liefdadigheid werden gedurendehet jaar 1850 verpleegd of bedeeld

Christenen .

Onchristenen .

Voor rekening van

ya

A

•

~a~

•

c

Gs.C)

til

I)

397

.cC3

•

71•

58n

Tot alen .

96

557 316 266 418 455 ))

Op den laatsten December 1830 werden door de opgenoemdeinsteihugen verpleegti of bedeeld

Buiten gestichtenDoor den Protest, kerkeraad .

»

» R. K, kerkeraad .» de Commissie tot onder-

»))

4212

»»

n))

»a

»))

steuning van behoe .fti e Chris-tenen » 140 ))

Te SAMARANG .

In gestichtenProtestansch weeshuis .

. 206 6 » » »Roomsch Katholijk weeshuis 257 4 » » » »nude manners-hulS 94 n » » ))Chineesch hospitaal . » a )) 43 » >>Bedelaars gesticht » » 37 5 » ))

Buiten gestichten

Door den Protest . kerkeraad . u 54 » n »»

» R. K . kerkeraad . )) 9 » » 1) »

» de Commissie tot onder-steuning van behoeftige Chris-tenen » » 37 » » »

Te SOERAa sIJA,

In gestichten

Diakonie weeshuis . » 20 » » »Bedelaars gesticht

. . r )1 )) )1 )) 53 ))

Buiten gestichtenDoor den Protest, kerkeraad » 31 » )) » K

n

» R . K. kerkeraad . » 9 » » a »))

de Commissie tot onder-steuning van behoeftige Chris-tenen a n 89 » » »

97Christe-

nen .Voor rekening van bet Gouvernement . ,

498n anderen314

a~

)>

» net Gouv. en anderen .

262

Aan bet Parapattan-weeslruis .

cene som van . .

Totalen, . 1074

663

Gedurende bet jaar 1850 zijn uit 's lands kas betaald

» de Commissie tot ondersteuning van behoeftigeChristenen tc Batavia- 19,040

~> idern to Soerabaija -

7,400D~ id . to Samarang en bet bedelaars-gesticht aldaar -

3,500~~ uitgaven voor onderhoud van kinderen in de

Protestantsche en Roomsch-Katholijke weeshui-zen to Samarang ; --,wegens tractement van betpersoneel flier beide instellingen en bij bet oudemanner-huffs aldaar ; - verpleegkosten in flatgesticht ; -- mitsgaders voor onderhoud vanleprozen to Amboina, Banda, Ternate en Me-nado, to zamenf 39,602en aan materiele verstrekkingen voor

2,183

Onchris-tenen .353310

f 6,000

- 41,785~~ bet Armbestuur to Amboina- 2,000

tegemoetkomingen voor onderscheidene per-sonen (Europeanen enz .)6,621

s> noodlijdenden order de inlandsche bevolkingin de residentie Japara- 10,000

)>

n

Samarang26,500» r>

»

Tagal- 19,903

Totaal . . . f 142,749Bovendien is aan andere uitgaven, wegens liefdadige en daar-

mede gelijk gestelde cinder , uit 's lands kas besteed gewordencene sore van f 17,400 .

5

98

Hot fords van bet Chineesch hospitaal to Samarang bedroeg .,onder 31 December 1849, eerie som van . . , f 80,495 .22De inkomsten van hetzelve beliepen in 1850 :

Aan interessen op uitgezette kapitalen f 4,064 .84loges voor verleende trouwbewij-zen en licentb n tot begraven . . - 3,360.00

n legaten-

76.00

De lasten bedroegen :

f 7,500 .84Aan bijdragen voor bet be-

delaars-gesticht . . , f 3,000 .00~~ diverse• 2,966 .47

- 5,966 .47Ulcer baton dan lasten------ - 1,534 .37Weshalve bet fords onder 31 December 1850

bedroeg f 82,029 .59

WEST-INDIE .

.$brie SURINAME .

De Sw inaamsche Maatschappij van Weldadigheid is cone my

stelling, welke in 1827 door eon dertigtal ingezetenen detkolonie wend opgerigt en ten doel heeft, zoowel belooning vanmenschlievendheid en liefderijke weldadigheid, - . ten eindedaardoor to trachten den kommervollen toestand der armenbinnen de kolonie zooveel mogelijk to verzachten , -- als be-vordering van beschaving en zedelijkheid en begunstiging vanvolksvlijt, one fangs lien weg ook bij to dragon tot de ver-spreiding van algemeen volksgeluk .

Ter bereiking van dit doel verleent zij, in de eerste plaats,pulp en onderstand aan alle personen , zonder onderscheid vankunne, ouderdom of godsdienst, welke, na eon naauwkeurigen onpartijdig ondelzoek, bevonden worden daarop aanspraakto molten maker . In de tweede plaats beijvert zij zich, om bi,jvoortduring, zooveel hare middelen zuiks veroorloven, voor de

99

opvoeding en lief onderwijs der kirrderen van behoeftige ouders ,ook na bet verlaten der school , zorg to dragen . In de der deplaals tracht zij door bet aannemen en op Bowie zekerheid be-leggen van golden , hoe Bering Wok, van personen, vooral vanden lageren stand, dozen in de gelegenheid to stellen, op eenFngemakkelijke wijze, jets van de vruchten hunner werkzaamheidover to houden en to vermeerderen .Om de werkzaamheden der inrigting zooveel doenlijk to re-

gelen, aan hare bedoelingen zooveel mogelijk een werkdadiggevolg to geven en een behoorlijk toezigt over den gebeelen,Jan ; van zaken to houden , heeft de Maatschappij zich, underde leiding van een hoofdbestuur, in afdeelingen gesplilst, welkeieder met een gedeelte belast zijn der tack, welke zij zich heeftopgelegd .

De afdeelingen volvoeren hare tank naar de voorschriften varyfret hoofdbestuur en does aan hetzelve rapport van hare verrig-tingen in de maandelijksche vereenigde vergaderingen , waarinover de belangen der inrigting wordt geraadpleegd .

De Maatschappij bestaat uit leden van alien rang, kunne ofgodsdienst .

De jaarlijksche bijdrage is [17, terwijl bet aan donateurs isovergelaten naar hunne verkiezing to contribueren .

Op bet chide van bet jaar 1850 bedroeg hot getal leden 105(waaronder 18 dames) en 9 donateurs .

Dc verrigtingen der Maatschappij gedurende lief jaar 1850wares de volgende ;

Een aantal van 50 kinderen, waaronder 35 van bet mannelijken 15 van bet vrouwelijk geslacht, heeft lief schoolonderwijsgenoten . De ktveekelingen zijn daarenboven van kleedingstLkkenvoorzien en hebben geneeskundige hulp, voor zoover die ver-eischt word , erlangd .

Een aantal van 32 lijders genoot geneeskundige hulp .Vier volstrekt behoeftige personen, wier ouderdom of gebreken

hen tot den arbeid onbekwaam maakten, werden door de Maataschappij onderhouden .

400

arr de spaarkas werd ~gedurende bet jaar 1850, door ver-seheidene personen, to zamen eene sour van f 1688 .22 ter be-icgging toevertrouwd . In dat tijdvak heeft zij van bear kapitaalaan renten goedgemaakt eene sour van f 1154.45. Door onder-scheidene deelhebbers werd geligt een bedrag van (4880 .03 .

Hear Ponds bleef op bet einde van dat jaar 1 15,098,19, waar-onder f 3156.27 voor de waarborgkas, welke daargesteld is en

rlijks vermeerderd wordt, tot dekking der verliezen, waaraande spaarbank, ondanks alie zorg, mogt worden blootgesteld .

Gedurende bet jaar 1850 werd ten behoove van de algerneeneder Maatschappij ontvangen,f 2409.38

Daarentegen zijn door hear uitgegeven :voor alimentatief 135 .00

~~ geneesmiddelen39.15~~ kleedingstukken der kweekelingen . - 645.15~' schoolonderwijs- 1250.00

schrijf- en drukloon , ophalen dercontribution,verlichtingbijdemaan-delijksche vergaderingen ; to zamen . - 237.75

- 2307 .05

Te zamen . , f 4693 .72k

Kolonie CunAr o en onderhoorigheden .

Te Curacao bestaat een lazarus- era krankzinnigen-gesticht,3vaarin op 31 December 1850 aanwezig waxen: 12 leprozen4 krankzinnigen en 14 andere besmettelijke zicken, to zamen

R et Ponds der Maatschappij bestond op hot eindevan 1850 insa1do bij den Penningmeester . . . . . . . - 102 .33tJitgezet bij de spaarbank . . .

.

.

.

.

.

. - 1688.892°dog to ontvangen contribution . . . . . . . - 2867.50

as a legatee - 35.00

401

30 personen ; - voor wier voeding en kleeding per dag erg peghoofd jets meer den 20 cents werd betaald,dr,nen- of weezen-gestichten bestaan op Curarao en onder-

hoorige eilanden niet . Ook is er geen algemeen armbestuur oarmenwet . De kerken en armenkassen tot tie verschillende { ; etmeenten behoorende, komen hare armen to gemoet .Uit de vereenigde Hervormde en Lutersehe kerken armen .&a&

is in 1850 eene som van f2650 .91 z tot armen-bedeeling aanygewend geworden, waardoor is to gemoet gekomen in der,mood van 52 personen .Ook bestaat er bij deze gemeente een klein Ponds, dat door

collecten is bijeen gebragt, ten behoeve van dezelver weezcn shetwelk op 31 December 1850 bedroeg f3766 .41 . Gedurend€slat jaar zijn, uit de door bet Gouvernement lriervoor verleendwordende f 1500 en de renters van bet kapitaal, onderstand vkleeding en geneeskundige behandeling verstrekt ears 45 weezen

Beide administration worden door den kerkeraad der gemeentegevoerd, en na verif catie daarvan, jaarlijks rekening en ver~antwoording ingezonden aan den Gouverneur, die dezelve a ; ~itie bemerkingen van den kolonialen read onderwerpt .

Bij de Roomsch Katholijke gemeente bestaat eene commit .van weldadigheid, die zich met de tank ran armbestuur bei :theeft, volgens een reglement van den 1 December 1830 .

De directie wordt gevoerd door den tijdelijken pastoor, pilepresident en vier leden . H et kapitaal was op 31 December 185~f-groot f 1647 .28 . De uitdeelingen voor 69 armen, hebben gee urondo dat jaar bedragen f 995 .50.

Door lief kerkbestuur tier Nederlandsche Portugeesch-IsraeUt~-schegemeente is, gedurende lief jaar 1850, eene som van f2462 .57 .ten behoeve tier armen aangewend . De door den grooten kerkeread goedgekeurde rekening en zerantwoording wordt eveneentals de voorgaande en ten zelfden einde aan bet Gouvernern~ tingezonden .

02

In 1850 is to Curacao, door de zamenwerking der ingc~e~tenen, tot stand gekomen eene spaarbank en daarmede verbondenbank van leening , welke met den eersten April van dat jaar inwerking zijn getreden , aclrtervolgens de daarvoor in November849 goedgekeurde statuten en in Maart 1850 bekrachtigde bij-

zondere reglementen voor beide inrigtingen .De spaarbank heeft ten doe, om, onder de a~ beidende kiasse

dee gemeenten , zucht tot spaarzaamlreid en vermeerdering vanbet overschot der winsten van den arbeid, aan to moedigen, envoorts ouders en voogden in staat to stellen om trapsgewijzezekere bezuinigingen to waken , ten einde in de toekomstigebehoeflen der aan hunne zorgen toevertrouwde minderjarigeuto voorzien .De bank van leening heeft uitsluitcnd ondersteuning van pulp

behoevenden ten doe!, en voorziet in eene reeds lang gevoeldebehoefte om den woeker to fnuiken, en de gelegenheid to openersvoor degenen, die zich in tijdelijke verlegenheid bevinden,tegen eenen matigen interest en onder overgifte van eenig panelin zilver, goud of ede! gesteente, de benoodigde gelden tokunnen bekomen .

Door de vereeniging dezer twee iniigtingen client de spaarJpenning van den nijveren workman, die hem eene rente ver-zekert, tot pulp en to gemoetkoming, (egen betaling van eenenlagers interest, van hem die zich in oogenl)hkkelijke geldver-legenheid bevindt .

De working dezer instelling is zeer weldadig en overtrei ; t debeste verwachting .flit de rekening en veranlwoording door de commissie van

administratie overgelegd, blijkt dat gedureude hot eerste huffshoudelijke dienstjaar, door 272 personen in 1045 stortingen ,bij de spaarbank is belegd eon bedrag van (28,504 .75 ; - dattie daarop tc good gemaakte interessen (540 .64 beloopen ; --dat door de inleggers uit de spaarbank is teruggenomen eenenom van f5251 .60 ; -- en dat hot tegoed der gezamenlijkeieggers, bij bet einde van dat dienstjaar, aan kapitaal en

403

Dnterest bedroeg de som van f23,793 .78 .Dezelfde verantwoording toont aan, dat door de bank van

leering, gedurende dat eerste huishoudelijke jaar, op 1247 panders,een bedrag is beleend van (26,121 ; -- dat de interessen daaropbeloopen hebben (969 .54 ; -- en dat zijn afgelobt 531 pandermet een beds ; van f 10,601 .491 ; -- tertivijl aanwezig bleven716 panders , waarop aan kapitaal en interest verschuldigd wasgene som van f 16,489,04 .Wanneer men van het bedrag ; der stortingen in de spaarbank

affrekt, bet bedrag dat door de bank van leering is uitgezet,vindt men een verschil van 1 2,383.75, terwijl bet uit de spaar-bank teruggenomene bedrag, afgetrokken van dat, waarmedepanders zijn of ;elost , een verschil van f 5,349 .89 oplevert, Dezebeide verschillen to zamen genomen geven sere som van f7,733,64,waarvan op bypotheken (4,000 en op schuldbekentenissen (2,300uitgezet zijn .

De verdeeling der stortingen was de volgendevan de 1046 stortingen zijn er : 2S1 waarbij de inlet is geP

weest van 50 cents tot en met f 2,50 ; 244 van meer dan(2.50 tot en met [5 ; - 135 van meer dan f 5 tot en met(10 ; -- 168 van meer dan [10 tot en met (25 ; -- 85 varymeer dan 125 tot en met f 50 ; -- 66 van nicer dan (50 toten met (100 ; -- en 67 van meer (100 tot het bepaalde maxi-arum van (250 .

Hieruit blijkt dat de stortingen van 50 cents tot en met f 5nicer dan de helft van bet geheele getal stortingen zijn geweest .Met betrekking tot de stortingen van meer dan 110 tot en metf25 most herinnerd worden, dat order deze bet bedrag walkvan [12, waarop de eerste interest betaald wordt .

Gevangenissen .

Strafgevangenissen .

Huizen van Verzekeringb

Huizen van Arrest

`potalen over 1850 , .

In het jaar 1849 .

Minder in 4850 .

.

904

START van d2 BBVOLKING deT' GEVANGGNISSEN ltl }lEl KOnIIIgCIjk dEP NEDERLANDEN, gedurende liet jaar IgJO .

Bij afwisseling aanwezig

geweest .

av

0a

2,426

3,478

2,293

7,517

7,886

349

cy

O

4,302

2,289

2,184

5,761

6,314

547

wr

r~,licy

cs

135

I25

71

33'

439

Los

`Yro

0

3,563

5,584

4,468

13,615

14,589

974

eZ

00

C

2,392

3,003

2,816

8,811

9,523

Staat .

C

A

9,1%4

5,066

712 I

262

Ouderdom .

•

C

V .•

,-,

,459

+,ys9

2,190

4,652

1,784

4,80

5,933

5,635

auz

c

roL7 •~N

2,404

3,394

2,684

8,182

8,954

40j

Aanmerkingen .

Bet etal der gevangenen , gedurende het Jjaar 1850,g

,bij afwlsseling iii 157 HUIZEN VAN BEWARING aanwezig ge-weest, bedroeg voor iedere soort, als volgt

Aangehouden burgerlijke personen2,532Gearresteerde militairen 193Nala tige miliciens 351Opgeslotenen wegens wangedrag35Veroordeelden door de kantonregters . . . . 1,10Gegijzelden om schulden 4 .

))

wegens boeten216Veroordeelden voor niet lan ager dan eene maand 711Doortrekkende gevangenen4,009Tijdelijk opgenomen krankzinnigen . . . . 48Gevangenen , bestemd om naar de kolonien der

Maatsehappij van Weldadigheid to wordenovergebragt 151

Elders veroordeehlen, die hunne gevangerisstrafin het huffs van bewaring hebben ondergaan .

6

TotaalIn 1849 bedroeg het getal~

9,46390,403

•

GJ

•

J

Dus minder in 1850 . , .

940772

Bet gelal tier kleine kinderen, tiJ'deliJ'k bij hunnemoeders opgenomen, beliep in 185073

en in 1849 71

BE GRONDWETTIGE BETREKKING

tusschen den STAAT en de KERK in het Koningrij c derNederlanden ; toegelicht uit het deswege verhandelde

bij sommige Kerkgellootsc'happen, aismedetusschen de Regering erg de Staten-Gene-

raal, in de jaren 1852 en 1853 .

(Vervotg van btadz . 223 van den zeven ien Jaargang varydie Handboekje .)

De hoofdstukken VI en VII der Staats-begrooting voor 1853g,aven bij de Eerste Kamer der Staten-Generaal aanleiding t«tde volgende bemerkingen

Vide HOOFDSTUK .

Departement voor de Zaken der EIervormde Eeredienst er~z .

Bij de behandeling van dit Hoofdstuk is in drie afdeelingende vraag overwogen, of het behoud van de beide Departementenvoor de Eerediensten op den tegenwoordigen voet, al dan nietwenschelijk to achten is . Vele leden konden de bestaande in-rigting flier Departementer: niet goedkeuren en hebben op eeneeindbeslissing ten deze aangedrongen . Onder die leden waren erdie eerie ophefug allezins wenschelijk keurden . Zij meenden,flat de bemoeijing,en van den Staat met opzigt tot de Eeredienstenzeer wel aan ondergescbikte ambtenaren opgedragen kunnenworden, en zouden aan eene definitieve regeling in then geestde voorkeur geven . De aanwijzing nu van dezen, dan van genenMinister, om de hier bedoelde functien bij de werkzaamhedenvan zijn eigen Departemcnt waar to nemen, vond over het

407

olgemeen af~keuring . Andere leden wenscbfen de beide Deparutementen to behouden . Niet, dat zij bet grondwettig beginselder scheiding van Kerk en Staat minder ernstig zouden gehand-haafd willen zien . Doch zij meenden dat in de gelijke bescher-ming door de Grondwet aan alle kerkgenootschappen toegezegd aen in de verpligting van den Staat, welke daaraan belangrijkegeldsommen besteedt, om to zorgen, dat (lie genootschappenzich houden binnen de palen van gehoorzaamheid aan de alge~meene wet, eene genoegzame reden list, om deze Departementenop eenen doelmatigen voet in to rigten en bet bestuur daarvanaan afzonderlijke hoofden op le dragen . Intusschen verklaardenonderscheidene andere leden, dat, al mogt de Regering tot eerieopheffing besluiten, zij zich geenzins met bet denkbeeld zoudenkunnen vereenigen, om de gelden, die op de Staats-begrootirogvoor de eene of andere Eeredienst worden uitgetrokken, inmassy aan de kerkgenootschappen zeiven uit to betalen . Bunsinziens zou bet toezigt van den Staat over de verdeeling (licegelden aldus geheel verloren gaan, en de Staat eigenlijk belastworden met de uitkeering eerier vaste rente aan de verschiliendekerkgenootschappen .

y11de IIOOFDSTTJK .

Departement voor de Zaken der Roomsch Katholijke .Eered ensL

De door den Minister van Puitenlandsche Zaken afgelegdeverklaring omtrent den tegenwoordigen stand dee regeling vande Roomsch Katholijke kerkaangelegenheden bier to laudeheeft eenige leden de vraag does opperen, of er eene overeen-komst met den Pauselijken Stoel gesloten is, tot afschafling vanbet concordant van 1827 en van de overeenkomst van 1841,en zoo ja, of deze dan niet aan de Staten-Generaal moestworden medegedeeld . In elk geval wenschle men bekend ge-maakt to worden met de overeenkomst van 1841, die, voor zoover men weet, nooit is medegedeeld .

408

Het antwoord der Regering op deze aanmerkingen luidde alsvolgt

VIde HOOFDSTUK.

Departementen voor de Zaken der Hervormde Eeredienst .

De Regering kan omtrent de hier ter sprake gebragte vraag,wegens de nuttigheid van bet behoud of de afschai ng van deDepartementen van Eeredienst, alleen de verzekering herhalen,dat zij eene eindbeslissing in dezen, in den loop van het voi-gende jaar,, hoopt to kunnen nemen .

Zij acht bet dan ook overbodig, thans in eerie discussie overdit onderwerp to tr eden .

Alleen meent zij, near aanleiding van hetgeen deswege inhet verslag wordt gezegd, to kennen to moeten geven, dat,ook near hare overtuiging, de massale overdragt aan de kerk-genootschappen van de gelden bij de Staats-begrooting to barmenbehoeve toegestaan, een denkbeeld is dat in geenen deele aan-beveling verdient .

Vtid 0 HOOFDSTUK.

7)epartement voor de Zaken der Roomsch Sathohjke Eeredienst.

Er is gees eigenlijk gezegde overeenkomst met den PauselijkenSloe! gesloten tot afschatRng van het concordant van 187, ende zoogenaamde uovereenkomst van 1841 n is nets anders daneene, bij note verbaal, uitgedrukte afspraak, rakende de uit-voering van het voornoemde concordant .

De, in betrekking tot die uitvoering, noodige onderliandelingenwerden in bet laatst vary 1830, ten gevolge van de toenmaligestaatkundige gebeurtenissen met onderling goedvinden verdaagd .De hervatting daarover had pleats in 1841, maar leverde geeneandere uitkomst op, dan dat wederzijds erkend wend, dat deuitvoering van het concordant destijds min raadzaam was ; waarom,bij note verbaal, werd uitgedrukt, dat op die uitvoering voors hands niet zou worden aangedrongen, maar dat intusschen

109

in de behoefte der Katholijke Kerk door Kerkvoogden , met dervtitel van Bisschop in partibus, zou kunnen worden voorzien .Toes nu later sprake was van de toepassing der grondwet-

tige vrijheid van de Kerk in betrekking tot hare organisatie,werd, even als in 1841, onderling goedgevonden, dat bij betgebruik makes van die vrijheid, bet, ten gevolge der afspraakvan 1841, niet uitgevoerde concordant van 1827 met der !loadsat vervallen .

l3ij de beraadslaging over de beide voornoemde Hoofdstukkender Staats-begrooting voor 1853, in de zitting der Eerste Kamervan de Staten-Generaal op den 22 December 1852, werd dooreenige leden bet woord gevoerd, ten betooge dat eene onvoor-waardelijke scheiding van Kerk en S~aat, in verband met oozeGrondwet, even min mogetijk als wenschetijk was, en dat ,door eene niet genoegzaam overdachte ophetling van banden,die uit den aard der zaak niet losgemaakt kunnen noch moltenworden, aanleiding gegeven wordt tot ver uitziende gevolgen,die naderhand onherstelbaar zouden zijn . Daarbij werd, orderanderen, gewezen op de bescherming, die de Staat aan c'ekerkgenootschappen moot verleenen, op de gelajke bescherming,die de Staat aan de kerkgenootschappen verschuldigd is, en opde grondwettige verpligting, welke aan den boning is opge-dragen, om to waken, dat alle kerkgenootschappen zich houdenbinnen de pales van gehoorzaamheid aan de wetter van denStaat . In deze, zich verder dan tot stoffelijke aangelegenhedenuitstrekkende grondwettige bemoeijenissen, vond meir beweegeredenen tot eene bevestigende beantwoording der vraag, of debeide Departementen voor de Zaken van de Eerediensten be-hoorden hehouden to blijven Y dewijl, bij dezelver afschafling,het moeijelijk zou worden de staatsverpligting, in betrekkingtot de gelijke bescherming, en de waakzorg des Konings, om-trent bet houden der kerkgenootschappen binnen de pales derwet, regelmatig en bevredigend uit to oefenen .

De Minister van Financier, voorloopig belast met bet bestuur

IIO

der Zaken van de Hervormde Eeredienst , antwoordde hoofdzakelijk, dat bet t;evoelen der Regering nog niet bepaaldelijkgevestigd was, omtrent de vraag, of bet beboud der Departe-menten van Eeredienst al dan niet noodzakelijk is, rnaar dal ,welke beslissing dien aangaande ook mogt genomen worden,risen verkeerd zou doen, om, wanneer bij voorbeeld tot deophefRng dien Departementen wend hesloten, daaruit of le leidendat de Regering zich daarom onverschillig omtrent de Eeredien-sten zouden betoonen, uDit loch» zeide de Minister sis eerierrondenkbare zaak ; de Regering bovenal moet de karaktertrekcr onzer Nat .ie, waarop de geachte spreker uit Friesland gewezenu heeft, in bet oog houden, en zij mag noch zal vergeten hoec( hoog de Godsdienst bij de Nederlandsche natie staat aange-crschreven . Maar met al den eerbied , dierr men voor de gods-((dienstige stemming der Natie behoort to koesteren, kan de«vraag of een afzonderlijk Departement, waaraan de beharti~(grog der materiele belangen van de kerkgenootschappen wordte opgedragen , al Jan islet noodig is, loch een onderwerp vans overweging, en beslissing uitmaken . En dit flu is de eenigeavraag, die de Regering zal to beslissen hebben .e Wat flu betreft de omzigtigheid, welke door de beide sprekers

u der Regering is aanbevolen, zoowel met betrekking tot de vraagof de ophefl'rng tiler Departementen noodig is, als omtrent

de verdere ontwikkeling van de nieuwe regeling van de Her-

c( vormde Kerk, ik neem die aanbeveling gaarne aan . Het be-«sluit van Maart 1852, door den eersten spreker aangehaald,e loom dal de Regering reeds toen niet dan met de uiterstecrvoorzigtigheid in deze materie is to werk gegaan . 1k geloofcr evenwel islet dal de voorzigtigheid zoo vet hehoeft to gaan,((dal zij eerie vrije keuze in deze zaak zou moeten uitsluiten .

De organisatie van bet Hervormd Kerkgenootschap sedert1815, bragt merle, dal alles door de Regering weed geregeld,

ainzonderheid alles tivat bare materiele belangen betreft ; en nuu is bet wet uit den aard der zaak ondenkbaar , dal men als((met eerie pennestreek alle reglementaire bepalingen, die sedert

(` dertig jaren daarop gemaakt zijn , en die berusten op lret be-((ginsel van de suprematie der Regering, binnen den tijd van~~ een of twee jaren door andere bepalingen zou kunnen ver-vangen,u De eerste spreker nit Friesland beeft juist gewezen op iret

o moeijelijkste punt van de geheele regeling der nieuwe organi-satie van het Hervormd Kerkgenootschap . Ret is juist op dat

opunt, dat ook de vurigste voorstander van de volkomene on-afhankelijkheid der Kerk, van de volkomene scheiding van

«Kerk en Staat, in zijne pogingen spoedig znu kunnen schip-obreak lijden,elk voer dit as n , eenvoudig om to doen zien, dat de Regering

o diep beseft hoe noodzakelijk , hoe volstrekt noodzakelijk betu is, dat zij in dezen met omzigtigheid to week ga . Afbrekeno zou zeer gemakkelijk vallen ; maar dat de Regering stappen«zou kunnen doen, die leiden zouden tot enkel afbreken, datuzij stappen zou kunnen doen, die, in plaats van eene nieuwee regeling in de Kerk, anarchie in de Kerk zouden to weegobrengen , ik geloof niet, dat eenige handeling der Regeringa aanleiding heeft gegeven , ore daarvoor eenige vrees to doeno koesteren " .

oNadat de beraadslaging gesloten was, weed bet Zesde boofd-o stuk, door de Eerste Kamer, met algem&ne stemmen aan-o genomen .

llet Zeeende hoofdstuk is in dezelfde zitting, insgelijks metalgemeene stemmen, aangenomen, zonder dat daaromtrent eeuigeheraadslaging gehouden weed .

De eerste stag , welke de Synode der Ilervormde Kerk, bijhaar besluit van den 23 Julij 1852, gedaan had tot eene zelf-standige werking, door bet ipvoeren, met I Januarij 1853,van eon niet door de Regering goedgekeurd Algemeen Reglementop de Diakonie-administratie bij de Nederlandsche Heruormde

Kerk, bleef niet zonder gevoig, maar deed spoedig zien, datgebrek aan overeenstemming tusschen Kerk en Staat weiniggoede uitkomsten heloofde . Reeds op den 5 Januarij 1853 ondern°. 193 gaf de Minister van Binnenlandsche Zaken aan Gede-puteerde Staten bet volgende to kennen

((Van meer dan eerie zijde hen ik onderhouden over de ge-svolgen, die voor den geregelden gang van het, armwezenukunnen voortvloeijen, nit de invoering van het, door de Synodeuder Nederlandsche Hervormde Kerk, vastgestelde reglemente op de Diakonie-administratie .

((1k had reeds vroeger gelet op den strijd tusschen dat re-uglement en de in werking zijnde wetten . 1k ben daarover inubriefwisseling getreden met bet Departement voor de Zakenu der Hervormde Eeredienat enz .

a Dit heeft de aandacbt der Synodale Commissie daarop ge-ovestigd, haar doer opmerken , dat bet is to voorzien, dat wendu het reglement ingevoerd, daaruit to betreuren botsingen kun-nen ontstaan .u Ik meen U, Mijne Heeren, onder mededeeling hiervan, to

~i kennen to moeten geven, dat, naar mijn oordeel, bet admi-u nistratief gezag, zoolang de wet van 28 November 1818,u (Staatsblad n°. 40) bestaat, die volgens zijn begr ip moot toe-upassen, en dat dus in dat stelsel moet worden voortgegaan,n ondanks de invoering van bet Synodaal reglement . o

Sedert bet jaar 1849 waren van Gouvernementswege, bij deRegering, beraadslagingen aanhangig gemaakt over de vraagof, even gelijk ten opzigte van de Protestantsche en Israelitischekerkgenootschappen had plaats gehad, zoo ook, ten aanzien vande Roomsch Katholtjke Serkregeling, bet initiatief van den karatder Regering zoude genomen worden Y Er was op den 4 Mei 1850aan den Koning in overweging gegeven, om, met betrekkingtot de nadere regeling van de Roomsch Katholijke kerkelijkeinrigting, van Regeringswege opening aan den Paus to doers,

113

en daarbij zekere punters to bedingen, ten einde eenigen invioedvan Glen Staat op die inrigting, bepaaidelijk to verzekeren .

OFschoon er gees verschil bestond daarover, cc dat, volgensade beginselen tier Grondwet, de Roomsch Katholijke Kerk(duel to laude de vrijheid heeft hares inwendigen toestand naara verkiezing to regelen, behoudens bet toezigt der Regering tote behoud van orde en rust, en tot handhaving der w etten , n

begreep de Koning echter, in overeenstemming met den Raadvan State , dat bet niet geraden was, om bet initiatief daartoevan wege Zijne Majesteit to doers uitgaan . In de bedingen,hoe ook ingekleed, meende men de aarileiding tot een nieuwconcordaat to zullen zien geboren worden . Dit werd met bet,bij de Grondwets-herziening erkende en meermalen, door debeide Kamers der Staten-Generaal, beaamde .beginsel : e scheidingtusschsn Kerk en Staat, a even onbestaanbaar geacht, als mettie vroeger van Regerin swege, ten aanzien van de anderekerkgenootsehappen, openlijk uitgesprokene en reeds ten deckin werking gebragte : a losmaking der banden tusschen Kerk ena Staat. »

Inmiddels wenschte de Katholijke bevolking, dat aan denabnorrnalen staat barer Kerk bier to laude, een einde zouworden gemaakt, door de invoering van bet Bisschoppelijkbestuur ; waartoe zij reeds sedert lang to Rome pogingen had,aangewend, in lief vertrouwen , dat de van Regeringswege, opden 1 Julij 1842, (1) g;edaneverklaring, edat alle veranderingena in de bestaande Kerkorde voortaan alleen van de Kerk kunnenauitgaan,a bet Iloofd der Kerk niet zou doers aarzelen van die,door de Grondwet van 1848, bevestigde vrijheid, gebruik tomakers , nadat bet herhaalde rnalen uit bet verhandelde bij dewetgevende magi, duidelijk gebleken was, dat niemand dievrijheid meer in twijfel trok, of daaraan, bij ~enig kerkge-nootschap, binderpalen of belemmering van de zijde tier Rege-ring, worden in den weg gesteld .

(1) Zie bladz, 184 en 328 van den zesden Jaargang van tiltliandboekje .

114

Het laat ziclr begrijpen dat de Paus , bij den aandrang der:Katholijken, zoo van de geestelijken als van de notabele leekenniet langer kon verantwoord wezen met de instaudhouding vanden abnormalen staat, waarin de kerkelijke aangelegenhedenbier to laude, ten gevolge van bet vroeger geniis aan voldoendevrijheid , zich gepiaatst zagen . Immers , volgens de KatholijkeKerkleer, zijn de Bisschoppen door den H . Geest gesteld omde Kerk to besturen ; terwijl de kanonieke repels de verpligtingtot bet aanstellen van Bisschoppen zoo gebiedend voorsehrijven,tat bet Hoofd der Kerk zich geene nalatigheid daaromtrentzoude molten veroorlooven, zoodra de vervulling diet verpligtingmogelijk is geworden,

Pans Pius IX van zijne gehoudenheid daaromtrent diep door-drongen , nam de hem aangebodene verzoekschriften in ernstigeoverweging en besloot, na rijp beraad, maatregelen to nemen,welke tot vervulling der wenschen van de Katholijken, in over-eenstemming met bet Gouvernement, zouden kunuen leiden .

Daar toe diende de Apostolische Internuntius, under dagteeke-ning van den 9 December 1851 , aan den Minister van Buiten-landsche Zaken eene nota in, luidende als volgt

e Monsieur le l1 inistre ! n

ci Votre Excellence connait parfaitement biers que depuis pin-sleurs annees le clerge et les Catholiques du Royaume des Pays ,Bas desirent vivement volt enfin regularises les affaires religieusesde leurs Eglises, et retablie heureusement la Hierarchic Episco-pale, durst us Furent pendant si longtemps privies . Ces desirs sesoul plus generalement et plus ardemment manifestes daps cesderniers temps, et les prieres, qu'on a a cet effet adressees auSaint iege, se soot renouvellces plus souvent, depuis qu'ont eulieu les declarations Favorables Faites par ce Gouver nement auxdeux Chambres Legislatives des Etats Generaux du Royaume et1'adbesion donnee par celles-ci, d'une maniere qui ne laisse tiersa desirer, aux sentiments manifestos a ce sujet par le Gouver-nement meine .

113

En consequence le Saint Pere, qui est toujours anime de Iaplus vine sollicitude pour procurer aux fideles les plus grandsa vantages spirituels, croft daps sa sagesse, que soil arrive letemps favorable pour satisfaire aux vocux ardents de ces popu-lations Catholiques, par le moyen de la susdite organisation dela Ilierarchie Episcopate, laqrwelle, entre autres avantages, auraaussi celui d'assurer aux fldeles les effects salutaires, qui stintla consequence du retablissement normal de l'autorite Episcopate .

a Nonobstant que 1'oeuvre du retablissement de la HierarchieEcclesiastique soil de sa propre nature exclusivement du ressortdu Romain Pontife, a cause de sa primatie sur toutes les Eglisesde la Catholicile,, neanmoins Sa Saintete , sachant qu'il existeune convention, conclue depuis 1'an 1827 entre le Saint Siegeet ce Gouvernement, et ratifiee daps l'annee 1841, laquelle con-vention, quoiqu'elle soil restee jusqu'apresent sans execution ,ne cesse cependant d'obliger toujours egalement les deux partiescontractantes, ainsi le Saint Pere a voulu que 1'Internonce sous-signe donne prealablement connaissance de abut cela au Gouver-nement de Sa Majeste le Roi des Pays-Bas, pour toutes lesnecessaires ei mutuelles intelligences, qu'on jugera opportunespar rapport a la susdite convention,,

((En s'acquittant des ordres du Saint Pere, le soussigne prieMonsieur le Ministre de vouloir bien lid faire tenir aussitotpossible une reponse sur cette affaire, et it saisit avec empres-sement cette opportunite pour avoir l'honneur de lui renouveler1'assurance de sa haute consideration,La Haye, cc 9 Decembre 1851,

(Get .) C . BELGRADO,

flierop werd, op 's Konings last, door den Minister vanBuitenlandsche Zaken, bet volgend antwoord gegeven

cc 111onsignor Betgrado, I nternonce 4 postolique,

u La Haye, le 2' Mars 1852 .

Le soussigne, Ministre des Affaires Etrangeres de Sa Majestele Roi des Pays Bas, s'est empresse de mettre sons les yeux deson Auguste Souvcrain l'ofice, que Monsignor Belgrado, Inter-

nonce du S! . Siege , a biers voulu lui adresser sons la date du9 Decembre dernier .

En reponse le soussigne a l'honneur de porter a la connais-sance de Monsignor Belgrado, que Sa Majeste a accueilli averinter~t les ouvei lures que l~lonsignor 1'Internonce a ere chargede faire, et par lesquelles it est constate , que Sa Saintete croftle moment arrive de remplir les voeux des Catholiques du Royaume,en retablissant parmi eux la Hierarchic Episcopate .

cc D'apres les prineipes de la Loi Fondamentale du Royaume,chaque communion religieuse est fibre de se dormer l'organisalionqui lui convient, saul' la surveillance du Gouvernement pour lemaintien de 1'ordre et la tranquillite publique, et sauf 1'obeis-sauce due aux lois d'Etat .

e En consequence rien de ce core ne s'oppose a ce que l'EgliseCatholique des Pays-Bas ne soft librement organises par le SaintSiege, et le Roi, desirenx que bus ses sujets aient la jouissancepleine et surfers des droits et libertes garantis par la Loi Fonda-mentale, est ports a accorder a ces sujets Catholiques tout ccqu'ils pourraient reclamer de cc chef .

u Mais l'oi ce de Monsignor 1'Internonce rappelle la conventionde l'annee 1827 entre le Gouvernement des Pays-Bas et le SaintSiege, a l'egard de laguelle l'offrce declare, que, biers que cellsconvention soil demeuree jusqu'ici sans execution, elle n'en con-serve pas moms pour cela sa force, et n'en tient pas momsIiees les deux parties contractantes .

ccLe soussigne reccnnait aver Monsignor l'Internonce, qu'ilest necessaire de s'entendre a cc sujet, et cc d'autant plus, encc qu'il s'agit ici de la base meme, sue laquelle reposerontclorenavant les relations entre le Gouvernement Neerlandais etla communion religieuse Catholique de cc pays, et que cellsbase ne saurait errs de double espece .

((Or si le Gouvernement des Pays-Bas admet, que le SaintSiege sera entierement fibre de dormer a l'Egiise Catholique decc pays 1'organisation qui lui convient, et qu'il declare par lale Saint Siege delis des engagements contractes par la convention

417

precitee, it aime a esperer que le Saint Siege sera d'accord aveclui de reconnaitre, que daps cc cas et par le seul fait de lafibre organisation de 1'Eglise Catholique du Royaume, le Gouvernement des Pays-Bas sera reciproquement libere des engage-ments qui pourraient ~tre deduits a sa charge des conventionsde 1827 et 1841 .

((En partant de ce point de vue, et sons cette reserve, lesoussigne est autorise a declarer, que rien ne s'oppose a ce piel'organisation de 1'Eglise Catholique de ce Royaume alt lieulibrement . 11 espere toulefois, que Sa Saintete, avant d'y dormersuite, voudra biers en faire communication an Gouvernement,ainsi que de l'epoque a laquelle l'organisation sera reglee ; leGouvernement est persuade que ces communications ne serontque fa ;orahles an but que le Saint Pere se propose .

a Le soussigne prie Monsignor Belgrado de porter Ia prcsentea Ia connaissance du Saint Pere, et it saisit cette occasion pourreiterer a Monsignor 1'Internonce Apostolique ('assurance de sahaute consideration .

(Get,) VAN SONSBEECK .

Daarop volgde her onderstaande antwoord van den Pause-lijken Internuntius ;

a La Ilaye, le 23 Juin 1852 .

aLe soussigne, Internonce Apostolique, s'est empresse de portera la connaissance du St . Siege la note, que Votre Exc, a biersvoulu lui adresser sons la date du 24 Mars dr., en reponse al'ofrce qu'il lui avail remis le 9 Decembr a 1851, par rapport andesir du St . Pere de vouloir bientc t remplir les voeux des Catho-liques Neerlandais, en retablissant parmi eux la Hierarchic Epis-copate .aS. Em, le Cardinal Secretaire d'etat, en reponse a Ia de-

peche par laquelle le soussigne avail 1'honneur de lui accompagnerIa susdite note de Votre Exc ., a biers voulu manifester la pleinesatisfaction avec laquelle a ere recu la declaration contenue dapsla premiere partie de la mime note, ou l'on manifesto que,d'apres les principes de Ia Roi Fondamentale du Royaume des

118

Pays-Bas, 1'Et;lise Catholique etant libre de recevoir l'organi-sation qui lui convient, rien ne s'oppose a cc que la HierarctrieEpiscopale de la meme Eglise ne soit librement retablie par leSt . Siege daps le Royaume des Pays-Bas, et que S . M. le Rul,en desirant que tour ces srrjets aient la jouissance pleine et en-tiere des droits et libertes garanties par la Loi Fondamentale,est dispose a accorder a ses sujets Catholiques tout ce qu'ilspeuvent reclamer de cc chef .

((En consequence, sot la base de la susdite Loi Fondamentaledu Royaume des Pays-Bas et de la relative declaration de VotreExc., par lesquelles vient d'etre rendu a l'Eglise Catholique laliberte qui lui est due, le St . Pere donnera suite a la reorga-nisation de Ia hierarchic Episcopale, depuis si longtemps et sivivement desiree .

Si la note, que le soussigne adressait a V . Exc . sons la datedu 9 Decembre 1851, µrappelait la convention de l'annee 1827entre le St . Siege et le Gouvernement des Pays-Bas, a l'evardde laquelle on priait V . Exc. de vouloir bien prendre les neces-saires et mutuelles intelligences, cola avail principalement envue de connaitre, si le Gouvernement Neerlandais persistaittoujours Bans l'idee, qu'il await autrefois manifestee et declarcenettement, a l'occasion surtout des negociations qui eurent lieuen l'an 1841, c'est-a-dire de vouloir tenir en suspens l'executioude la dice convention, jusqu'a nouvelles intelligences . Puisque,comme en ce temps-la, oil le St. Siege, en vue des avantagesque 1'Eglise Catholique Neerlandaise devait ressentir par suite del'erection des Vicariats Apostoliques, n'eut aucune difflcuhe aadherer a la demande qu'on lui fit de suspendre l'execution dela convention de 1827 (comme cela est demontre par la note deNgr. Capaccini, ensuite cardinal de la Ste Eglise, en date du8 Octobre 1841 adressee a cc Royal Gouvernement, et aussi par'la relative reponse) , - de mime ' a present le St . Siege trouve-rait bien moms de difl'rcuite a cc sujet, en vue des plus grandsavantages que l'on attend de la reorganisation de la HierarchicEpiscopale daps le Royaume des Pays-Bas .

419

a dais it parait, que Vc,tre Exc., afrn d'eviter que les relationsentre 1'Eglise Catholique et le Gouvernement Neerlandais repo-sassent a I'avenir sur une base de double espece, apres avoirdeclare que rien ne s'oppose, quint a la Loi Fondamentale duRoyaume, a la libre reorganisation de la Hierarchic, non seule-ment EIIe s'est montree peu disposee a I'execution de la susditeconvention, mais en outre Elle a demande que les deux partiescontractantes soient declarees deliees des engagements recipro-quement contractes par Ia susdite convention . Votre Excellencevoudra biers per mettre au soussigne d'observer que la conventionde 1827, en demeurant sans execution, ne pourra jamais servirde base aux relations entre l'Eglise et l'Etat , taut que cettesuspension ne soit d'un commun accord otee, et daps I'hypotheseou cette meme suspension puisse un jour titre otee, la conventionde 1827 deviendrait, par suite des nouvelles intelligences arroteespar lea deux parties contractantes , la seule base des susditesrelations, particulierement quint aux articles y contenus, quine seraient en opposition an fait de la reorganisation hierar-chique deja accomplie .

aEnhn, conformement aux desirs plusieurs fois manifestes parce Royal Gouvernement, Ie soussigne est autorise a declarer aunom du St . Siege, que le St . Pere, en dormant suite a la reor-ganisation de Ia Hierarchic Episcopate clans le Royaume des Pays-Bas, cela sera efFectue independamment de la convention del'annee 1827, laqueile sera en consequence mice de tote en cetteoccassion, comme cela eat deja lieu lors de ('erection des Vica-riarts apostoliques, executee en ran 1841 .

aLe soussigne aime a esperer que cette declaration puisse titreconforme aux intentions du Gouvernement Neerlandais, exposeesMans Ia derniere note de Votre Exc., et it saisit etc.))

(Get.) C . BELGR ADO .

Het hierop gegeven antwoord luidde als volgt

aLe soussigne, Ministre des Affaires Etrangeres, a eu l'honneur de recevoir la note, que Monsignor Belgrado, Internonce

I?0

du St . Siege, a bien voulu liti remettre le 23 Juin dr ., Et parlaquelle it declare, en repouse a la communication du soussignedu 24 Mars de la merme annee , que l'Eglise Catholique , con-tormement aux principes de la lot Fondamentale du Royaumedes Pays-Bas, et d'apres la declaration du soussigne, etant librede recevoir I'organisation qui Iui convient, et rien ne s'opposanta cc que la Hierarchic Episcopate de la meme Eglise ne soitlibrenlent retablie par Ie St . Siege, le St. Pere donnera suite ala reorganisation de cette Hierarchic daps le Royaume .

cc Mgr. Belgrado, entrant ensuite daps des considerations surla valeur eventuelle de la convention de 1827, confine en 1841,a core de la fibre organisation de l'Eglise, f nit par declarer,an nom du St . Siege, que le St . Pere, en dormant suite a lareorganisation de Ia Hierarchic Episcopate dons cc Royaume,l'effectuera independamment de la convention de Pounce 1827,laquelle sera en consequence muse de tote en cette occasion ,comme cela cut deja lieu lors de I'erection des Vicariats aposto-liques en 1841 .

o Le soussigne a remarque a son grand regret, que les con-siderations exposees daps sa communication precitee du 23 Juin,aver route franchise et precision, ne paraissent pas avoir e eexactement comprises et appreciees par le St . Siege.

((Si le soussigne a declare, que Hen ne s'opposait a cc quel'organisation de 1'Eglise Catholique daps cc Royaume cut lieulibrement, cette declaration s'est faire sons la reserve expresse,que Ie St. Siege serait d'accord aver Ie Gouvernement du Roistir la non-valeur evertuelle du concordat de 1827, et nommemeat que le St . Pere reconnaitrait avec lui, que daps cc cas etpar le sent fait de la fibre organisation de l'Eglise Catholiquedaps le Royaume, Ic Gouvernement des Pays-Bas serait recipro-quement lihere des obligations qui resulteraient pour lui desconventions de 1827 et 1841, dour it parait suivre directementqu'il me saurait etre question de cette organisation, avant qu'iln'y air entente complete sur la valeur eventuelle des acres de1827 et 1841 .

0)swUO)EI BOSL7S11t1I)to!)uAuo) I nb uin

'JwN:)uo;:'sjtiwo2uS1!t)1J11fl2!& titiouiwJoAp

1!OJ[10J;fllop'1781 1)L::81pS)u)Wt?2usapu)quflUuOau1t1nuonbojd!aJ ios sra-sd sap1UW)tl1aAt10O1'aflL)oq1c S!ILt )p UOrws!u2IoIq!Ii11108.11(1

onb 'sirp iso uo))QZtint) nb1tflPU)d sutuUJathO9 t1)

)j J(J?sSUOttI!dopjeoj

u2atrp

uii'nuouiaitijOP flO?2S lI

JO(kIlfll

1!J11SOUI!OWWO'OI)rJ21)aop ojou i op oiiitd opuooos uoiiodd

as so,inbxnt'SiL

-sra sop ou1riAoU 1 sup ol1b!oqw3 0S!111O) tiO!1ES!Ul1JOoiqij0U1}E) S?J HO'181 10 LSE op sjuowo

}uosopO(JOd

1 iuouwiod 'iojei1ssollouhtiluSODtThlpflUtXVW JU(L

dend oub 'JOlnw!ss!p as lreanr:s au uojLIBSUOO ll))

sc)nuulOWIUOO S l?p!SUOO 0I1 ltlO.IAOP S HtiSiXO SUO!1U0U(;O

Sal 'SJ%?J\tipaou 1 stdep'and0flliqOtflr)

OS.PJjopUO!JrS!Hl?2Jo Ot(i![oun itd onb'JiS!siOd1101 set-sAtdS0[) 1UOWOUJOAUO.9 0110 'Ofljt0!liSno owjiqir011)trot)UOj) 1H?Ju1ssnos upHO!]ttflWWOO I? SUE?1) Oi!OJ OAJOS.t U'I.

50]Ut!]SLXOsuoit2rqo sap8!OPUtiJ0MblatO]OrJ 08(1!PlC10P

SU!S 'OOl! 10]OJ]]owJod as1!t!1fl5 Ott Ol0!s]s0stO1-SQ1)

]UOtUO;1Ol!) ]!OSjttotuossodxo]!O'joins00 l 0) JOOUOZ

1UOIOS OS OH 5O!]Jtd,xnop sat o1(1R1cUUnbstn's 'soJ1uo

suowoit1uo sop1UOW!JiP flU'UO!]UO!tddUj OJ!Ujas!' 'lapel

-UOWUpHOJ SUO!JiSOdS!p 801 JOflbOAU!tunts0110110 10'SUO!)UOt

-(tOO S0WWJ SOdodOOPU2UO ]UaWOflbOd(1tO9I UJflOJ) OS OtiJed

Olin!?! 'HOU S UOIInI!1SUOD01]UUtJ1O1U HO'sjuowoiuoSOS

op toiqq as 1uowoje1eiiun 1!l?lJflOd 10)1'UOt10!OLthIU Otlu!?Outil) flQOIfHO!)0Zfl[ddS1uopuodsus10 ]U0112!OJ]SOJ 110 10 'SolOl

-tiowepuojSUO!1!SOd3!pso]HOUp1IOPP-Sli'1!t!1S!Xi810!1UJA

-tlOO SOj1!OJL?(1op'0jOU)Ot? O1t1ttOWUPUOj!oT o op uopdopej P

S1O1'!SOflb O.liU0W Op'f1otp joto £1!t?tflUS OU O[U1(ZOWUPUOJ

]OJ OjopUO!idOpt?j ]0'5011110 800]Olola!0.111108010!? ISIXO800!]

-UOAHOO Xli!! O)U!0]]tesodjuojtod ott sod!ou!ui500fl9)0.1111!? Ul))

'SOflflO 51U01OJJ!psopSO8flO!l!1.t SOItOIJU 501 HOI1OS1(1021Oas I!I

(tO])EktUl0doIU;Uoweptloi!0J 01 Op sOtl!OU!Jd 801.QO Hflp

122

c ote a l'occasion de la libre organisation de I'Eglise Calholique,jusqu'a ce que cette suspension soil levee d'un commun accord .Mettre de tote ces conventions, a condition qu'elles puissent unjour reprendre touts tear force obligatoire, c'est en scathe lesmaintenir, c'est seulement differer tear execution . A tote de laliberte a accorder a l'Eglise Catholique Romaine daps les Pays-l3as, cc serait ni logique, ni juste . Ce serait faire reposes pourle moment les relations entre I'Etat et la dale Elise sur unescale base, mais conserves la possibilite de faire revivre even-tueilement une autre base, pea en harmonic avec les pr'incipesqu'on prendrait aujourd'hui pour point de depart .

cEn acceptant d'ailleurs la declaration de Mgr . Belgrado dapsan sens litteral et absolu, comrne on est en droll de le faire,et en admettant par la, que la suspension continues de la con-vention de 1827 puisse ~tre assimilee a son annihilation reelle,le soussigne ne saurait concevoir cc qua pourrait retenir le St .Pere de venir au devant des serieuses apprehensions du Gouver-nement de S. M., par une declaration explicate, qui ne puisselaisser subsister de doute a cet egard .

cc Le soussigne prie Mgr . Belgrado, de vouloir soumettre cesconsiderations a is haute sagesse de Mgr, le Cardinal Secretaired'Etat, et de communiquer en meme temps a S. Em. les instancesdu Gouvernement du Roi, qu'il puisse plaire encore au St . Siegede lui faire parvenir une declaration precise et nette, idle

qu'elle frlt desires par la note du soussigne du 24 Mars dernier .ccLe soussigne saisit etc . aLa Ilaye, le 14 Aout 1852 .

(Get.) VAN SONSBEECR .

Deze nota wend beantwoord bij de volgende, gerigt aan denMinister van Buitenlandsche Zaken

eLa Haye, cc 17 Septembre 1852 .

Le soussigne Internonce Apostolique, s'est empresse de portera la connaissance de S. Em. Mgr, le Cardinal Antonelli, l'oiBceque Votre Exc, a bien voulu lui adresser soul la date du 14Aoit dr., en reponse a sa note du 23 Juan de cells annee .

Dins la note susmentionnee du 14 Aor t , on insistait vixenanent de nouveau pie la part du Gouvernement, aprn que le St .Siege et le Gouvernement des Pays-Bas fussent declares delicsdes engagements contractes en vigueur de la convention de 1827,et conf rmes ensuite Bans 1841 . La raison principals qui deter-minait le Gouvernement des Pays-Bas a demander one telledeclaration, stmt bases sur on Principe reconnu par le Gouver-nenrent urine, savoir, que les concordats ont one valeur supe-n ieure aux memes loin fondamentales du Royaume, de sorts quele St . Siege versant an retablissement de l'Episcopat daps leEoyaum-e des Pays-Bas , it faudrait ou modifier le statut errfaveur des -Catholiques en conservant le concordat , ou voulantpr oflter drr statut mime , it serait necessaire de declarer cessetout engagement contracts reciproquemeut err vertu des con-ventions precedentes Le Saint Siege reconnait et accepts lePrincipe enonce par le Gouvernement des Pays-Bas relativementa la force des concordats, Principe fonde sur le droit Publique,et que le St . Siege a toujours soutenu . Pourtant Votre Exc, auraremarque sans aucun doute, que sans prcjuger au Principesusdit, quelques l~artieulieres considerations etaient valables aretenir le St . Sieve de faire explicitement Ia declaration deman-dee, et cela d'autant plus que les externations proposees par lcsoussigne daps sa note du 23 Join dcrnier etaient, du momspour les resultats, correspondantes a one implicite renonciationa la convention tie 1827 et 1841 .

e Mais attendu que le Gouvernement des Pays-Bas a trouveopportun d'insis,er tie nouveau pour avoir une declaration expli-cite de la part du St, Siege, Ie soussigne Internonce Apostolique ,au nom du St . Pere et d'apres I'ordre positif, recu de la partde Sa Saintetc, s'empresse de declarer, que le Souverain Pontife,ayant vu que, par suite de la derniere Loi Eondamentale duRoyaume des Pays-Bas, ont etc otes Ies obstacles qui cmpcchaientle libre exercise de son droit, existant en vertu de Sa Primatiestir l'Egiise Universelte par constPution Divine, de regler Icscnoses Ecclesiastiques, •procedera en vertu du me!ne droit au

424

ietablissement de l'Episcopat daps le Royaume des Pays-Bas,en declarant en outre que par le fait meme du retablissementde l'Episcopat, cesseront pour le Royaume toes les particuliersengagements contractes reciproquement, c'est-a-dire par le St .Siege et le Gouvernement des Pays-Bas, en force de la con-vention de 1527 et des engagements de 1841, actes qui bus lesdeux avaient encore pour but d'ecarter, autant que possible, lesobstacles, qui en ce moment se trouvent integralement levies parIe statut, au libre exercice du droit qui concerne le St . Siege .

«Le soussigne aime a craire que le Gouvernement des Pays-Bas voudra biers reconnaitre daps la presence declaration solem-nelle du St . Pere une nouvelle marque de deference pour leGouvernement, ainsi qu'une nouvelle preuve de l'empressement

a

de Sa Saintete pour les inter~ts spirituels des Catholiques, sujetsde S. M. be Roi des Pays-Bas ; et it saisit cette nouvelle occa-sion etc.))

Get .) BELGRADO .

Ingevolge 's honings magtiging werd daarop het volgendeeind-antwoord gegeven

La Haye, le 16 Octobre 182 ..

cc Le soussigne , Ministre des Affaires Etrangeres, s'est em-presse de mettre sons les yeux de son Auguste Souverain, lanote que Mgr . Belgrado, lnternonce du St . Siege, a biers voulului adresser sons la date du 17 Septembre dr ., en reponse a sesoffices du 24 Mars et du 14 Aotit ale cette annee .

aD'apres les ordres du Roi, le soussigne a l'honneur d'ex-primer a Mgr. 1'Internonce la satisfaction du Gouvernement deS. M., que le St . Pere a daigne se reunir explicitement a lamaniere de voir du Gouvernement Neerland,ais, que, bisqueSa Saintete, conformement aux principes de la Loi Fondamentaledu Royaume des Pays-Bas, et d'apres la declaration du sous-signe du 24 Mars dr ., aura librement reg°e is Hierarchic Epis-copale je 1'Eglise Catholique, comme cela lui paraiti a con' enir,

Bans ce cas et par le seul fait de celte organisation, le Gouverpnement des Pays-Bas sera reciproquement libere des obligationsresultant pour lui des conventions de 1827 et de 1841, et queces momes conventions cesseront ainsi d'avoir tout eifet et serontcousiderees comme entierement abolies .

o Une par faite entente quant au fond de la question, qui oacope le Gouvernement de S. M. et le St . Siege, se trouvantainsi etablie, le soussigne croft pouvoir passer sons silence lesconsiderations emises par Mgr . l'internonce, daps sa note du1 Septembre dernier, sans Ioutefois vouloir etre tense par cesilence d'y dormer son assentiment .

Le soussigne se trouve encore charge d'exprimer le conten-tement do Gouvernement du Roi de ce que Mgr . 1'Internoncea bleu voulu lui communiquer ofrcieusement que le St . Siege,avant de proceder a la reorganisation de l'Eglise Catholique, al'intention den faire part an Gouvernement Royal comme ausside l'epoque ou elle se Fera .

« Le soussigne saisit cette rccasion etc . n( Get.) VAN SONSBEECIC .

Nadat alzoo tusschen den Staat en de Kerk overeenstemmingwas tot stand gekomen, wend de zaak to Rome vender in ordegebragt, zoodanig als die in de volgende vertaling den Pauselijkebreve van den 4 Maart 1853, is omschreven

APOSTOLISCHE BRIE'

VAN

ZIJNE IIEILIGIIEID,

W.A9RB!J HET BISSCIJOPPELIJK KERKBESTUUR IN NEDEB LAND

WORDT HERSTELD .

PADS PIUS IX .

ten immerdurende gedachtenis .

Van den dag at', waarop Wij, die niets dergelijks verdiendennoch verwachtten, ingevolge een verbor ;en raadsbesluit vary

Gods Voorzieniglicid, tot den hoogen Apostolischen Stoel 'cr.haven zijn, hebben Wij aanstonds, geUjk de Ons opgcleUdebedienin l vorderde, al Onze zorgen en at Orzen toeleg daartoeingespannen, dat aan alle oorden , in bet behoud en bet heirder geloovigen door' Ons zou worden voorzien . Toen bet denvergund was geworden , bet werk des herstels van de Bisschopepelijke Hierarchic in bet bloeijende Koningrijk Engeland , hetwelkdoor Onzen Voorganger zaliger gedachtenis, Gregorius xvi,reeds was opgezet, onder Gods Zegen ten erode to brengen,torn hebben W ij Ooze zorg en ijver n gar een antler uitverkorendeal van 's Heeren wijngaard gerigt, met name near de ver-maarde landschappen van Holland en Brabant, waarvan Wijbevroedden, dat dear dezeI de regaling mogelijk was, die %Vijdringend verlangden tot stand to bran 'en . Zonder ophoudenirnmers zweefde de toestand Bier landen, zoo als hij eenmaalzelfs in vroege eeuweri der Kerk was, Ons voor oogen ; alleoude monumenten trouwens geven er getuigenis van, dat ,zoo ras in den loop der zevende eeu .w de Christelijke Godsdienstdear door amen man, die van den Apostolischen geest Wasaangeblazen, den II . Clemens Willibrord, en door andereEvangeliedienaren, walks hij zich tot medeasbeiders verkozenhad, is ingevoerd, de vruchten dear overvloedig gewassen zijn ;zoodat kort daarop, bepa-ald ten jars 696, Ooze Voorganger ,de H. Ser ;ius I, acne Kerk van Utrecht heeft opger igt , eraan den H. 'V illibrord, dies Hij met bet bestuur belastte, den

Bisschopsmijter met eigen hand heeft opgezet,l-let zoude to lent ;wezen, indien Wij lifer wilden nagaan en opsommen wetevengenoemden Kerkvoogd, tivat de H . Bonif-:cius, die hem isop gevolgd, en near verdienste de Apostel van Daitschland ge-noemd is, en de overige daarna volgende Bisschoppen , vanwelke eenigen op de rollen van 's Hemels Heiligen zijn inge-schreven, roemwaardig verrigt hebben , en den arbeid bier inherinnering to brengen , then zij tar uitbreiding van hct Katholiekgeloof in die gewesten tot aan den jars 1559 , doorstaan hebben .Opdat tijdstip blijkt de Godsdienst derw'ijze in bloeijende staat

I 21

gi weest to zijn , dat Onze Voorganger Paus Paulus IV alstoengemeend heett eerie kerkelijke Provincie daar tee plaatse tomo:ten instellen ; dat Hij bij zijnen Apostolischen Brief ((Super(( Universal ) van den 4' der Ides van Mei , den UtrechtschenZetel met Metropolitaan-re gten en privile t;ien besclronken enverrijkt heeft, daaraan toevoegende vijf nieuw opgerigte Sut-fragaan-Kerken, to weten : die van Haarlem ; van Deventer,,van Leeuwarden, van Groningen en van 1iiddelburg, Er washoop, dat van toen at deze dierbare wijngaard des Heeren, beteromheind all die was, en van krachtiger hulpmiddelen voorzien,flu gestadig in vruchtbaarheid zou toenemen . Te betreuren dee-halve is lret, dat kort daarna een vijandig mensch apes in betweek gesteld heett, om hem to verwoesten , of to scheuren erreen geheel andere gedaante hem to geven . Het is bekend hoegroot nadeel, hoe vele verliezen het Calvinisme aan die zoohloeijende Kerken beeft does ondergaan ; Ja, zoo ver steeg deaanval en bet geweld der ketterij, dat het Katholicisme daarzijnen algeheelen flood nabij, erg bet volstrekt onmogelijk scheenzoo groote verliezen ooit weder to herstellen, 'i j weten echterflat de Roomsche Pausen niets onbeproetd gelaten hebben, omvoor zoo vele overvalIene rampen elke mogelijke hulp, iederdenkbaar geneesmiddel to bieden . Zoo heeft Gregorius XIII,roemrijker gedachtenis, toen de Herders gebannen, geslagenof om het levee gebragt waxen, ten einde bet overschot derverstrooide kudde to verzamelen, Sasbald Vosmeer eenen mandie alien lot waardig is en van heiligen ijver voor Godblaakte , tot zijnen Apostolischen Vicaris benoemd : laterword deze Vicaris door Clemens VIII tot Aartsbisschop vanPhilippi verheven, en een niet onaanzienlijk petal gewijde week-lieden uit andere beste Instellingen en uit de reguliere Ordersgetrokken ilehhende, was hij met de huip Gods tee weder op-bouwing der veevallen Godsdienst, niet zonder goed gevoig,werkzaam . Gelijke zoeg hebben de opvolgende Roomsche Pausent;ehad, all : Alexander VII, die bij den aanvang van de scheu-ring der Jansenisten niet ten achter hleef tegen flat verdertelijk

t28

mndiiig met kracht zici Ic kn(en en dcszeIf, vermogen Ic foulkenzoo ook hebben Innocentius XII, Clemens XI, Benedictus XIIIBenedictus XIV en at Onze overige Voorgangers alles in betwerk gesteid om ftotlands en Brabands Katholleken, die doorden geweldigen , vreeselijken storm in de uilerste verlegenheidgebragt wares , hetzij door ApostoIische Vicarissen met Bis-schoppelijk karak(er, hetzij door Nuntiussen van den H . Stoet,met herderhuip op Ic beuren en Ic bemoedigen, ten chide deKerken daar 1ev plaatse, eenmaal in de nrc van 's Heeren harm-bartigheid , tot den vroegeren VOrLTI en den ouden mister teriigIc brengen De Vader der erbarmingen en de God van aBevertroosting heeft (hans aan de zorgen en den arbeid door deRoomsehe Pauses daartoe besteed, in Zijue goederlierenheidvrucht gesehonken, zoodat flu kan worded verwezenlijkt lielgenezij immer ten dod zich gesteid liebben ; en Wij zeggen er Godeden milden Gever van alle goec1, hoogen dank voor, dat dieverwezenlijking voor Ons, zijnen nederigen dienstknecht, is1)ewaard gehieven . Want hoewel Onze onmiddeiijke Voorgangerroemrijker gedachtenis, Gregoriu XVI, bij de billijke gezind-held van Zijne fvlajesteit den toemaligen Koning, veel in wijs-heid heeft gedaan en heraamd ter voile vernieuwiflg van dekerktucht in die streken , en zelfs bij de oriderhandelingen tenjare 1841 gevoerd op de herstelling van bet Bisschoppeiijk Kerk-hestuur is bedacht geweest ; zoo heeft hij, acht gevende op deomstandigheden geiik die destijds wares, die tack gemeend nietIc moeten doorzetten ; en heeft Iiij aan de Apostolische Vicarissenvan Brabant de Bisschoppelijke waard igheid opgedragen bene-vens andere voorbereidende maatregelen tot het steeds gewencliteherstel getroffen ; dock heeft hij de heidudiging der gwigtigehoofdzaak lot geschikter tijd verschoven . Wij clan, die dezeroemwaardige voorbeelden van Onze Voorgangers voor de oogenhebben ; en die aan dit geliefde dccl van 's Ileeren kudde iedermogelijk bewijs van gunst wenschen le geven ; Wij hebben Onsvoorgenomen de belangen dci Katholijke Godsdienst in gemeldKoningrijk near Ons verrnogen bevorde1ik Ic zijn Dien teti

I 29

gevolge, op den algemeenen toestand en den voortgang vanhet Katholicisme in dat Rijk, alsmcde op bet aanzienlijk petalder Katholijke bevolking lettende ; en voorziende dal de hindernissen, die aan hat behoud en den bloei der' Katholijke Gods-dienst stark in den weg stonden, allengs worden opgeruimd ;Ja , vertrouwende , dat (lie door de herziening der Gron'lwet,welke door de Regering naar refit en billijkheid is tot standgebragt, reeds zoo goad als opgeruimd zijn ; wet overtuigdeindelijk van de welwillendheid van Zijne Majesteit den Koningjapans Zijne getrouwe Katholijke onderdanen, hebben Wij ge-meend, dat de tijd gekomen is, om dieu vorm van Kerkbesluurin bet Koningrijk Holland to kunnen herstellen, die bij anderevolken gebruikelijk is bij welke peen bijzondere reden bestaat,plat zij, helzij door Apostolische Vicarissen . of eeni.g antler vanden regal afwijkend bestuur, moeten bcheerd worden . Inmiddclszijn reeds een en anderinaal verzoeken, evengenoemd herstctten doel hebbende en daarop hij Ons aandringende aan Onr•gerigt, niet alleen door Nederlandsche burgers van elken rang,maar ook door de Apostolische Vicarissen en de gansche gees-telijkheid ; en Onze vaderlijke liefde en teederheid vermag nietdaaraan to weerstaan . Door daze en andere hoogst gewigtigeredenen dan bewo pen , en na gehouden heraadslaging , zoo alshet belang des nndortiverps vorderde, met O ize EerwaardigeBroederen, de I{ardinalen tier Roomsche Kerk, Bestuurderender Congregatie tot voorlplanting des geloofs, aan welke Wijde zaak tot een naauwkeurig onderzoek hebben opgedragen endie Ons in Ons voornemen meer en meer hebben bevestigd ;de oogen opgcheven hebbende tot den Berg, van waar de huipkomt des Almagtigen, en na inroeping van den bijstand derI:I . Maagd en Moeder Gods, na inroeping ook der voorbedenvan de H, Apostelen Petrus en Paulus en andere Hemelingen,vooral dergenen, welke door hat vergieten van bun bloed deHollandsche Kerk tot luister geweest zijn ; Zoo is bet, dat Wijgemeend hebben de hand eindelijk aan bet zoo heilzame werkto moeten slaan . Uit eigen beweging dan, met Ooze wisse

h0

kennis en ingevolge rijp beraad uit krachte der uitgestrektheiddes Apostolischen Gezags, tot meerdere glorie van den Almag-tigen God en ten nutte der H . Katholijke Kerk, bepalen Wijen stellen vast : dat in bet Koningrijk h olland en Brabant, opden voet der algemeene regelen der Kerk , het Kerkbestuur vankrachte zij der Bisschoppen-Ordinarissen , genoemd naar de Zetels,welke Zetels Wij, bij dit Ons tegenwoordig schrijven , oprigtenen tot eene kerkelijke Provincie instellen . Het is Onze wit enOnze bepaling, dat voor het tegenwoordige vijf Zetels wor-den opgerigt en gevestigd to weten ; van Utrecht, van Hoar-tem, van 's Hertogenbosch, van Breda en van Roermond . Wij-ders de roemrijke herinneringen Ons to binnen brengende,aan de Utrechtsche Kerk verbonden ; aeht slaande vooral ookop de plaatselijke geschiktheid ; en na overweging van nogandere redenen, kunnen Wij niet afzijn dezen eertijds zoo door-luchtigen Zetel, dies Wij als uit het Brat~ weder to voorschijnroepen, tot den rang der Metropolitaan of Aartshisschoppelijkewaardigheid to verheg'en of to herstellen, overmits hij door OnzenVoorganr er van roemrijke geheugenis Paulus IV met die eerereeds gesierd weed , en de vice andere zoogenoemde Zetels aleSuifraganen aan den Zetel van Utrecht toe to wijzen, gelijk Wijdezelve door deze krachtens Ons Apostolisch gezag daaraan toe-wizen, toezeggen, toevoegen .

Tot hier genoemden Aartsbisschoppelijken of MetropolitaanZetel van Utrecht doen Wij behooren de hierna volgende ge-westen : de Provincie Utrecht, van welke de Zetel den naaniheeft , vervolgens Groningen, Gelderland, Friesland (Overijssel)en Drenthe, welke gewesten to voren bet grootste deel nit-maakten van de bepaald genaamde Hollandsche Zending ; enworden de andere provincien of tandschappen insgelijks aanden Kerkvoogd of Vice-Superior der Hollandsche Zending totbiertoe onclerworpen geweest zijnde, met name de Provincienof landschappen van Holland en Zeeland aan de Suifragaan •Kerkvan Ha,arlem toegewezen .

Aang,aa.nde de overige Kerken is bet Onze wit en bepaling,,

dat daartoe dezelfde Provincien of Distrikten of graaf- en land-schappen zullen behaoren als tot hiertoe plaats had ; zoodat voor-noemde Brsschopp~ lijke en SufFragaankerken van 's Hertogen-bosch, van Rreda en van Roermond dezelfde omschrijving vangr enzen behouden , als waardoor, zij tot dus verre elk bepaaldwares onder de hemming van Apostolische Vicariaten van's Hertogenbosch, van Ereda en van Limburg, en zoo als inde twee Apostolische Brieven de eene : n Universalis Ecclesiaenvan den 2 Junij 1840, de andere : Ur.iversi nominici gregis,van den 9 J1laart 1841, nader is toegelicbt . Zoo zal derhalvei n bet gansche Koningrijk° Holland en Brabant eene eenige enonderscheidene kerkelijke Provincie wezen, bestaande nit eenenAartsbisschop of Metropolitaan-Kerkvoogd en vier Suffragaan-Bisse.hoppen .In den 1- leere vertrouwen Wij , dat door lrunnen ijver en

hunue herderlijke zorg, a de Katholijke Godsdienst daar icrplaatse in kracht meer en meer toenPmen , en eenen verblij-denden wasdom hebben zal ; weshalve Wij van nu at aan Onsen aan Onze opvolgers op den Apostolischen Stoel voorbehouden,om , wanneer bet noodig wezen zal, genoemde Provincie inmeerdere Provincien to splitsen , het getal der Kerspelen to ver-meerderen, den om(rek der grenzen le verauderen , en wijdersvrijelijk alle zoodanige wijzigingen in le brengen is tijdig endienstig in den lleere zal bevonden worden . Wijders koesterenWij de overluiging, dat bet voor de opgerigte Kerken en voorhare Bisschoppen van zeer grout nut wezen zal, en lien tengevolt;e bepaleti en gelasten Wij , dat de Bisschoppen voormeld,de verslagen aangaande den staat hunnen Dioceses en kuddenbij voortduring zullen opzenden aan Onze Congregatie ten voort-planling des geloofs, die tot dusverre van de bijzondere zorgvoor die gewes(en zich vlijtig gekweten heeft ; en dat zij wijdersalles, wat zij, betreffende de hediening van hun ambt en betgeestelijk belang der bestuurde geloovigen, aan Ons meenen Iemoeten berigten en voorstellen, Ons zullen does geworden doortusschenkornst van de Congregatie voornoernd. In alles overigens

wat tot ltun herderlijk ambt beboort, zullen rneergerioernrAartsbisschop en Bisschoppen in bet genot wezen van afe regtenen magtigingen, in wier bezit de andere Katholijke Aartsbis-schoppen of Bisschoppen van andere nation tilt algemeene geldingder heilige Canons en der Apostolisehe Constitution , zijn kunnenzijn en zullen kunnen wezen . Van den anderen karat zullen zi jook door dezelfde verbindtenissen gehouden wezen, waaraan deandere Aartsbisschoppen en Bisschoppen, insgelijks krachtens dealgemeene en visor alien ~eldende tucht der Katholijke Kerk,onderworpen zijn .Al wat derhalve, hetzij ingevolge bet oude hestand der

Kerken in lioltand , hetzij ingevolge bijzondere Constitutionof privilegi~n of bijzondere gewoonten tijdens den opgevolg-den Zendingstaat, van krachte geweest is, zal hierna en inge-volge de veranderde omstandigheden, goon refit of verbind-tenis daarstellen . En opdat alle grond van twijfel ten dozeworde weggenomen, zoo is bet, Fiat Wij, krachtens de volheiddes Apostolischen gezags, aan al die bijzondere Constitution enprivitegi&n, van welken aard die zijn molten, alsmede aan diegewoonten, om bet even van hoe ouden en onbeugelijken tijdderzelver invoering en gelding zij, volstrekt,alle kracht van verhind-tenis of ter daaratelling van refit, uitdrukkelijk her ontnemen . Hetzal derhalve aan den Aartsbisschop en aan de Bisschoppen van Hol-land geheel vrijstaan, al zoodanige bepalingen to maken die tot uit-voering van hot gemeene refit behooren, en die volgens de alge-meene tucht der Kerk binnen de firemen liggen der Bisschoppelijkeautoriteit . Wij voor Ons geven hier de belofte, dat Wij gaarnemet Ons Apostolisch gezag hun zullen bijwezen, en dal Wijalle medewerking hun zullen schenken, om der verheerlijkingvan Gods Naam en aan bet hell der zielen bevorderlijk to wezen .Ten zekerder bewijze van doze Onze gezindheid verkiaren WijOnzen wit, dat de Kerkvoogden, wanneer zij titel en regten vanBisschoppen • Ordinarissen zullen verkregen hebben, van die voor-deelen en uitgestrekte magtigingen niet verstoken worden, waar-van zia gebruik gehad hebben in hoedanigheid van Vicarissen

433

van Ons en van den Apostolischen Stool, of die aan andereApostolische Vicarissin bij gunste van den H . Stool gegevenworden . Ook does Wij uitdrukkelijke voorziening, dat de Aarts-bissehop van Utrecht en zijne Suffragaan Bisschoppen voormeld,in de uitoefening eon elk van zijne betrckkelijke bediening, hetgenot hebben zullen van voltedi i;e en behoorlijke vrijheid enmagi. De Suffragaan-Kerken en de gronden, waarover zijzich uitbreiden, worden door Ons in flier voege aan de Juris~dictie van den Utrechtschen Metropolitaan onderworpen, flat zijdaarbij tevens gansch ontheven zijn van alle gezag en afhan-kelijkheid van eenigen anderen Metropolitaan of Aarlsbisschop,indien zij, tijdens den staat van Vicariaten of Zending, hetzijgeheel, hetzij met eon gedeelte van haargebied daaraan ondermworden mogten geweest zijn . Den Utrechtschen Aartsbisschopwijders geven Wij hot refit, en magligen hem tevens, om zichto bedienen van alle onderscheidingen, eerteekenen, sieraden,privilegien en prerogatieven, die den Metropolitaan Kerkvoog-den plegen eigen to zijn .Daar overigens in bet Koningrijk Holland de toestand van hot

Katholicisme nog van dies aard is, flat geese tijdclijke middcleuvoorhanden zijn naar behooren voor de Herders en ge venredigdaan de behoeften van iedere Kerk, zoo koesteren Wij de bijnazekere hoop, flat de geloovigen, Onze geliefde zones, welker°herhaalde en dringende bodes om bet herstel van hot Bisschop-pelijk Kerkbestuur Wij gretig hebben aangenomen, en wierwenschen Wij to wille geweest zijn , slot zullen in gebrekeblijven, den Herders, welke Wij over hen zullen aanstellen,door bet does voorlaan van nog mildere vrome gaven en bij-dragen behulpzaam to wezen, opdat dozen in staat gesleld wordenin al hot noodige tot de wederoprigting burner BisschoppelijkeZetels, en tot de bevordering van bloei en wasdom der Katho-lijke Godsdienst to voorzien .Eindelijk opziende tot den Stichter en Volmaker des Geloofs,

Jesus, smeeken Wij Hem ootmoedig, flat Hij, vat Wij ternbeste der Katbolijke Kerk en tot hares voortgang in bet

Konini rijk Holland, gemeend hebhen to moeten bepalen envaststellen , door zijne Goddelijke hulp Believe to bevestigencn kraehtig to maken : en dat Ilij over al degenen, welkede gemaakte bepalingen zullen moeten uitvoeren , de krachtnederzende van 's I-lemels genade , opdat zij de hum opge--dr'agen bedieniugen en ainl-rten to vlijtiger vervullen ; verkle-rende Wij, dat (lit Ons tegenwoordig schrijven nimmer zalroot ea worden verdaclrt gpinaakt of bcstreden als behebt meteenige foul van subreptie of obreptie of fout van Onze bedoelingof eenig ander gebrek ; er, dat het immer zal wezen geldig envan krachte, en dat het in alles zijne werking zal moeten heb-ben , en zonder schennis zal rnoeten worden onderhouden . Daar-tegen zullen niet vermogen eenige Apostolische en in Synodaal-,Provinciaal- of algemeene Concilien uitgevaardigde algemeeneof hijzondere veror(Ienin gen ; uoeh eenige regten of privilegienhetzij der oude Hollandsche Zetels, hetzij der Missie, hctzij derApostolische Vicariaten daar natlerhand opr ;erigt , hetzij vaneenige Kerken of vrome plaatsen , al waren ouk zulke regten ofprivile gien met eede , met Apostolische bevestiging of eenigeandere bevestigisngswijze bekrachttgd ; noch lets anders watdaarmede zoude strijdig wezen. Want Wij derogeren uitdruk-kelijk aan dat alles in zoo veri a het in strijd wezen zoude metbet hierboven hepaalde , ongeacht de noodzakelijkheid van eenelrijzondere melding van bet gederogeerde , of bet onderhoudellvan eenig bepaald formulier : zoo verkiaren wij ook nietig envan geese waarde wat door iemand wie ook en van welke auto-riteit , hetzij weteris of onwetens , in strijd met deze bepalingenzoude worden geattenteerd .

Ten slotte , Wij gelasten dat aan de kopijen van'dezen Brief,ook aan gedrukle , mils zij door eenen openbaren Notarisonderteekend en door iemand in Kerkelijke waardigheid geplaatstgezegeld zijn, vertrouwen geschonken worde, zoo als op ver-tooning van dit oorspronkelijk Handschrift aan de verklaringvan Onzen wil zoude gegeven worden .Gegeven to Rome , bi j St. Pieter, onder den Visschersring ,,

den 4 Maart des Jaars 1853, van Onze Pauselijke, Regering hetZevende,

(Get.) A, CARD . LAMBRuCHINI .

Deze breve werd oh den 11 Ma wt 1853, door den KardinaalSecretaris van Staat, aan 's Konings Gezant to Rome medegedeelden op den 7 April daaraanvolgende, door den Apostolischen Inter-nuntius to 's Gravenhage, aan den Minister van Buitenlandsche'taken aangeboden met kennisgeving der op den 4 Maart 1853plaals g ehad helrlrende benoemingen van den Aartsbisschop entie Bisschoppen , ter vervuiling van de nieuw ingestelde Zeteis .Hiermede was de sinds zoovele jaren besproken Raomsch

Katholijke Kerkorganisatie, eindeiijk tot stand gehragt tot grootetevredenheid der daarbij betrokkene bevolking, welke, sederthare staatkundige emancipatie in 1795, zich reeds zoo dikwijlshad zien to leur gesteld in hare regtmatige verwachting, datde, in betrekking tot die organisatie, door de onderseheideneStaatsbesturen dezer lande, aFgelegde beloften en aangeganeverbindtenissen, zouden vervuld worden .lvaauwelijks was het tot stand brengen dezer zoo lang te ge-

moet Leziene Kerkregeling bekend geworden, of er ontstond toUtrecht, onder sommige Protestanten, eene vereeniging, welkezich ten doe! stelde het land in bewegin€ ; to brengen en alzooto heproeven aan die Kerkregeling, zoo mogelijk, hinderpalenin den weg to stellen . Dc middelen daartoe gebezigd (I) ver-wekten eene geweldige spanning osier de daardoor op bet

l) Ec~n onder dagteekening van den 28 Junij 1853 in hctlicht gegeven werkje, getiteld : (( de Herderlijke brief van deeAlgemeene Spnodale Commissie der Nederlandsche llervormde»Kerk (22 April 1853) aan de Christelijke flervornide gemeente»in Nederland, beschouwd als uitgaande van het ware gods-»dienstig en staalkundig beginsel » -- beschrijft de beweging,in de volgende allezins 1urste bewoordingen

Het bekend worden diet Pauselijke stukken had al Jatlelijk))en wel allereerst to Utrecht de gemoederen in zoo groote be-aweging gehragt, dat, reeds voor de zamenkornst der Algemeene»Synodale Corn missie, van daar, door eenige personen, zichanoem,ende Kerkelijken en Politieken, een adres aan den Koning

136

hevigst verontruste gemoederen van vele Protestanten , aan wiemen deed gelooven , slat de Bisschoppen a pijnhanken , brand-a stapels en moordschavotten as in hun gevolg voerden en zichdoor eeden verbonden hadden , de Protestanten door a vuur enzwaard as to vervolg en,

Op den 13 April 1853 had er in de Tweede Kamer der Staten-Generaal eene interpellatie plaats, waarbij aan de Regeringirliclitingen werden gevraagd omtrent de plaals gehad hebbendeinstelling van Bisdornmen in de Nederlanden .

De Minister van Justitie, voorloopig belast met het bestuurvan tact Departement voor de Zakea der Roornsch Katholijkecredienst, heantwoordde de gedane vragen , in voege als volgt

((De Regering kon zich verwachten , dat de Staten-Generaaleazouden wenschen inlichtingen to ontvangen omtrent de nieuwe))organisatie der Roomsch Katholijke Kerk hier to lande, en hetaxis daarom , dat zij zich heeft voorbereid om onmiddelijk aanvdien wensch to kunnen voldoen .

))Lot afwering van den Aartshisschops-zetel to Utrecht was inge-»diend , en een gedrukt maar ongeteckend aischrift er van»allerwegen verzonden , onder opschrift : aan don Kerkeraad deraallorvormde gerneente tomet hijgevoeg de uitnoodi-aag ing , merle door niemand onderteekend, om insgeli jks zulk)seen request of een ander in nog sterker bewoording aan deneKoning in to zenden ; tevens met vermelding , dat het adres ,nna gegeven verwijzing daarop van den predikstoel en naaaafbidding in het rtagebed van 's Hemels zegen over die be -amoeijing, door zeer velen to Utrecht was geteekend .((Amsterdam volgde dadelijk en bet petioneren tegen de in-

aavoering der Bisschoppen van Regeringswege, wend weldranalgemeen . Duizenden en duizenden teekenden die adressen . Te),Amsterdam deden tact merle dertien duizend vrouwen ; elders))alleen vrouwen ; ook kinderen en zieken, eenige zelfs met kruisjes))in plaats van naamteekeningen . De opgewondenheid steeg nog,>> toen hE t , bij de openhare audientie des Konings op 15 April,aahleek, dat Zijne Majesteit de demonstratie welgeva,lig opnam .a De anti-roomschgezi ride geest openbaarde zich nu luider en»luider ; to Amsterdam werden zelfs eenig verontrustende kretenponder de zaamgeschoolde menigte gehoord . Daar en eldersa1werden Roomsch Katholijke diensten werkboden ontslagen ;

5

cr Ik lieb diensvrdgeus de (per het navolt;ende mede to deelcru,e waaruit de Kamer den loop dezer zaak volledig zal leeren kennen .

ellet komt niet ondiensti f voor, in de eerste plaats to herin-srleren , dat , zoowel in de gewisselde stukken als bij de open-))bare beraadslagingen over de begrooting en van de beide Depar->)tementen der Eerediensten voor de jaren 1851, 1852 en 1853,»deze aadagtalegenheid ter sprake werd gebrat ;t .

(( Bij de behandeling der be ;rooting van 1851 , werd door de))Reg ering, order anderen, als beginsel erkend, dat ieder Kerk-))genootschap de vrijheid heeft zijn inwendig hestuur naar goed-> vinden to regelen ; dat alle veranderingen in de bestaande>)Kerkorde voortaan alleen van de Kerk kunnen uitgaan en dat>>zij daartoe kan beslniten buiten eenigen invloed van de Regering,))die alleen zal ilebben toe to zien , dat daarbij niets worde toe-)) gelaten strijdi ; met de Grondwet of met de rust en veiligheid))van den Staat .

((De Regering voegde bierbij , dat bet met hare inzigten))strookte , dat ook de Roomsch Katholi jke Kerk , even als iedersander erkend Kerkgenootschap bier to laude, hare aangelegcn-

>)aan Roomsche amhach(slieden , winkeliers en andere nering -edoende lieden , tot de Roomschc (erk behoorende, work envclandizie opgezegd, en , is bet waar, gelijk verzekerd wordt,)),Ian werden zelfs ondergeschikte Roonmsch Katholrjke personen)) overgehaald mede de petitien to teekenen, door de hedreiging))van anders uit hunue dienslen weggezonden to worden .

o Reeds den 19 April werd het Ministeric Thorbecke ontslagen))en een anger benoernd, dat in zijn prograrnma (Staatsc . 27))April 1853, n° . 99) to kennen gaf : ((de sp=anning to willenas wegnemen door, net cerhiediging van de reg ton der Roornsch)a))Katholijken , cone hillijke bevrettiging to versclraffen aan eon»s ;root deel der Nat its . s>

s lnrniddels regende een stortvloed van vlng schriften , meestal))geschikt onl de mcnigte no, verder op to Linden en in tosnemen tegen Rome en de Roomsclagezinden in 't algemeen .))Alen herinnerde daarbij aan de gruwelen der vrorgere geloofs-))inquisitien en brandstapels, en, om een en ander in to leven-o)diger herinnering to 1>rengen, verschenen er spoedi g prospec-atussen voor nieuwe uitgaven der bekende marlelaarsboeken ;))terwiji men zijnen afkeer - zoo niet hiat - tegen de l :sr)schoppen trachtte lucht to geven door spotprinten , enz . e

I38

))heden op lief kerkelijk terrein zelve regelt, altijd wider voor-))behoud van het grondwettig toezigt .

(cMededeelingen in denzelfden zin zijn bij de beliandeling der))begrootingen van 1852 en 1853 aan de Staten-Generaal gedaan)yen de beginselen der Regering aangaande de vrijheid van alle))Kerkgenootschappen , wat de regeling van bun inwendig be-))stuur betreft, toegekend, hebben geene tegenspraak ontmoet ;))die beginselen zijn veeleer door de Staten-Generaal gedeeld .

uThans overgaande tot de vermelditig van hel verhandeldeatusschen bet Gouvernement en het Hof van Rome met betrek-))king tot de regeling der aangelegenheden van de Roomsch))Katholijke Kerk, zal ik de eer hebben den zakelijken inhoud))der gewisselde stukken ter kennis van de Kamer to brengen .

((Bij missive van den Tnternuntius van'den Pauselijken Stoelbij ons 1-lot' dd . 9 December 1851, wend aan bet Gouvernement

)ate kennen gegeven, dat de Pans, nit de door de Regering aan))de Staten-Generaal gedane en door deze gunslig opgenomene))medecleelingen , ontwaard hebbende, dal de organisatie der»Roomsch Katholijke Kerk tot stand kon worden gebragt, van))meening was, dat bet tijdstip om daartoe over to gaan , was))genader(l, (loch dat men wenschte de inzigten der Regering to))kenuen over lief voortdurend bestaan van list in 1827 gesloten,))dock oriuilgevoerd gebleven concordaat .

((Den 24 Maart 1852 werd op die mededeeling door den Mi-))nisler van Buitenlandsche Zaken geantwoord, dat, volgens de»begrnselen der Grondwet, ieder Kerkgenootschap zijne eigene»organisatie kon daarstellen, behoudens zijne ondergeschiktheid))aan (IC wetten van den Staat ; dat echter, wanneervan die))vrijheid gehruik wordt gemaakt , de Staat ontslagen zal zijn))van de verhindtenissen hij bet concordaat van 1827 aangegaan .

it De verdere briefwissehng heeft uitsiuitend tot dit laatste punthetrekking gehad .((DC Interuontius beantwoor dde den 23 Junij 1852 list dezer-

))zijdscb schrijven van 24 Maart, en stelde voor list bedoelde concor-))daat ler z~ do to stellen, zonder list echter vervallen to verklaren .

139

« Den 24 Au us(us opvolgende, weed door den Minister varyx> Bui(eniandsche Zaken be(oogd , dat bij de eventuele organisatie))tier Roomsch Ka~holijke Kerk het concordant noodzakelijk moestD)vervallen , (tat rnen zich met geene ter ztjde stellzny kon ver-»genoegen , en dal al de aar.gegane verbrndterussen voor goe4amoesten worden vernietigd, waaromtrent eene steilige verklaring»van de zijde van Iret Hof van Rome weed verzocht,

Dergelijke verklaritrg weed den 17 September 11 . door denainternuntius op uitdrukkelijken last van den Paus gegeven ,awaarmede dezerzijds den 16 dcr volgende maand genoegen werdagenomen .((Op die wijze is de zaah tot cen clod gebragt .De Regering heeft oolongs mederleeiing ontvan gen van de

))Apostolische brieven de dalo 4 en van de alloculie van den))Pans, de dabo 7 Maart jl .

« Uit deze stukken blijkt, a dat de Pans , tot de organisatie van))de Roomsch Katholijke Kerk in dit Rijk overgaande, vtjf Bis-

dommen , waaronder een Aartsbisdom heeft ingesteld ; in dicevoege, dot de drie tot hiertoe beslaan hebbende Apostolische

»Vicaria(en van 's iler(ogenbosch , Breda en Limburg, drie»Bisdommen zullen uitmaken , de grenzen van de gewezene»Vicariaten behoudende , en dab de overi ge gedeelten van betaRijk, die tot de Uolhndsche Zending behoord hebben , onderatwee Bisdommen zullen ressorteren , namelijk de provincie))Utrecht, Gelderlani , Overijssel , Drentbe, Groningen en Friesa land onder bet Aar(sbisdom van Utrecht, en de provincien»Noordboliand , Zuidholland en Iceland onder fret Bisdom van»Haarlem .

~+ Deze regeling heeft ten ;evolge, dirt de Roomscli KatholijkeaKerk in ons Bijk trim nicer zai bestuurd worden door deer»inlernuntius van den Pans , als Vice-Superior van de Hollandschea1Iissie, moor door Neder landsche Kerkvoogden , een zelfstandigehes(uur uilrnakende .

«Tindelijk is no g aan de Regering medegedeeld, de benoemingevan vier Bhschoppen ; de Apostolische Vicaris van 's Hertoger -

{4®

i>bosch, de heer ZWIJSEN, is benoenad tot Aartsbisschop van»Utrecht, blijvende deze Kerkvoogd echter belast met bet hestuur»van het diocees van 's Hertogenbosch ; terwijl tot Bisschoppen»van Haarlem, Breda en Roerrnond zijn henoemd de heerenaVAN VREE, thans President van bet R . K, Seminarie to War-smond, V ;~N HOOYDONK en PAREDIS , tot hieraan ApostolischeaVicarissen van Breda en Limhurg .

a Ziedaar, Mijne Heeren, de volledije mededeeling van al vatf)omlrent deze aangelegenheid bij de Regering hekend iss

a Eene omstandigbeid vermeen ik er echler nog bij to moetenavoegen, zij is deze : in de hiervoren medegedeelde briefwisse-aling tusschen onze Regering en bet flog van Rome, is van onzeazijde meermalen bet verlangen to kennen gegeven om voor-aloopige mededeeling to ontvangen van de, wijze waarop, en de>)tijd wanneer tot de kerkelijke organisatie zoude worden over-agegaan : had het Hof vin Rome aan (lit verlangen gevolg ge-ngeven, dan zoude welligt, door eene gepaste raadgeving voor-nkomen zijn bet minder voe,gzame, dat men in den nu gebezigden»vorffl aantreft en waardoor hij zeer velen onzer landgenooten»een ongunstige indruk is ontstaan , dies bet zoo heilzaarn zoo))zijn geweest to vermijden (1),

(1) Van den kant van Rome is en wordt beweerd , dat wetdegeli3k aan het verlang en der Regering is voldaan door eene,in de maand Januarij 1853, gedane voorloopige mededeeling vanhet voornernen ors vij f Bisdomanen in to stellen .Doch , zoo als de Minister van Buitenlandsche Zaken op den

13 April 1853 in de Tweede Karner der Staten-Generaal heeftverklaai d , bet standpunt der Regering veroorloofde haar nietdaarvan kennis to semen .Men had aan Rome g ezegd : Gij kept de zaak regelen, zoo

ols gij goedvindt, mits het Concordant vervalle . Het was dusconsequent als tle Re,ering , toes haar gevraagd werd, of vij f

Bisdominen aa-nleiding tot bedenkengen wooden geven , ten ant-woord heeft gegeven : grj zrjt immers vr& in de regeling derzaak ; ik kan daarvan, op het door mij gekozen standpunt,geese kennis semen . - Zoodanig autwoord moest to Rome, zooal nut als errs bhjk van onhepaalde goedkeuring , clan toe!: alseene onverschilligheid aan gemerkt worden, welke alle verderevoorafgaande mededeelirig, Boor overbodig mogt doers be-schouwcrl .

I!1

crA1vorens deze mededeeling to eindigen zij bet mij vergund toi>herinneren, hoewel zulks voor deze Vergadering overbodig ma ;uschijnen, dat bet bier geldt een maatregel van zuiver gods-»dienstigen aard , dat de nieuwe regelin t; der Roomsch Katholijke»Kerk onmogelijk emi r; nadeel noch binder aan de andere Kerk-»genootschappen kan toebrengcn , dat die regeling ook tot geese»gevolgen in bet burgerlijk leven kan leiden , en dat overigens?door de Regering naauwlettend zal worden toegezien , dal iedernKerkgenootschap zich houde biases de palm der gehoorzaam-nheid aan de wetten van den Staat ; wat dit laatste hetreft ,»geef ik bij deze de plegtige verzekering, dat ik, als Minister))van Justitie, met de meeste zorg daartoe zal bijdragen .

rr Moge deze mededeeling strekken tot bevordering van eens-»gezindheid en van opregte verdraagzaamheitl under alle geloofs-obelijdenissen van ons Rijk .

Op nadere vragen van bet lid , hetwelk de interpeliatie hadgedaan , antwoordde de Minister van Buitenlandsche Zaken

o De geachte spreker lit Utrecht (de beer van Doors) meent~dat op de door hero gestelde vr ; gen een niet in alien opzigteovolledig antwoord zou gegeven zijn , en heeft tevens de hoop»uitgedrtlkt, dat alsnog zou aangevuld worden wat door den))Minister voor de Katholijke Ueredienst is medegedeeld . Gaarnesverklaar ik mij bereid die onvolledigheid, Indies zij bestaan))mogt, zooveel in mijn vet mogen is to hersteilen .

o De geachte spreker heett bepaaldelijk gewezen op de door»hero in de laatste piaats gestelde vragen . Ik meen evenwel, dat»(le klagt ook geldt ten aanzien van bet eerste punt, de vraagnnamelijk : of em bezwaar bestaat bij dR Regering om mede-))deehng to does van de to dezer zake gewisselde oficiele stukken?~Ofschoon naar mijne overtuigiug nit de inzage van die stukken»nrets racer zal blijken dan reeds gebleken is uit de mededee-))lingen aan do Knier gedaan , mask ik echter geese zwarigheidr)aan dot verlangen to voidoen . 11-laar daarbij moot ik opmerken,»sat bet gel it s1ut~keii , gewisseid ter gelegenheid van eene»onderhandelin ; tussc?ren twee Gouvernera eaten ; dat de rnede-

14

deeling Bier stukken geschiedt, zonder voorkennis van betnGouvernement , waarmede onderhandeld is, en dat derbalve,r~naar mijne overtuiging, , deze zich tot een depot ter gripe zalb)behooren to bepalen ; -- onder dit voorbeboud, zie ik gemsr>bezwaar aan bet verlangen van den spi eker to voldoen .

((Het tweede punt dat mij voorkomt door den spreker hedoelrt)te zijn, g,eldt de verwachting die dezerzijds bestond en waaraanp~spreker herinnerd hceft, dat bet Pauselijk plof, alvorens overto gaan tot de regeling van deze zaak, daarvan officieuse mede-

adeeling aan de Regering zou does . Ire spreker heeft gevraagdebestaat er, nu mere in die verwrachting is teleurgesteld, geesenreden om de waardigheid der Regering gekn enkt to achten .

«lk geloof seen, i\Iijne 1leeren . Dezerzijds is wel, bij elkef)gelegenheid , aangedrongen op den hongen prijs die aan eeneevoorafgaande mededeeling gebecbt werd , maar van de andere))zijde is lien aangaande simmer cenige belofte gedaan, Men»heeft er op gezwegen . Uit (lit stilzwijgen hebben wij, geloof>ik, niet tern onregte, meenen to mogen oprnaken, dat derge-D)lijke ofRcieuse mededeeling onk aan de andere zijde gees be-»zwaar zou ontmoeten ; nogtans schijneri er bezwaren to hebbennhestaan, want er heeft geese kennisgeving plants gehad . Daar-»door nu echter de waardigheid der Regering gekrenkt to achten,»gnat to ver. lloogstens kan er gevoeligheid door worden op .»gewekt en ik vermeen to mogen gelooven, dat deze to Rome»niet onopgcmerkt zal blijven .

aEindelijk heeft de geacbte spreker gevraagd of er geese reden)fbestaat om met betrekking tot deze aangelegenheid bet gedrag))van den Nederlandschen gezant to Rome to lakes? flet is mij»een genoegen , Mine Heeren , bet tegendeel to kunneu ver-»klaren ; ooze gezant to Rome is aan de behandeling van dezeozaak vreemd gebleven . De onderhandelingen zijn gevoerd doormijnen voorganger en den Pauselijken lnternuntius alhier. Er

»kan derhalve geese reden zijn om de handelingen van omen»gezant to Rome, die in bet minst bij de zaak niet betrokkenzr :s geweest, to misprijzen n

De Minister van Financier , tijdelijk belast met het hestuurvan het Departement voor de Zaken der Hervormde Eeredienst,zeide voorts

U De geachte redenaar uit Utrecht heeft hij de outwikkeling'»der door hem gestelde vra t;en een punt aangeroerd , dat ik))van mijne zijde kortelijk wensch toe to liclrten . Hij heeft ge-uvraagd : waarom ten aanzien van de regeling der Room selr»Katholijke Kerk niet hetzelfde is gedaan , wat gedaan is bij de»regeling der Iervormde Kerk . Ik geloof dat (lie twee zaken))niet op eene lijn kunnen gesteld w order ; ik geloof niet dat?>men de regeling der Her vormde Kerk, zoo als die verleden»jaar heeft plaats gehad, kan vergelijken met de regeling der»Katholijke Kerk, die nu plaats heeft ;ehad . Ilet is u bekend,»Mijne Heeren, dat de reserves, order welke her thans bestaande»reglement der Hervormde Kerk is goedgekeurd, niet mijn werk»zijn ; ik heb die reserves,, ik heb die handelw ijze , die door»mijne ambtsvoorgangers to dien aanzien is gevolgd , niet to»verdedigen . Maar dat die elf reserves in de wereld zijn ge-»komen, (lit is een noodwendig gevoig van den weg, dien men))heeft ingeslagen hij het herzien van het Reglement der Her-evorr~de Kerk. Wat is er toch geheurd? In plaats dat in 1848))door de Hervormde Kerk eene constituante is benoemd, een»ligchaam, aan hetwelk de Kerk volmagt gaf om een nieuw»reglement t,e maker , beeft men de herziening van bet bestaande»reglement van 1816 aan de Synode overgelaten . Die Synode,))die krachtens dat oude reglement alleen bevoegd was daarin»verandering to brengen, heeft her reglement vernienwd en»daartoe de goedkeuring des Konings krachtens her oude regle-»ment noodig gehad .

((Men heeft zich dos geheel bewogen in den kring van dat))onde reglement, dat aan den rtaat veel meer inwerking op de»zaken der Kerk gaf, dan bij de Grondwet van 1848 is bepaald .))Men heeft dus een geheel arderen staat van zaken hij de rege->>ling der Hervormde Kerk gehad, dan flu bij de regeling der»Katholijke Kerk, die noon in zurk een ondergeschikt verhand

rtot den Staat heeft gestaan als de eerste . Wanaieer rneri drt)egroot verschil in lief oog houdt , dan ;eloof ik niet dat lief>juist is, daze twee zahen met elkander to vergelijken, ja, ge->,heel en al gelijk to stellen . »

Nog sprak de Minister van Buitenlandsche Zaken , het vol-gende :

((De geachte spreker (de heer Groen van Prinsterer), die zoo even))het woord gevoerd heeft, meent de verdere behandeling van))deze zaak to kunnen uitstellen , tot dat door de Kamer image?)zal zijn genomen van de stukkc'n , die door de Regering zulten>: worden overgelegd .

n lk herhaal mijne verklaring , dat in die stukken niets zalnworden aangetroffen, dat niet reeds eenen andermaal van))wege de Regering in doze Kamer is medegedeeld . Meent evenwel))de geachte spreker zijne verdere besehouwingen over deze zaak»te moeten uitstellen tot later, de Regering zal lief zich gaarne)Maters welgevallen .

vlntusscheu heeft de geachte redenaar nit Leyden (de heeraGevers ;pan Endegeest) eerie retie gehouden , die ik meen datf>niet onbeantwoonl ma g blijven . De geachte spreker heeft ge-a vra,agd : Is er door de Regering iets gedaan met hetrekking))tot deze zaak ? Zoo neen, wat had de Regering behooren todoers? Ik gelooF, tint, zoo de geachte spreker een meer joists)standpuut van beschouwing had gekozen, deze zijne retie achter-»wege had kunnen blijven . Wat heeft de Regering gedaan? Van,, lief standpunt ties geachten sprekers beteekent deze vraag : wat»he(ft de Regering gedaan om to voorkomen het resultant tintnwij nu aanschouwen? Wat heeft de Rdgering gedaan om torbeletten, tint de organisatie tier Roomsch Katholijke Kerk plantsagrijpe? Op deze vraag is het antwoord ontkennend .

u De Regering he ft niets gedaan ; maar ik meen tint joistnhierin de regtvaardiging der Regering ligt opgeslolen . Er is inf3dit opzigt niets gedaan . Er behoorde niets gedaan to worden ;))rnen had daartoe Been refit . Ik herhaal lief , de onderhande-r~lingen hebben alleen en uitsluitend getrofien de vratag : zal

»het concordant stilzwijgend ter zijde gesteld of uitdrukkelijkaaworden afgeschaft4 Zal men meenen, dat de werking van hetconcordant, door de invoering dezer nieuwe organisatie, blijft~opgeschort, of zal bet nit de gewisselde stukken moeten blij-»ken, dat, door deze regeling bet concordant onherroepelijk isuvervallen Y Dit is bet punt, waarover de onderhandelingen zijnugevoerd. 1k vraag hoe komen op dit terrein de verwijten enateregtwijzingen to pas door den spreker aan de Regering toe-aagediend 2 Ik zal die evenwel met cen eukel wooed nagaan .

uIn de eerste plants vraagt de geachle spreker : kon men nietaabehouden den Status quo van het concordant? De Status quo

suns het concordant ; ik geloof Mijne Heeren, dat dit voor bet»minst eene onjuiste uitdrukking is . De spreker had moetenazeggen : de Status quo zonder concordant, lndien Loch bet con-»cordaat in werking ware geweest, zoud .en ooze Roomsch»Katholijke landgenooten daar wet genoegen merle hebben ge-unomen. Maar de Status quo van bet bestaande was de absentie,»de niet-uitvoering van het concordant . Het concordant in 1827»tot stand gebragt, is simmer in werking getreden en ik hebareden om te betwijfelen, of die werking, hackie zij plants ge-agrepen, bij ooze Protestantsche landgenooten in 't algemeenaaen bij den g.eachten spreker in 't bijzonder minder aanstoot,aaminder bezwaar zou hebben gevonden, dan de regeling gelijku lie nu door het Hof van Rome is tot stand gebragt.

u Voorts meent de geachte spreker, a dot de Regering hadaakunnen aandringen op eene regeling in meet gematigden sin, as

uDe Regering geheel en al buiten de regeling gebleven zijnde,aakon zoodanige aaudrang van hare zijde niet to pas komen .»De Regering heeft van de voornemens van hct Pauselijke Hofaamet betrekking tot de zaak, geese kennis gedragen, en zij»kon daarvan geese kennis dragen, ira bet door haar ge-akozen standpunt. (1) Een aandrang tot regeling in meetagematigden zin ware dan eerst to pas gekomen, indien de

(1) Zie de aanteekening hiervoren op bladz . 140.7

I 46

sRegering van slap tot slap de voorgenomen regeling had kunnenanagaan. De spreker meent, dal hieraan onze gezant to Rome))had dienstbaar kunnen zijn en vroeg : waarom is in deze zaaksniet onze gezant to Rome gebruikt ? Mijne Heeren, omdat desonderhandeling, die geenszins de zaak zelve, maar alleen het»door mij vermelde punt betrof, gevoerd is alhier, tusschen*den Minister van Buitenlandsche Zaken en den Pauselijkensgevolmagtigde, omdat mijn voorganger er prijs op stelde die*zaak zeif to behandelen . En wanneer nu de geachte sprekersuit deze omslandigheid aanleiding neemt om to vragen : watdoet men met een gezant to Rome? Zoo meen ik, dal hij,sin het omgekeerde geval, met even veel grond van billijkheidshad kunnen vragen : wat doet men met cen Minister van Bui-stentandsche Zaken in 's Gravenhage?

((Tot de slotsom van zijne rede komende, meent de geachte*spreker, dal de Regering het welzijn des lands niet heeft be-stracht . Ik geloof, Mijne Heeren, dat is eene zware, eenesharde beschuldiging . 1k geloof dal de geachte spreker, bijsnadere overweging, zal inzien, dal hij met deze uitdrukkingate ver is gegaan . De Regering heeft, zeide de geachte spreker,))het welzijn des lands niet betracht, de Regering is niet ver-aantwoord . 1k geloof gaarne, Mine Heeren, dal de Regeringsmoeite zal hebben zich to verantwoorden, bij hen die, zoosals de geachte spreker, meenen dal hare task had moeten zijnslangs elken weg to verhinderen en of to weren wal hem zooazeer mishaagt, de organisatie van de Katholijke Kerk . Naarsmijne *chatting, zou juist dan de Regering niet zijn verant-awoord, immers zij hadde gehandeld in lijnregfen strijd metade bepalingen dee Grondwet .

eEindelijk heeft de geachte spreker verlangd, dal de waar-Bdigheid van het Nederlandsche yolk door een krachtig pro-test zou worden gehandhaafd. 1k vraag, Mijne Heeren, een

*protest van wien2 Tegen tivat? Een protest van wien 2 Vanshet Nederlandsche yolk, zegt de geachte spreker . 1k geloof dal))hij nit het oog verliest dal het hier alleen geldt een gedeelte,

4 47

))wel is waar een tairijk gedeelte, maar toch aitijd een gedeelte))van fist Nedetlandsche volk . Tegen vat? Tegen eenige uit-a)drukkingen voorkomende, niet in een stuk aan de Nederlandsehe>Reger ing geiigt, maar in eene redevoering, uitgesproken to)home, gerigt tot boorders die met ons niets gemeen hebben .

c(Een protest kan, mijns inziens , dan allddn to pas komen ,+swanneer nit stilzwijgen her usting kan worden afgrleid . Maarahier geldt bet eerie zaak tusschen derden, waarbij de taal ge-uvoerd is, in zulke gevallen gebruikelrjk . Die taal mope voora~velen hinderlijk, aanstootelijk wezen, zij geeft, naar mijnsaschatting, geene aanleiding tot hett ;een de geachte sprekerazou verlangen .a

Eindelijk heeft dienzelfden Minister nog rip eene aanmerkingvan den beer Gevers van Endegeest geantwoord

cc Een enkel wooed, Mijne Heeren, met betrekking tot hetgeenndoor den laatsten spreker over bet concordant is gezegd . Datuconcordaat is in 1827 gesloten ; voor dat bet in werking was'gekomen heeft de Belgische omwenteling de uitvoering daarvansbelet . Toen men eindelijk in 1840 op de ten uitvoerlegginga bedacht weed, is men op zoovele moeijelijkheden gestuit, datemen uithoofde daarvan tot een nieuw ui(stel heeft besloten .)Dit was bet onderwerp doe overeenkomst van 1841 . Zij be-»ieisde eigenlijk provisionele tee zijde stelling van bet gesloten»concordant . Zoodanige overeenkomst flu eon concordant toanoemen en to beweren, dat onze Katholijke landgenootennzich daarmede to vrede dienden to stellen, is een argument,maar mijn inzien, niet van groote zwakheid vrij to pleiten .

In de zilting der Tweeds Kamer van den 18 April 1853 hadandermaai eene interpeilatie plants omtrent de instelling vanBisdommen in de Nederlanden .

Bij die gelegenhcid hebben eenige sprekers bedenkingen inbet midden gebragt, welke door de Ministers zijn beantwoordgeworden.

448

De Minister van Buitenlandsche Zaken zeide :((Toen ik de eer had in de zitting van j1 . Woensdag bier bet

))woord to voeren, vond ik mij meer bepaaldelijk geroepen denhandelingen van mijnen voorganger to verdedigen . Hetgeen,))met betrekking tot deze zaak in bet midden was gebragt, gaf))mij op dat tijdstip geene aanleiding in beschouwingen to treden,))omtrent hetgeen door mij daarin is verrigt . Ik hob er goon bezwaar))in gezien, de task van mijnen voorganger op to vatten enavoort to zetlen naar dien ik, na aandachtige overweging tot de»overtuiging bon gekomen, dat de Regering in dozen niet anders))heeft kunnen, niet anders heeft moeten handelen dan werkelijknis geschied . Dit mag mij evenwel niet terrughouden andermaalate herinneren dat, zoo als reeds door mij is verklaard in doazitting van den 29Sten November, doze zaak ten einde gebragt»was toen ik de eer had aan hot bestuur van tilt Departementate worden geroepen . Dit blijkt trouwens uit de overgelegde}stukken, waarvan bet laatste de dagteekening draagt van 16»October, den dag waarop mijn voorganger is afgetreden, zijude»er na dat tijdstip geene stukken meer gewisseld . Hier ontmoetuik den afgevaardigde uit Arnhem, den beer van Lynden, die»omtrent de mededeeling flier beseheiden op meer of min dubi-))tatleven toon heeft gesproken, en cone reeks van vragen tot»mij en tot de Kamor heeft gerigt, ten doe! hebbende om twijfelate verspreidon aangaande do opregtheid, de goode trouw waar-amede die mededeeling heeft plaats gehad, aangaande de waar-»heid van hetgeen bier door mij verklaard is, flat onze gezantate Rome aan do behandeling van doze zaak vreemd is gebleven .alk moon dien afgevaardigde to mogen vragen, en ik doe tilt»met crust, van waar hij hot regt ontleent to twijfelen aan deawaarheid van hetgeen bier door mij gezegd is? De stukken,adoor mij overgelegd, beholzen alles wat door den geachten»spreker uit Utrecht, den beer vary Doom, gevraagd is . Immers))die spreker heeft zich aldus uitgedrukt :

«ccHet is bij de beantwoording van doze laatste vraag, Mijne)mHeeren, flat ik nog de toez~gging zoude wenschen to ont-

449

)»>vangen, dat bijaldien over deze intrekking eenige nota's of))»stukken zijn gewisseld , daarvan alsdan aan deze Kamer»Dmededeeling zal worden gedaan . »

s De onderhandeling, die gevoerd is heeft geen ander doelagehad en betrof geen ander punt dan de al of niet bepaaldeaintrekking of terzijdestelling van het concordant . Van hetgeenadaartoe betrekking had is mededeeling verlangd en op de meestavolledige wijze gegeven . Er zijn, sedert ik de eer heb aan betahoofd van dit Departement to staan, met het Hof van Romeageene stukken gewisseld met betrekking tot deze zaak . Wata door mij gedaan is, Mijne Heeren, ik schroom het niet toazeggen, was telkens in mijne correspondentie met den gezantate Rome aan to dringen op de noodzakelijkheid, die er, naara mij n inzien, bestond dat eene voorafgaande ofcieuse mede-deeling der voorgenomen organisatie in hare bijzonderheden

aplaats vond. Daartoe meen ik niets to hebben verzuimd .((Ten aanzien dezer voorafgaande mededeeling heeft een lid

))dezer Kamer gemeend, dat er eene belofte zou zijn afgelegdadoor bet Pauselijk gouvernement en hij heeft zich, tot stavingadezer meening beroepen op de laatste nota, die van den 16sOctober, door den Minister van Buitenlandsche Zaken', mijn))voorganger, bij den Internuntius ingediend, waarin acte ge-a nomen wordt van eene toezegging welke, to dien opzigte,»zoude gedaan zijn .

a Ik ben aan de waarheid verschuldigd verklaring to geven?van hetgeen hieromtrent ter miner kennis is gekomen, Weinige»dagen nadat ik het bestuur had op mij genomen van dit Depar ..atement, weinige dagen derhalve na de indiening van de notaavan den 16 October, heeft zich de Pauselijke Internuntius bij?>mij vervoegd, om zich over die zinsnede to beklagen . Hij zetide»mij dezelfde klagt reeds to hebben gerigt tot mijnen voorganger,»die echter, inmiddels afgetreden zijnde, daaraan geen refit kon))doers wedervaren . De Internuntius verklaarde uitdrukkelijk dat))eene dergelijke belofte niet gedaan was ; dat hetgeen dienaan4agaande in de nota voorkwam bezijden de waarheid was . Wat

150

wkolT ik d'aarop antwoorden 2 Ik heb die verklaring aangehoord,aamaar de gelegenheid waargenomen om aan to dringen, dat'look dan, wanneer geese belofte mogt zijn gedaan, deze mede-aadeeling toeli zoude gesehieden . 1k heb den Internuntius doers'jgevoelen, dat ook zonder belofte, zonder bepaaide verpligting,a~het belang der zaak medebragt, dat men bier, in tijds, en vooraadat bet plan ten uitvoer werd gelegd, daarvan kennis mogt»dragen. Door den Internuntius is toes niets geantwoord, het->awelk mij moest does gelooven dat aan bet uitdrukkelijk geuit»verlangen niet zou worden voldaan . Het kwam mij op dataaoogenblik voor, dat de Internuntius zich niet als verpligtingsawilde hebben voorgeschreven, hetgeen hij wilt dat bet Hofaavan Rome onverpligt oiRcieus zou doeti .

e De overgelegde stukken hebben nag tot eenige bedenkingenaaaanleiding gegeven . In de eerste plaats heeft men daarin meenenate vinden bet bewijs, dat de Pauselijke allocutie was eenaastaatsstuk, van Regering tot Regering, near dies zij op of ciele»wijze aan het Gouvernement is medegedeeld . .aDit, Mijne Heeren, - gelijk door een redenaar is opge-

aamerkt - zou strijden met hetgeen betreffende die allocutie itslade vorige zitting door mij gezegd is. 1k geloof evenwel toakunnen volhouden wat destijds door mij is gesproken . Daartoeameen ik to molten verwijzen naar de stukken . Men vindt daar-aaonder twee begeleidende missives, de eerste, van 24 Maart,awaarbij de Internuntius mij toezendt de allocutie ; de laatste,))van 7 April, waarbij overgelegd wordt de breve . De laats(e»aileen draagt het kenmerk eener of ciele mededeeling, zoo als»ieder, die de moeite neemt deze stukken in to zien, er zichaavan kan overtuigen . De eerste brief is geschreven door denaaheer Belgrado ; de laatste door den vertegenwoordiger van beta)Hof van Rome.

cc 1Vlaar er is meer. Toes de Internuntius, na toezending dersPauselijke allocutie, zich bij mij vervoegde, heb ik uitdruk-»kelijk gevraagd of die overlegging was geschied met voorkennisales op last van zijn Gouvernement, waarop door den Inter-

))nuntius, op de meest stellige wijze, een ontkennend antwoord)Jis gegeven .

uEen geacht afgevaardigde uit Alkmaar (den heer Rochussen)

eheeft gevraagd of op deze beide stukken een antwoord wasp~gegeven ? Er is geen antwoord gegeven, dan een bloot accuse))de reception, niets meer.

a Doch, Mijne Heeren, hoe dit ook zij, naar mijn inzien heeft

»het Hof van Rome to kort gedaan aan datgene wit het Neder-nlandsch Gouvernement met refit kon verwachten . De vraag is

unu : wit moet in dezen stand van zakeu gedaan worden 4 Er)HS gesproken van bet opener van nieuwe onderhandelingen.

»Waartoe, Mijne Heeren Y 1k geloof, in den zin van dengene))die dezen raid heeft gegeven, om to ontdoen wit gedaan is ;nnieuwe onderhandelingen om de vestiging der bisschoppelijkeD)hierarchie alsnog tegen to houden . Mijne Heeren, ik geloof dat

edit een onvruchtbaar week zou zijn . 1k geloof dat daaraan niet

»valt to denken . 1k betreur dat zulks niet beter wordt ingezien ;a ik betreur, ik kin het niet verbergen, dat door sommige hieragehouden redevoeringen de hoop bij velen is opgewekt datuhetgeen men zoo zeer vreest, door de Regering alsnog kin

~~ worden geweerd . 1k kin, ik mag aan dergelijke hoop geen)Dvoedsel geven . 1k houd hetgeen men beoogt voor onmogelijk,pen, zoo van mij pogingen daarheen strekkende werden ge-avnrderd, ik zou die task aan bekwamer harden moeten over-

»laten . Maar wit ik evenzeer als ieder uwer wensch, bet is touRome onze regtmatige gevoeligheid to toonen over de wijze,uwaarop is gehandeld . Men heeft gesproken van vertoogen,nvan protester en deze gesteld tegenover hetgeen men meende

»dat in mijne bedoeling lag ; men heeft mij, zoo niet regtstreeks,)) dan toch zijdelings van flaauwheid beschuldigd . 1k moet die~~beschuldiging van mij afwerpen . 1k stel er prijs op dat in dezen»geen misverstand besla en zal daartoe aan de Kamer mede-odeelen niet wit zal gedaan worden, maar wit reeds, ter

3'handhaving onzer waardigheid, is gedaan .a Vooreerst is order dagteekening van 7 April Zijner Majesteits

152

agezant to Rome aangeschreven, op vrij ernstige wijze de oEite-~>vredenheid der Nederlandsche Regering over bet gebeurde ken .-.r~baar to maken en, onder beklag voor bet ontbreken eenernbehoorlijke voorafgaande mededeehng, de gevolgen van dienonberaden handelwijs voor rekening van bet Pauselijk Gouver-nnement to laten . Bovendien is dien gezant, van wien bet nrijnbekend was dat hij niet ongenegen is zich voor eenigen tijd))met verlof uit Rome to verwijderen, onder dagteekening van»11 April - de Kamer gelieve wel op dezen datum to Ietten --nbevolen onverwijld aan dat voornemen gevolg to geven, ennovel zonder bet tijdstip van zijnen terugkeer to bepalen, n

Na deze rede nam de Minister van Tinantten, voorloopig be-last met hot bestuur van hot Departement voor de Zalcen derHervormde Eeredienst, bet woord en zeide

Hetgeen ik laatstleden woensdag de vrijheid nam in betnmidden to brengen, dat bet namelijk, mijns inziens, verkeerd;is, den toestand waarin bet Hervormd Kerkgenootschap zich»voor en na 1848 beyond op dezelfde lijn to stellen met denntoestand van bet Roomsch Katholijk Kerkgenootschap, heeftnook nu nog aan sommige sprekers aanleiding gegeven tot tegen-.nspraak. Men heeft wederom gewezen op de bekende elf reserves.nMen beeft mij de vraag voorgelegd, of de organisatie der}Hervormde Kerk, met die elf reserves, niet is bet werk der»Regering. 1k ben minder gelukkig dan mijn ambtgenoot voor»Buitenlandsche Zaken ; ik kan mij namelijk niet zoo onbepaaldnvereenigen met hetgeen ten deze door mijnen voorganger isngedaan. Die goedkeuring met de elf reserves is uiet het week.nder Regering. Het was bet eenzi jdig werk van een barer leden,nwaarmede de Regering zich niet beeft kunnen vereenigen, ennhet is uit dien hoofde dat ik er bier herhaaldelijk op gewezennheb, dat die goedkeuring, dat die elf reserves, niet mijn weeknwaren en dat ik ze dus niet to verdedigen had . 1k heb integen-ndeel bij bet-haling den wensch to kennen gegeven, eeu wenschalien ik nu nog herhaal, dat zoo spoedig mogelijk op die reserves

I 5"teruggekomen mogt kunnen warden . Ik acht het Ontidodi>tbans in het breede over dit punt nit to weiden . Ik zal slechts"eene aanmerking her bij~oegen . Men dwaalt indien men in))die elf reserves den wensch der Regering ziet, om zich eenigeaasuprimatie over de Hervormde Kerk aan to mange", of, waarszij die nog hebben mogt, onbepaald to behouden . Voor desgoedkeuring van bet reglement had de Regering een veel)agrooteren invloed op bet inwendig bestuur van de Hervormda"Kerk, dan zij ooit op de Roomsche Kerk bezat . Het kwam erpop aan, dat bet bewind der Regering aan de Kerk wendsteruggegeven. Maar aan wien ? Aan de Kerk . Maar wie ver-"tegenwoordigt de Kerk ? flat was de vraag en daarover ont-aastond verschil . Men was bet cans, dat aan de Synode moestaatoegekend worden een zeker gedeelte van die pun(en . Er ware"skerkelijke autoriteiten die de bevoegdheid van de Synode omseen zoo onbepaald gezag irit to oefenen , als men meende toaadoen , ten ernstigste betwistten . Er was dus verschil ; en iknvraag bet U, Mijne Heeren, zou de Regering daarin to be-aslissen hebben? Leest de reserves en gij zult zien dat ze metaagenoegzaam slecb(s eene enkele uitzondering -- de reserve,))waarin sprake is van de grenzen der jurisdictie van de Kerk-abesturen -- betrekking hebben op bet verschil dat er bestaat"over de bevoegdbeid van de Synode, om zoover to gaan alsamen meende dat zij in haar ontwerp van reglement ging . Enaavan daar dat bet ook naar mijae overtuiging nu nog voor de))Regering onmogelijk is om to voldoen aan den wensch van"sommigen, om op die reserves geheel onbepaald terug to komen,»zonder eenig voorbehoud . 1k geloof dat de Regering, ik heb)abet reeds bij de beraadslaging over de begrooting gezegd,"anarchic zou stichten in do Kerk, hetgeen men loch niet van"haar zou verlangen ; - de intrekking van die elf reserves zousauce" kunnen plaats hebben, wanneer tevens kan wordensteruggekomen op de geheele goedkeuring van bett reglementsea de zaak dus hersteld wend op bet standpunt, waarop zija)stond, voor dat aan eene herziening van het reglement gedacbt

nwerd . Of dat flu overeenkomstig is met den wensch dee 1ier-svormde Kerk, mean ik to mogen betwijfelen, a

Daarop nam de Minister van Justitie , loopiq belast methet bestuur van het Departement voor de Zaken der RoomschKatholijkc Eeredienst, bet woord . Hij zeide :

n Het zij mU vergund nog een enkel woord to voegen bij bet-sgeen reeds door twee mijner geachte ambtgenooten in dazeaberaadslaging is medegedeeld .aHet zal aan Uwe Vergadering gebleken zijn, dat in daze

»discussie inderdaad door alle sprekers een groot onderseheid isagemaakt tusschen de zaak zelve die thans behandeld wordt en»den worm walks aan tie zaak is gegeven .

«Dat onderschei ;i is inderdaad van bet hoogste belang . Dc»zaak zelve is eigenlijk niet betwist geworden r algemeen heeftamen bet beginsel erketld, dat de Grondwet aan ieder Kerk-agenootsehap de vrijheid geeft om zijne inwendige organisatieazoodanig daar to stellen, als hat hoofd van dat kerkgenootschapsotf bet kerkgerrootschap ze1F goedvindt. Dat beginsel ligt ookamn onze Grondwet, en men heeft erkend, dat de Regering»zich op dat standpunt heeft geplaatst en daaraan is getrouwagebleven .

a Alleen hebben eenige sprekers beweerd, dat de Regering toaver is gegaan, dat zij al to consequent is geweest . Het zij mi,javeroorloofd daarop een antwoord to geven, dat na hat volledigabetoog van den tweeden spreker van dezen morgen (den beerscan tloevell) zeer kort zal kunnen zijn . Het is tmmers duide-alijk dat, flu de Regering eens bet beginsel, dat ieder kerk-sgenootschap zich vrij kon organiseren, had aangenomen, zij»zich niet verder met de zaak kon inlaten, en niet met Romeikon onderhandelen over de kerkelljke aangelegenbeden zelve,azonder zich to mengen in eens zaak waaraan zij vreemd diendeate blijven .a Qmtrent den corm heb ik reeds mijne meaning medegedeeld

*in, de zitting van den 13 April 11, en men zal van mU omtrent

vv

sdat punt wet mats meer vergen . Men kan ook gerust aan betsGouvernement overlaten de handhaving van de waardigheid vansons Land . Omtrent dien vorm wit ik nog slechts bet volgende))bier bijvoegen . Men heeft de allocutie vary 7 Maart ji . beschouwrleats een staals(uk, omdat zij aan den Minister van Buitenland-esche Zaken is medegedeeld . Maar in de eerste plaats moat iksdaarop aanmerken, dat al de stukken, die de Internuntiusnvan den Paus aan bet Gouvernement mededeelt, steeds mede-sgedeeld worden aan den Minister van Buitenlandsche Zaken~;De Minister van de Roomsch-Katholijke Eeredienst ont-evangt noon dergelijke mededeeling. Evenzoo is bet ook de))Minister van Buitenlandsche Zaken die met den Internuntiussof met den Pauselijken Stoel correspondeert . En ten tweedesis mij omtrent die mededeeling der allocutie verzekerd, en iksbreng bet als zoodanig tar kennisse van daze Kamer, zonder))bet echter to kunnen bevestigen , dat bet eerie gewoonte is to))Rome, dat alle stukken van dien acrd worden medegedeeldsaan alle laden van bet corps diplomatique aldaar, om hen op))die wijze aan de verschillende Gouvernernenten to doers toe-skomen. Daze beide gewoon ten in aanmerking nemende, zalemen zeker minder gewigt aan den vorm der mededeeling hechten .

Men heeft bet ook eenigzins betwijfeld of daze zaak wet))van zuiver kerkelijken aard is . Bij mij , l\lijne Heeren, bestaatsde stellige overtuiging, dat zij niet antlers kan beschouwd»worden, en ik zou bet zeer wenschelijk achten , dat dc Earnersin die overtuiging deelde . Waarlijk, Indian wij daze zaak metnkalmte beschouwen , kunnen svij dan aannemen, dat de Bis-sschoppen cenige regten zorrden hebben buiten de Kerk2 dat zijseen antler gezag zouden bezitten dan een kerkelijk? Dit, dunktsmij, kan onmogelijk met eenigen grond beweerd worden . Mensheeft gezegd, dat bet aan de Kerk van Rome eigen is betskerkelijk gezag met bet wereldlijke to vermengen ; ik twitsdaarover niet uitweiden , maar dit toch zal men moeten toe-sgeven dat, wanneer die inzigten bij de Roomsch Katholijkesgeestelijken mogten bestaan, bet bun onmogelijk zou zijn op

ndien weg to vorderen zonder tat de wereldlijke magi bun hufpabood. Die vrees kan alzoo in die landen, waar zulks plaats)aheef't, bestaan, maar wie zal diezelfde vices koesteren in onsgland, wanneer men de zaak met kalmte overweeg( .

cc Overigens , en hiermede zal ik eindigen, tegen alle over-»schrijding van magi, tegen alle inmenging van geestelijk gezag))in wereldsche zaken, zal, zoo als ik reeds vroeger heb veraklaard, met de meeste zorgvuldigheid worden gewaakt . »

Nog nader namen de Ministers het woord . Die van Buiten-tandsche Zaken zeide

aDe geachte spreker (de heer van Lynden) meent, als volks-avertegenwoordiger bet refit to bezitten , om to twijfelen aan»de waarbeid mijner woorden . Ik heb ze1Fs gedurende versclrei-»dene jar en de eer genoten volksvertegenwoordiger to zijn . 1knheb nooit gemeend tat refit to hebben en zal het als MinisterNaan niemand, ook niet aan den geachten spreker, toekennen .aWat men gevraagd heeft is gegeven, namelijk de stukken betref-afende de onderhandeling over de terzijdestelling van het con-»cordaat . Die onderhandeling is door de nota van 16 Octoberagesloten. Er is sedert tat tijdstip geen enkel stuk tusscben bet»Gou~ernement der Nederlanden en den Pauselijke Sloe! meeragewisselda uWat

flu betref°t de bijzonderheid door den geachten spreker»uit Leyden (den heer Gevers van Endegeest) aangehaald, tat))de dagteekening van die nota niet strookt met bet besluitawaarbij mijne benoeming gezegd wordt in to gaan met den»16 October, moet ik opmerken, tat ik, na in den ochtend)van then tag door Zijne Majesteit to zijn beOedigd, in derv»achtermiddag, op uitnoodiging van den aftredenden Minister,»het Departement heb overgenomen, zoodat waarschijnlijk voor))tat tijdstip bet bedoelde stuk nog door mijn r ambtsvoorgangerawas afgedaan . 1k meen hiermede de bedenking van den ge-aachten spreker to hebben opgelost . a

De Minister van ilinancien, voorloopig belast met hot bestuur

157

van het Departernent door de Zaken der Hervormde Eeredienstgaf dog de volgende opheldering

-/Een enkel woord dog, Mijne Heeren, tot wederlegging vanhetgeen degeachte afgevaardigde uit Arnhem (de heer van Lynden)

"heeft gezegd . Hij beeft bet doer voorkomen als of ik beweerd'had, dat mijn ambtsvoorganger de bekende reserves tegen den"zin van bet Ministerie doorgedreven had. Heb ik dat gezegd,dad heb ik ml) vergist . Ik heb meenen to zeggen, dat er een-

Nzijdige handeling buiten medeweten van het Ministerie is ge-weest, maar waarmede bet Ministerie zich, toed bet kennisdaarvan bekwam , diet heeft vereenigd. Er was evenwel toes

"diets meer aan to doen ; de zaak was volbragt . Waarom diePreserves clan diet zijn terruggenomen , heb ik reeds gezegd .wOmdat dit op bet standpunt waarop men zich van den beginneoafgeplaafst had, onmogelijk is ; - omdat men van een verkeerdstandpunt is uitgegaan .Ni-let laatste felt, door den geachten afgevaardigde aangevoerd,

'kan ik diet tegenspreken en diet toegeven . Het is mij onbe-kend of de Secretaris-Generaal van bet Departement van Her-

"vormde Eeredienst de vergaderingen van de Constituante, diebelast is om een Reglement voor het Israelitische Kerkgenoot-schap to ontwerpen, heeft bijgewoond, om de eenvoudigereden, dat, sedert ik de eer heb aan bet boofd van dat Depar-'tement to staan, die Constituante, voor zoo vet mij bekend,yin 's Gravenhage geed zitting heeft gehouden .u

De Minister van Justitie, voorloopig belast met het bestaur

van het Departement voor de Zaken der Roomsch .Katldolijke

Eeredienst, beantwoorde een der sprekers, als volgtNog een enkel woord, Mijne Heeren . De geachte spreker°

,quit Leyden (de heer Gevers van Endegeest) heeft zoo even inWhet midden gebragt, dat ik, volgens zijue meening, ten on-, regte zou hebben gezegd, dat het beginsel waarnaar de Rege-~~ring in deze zaak had gehandeld, in deze Kamer gees tegen-~spraak zou hebben gevonden, en deze geachte spreker heeft

158

iaarbij op fret oog eene aanmerking, welke de beer van Doomn

shad gemaakt, namelijk de vraag: of de Paus wet bet refit heeftdoom Bisschoppen to benoemen, zonder eenig kerkelijk collegieHdaarin to kennen 2NMine Ileeren, deze vraag heb ik inderdaad niet behandeld,

~maar ik geloof dat dit punt niet betwist is. De vraag, viebet refit heeft om Bisschoppen to benoemen, is buiten bet be-// reik van de Regering, dat is eene zuiver kerkelijke zaak, en"daarom heeft de Regering er zich niet merle bemoeid, en datzij lit niet moot does, is algemeen erkend .~illen heeft gesproken over de benoeming van de Bisschoppen

f-door bet Kerkgenootschap zelf . Ik moet bekennen, dat ik niet=pop de hoogte hen om die zaak in Karen geheelen omvang le„behandelen , maar zoo veel is zeker, dat wanneer vroeger"kapittels daarin werd~n gehoord, kapittels keuzen deden ,"welke aan de goedkeuring van den Paus werden onderworpen,die zaak dan onmogelijk thans op die wijze haar beslag kan

Nver•k rijgen, vermits iedereen wed, dat in ons land geen kapit-~'tels beslaan . En wat overigens hiervan zijn mope, geene klagtis van wege de Roomschen daarover aangeheven, en der-

'halve erkent men, dat de Pans bet refit van benoeming heeft ."Men heeft, zeg 1k, geene klagten gehoord en voor de Regering"is bet eene zaak waaraan zij vreemd moet blijven, u

Op de aanmerking van den beer Rochussen, dat hij Been ant-woord had ontvangen op de door hem gedane vraag : "of bet'gerucht al dan niet gegrond is, dat de Pauselijke Inter nuntius'zich, ongeveer op de heift der maand Januarij jl ., tot twee of"tot drie Ministers heeft gewend, met de vraag, of er bezwaar'in zou bestaan, dat em to Utrecht een Aartsbisdom wend op-e'gerigt en waarop ontkennend zou zijn geantwoord 2 H gaf deMinister van Buifenlandsche Zaken to kennen : Ik meen dat bet"antwoord op de vraag; van den geachten spreker opgeslotennligt in de door mij gedane betuiging, dat geene mededeelingen,'van welken aard ook, hadden plaats gehad noch aan mij, nocb

459

aan den 1%linister van de Katholijke Eeredienst, nosh aan eetruonzer ambtgenooten . De stall Utrecht is niet genoemd ; eersttoen bet to feat was, zijn ors de bijzonderheden tier organisatie"hekend geworden .De Minister van Justitie, voorloopig belast met bet bestuur vary

bet Departement voor de Zaken tier Roomsch Katholijke Eere-dienst, voegde daarbij : Ik ken dezelfde verzekering geven ale«mijn geachte ambtgenoot . ~r

Voorts zeide de Minister van Financier, voorloopig belast met

het bestuur van het Departement voor de Zaken tier HervormdeEeredienst

» Het woord anarchic straks door mij gebezigd, en hetwelk-den aFgevaardigde uit Arnhem (den beer Mackay) stof totaanmerking heeft gegeven , is niet door mij gebruikt in den"hatelijken zin, welke daaraan niet zelden gehecht worrt en diceaan volslagen regeringloosheid en verwarring doet denken . l k'heb daarmede alleen willen uitdrukken, tint wear een centraal"gezag werd weggenomen zonder tint er een antler centraal gezagvoor in de pleats gesleld werd, tilt een toestand zou to weeg

"brengen, die tot regeringloosheid en verwarring zou kunnen"leiden . Meer heb ik daarmede niet willen to kennen geven ;-, maar in die beteekenis moot ik bet woord den ook handhaven,"

De Minister van Buitenlandsche Zaken zeide nog :

tiet is welligt voor de meeste leden dezer Kamer overbodig,»maar ik moet loch doer opmerken, dal de afgevaardigde nit"Arnhem, de beer Mackay, zich ten eenenmale vergist in de"opvatting eener zinsnede, die in een tier overgelegde stukkenr'voorkomt . La base de double espece, waarvan in dal stuk ge~"sproken wordt, geldt alleen ten aanzien van bet Roomsche'~Kerkgenootschap, en ziet ten eersten op bet concordant, wan-rneer tilt moest blijven bestaan, en ten andere, op de organi--satie zoo als die geprojecteerd was . Men wilde to Rome dieHorganisatie daarstellen zonder bet concordant of to schaffene"Men kon tint bier niet toegeven . De argumentatie was deze s

460

wilt gij cene nieuwe organisatie, dan rnoet bet concordaat ver-vallen ; zoo niet, hebt gij eene base de double espece . Ik hoop datdit weinige voldoende zal zijn om dit punt duidelijker to makers ."

De Minister van Bennenlandsche Zaken sprak vervolgens :

In de rede an den afgevaar digde uit Arnhem, den beerMackay, heeft mij op nieuw getrofl"en hetgeen ik ook vond ineenige redevoeringen van andere sprekers aan mijne linkerzijde

"gezeten . Die sprekers hebben bet woord gevoerd alsof bet cv'op aankwam nu voor bet eerst een Roomsch Kerkgenootschap~in to voeren of to bekrachtigen . Maar dat Kerkgenootschap«bestaat en bestaat sedert lang bier to laude . De vraag, waarop-bet aankomt, kan alleen deze zijn, of behoorlijk gewaakt isyen gewaakt zal worden, dat ten aanzien •van de nieuwe orga-nisatie, die bet Roomsche Kerkgenootschap heeft ontvangen,>niemands, regten, de regten van bet algemeen zoo min als dievan eenig Kerkgenootschap of van eenig ingezeten , worden"heperkt of gekrenkt .

Men zegt - en dit is, zoo ik mij niet bedrieg, de voor-fname grief - de Regering heeft lijdelijk toegezien, maar'lijdelijk toezigt is geenszins overeenkomstig de Grondwet ;"lijdelijk toezigt is zelfs miskenning van de Grondwet .» Hoe legt men de handelwijze der Regering uit ? Men last de

"Regering aan een Kerkgenootschap zeggen : „ organiseer U zoo'als gij zult goedvinden ; Wij, Regering, zullen bet goedkeuren .'Men heeft dit laatste zonder eenigen grond aan de Regering

;yin den mond gelegd . De Regering heeft bier noch goedgekeurd"noch erkend . Maar moest de Regering niet laten gebeuren het-"geen gebeurd is? Is dit lijdelijk toezigt, hetgeen men aan de"Regering toeschrijft, miskenning van de Grondwet Y Ik wenschte,//Mijne Heeren, dat men die grief niet zoo onbestemd hadde in'bet midden gcbragt ; dat men althans in eenige hoofdtrekken,"in eenen trek sleclrts, hadde aangegeven wat de Regering had»behooren to doers om die schrikbarende gevaren to weren, welkeamen van deze regaling voorziet of althans ducht.

161

ii Men heeft dit niet gedaan . 1k heb niet gehoord , dat van"eenigen karat beweerd is, dat de Regering iets bepaaldelijk had"behooren le doer , schoon men zegt : dat lijdelijk toezigt is"miskenning van de Grondwet .

,~ Miskenning van de Grondwet daar, waar een Kerkgenoot-"schap dat bestaat, zich organiseert en wet den alum bekenden,"eigenaardigen vorm van die Kerk aanneemt ! Jets anders is et"niet gebeurd . Het Katholijke Kerkgenootschap beyond zich tat"dusverre in een buitengewonen toestand ; bet heeft den gewonen"vorm aangenornen . En wanneer men no die handeling verge"lijkt met het laatste gedeelte van art . 170 der Grondwet, waar"gezegd wordt dat de tusschenkomst der Regering niet wordt"vereischt, behoudens verantwoordelijkheid volgens de wet, bijMde afkondiging van kerkelijke voorschriften, plan vraag ik of"in de Grondwet eenig beginsel is, waaruit men zou kunnen"afleiden een repel van handeling, dien bet Gouvernement had"moeten volgen en dien bet Gouvernement in dit geval zoo"hebben verzuimd 2

De gelijkheid van bescherming is voorbijgezien , heeft men"gezegd ; want men heeft anders gehandeld ten aanzien van de"Hervormde Kerk dan fen aanzien van het Katholijk Kerkge-"nootschap. Waarop heeft men zich beroepen 2 Op hetgeen, zoo"ik meen, is wederlegd door den Minister van Financier, belast"met het Departement der Hervormde en andere Eerediensten,"op eene handeling die gepleegd is in een tusschentoestand, op"eene handeling ingeroepen door dat Kerkgenootschap zelf, op"eene handeling zeer leper de meening van de Regering in bet"algemeen gepleegd, op eerie (de Minister van Financier heeft"het gezegd) geisoleerde handeling van een Minister die is afge-Ntreden, eene handeling die nooit in bet algemeen aan de Mi-"nisters is voorgelegd en die, toes zij ter hunner kennisse kwam"(hetwelk net eer geschiedde dan toes zij publiek was gewor-"den), afkeuring heeft gevonden .

Een antler punt . Er is peen gelijkheid van bescherming, heeftamen gezegd, want de hoogleeraren aan de academies, belast

I 6

f'met lief geven van onderwijs in de godgeleerdheid, worden"benoemd door lief Gouvernement (men heeft gezegd , door den"11inis(er van Binnenlandsche Zaken , men heeft waarschijnlijk1/hedoeld, door den Koning) . Gesteld, dat aan ddne onzer aca-demien , dat aan alle academies ware eene faculteit van Katho--'lijke theologie, ik geloof, dat de hoogleeraren in die faculteitevenzeer door den Koning zouden moeten worden benoemd .

"Die hoogleeraren in de theologische faculteit worden door den"Koning benoemd, niet omdat hun ook, niet uitsluitend, devorming van jongelieden, die zich voorbereiden voor het"leeraarsambt bij de Hervormde Kerk, wordt toevertrouwd,-maar omdat zij zijn hoogleeraren aan eene openbare instelling .

Men heeft daarmede een vreemd verwijt verbonden, een"verwijt dat, tenzelfden tijde door denzeifden spreker gedaan,~naar bet mij voorkomt, de Regering to eenenmale ontheft van"de beschuldiging, die ' ik tot dusverre heb beantwoord. Men"heeft gezegd : gij beschouwt de Kerkgenootschappen als ver-'eenigingen in den Staat ; gij wilt overal toezigt uitoefenen en"dus ook over lief inwendige van die Kerkgenootschappen . Welnu,udan kunnen die geachte sprekers zonder zorg zijn . Wanneer"het Gouverriement zoo ver gaat, dan zijn zij verzekerd, dat de'~Staat geese.; schade zal lijden ; misschien zullen dan wet de"Kerkgenootschappen schade lijden door dat zoo strenge, zoo"diep ingrijpende toezigt, maar de vrees zal zijn opgeheven,"zoowel voor den Staat als voor de Kerkgenootschappen, die"dan zullen worden bestuurd volgens de eischen van de wet,{volgens de eischen van lief Slaatsbelang . Wordt zulk een toe-zigt toegepast evenzeer op de Roomsch Katholijken als op de»Protestanten, waarin schiet dan de gelijkheid van bescherming,"of liever de gelijkheid van toezigt, to kort Y

"Men heeft in de tweede plaats gezegd : dat lijdelijk toezienr is eene miskenning van den aard der Kerk van Rome. Aantdat verwijt heeft men eene beschouwing geknoopt van de leer"van dat Kerkgenootschap, die, geloof ik, meer eene individuelerbeschouwing is, dan dat zij zou kunnen worden aangenomen

4b5

i/ als een beginsel , dat van invloed moet zijn op de handeting"den Regering . Wij hebben bier niet to spreken van bet bij-"zondere gevoelen van dezen of gene" Roomsch Katholijk, tegen"over eene godsdienstige overtuiging, die daarvan zeer verschilt .De Regering heeft niet to doe" met meeningen of leerstellingen ."En zoo men eene rigting in de Kerk van Rome aanwijst,"waartegen waarhorgen in den Staat vereischt worden, bet zouniet moeijelijk zijn, leerstellingen van Protestanten aan totoonen, die, zoo zij in handelingen overgingen, niet alleen

"t.oezigt, maar zelfs eene strenge veering van de zijne van bet-Gouvernement zouden noodzakelijk "lake" . Die handelingenevenwel zal de Regering afwachten ; zij molten voortkomen"uit een Roomsch-Katholijk of uit een Protestantsch kerkgenoot-"schap . De Regering zal zoodanige handelingen weten to keeren,"maar de leerstellingen zal zij overlaten aan bet geweten vary"hem, die ze belijdt, hijzij Katholijk, hij zij Protestant . 1k"geloof ook, dat degene, die zich in zijne overtuiging sterkMgevoelt, de uitwerking van tegenovergestelde, naar zijne in-"zigten ver gedreven dwalingen des to minder zal duchten .Aan die beschouwing van de Kerk van Rome heeft men

"eene tweede opmerking verbonden, die ik in geene deele durfMbeamen. Men heeft gezegd - bet is de spreken uit de residentie"tegen wien ik bet woord voer, -- bet Gouvernement client to"zijn boven de partijen, niet neutraal, dit kan de geachte spreken"uit de residentie nooit en nimmer willen, maar nationaal.

Het Gouvernement wenscht en meant nationaal to zijn, naar"niet in den zin van den geachte" spreken, want wat volgens"hem nationaal is, beeft hij ons gezegd, -- bet is bet kenmerk"van dat tijdstip onzer geschiedenis, dat hij bijzonder lief heeft,en waarvan hij bet karakter op alle volgende tijdper ken zouwillen drukken . Hij been eene voorstelling van dat tijdperk"onzer geschiedenis gegeven, waaruit zou blijken dat ons yolk,"onze instellingen altoos door verdraagzaamheid hebben uitge-"munt. Mijne Heeren, dat is eene zoo individuele beschouwing,"dat ik mij daaraan niet durf wager. 1k voor mij zie onze

geschiedenis antlers in ; ik heb een antler begrip van verdraag-'zaamheid . 1k durf nu met den geachten spreker niet le dingen

// o ver. d e gronden voor en tegen . En zoo zal ik nu ook met den'geachten spreker niet twisten hierover, dat de Roomsch Katho-'lijken hier to laude nooit geleden hebben dan onder den invloedvan de vrijzinnige theorien . Het is eene grief, dat de Regering'de gemoedstemming van de Protestanten en die van de RoomschJ'Katholijken zou hebben rniskend . 1k vraag, miskenning of«juiste waardering, welke gevolgen leidt gij er uit of ten aan-zien van hetgeen de Regering had behooren to doen en door

nde Regering niet is gedaan 2-Wat de geachte spreker als karakter van het Gouvernement

~wil, wat hij zou wenschen door de Regering gedaan to zien,heeft hij duidelijk genoeg geopenbaard,Ponder andere ook door

f'inroeping der geschiedenis van Engeland ten jare 1688 . Hij"heeft gezegd : wel, men heeft toen geene "valsehe gelijkstel-"ling" gegeven ; men heeft toen door het niet geven van eene~valsclre gelijkstelling eene emancipatie van de Katholijken voor-"bereid, die eenige eeuwen later, ten gevolge van de hoogeMwijsheid van 1688, heeft kunnen plaats vinden ; bet besluit"Iigt nabij, dat ook bier to laude dergelijk uitstel den geachten"spreker bijzonder welkorn ware,

"Dc spreker heeft besloten met de verzekering dat het ons,"dat het hem onmogelijk is onbezorgd to zijn ten aanzien vanr'zekere rigting, die in de Roomsche Kerk bestaat . De geachte"spreker heeft niet juist gezegd welke rigting hij bedoelt . 1kNgeloof dat hij, sterk in zijn geloof, vast in zijne overtuiging,"zonder eenige beduchtheid behoeft to zijn . Maar wit hij dat'ode Regering hem helpe om zoodanige bezorgdheid van hemleaf to nemen, hij wijze bet middel aan, en wij zullen zien ofdat middel volgens de Grondwet in werking zal kunnen wordenHgebragt. Dat echter, wat hij heeft willen hetoogen, heeft hijuniet betoogd ; hij heeft zelfs geen begin van betoog geleverdt'dat fret gedrag der Regering strijdig zou wezen met de Grond-"wet, strijdig met den aard, de roeping van de Nederlandsche

165

uRegering . Hij is vooral in gebreke gebleven der Regering aan'te toonen wat zij behoorde to verrigten .'iDe Regering heeft verlangd , Mijne Heeren gij bebt bet

"gehoord - dat van wege bet Roomsche CIof mededeeling wierdNgedaan en ten aanzien van bet tijdstip en ten aanzien van dewijze van regeling . Gesteid, dit ware gebeurd, bet Gouverne~-meat zou welligt in bedenking hebben gegeven ten aanzienvan de Zetels eene andere keuze to doen . Ik voor mij zou

"niet hebben durven advyzeren Utrecht to nemen. Het Gouver-~~nement zoo welligt ten aanzien van bet aantal der Bisschop-"pelijke Zetels een advijs hebben gegeven, afwijkende van bet-"geen nu is ingesteld ; maar bovenad zoo bet Gouvernement,~~onderrigt van de wijze, waarop de Paus werischte publiciteit-ate geven aan de invoering, zeer ernstig hebben verklaard ,-dat men niet dezen vorm moest kiezen, en daardoor onrust-en krenking van gevoelens van andersdenkenden to weeg"brengen . Dit zoo met warmte zijn verklaard, en welligt zoo"bet Gouvernement gehoor hebben gevonden. Men mag wel"niet over bet hoofd zien, dat de allocutie niet is een stuk ge-" igt aan ons Land, maar dit zou bet Gouvernement niet hebben"belet to waarschuwen, en op een eenvoudiger vorm aan to"dringen, die den prikkel van onverdraagzaamheid niet wekte,"noch aanstoot fiat aan hen, die refit hebben eene andere over-"tuiging to belijden . Maar gesteld, bet Roomsche Hof hadde,"ondanks dergelijk vertoog, gemeend bij zijne meening to moeten"blijven ; bet hadde verklaard : "Wij hebben de zaak overwogen .»wij blijven bij ons plan, wij kunnen van dien vorm niet af-"gaan," wat zou dan bet Gouvernement hebben kunnen doen?"Het zoo bier hebben kunnen zeggen, dat bet die opmerkingen"onderworpen had aan bet Roomsche Hof, maar bet Roomsche"Ilof zou hebben kunnen doen wat hat nu heeft gedaan . Ik"geloof, zoo to handelen als van wege dat Hof geschiedde,"was niet in bet belang van de rustige invoering eener nieuwig-"heid. Daarin heeft men, geloof ik, den toestand bier to lande"miskend, maar bet refit om bier kerkelijke voorschriften of to

166

"kondigen had men zonder twijfel. Zoo men nu dit verwijt kanprigten aan bet Hof van Rome : gij hebt den toestand bier to"lande niet gekend ; gij waart verzocht voorafgaande mededeelingate doen in uw eigen belang en evenzeer in bet belang van ordefen vrede in dit Land, en evenwel hehtgij die mededeeling niet"gedaan ; - zoo men, zeg 1k, dit aan Rome kan verwijten,Hwelk verwijt blijft er over to rigten aan bet Gouvernement?"Dit aan to toonen, hierin is men in gebreken gebleven ."

De Minister van Binnenlandsche Zaken zeide later nogDat bet gevoel van velen onder ons gekrenkt is, dat velen

"zicli beleedigd hebben gevoeld, zich to refit beleedigd hebbenHkunnen gevoelen, zal 1k geenszins ontkennen ; maar dit ontken"1k, dat de Regering bet heeft kunnen voorkomen . De Regering'heeft gedaan wat zij kon om zoo jets to verhoeden, en zij is~niet geslaagd . Nu zegt een geacht spreker (de beer Groen van"Prinsterer) - en dit is bet eerste woord, dat 1k, na de menig-vuldige verwijten in de vorige zitting en in deze, van hem

"verneem betrekkelijk lets dat bet Gouvernement had kunnendoen : bet Gouvernement had of bet oude concordant in bet

"leven kunnen terugroepen, of een nieuw concordant met bet-Hof van Rome sluiten . Indien bet Gouvernement dit had ge-Ndaan, bet moest dan ten aanzien van alle Kerkgenootschappenpeen ander beginsel, een ander systeem volgen, dan, volgens--zijn begrip, bet systeem is der Grondwet . Wanneer wij een'~concordaat sluiten met Rome, dan moeten wij tot ieder orga-"niek reglement van ieder Kerkgenootschap medewerken ; danj~moeten wij merle organiseren en, zoo doende, aan de Grondwet~'eene andere toepassing geven, dan wij bedoeld hebben . Maar"dat concordant, dat wij dan, volgens den geachten spreker"zouden hebben moeten sluiten, had toch niet met de GrondwetMkunnen in strijd zijn ; bet zou aan bet Katholijk Kerkgenoot-"schap al die regten hebben gewaarborgd en moeten waarbor-"gen, in welke dat Kerkgenootschap was en in bet vervoig zijn' zal . Zou dan de geachte spreker zich met dat concordant, dat

9 67

"eene gezamenlijke handeling van de Regering en den Pauselijken"Stoel zou zijn geweest, tevreden hebben gesteld ? 1k denk bet"niet . De geachte spreker wenscht - hij kan tilt niet ontkennen --»dat beperkingen, in zijnen zin heilzame beperkingen, ten aan-zien tier Katholijke Kerk, wierden ingevoerd . Al heeft hij betl'woord niet uitdrukkelijk genoemd, is bet niettemin zijne be-doeling . Beperkingen ; welk bescheiden voorkomen hij ook aan-zijne politie trachte to geven ; bet zouden toch zijn zoodanige"heilzame beperkingen, als vroeger en ook thans nog grooten-»deels in Engeland bestaan en bier to lande order de Republiekbestonden . Zoo tint viet kon geschieden op eene andere wijze,

»dan moest bet geschieden bij concordant . Be geachte spreker~heeft in zijne laatste, even als in zijne eerste retie, gesprokenvan gelijkheid van de gezindheden . Hij voegde char ter~tond»bij ~- met eene rasse uitdrukking dock niet zonder beteekenis -z ooveel moge1 jk ; hoever gnat, bij nader inzien, bij rijper over-leg, volgens den geachten spreker tint zoover mogel?jk?

H Be geachte spreker zegt, een Gouvernement zij niet neutraal ;Ngeene beurtelingsche begunstigingen . Zoodanige neutraliteit"wit bet Gouvernement niet en heeft bet niet gewild, Het Gnu-»vernement wit zijn nationaal, in tiler zin, dat bet de natie'beschouwt als eea geheel, omvattende alle deelen ties yolks,"tint, als zoodanig, in betrekking tot de Regering, noch Protes-ntant, noch Katholijk is . Bat geheel heeft refit op tie behartigingizijner belangen . Deze zijn de algemeene belangen, die deNGrondwet inzonderheid aan bet toezigt tier Regering, aan de"hoede ties Konings aanbeveelt, en in den geest van tint geheel,-'hetgeen boven bet verschil tier deelen of leden is, heeft bet"Gouvernement gemeend to handelen ."

Hierop stelde tie beer van Doorn aan de Kamer voor : om tottie orde van den (lag over to gaan op de volgende beweeg-redenen

De Kamer, kennis genomen hebbende van de gedane mede-Ndeelingen, betreffende de onderhandeling over de regeling tier

~kerkelijke aangelegenbeden van de Roomsch Katholijken bier"te laude, en gehoord hebbende dat daaromtrent krachtige ver-"togen aan bet Hof van Rome zijn of zullen worden gedaan,Hverklaart over to gaan tot de orde van den dag . "

Op de vraag van den beer Meeussen == of deze doelt op de"zaak dan wel op den vorm?== anlwoordde de beer van Doom :n"1k wensch to voldoen aan bet verla rgen van den geachten af-"gevaardigde uit Noordbrabant (den beer Meeussen) en hem de=verklaring to geven, dat ik mijne cootie heb voorgesteld niet"met bet oog op de zaak, maar cep den vorm, zoo als ik mijne=bezwaren ook slechts tegen bet laatste heb ingebragt . De dis-=cussie heeft mij niet aangetoond, dat bet refit op eene orga-"nisatie der kerkelijke aangelegenheden van de Roomsch Katho-"lijken, door iemand is betwijfeld en ik verklaar, dat ouk ik"ten aanzien van bet refit daarop, niet den minsten twijfel heb"gevoed. 1k hoop dat (lit antwoord zal voldoen aan bet ver-"langen van den spreker en dat de cootie door hem zal worden"opgevat in den zin, dien ik flu duidelijk meen to hebben ont-"vouwd .

Nadat nog andere leden in dien zin hadden gesproken, ver-kiaarde de Minister van Buitenlandsche Zaken : " Wat de cootie"zelve betreft, moet ik , ter geruststelling van hen, die meer=fdaarin zien dan eene afkeuring van den vorm, her halen dat,J=wat de zaak betreft, ik mijne medewerking niet zou kunnen"geven aan hetgeen zou moeten strekken om daarop terug to"komen. Die zaak aeht ik to zijn beslist . 1k neem dus de cootier=in dien zin op, dat alleen ten opzigte van den vorm bezwaren"bestaan en ook alleen ten opzigte van den vorm een of antler"hlijk van afkeuring kan worden gegeven . "Hierop wend de beraadslaging over de cootie van orde van

den beer van Doom gesloten en deze met 40 tegen 12 stemmenaangenomen .

109

De gebeurtenissen, welke, tijdens de behandeling dezer kerke-lijke zaak in de Tweede Kamer der Staten-Generaal, to Amsterdamvoorvielen, de daarop gevolgde aftreding van bet Ministerie ende benoeming, op den 19 April 1853, van een nieuw Ministerie,worden bier slechts aangestipt, order bemerking, dat bet bestuurvan bet Departement voor de Zaken der Roomsch KatholijkeEeredienst, bij de vorming van dat nieuwe Ministerie, wederomaan een afzonderlijk hoofd werd opgedragen ; terwijl bet bestuurvan bet Departement voor de Zaken der andere Eerediensten ,voorloopig bleef toebetrouwd aan den nieuw benoemden Mi-nister van Financier .Op den 21 April 1853 werden de zittingen van de beide

Kamers der Staten Generaal gesloten en bij Koninklijk beslurtvan den 26 daaraanvolgende (Staatsblad n 22) werd de TweedeKamer ontbonden .De daartoe betrekkelijke Ministeriele voordragt an dienzelfden

dag luidde als volgt

Het heeft Uwe Majesteit behaagd, gebruik to maker van betrefit, bij de Grondwet aan den Koning loegekend, om betmeerendeel Harer Ministers op bun verzoek eervol to ontslaanen een ardor Kabinet to doer optreden .

» Wij ontveinzen ors niet de moeijelijkheid van de tank, welkewij op ors hebben genomen ; maar wij hebben ze aanvaard,bewust van de zuiverheid onzer bedoelingen en gesterkt doorbet vertrouwen, hetwelk Uwe Majesteit ors heeft gelieven toschenken .~~Zoo wij ors hebben veroorloofd, al dadeiijk ran Uwe Ma-

jest eit bet voorstel to rigten tot sluicing der zitting van deStaten-Gcneraal, bet was, omdat bet ors oirbaar en voorzigtigvoorkwam, aan de opgewondenheid van bet tegenwoordigoogenblik gees voedsel to geven door openbare discussion ;maar ook om aan Uwe Majesteit en aan ors den noodigen tijdto verschaffen, om to beraden, wat vender in bet algemeenbelang to doer staat .

8

170

u Wij hebben daartoe uagegaan en overwogen de jongstegebeurlenissen en hetgeen meer onmiddelijk aanleiding heeftgegeven tot bet aftreden onzer voorgangers, ten einde daaruitnuttige wenken en aanwijzirhgen to ontleenen voor de toekomst .

~Het is ons voorgekomen, tat er noch over de onschend-baarheid der Grondwet, noch over bet onraadzame om in diewet wijzigingen to brengen, eenige twijfel behoort to bestaan .

Uwe Majesteit kan, even als elk Harer onderdanen, overbet doeltreifende van enkele bepalingen der Grondwet beden-kingen hebben ; maar bij vernieuwing is ons Uwer Majesteitswil en begeerte gebleken, om deze Wet der wetten to onzer-houden en to handhaven .

Ook wij, Sire! zijn door gelijke gevoelens bezield . Wij be-schouwen de Grondwet, ofschoon zij wel, gelijk elk menschelijkwerk, hare gebreken zah hebben, als een hechten band tusschenKoning en Yolk, als een hoeksteen van bet maatschappelijkgebouw, waaraan niet moot worden geroerd. Er is tars ookniemand onzer, die er aan denkt, om in de Grondwet eenigewijziging voor le dragen, en bet zal ons streven zijn, om hareeerlijke uitvoering to verzekeren : eene uitvoering, waardoorzoowel de reglen en vrijheden der Natie, als de regten enprerogatieven der Kroon ongeschonden worden bewaard .

a Maar, Sire! reeds bij velen is twijlel ontstaan, of de aFge-treden Ministers de Grondwet wet in then zin opvatteden 'entoepasten, waarin zij is ontworpen, overwogen en vastgesteld .

Wij zouden bier kunnen wijzen naar ant . 131 en 140 derGrondwet, met bet oog op sommige, weinig milde bepalingender daaruit voortgevloeide wetten ; naar art . 148, met bet oogop de poging, bij de voordragt der Complabiliteitswet gedaan,om de regterlijke uitspraken tegen den Staat krachteloos tomakers ; naar art. 195, in verband met bet eerste en tweedsontwerp van Armenwet ; maar wij moeten meer bepaald ver-wijzen naar de bepalingen der Grondwet omtrent de Godsdienst .

N Wij erkennen en wij vet heugen er ons in, tat in die be-palingen de vrijheid van godsdienstige belijdenis, in den ruimsten

171

zin, is verzekerd, en de inrigting der Kerkgenootschappen nietaan het wereldlijk gezag is opgedragen ; maar wij vinden tevensin de Grondwet, mast de vrijheid en gelijkheid van bescher-ming aan alle Kerkgenootschappen verleend, verantwoordelijk-heid naar de wet, en hovenal een toezigt, den Koning opge-dragen, waardoor Hij in staat wordt gesteld, om rust en vredein zijn Rijk to bewaren .

Wij gelooven, dat deze bepalingen, met beleid en met de meestmngelijke onpartijdigheid moeten worden gehandhaafd, opdatelke godsdienstige belijdenis waarlijk vrij blijve , en elk Kerk-genootsehap gelijke bescherming geniete .u Wij zijn van oordeel, dat de handhaving daarvan, moet

strekken , om to bereiken de bedoelingen, welke Uwe Majesteithebben geleid bij bet veranderen van het Ministerie, namelijk :wegneming van spanning, door, met eerbiediging van de regtender Roomsch Katholijken,~eene bilijke bevrediging to verschafl'enaan een groot gedeelte der Natie ; bevrediging, welke deze nietkan vinden in de Iaatste mededeeling, door den Minister vanBuilenlandsche Zaken aan bet Hof van Rome gedaan .

c(Overigens achten wij minder inmenging van bet Centraalgezag, en eene miidere toepassing van de bepalingen derGrondwet en van de daaruit voortvloeijende organieke wetten,betreffende de huishonding van de gewesten en van de gemeentenin den Staat, allezins raadzaam .

n Evenzoo zijn wij van oordeel, dat de bepaling van art. 54der Grondwet : a de uitvoerende magi berust bij den Honing a,voor de Raadslieden der Kroon geene doode letter moet zijn ;maar dat zij bij eene Natie, wier lens van vereeniging is :Vaderland en Koning, den Koning in eene moeten houden,zoodat aan Hem alleen de eer tier regering en aan de Ministersde zedeiijke en wettelijke verantwoordelijkheid daarvan zal ver-blijven .

u Wij hebben bet vertrouwen , dat deze onze besehnuwingenook die zijn van bet grootste deel der Natie , maar wij moltenniet ontveinzen, dat zij op dit oogenblik kunnen sclrijnen eens

zijdig to zijn, in zoo verre in de Tweede Kamer der Staten-Generaal zich een aaneengestoten aantal stemmen heeft ver-toond, ter ondersteuning eener meer tegenovergestelde rigting .

e Hieromtrent mag intusschen geen twijfel blijven bestaan ,en in dergelijke omstandigheden , wanneer de Regering oordeelt,dat de Vertegenwoordiging of een decl daarvan, niet uitdruktde denkwijze en den zin der Natie, moot hat, door eene ont-binding van beide of van eene der Kamers, en door eene nieuweverkiezing, blijken, of de afgevaardigden in der load demeaning der Natie uitdrukken .

eDit middel, orn eene duidetijke verklaring van de Natie tovragen en to erlangen, moat , naar onze overtuiging, in dazeoogenbhkken worden toegepast, en wij stellen dan ook Uwerlajesteit eerbiedig voor, om tot de on„tbinding der Tweede

Earner to besluiten .u Doch , even noodig als bet is, dat tusschen den Koning en

Zijnen Raad algeheele overeenstemming bests, ten opzigte vanhet to volgen regeringsstelsei , even billijk schijnt bet ons toe,dat de Natie, bij bet instellen van een heroep op hare denkwijze,met de beschouwin~;en dcr regering omtrent dat stelsel wordebekend gemaakt. Zij heeft er aanspraak op, to weten, watzij van een nieuw opgetreden hestuur mag verwachten . flat isom die reden, dat wij ons veroorloven aan Uwe Majesteit voorto stellen, om goad to vinden , dat daze voordragt van UwerMajesteits Ministers, door Hoogstdezelve goedgekeurd en in deStaats-Courant worde opgenomen, to gelijk met hat besluit vande ontbinding der Tweede Kamer. a

Op den 14 Junij 1853 opende de Koning de vergadering vantie Staten-Generaal met de volgende rede

'1 3

e Mijne Heeren !cc Ik hen levendig getroilen geworden , toes onlangs duizenden

Mijner beminde onderdanen, geschokt in bun rnationaal gevoelen verontrust over hare teederste belangen , zich tot Mij wendden,en van Mij voorziening tegen bet voorwerp hunner bekomme-ring verlangden .

Doordrongen van Mijue verpligting om oiler belangen enregten to beschermen , heb 1k gemeend Mij niet to moeten ve- -eenigen met den road, welke Mij door de Raadslieden tierKroon werd gegeven . 1k begreep, dot bet opvolgen daarvan dehooggestegene bekommering niet ophethen , de onmiskenbarespanning tier gem©ederen niet bedaren kon .

uOp bet alstoen geopenbaard verlangen tier Ministers, heir1k oars sorumigen hunner ontslag verleend', en hen vervangendoor manners , die Mijn vertrouwen bezitten .((1k heb mij verpligt geacht, in verband daarmede, emn deal

tier Vertegenwoordiging to ontbinden, en de kiezers in de ge-legenheid to stellen om to doen blijken van hunne waarderingtier omstandigheden .

e Thans zie 1k 1ij met genoegen op nieuw omringd door ticbeide Kamers tier Staten-Generaal, en bet is Mij eene be-hoefte geweest, Mijne Heeren, in persoon Uwe vergadering toopeners .

inlet verheugt Mij tilt to kunnen doen onder verblijdendeuitzigten. Gewenschte goede verstaudhouding naar boilers; toe-nemende ontwikkeling en welvaart naar binnen ; deze zijn tiegelukkige voorteekenen , waaronder de Welgevende Magt harewerkzaamheden ma ;; hervatten .(([let bezwaar intussehen , waarop 1k bij den aanhef bet oog

had, is, tot mijn leedwezen, nog niet nit den weg geruimd .Ik limb getracht hierin to voorzien , zoowel door ophelderingen

uit to lokken daar, van waar tie wonde, onwillekeurig, gelijk1k veroaderstel, was toegebragt ; als door maatregelen to be-ramen, in eigen boezem to nemen .

t De overtuiging heeft zich bij de Regering gevestigd, dot

174

sari vele moeijelijkheden alleen door eerie wet is to gemoet tokomen .

cc Het Zesde Hoofdstuk der Grondwet verzekert regten aan deKerkgenootschappen ; maar het legs ook aan de Regering pligtenop, bij welker voibrenging het gezag der wet niet kan wor dengemist .

e Het is mi jn oogmerk hiertoe Uwe medewerking in to roepen .((1k zal dit met to meer vertrouwen does, naar mate ik verze-

kerd hen, dat de geest van gematigdheid en bedaard onderzoek,aan onzen landaard zoo zeer eigen, bij Uwe overwegingen zalvoorzitterr, en dat het uwe ernstige zucht zal zijn , gelijk het deMine is, het beginsel van godsdienstige verdraagzaamheid, oponzen bodem sinds lang inheernsch , met kracht to handhaven,en apes to vermijden, wat verdeeldheid en scheuring tus-schen de znzen van hetzelfde vaderland zou kunnen does ont-staan .

Op die wijze zal het mogelijk zijn een toestand to doers ge-boren worden, waarin door den Staat aan alle Kerkgenoot-schappen eerie gelijke bescherming kan worden verleend, enwaarin zij in gemeenschappelijke onderwerping aan dezelfdebillijke en onpartijdige wet, waarborgen vinden voor hunneonderlinge vrijheid en zelfstandigheid .

uHet is overigens 1\Iijn voornemen in deze zitting alleen dieontwerpen van wet aan Uwe beraadslaging aan to bieden, welkeonderwerpen betreffen , die eerie spoedige voorziening eischen .

elk verklaar alsnu deze Vergadering geopend, en 1k besluitemet den wensch , dat de wijsheid , die van Boven is , ook orrsmoge opwekken en besturen, opdat craze pogingen ten mutevan bet dierbaar Vaderland zich kenmerken door orde , vrede-lievendheid en regt .

De adressen van antwoord, door de beide Kamers, op dezetroonrede, in de Eerste Kamer met 32 tegen 2 en in de TweedeKamer met 45 tegen 13 goedgestemd, zijn ; merkwaardig, omde gematigde gevoelens daarin uitgedrukt .

Dat der 1erste Kamer luidt als volt

crDe Eerste Kamer stelt op hoogen prijs, dat bet Uwe Ma-ojesteit heeft behaagd de Wetgevende Vergadering in personsete openers . Zij vernam met belangstelling, dat goede verstand-c(honding naar batten, toenemeude ontwikkeling en welvaart«binnen 'stands, de gelukkige voorteekenen zijn, waar-a onder de Staten-Generaal hunne werkzaamheden molten her-cnvatten .cc Hulde brengende aan do zucht van Uwe Majesteit, om

e alter belangen en regten to beschermen, eerbiedigt zij de re-ccdenen, die U hebben geleid, om sommige der Ministers doorctandere to vervangen en eon deel der Vertegenwoordiging tocc ontbinden .

De Kamer betreurt, dat er omstandigheden geboren worden,((die bij voles van Uwer Majesteits onderdanen tot bekomme-« ring en verontrusting over hunne teederste belangen aanleidingn gaveu. Levendig bereft zij de wenschelijkheid, dat do hierdooraontstane spanning der gemoederen bedare, en bong wordt((door haar gewaardeerd elke poging, die zonder krenking vancs eenig refit, zonder verkorting van eenige vrijheid, bij deccGrondwet verzekerd, daartoe kan leiden .

De liegering heeft de overtuiging dat aan vole moeijelijk-cc bodes, waarop Uwe Majesteit bet oog heeft, alleen door eerie((wet is to gemoet to komen . Het vertrouwen van Uwe Ma-c(jesteit, dat gematigdheid en bedaardheid bij de overweging((van tit gewigtig onderwerp moves voorzitten, zal stetcc worden to lour gesleld, wanneer hot onze tank wordt daar-ccaan onze zorg to wijden .

Het zal steeds ons streven blijven godsdienstige verdraag-Kzaamheid, dat sieraad eerier maatschappij, dat krachtige steunsel))van elken en bijzonder van onzen Steal, met ernst to helpersabevorderen en handhaven .

ccOpregtelijk zullen wij ons verblijden, zoo de bezwaren vanWhet oogenblik kunnen worden opgeheven en to gelijk de waar

170

))borgen voor vrijheid en zelfstandigheid der onderscheidene~rKerkgenootschappen bevestigd .

«Wij vereenigen ons, Sire, met 's Konings belle, tat zegennmoge rusten op iederen maatregel , die strekken kan tot hell»van ons dierbaar Vaderland.n

Het adres der Tweede Lamer was van dezen inhoud

s De Tweede Kamer der Staten-Generaal he(uigt aan Uwe ;»Majesteit Karen dank voor de mededeeling tier redenen, die>>Haar bewogen hebben gebruik to maken van bet refit, door))de Grondwet aan den Koning verzekerd , om de raadsliedennder Kroon naar welgevallen to ontslaan en to benoemen .

«Wij zien in die redenen een hoog to waarderen blijk tier»bezorgdheid van Uwe Majesteit, voor de vrijheden en de reg-»ten van al Hare onderdanen .

a Uwe Majesteit heeft zich verpligt geacht de ontbinding tier»Tweede Kamer uit to spreken : door het vet trouwen tier kie-azers tot eene nieuwe Kamer vereenigd, stellen wij op hoogen»prijs tat Uwe Majesteit , door deze buitengewone vergadering»der Staten-Generaal in persoon to openers , het gewigt heeft»willen toonen 't w elk Zij hecht aan deze citing van de denk-»wijze der natie.

uEene hooggestegene bekommering, welke zich bij een deel»der bevolking geopenbaar d heeft , een bezwaar, 't welk Uwe»Majesteit heeft verklaard , tot Haar leedwezen nog niet uit dennweg to zijn geruimd , heert de Regering tot de overtuigingngebragt, tat zij eene wet behoeft om de pligten to kunneri?vervullen , haar door het Vide Hoofdstu'~ der Grondwet opge-alegd . Wij wenschen, voor zoo ver dezen maatregel betreft,»de oorzaak tier bekomrnering to over wegen met al den ernst,a then een zoo gewigtig onderwerp vordert, en wij zijn bereid~mede to werken ter voorziening in 't geen er blijken mogt tonontbreken aan den toestand, waarin de Staat aan alle Kerk-?ogenootschappen gelijke bescherming verleenen en hunne vrij-»heid en zelfstandigheid handhaven kan .

1i7

~Bij de beraadslaging over het daartoe strekkende wets-ont-awerp zullen wij niet vergeten, dat de eerste voorwaarde onzerunationale kracht is, eendragt onzer de zones van helzelldesVaderland .

«Wij vinden ons bemoedigd door de verzekering van Uwe'~Majesteit, dat er eene gewenschte verstandhouding is deraaRegering met het Buitenland, en dat in ons Vaderland denwelvaart loeneemt . Tot de verdere ontwikkeling onzer volks-awkrachten, zoo wel als onzer Staats-instellingen, zullen wij gaarne»bijdragen, door merle to werken tot verordeningen over de»onderwerpen die, naar de voorschriften der Grondwet, wet-»telijke voorziening vereischen .

((DC werkzaamheden, die ons wachten, zullen, naar wij»wensehen, het bewijs geven van wederkeerig vertrouwen tus-ischen de Regering en de Volksvertegenwoordiging .

((In dat vertrouwen, Sire, Uwe Majesteit is er van overtuigd,nligt de kracht onzer Staats-inrigting . Wij wenschen tot ver-»sterking van die kracht, gelijk van den band, die Neder land))en Oranje verbindt, merle to werken, in overeenstemming metude Grondwet, wier hantllraving ooze eerste pligt is, en metDhet oog op Hem, die in zijne Almagtige hand het lot heelt))van ons dierbaar Vaderland, »

Het bij de troonrede toegezegde wets-ontwerp ((lot regeling van))/(et toezigt op de onderscheidene Kerkgenootschappen,» wend opden 1 Julij 1853 aan de Tweede Kamer .aangebodrn . Het ontler-zoek gal aanleiding tot vole bedenkingen, welke aanmerkelijkewijzigingen ten gevolge hadden, waaroa het veranderde ont-werp , bij de daarover gehoudene langdurige beraadslagingen,nog in menig opzigt werd geamendeerd en eindelijk op den25 Augustus 1853 werd aangenomen met 41 tegen 27 stemmeri,

Ook bij de Eerste Kamer werd dat wets ontwerp, na uitge-breide beraadslagingen, aangenomen met 22 tegen 16 stemmen,

De Koning bekrachtigde deze wet op den 10 September 1853 .Zij is onder n° . 102 in bet Staatsblad geplaatst en luidt als volgt :

WIJ WILLEM III, DIJ DE GRATIS GODS, KONING DER

NEDERLANDEN, PRINS VAN ORANTE-NASSAU, GROOT

HERTOG VAN LUXEMRURG ENZ, ENZ, ENZ .

Allen , die deze zullen zien of hooren lezen , saint ! doen toweten :Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat het noodig

is eenige wettelijke bepalingen vast to stellen ter uitvoering vanonderseheidene voorschriften van bet VIde Hoofdstuk der Grond-wet en ter vervanging van op dit onderwerp bestaande verorde-ningen , opdat Wij gelijke bescherming aan alle kerkgenoot-schappen in bet Rijk kunnen verleenen, en waken, dat zij zichhouden binnen de paten van gehoorzaamheid aan de wettenvan den StaaLZoo is het, dat Wij , den Raad van State gehoord, en met

gemeerr overlcg der Staten-Generaal, hebben goedgevonden enverstaan , gelijk Wij goedvinden err verstaan bij deze

Art . 1 .

Aan alle kerkgenootschappen is en blijft de volkomen vrijheidverzekerd, alles vat hunne godsdienst en de uitoefening daarvanin kunnen eigen boezem betreft, to regelen .

De bepalingen heir effende de inrigting en het bestuur worden,voor zoaveel zij niet reeds aan Ons bekend zijn gemaakt, binneneerie maand na de afkondiging dezer wet, door de bestuurdersof boofden der kerkgenootschappen aan Ons medegedeeld . llieuwto makers bepalingen worden merle voor of bij het in werkingbrengen daarvan, op gelijke wijze ter Onzer kennis gebragt .Voor zooveel er zich onder de bepalingen , bij dit artikel

bedoeld, eenige bevindt, welke de medewerking van bet staats-gezag vereischt, wordt die medewerking niet verleend, tenzijjde bepaling door Ons is goedvekeurd .

1i9

Art 2 .Vreemdelingen aanvaarden geeue kerkelijke bediening, dan

na daartoe Onze toesterrrming to hebben vet kregen .Alleen in het belang der openbare orde en rust kan die toe-

stemming geweigerd worden .Art. 3 .

De titulaturen in de kerkgenootschappen aan de bedienarender openbare godsdienst toegekend, geven nosh ten opzigte vanbet wereldlijk gezag, noch ten opzigte van andere kerkgenoot-schappen, eenige aanspraak, rang of voorregt .

In de aanraking met bet wereldlijk gezag worden die titu-laturen alleen gebezigd met vermelding van den geslacrrtsnaamder titularissen .

Art . 4 .De ter aanwijzing van kerkelijk gebied door kerkgenoot-

schappen gebezigde namen van provincien of gemeenten wordenslechis als van kerkelijken aard beschouwd en hebben Beenverder gevolg .

Art. 5.Synodale vergaderingen en hootden, die kerkgenootschappen

vertegenwoordigen of besturen, behoeverr Onze goedkeuring opde plaats van vestiging .

Voor zooveel deze goedkeuring bij de afkondiging deter wetnog niet is verleend , wordt , na met hen gehouden overleg ,door Orrs, den Raad van State gehoord, over de geschiktheidder aangewezene vestigingsplaats uitspraak gedaan .Alleen in het belang der openbare orde en rust en bij een

met redenen omkleed en openbaar gemaakt besluit kan eeneaangewezen vestigingsplaats als zoodanig door Ons ongesehiktworden verklaard .

Art. G .De bedienaren der openbare godsdienst dragen het gewaad

voor kerkelijke plegtigheden of bij de uitoefening van de open-bare godsdienst in hurl kerkgenooischap gebruikelijk, niet danbinnen gebouwen en besloten plaatsen, of daar waar de open-

180

bare godsdienstoefening, naar bet 2de lid van art. 167 derGroridwet is toegelaten .

Art . 7 .Elke oprigting of inrigting van een gebouw tot uitoefening

van de openbare godsdienst, binnen den afstand van twee bon-deed ellen van eene bestaande kerk, vereischt in het beiang deropenbare orde een onderzoek omtrent de plaats van vestiging .Voor dat de oprigting of inrigting wordt toegelaten, wordt

daaromtrent door bet gemeentebesluur beslist. Deze beslissingis vatbaar voor een beroep op Gedeputeerde Staten . en bij be-zwaar ook tegen de beslissing van deze, wordt hunne uitspraakaan Onze eindbeslissing onderworpen . Het besiuit door Ons tosemen, na den Raad van State to hebben gehoord, wordt metredenen ornkleed en openbaar gemaakt .

Wanneer de oprigting of inrigting zonder verlof treeft plaatsgehad, wordt bet gebouw gesloten .

Art . 8 .Het klokkengelui tot viering van kerkelijke plegtigheden of

om de ingezetenen tot de godsdienstoefening op to roepen, kanin gemeenten, waar kerken van meer dan een kerkgenootschapzijn, in fret belang der openbare orde en rust, door Onzen commissaris in de provincie worden verboden .

Klokkengelui tot andere einden heeft geese plaats dan metvergunning der plaatselijke politic .

Art. 9.Hi j die aan deze wet niet voldoet, hare voorschriften over-

treedt, of elders dan art . 167 der Grondwet toelaat de open-bare godsdienst uitoefent, wordt vet klaard em ta strijd met dewet to hebben gehundetd » en veroordeeld in de kosten .

Art. 10 .De oiRcieren van justitie bij de arrondissements-regtbanken

eischen, overeenkomslig met de bepalingen van art. 854 vanbet Wetboek van Burgerlijke Regtsvordering, voor de regtbank,tee burgerlijke tereglzitting, de toepassing van het voorgaandartil el .

181

Geese vervolging kan door hen worden ingesteld dan opmagtiging van den procureur-generaal onder wiens bevelen zijstaan, of op last des regters in de gevallen, voorzien bij art .31 van hat Wetboek van Strafvordering en art . 73 van de wetop de regterlijke organisatie en bet beleid der justitie .

Art . 11 .Van bet vonnis wordt appal, van bet arrest cassatie toe-

gelaten .Art, 12 .

Die, na eenmaal tar zake van overtreding dezer wet to zijnveroortleeld , zich aan herhaling daarvan schuldig maakt, wordtgestraft met schorsing in de uitoefening zijner burgerechaps-regters voor den tijd van drie tot tiers jaren, en met gevangenisvan eene maand tot twee jaren, to zamen of afzonderlijk .

Art. 13 .De regtsgedingen krachtens bet voorgaand artikel tar zake

van herhaalde overtreding gevoerd, worden op de gewone wijzevoor den gewonen strafregter behandeld .

De vervolging wegens overtredingen van deze wet verjaartdoor verloop van twee jaren .

Art . 14 .Bij bet in werking komen dezer wet zijn, behoudens de

bepalingen tier welters en reglementen bedoeld in art . 167 derGrondwet, afgeschaft de wet van 18 Germinal jaar X en alleandere met de tegenwoordige wet strijdige bepalingen .Lasten en bevelen, dal deze in bet Staatsblad zal worden

geplaatst, en dat alle Ministerit'le Departementen, Autoriteiten,Collegian en Ambtenaren, wien zulks aangaat, aan de naauw-keurige uitvoering de hand zullen houden .

Gegeven in bet Kamp bij Zeist, den lOden September 1853 .

Tot refit verstand van deze wet volgen aihier eenige korteaanteekeningen, ontleend uit bet daarover verhandelde bij deKamers van de Staten-Generaal .

I 8

Ii00FDBEGINSELEN.

Gelijke regten en gelijke bescherming vary alle kerkgenoot-schappen ; - yr ijheid van inwendige organisatie ; -- maar be-kendheid daarmede bij de Regering en refit tot het vragen vanwaarborgen voor veiligheid, orde en rust, en voorzorgen tegenstoornis daar van . Ilet doel der wet is aizoo de zorg, dat deburgerlijke maalschappij geene schade Iijde door de vrije belij-denis van ieders godsdienstige meening . (Memorie van Zbelich-Wig bladz . 3 .)

Het duel is niet geweest, al vat met kerken en kerkelijketaken in verband staat to regelen, of helgeen daaromtrent be-staat, onvoorzigtig omver to werpen , bepaaldelijk niet at wasop pag . 13 (1) vari het verslag is opgesomd to wijzigen of op

(1) let meest algemeen was de bedenking, edat de voorge-aadragene wet, indien zij eene regeling moest bevatten van de»betrekking tusschen den Staat en de kerkgenootschappen , alsaazeer onvolledig is Dan to merken . Dan tuck behoorden daarin,aaonder andere, bepalingen voor to komen((a. omtrent bet beheer der kerkgoederen en kerkelijke fondsen,

swaartoe de tweede der reserves in het besluit van 23 Maarta1852 tott goedkeuring van het Algemeen Reglement deraaHervormde Kerk, betrekking heeft , en welke aangelegen-aaheid in het Fransehe decrees van 30 December 1809, con-ncernant les Fabriques, in Limburg nog in werkin~ ;, ge-»regeld words ;

~~ b, omtrent de onderwerpen , bij besluit van 16 Augustus 1824ngeregeld, welk besluit thans nog wet niet als vervallenaazal moeten worden beschouwd ;

a c. omtrent bet bezit van goederen in de doode hand, waar»omtrent en nit een staathuishoudkundig en uit een fiscaat»oogpunt bepalingen noodig schi,tnen ;

e d . omtrent het Staatstoezigt op kloosters, seminarian, geeste-aalijke opvoedings geslichten enz . , (tat thans zees zekersonvolledig words geoefend, en waaromtrent loch wette-nlijke bepalingen uit meer dan een oogpunt zeer wenschelijk»zouden zijn ;

K e, omtrent de betrekking der bestaande kerkgenootschappen totLaden Staat ; bij de behandeling van welk punt men bepaatdavroeg, was er worden zou van de meermalen vermelde»reserves bij de goedkeuring van bet reglement der Her-vormde Kerk : zouden die, na het tot stand komen der

183

nieuwe grondslagen to vestigen, 1-let ligt niet in de bedoefingder Regering alies of to broken en op nieuw op to trekken,maar wel, met hot oog op de verpligtingen hair bij de Grond-wet opgelegd, de verbeteringen aan to brengen, waarvan deondervindingg geleerd heeft, dat behoefte bestaat . (llfemorie vanBeantwoording, IT Kamer, bladz. 2 .)

De wet treedt volstrekt niet op eenig kerkelijk terrein ; allegeloofsbelijdenis wordt er in vrijgelaten, niet alleen voor dekerkgenootschappen die zijn, maar ook voor de kerkgenoot-schappen, die komen kunnen . Ook treedt zij niet in de benoe-ming van cenig hoofd van kerkgenootschappen ; goon invloedwil de Staat daarop uitoefenen ; geeu personen aanwijzen nochgoedkeuren. De Staat roept ook geeu kerkvergaderingen bijeen ;hij vraagt zelfs Been invloed op die bijeenroeping . De kerkelijkeomschrijvingen laat zij aan de Kerk ; bet kerkelijk gebied wordtdoor de Kerk bepaald . De standplaatsen, de zetels worden zelfsaangewezen door de kerkgenootschappen, zoowel voor de hoofdender kerkgenootschappen als voor de kerkvergaderingen . Er isalleen een voorbehoud daaromtrent in de wet (zie art . 5) .Buiten ile perken dezer wet ligt de regeling der verkrijging

en van hot behoud van eigendom in de doode hand . Dit betreftcone wet van fnancielen aard . Het bezit in de doode hand be-treft niet alleen kerkgenootschappen, maar alle genootschappenen stichtingen, welke een blijvend bestaan hebben . Eene ver-eeniging van individu's valt, indien er goon band is, indien dievereeniging zich niet vertoont als burgerlijk persoon, buitenbereik der wetgeving en voor zoo ver die zich vertoont alsburgerlijk persoon, wordt natuurlijk de regeling daarvan be-

»tegenwoordige wet, ais vervallen to beschouw •en zijn, dan»wel voortdurend van kracht blijven 2 en

n f, omtrent de verantwoordelijkheid volgens de wet bij de af-ukondiging van kerkelijke voorschriften , waarvan art . 170ader Grondwet spreekt ; welke verantwoordelijkheid in dentegenwoordigen toestand onzer wetgeving niet kan geachtHworden to bestaan .n (Voorloopiq verslag, bladz. 13.)

I 8

paald in de wet op de vereenigingen, n (Redevoering van desMinister van Justitie in de Eerste .Kamer .)

Art . 1,

c(Erkent eensdeels eerr refit, dat ieder kerkgenontschap inNederland heeft, om namenlijk zich naar eigene leer en begin-selen to ontwikkelen en to organiseren, maar bet schrijft tevensvoor, dat die organisation ter kennisse des Konings wordengcbragt, ten einde Hij in de gelegenheid zij een wakend oogto houden en le zorgen, dat de orde gehandhaafd worde en derust ongestoord blijve . Daarbij ontneemt bet alle waarde aanvoorschriften, waarbij, zonder goedkeuring des Konings, overde medewerking van bet Staa(sgezag is beschikt . >> (161, v. T.bladx . 3 .)

De slotbepaling van art . 1 strekt alleen om orschadelijk tomakers de bepalingen, welke een kerkgenootschap mogt makers,en welke niet behooren of kunnen uitgevoerd worden zonderredewerking van bet gezag . Het bepaalt eenvoudig, dat wan-neer in een reglement of mandement, hoe men bet dan ooknoemen mope, een voorschrift wordt gevonden, dat niet tenuitvoer kan worden gclegd, tenzij een gedeelte van bet gezagdaartoe medewerke, dat dan dat gezag die medewerking nietverleene, tenzij de bepaling door den Koning zij goedgekeurd .

Het eenig gevolg dus is, dat wanneer zoodanige bepalingmogt worden gemaakt, welke vereischt de medewerking vanbet gezag, wanneer eene bepaling wordt gemaakt, die geengevolg, geen executie kan hebben, zonder medewerking, diemedewerking niet verleend wordt dan order goedkeuring desKonings .e (Redevoering van den Minister van Justitie in de TweedeEarner .)

Art . 2 .

eVreemdehngen, bier gewoonlijk zonder belrekkingen, zonderbelang en zeker zonder vaderlandsch gevoel, kunnenpiet zondergevaar toegelaten worden om openbaar van een bijna onschend-baar standpunt bet woord to voeren .

I S3

Om hen tot het bedienen van de openbare godsdienst be belaten, moet de Regering de overtuiging hebben, dat zij waar-borgen tegen uitspattingen opleveren . n (31 . v . T, blad,z . 3.)((Order het bedienen van de godsdienst kan hier niet worden

verstaan de hijstand, door anderen aan den eigenlijken bedienaarvan de godsdienst verleend . ~} ( 31 . v . B. bladz. 4 .)

Art. 3 .

Eerste lid .eMet bet oog op art . 165 en 166 der Grondwet is bet noodig

deze waarheid to constateren in de wet .Zij snijdt elke vordering, op grond van vermeenden voorrang

in de toehomst, of van de geestelijkheid tegen over de burger-lijke overheid , en tevens van de geestelijkheid der verschillendekerkgenootschappen onderling.

Naijver en twist worden daardoor vermeden, zoowel abs ver-hefrng, al zij bet slechts in schijn, van de eene gezindheidhover de andere. n

Tweede lid .

e Deze bepaling heeft nog een bijzonderen grond aan betkerkelijk Staatsregt ontleend . Er kan in den boezem van eenkerkgenootschap zelf verschil zijn over de vraag : w ie de eigen-lijke titularis is ; eerie vraag die door de wereldtijke over-held niet wet kan worden uitgemaakt zonder in sacra zich tomerger . Gaat de titulatuur vergezeld van den geslachtsnaamvan den titularis, de vraag blijft voor den Staat onaangeroerd n

(M. v. T. bladz . 4 .)s De Regering wenscht de Bisschoppen niet to benoemen .

(In tegendeel , indien dit ontwerp wordt aangenoinen , n zeidede Minister, ezutt gij hebben uw Aartsbisschop en uwe Bis-aschoppen. DR volgt noodwendig uit de bepaling, dat de titula-uturen, die aangenornen worden in de Ker ken, zullen btijveu»bestaan, (loch slechts met bijvoeging van den eigennaam , omaverwaring voor to komen . 0mtrent bet punt dus, dal men

1 86

ravoorop stelt en waarop men maar voort redeneert, bestaatodwaling. Nooit heeft bij de Regering het denkbeeld bestaanoom de Bisschoppen to benoemen, of om of to keuren de be-onoeming van hen , die reeds zijn aangesteld, indien deze wetowordt aangenomen en die van Germinal ingetrokken . s (R, v .d. M. v. J, in de Tweede Karner .

De Minister verklaart zich later not, teen bet amen dement,hetwelk strekte, om aan het slot van art . 3 achter het woorddtitularissenu , to voegen de woorden : sen met aanduiding vanaahet kerkgenootschap, waartoe zij behoorenao Hij zeide : edan zalomen het gezag dikwerf roepen om to beslissen over iets hetwelkoden Staat in het geheel niet aangaat . Want er zijn in de kerk-ogenootschappen afscheidingen of verscheidenheden, waarvano elk deel meent hot echte to zijn , en nu zou de Regering, doorode aanduiding der kerkgenootschappen ,in verlegenheid geraken .olk kan dus in dit amendement geen nut 1 maar veel bezwaarozien, o (Idem .)

Art . 4.

e Ook doze hepaling is eene waarheid , die, lee vermijdingvan verkeerde gevolgtrekkingen van de zijde der Kerk, nietoverbodig to achten is . a (1V1, v . T. bladz . 4 .)

Art . 5,

a Handhavin ; van rust en orde, die groote en dikwerf moeije-lijke task van de uitvoerende magi, maakt dit ar tikel noodza-kelijk , dat overigens zijnen grond vindt iii art . 164 en 167 derGrondwet en in de meergemelde verpligting der Kroon , tot bethouden van toezigt op de kerkgenootschappen, en over hunneorganisatie, voor zoo verre die naar buiten werkt en hen inonmiddelijke aanraking brengt met den Staat .

Dat de vestiging of verandering van zetels en standplaatsender bedienaren van de godsdienst, alom waar men dit zoudegoedvinden , een onderwerp van zuiver kerkelijken aard is , kanevenmin worden toegegeven , als dat het vestiges van een kerk-

1$7

gebouw op eene voor de rust eener gemeente ongeschikte plaatsvan zuiver kerkelijken aard zoude zijn .)) (fl . v . T. bladz, 4 .)

Dit artikel step in heginsel, «dat bij de keuze der plaats vanvestiging van synodale vergaderingen en van hoofden van kerk-genootsehappen, de openbare orde en rust zijn betrokken ; datde eene plaats daar voor geschikt , de andere bet niet is ; enten slotle, dat de Souverein van den laude over de geschiktheiduilspraak moet does .

Dit heginsel van orde, moet ook slechts een heginsel vanorde blijven, en niet tot uitsluiting leiden . Men moet, doorvoorafgaand overleg met de betrokken ligchamen en personen,trachten tot eene billijke uitkomst to geraken . Daartoe strekthet tweede lid van bet artikel ; terwijl het derde lid, zoo nietovereenkomslig met de regeling door bet kerkgenootschap ge-maakt, kan worden besloten , waarborgen geeft en voorwaardeustep, voor de nakoming waarvan de Minister, merle-ondertee-kenaar van bet besluit, verantwoordelijk zal zijn, » (M, n . B,bladx . 4,)

De Ministee zeide : ((1k moet erkennen , dat inderdaad de»Regering, van voornemen is, om , zoodra deze wet zal zijn))tot stand gekomen , met de Kerkvoogden to bandelen, en zij»zal dat does -in overeenstemming met de wet . Deze wet maaktnonnoodig zoo wet de erkenning, als de ontkenning . De wet»bepaald , -- en dit artikel (het 3de) is aangenomen - dat elk»kerkgenootschap kan aannemen de titulaturen , die bet goed-»vindt en zij bepaalt ook dat , wanneer bet gezag in verhouding)~komt met de Kerkvoog+len , men bun dan den titel zal geven,» welke aangenomen is, loch met bijvoeging van den geslachts-))naam . Dit is aangenomen . Die bepaling dus maakt onnoodig))en erkenning, en onikenning ; maar de Regering moet met))die Kerkvoogden onderhandelen, over de helangen van het»kerkgenootschap. »

lief kerkgenootschap kan zijn kerkelijk gebied bepalen, zonderrnedewerking van de Regering .

Door vestigingsplaats wordt geenszins verstaan de woonplaats .

188

ilet wordt niemand betwist to gaan woven waar hij whoDoor vestigingsplaats verstaat de Regering : « de vestigingsplaatsgals Bisschoppen, de Bisschoppelijke Zetels . ~~ Het artikel bevestigtbet refit des Konings om eene als zetel aangewezen plaats alszoodanig to kunnen afkeuren , in bet belang van de openbareorder geenszins geeft bet den Koning het refit om to zeggenc( gij zult u vesligen to Pekel-A, of to Scheveningen of leHTerheide. ) Het kerkgenootschap wijst de plaats aan, deKoning alicen oordeelt of hit zich vestigen op die plaats nietde rust van den Staat in gevaar kin brengen . Wanneer Hi,joordeelt, dat dit bet geval kan zijn, dan keurt Hij die plaats af .

De Regering heeft niets tegen de plaatsen waar op dit oogen-hlik de Bisschoppen zijn gezeteld of hunne woonplaals hebbengenomen . cZj wil die als vaste zetels aannemen . a (Redevoeringvan den Minister van Justitie in de Tweede Lamer .)

Art . 6 .

e Het artikel 167 der Grondwet heeft her tot leiddraad gc-strekt .

Elk vertoon van kerkgewaad is onnoodig op iedere anderedan op die plaats, waar de openbare godsdienst wordt uitge-oefend en geoorloofd is .

Zoodanig vertoon is niet alieen voor de vrije uitoefening dergodsdienst onnoodig : bet is tevens niet wenschelijk onder eenebevolking als die van Nederland, waar zoo onderscheidenc ge-zindheden elkander iederen dag ontmoeten onder gelijke be-scherming van alien door den Staat .

De Regering heeft intusschen bier slechts op bet oog beteigenlijk gewaad, en geenzins hetgeen de bedienaren der open-bare godsdienst huiten de kerken, in bet dagelijkscb leven ge-woon zijn to dragen (M . v, T, bladz . 4 .)

Net gewaad der Klooslerlingen wordt in deze wet niet ver-boten .» (Redevoering van den Minister van Just itie in de TweedeLamer .)

189

Art. 7 .

aOok dan, wanneer tot bet oprigten van een kerkgebouwin eene gemeente is besloten , blijft nog de vraag of de uit-gekozene localiteit wel geschikt is in het belang van orde enrust . Zoo zoude het weinig raadzaam zijn, kerkgebouwen vanverschillende kerkgenootschappen naast elkander to plaatsen ofdaarvoor plaatsen in to nemen, waaraan geschiedkundige her-inneringen waren verbonden, waarop het grootste deel dergemeente hoogen prijs stelde. Deze en meer niet to voorzieneomstandigheden eischen ook hier een onderzoek der plaats . u

(1{1. o' T.)Buiten den in het artikel vermelden afstand zal geen onder-

zoek naar de geschiktheid der plaats noodig zijn . a (111 . v . B .)De strekking van dit artikel is geheel van politie . Het regelt

wat, ongeregeld, tot botsing en stoornis der rust aanleidingzoude geven. Het last de wetgeving niet verder aan dan voorzooveel dit onderwerp betreft . n (M. v . B. der canmerk4ngenvary de Eerste Lamer .)

Art . 8.

((00k drt uitwendig kerkgebruik, dal bovendien alles be-halve algemeen wordt in acht genomen, is in den repel on-noodig ; gi durende de kerkdiensten der verschillende gezindheden,niet zelden hinderlijk en aanleiding gevende tot verwarring .Op sommige plaatsen echter kan het nuttig zijn, op andere

kan bet de nadeelen bier opgenoemd missen en aan de ge-meente aangenaam zijn .Het laatste lid des artikels ziet op de gevallen van brand,

watersnood en andere omstandigheden van buitengewonen aard .Daaromtrent beslist de plaatselijke politic naar gelang van taken .(171 . v. T.)

Het zal alleen daar, waar regtmatige klagten bestaan, waargevaar hestaat voor stoornis vari de openbare orde en rust, aanden Commissaris des Konings blijven voorbehouden om het

990

gelui in die gevallen to verbieden . Toelating blijft regel enverbod uitzondering . a (Toelichting van den voorsteller van betamendement, waarbij bet oorspronkelijk artikel gewijzigd is .)

Art . 9 .

ulemand, met eenig publiek gezag bekleed, is werkelijk straF-baar, indien hij tegen bet tweede lid van art . 3 opzettelijk zon-digt .» (Redevoering van den Minister van Justitie in de TweedeEamer.)

Zij die eene ongeoorloofde processie hebben aangelegd en erde voorgangers van zijn, en zonder wie er geene eigenlijkeprocessie denkbaar is, worden bier allcen bedoeld , niet al de-genen die aan zoodanige processie mogten deel nemen (JPI . v. B .

der aanmerkingen van de Eerste Kamer . )

Art. 14 .

Op de vraag : of door dit artikel niet voor afgeschaft moetengehouden worden de artikelen 291--294 van bet Code Penal,

voor zoover betreft de bijeenkomsten tot bet houden van gods-dienstoefening 2 beef( de Minister van Juslitie geantwoord

((1k zou aarzelen, Mijne Heeren, (bans in discussie to komen»over de wettelijke bepalingen, die geacbt kunnen wordenadoor dit artikel to zijn afgeschaft . Het zou een zeer ruim enabreed veld zijn. Voorts heb ik in den loop der discussie daarom-atrent to kennen gegeven, dat ik meende, dat men bier alleenahandelde over kerkgenootschappen, en dat naar mijn begrip,nde kerkgenootschappen eene afzonderlijke regeling hadden en»niet begrepen zijn onder bet algemeen denkbeeld van vereeni-agingen en vergaderingen .

uHet is uit dien hoofde, dat ik van oordeel hen, dat wan-aneer flu een kerkgenootschap zich zal hebben georganiseerd en»daarvan, ingevolge de bepalingen dezer wet, aan de Rege-aring zal hebben kennis gegeven , dat kerkgenootschap in zijn

191

werkkring zeker niet zal kunnen worden belemmerd. Wat de»vraag echter aangaat naar de afschai ng van art . 291, daarvau»zal uitdrukkelijk sprake zijn, wanneer door de Regering, gelijkzij wenscht to doen, eene wet op bet refit van vereeniging erg

»vergadering zal zijn voorgedragen . u

NB . Hot bier behandelde onderwerp zal in eon volyenden Jaar-yang van dit Handboekje, worden vervolgd .

BEKNOPT OVERZIGT

PER

KERKELIJKE STATISTIEKVAN AFT KONINGRIJK BELGIE

op

31 December 1850 .

BEVOLKING.

Het zielental der verschillende godsdienstige gezindheden be-droeg, volgens de in 1846 gedane algemeene volkstelling

Katholijken 4,326,873Protestanten . .

6578Anglicanen790

8,387Andere gezindten1019Israelites 1,336Niet genoemden 600

Tntaal . , 4.337,196De bevolking bedroeg, volgcns de algemeene telling van

1829, 3,753,435 zielen . Daaronder wares begrepen :12,394 Proteslanten .

982 Israelites .781 Niet genoemden .

KATIIOLIJKE EEEtEDIENST .

KEBKELIJKE 1NDEELING .

9

DIOCESEN .

Provineien, Zielental .

Brahant . 687,390I . Aartshisdom Mechelen . C

Antwerpen . 403,456

II . Bisdom Brugae

. . . ,

Westvlaanderen . 642,046

III .

n

Gent

.

.

. m

Oostvlaanderen . 792,469

Lu i k, 452,121IV.

~~

Luik

. ;Limhnrg, 185,882

INames . 263,413

V .

n

NamesLuxernhurg . 186,104

VI .

a

Doornik Ilenegouwen . 713,992

Totaal . . . 4,326,873

194

PAROCHIEN .

Pastorijen c

Provincien . a

Brabant . . . 40 20 384 41 281 22I .

Antwergen , 40 11 959 12 491 17

II Westvlaanderen . 20 16 228 7 270 90

III . Oostvlaanderen . 22 15 280 6 290 46

Luik . .

.

. 6 4 8 356 24 4 28 58IV .

Limburg . . . 3 40 208 47 403 19

Namen . 4 12 309 47 45 4 5

Luxemburg . . 5

15 299 66 31 7

VI, Henegonwen . . 6 26 417 7 214 29

Totalen . , 86 143 2640 197 1554 303

GEESTELIJKHEID . --- HOOGERE GEESTEL(JKEN,

a.0 a d

Dioceses . 0.a .0 L

1 . Mechelen , . . 4 » 3 12

Ii . Brugge a 1 2 8 5

III . Gent

.

, .

. » 1 2 8 6

IV. Luik » 1 2 8 7

V. Namen v 1 2 8 7

VI. Doornik . . . . » 1 2 8

Totalen . . . 4 5 13 52 9

... .... ...

19a

~` 7 Pastoors der tweede klasse hebben den personelen titel vanPastoor der eerste klasse verkregen , en genieten dien ten gevolgehet aan dien rang verbonden tractement,

~` 183 betrekkingen in dit totaal begrepen , waxen op 31 De-cember 4850 vacant , bij geniis aan toereikend personeel . Daarondertelde men

24 succursalen .86 kapellen,

die, voorloopig, door geestelijken op deze s(andplaatsen gevestigd,bediend werden, en

3 kapellen ,70 vicaris-plaatsen,

welke niet bediend nosh waargenomen werden .

LAGERS GEESTELIJKEN .

Pasloors . .c, y

Diocesen,

-

CO

A x . '-

0.) 0

U

0)

w h

I . Mechelen, 20 34 543 23 472 44 4 4104

ORIi . i4ru~~,e 20 16 228 7 270 45 » 556

III, Gent .

.

.

. 22 15 2801 6 290 27 2 642

IV . Luik

, . 9 28 564' 41 231 43 a 886

V, Namen 9 27 608 113 77 41 » 845

VI. Doornik . . . 6 26 447 7 214 5 3 678

Totalen

. . 86 143 2640197 1554 85 6 4741

DOTATIEN UIT 'S RIJKS KAS .

TRACTEMENTEN DER HOOGERE GEESTELIJKENb

Te zamen bedragende . . 271,700

TRACTEMENTEN DER LAGERS GEESTELIJKEN .

85 CoadjutorsB Hulppriesters, to zamen1,300.00

Verhoogingen van tractement, to zamen . . . . 10,415 .00

Te zamen bedragende . . . 3,379,995 .00

SEMINARIEN .

PRO FE SSOREN .

Er zijn 6 Seminaries, welke, als to gemoetkoming in de trae-tementen der Professoren, uit 's Rijks kas genieten

Franker .86 Pastoors der P klasse, ieder ,,047.50

143

»

» 20

» a 1,365 .002640 Desservanten a 787.50197 Kapellaans1554 Vicarissen a 500,00

FrankenmVary den Aartsbisschop , . . . . . . . . . 21,000„ 5 8isschoppen

ieder . . . . . . 14,700~~ 3 Vicarissen-Generaal a . . . . . . 3,600

10

a

» a ,

.

.

.

. 3,200n 12 Kanunniken n .

. . . . . . 2,400

a 40

a » .

.

.

.

.

. 2,000

I 97

F,mnkouMemuele . ` . . . auoom'mugeoonoGent . 8000LuwNuuNameaoouDoomm . . . . ' moue

zoummo uodruomou 40,000

BETJozEN .

Aan uu Som/uaw, ,Uo mm 's oUumroge uourzeu rernoouo ,un ommmo nm 40m frunkoo ruo amm uoelo »oum ou nm 20mfrunken voor eene xm,o ueurs/ welke, mdert 1816, door deherleidino van frunken tot guldeno ' eene verhoogmg hebbenoouero un ' u/o te zurnou mor at uo xeurzou omm oom vanfr.4,0na.omuumaakt,

oot no/al uio, uourzou is vm`t«zouuu uls rmgt :

Tommu . . . ae

217

Te umoen budruoo uo ' fr. 73,858 .39

A&LMOEZENDIDS-DlENSl .

IN DE

rrmmkem^7 Aumoozeoiem, ieuer u . . . ' . 2000

I%Iomumouuauo.1e

zalvo^ou

sr gga z/ zzGent 14 25Lum' 14 cmNumon» 54Donrnmo un

Franken .1 Onder-aalmoezerrier

a .

. .

15004

a

ieder40021 Aalmoezeniers van . . . Fr . 120 a

600

Te zamen bedragende . .21937

VOOP DE MILITAIREN .

Er zijn 33 Aalmoezeniers voor rte militairen . Zij zijn vecdeeldin 3 klassen en genieten aan tractement :

le klasse van Fr, 2000 a fe . 30002 0 a

» » 800 a n 10003B »

» a 400 a n 600

Te zamen bedragende fr, 32,000

PENSIOENEN PER GEESTELIJKEN .

Het pensioen bedraagt de middelbare som van bet tractement,gedurende de laatste vijF jaren door den afgetreden titularis uit's Rijks kas genoten .

Het is verkrijgbaar, na eervol ontslag uit de kerkelijke be-diening, op 65 jarigen ouderdom en bij 40 jarige dienst .

Minder ouderdom en diensttijd geeft aanspraak, bij ontslagwegens ligchaamsgebrekenOp het voile pensioen na 40 jaren dienst .

Het getal der geestelijken , welke wegens verrigte kerkelijkedienst op 31 December 1850 gepensioneerd was, bedroeg 175,genietende to zamen 102,892 franken .Aan die geestelijken, weike ofschoon gees aanspraak op pen-

sioen kunnende makes, ecbter om ziekte of andcrzins, tijdelijk

van idem » 30 >>» so u » voor elk jaar boven de 30 tot 40 diensljaren .a ; a » na 10 jaren dienst .» I ~ o » a voor elk jaar boven de 10 tot 30 diensljaren .

139

hones dienst gesteld, in behoeftige omstandigheden verkeeren,wordt onderstand voor eens verleend . In 185) bedroeg het petalder zulken 90, wier onderstand to zamen beliep 17,290 Franken .

KERKELIJKE GEBOUWEN .

De bijdragen van den Staat e{i de Provincien in de kostenvan den ophouw en herbouw der kerken, pastorijen en anderekerkelijke gebouwen, hebben in bet tienjarige tijdvak van1840-1849, bedragen

In 1$50 hebben deze snort van subsidies bedragenFranken .

Van fret Rijk 444,000Van de Provincien289,644

BIJDRAGEN UIT DE BURGERLIJKFGEMEENTE-KASSEN .

Tot aanvulling der tractementen van de Desservanten enVicarissen, mitsgaders van de ongenoegzaamheid der kerkFa-briek-inkomsten , wordt jaarlijks door de burgerlijke gerneentenbijgedragen .Deze bijdragen wares begroot :

Franken .in de steden131,232Voor 1848ten platters lands . . . . 636,430

~'

1849 y in de steden129,413ten platters lands. . . . 546,684

Franken .( Gewoon , . .

. 3,920,000,Rijks subs idies Buitengewoon . . 818,341Provincials subsidies 3,194,883

Totaal . . 7,933,224

GEES'IELIJK i` VEP EENIGINGEN.

Het getal der geestelijke vereeni gingen, welke door bet Gotvernement erkend zijn en krachtens hunne goedgekeurde slatu-ten, als zedelijke ligchamen, tot het aangaan van burgerlijkehandelingen bevoegdbeid hebben, bedroeg volgens de laats(etelling in 1846

Vereenigingen van manner . . . .

2vrouwen . . .

175De niet erkende geestelijke vereenigingen telden op dat tijdstip :

Vereenigingen van manner135»

a vrouwen . .

, 467Ilet personeel der erkende en niet erkende geestelijke vereeni-

gingen bedroeg des tijds :`'051 manners .9917 vrouwen .

Naar bet oogmerk, waarmede deze personen zich vereenigdhebben, verdeelden hunne vereenigingen zich

10 . in die, welke uitsluitend de lijdende menscbheid vcrzor4gen, in Gods- gast- en dergelijke huizen of elders .

2 in die, welke met de genoemde verzorging (evens zichtoewijden aan het onderwijs der jeugd .

3 in die, welke zich uitsluitend met fret onderwijs bezighouden,

4°, in die, welke een bespiegelend lever leiden en tevenskerkelijke dienst verrigten .

Volgens deze klassihcatie Icicle menManner . Vrouwen .

Vereenigingen . Leden .Vereenigingen . Leden,1e klasse . . 25 238 152

2359

2e

))

. 12 272 93

14293e

a

. 68 870 340

38444e

a

, 32 671 57

2285

'otalen 137 2051 642

9917

204

PROTESTANTSCHE EEREDTENST .

De van Staatswege erkende en begiftigde Protestantschekerkgemeenten zijn elf in petal . De daarbij dienstdoende Pre-dikanten en andere kerkelijke bedienaren, genieten eene jaar-lijksche bezoldiging uit 's Rijks kas, to weten

Totalen . , 25 personen fr. 35,671

Transporteren

fir, 35,671

Gemeenten, Personeel.

Bezoldiging .1 Predikant Fr, 4000Antwer- .2

n a 2400pen . Voorlezer a 4001 Predikant u 44102° .

a a 2400Brussel, Voorlezer a 840

Koster a 210Organist a 210Predikant » 2940

Gent, Koster a 420St . Maria$ Predikant a 1900lloornbeke? Koster a 400

Predikant a 2630a 210

Dour.Koster

Patura- ( Hulpprediker v 1000ges. < Kostera 210

{Predikant . . . . .

.

.

. » 2940Doornik . Voorlezer .

.

.

.

.

.

. n 400Rongy . Voorlezer . . . . . . . . . . » 210

Predikant a 3000Luik,

) Organist A 215Koster » 210Predikant . . . . . . . .

.

. a 3276Verviers . Vooilezer . . . . . . . . . . n 630Dahlem .

Voorlezera 210

Te zamen (in 1850)

strekt, to

2U~

Per transport . , fr, 35,671 .00Hierbij komt voor de kinderen der Predikanten,

under de benaming vanHindergeld a fr, 52 .91Schoolgeld a

52.91Academiegeld s as 105.82Godgeleerd Academiegeld .

. , a a 423.28

Totaal fr . 41,202,81Bovendien word! in de kosten van de Eeredienst der onder-

staande kerkgemeenten, van Staatswege jaarlijks bijgedragen :Antwerpenfr, 1000 .00Brussel ,» 500.00Gent ,

. , .

»

423.28Dour .

. . .

»

52.91Luika 920.00

Totaal . . . ft . 2896 .19De Synode genie( voor rein en verblijfkosten fr, 1000's jaars .

ANGLICAANSCHE EEREDIENST .Aan zeven kerkleeraren dies gezindte op de hieronderstaande

standplaatsen gevestigd, word! van 's Rijkswege tractement ver-wetenOstendefr. 2.000

Kaput van 't Museum n 2.000Brussel St, Georges kapel , n 2.000Antwerpenn 2,000Bruggeu 2.000Spa ,a 1 .200

5,531,81

Totaal . . . . ft 11 .200

20

ISRAELITISCHE EEREDIENST .

flat kerkelijk personeel dezer Eeredienst bestond op 31 De-cember 1850 nit 8 leeraren . welke in de na genoemde hoeda-niglreid de daarbij vermelde jaarwedden nit's Rijks kas genoten :

BIJZONDERE BEGIFTIGINGEN VAN DE INSTEL-

LINGEN DER EEREDIENSTEN .

De van Staatswege bekrachtigde beschikkingen onder de levendenen bij uiterste-willen, of schenkinyen, er fstellingen en legaten ,gedurende de jaren 1831 tot en met 1850, bedragen als volgt

Begiftigde

Gelal

Bedraginsteliingen .

dee

van betmakingen. vermaakte.

8isdommen en Kathedrale kerken . 43 fr . 805.641 .36Seminarian 58

a 2.747 .701 .30Kerkfabrieken5900

a 11,599.684.54Geestelijke vereenigingen . . 63 a 1 .053 .454 .66Protestantsche consistorien . ,

2

n

100.000.00

Tot alen . . .

6066

fr.16,306.481 .86

l Opper Rabbijn .

. . ft . 4 .000Brussel 2 Leeraren a 2.500

1 Secretaris van bet consistorie a 400Antwerpen 1 Leeraar .

.

.

.

. a 500('rent 1 n .

.

.

.

.

. a 400Luik 1 a . . . . . . a 400Anon 1 a .

.

.

.

.

. a 400

f r. 8 .600Wijders wend betaald

voor but eaukosten van bet Consistorie ))

300voor koslen van de Eeredienst » 600

Totaal . . . fr.9,500

23

25

26

27

28

204

START der UITGAVEN, op de Staats-begrooting van

bet Koningrijk BELGIE , voor bet dienstjaar 1854

toegestaan , ten behoeve van de in dat Rijk er-

kende EEREDIENSTEN .

Onderwerpen .

B'oo fdstuk Openbare Schuld, Kapittel 11 .

Voormalige getierceerde geestelijke pen-sioenen .. .

Kerkeli1ke pensioenen sedert 1830

Totaal

Katholijke Eeredienst .

Hoogere geestelijkheid . On.derwijzend enbesturend personeel der groote semi-naries, uitgezonderd dat van Luik

Beurzen en halve beurzen aan de grooteseminaries verhonden, uitgezonderddat van Luik

.

Tractementen der lagere geestelijkheid,na aflrek van 8,462 Fr . voor pastorij-inkomsten

Onderstand-gelden ten behoeve van kc~r-kelijke gebouwen, daaronder begre-pen de gemengde torens en de kostenvan de Eeredienst in bet Kamp vanBeverloo

Totaal

Bedrag .

Franker. Ct .

65,000 .00

110,000 .00

175,000 .00

311,700 .00

62,010 .55

3,341,030 .00

420,000.00

4,134,740,55

1

29

30

31

32

33

20i

Onderwerpen .

Protestantsche en AnglicaanscheEerediensten .

Tractementen van bet personeel .

Onderstandgelden en verschillende uit-gaven

Totaal .

Israelitische Eeredienst.

Tractementen van bet personeel .

Bureaukosten van bet centraal consis-torie en onvuorziene uitgaven .

,

riTotaal

Verschillende Eerediensten,

Pensioenen en on ierstand voor kerk-leeraren, en ondersteuning aan oudekloosterlingen

TOTAAL GENERAAL

Franken. Ct .

48,876 .00

9,024,00

Bedrag .

57,900 .00

8,600 .00

900.00

9,500,00

24,000 .00

4,401,140 .55

AANMERKING .

De bevolking van bet koningrijk Belgiebodroeg op 1 Januarij 1852 een getal van 4,431,348 zielen .

,EGELIN

VAN DE

KEItKELIJKE TAKENIN fIET KOIVINGRIJK SPANJE (1)

VASTGESTELD

in den dare 181 .

Deze regeling heeft plants gehad bij bet , op den 16 Maart1851 , tusschen Zijne Heiligheid Paus Pius IX en flare MajesteitKonin8in Isabella II gesloten Concordant, hetwelk, in den loopvan dat jaar, wederzijds is geratif7ceerd en na, door de Cortes,

(1) Het Koningrijk SPANJE is thins afgedeeld in 49 burger-lijke provincien, waarvan 47 op bet Vasteland, 1 op de Ba-learische eilanden en I op de Kanarische eilanden .De hevolking van dat Rijk in Europa bedroeg in 1849 :op bet vasteland13.705,500 zielen, de Balearische eilanden53,000 n„ a Kanarische

a257,719 e

Totaal 14,216,219 zielen

De KOLONIEN van Spanje hevattenin Amerika 1,020,862 zielen

Azie 2,679,5?0 aAfrika 17,071 u

Totaal

3,717,433 zielen

In 1850 telden de Spaansche Kolonien buiten Europa 3,815,878zielen .

Ten behoove van de Eeredienst is, op de Staatsbegrootingvan Spanje, voor 1853 toegestaan 119,050,508 Beaten, makendein Nederlandsche count nagenoeg f 15,4~6,5C0 .

207

to zijn goedgekeurd, als Staatswet in Spanje is afgekondigd .De voornaamste inhoud der 46 artikelen van het voorsz . Corn

cordaat bevat de volgende bepalingen

Art . : .

De Katholijke Godsdienst blijft gehandhaafd in geheel Spanje,met uilsluiting van elke andere Eeredienst .

Art. 2 .

Het onderrigt op alle instellingen Boor bet Onderwijs, zalovereenkomstig zijn met de leer der Roomsch Katholijke Kerk .De Bisschoppen waken daarvoor, ook op de openbare scholen .

Art . 3 .

De Bisschoppen worden in de uitoefening banner magi, be-trefFende leer en tucht, niet gehinderd . Zij worden daarin enook in bet weren van schadelijke boeken, door alle overhedenbijgestaan .

Art 4 .

Zij genieten daarbij al de vrijheid, welke de kanoniekPwetten vorderen .

Art. 5 .

Er zal eene nieuwe omschrijving der Bisdommen in Spanjeen naastbij gelegene eilanden plaats hebben op den voet bij ditartikel bepaald .

De Bisschoppen van gecombineerde Bisdommen zullen de fuelsder beide zetels voeren .Er zullen Wij- of Hulp-bisschoppen, alsookVicarissen-Generaal

kunnen worden benoemd in de Bisdommen, die met anderevereenigd zijn .

Art . 6 .

Het grondgehied wordt verdeeld in negen Aartsbisdommen enzes en veertig Bisdommen, op de wijze bij den hierachter ge®voegden staat aangegeven .

208

Art. 7,

De nieuwe omschrijving der Bisdommen geschiedt met overlegvan het Gouvernement en onder goedkeuring van den Aposto-lischen Stoel .

Art . 8 .

De Bisschoppen zijn , zonder eenige exemptie, aan hunneMetropolitanen onderworpen .

Art . 9 .

fiegeling van het grondgebied der vier militaire orders vanden H. Jacobus, van Alcantara, van Calatrava en van AUontesia,ten einde da Grootmeester zijne regtsmagt in den aan to wijzenkring blijve uitoefeneii .Die kringen zullen Priorschappen uitmaken .De Priors vet krijgen den titel van Bisschop in partibus . De aanhunne regtsmagt onttrokkene plaatsen worden aan het naasthij;elegene Bisdorn toegevoegd .

Art, 10 .

De regtsmagt der Bisschoppen bepaalt zich tot hun eigen Bisdorn .

Art . 11 .

Allebevoorregte regtsmagt, oak die der orde van den H . Joannesvan Jerusalem, houdt op en wordt overgebragt bij de Bisschoppenmet uitzondering der uitoefening van de bijzondere regtsmagt,toekomendea, aan den Opperhof-Kapellaan van Hare Katholijke Majesteit ;b, aan den Aalmoezenier-Generaal ;c. aan de bovenvermelde vier Militaire orders ;d. aan de reguliere Prelaten ;e, aan den Apostolfschen Nuntius, met betrekking tot het

godshuis en de kerk der Italianen ;f. aan den Commissaris-Generaal der Cruciata, ingevolge

Apostolische vergunningen.

Art . 12 .

Oplie nga. der Colle~toria-Generalis van de openstaande spolia en anu

paten, behoudens de afdoening der zaken door voornte!denCommissaris Generaal ;

b, van de Koninklijke regtbank Del Escusado .

Art. 13 .

Regeling van bet personeel der Kapittels, zoo als bij denbier achter gevoegden staat is aangegeven .

Elke Kapitulair heeft gelijke stem .Art. 14 .

De Bissehoppen hebben in de Kapittels voorrang boven alienen bet refit van oproeping .Zij hebben stem in alles, tivat lien niet persoonlijk aangaat .

Bij staking beslissen zij .Zij beschikken over een zeker getal stemmen, naar gelang

van bet personeel der Kapittels .Dc Deken vervangt den Bisschop in bet Kapittel .

Art . 15 .

De Kapittels worden geraadpleegd overcenkomstig de kano-nieke bepalingen .

Alle voorregten, ten nadeele van bet Bisschoppeii jh gezagingevoerd, worden opgeheven .

Art. 16 .

Bij elk Kapittel zijn Beneficianten of Llulpkapellaans met eenevenredig petal bedienden .Alle Kapitulairen en Beneficianten moeten priestess zijn, at

is aan hunnen rang eene andere benaming verbonden .

An . 17 .

Het petal van de Kanunniken en Beneficianten der Kapittelsis bepaald, zoo als bij den bier achter gevoegden staat wordtopgegeven .

Art . 18 .

Aan Zijne Heilit;heid den Pans blijft, in plaats der vij f1ig

Fbenefcien, vermeld in het tractaat van 1753, voorbehouden debegeving der waardigheid van Cantor in de Metropolitaan- enin eenige aangeduide Bisschol~pelijke Kapittels en van een Ha-nunnikaat in alle overige Kapittels .

De benoeming der Kapittel-Dekens behoort aan ile Koningin ; --die der Kanunniken de Officio aan de Bisschoppen en Kapittels,na gehvuden contours ; die der overige waardigheden, ha-nunnikaten, aan de Koningin en de Bissehoppen bij toerbeurt . ;--die der beneficianten aan de Koningin , de Bisschoppen en Ka-pittels .

Bij demissie of promotie, worden de openvallende praebendenkanunnikaten en benefcien altijd door de Koningin vervuld ;uttgenomen die, welke aan den Paus zijn voorbehouden .

Dit zal ook het geval zijn, bij het openvallen flier betrekkingen,sede vacante, of bij overlijden , verplaatsing of het bedankenvan den Kerkvoogd, die de vergeving moest doen .

Hare Majesteit benoemt, insgelijks your de eerste maal , totde waardigheden , kanunnikaten en benefcien in nieuw op torigten Kathedraten en tot die, welke in de 111etropolitaan-kerkto Valladolid vermeerderd zullen worden, met uitzondering vandie aan de~i Paus voorbehouden en de kanunnikaten de officio,waarbij de gebruikelijke regel zal gevolgd worden .

De henoemden zullen de kanonieke institutie van den Kerk-voogd ontvangen,

Art. 19

Zij, die de residentie niet kunnen inachtnemen , molten nietbenoemd worden tot waardigheden enz . , welke deze residentie

vorderen. Dit is niet toepasselijk op zes praebendarissen als Ka-pelaans aan de Koninklijke kapel verbonden .

Overigers kunnen tweederlei betrekkingen , niet gelijktijdigaan een' p'rsoon op fedragen worden . Ten aanzten van hen ,

211

die thans tweederlei betrekkingen bekleeden, zal eene schikking;gemaakt worden .

Art, 20.

Bij bet openvallen van eenen Bisschoppelijken zetel, benoemthet kapittel slechts eenen Vicaris-Generaal . Alle daar tegenstrijdige bepalingen of beperkingen zijn opgeheven .

Art . 21 .

Behalve het Collegie der Kapellaans van de Koninklijke kapelworden ook behouden

a, die der Koningin en Mozaraben to Toledo, van den H .Ferdinand to Sevilla en der Katholijke Koningen to Grenada ;

b, dat der Collegiale kerk in de hoofdplaats van elks pro-vincie, waar geen zetel is ;

c, dat der Collegiale kerk van bijzonder patronaat, wanneerde patroon, bet verschil der kosten eener zoodanige kerk metdie eener Parochie , aanvult ;

d, dat van eenige Collegiale kerken , bekend als bijzondereheiligdommen .

De Kathedrale kerken, die met andere vereenigd worden ,hlijven als Collegiale kerken bestaan. Alle overige wordenParochiekerken .Alle Collegialen, zonder uitzondering, bli jven den Kerkvoogd

onderworpen .Aan elks Collegiale kerk zal altijd eene Parochie verhonden

zijn, under den titel van Parochia rnojor .

Art . 22 .

De Collegiale Kapittels bestaan in : een Alit, teveirs helast metde zielzor,;, twee Kanunniken de officio , acht Kanunniken degracia en zes Beneflcianten .

Art . 23 .

Op deze Collegiale Kapitels is het hierhoven htpaalde nopensde benehcien enz, van loepassing .

219

Art. 24 .

E r zal met overleg van bet Gouvernement, eene nieuwe om-schri jving der Parochien plaats hebben .

Art . 25 .

Het is verboden, eenige curs animarum met eenig Kapittelof Collegie to verhinden .

Voor zoo veel de uitoefening van de Eeredienst en geestelijkebediening betreft, zijn aan bet gewoon refit onderworpen, allebeneficia curata, alle vicariae perpetua en alle dienstdoende gees-telijken .

Art . 26 .

Alle Parochien worden bij openbaar concours vervuld . Hetdaaruit door den Kerkvoogd opgemaakt drietal wordt aan deKoninklijke keuze onderworpen . De deswege bestaande voor-regten zijn opgeheven .

De Parochien van kerkelijk patronaat worden vervuld uit een,op de voorgestelde wijze, door den Kerkvoogd voor to dragendrietal . Die van leeken patronaat worden vervuld, door keuzevan den patroon, uit degenen , die, bij openbaar concours,zijn goedgekeurd, behoudens des Bisschops nader onderzoekvan den voorgestelde .De Coadjutoren zuilen, na Synodaal exarnen, door den Ker k-

voogd worden benoemd .

Art . 27 .

Er zal voorzien worden in bet nadeel, dat de tegenwoordigebezitters van praebenden, benef ties of ofcien, die opgehevenworden, zouden lijden door bovenstaande bepalingen .

Art . 28 .

Onverminderd bet vaste voornemen van bet Gouvernement ,om, in overleg met den H . Stoel, algemeene Seminaries op torigten, w aarin de studies op breeder voet worden beoefend,zullen er zoodra mogelijk Seminaries worden opgerigt, zoodanig

21~

dat elke zetel zijn Seminarie hebbe, apes ingerigt op den voetvan het Concilie van Trente .

Als er, ten gevolge van de omschrijving der Bisdommen, tweeSeminaries in een diocees, mogten overblijven, zullen beidenkunnen in stand blijven, met gemeen overleg van bet Gouver-nement en den Bisschop.

Art 29 .

Tot bet vormen van een genoegzaam petal priestess, tendienste der mission , tot medehulp van de Pastoors, tot anderegoede werken en tot bediening der liefdegestichten, zal betGouvernement, in overleg met de Kerkvoogden, onverwijid debevestiging bevorderen van religieuse gestichten van den H .Yincentius van Paulo, van den H . Phiiippus Nerius, of vaneene andere, door den H . Stoel goedgekeurde orde, geschikttot bet houden van geestelijke afzonderingen en tee bereikingvan andere godsdienstige doeleinden .

Het Gouvernement zorgt (evens voor eene betere inrigl ingder Collegian voor de overzecsche bezittingen .

Art . 30 .

Ten einde er geestelijke gestichten zijn , waarin de vrouwenzich aan het bespiegelend of meer werkzaam kloosterleven zou-den kunnen toewijden, zal de insteliing der Zusters van Liefde,onder de leiding der priestess van den H . Yincentius van Paulo,behouden blijven . Het Gouvernement zal tot den bloei dezerinstelling medewerken .Insgelijks zullen behouden blijven de geestelijke gestichten

voor vrouwen, welke met bet bespiegelend leven, de opvoedingen bet onderwijs der jeugd verbinden .

Wijders zullen de Kerkvoogden zoodanige vrouwen-kloostersvoorstellen, als, naar gelang der behoeften van hunne Bisdom-men, gescbikt zullen zijn voor bet aannemen en opleiden vannovices, bet geven van onderwijs en bet verrigten van liefde •werken .

214

Niemand zal tot hat afleggen der geloFten worden toegelaten,dan nadat behoorlijk in zijn onderhoud is voorzien .

Art . 31 .

De jaarwedden der Kerkvoogden zijn geregeld, zoo als hijden hier achter gevoegden staat is aangewezen .

Het refit van spolium wordt afgeschaft. De Kerkvoogdenzullen vrij over hunne natatenschap kunnen beschikken .

Art . 32 .

Dc jaarwedden der Dekens, Waardigheden, Kanunniken enBenefeianten der Kapittels van de Hoofdkerken en Collegialen ,zijn geregeld, zoo als bij den her achter gevoegden staat isaangegeven .

Art, 33 .

De jaarwedden en verdere voordeelen der Pastoors en paro-chiale geestelijkheid, zijn geregeld, zoo als aan het slot vanden hier achter gevoegden staat is aangegeven .

Art . 34 .

Dekosten van deEeredienst in de Hoofd • Collegiate en Parochie-kerken, mitsgaders van de administratie en visitatie, zijn ge-regeld, zoo als aan het slot van den hierachtcr gevoegden staatis aangegeven .

Art . 35 .

De kosten van de Seminaries zijn geregeld, zoo als aan hetslot van den hierachtcr gevoegden staat is aangegeven .

Het Gouvernement zal voorzien in bet onderhoud der hij art . 29bedoelde geestelijke ge~tichten .

Het bestaande, nopens bet onderhoud der in art . 30 vermeldegestichten, zal behouden blijven . Aan deze gestichten of, inhunne plaals, aan de Kerkvoogden, zullen worden teruggegeven

215

de nog in handen van het Gouvernement zijnde goederen . ZijneHeiligheid vergunt, dat de Kerkvoogden tot den openbarenverkoop flier goederen overgaan en flat de opbrengst wordeingeschreven op bet Grootboek der inscriptiones intrasferibiles

dal tres por ciento, ten einde de renten verdeeld worden ondervoormelde gestichten, naar gelang hunner behoeften en tot be-taling der pensioenen van de religieusen , die daarop refit hebben,onder gehoudenheid van hat Gouvernement, om, voor die be-taling, even als tot dus verve, bij to dragen .

Art . 36 .

De inkomsten voor de kosten van de Leredienst en van deGeestelijkheid, zullen kunnen vermeerderd worden .

Het Gouvernement zal behoolijk voorzien in hat to kortwanneer vie in art . 34 bepaalde sommen onvoldoende mogten zijn .

Hetzelve zal tevens zorgen voor de bekostiging van hat herostet der kerken en kerkelijke gebouwen .

Art . 37 .

Bij hat openstaan van eenen Bisschoppelijken Zetel, zal eenevenredig deei der inkomsten vary de Bisschoppelijke fate!, naaftrek der emolumenten van den , sede vacante, to benoemenceconomus en der herstellingskosten van de Bisschoppelijke paleizen,worden toegewezen aan het Seminarie en den toekomstigenKerkvoogd .Op denzelfden voet zal lit de inkomsten der waardigheden,

kanunnikaten en benefcien , die gedurende hat openstaan ver-vallen, een Ponds daargesteld worden tar beschikking van denKerkvoogd voor de onvoorziene behoeften van kerken en van degeestelijkheid, alsmede van hat Bisdom . Dit Ponds zal vermeer-derd worden met het een twaal fde gedeelte der cans binnen hatjaar berekende opbrengst van de inkomsten van iederen nieuwbenoemde tot cane praebende, pastori j en ander benef cie . Alle

216

andere hoe ook genaamde vroeger gebruikehjke kortingen wordenopgeheven .

Art . 38 .

Dc middelen , waaruit de voor de Eeredienst en Geestelijkheidbestemde jaarwedden (dotes) gevonden zullen worden, zijna, de inkomsten der waste goederen, hij de wet van den

3 April 1845, aan de Geestelijkheid terug gegeven ;b . de inkomsten der Cruciata ;c . de inkomsten der goederen behoorende tot de openstaande

of openvallende commanderijen en magisterijen der vier Mili-taire orders .d. Eerie belasting op den stedelijken-, landelijken- en vee-

eigendom, ter aanvuliing van hetgeen aan de hierboven order a,b en c ver m&de en andere inkomsten to kort mogt komen . Dezebelasting zal in natura of in geld voldaan, en door de gees-telijkheid geind worden, overeenkomstig deswege vooraf metde provincien , bevolkingen, parochien of bijzondere persnnenaan to gane schikkingen , waarbij de burgeriijke magi densterken arm zal verleenen , met toepassing der voor de in-vordering der belastingen hepaalde verordeningen .B.~vendien zullen aile in de voormelde wet van 1845 niet be-

grepen , not; onvervreemde geestelijke goederen, dadelijk wor-den terug gegeven, daaronder ook de nog voorhandene, aande manner kloosters behoorende goederen .Zijne lleiligheid vergunt echter, dat die goederen dadelijk,

na aftrek der fasten , worden gewaardeerd en bet hedrag daar-van vervangen worde door renters van inschrijvingen op bethierboven hij art . 35 hedoelde Grootboek .

Art, 39 .

Het Gouvernement zorgt , voor zoo verre bet zijne zaak is enonverminderd het refit der Kerkvoogden, dat zij, die in bet bezitzijn van de goederen der kapelianijen en andere pieuse stichtin-

217

geti, de daaraan verbondene lasten of diensten doen kwijten ofvolbrengen. Dit is insgelijks van toepassing op de bezitters vande geestelijke goederen onder die verpligting vervreemd . De zorgvoor hot kwijten der lasten of verpligtingen, klevende op diegoederen, welke onbezwaard zijn verkochl geworden, berustalleen op hot Gouvernement.

Art . 40.

Alle voorschrevene middelen en inkomsten zullen in volleneigendom aan de Kerk behooren en door de Geestelijkheid ge-noten en bestuurd worden .De Kerkvoogden zullen de inkomsten der Cruciata, ingevolge

daartoe bij butte vcrstrekie volmagt, besturen en besteden naarApostolisch Indult, behoudens de verpligtingen waaraan die in-komsten, ingevolge de met den H . Sloel getroil'en overeenkomsten,onderworpen zijn . De wijze van beheer zal nader geregeldworden, bij gemeenschappelijk overleg tusschen den H . Stool enhot Gouvernement .

De inkomsten der vaste-dispensation worden insgelijks, doorde Kerkvoogden beheerd en, ingevolge Apostolische vergun-ningen besteed ten behoove van weldadige instellingen in bundiocees .

Dc overige faculteiten , aan de betrekking van Commissarisdee Cruciata verbonden, zullen in den door den H . Stool tobepalen omvang, uitgeoefend worden door den Aartsbisschopvan Toledo .

Art . 41 .

De Kerk zal voortaan , onder behoorlijken titel, nieuwe be-zittingen kunnen verkrijgen en haar eigendom zal , zoo voorbet tegenwoordige als toekomende, onschendbaar zijn .Opheffing of vereeniging van kerkelijke slichtingen zal niet

kunnen plaats hebben zonder medewerking van den H . Stool10

218

en behoudens het refit der Bisschoppen , overeenkomstig liefConcilie van Trente,

Art. 42 .

Zijne Heiligheid verklaart, dat de koopers van kerkelijke goe-deren , of hunne regtverkrijgers niet zullen worden bemoeijevlijkt , maar in het rustig bezit van lief gekoehte blijven .

Art, 43 .

Al wat, ten aanzien van kerkelijke taken en personen , bijde vorige artikelen niet is geregeld, zal naar de kanoniek vankracht zijnde tucht der Kerk behandeld worden .

Art . 44 .

De Paus en het Gouverne,nent verklaren, dat de Koninklijkeregten der Spaansche Kroon in stand blijven overeenkomstig devroeger tusschen beide magten aangegane overeenkomsten .Deze overeenkomsten en inzonderheid die van den jare 1753

met Pans Benedictus XIV aangegaan, worden mitsdien op meowhevestigd, voor zoo verve zij bij de tegenwoordige niet veran-derd of gewijzigd zijn .

Art . 45 .

Door bet tegenwoordig verdrag, hetwelk voortaan als Staats-wet zal gelden, worden de daarmede strijdende wetteri, bepalingenen decreten in Spanje voor afgeschaft gehouden .

Beide partijen en hunne opvolgers verbinden zich tot dealgeheele uitvoering van dit verdrag en om , bij opkomendemoeijelijkheid, zich onderling to verstaan tot eene vreedzamebeeindiging .

2I9

Dc ratticatie zal biiineu zesti daeu pleats hebben .

Dc vogende, uit bet Concordant van den 16 Maart 1851 opmaakte staat, bevat ceo beknopt overzigt van de bepalingenwelke in hetrekking tot bet personeel en de bezoldiging dengeesteli3kheid flj endcrscheidene artikelen deter overeenkomstziju vastgestel1

A

c~

lI .

Volg-

nommer

der

C aro• ~

•

oC~ sa

7R9

4011

1213141546

NAMEN

der

Aartsbisdommen

en

Bisdommen .

220

BDRGOS

Calahorra , . .LeonOsmaPalencia,

.Santander .

.Victoria. . . . . .

COMPOSTELL~

.

Oranse .

'LugoM ondonedo .

.Oviedo .

.Tuy

JacaHuescaPamplona .

,Teruel .

. ,Tarazona .

KERKELIJKE REGELING iii let Koningrijk SPnNaE .

aW

VQ

Personeel der Kapittels .

a0

broro

0 0

a oG 0rob

0

aR G7ro .~x

2418

26

16

zs

ss

+s

s~ascro.Hcq0a0

'zo

1416

42441412

20is44121612

281212141212

a~r y0 aay C 00 .0A N4ro

Jaarwedden in Beaks de ellon

(koperen Reales)

uitgedrukt biJ' duizend tallen (I) .

430soso80909080

14090sosososu

I30soso909080

0vvQi

arox

20184818484818

201818481818

ao+s1s184818

0 0V .0 0

0 00:~ roro x a~•

bCG .

46

44

44

14

14

14

14

1s

74

14

44

14

14

1s

44

14

14

14

14

C .0

.~ vQ cq

a ~nC 0ro~

14

42

12

12

12

12

42

44

12

12

72

12

42

14

12

12

12

92

12

a

aCaMV

cA

C

221

De zetel worth gevestigd to Logrono .lie vroegere exrmptie wordt opge-heven .

Nieuw opgerigt .

De vroegere exemptie worth opge-heven .

Hiermede wordtvereenigd hetBisdomItem Tudela . (Barbastro,Item Albazarin .

BUzonderheden .d

• 20• 46• 48• 48•

16

• 16• 18• 16•

20

•

,s•

1s

•

1s

(1 1

oPeren Reaal heeft de waarde van na enoe 13 Cents Neder rdsche must . Ieder der hier bedoelde 1000 tallen bedraa t derhalveongeveer 130 Nederlandsche guldens.

1 ERKELIJKE RE GEL1NG in het K0 ~}i 11E? t tJk SPANJE,~

Volg-nommer

tierNAMEN

(ierAartsbisdomn~cn

Bisdonnmen .

Personcel der Kapittels .Jaarwedden in lleales de vellon

(koperen Realenuitgedrukt bi' dnizend tallen .

Bjc zonderheden .`d

La 0ro orocCcarroG o

,~pvA

C.. -.'d

K

o~°.- .~Uc~oox '~

: .vro.x~rop

cmU„~

y °° ~+.t+'U a.,.~Q~,ro

,oyn)A+~aro

° ~y U.coA°~'oco

bc

c~ U

~'pipc. .,UcqvW

IV . GRENADA . 4 6 4 24 20 440 20 46 44 847 Almeria . 4 4 4 46 42 90 48 14 42 648 Carthagena . . . , 4 4 4 48 44 400 48 44 42 619 Jaen .

.

, 4 4 4 48 44 90 48 14 42 620 Guadix 4 4 4 46 4 2 80 48 44 42 624 Ma1a a 4 4 4 20 46 400 48 44 42 6

V . SRV1LLA . . 4 6 4 28 22 15(Y 20 4 6 4 4 822 Canarische eilanden, 4 4 4 46 42 90 18 44 42 6 Hiermede words vereeninad let Bisy23 Cordova, . . , . 4 4 4 20 46 400 18 44 42 b dom Tenerille .24 Cadix.

. . 4 4 4 20 46 400 48 14 12 6 Idem Ceuta . Aldaar en to Nivaria25 BadaJ'oz, .

.

.

. 4 4 4 48 44 90 48 44 42 6 worden %ViJ'-BisschoPPengeplaatst .

VI . TAR9GONA , , . 4 5 4 26 20 430 20 16 44 826 Barcelona . . 4 4 4 20 46 440 48 44 42 627 Girone 4 4 4 46 42 90 48 14 42 628 Lerida 4 4 4 46 42 90 48 44 42 629 Tortosa 4 4 4 16 4 2 80 18 14 12 630 Urgel 4 4 4 46 12 80 48 44 12 634 Vich 4 4 4 46 42 80 48 44 42 6 Hiermede words vereenigd het Bis-

dom Solsona .

KEftKELIJKE REGELING in het Koninarijli SPAIJE .

r r t~

l -Vog

nommer

der

NAMEN

de rrJ

Personeel der Kapittels,

Jaarwedden in Reales de vellon

(Koperen Realen)

uitgedrukt bi' duizend tallen,

c)

C o

do

V)

Aartsbisdommen

en

Bwdonnmen . cv

A

C'C

C •v

A ~c

cabv

y •,

a

C)

A)

. ~

~

cV

,~ • c

o a,

cvU.C

Lro

cy v- • x •~,

„ c o

~ q a c

cV b oL.

.,,

C `~y a

C

A

) •

c

. ., cc c~c ap

C C)x

c..A

.:°

P~

BUzonderheden.

VII, TOLEDO . I 7 4 28 24 160 24 16 4 4 832 Coria . . ., 4 4 4 4 6 4 2 80 18 4 4 12 633 Cuen a • • • • . 1 4 4 4 8 14 90 18 4 4 12 6

34 Ciudad-real . . • 1 4 4 46 42 80 48 44 12 6

Nieuw opgerigto Bistommeu .r3.r Madrid , 1 4 4 20 20 410 48 44 12 6

36 Placensia . . . 1 4 4 46 12 80 48 14 42 6

37 Siguenza .

.

. . 4 4 4 46 12 80 18 14 42 6

VIII . VALENCIA 1 5 4 26 20 450 20 16 44 8

38 Majorca, 1 4 4 16 12 90 18 14 42 6 Iliermede wortt vereenigd het Bis-39 Minorca 4 4 4 42 10 80 48 14 12 6 dom Ivica .40 Ori~uela

, 1 4 4 16 12 80 18 44 12 6 De zetel worth gevestigd to Alonium .41 Se orbe . , 4 4 4 16 12 80 48 44 12 6 Item to Castello .

IX VALLADOLID . . . . 1 5 4 24 20 130 20 16 14 8 Is van Bisdom tot Aartsbisdom ver-4 . . Avila, 1 4 4 4 6 42 90 48 44 12 6 heven .43 Astoraaa . .

. 4 4 4 16 42 8') 18 14 42 644

.

.Salamanca .

. . . 1 4 4 18 44 90 18 44 42 6 .Hiermede worth vereeng~ d het Bas-

45 Segovia 1 4 4 46 42 90 48 44 12 6dom Civitatensis,

De zetel worth gevestigd to Castilio ne .46 Zamova, . . . . 1 4 4 16 12 90 48 14 42 6

26

R EGAPITULATIC,

Op DEN

VOORGAANVEN START.

als hij geen Bisdom heeft .~3

°oelage voor elken Kardinaal .

Verdere UITGAVEN voor de EEREDIENST, waarvan het,jaarhjksch bedrag is vastgesteld als volgt :

Kosten van adrninistratie en visitatiea. voor ieder Aartsbisdom . . 20,000 tot 30,000 Realenob .

»

a

Bisdom . . . 16,000 u 20,000

a2°. Jaarwedde van den Patriarch van India,

. . 150,00020,000

)D

KERKELIJK BESTUUR .

Bedragder

Jaarwedden ,in

Koperen Realen .

9 Aartsbisschoppen . . 4,260,000Kerkvoogden .

46 Bisschoppen . 4,030,000

55 Dekens

. 4,042,000

234 Waardigheden . , 3,374,000

Kapittels . .

220 Kanunniken de officio . 3,4 52,000

4044 Kanunniken de gracia . 42,636,000

796 Beneficianten . 5,164,000

Totalen. . 2374 30,628,000

In Nederl . count . f 3,981,640

Kosten van de Eeredienst in de kerken :

a. Metropolitaansche . . . 90,000 tot 140,000 Realen .

b . Kathedrale ?0,000 a~ 90,000 »

c . Collegiate30,000 » 40,000 '>

d . Parochiale, minstens 1,000 ~~

5°. Onderhoudskosten per Seminarie, van~~90,000 tot 120,000

6 Jaarwedden van het personeel tier Kapita

tell van de Collegiate kerken15,000 »a. Elke Deken

b .

» Waardigheid en Kanunnik deofficio 8,000 »

c .

» Kanunnik de gracia , . . . 6,600 »

d.

» Beneficiant 3,000 »

a .

7'. Jaarwedden tier Parochiale geestelijkenDe Pastoors in de steden , van 3,000 tot 10,000 »

b. a

u

ten platten lande, minstens 2,200 ac . » Coadjutoren en Oeconomi, van 2 .000 tot 4,000 ~,

DERIDE HOOFDSTUK .

6ECIS6ATIE, of STAATS•VERORDE111GE9,IN VEBBAND STAANDE TOT

lii1~T~3~3r~F~IIa~3~ ~Qa,~~To

A A N ME R KIN Ge

Dc algemeene aanmeikingn, op bladz, 116 van den eerstenJaarang van dit Handboelcje voorkornende, zijn ook ten deeleop dli Hoofdsluk van toepassing ; weshalve daarnaar worthverwezen

231

TIJDREKENKUNBIGE OPGAYEN

dcr wetten, beeluiten en verordeningen, door het .Neder~landsclze &aats-bestuur uitgevaardigd in betrekkingtot de zaken van de EEREDIENST, het OPENBAAI~ONDERWIJS en het AIiMWEZEN in lief algemeen,era inzonderheid van die, 2welke hat ROOMSCHKATHOLIJK KERKGENOOTSCIIAP betreffeno

A;chtste flecks .

1846-4847 .

2 Januarij 1846,

Arrest van den Hoogen Raad, waarbij in de hoofdzaakbeslist

Dat kerkelijke reglementen, door derzelver aanneming, op-volging en uitvoering, door een kerkgenootschap, ats zedelijkligchaam, geacht moeten worden de statuten van dat kerkge-nootschap uit to waken en voor de laden van hetzelve verbinmfiend to zijn ;Dat, in hat algemeen, voor de laden van elk zedelijk ligchaam

en maatschappij, zonder onderseheid, verbindend zijn de instel-lingen en reglementen van bestaan en working, door de zedelijkeligchamen of maatschappijen zelve opgevolgd, nageleefd en be-vestigd, onverschillig welke de oorsprong flier instellingen enreglementen mope zijn, en al mogt die in onbevoegde besehik-kingen van derden bestaan ;Dat flit geenszins uitsluit de bevoegdheid om de verbindende

kracht van verordeningen of reglementen ,, oak uit derzelver

232

oorsprong, to betwisten, op grond dat zij, of door een onbe-voegd gezag zijn vet ordend en eigenmagtig uitgevaardigd, terwijlzij alleen van de wet afkomstig konden zijn, of dat zij, wasderzelver inhoud betreft, zouden zijn strijdig met bepaaldegrondwettige instellingen ;

Dat in de Grondwet niets gevonden words waarbij, ten aan-zien van kerkelijke reglementen, de bemoeijenis des Konings,immers bij de aanneming en uitdrukkelijke homologatie daarvandoor bet kerkgenootschap zelf, zou zijn gewraakt of uitgesloten,of hetwelk, was deli inhoud van die reglementen aangaat,dezelve daarmede onbestaanbaar zou makes . (Zie Vonnis 9 Ja-nuarij 1845 en Arresten 29 i ei en 24 December 1846 en 25Januarij 1850 .)

6 Januarij 1846, n°. 780 .

Circulaire van den Minister van Financier; houdendedat de, bij de Koninktijke besluiten van den 5 Julij 1828,

n°. 93 en 12 October 1834, n° . 97, gemaakte bepalingen, tenaanzien van de teruggave van zegel- en registratie-regten, opde daarbij bedoelde stukken, betreffende aanbestedingen en ver-pachtingen, in geval namelijk deze door de hoogere autoriteitworden afgekeurd, voor zooveel het zegel betreft, geacht moetenworden van zelf to zijn vervallen, ten gevolge der invoer ingvan de wet van 3 October 1843 (Staa(sblad n° . 47), waarbijbet geval van zoodanige teruggave niet is voorzien gewordenen dies ten gevolge ook niet meer kan plaats hebben ;dat, voor zooveel de registratie betreft, alle acten, aan de

goedkeuring eener hoogere autoriteit onderworpen, even daar-door zijn opgemaakt order ecne opschortende voorwaarde, endat de daarbij getroifene overeenkomst voor de openbare auto-riteiten, welke zich order die voorwaarde verbonden hebben,dan eerst een volledig contract uitmaakt, wanneer de acte isbekrachtigd ; beginsel, waarmede eene dadelijke hefng van hetevenredig refit zich niet last overeenbrengen ;

dat dus, zoowel in bet belang der openbare beshrren en in-

stellingen, als ter bevordering van vereenvoudiging en rege1dmast, voortaan ten opzigte van dit onderwerp de volgende be-palingen moeten worden in acht genomen

1°, acten van aanbesteding, verpachting, verkooping en der-gelijke, gehouden door, namens of ten verzoeke van openbarebesturen en instellingen, ook dan, wanneer die onder hoogeregoedkeuring worden aangegaan , moeten dadelijk op het reper-torium worden geschreven, daar waar het houden van zoodanigregister bij de wet is voorgeschreven ;

2° . de termijn van registratie der vorenbedoelde acten, zal,wanneer de goedkeuring der hoogere autoriteit daarbij is voor-behouden, eerst beginners to loopen to rekenen van den dag,waarop de goed- of afkeuring, bij het betrokken openbaar be-stuur of de instelling zal zijn ingekomen, waar van op de stuk-ken, zoo merle op bet repertorium, in margine der akte meldingmoet worden gemaakt ; en

3°o in geval van afkeuring kan, op de meer genoemde acten,slechts bet vast regt van 80 centers worden geheven . (Zie Reso-lutie 29 Januarij 1840, n° . 38 en de daarbij geplaatste Nota opbladz . 140 en 141 van den Vijfden Jaargang van dit Handboekje .)

8 Januarij 1846 .

Vonnis van de arrondissements-regtbank to Maastricht, waarbijonder anderen is beslist

Dat de regtbank bevoegd is om over eene vordering to oor-deelen, strekkende tot het doers afleggen van rekening en ver-antwoording over het beheer door eenen penningmeester vaneene kerkfabriek gevoerd, en zulks uit aanmerking, dat elktwistgeding over burgerlijke regten, volgens de Grondwet, be-hoort tot de kennisneming de : regteriijke magi en alle in vigeurzijnde wettelijke bepalingen, rakende de kerkfabrieken, met ditgrondwetlig beginsel in overeenstemming zijn .

Dat de kerkfabriek den nalatigen penningmeester tot het doersvan rekening en veranlwoording in regten kan oproepen , on-geacht liens opvolger de maatregelen niet heeft in bet werk

234

gesteid, welke ingevolge art . 90 van het decreet van den 30December 1809, ten langste binnen eene maand na dims af-treding moesten genomen zijn , om hem daartoe to noodzaken ;en znlks vermits de kerkfabriek, aan welke het beheer van harebezittingen is opgedragen, de persona moralis is, die bij deregtsvordering, tot het doen ageggen van rekening en verant-woording door harm penningmeester, belang heeft, en alzoobevoegd is, om na bekomene magtiging, deze actie in to stellen .

Dat een nalatig penningmeester niet behoeft in mora gesteldto worden, alvorens in regten to worden opgeroepen, maarintegendeel moet bewijzen zijne rekening to hebben aangeboden,vermits geene wetsbepaling die in mora steWng beveelt, maarbet decreet van den 30 December 1809 bepaaldelijk heeft voor-;eschreven, wanneer de aanbieding der rekening baboon plaatsto hebben .

JV ota . Ofschoon er weinig voorbeelden zijn, tat een Penning-meester van eene Kerkfabriek, door regtsmiddelen gedwongenwordt tot het doen van rekening en verantwoording, bestaaner eehter vele gevallen van nalatigheid in bet afleggen vanhunne rekening en verantwoording, op den bepaalden tijd of inbehoorlijke vormen . De dienst en het belang der kerken lijdenuiet zelden grout nadeel nit de achteloosheid en het misbruik ,waaraan de Penningmeesters niet alleen, maar ook de leden derKerkfabrieken zich in tat opzigt sehuldig maken . Bet verzuimhunner pligten to then aanzien bezwaart hun niet to min groo-telijks, dewijl zij beheerders zijn van goederen en fondsen ,welke Gode zijn toegewijd, en dus, nit den aard van hunne he-trekking, nog meer tan andere beheerders, voor de deugdelijk-heid van hun beheer moeten zorgen, of antlers, zoo wel regtensals in geweten, gehouden zijn de schade, welke nit wanordein de geldelijke administratie der kerken wordt geboren , tovergoeden .De rekenpligtigheid der beheervoerders over de kerkelijke

goederen en fondsen, volgt niet alleen nit de burgerlijke wetten,maar is ook bij de wetten der Kerk uitdrukkelijk voorgeschre-yen, e E, z in ~~ zegt de Bisschop van hulk, in zijne instructie,

over hot bestuur der Kerkfabrieken , gedagteekend 28 JanuariJ4835, ealgemeene grondstellingen van cornplabiliteit of vendeantwoordelj/kheid, waarnaar de Kerkfabrieken, gel )lc alle((andere publieke instellingen, zich altoos zullen moeten rig •-eten . Jammer is bet, a voegt hij er bij ~r, dat men op sommigeeplaatsen deze grondstellingen reeds in zoo verre nit bet oogekeeft verloren, dat er noch fabriek, nosh registers, nookcarckieven, nook bewaar-acten, nook verant%voordelIckeid of«geregelde boekhouding nicer to vinden zijn . ["eel erger is bet«nog op andere plaatsen alwaar men dit al nit vooroordeeluheeft afgesehaft, waaruit gevolgd is, dat sornmige welge-astelde kerken zoo niet geheel, ten minste gedeelteld~k hunne«goederen verloren hebben .«l~ vermeenen dusu zoo vervolgt die Kerkvoogd, « aan Oras

e Bisdom eene groote dienst to doen met bier eenige flier alge-emeene grondregels aan to ha/en, niet zoo zeer ter blooteccherinnering, niaar om aan to dringen op de verpligting vanaze to volgen .

((En deze verpligting is nit haren aard zwaar, zij bindschet geweten niet alleen an de Eerwaarde Heeren Pastoors,umaar ook van alle andere leden der Kerkfabriek . Zij iscczwaar in de oogen van God en van de Godsdienst zij is((bet ook voor de wet . De wet stelt de Kerkfabriekgoederencegelijk met die van minder jarigen en de plcgien der Kerkfa-«briek met die der voogden ; no, bestaat er wel tusschen de«menschen eene verbindtenis, die door bet Burgerliik refit metcancer naauwkeurigheid, zorg en gestrengkeid bepaald is ge-«worden, don die tusschen voogden en minder jarrgen ?~~

19 JanuariJ 1846, left . A.

Besluit van den Gouverneur-Generaal van Nederlandsch Inc;,waarbij is goedgevonden en verstaan

Eerstelijk : Den Hoog Eerwaarden beer J, Groom, Bisschohvan Canea in part/bus infidelium, Apostolisehen Vicaris en Pastoorto Batavia , van stonde of aan in de uitoefening zijner functionto schorsen, en hem met zijne assistenten , J. D . Escherich,

236

A . euvels, B. Kerstens en J. van den Brand, buiten Neder-landsch Indict to verwijderen ; wordende bun gelaten een tijdvan veertien dagen , tot het in order stellen hunner zaken .

Ten tweeden : Het Roomsch Katholijk Kerk- en Armbestuurvan Batavia, met den resident aldaar aan het hoofd, in com-missie to stellen, om alle kerkelijke goederen, gelden en ge-scheiFten , nit de harden van den Apostolischen Vicaris en Pastoordier plaats in bewaring to ontvangen .

T'en derden : Den Directeur der producten en civiele maga-zijnen aan to schrijven, om voor den geheel kosteloozen overtogtiiaar Nederland van de heeren J. Groofh, A . Heuvels, B . Ker-stens en J. van den Brand, zijnde de heer Eseherich bereidsover den zoogenaamden landweg vertrokken, met eene der eerstegoede scheepsgelegenheden , het noodige to verrigten .Ten vierden : Aan de Roomsch Katholijke Pastoors H . J . Car-

tenstat, Kamerheer van Zijne Heiligheid Gregorius XVI, enA. Grube en den Order-pastoor J . A. van Dijk, op to dragenom respectivelijk to Batavia, to Samarang en to Soerabaija deherderlijke belangen der Roomsch Katholijke gemeenten tijdelijkwaar to nemen .

Ten v(jrden : Den Directeur-Generaal van Financier te mag-tigen, om aan den Apostolischen Vicaris en Pastoor to BataviaJ . Groofh, als eene to gemoetkoming in de afdoening zijnerzaken, tilt to keeren eene som, hoogstens gelijkstaande aan hetbedrag van zes maanden van zijne bezoldiging .

Ten zesden : Enz .

lYota, De heer J. Groo , was bij Koninklijk besluit van den 46December 1842 no . 72 erkend in hoedanigheid van ApostolischenVicaris van Batavia, en had daarbij tevens verlof verkregen tothet aannemen der waardigheid van Bisschop in partibus infi-del/urn, order den titel van Bisschop van Canea ; terwijl hgwijders bij Koninklijk besluit van den 9 blaart 1843 n° . 57,was benoemd tot Pastoor bij de B . K, gemeente to Batavia .Op den 12 September 9845 had die Kerkvoord aan den Gou-

verneur-Generaal berigt, dat hij , ten einde het hem toever-

trouwde belang van de R, K . Godsdienst binnen de tot zijnVicariaat behoorende gewesten, niet door eene verregaande mis-kenning en krenking van zijn wettig en erkend gezag, in dewaagschaal to stellen, hot onvermijdelijk had geacht, uitoverweging van de handhaving der kerkelijke tucht, welke ophem als Vicaris en Bissehop rust, bij besluit van den 44 fliermaand, niet alleen den Eerwaarden Heer II . J . Cartenstat, Pas-toor to Soerabaija, benevens den Eerwaarden Heer A . Grube,Pastoor to Samarang, maar ook den Eerwaarden 1-leer J .A. van Dijk, benoemden Onder-pastoor to Batavia, van allegeestelijke jurisdictie to ontslaan ; de beide eersten, omdat zij,in weerwil van herhaalde vermaningen, volhardend blijven wei-geren, ow aan de bevelen, we1Ke hij hun onder de stipste ge-hoorzaamheid heeft voorgeschreven, to voldoen : den laatsten,omdat hij zich niet ontziet, om, hoezeer ondergeschikt, tenzijnen opzigte, met terzijdestelling van zijn wettig Apostolischen erkend gezag, onafhankelijk to handelen ; -- mitsgaders flat

hij to Soerabaija, den zich aldaar zonder bezwaar van 's landsschatkist bevindenden R . K . Priester B . Kerstens, en to Sama-rang den aldaar zijnden priester A . Heuvels, in stele van deEerwaarde Heeren Cartenstat en Grul .e, met de pastorale juris-

dictie of kerkelijke magi had belast ; terwijl de WelEerwaarde

Heer J . D. Escherich in plaats van den WelEerwaarden HeerJ . A . van Dijk, ad interim de function van Onder-pastoor toBatavia gratis waarreemt .

De Gouverneur-Generaal meende in flat berigt niet to moetenberusten, maar vorderde flat de door den Kerkvoogd genomenebeschikking, tot ophefling der geestelijke jurisdictie van de HeerenCartenstat, Grube en van Dijk, mitsgaders de door hem aan diegeestelijken gegeven bevelen, aan hem Gouverneur-Generaal terimage en beoordeeling zouden worden ingezonden, en flat deKerkvoogd de, aan die heeren , opgelegde suspensie onverwijidgeheel of gedeeltelijk zoude buiten effect stellen,

De Kerkvoogd vermogt aan die, op zijn geestelijk gezag inbreukmakende vordering, niet voldoen, en de Gouverneur-Generaalachtte de dies ten gevolge gedane weigering to zijn eene inbreukop hot Staatsgezag ; terwijl hij tevens hot, door den Kerkvoogd,

238

in dienst stellen van zijne vier (net beta near Indie vertrokkenassistenten, in strijd beschouwde met de bestaande verordenin-gen, aangezien de geestelijken, bij bunne uitzending uit (setMoederland, niet door den Koning tot dienstdoende geestelijkenin Indie waxen benoemd, en uit dies hoofde door de IndischeRegering niet erkend werden .

De botsing, welke uit deze strijdige begrippen moest voort-vloeijen, had gereedelijk kunnen werden voorgekomen, wannee .rde beide niagten zieh hadden beijverd elkander to verstaan, ende Goaverneur-Generaal minder voortvarend ware geweest inbet netnen van beschikkingen in z ilk eene teedere zaak, waar-cmtrent de uitspraak van het Opperbestuur in het Moederlandreeds vroeger was ingeroepen . Trouwens bij Koninkiijk besluitvan den 12 December 1845 n' . 126, was de Gouverneur-Gene-raal geniagtigd, om de R . K . Geestelijken J . D . Bscherich ,B Kerstens, A . Heuvels en J . van den Brand, toen in Neder-landsch Indie aanwezig , to besehouwen , als bezittende lief ra-dicaal van geestelijken der derde klasse en om ears hen, in gevalvan plaatsing bij voorkomende vacatures , to betalen eene gra-tiF(catie van f 1 275 ; terwijl bij Koninklijk besluit van den 5 Mei9846 N° . 65 werden ingetrokken de besluilen, waarbij de heerenA. Grube, H . J. Cartenstat en J . A . van Dijk . tot dienst-doende geestelijken in Nederlandsch lndie waxen benoemd ge-worden ; zoodat als die uitspraak in Indie ware afnewacht, hotgesehilpunt geheel zoude ziju vereflend geweest .

Intusschen heeft de plaals geharl hebbende botsing , hoe be-treurenswaardig den ook, echter dat gunstig gevoig geharl, datde betrekking tusschen bet Staats-gcza„ en bet Geestetijk-gezagin Nederlandsch Indie , later op eene voldoende wijze is gere-regeld geworden . (Zie Koninklijke beschikking van den 2 Janrarij9847 left, B .)

29 Januarij 1846, n' . 101 .

Missive van den Minister van Binuenlandsche 7,aken , waarhij,

onder anderen, words opgemerkt, dat vele schoollokalen , hoeruim ook , ja zelfs sommige ten platters laude prachtig gehouwd,

239

nogtans een wezenlijk gebrek hebben , hierin bestaanJe, tatbet daglicht er verkeerd invalt,De ondervinding heeft geleerd (alzoo luid die opmerking) tat

de doelireffendst ingerigte schoolgebouwen die zijn, welternorm langwerpig is, waardoor de onderwijzer to beter de goheele school kan overzien , en welter rigting zich uitstrekt vanbet oosten naar hot westen, met Broote vensterramen aan debeide uiteinden, welke rigting ook de tafels moetnn hebben ;zoodat, terwijt de leerlingen zijn geplaatst met bet gezigt naarden blinders muur ten zuiden, hot daglicht, tee turner linkeren regterzijde invallende, geene schaduw op tonne schriften engeen valsch licht werpt op de zwarte border, kaarten enz,,tegenover hen opgehangen , en even daardoor tevens des zomersde zonnehitte geweerd wordt ; kunnende in groote lokalen ,waar hot daglicht van for zijden niet voldoende mogt zijn, ookin de muur aan de noordzijde, zonder nadeel voor bet gezigt,vensterramen gehragt worden .

Bij bet opmaken van planners voor nieuwe schoolgebouwenmoge hierop acht €;eslagen worden , terwijt, hij bet verbeterenvan beslaande schoolgebouw en , waar bet licht niet ter zijde kangebragt worden , in het gebrek grootendeels kan voorzien wor-den, door hooge vensterramen , tegenover en achter de leer-lingen , in tier voege, tat er plants zij voor de borlen enz .order die ramen .

10 Maart 1846 .

Arrest van bet Provinciaal llof in Groningen , waarbij isbeslistPat de wet van den 28 November 1818 (Staatsbtad na . 40)

geene meerdere bevoegdheid aan Gedeputeerde Staten toekent,tan bet hepalen van dornicilie van understand, zoo als uit betopschrift , de praemissen en artt . 11 en 12 tier wet duidelijkbhjkt .Dat alle twistgedin gen over burgerlijke regten, en met name

over eigenclom err schuldvordering, volgens de Grondwet, hij

24®

uitsiuiting behooren tot de kennisnerning van de regterlijke magien alzoo de v erpligtingen van diakonien, die het meum en tuumbelreffen, daarvan niet kunnen zijn uilgezonderd .

Dat, in cas van verschil over het domicilie van onderstand,de beslissing van Gedeputeerde Staten wet uitmaakt eenen Wet,maar geenen executorialen Wet, en er geheel gemist wordt eenwettelijk vonrschriFt, waarop de uilspraken van GedeputeerdeStaten tegen onwilligen kunnen worden uitgevoerd ; dat de be-slissingen van Gedeputeerde Staten geene regtspraak hebben ,en, zoo die aan hen grondwettig mogt kunnen gegeven wor-den, zij dan loch zeker• nimmer meer hebben dan bun bij dewetlen is toegestaan , welke bier geheel ontbreken .

Dal bet terugvorderen, door een Armbestuur, der atimentatie-kosten van eeuen behoeftige, ten behoeve van een antler Arm ..bestuur voorgeschoten, is eene gewone schulavordering, welkebet eene zedelijke ligchaam van bet andere invordert, op gronddal, door bet administratief gezag, is uitgemaakt, dal die be-hoettige, door het gedaagde bestuur, moet onderhouden worden ;zoodat, naar algemeene beginselen van regte en naar de bur -gerlijke wet, deze verpligt is gene schadeloos to stellen en dekosten to vergoeden, welke de waarneming der zaak van heteene Armhestuur aan bet andere heeft veroorzaakt . (Zie betArrest van den Hoogen Raad, 13 Junij 1845, en de daarbijgeplaatste Nota op bladz . 356 ran den Zevenden Jaargang vandit Handboelje, als merle Vonnis 15 October 1846 .)

17 Dtaart 1846 .

Arrest van bet Provinciaal Hot' in Gelderland, waarbij isbeslist, dat iemand, die als getuigen is gedagvaard, den ge-bruikelijken eed moet atleggen, ook dan wanneer hij beweert,dal hem dit door zijne godsdienstige gezindheid wordt verboden,indien hij niet behoort tot eene van die erkende Christelijkekerkgenootschappen, welke bet eed zweren nict toelalen, (ZieArrest 9 Junij 1846, en Vonnis 12 Februarij 1847 .)

241

Nota, Ilet Hof heeft ten deze in overweging genomenDat, ofschoon alle bcstaande godsdienstige gezindheden bij de

Grondwet in Nederland gelijke bescherming genieten, en devolkomen vrijheid van godsdienstige begrippen voor elk worttgewaarborgd, elk Nederlander des niet to min onderworpen isaan de wettelijke verordeningen, welke aan hem als burger vanden Staat zijn opgelegd ;Dat alzoo elk Nederlander, die als get uige worth opgeroepen,

verpligt is bet formutier van den eed uit to spreken , gelijkhetzelve bij de wet is voorgeschreven , zijade bet echter bijuitzondering, aan de leden van bestaande en erkende godsdiens-tige gezindheden vrijgelaten , om hetzij den eed , hetzij de be-lofte , overeenkomstig hare aangenomen geloofsbelijdenis of tcleggen

Dat bij gevolg de getuige , wanneer bet afleggen van den ecdwortt gevorderd, indien hij zwarigheid vindt om dien eed of toleggen, gehouden is vooraf to verklaren tot eene der bestaandegezindheden to behooren, met wier geloofsbelijdenis het afleggenvan dien eed in strijd is, waar het daarentegen niet genoegis, tat door den getuige worde beweerd , tat die cod in strijdis met zijne btjzondere godsdienstige beginselen , aangeziendie weigering op dien grond niet antlers kan worden aangemerkttan als een bedekt middel, om zich , wat den eed betreft, instrijd met haar wezen en werking, aan de godsdienstig ver-bindende kracht des eels to onttrekken ;

Dat de beklaagde niet heeft bew ezen tot eene erkende godsdiens-tide gezindheil ie behooren , waarbij het zweren van den ge-bruikelijken eed niet zoude zijn toegelaten , en alzoo verpligten gehouden is, den eed nit to zweren, op de wijze als inNederland, volgens de bcstaande wettelijke verordeningen ge .-bruikelijk is,

Het Provinciaal Hof van Drenthe heeft op den 20 Maart 1846eene tegenovergestelde beschikking genomen, door een getuige,die tot de Afgescheidenen behooree en gemoedsbezwaar vondin het afleggen van eenen eed, daarvan vrij to stellen en toeto laten tot bet doen van eene plegtige belofle .

11

242

Er is bij de wet geen formulier voor den geregtelijken eedvastgesteld . Bij art . 30 van het Souverein besluit van den 41December 1813 (Staatsblad No . 40) is bepaald geworden, dat ,wanneer door eene tier partijen een eed in eenige zaak moetworden afgelegd, daartoe de van ouds gebruikelijke formulierenzullen worden gebezigd . In de grondwet vindt men bet formulieraangeduid door de woorden : ((Zoo waarlijk helpe mij God at-)) magtig ! » (cc Dat beloof ik ! ») . Volgens art . 183 van bet Wet-boek van Strafvordering moeten de getuigen , elk op de voorzijne godsdienstige gezindheid gebruikelijke wijze, den eed doen .Sedert's Konings besluit van den 9 Junij 4817, herzien bij datvan den 26 October 1848, wordt van de personen tot bet Israeli-tisch kerkgenootschap behoorende, den eed afgenomen op dezelfdewijze als van andere personen , uitgenomen , dat de Israelietenden eed afleggen met gedekten hoofde, geli jk vroeger bij Koninklijkdecreet van 42 September 4808 was bepaald . Deze wijze vaneeds-atlegging , heeft de Hooge Raad beschouwd to zijn , over-eenkomstig hunne godsdienstige gezindheid . (Zie de Arresten vanden 28 Junij 4842 en 19 Maart 4844 .)

14 April 1846 .

Vonnis van de arrondissements-regtbank to Nijmegen, waarbijis beslist, dat het voor het wettig bestaan van cen zedelijk lig-chaam een noodzakelijk vereischte is, dat het door de Regeringuitdrukkelijk is toegelaten of erkend .

Nota. [let betrof hier de vraag : of bet bij art . 76 van bet Wet-boek van Burgerlijke Regtsvordering, bedoelde verstek, doorden regter, op andere gronden kan worden ontzegd, dan bijdat artikel staan vermeld ?De officier van de regtbank verzette zich, naar aanleiding van

art . 4 der wet op de regterlijke organisatie, tegen bet verstek,hetwelk door den eischer gevraagd wend, omdat de gedaagde,zijnde de associatie der Paters Predikheeren , wier kloosterto Nijmegen gevestigd is, na inachtneming der voorgeschreventermijnen en formaliteiten, niet verschenen was .

De grond voor dat s erzet werd ontleend uit de omstandigheid,dat de voorn . associatie hier to laude niet door de itegeringwas erkend ; terwijl de regtbank , het gevraagde verstek ont-zegde met veroordeeling van den aanlegger in de kosten vanfret gelling, uit aanmerking

dal alleen wettig bestaande zedelijke ligchamen , volgensa)art. 4691 en 1692 van hot Burgerlijk Wetboek , als eischendeaiof verwerende kunnen optreden ; en

u dal de gedagvaarde .associatie niet als wettig is erkend enumitsdien tegen dezeive ook geen verstek kan worden verleend,aa

24 April 1846 .

Arrest van den Iloogen Raad, waarbij is beslistDat, door de afschaffing der oude en de in de pk atsstelling

eerier nieuwe algemeene burgerlijke wetgeving, geenszins vanzelve zijn afgeschaft, alle bijzondere vergunningen en voor-regten van burgerlijk refit, om meer bijzondere redenen aanbijzondere instellingen , gestichten of bijzondere personen,vroeger, door de Souvereine wetgevende magi gegeven, ver-mils eeae algemeene wetgeving niet in alien gevalle derogeertaan bijzondere vergunningen, ten behoeve van bijzondere per-sonen of zedelijke ligchamen gedaan, maar, tot dergelijke dero-gatie of wijziging derzelve, de uitdrukkelijke of bijzonderewits-verklaring des wetgevers wordt gevorderd .

Dat, door bet woord octrooijen, in art . 3 van bet Koninklijkbesluit van den 24 Februarij 1809 gebezigd, niets antlers kanverstaan worden dan de vroegere octrooijen, welke eon alge-meen refit, over bepaalde landstreken of ressorten vestigden,en dal het alzoo geenszins de bedoeling kan geweest zijn, om,tee gelegenheid der invoering van een algemeen refit, met eeriepennenstreek, zonder verdere bijzondere aanduiding, alle, inhot bijzonder geschonkene of geoctrooijeerde regten, van welkenaard ook, aan bijzondere personen of corpora gegeven, tevensto niet to doen, immers, dal van zoodanig uitgedrukt doe, uitden zamenhang van art . 3 voornoemd, niet blijkt . (Zie Arrestvan het Hof in Noordholland van den 16 Januarij 1845 en de

244

Arresten van den lloogen Raad van den 26 Januarij 1849, 16Februarij 1849 en 3 October 1850, alsmede Vonnis van den20 Mei 1846 .)

4 Mei 1846, n 70 .

Besluit, houdende goe .lkeuring van het, door de Staten derprovincie Zuidholland op den 5 Julij 1845 vastgesteid Huis-houdelijk School-reglernent voor dot gewest, naar aanleidingvan art . 20 der wet van den 3 April 1806, op het Lagere School-wezen en Onderwijs, en van art . 7 van het Koninklijk besluitvan den 27 Met 1830 (Staatsblad n° . 9) .

ZYota, llet bedoelde Reglement is to vinden in het Provinciaalblad van Zuidholland over 9846 N'. 55 .

Uit krachte van het derde artikel van dot Reglement is,door Gedeputeerde Staten van Zuidholtand , bij resolutie vanden 4 9 Junij 4847 N° . 45, een Reglement goedgekeurd voor debewaar- of kleinkinderscholen in dot gewest ; welk Reglementis opgenomen in het Provinciaal blad van die provincie over4847 N 59,

9 Mei 1846 (Staatsblad n° . 24) .

Wet op de bur gerlijke pensioenen, waarbij ten laste van denStoat pensioen wordt toegezegd aan burgerlijke ambtenaren,laaronder, volgens art . 2, niet worden bedoeld zij , die in

kerkeiijke of mititaire betrekkingen zijn geplaatst, noch deambtenaren in 's Rijks overzeesche bezittingen ; terwiji, volgensart . 6, als diensttijd, waarnaar het burgerlijk pensioen berekendwordt, in aanmerking wordt ,genomen, de tijd, voor en na deinvoering dezer wet werkelijk doorgebragt, niet alleen in burger-lijke betrekkingen, maar ook in kerketijke en militaire betrek-kingen, die aanspraak op pensioen geven, mitsgaders in zoo-danige betrekkingen in 's Rijks overzeesche bezittingen, welkenaar de daar bestaande regelen met pensioen vergolden worden .

1Vota . Men achtte het, bij de behandeling flier wet, niet raad-taam, dot de kerkelijke pensioenen bij de wet zouden wordengeregeld ; maar begreep toeh, dot kerkelUke diensten even min

verloren kunnen zijn voor hem, die zijne loopbaan als burgerlijkambtenaar eindigt, als militaire diensten in 's Rljks overzeescilebezitingen , voor hem die later hier to laude een ambt aanvaart .lmmers de betrekking waarin, of de plaats waar de Staat isgediend geworden, kunnen , in dit opziat , Been redenen vanuitsluiting zijn . (Zie Besluit 5 Mei 1838 , Staatsblad N° . 14 .)

20 Mei 1846.

Vonnis van de arrondissements-regtbank to Amsterdam, waarbijale geidigheid is aangenomen van een in 1706, door de Statenvan Holland en Westvriesland, aan een weeshuis verleend octrooiof erfregt op de nalatenschap van in dat gesticht gealimenteerden,en zulks als een bepaald previlegie, hetwelk, toen bet verleendwend, eene afwijking der algerneene wetgeving op de erfop-volging was err dit voortdurend gebleven is, vermits eene spe-eiate wet niet per se door opvolgende aigeweene wetten afge-sehaft wordt en geene wettelijke bepaling bestaat, welke zoo-danig octrooi of privilegie later heeft to niet gedaan, (Zie Arrest24 April 1846 .)

29 Mei 1846 .

Arrest van den Hoogen Raad , waarlrij is beslist : dat tiekerkelijke regle ;ncnten, tot rigtsnoer en als wet aangenomendoor een zedelijk ligchaam der Kerk , voor de leden van dattigchaam verbindend zijn, onverschillig van wien die regle-menten kunnen oorsprong ontleenen, of wie daarvan de eersteaanleggers of ontwerpers mogen geweest zijn ; en dat fret alzooaan de geldigireid van zuike reglementen nicts afdoet, dat zij,in plaats van de gemeente, van wege den Koning zijn uilgegaanen stechts de goedkeuring der Begering behoefden . (Zie Arrest2 Januarij 1846 .)

2 Junij 1846 .

Arrest van bet Provineiaal Hof iii Noordbrabant, waarbij isaangenomen

Dat volgens bet kanoniek refit, de kerken zijn paroehiarar

246

eigendom, en bij ontstentenis der parochie, de parochiale eigen-dommen op de godsdienstige, maar niet op de burgerlijke cor-poratie eener plants als zedeiijk ligchaam vervallen en dus, bijlief aannemen als daadzaak, tat de kerk in geschil ten jare1362 door Roomsch Katholijken zoude zijn gesticht, daardoornog geenszins het eigendomsregt der burgerlijke gemeente opdie kerk worth bewezen ;Dat, voor zooveel de eigendom van gestichten aan de gods

dienst gewijd, voor de Reformatie geacht kan zijn geweestgeconfundeerd in het oppergezag van den Souverein en devereeniging van Kerk en Staat, datzelfde beginsel na de Re-formatie, maar ten behoeve der later heerschende Kerk, isvoortgezet, en de staatkunde van de republiek der VereenigdeNederlanden de geestelijke goederen als nationaal eigendomaanslaande, dezelve als zoodanig beeft geadministreerd of bijdelegatie heeft does administreren ;Dat bet bij de afscheiding van Kerk en Staat wet in het

ontwerp der Staatsregeling van 1798 heeft gelegen, de gestichten,aan de Christelijke godsdienst gewijd, als eigendommen tierburgerlijke gemeente to verklaren, dock tat tit denkbeeld bijtie Staatsregeling van 1798 niet aangenomen is ; integendeel,tat die Staatsregeling, uitgaande van het beginsel, tat de Staat,ophoudende eene heerschende en uitsluitende Kerk to erkennen,den Staats-eigendom der kerken op eene billijke wijze tusschento kerkgenootschappen heeft willen verdeelen, volgens den maat-staf en de wijze van uitvoering, bij bet 60 der additionele ar-tikelen voorgeschreven ;Dat de werking der Staatsregeling van 1798 ophoudende,

zonder tat voorschreven kerk, krachtens art, 6 voornoemd ,door eenig kerkgenootschap was genaast geworden , hij de in-voering tier Staatsregeling van 1801, bet uti possidetis bij betbegin tier eeuw, de eigendornstitel van de respective gezindhedengeworden is, ingevolge art . 13 derzely e;Dat, indien het woord bezit, in tat artikei gebezigd, in eeneu

anderen zin, darn in to beteekenis van eigendom moet worden

opgevat, de Staat, maar niet de burgerlijke gemeente, als laatsteeigenaar voor 1801, regten op de kerk in geschil zoude kunnenbeweren; dat echter de Staat die bewering nimmer beefs ge-voerd en bet wooed bezit , in art. 13 gebezigd, uitwijzensart . 15 daaraanvolgende, als gelijkluidend met eigendom voor-komt, gelijk daaraan ook deze beteekenis gegeven words in betbesluit van bet Uitvoerend Bewind, van den 28 September 1801 .

Nota . Het gold bier de vraag : of de Hervormde gemeente dan welde burgerlijke gemeente van Breda, eigenaresse was van desedert 1637 bij haar in gebruik geweest zljnde Markendaalschekerk, welke de eerstgenoemde gemeente, na bekomene Koninklijkeautorisatie, op den 2 Januarij 1843, voor eene som van f9500had verkocht, met toren, kerkhof, kostershuis en al was daartoebehoorde , staande en gelegen aan de westzijde der haven toBreda ; terwijl het stedelijk bestuur, zelfs na 1798, bet beheerdaarover behouden had , kerkmeesters aanstelde en in de repa-ratie voorzag .

Zie wijders bet, op bet vermeld Arrest van bet Hof, gevolgdArrest van den Hoogen Raad van den 19 Maart 1847 , en dedaarbij, hierna op bladz . 274 en volgende, geplaatste 1Vota .Zie ook bet r'onnis van den 10 Junij 1846 en bet Arrest van

den 2 October 1849, mitsgaders, voor zooveel betreft den elgen-dom der bankers in de kerken, bet Arrest van den Hoogen Raadvan den 6 Junij 1

9 Junij 1846 .Arrest van den Hoogen Raad, waarbij is beslist : dat, wet

is waar, bij art . 188 der Grondwel, de volkomene vrijheid vangodsdienstige begrippen words gewaarborgd, dock dat daarmedezeer wet bestaanbaar is het voorschrift vary art . 183, tweedelid , van bet Wetboek van Strafvordering, volgens hetwelk per-sonen, die geroepen zijn om in regte getuigenis of to leggen,verpligt zijn, elk op de wijze van zijne godsdienstige gezind-heid, den eed of de helofte to doers, om de geheele waarhciden mess dan de waarheid to zullen zeggen ; dat ook de even-gemelde wetsbepaling, evenmin als art . 86, 87, 90 en 136 van

~?48

de Grondwet, hat niet van hat godsdienstig begrEp van dartgetuige, maar wel van deszelfs godsdienstige gezindheid doetafhaugen, of hij kan volstaan met , in plaats vau den eed, eeneplegtige belofte of to leggen . (Zie Arrest van den 17 Maart 1846en de daarbij geplaatste Nota op bladz. 241-242 hiervoren, enbet Vonnis van 12 Februarij 1847 .)

10 Junij 1846 .

Vonnis van de arrondissements-regtbank to Utrecht, waarbijis beslist, dat eon lid van eene kerkelijke gemeente, uit datlidmaatschap zonder anderen titel, Been individueel refit vaneigendom op de goederen der kerkelijke gemeente kan ontleenen,wanneer die gemeente, door hat kerkelijk gezag met Koninklijketoestemming, als zelfstandig ligchaam opgeheven en met eeneandere vereenigd is, onder bepaling, dat hat kerkgebouw af-pebroken en verkocht, de opbrengst daarvan, hat pastorijhuisen de overige goederen der opgehevene gemeente zullen over-gaan onder hat beheer van bet kerkbestuue der vereenigde ge-meente, ten einde bestemd to blijven tar voorziening in hare

behoeften . (Zie Arrest van den IIoogen Raad van den 2 Oc-tober 1849 .)

1Vota . Zie in verband met dit onderwerp, bet Koninklijk besluitvan den 20 November 1816 N° . 29 en de daarbij geplaatsteZYota op bladz. 145 en 446 van den Eersten Jaargang van ditHandboekje , alsmede de Koninkljke besluiten van den 4 Maart4838 N

4 , 2 September 1839 N 427 en 26 Januarij 4841N°. 444 .

11 Julij 1846, n°. 276 .

Besluit , luidende ;

Op bet rapport van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken,ad interim , van den 1 Mei 1846, n° . 95, tweede afdeeling,betrekkelijk den vet koop of afstand van onroerende goederen,toebehoorende aan steden of gemeenten, aan administration vanarmen, Gods- of weeshuizen, diakonien en andere dergelijke

249

publieke administratien en gestichten van weldadiglreid, ten be-hoeve van openbare werken .

Gezien art. 71 van de reglementen voor de stedelijke besturenen art . 30 van het reglement voor bet bestuur ten platten laudein Noordbrabant en het daarmede gelijkluidende artikel van dereglementen voor bet bestuur ten platten laude in de andereprovincien, gelijk merle de Koninklijke besluiten van den 10October 1814, no. 3 en den 1 Julij 1816, n° . 82, naar aanlei-ding van welke verordeningen de beschikking op de verzoekenom magtiging tot den gemelden verkoop of afstand, welke tothet bedoelde einde steeds onder de hand geschiedt, aan Ons isvoorbehouden ;

Den Raad van State gehoord (advies van den 26 Junij 11 . ,n ® . 19),

Gezien het nader rapport van bet Departement van Binnen-landsche Zaken van den 8 Julij 1846, a°.96, tweede afdeeling ;

Ilebben beslolen en besluiten1° . Met wijziging, in zooverre, van de voormelde bepalingen

worden de besturen der steden en gemeenten bij deze gemagtigda. Om, zonder boogere autorisatie, over to gaan tot den

onderhandschen verkoop of atstand van onroerende goederenaan de steden of gemeenten toebehoorende, wanneer die goe-deren benoodigd zijn tot bet aanleggen of volbrengen van zoo-danige openbare werken, als zijn vermeld in art, 1 tier wet vanden 29 Mei 1841 (Staatsblad n°. 19), en zulks om het even ofde to verkoopen of of to stave goederen bereids zijn opgenoemdin een, door Ons, krachtens die wet uilgevaardigd besluit totouteigening, dan wel of de vet koop of afstand, ten gevolgevan voorafgaande minnelijke schikking tot voorkoming der ont-eigening, bij die wet bedoeld , plants heeft .

b . Om in boven opgenoemde gevallen, to beschikken op deverzoeken van administratien van armen-, Gods- of weeshuizen,diakonien en andere dergelijke administratien en gestichlen vanweldadigheid, om magtiging tot bet onder de hand verkoopenof afstaan van onroerende goederen aan die adnainistrati~n en

230

gesticbten toebehoorende, wanneer die goederen benoodigd zijutot bet einde, biervoren sub a omschreven .

2°. De ophrengst van verkoop of afstand van at de voormeldeonroerende goederen, zai zonder Onze speciale rnagtiging totgeene andere einden molten worden gehezigd, clan om to wordenhelegd in inschrijvingen op een der Grootboeken van de Neder-landsche Schuld, of tot weder aankoop van vaste goederenzulks zal in bet geval , bij 10 Jell . b van dit besluit omschreven,moelen worden bepaald bij de bescbikkingen der plaatselijkebesturen .

3° . De stedelijke en gemeenlebesturen zullen van de doordezelve, krachtens dit besluit genomen bescbikkingen , opgavendoen aan Gedeputeerde Staten, welke jaarlijks aan Onzen Mi-nister van Binnenlandsche Zaken eenen volledigen sisal zulleninzenden van de v erkoopen , welke, naar aanleiding van dii beP

sluit, op de daarbij omschrevene wijze zullen hebben plants gehad .Onze Minister van Binnenlandsche Zaken wordt belast met de

uitvoering dezes, waarvan afschrift zal worden gezonden aan denRaad van State tot informatie. (Zie Besluit 6 Maart 1847, no. 96 .)

20 Augustus 1846.

Vonnis van bet kantongeregt le 's Gravenhage, waarbij isbeslist, dal lief doen malen op Zondag van korenmolens nietis verboden en de wet an 1 Maart 1815 (Staatsblad n 21)daarop niet van toepassing is, omdat bet doen malen van zulkemolens, zigtbaar door lief ronddraaijen der wieken, niet ge-schiedt nosh bet onafscheidelrjk gevoig is van bet buiten densnoten vet rigten van openbaren arbeid .

Nota. Bij Arrest van den Hoogen Raad van den 49 November 1850,is, in eene soortgelijke zaak, een vonnis van de arrondissements-regtbank to Zwolle van den 25 Julij 4850 bevestigd, waarbij, mettoepassing van art . 1 en 6 der wet van den 4 Maart 4815 ,(Staatsblad N°. 21) een molenaar tot boeten veroordeeld was,omdat bij , zonder schriftelijke toestemming van bet plaatselijkbestuur, zijnen molen had doen malen .

Dc Hooge Raad heeft daarbij in overweging genomenDat, naar de letter en den geest van art, 4 der aangehaalde

wet van den 4 Maart 481, , door de woorden openbare arbeidmoeten worden verstaan zoodanige werkzaamheden, die naarbuiten wieken , en daardoor voor een ieder zigtbaar zijn , endaaronder in een gezonden z .in, merle moet worden begrepenhet draaijen der wieken, of de werking van een molen , diedoor den wind worth bewogen ; en tat hiertegen niets afdoen ,tat de werkzaamheden van den molenaar , bij bet malen vanden molen, nit den aard der zaak , geheel binnen het gebouwmoeten worden verrigt, daar toeh, indien ai deze stelling zooalgemeen waar mogte zijn , die werkzaamheden zich niet uit-sluitend binnen de wanden bepalen , maar door uitwendigeteekenen, en bepaaldelijk door bet draaijen der wieken, voorbet publiek zigtbaar zijn .

29 Augustus 1846 .

Arrest van den Hoogen Raad, waarbij is beslist, tat hethouden eener gndsdienstoefening, na vooraf gedane aankondi-ging, in een woonhuis, voor eene vergadering van meer tantwintig personen, behalve de huisbewoners, (welke personenwaren to zamen gekomen, met bet doe, om zich bezig to houdenmet godsdienstige onderwerpen,) aldaar nit den bijbel to pre-diken, gebeden en psalmen to zingers, en eindelijk eenen anderentag to bepalen, waarop weder, aldaar ten huize, godsdienst-oefening zou worden gehouden, zonder daartoe de vereischfetoestemming can de hooge Regering to hebben verkregen,daadzaken zijn waarin niet ligt opgesloten, bet bij art . 291 vanhet Wetboek can Strafregt bedoelde felt van oprigting eener

associatie van meer tan twintig personen ; en wel omdat hetenkel houden eener godsdienstoefening van meer tan iwintigpersonen, op bepaalden tag, zonder bekomen verb? der HoogeRegering, niet daarstelt het vormen of oprigten van dergelijkeassociatie door meer tan twintig personen, als welke bij hetaangehaalde wets-artikel is verboten en met straf bedreigd .(Zie Arresten 17 September 1839, 22 September 1840, 22 oc~

loher 1845, 25 November 1845, 28 October 1846, 26 Januarij1847, 30 Maart 1847 en 13 April 1847 .)

14 September 1846, n° . 148 .

Circulaire van den Minister van Binnenlandsche Zaken aan deGouverneurs der onderscheidene provincien, luidende

Eenige lotelingen der Nationals Militie, welke in de RoomschKatlrolijke Seminaria tot den geestelijken stand werden opgeleid,o> welke, na bet volbrengen hunner studies, dezen stand reedswarm ingetreden, schijnen bij de ligting van dit jaar, hier endaar bij tie militieraden zwarigheid to hebben ondervonden ,om, op overlegging van certificates, waarvan bet model isvoorgeschreven bij de circulaire van dirt Departement dd, 29September 184.5, n° . 179, vierde afdeeling, de vrijstellingen toverkrijgen, bij art . 91 § d en 94 e e der wet van den 8 Ja-nuarij 1817 (Staatsblad n° . 1) aan de geestelijken van alle ge-zindheden en aan de sludenten in de godgeleerdheid toegekend ;hoofdcakelijk ter oorzake, dat de handteekeningen der HeerenKerkvoogden, met de afgifte der certif cater belast, wel eensniet duidelijk to onderkennen wares, en ook de daaronder ge-plaatste , bij verschillende Kerkvoogden gewoonlijk gebruiktwordende zegels, als meermaten zeer onduidelijk gedrukt zijnde,tot het vermoeder leidden, of de certificates wel als echt kondenworden beschouwd .Uit dezen hoofde hebben eenige heeren Gouverneur •s , tot weg-

neming der voorschrevene zwarigheden in het vervolg, bij mijaangehouden op bet aanwenden van een of antler voegzaammiddel, waardoor men, althans in de hoofdplaats der provincie,de gelegenheid erlangde zich van de volkomen echtheid dercertificates, omtrent welke twijfel mogt zijn ontstaan, to kunnenverzekeren .Hierover in over leg zijnde getreden met Zijne Exceilentie den

Minister voor de Zaken der Roomsch Kalholijke Eeredienst,heeft deze aan mij doers toekomen, het noodig aantal exemplans bevattende :

53

Vooreerst de originele handteekening; van de vier biunen ditRijk aanwezige en aan U H . E. G, bij circulaire van dit De -partement, dd . 10 Junij 1845, n ° . 101, vierdeafdeeling, kenbaargemaakte Ptoomsch Katholijke Kerkvoogden, bevoegd tot uitrei-king der bewuste certificates, en ten andere, een naauwkeurigafdruk van bet gewoonlijk, door hen respectievelijk, in voor-melde hoedanigheid gebruikt wordende zegel, to weten :

a, van den Vice Superior der Hollandsche Zending, 1. Ferrieri

b, van den Apostolischen Administrateur (Vicaris) van betVicariaat van 's Hertogenbosch, 11, den Dubbelden, Bisschopvan Emmaus ;c, van den Apostolischen Adrninis~raterrr (Vicaris) van bet

Vicariaat van Breda, J, van !looydonk, Bisschop van Dar-danie ; erg

d, van den Apostolischen Administrateur van bet Vicariaatvan Limhurg, J. A . Paredis, Bisschop van Hirene.

Van ieder der voornoemde vier stukken heb ik de eer U H .E.G .bij deze en exemplaar to does geworden, ten einde betzelvemet zorg in de provincials bureaux to bewareu ; met verzoekde militie-raden en militie-commissarissen in owe provincie vanbet aanzijn ter provincials grubs van voormelde vie ;' exemplarenwet to willen onderrigten, met uitnoodiging aan eerstgemeldenom voor het vervolg; in die -- gelijk ik veronderstel - zeeszeldzaam voorkomende gevallen, waarin dezelve gegronde re-denen mogten hebben, aan de echtheid van de door de tote-lingen let- erlanging der vrijsteliing , hetzij als student in degodgeleerdheid, hetzij als Roomsch Katbolijk geestelijke, tomoeten twijfeien, den reclamant tot eene nadere zitting to ad-journeren en gedachte stukken dadelijk aan U H . E. G, op tozenden , ten elude de handteekening: en bet zegel van den aF-gever, tegen de onder U H . E. G, berustende to vergelijken enow, naar gelang van den uilslag van bet door U H . E. G, towerk gestelde onderzoek, hetwelk zoodra mogelijk ter kennisvan gemelde raden diem to worden gebragt, vervolgens de ge-vraagde vrijstelling toe to staan of to weigeren .

i4

ZYota . Van daze Circulaire is een afschrift aan de Heeren Kerk-voogden der R. K. Kerkdistrieten, medegedeeld bij missive vanden Minister voor de Zaken der Roomsch Katholijke Eeredienstvan den 18 September 1846 N 4/1808 .Zie wijders in verband hiermede de Circulaire van den 4

October 1845 No . go 3 en de daarbij geplaatste ZYota, op bladz .870--372 van den Zevenden Jaargang van dit Handboekje .Zie ook de Circulaire van den Minister voor de Zaken der

R. K. Eeredienst, van den 11 November 1853 , no . 9/1828 ende daarbij gevoegde aanschrijvlng van den Minister van Binnen •landsche Zaken, van den 5 dier maar~d, n°. 156, vierde afd .

23 September 1846,

Arrest van het Provinciaal IIof in Zuidhalland, waarbij, metbevestiging van can daartoe made strekkend vonnis der arron-

dissements-regtbank to Bridle van den 8 Augustus 1845, is beslistdat de eigenaars van beer lijkheden nog geregtigd zijn tot fret

benoemen van onderwijzers, wanneer zij dat refit tot 179,5bebben uitgeoefend ; en

dat de onderwijzers begrepen zijn onder de kleinere bedieeningen, bedoeld bij art . 2 van bet besluit van den SouvereinenVorst van den 26 Maart 1814 (Staatsblad n° . 46) .IYota . Daze beslissing was in strijd met hat, bij Circulaire van

den Minister van Binnenlandsche Zaken van den 27 Met 1843,no. 140, (Zie bladz, 264-266 van den Zevenden Jaargang vandit Handboekje) verklaarde gevoelen der Regering . Zij is be-vestigd bij Arrest van den Hoogen Raad van den 11 Junij 1847,in weerwil van de tot bare vernietiging strekkende conclucie vanbet openbaar ministerie .Door bet 4e van de additionele artikelen tier Grondwet van

1848, is echter de bevoegdheid vervallen der eigenaars vanheerlijkheden tot benoeming van gemeentelijke schoolonderwij-zers . (Zie Missive van den 5 Januarij 1849, n°. 93 .)

29 September 1846, n 108 .

Besiuit, waarbij de Apostolische Administrateur van hat Vi-

255

cariaat van Limhurg gemagtigd wordt, ten behoeve en voorrekening van dit Vicarraat, to aanvaarden de van ale adminiAstratie van het Bisschoppelijk Seminarie le Luik aangekochtegebouwen, gronden en goederen der voormalige ahdij van Kloos-terrade (Rolduc) to Kerkrade in Lirnburg . (Zie Besluit 11 Aug .1843, n 59 . )

15 October 1846 .

Vonnis van bet kantongeregt to Zaandam, waarbij is beslista. Dat de regter bevoegd is to oordeelen over de vordering

t .~t terut;gave van eene bedeeling, door bet eene armhestuurvoor rekening van fret andere aan behoeftigen verstrekt .

b . Dat eene diakonie, welke gees subsidie nit de burgerlijkegemeentekas geniet, niet in regten kan verpligt worden tot betverleenen van onderstand aan een behoeftige der kerkelijke gemeente, en dus ook niet tot teruggave van den onderstand dooreen antler armbestuur aan zoodanigen behoeftige buiten haretoestemming verstrekt .

c . Dat de wet van den 28 November 1818 (SLaatsblad n° . 40)aileen handeit over den algemeenen onderstand, en daarom nietvan toepassing is op diakonien of kerkelijke armbesturen , dieslechts bijzonderen onderstand hebben to verstrekken .

lYota . Dit Vonnis is op den 30 November 1847 door de arrondis~sements-regtbank to Haarlem bekraehtigd .De ilooge Raad heeft echter, bij zijne Arresten van den 45

Februarij 4850, 21 Junij 1850 en 4 November 1850, in eenentegenovergestelden sin beslist . (Zie voorts Arresten van dienRaad van den 4 9 Maart en 3 December 1852 ; alsook onderanderen de Vonnissen der kantongeregten : to Tiel van den 9December 4846 ; to ?1?aarssen van den 24 December 4846 ;to Loenen van den 9 Junij 1847 en to Amersfoort van den7 September 1847 .)

20 October 1846 .

Arrest •van den Hoogen Raad, waarbij is beslistDat de uitdrukking : wettiglijk verkregen hebben, in art, 13

~e s..i)~

der wet van den 3 April 1808 voorkomende, niet behoort toworden beperkt tot bet bij die wet zelve voorgesclrrevene, maarzich ook uilstrekt tot latere wettelijke verordeningen .Dat alzoo ter beslissing an de vraag : of eene speciale be-

roeping, aanstelling of admissie wewglijk zij verkregen, behoortto worden onderzocht, niet slechts welke, daartoe betrekkelijke,verordeningen zijn vervat in de genoemde wet op bet School-wezen, maar boveudien of die verordeningen ook later wettiglijkzijn gewijzigd of uitgebreid .Dat iemand, die, zonder bet afleggen van emn vergelijkend

examen, door een schoolbestuur tot eene bijzondere school dereerste klasse aangesteld is, en aldaar onderwijs geeft, niet tegende strafbepaling is gewaarborgd, door de verantwoordelijkheid,bij art . 13 van bet Reglement op bet Schoolwezen, gebragt ophen, die met bet toezigt zijn belast, vermits uit bet veronacht-zamen , door bet bestuur der school, van de wettelijke veror-deningen omtrent de benoeming des onderwijzers , niet kanvolgen , dat deze, die zijne onwettige benoeming vrijwilligaanvaardt, en ten gevolge daarvan onwettig onderwijs geeft ,zou moeten geacht warden zijne plaats wettiglijk to hebbenvet kregen, of, door bet verzuim van bet bestuur der school,zou zijn gevrijwaard van de straf, op bet onwettig geven vanonderwijs bedreigd, bij art. 14 der gemelde wet .

Dat, wat er ook zij van bet al of niet wettige van de in-voering der vergelijkende Fexamens bier to Laude, tijdens deszelfsvereeniging met Frankrijk, ht bniten twijfel is, dat dezelve,tijdens die vereeniging, alhier algenneen zijn voorgeschreven,en dat de Souvereine Vorst, op bet oogenblik van bet daar-stellen van bet besluit van 20 1liaart 1814 (Staatsblad n° . 39),volkomen bevoegd was, om dezelve, al ware zij dan ook vroegeronwettig verordend, voor bet vervolg wettig to bevelen .

Dat, onverminderd de bij art . 1 bepaalde instandhouding derwet van den 3 April 1806, als den grondslag der Nederlandscheschoolinrigtingen, en de daarbij verordende handhaving derdaarop rustende schoolverordeningen, boveudien, bij art . 2 van

dit kracht van wet hebbend besluit, gebiedend en algemeen isvoorgeschreven, dat, ter vervulling der openvallende plaatsenan schoolonderwijzers, de opgeroepene wettige sollicitanten

aan een vergelijkend examen zullen worden onderworpen ;

dal daarvan nosh uitdrukkelijk, noch stilzwijgend zijrr uitge-sloten de bijzondere scholen , noch in het algemeen , noch die

tier eerste klasse ; en dat bet niet aangaat (daaruit, dat de be--palingen van art . 3 en 4 alleen betretfen uit openbare kassen

onderhouden scholen) , to besluiten, dat het voorafgaande (met

beide die artikelen in geen onmiddelijk verband staande) art . 2

ook tot die scholen zou behooren to worden heperkt .Dat de woorden van meergenoemd art, 2, op den tot hiertoe

gebruikelijken voet, moeten geacht wor den ook het verordendetijdens de vereeniging van dit Land met Frankrijk, ten aanzien

van het vergelijkend examen voor at de bijzondere scholen, tohebben op het oog gehad, al ware het ook, dat de bedoeldevoorsehriften ten aanzien dezer snort van scholen, slechts zeld-zaam mogten zijrr toegepast, of zelfs, bij het niet vervullen van

vacaturen, geheel buiten toepassing zijrr gebleven . (Zie t r°resten

van den Hoogen Raad van den 15 October 1844 en 16 De-cember 1845 .)

Nota . Het gold hier de v~orziening in cassatie tegen een vonnisvan de arrondissements-regtbank to Utrecht van den 99 Mei1846, waarbij op het beroep van het openbaar ministerie isto niet gedaan , een vonnis van bet kantongeregt aldaar vanden 28 November 1845, bij hetwelk de beklaagde van alleregtsvervolging, ter take van de tegen hem ingebragte klagte,was ontslagen . Bij die in hooger beroep gewezene uitspraak ,wend de beklaagde schuldig verklaard aan het , zonder daartoede weUlge vereischten to beziteen , in eene bijzondere schoolder eerste klasse to Utrecht , lager onderwijs to hebben ge-geven , en met toepassing van art, 93 en 94 der wet van den3 April 9806 in verband met art . 9 en 2 van bet besluit vanden 20 Maart 9894 (Staatsblad n°. 39) en art . 9 en 2 der wetvan den 27 December 1839 (Staatsblad n 53) , to diet zake

~eroordeeld in eene geldboete van f 50 , ten behoeve van hetplaatselijk schoolwezen tier gemeente Utrecht , en in de kosten .Ten aanzien van de daadzaken in deze Meek, dat de beklaagde

voor het kantongeregt was gedagvaard , ter zake van , op den4 Julij 4845, bevonden to zijn, als hoofdonderwijzer, onderwijsto hebben gegeven in het schrijvcn , rekenen en in de Neder-landsche taal, in de derde diakonie school van de Nederland-sche iervormde gemeente to Utrecht , aan ruins 300 kinderenan beiderlei geslacht en van den ouderdom van 6 tot 43 jaren .

De beklaagde had deze omstandigheden erkend en tevens opge-geven, dat hij , blijkens zijne aanstelling, op den 48 November4844, als hoofdonderwijzer bij die school was benoemd door deregenten tier Hervormde diakonie scholen to Utrecht, en vanhen sheen zijne aanstelling had bekomen, zonder echter voorafeen vergelijkend examen to hebben afgelegd . Hij ontving nogtansgeene schoolgelden van de door hem onderwezen wordendekinderen, maar bekwam van de regenten van genoemde school,behalve bet genot van eene vrije mooning, een vast jaarlijkschtraktement . Bij de aanvaarding zijner school had hij aan denschoolopziener ter visie aangeboden de bedoelde aanstelling tothoofdonderwijzer en zijne getuigschriften van goed burgerlijkzedelijk gedrag, eene acte van toelating tot schoolonderwijzervan den tweeden rang van den 3 Mei 4832 , alle welke stukkendoor den schoolopziener later aan hem teruggezonden zijn .De kantonregter alle deze daadzaken als bewezen achtende .

zoo door het daarvan opgemaakt proves verbaal , als door eigenhekenteuis van den beklaagde, heeft onder anderen beslist,dat de dikwijls gemelde school, als zijnde eene bijzondereschool tier eerste klasse, niet begrepen was in de bepalingvan art . 2 van bet Vorstelijk besluit van den 20 Maart 4844 ;dat de daad van den beklaagde mitsdien nosh misdaad , noshwanbedriji, nosh overtreding opleverde .

Dc regtbank to Utrecht heeft echter, bij haar vonnis in hoogerberoep, onder anderen beslist : dat het aangehaalde besluit vanden Souvereinen Vorst algemeen en op alle scholen toepasselijkis, en dus ook op eene bijzondere school tier eerste klaase ;welke beslissing door den Hoogen Raad is bekrachtigd geworden .

259

28 October' 1846,

Arrest van den Hoogen Raad, waarbij, op gelijke grondenals vermeld zijn in bet hierboven opgenornen Arrest van den29 Augustus 1846, ontkennend wordt beslist de vraag : of betenket houden eener godsdienstoefening, door meer dan 20 per-sonen, op eenen bepaalden dag, zonder vergunning der lloogeRegering, daarstelt het vormen van zoodanige associatie, als bijart . 291 van bet Wetboek van Strafregt is verboden Y (Zie Ar-rest 26 Januar'ij 1847 .)

20 November 1846, no . 72 .Besluit, verleenende vrijstelling van het zegelregt voor de uit-

treksels uit de registers van den burgerlijken stand, of uit dekerkelijke geboorte-, doop-, trouw- of flood-boeken en alleandere stukken, welke moeten dienen om to geraken tot de aan-wijzing van het domicilie van onderstand van behoeftigen, miteop de stukken van deze hunne bestemwing worde melding ge-maakt .

24 November 1846 .Arrest van den Hoogen Raad, waarbij de wettigheid is aan-

genomen eener plaatselijke keur, houdende strafbepaling tegenhet nederzetten van lijken op de openbare wegen, openbareplaatsen of bij de begraafplaats .

Nota . Het gold bier de voorziening in cassatie tegen een vonnisder arrondissements-regtbank to Zutphen van den 16 Junij4846, waarbij was vernietigd de uitspraak van het kanton-geregt to Doesburg van den 21 April bevorens, met schul-digverklaring van de beklaagden , san de overtreding derplaatselijke keur van de gemeente Steenderen van den 21 Oc-tober 4 845 , door bet , op den 12 Maart 1846, nederzetten vaneen lijk, in de nabijheid der begraafplaats van die gemeente ,zonder daarvan de ter aarde bestelling to hebben bezorgd ofdoen bezorgen .Het nederzetten en verlaten van bet lijk waren het gevolg

van de weigering des doodgravers om de begraafplaats to openers

260

voor dat hem Gene retribut!e van 40 cents was voldaan ; welkehij vorderde uit kraettte van een plaatselijk reglement van dcn30 Januarij 1828, hetwelk in stt'ijd werd geacht met de ophet stuk der begrafenissen bestaande algemeene en provincialsverordeningen .

Ofschoon de keur van 1845 bepaaldelijk scheen daargesteldtot handhaving van de onbestaanbaarheid van het reglementvan 1828, is de wettigheid flier keur echter in regten aange-nomen, vermits de daarbij vastgestelde politie-verordening ophaar zelve bestaaubaar is en alzoo niet kan afhangen van dievan het gedachte reglement, al ware hetzelve met de algemeeneen provincials verordeningen in strijd .

6 December 1846, n° . 10 .

Besluit, houdende henoeming tot Kommandeur der orde vanden Nederlandschen Leeuw, van Henricus Den Dubbelden, Bis-schop van Emmaus en Apostolischen Administrateur van hetVicariaat van 's Hertogenbosch . (Zie Besluit 4 September 1834,n°. ¶75 .)

1Vota . Voornoemde Kerkvoogd is op den 13 October 1851 overlerlen .

9 December 1846,

Vonnis van bet kantongeregt to Tie! (Gelderland), waarhijis beslist

flat de diakonien, welke van de burgerlijke gemeente gemssubsidies ontvangen, zijn onaFhankelijke, kerkelijke instellingen,die onverpligt zijn tot bet seven van onderstand en daartoe nietdoor de administratieve magi kunnen genoodzaakt worden ;flat de wet van den 28 November 1818 (Staatsblad n°. 40),

waarhij bet domicilie van onderstand voor de behoeftigen wordtgeregeld, op de diakonien niet van toepassing is voor zoo verdaaruit eenige verpligting tot armbedeeling kan worden aFge-leid ; enflat Gedeputeerde Staten onhevoegd zijn om zulk eene ver-

pligting aan de diakoniebesturen op to leggen . (Zie Vonnis24 December 1846 .)

261

1Yota. Zie in verband met deze zaak, het Vonnis van het kanton-geregt to Zaandam van den 45 October 1816, en de daarbijgeplaatste 1Yota, hiervoren op bladz . 255 .

15 December 1846, Provinciaal blad n 117 .

Circulaire van den Staalsraad, Gouverneur der provincie Zuid-holland, houdende, onder andere opmerkingen en instructit'n ,ten gevolge van zijne gedane rondreize, het volgende betref-fende

Het Lager Onderw?;js.

Over het algemeen heb ik in de scholen met leedwezen opge-merkt, dat het getal schoolgangers, tijdens mijn bezoek in demeeste gemeenten, zeer gering was, en een aanmerkelijk ver-schil opleverde met dat, hetwelk men mij verzekerde in dewintermaanden ter school to komen ; als reden hiervan werdalgemeen opgegeven, dat de meer gevorderden gedurende denzomer reeds eenige verdiensten bij den landbouw hadden en uitdien hoofde door hunne ouders daartoe w order bestemd .

Het behoeft geen betoog, dat men onder zulke omstandig-heden de gewenschte gevolgen van bet onderwijs niet kan ver-wachten, daar de meeste leerlingen, wanneer zij gedurendeeenige maanden niet ter school zijn geweest, veel van hetgeenzij hadden aangeleerd hebben vergeten, en de onderwijzer alzoo,wanneer zij den winter weder ter school komen, eenen geruimentijd noodig heeft, om hen weder op de hoogte to brengen,waarop zij waxen, loen zij in het voorjaar de school verlieten .Hot onafgebroken schooigaan is dan ook een der eerste ver-eischten voor het welslagen van fret Lager Onderwijs ; en deplaatselijke besturen moeten dit door alle mogelijke middelentrachten to bevorderen .1k heb echter in sommige gemeenten bevonden, dat men

hiervan al bet gewigt niet gevoelt, daar voor de kinderen vanminvermogende niet bedeelde ouders, uit de plaatselijke kassenen voor die van bedeelden uit de armenkassen slechts gedurende

~?G?

to wintermaanden het schoolgeld aan den onderwijzer worthvoldaan ; - hierdoor worth niet alleen het schoolgeld voor dezekinderen ondoelmatig besteed, maar (evens aan anderen eenslecht voorbeeld gegeven ; want het ligt In den aard der zaak ,tat de ingezetenen die met moeite het schoolgeld voor hunnekinderen kunnen afzonderen, wanneer zij zien, tat het plaat-selijke en armbestuur bet voldoende achten, tat de kinderen,voor welke zij bet schoolgeld hetalen, slechis gedurende eenigemaanden van bet jaar aan het onderwijs deel nemen, in denwaan moeten gebragt worden, tat zij erenzeer, zonder de op-voeding hunner kinderen to henateelen, dezelve gedurende dezomermaanden uit de school kunnen houden, en tit tan ookdoers, zoowel her besparing van uitgaven, als om de kindereneenige verdiensten to doers hebben .

Ofschoon men tit nu wet niet geheel zal kunnen voorkomen,zal het echter een eerste stag tot bet bevorderen van bet LagerOnderwijs zijn, tat als eene onveranderlijke voorwaarde yourbet belalen van schoolgeld your kinderen van minvermogendenen bedeelden worde gesteld, tat zij onafgebroken school moetenguars, zonder welke de daarvoor bestede koshers veelal atsnuttelooze uitgaven kunnen worden beschouwd, terwil, yourzoover de toestand der plaatselijke- en armenkassen niet mogttoelaten, om your bet tot nog toe her school gezonden getalkinderen, het schoolgeld gedurende bet geheele jaar to voldoen ,men doelmatiger zal handelen met bet getal der op die wijzeonderwijs genietende to verminderen, tan aan een grooter ge-tat, een telken jare afgebroken en in de gevolgen gebrekkigonderwijs to doers genieten en (evens een kwaad voarbeehl aananderen to geven,

1k heb terhalve de eer de Plaatselijke besturen uit to noodigen,om door alle under hun bereik zijnde middelen bet onafgebrokenschoolgaan der kinderen to bevorderen, en urn, voor zoover totnog toe uit de plaatselijke- of armenkassen bet schoolgeld yourtie kinderen van minvermogenden en bedeelden slechts vooreenige maanden van bet jaar worth betaald, hierin onverwijhd

263

zoodanige verandering to brengen, dat zuiks voor bet geheelejaar geschiede, en aan de ouders de verpligting worde kennelijkgemaakt, om hunne kinderen gedurende bet geheele jaar terschool to zenden, behoudens zoodanige daaromtrent, na overlegmet den onderwijzer, toe to stave uitzonderingen, als waartoede meer gevorderde leeftijd der schoolgangers of de door hengemaakte vorderingen, zonder nadeel your hun verder onderwijs,bevonden zullen wor den termen op to leveren .

24 December 1846 .

Vonnis van bet kantongeregt to Maarssen , waarbij is aan-genomen ; dat bet niet alleen buiten de bedoeling der wet vanden 28 November 1818 (Staatsblad n° .40) ligt eene verpligtingtot de bedeeling van sommige bepaalde personen aan diakoni&nen andere administratien of instellingen op to leggen, maar ooknergens daarin ecnige bepaling wordt aangetroffen, die zoukunnen aanwijzen, wien dan die diakoni~n of instellingen zoudenmoeten bedeelen, integendeel aan die diakoniOn en instellingenwtdrukkelijk daaromtrent de vrijheid is gelaten, naar eigenereglementen of verordeningen to handelen . (Zie Arresten van denHoogen Raad van den 15 Februarij 1850, 21 Junij 1850, 1 No-vember 1850, 19 Maart 1852 en 3 December 1852 ; als ook deVonnissen hiervoren vermeld bij dat van den 15 October 1846 .)

24 December 1846 .

Arrest van den Hoogen Raad, waarbij is aangenomen : datniemand, zijns ondanks, ter zake zijner inwoning en als be-boor ende tot een bepaald kerkgenootschap, kan worden genood-zaakt tot deelgenootschap in lime plaatselijke kerkgemeente, endat van de weigering of nalatigheid van eene zoodanige deel-neming alleen bet gevolg kan zijn, dat men geene aanspraakkan maken op de regten, weike aan een lid van die kerkge-meente, nu of bij vervolg zoude mogen toekomen . (Zie Arrest2 Januarij 1846 en Vonnissen 12 Februarij 1847 en 7 October1847 .)

264

1Yota . Het gold hier de weigering tot hetaling van den aanslagin den hoofdelijken omslag, door een kerkbestuur , over deladen der kerkelijke gemeente, tot voorziening in hare behoeftenuitgeschreven . De eisch van hat kerkbestuur was door betkantongerent no . 5 to Amsterdam, bij vonnis van den 26 Augustus145 afgewezen . Het openbaar ministerie had tot vernietigingvan bet beklaagde vonnis, in hat belang der wet, geconcludeerd,dock de Hooge Raad heeft dies eisch verworpen .

29 December 18!6 .

Arrest van den Hoogen Raad, waarbij is beshstbat, ofschoon er gevatlen kunnen bestaan, waarin, bij eene

speciale wet, tegen een zedelijk ligchaam, uitdrukkelijk en metname, geldboeten worden bedreigd en de regter aisdan verpligtis die wet toe to passen, zulks echter niet kan plaals hebben,als er in de toe to passen speciale wet van geene zedelijke lig-chamen gewag wordt gemaakt ;

Dat, als hat de toepassing geldt van de algemeene beginselenvan hat Wetboek van Strai!regt, door aan misdrijf schuldigepersonen, alleen physieke personen en geene zedel?jke ligchamenworden bedneld ;

Dat bij den tienden titet van bet derde hock van hat BurgerlijkWetboek, een zedelijk ligchaam uitdrukkelijk van hat bestuurover hetzelve wordt onderscheiden ;Dat een weeshuis, wat men daaronder ook wit begrijpen,

dock onderscheiden van deszelf's bestuur, zich niet aan misdrijf,hetzij door jets to does, hetzij door jets na to (ales, kan schuldigmakes, als kunnende een gesticht noch zelf handelen, noshnalatig zijn,

Nota . Volgens hat Arrest van den Hoogen Raad van 9 5 October q 844,kan eene actie tot boete, ook dan worden ingesteld tegen eenzedelijk ligchaam (collegie) , wanneer de strafbepaling nietslechts tegen bijzondere personen , maar ook met names tegenzedelijke ligchamen (collegian) is bedreigd .

263

Men kan, bij bet in regte betrekken van een zedelijk lig-chaam, volstaan met bet bestuur van hetzelve (de personaemorales) to dagvaarden, dock, in zoodanig geval moet de ver-oordeeling van bet bestuur nooit worden verstaan als tegen debestwirders personel/k gerigt of tegen hen aitvoerbaar to zijn,

ten ware, om de eene of andere reden , uitdrukkelijk wordtverklaard, dat zij in bun pris'd veroordeeld worden . (ZieVonnis van de arrondissements-regtbank to Leijden van den 4 4Januarij 9845 .)

De Hooge Raad heeft insgelijks bij Arrest van den 2 April1850, beslist ; dat, in geval bij speciale wetsbepaling ook tegenzedelijke ligchamen, uitdrukkelijk en met naam, geldboetenworden bedreigd, de regter verpligt is om die bepaling toe topassen ; dock dat , in geval de wet of wettelijke verordeningzoodanige bijzondere en uitdrukkelijke bepaling niet inhoudt,alsdan van toepassing zijn , de algemeene beginselen van betWetboek van Strafregt , volgens welke door aan misdrijf schul-dige personen, geene zedelijke ligchamen, maar alleen phi/-s/eke personen worden bedoeld ; welk beginsel ook moet wordenaangenomen , omtrent de overtredingen wanneer niet bet tegen-deel is bcpaahl .

2 Januarij 1847, Lelt . B,

Koninkiijke beschikking, houdende goedkeueing der getrof'eneschikkingen tot regeling van de Roomsch Katholijke Kerk-aan-gelegenheden in Nederlandsch Indi,

ZVota . De bedoelde schikkingen betroflen in de eerste plants denApostolischen Vicaris van Batavia J . GrooR' (Zie Besluit vanden 26 Januarij 9817 , n° . ~9) en hadden wijders betrekkingtot de regeling der betrekking tusschen de Kerk en den Staat ,voor zooveel betreft de R, K . Kerk-aangelegenheden in Neder-landsch lndie, waaromtrent is bepaald :

2° . in welke voege bet radikaal, waarvan de naar Neder-landsch lndie uit to zenden Roomsch Katholijke geestelijkenbehooren voorzien to zijn , hun zal worden verleend bij besluitvan den Koning op de gemeenschappelijke voordragt der Mi-

12

66

nisters van Kolonien en voor de Zaken der R . K . Eeredienst ;3°o hoedanig de voordragt zal worden ingerigt van den Indischen

Kerkvoogd aan den Gouverneur-Generaal, ten erode aldaargeestelijken to plaatsen of to verplaatsen ;

4°. in welke voege de Gouverneur-Generaal op de voordragtvan den Kerkvoogd, de kerkelijke benoeming van de to plaatsenof to verplaatsen geestelijken, zal erkennen, daarbij tevensbeschikkende omtrent de in genot stelling van de burgerlijkevoordeelen aan de geestelijke bediening verbonden ;

5e dal de your dit een en antler vastgestelde formulierenlet terlijk zullen gevolgd worden en alleen de woorden, welketot bet genot der burgerlijke voordeelen betrekking hebben ,daaruit zullen wegvallen , wanneer hot eenen door den Staatniet bezoldigden geestelijke of hulppriester geldt ;

6° . dat, om to verboeden, dat de beschikking van den Gou-verneur-Generaal (hierboven sub 4°, bedoeld) in elk geval jetsantlers zij dan eene bewilliging in de voordragt , de Kerkvoogddie voordragt zal does voorafgaan door een officious schriftelijkof mondeling overleg met den Gouverneur-Generaal ;

7°o dal de Gouverneur Generaal to dier zake niet zal tredenop het kerkelijk gebied, maar alleen beoordeelt of de geestelijkevan wiens plaatsir~g of herplaatsing de rede is , op de hem toe-gedachte standplaats al of niet gevaarlijk zij your orde en rust ;

8° . dat het den Kerkvoogd steeds blijft voorbehouden, omredenen uitsluirend ter zijner beoordeeling staande ; do doorhem verleende kerkelijke jurisdictie of bevoegdheid tot geeste-lijke dienstverrigting aan de in bediening geplaatste geestelijkengeheel of gedeeltelijk to ontnemen ; in welk geval de Gouver-neur-Generaal, na ontvangene kennisgeving en zonder de redenender schorsing of snspensie to onderzoeken, ook de burgerlijkevoorregten of voordeelen aan de bediening verbonden, intrekt ;9°, dal de Kerkvoogd in Indie bevoegd is, om tweemaal in

bet jaar , ten koste der Koloniale kas, to reizen , mils de be-staande verordeningen inachtnemende, w aartoe hij ook bij hetreizen voor eigene rekening gehouden blijft ;

40e. dal het beheer der kerkelijke goederen en fondsen vande Roomsch Katholijke gemeenten staat onder bet toevoorzigt

van den Kerkvoogd, welke zal gehouden zijn , om jaarlijks derekeningen der kerkbesturen aan de Algemeene Rekenkamer inNederlandsch Indie in to zenden ; en

41° . dat, naar Nederlandsch Indie, zoo veel Roomsch Ka-tholijke geestelijken zullen kunnen worden uitgezonden, als doorhot geestelijk gezag noodig zal worden geacht , mits voorzienzijnde van hot radikaal (hierboven sub 2° bedoeld) ; zoo nogtansdat de reiskosten der geestelijken, welke boven hot bepaaldeof to bepalen getal (Zie besluit 18 October 1847, n°, 75) uit-gezonden worden , niet ten Taste der Koloniale kas worden ge-bragt ; zullende die geestelijken zich kunnen begeven naar Borneo,maar zich niet vestiges Tangs de rivieren , alwaar reeds anderezendelingen gevestigd zijn . Ook zal bet hun onverlet blijvenzich naar Ambolna en de andere hoofdplaatsen der Molukkos,als ook naar Makassar to begeven, om er hunne dienst to verrigten .

6 Januarij 1847 .

Arrest van hot Provinciaal geregtshof in Gelderland, waarbij ,onder anderen, de verbindbaarheid is bevestigd van hot besluitvan den Souvereinen Vorst van den 31 December 1814, n° . 50,houdende org anisatie der armbesturen in de provincien Noord-brabant, Gelderland en Zeeland .

16 Januarij 1847, n°.

Missive van den Minister voor de Zaken der Roomsch Katho-tijke Eeredienst , houdende uitnoodiging aan den Vice-Superiordot llollandsche Zending, om zijne onderhoorige geestelijkenaan to bevelen, inzonderheid char, waar cone gemengde bevol-king gevestigd is, geese openbare procession buiten de kerkento houden, althans, voor hot geval, dat zuike godsdienstigeplegtigheden op hot behoorlijk omsioten terrein der kerk mogtentoegelaten kunnen zijn, alsdan to zorgen, dat die uitwendigeverrigtingen slot van op de publieke straten of wegen kunnenworden gezien nosh opgewerkt ; -- terwijl daarbij nog, totrefit verstand der zaak, bemerkt wordt, dat de godsdienstige

268

lijkplegtigheden, welke, bij de begrafenissen op de kerkhoverrof begraafplaatsen, mits behoorlijk van den openbaren weg afge-sloten z nde , niet ten deze bedoeld worden ; maar dat hotniettemin raadzaam blijet, om, to dien aanzien ; ook met be-hoedzaamheid van de, in dat st .uk, bestaande vrijheid gebruikto waken, opdat bet afwijken van de gewoonten daaromtrent,of Jret uitbreiden van de uitwendige lijkplegtigbeden tot buitenrte ommuurde, omheinde of op eene andere wijze van de openbarewegen afgesloten begraafplaatsen, insgelijks Been stof tot be-denkingen bare, en zoodoende verordeningen op dat stuk uit-lokke, waarbij de thans toegelatene verriglingen, aan beperkingzouden kunnen onderworpen worden . (Zie Koninklijk besluit vanden 23 April 1822, left . W en de daarbij geplaatste Nota opblailz . 189--190 van den Eersten Jaargang van dit Handboelcje,mitsgaders de Missive van den 18 December 1847, n° .1, D. 284,)

Nota . De door andersgezinden ontleende aanstoot nit hot houdenvan openbare procession , daar waar deze uitwendige gods-dienstoefeningen, vol ens de bestaande verordeningen niet toe-gelaten noch veroorloofd waxen , heeft aanleiding gegeven totbet uitvaardigen van bovenstaande missive, ten einde, voor hotvervolg, zoodanig uitcrlijk betoon van godsdienstige plegtighedenb nnen de kerkgebouwen of besloten plaatsen beperkt blijveoveral waar de openbare godsdienstoefening brciten de kerkge-bouwen of besloten plaatsen, niet naar de wetten en reglementenis toegelaten . (Zie daaromtrent art. 167 der Grondwet van 9848en de 1Yota, aanwijzende de verordeningen nopens bet houdenvan openbare procession , alsnog in bet Hertogdom Limburg enop sommige plaatsen der provincien Noordbrant, Geiderland enZeeland van toepassing zijnde, to vinden op bladz . 929 en 130van den Derden Jaargang van dit Ilandboekje .)

20 Januarij 1847, n° . 71 .

Besluit, waarbij aan Antonius van Dijk verlof verleend wordttot bet aannemen der Bisschoppelijke waardigheid onder dentitel van Bisschop van Adras in partibus in fidelium, en die Bis.

schop tevens wordt. erkend in hoedanigheid van Coadjutor metrefit van opvolging van den Apostolischen Administrateur van

bet Vicariaat van Breda Joannes van Hooydonk. (Zie Besluit

(i Augustus 1849, n 28 .)

1Yota . De bog Eerwaarde heer Antonius an Dijk was op den25 Maart 1791 to Ginneken in Noordbrabant geboren, in 4814tot Priester gewijd, in 1815 tot Professor en in 9832 tot Pre •sident benoemrl van bet Seminarie van bet bovengemeld Vicariaat .Hij werd op den 18 November 9816 door Pans Pius IX ver-heven tot Bisschop en Coadjutor en op den 6 December 1846 ,n° . 10, door den Koning, benoemd tot Ridder der orde vanden Nederlandschen Leeuw .Zijne wijding als Bisschop had plaats op den 16 Mci 9847 to

Hoeven,llij overleed den 13 Julij 1848 .

26 Januarij 1847, no . 59 .

Besluit, waarhij de beer Jacobus Grooff, Bisschop vase Caneain partibus infidelium en Apostolisch Vicaris van Batavia in

Nederlandsch 1nd~e, wordt erkend in boedani,heid van Aposto-lischen Visitator der Nlissie in Suriname in de Nederlandsehe'Vest-Indisehe bezitlingen, met toehenning der bevoegdheid urn

zich aldaar to vestigen .

iVota . De Pans had de voorsebreven betrekking aan den 14eerGroof, opgedragen als een gevolg van de door den Koning opden 2 Januarij 4847 goedgekeurde schikkingen tot regeling derRoomsch Katholijke kerkelijke aangelegenheden in NederlandschIndie . (Zie besluit 9 0 Julij 9847 , no . 86 .)Na het overlijden van den heer Groof is het geestelijk bestuur

der kolonie Suriname, door dcn Pans opgedragen aan den beerGerardus Schepers, in hoedanigheid van Apostolischen Vicaris,terwijl aan hem tevens de waardigheid van Bisschop is verleendunder den titel van Bisschop an Mellipotamos in part/bus in-fidel/urn . (Zie Besluit 10 Januarij 1853, n° . 42 .)

~7o

26 Januarij 1847.

Arrest van den Iloogen Raad, waarbij, op gelijke grondenals vermeld zijn in bet hiervoren opgenomen Arrest van den29 Augustus 1846, is beslist : dat in bet enkel bonden van eeneof meerdere godsdienstoefeningen, door veer dan twintig per-sonen, op bepaalde tijden, zonder bekomene vergunning ilexilooge Regering, niet ligt opgesloten bet vormen of oprigteneener associaiie, zoo als bij art . 291 van bet Code Penal is be4

doeld en met straf bedreigd ; maar dat daaronder alleen kunnenverstaan worden opzettelijk aangegane, en hat kenmerk eenerrnaatsebappij voerende, door den band flier maatschappij ver-bondene en onder eon geregeled bestuur staande association . (ZicArrest 30 Maart 1847 .)

ZYota . Bij Arrest van den Hoogen Raad van den 13 April 1847is eene gelijke beslissing genomen als hierboven staat omschreven,

9 Februarij 1847 .

Arrest van bet Ph ov nciaal geregishof in Noordbrabant, waa i~ijis beslist : flat noch hij de Staalsregeling van 1798 of andere,nods bij de inlijving dezer landen in hot Fransehe Keizerrijk ,noch bij eenige opgevolgde wettelijke verordening, bet tiendregtis afgescbaft ; -- flat integendeel de genomen besluiten op flatstuk geene strekking zouden gehad bebben , indien flat refit nir tniece had bestaan, en de t ederlandsche weigever alien twijfeldeswege beeft opgeheven , door in art . 802 van bet Burgcrlijk\Vethoek hot bestaan van tienden to erkennen .

.7Vota . De vraag : of er in de Staatsregelingen ran 1798 of 1801eenige bepalingen voorkomen waardoor lret novaal tieneiregt zouzijn af„eschaft, weed onlkennend heantwoord bij Arrest vanden Hoogen Raad van den 4 April 9845 .Op de vraag, of opzigtens hot tiendregt eenige verandering

is ontstaan , bij de inlijving dezer landen in bet Fransch Keizerrijk, of bij de invoering van den. Code Napoleon, en ;~ elkeninvloed bet Keizerlijk decreet van den 22 Januarij 1813 en hot

71

Vorstelijk besluit van den 22 October 1814 (Staatsblad n°, 403`

daarop kan hebben gehad ? is door bet Hof van Noordbrabant ,onder anderen , overwogen : dat, door hat factum der inlijvingdezer landen, niet ipso jure toepasselijk werden alle in Frankrijkvigerende vvetten en wettelijke verordeningen, maar daartoewend gevorderd een executoir-verklaring in de geincorporeerdelanden, van die Fransche vvetten, welke konden geacht wordenook her to kunnen werken ; dat, evenmin als zoo vale pieuseinstellingen, polder- en dzjkbesturen , in Frankrijk geheel on~bekend , door die inlijving werden opgeheven, maar, voor zoover

dezelve niet expresselijk zijn afgeschaft, of latere organiekebepalingen daarin geese veranderingen hebben gebragt, doorhunne eigene vvetten en octrooijen Maven geregeerd, cc •enminhat bestaande tiendstelsel door de inlijving ward aangeranddat de abolitive vvetten, waarbij in Frankrijk de tienden eiitiendregten vernieti„ d zijn , hier to laude simmer zijn afge-kondigd, hoezeer vale ordonnantien en wettern van vroegeredagteekening werden ingevoerd ; dat hat tiendregt, hetwelk bierto laude den wettigen eigendom van vole liar ticulieren en cor-poratien en een belang,rijk gedeelte van hun verrnogen uitrnaakt ;wel verre van uitdrukkelijk of stilzwijgend to zijn afgeschaft ,integendeel, of uitdrukkelijk is behouden verklaard , of als be-staande is beschouwd geworden, in welke onderstelling, onderanderen, hat decreet van den 22 Januarij 1893 sheen kan ge-somas zijn, hetwelk uitgevaardigd zijnde na de invoering vaabet Wetboek Napoleon , tevens eene refutatie is der bewaring,als zoude bet tiendregt bij de inwerkingstelling van dat wet •-boek zijn geaboleerd , dewijl bij hetzelve geese tiendregten be-kend zijn ; dat ook hij die tiendregt bezat, dat refit door hetvoornoemd decreet niet heeft verloren , maar hem de bevoegd-heid gegeven ward , om zich dat refit op eene andere wijze toverzekeren, van welke bevoegdheid hij tot op den 22 October 1heeft kunnen gebruik makes, wanneer die faculteit, bij hetbesl'ait van dies dag (Staatsblad n° . 103) , even wettig is in-getrokken , als dezelve hero in 1813 gegeven was ; en dat deNederlandsche wetgever , zoo wel bij art . 802 van bet Bur-gerlijk Wetboek, als bij de wet van den 6 Junij 1810 (Stoats-

6 :'

27

blad n . 17), van lief voortdurend besiaan van tieiidregtcn inhet algemeen en novaal tiendregt in lief bijzonder, is uiigegaan

12 Feb: iarij 1847 .

Vonnis van lief kantongeregt to Ylissingen ; waarbij onderanderen is beslist

Dat bij eerie , door een burgernecsler gedane opgave vaniemands goJsdienstige geziudheid, niet weltig wordt hewezendat zoodanig iemaud werkelijk lid van list kerkgenootschap dciopgegevene geziudheid zoude zijn ; en

Dat list opleggen van eenen red aan lemand, om daar doorlief bewijs Ic erlangen, weike godsdicnstige gevoelens hij op zekerbepaald tijdsip was toegedaan, of tot welk kerkgenootschap hijbehoorde, niet is overcen to brengcn met de grondwettige vrij-lieid van godsdienstige begrippen . (Zie Arrest 9 Junij 1846 enVonnis 7 October 1847 .)

dart 1847, n° . 90.

Besluit, luideudeOp lief rapport van Ouzen Minister van Binnenlandsche Zakea

van den 25 Januarij 1847, n° . 129, tweeds afdeeling ;Herzien Ons besluit van den 11 Julij 1846, n° . 276, betref

fende den onderhandschen verkoop of afstand van onroerendegoederen, behooreude aan steden of gemcenten, aan admini-straten van armen-, gods- of weeshuizen , diakonieu en auderedergelijke publieke admiuitratien en geslich(en van weldadig-heid, voor zooveel die goederen benoodigd zijn tot list aanleggeuof voibrengen van zoodauige open hare werken, als zijn verineldin art . 1 der wet van den 29 Mel 1841 (Staatsblad n' . 19) ;

Den Raad van State gehoord (advies van den 3 deter, n° . 5) ;

Ilebben goedgevondeu en verstaan :Te verkiaren, dat list Ouze bedoeling is geweest, om de bij

bet eerste lid van opgemeld besluit, omschreven magtiging opde besturen der steden en gemeenten, alleeu to verleerien voorlie gevallen, waarin door Otis, ingevolge art . 3 der voorzegde

c27J

wet, op bet betrokken Departement van Algemeen Bestuur, autorisatie zal zijn verstrekt, om aan Gedeputeerde Staten de plattegrondteekening van de voorgenomen onteigening, met de alge-meene aanduiding van den aard van het werk en van de eigen-dommen, die zouden moeten onteigend worden, alsmede metde vermelding tier eigenaren, toe to zenden .

En is Ooze Minister van Binnenlandsche Zaken belast met tipuitvoering van tilt besluit, waarvan afschrift zal worden ge-zonden aan den Raad van State, tot informatie .

.9 I1laart 1847 .

Arrest van den Hoogen Raad, waarbij is aangenomen enbeslist

Dat, indien een plaatselijk bestuur zich tegen den verkoopvan eene kerk, door eene kerkelijke gemeente gedaan, verzet ,op grond, dat niet de kerkelijke gemeente, maar alleen hetplaatselijk bestuur over den eigendom van ,tat gebouw mag be-schikken, en indien bet stedelijk bestuur wordt gedagvaard, teneinde de nietig-verklaring van bet verzet to hooren ui(spreken,alsdan op dat bestuur en niet op het kerkbestuur de last rustvan bet bewijs vaia eigendom .

Dat, bij de afscheiding van Kerk en Staat, wet in bet out-weep van Staatsregeling van 1796 heeft gelegen de gestichten,aan de Christelijke godsdienst gewijd, als eigendommen derburgerlijke gerneenten to verklaren, loch dat tilt denkbeeld bijde Staatsregeling van 1798 niet aangenomen is, maar dat, in-tegendeel, die Staatsregeling, uitgaande van het beginsel dat deStaat, ophoudende eene heerschende en uitslui(ende kerk to er-kennen, den Staats-eigendom, op eene billijke wijze, tussehentie kerkgenootschappen , heeft willen verdeelen , volgens denmaatstaf en de wijze van uitvoering, bij bet tweede tier addi-tionele artikelen voorgeschreven .

Dat de taal- en regtskundige zin tier woorden van bet 6e ad-ditionele artikel der Staatsregeling van 1798, zoo als : (c deaalzoo genaasle kerken blijven, ten alien tijde, under de bez1U1ng

274

dier kerkgemeenten, )' genoegzaarn aanduiden, tat hel doe! derStaatsregeling iiiet was enkel het gebruik en bezit der kerkenmet voorliehoud van den eigendom , to iegelen , mean veeleer(lien elgendom, naar den maatstaf der' godsdienstige bevolking,to regelen en bhjvend toe to kennen .

Dat , zoowel in den taal- als tegtskundigen zin , bet woordbezitting, nieermalen, als equivalent van elgendom gehruiktvordt .Pat art . 13 der Staatsregeling van 1801 niets antlers, to dezen

aanzien, heeft daargesteld, tan de bekrachtiging van hetgeenben was, en mitsdien tie bevestiging van het eigendomsregtJ)ij de kerkeli3ke gerneente .

Dat, in tit 13° artikel, het woord bezit, in eenen engenzin geriomen, eheeI oneigenaardig, ja omverstootend, in pleatsvan bevestigend , zijn zoo van helgeen bij den aanvang tiereeuw bevonden went to bestaan, velke bevestiging en besten-diging intusschen het keanelijk en duidelijk nilgedrukt doel vanevengenoeintl artikel utmaakt .Pat, eenmaal aangenomen tat art. 6 der additionele artikelen

tier Staatsregeling van 1798 bet geschit ten voordeele der kerke-lijke gemeente beslist heeft , bet 13° der additionele aitikelen vandie van 1801 daarin geene verandering kan gebragt hebben, enook in geenen anderen, seel mm daarmede strijdigen zin karivorden op gevat, terwiji tit artikel, to dezen aanzien , slecbtsonherroepelijk handhaaft helgeen met den aanvang dezer eeuwhestond .

Dat eene Staatsregeling niet altijd in den al to engen zin vaneen burgerlijk contract moet worden uitgelegd, en tie Staats-regeling van then tijd zeker ceo ruimer en verhevener doe! had,tan eene loutere possessoire questie, in den beperkten zin vantat woord uit to waken, en tat zelfs bet onlierroepelijk hand-haven in het hezit, in yolks- of vredes-tractateri , meestal alstoekenning of bevestiging van eigendom gehezigd wordt .

Dat bet zescle tier bovengemelde atiditionele artikelen tie toe-kenning van ten eigendom aan tie burgerlijke gemeente bepetkt

27

hedrhende tot die torens, welke aan kerkgebouwen zijn gehecht ,

de feitelijke beslissin ; van het Hof dit artikel buiten toepassing

stelt, door to verklaren, dat het artikel niet van toepassing isop torens, of (zoo als het bevestigde vonnis zich uitdrukt) het

torentje, op de Mar kendaalsche kerk gebouwd, welke, zoo alsin case, op de kerken staande, daarrnede een zoodanig geheeluitmaken, dat de kerken niet kunnen worden afgebroken zonder°ook den toren to doers vallen .

Dat in die heslissing geene schending, maar eene juiste toe-passing van evengemeld artikel gelegen is, en de Hooge Raad,even als de eischer, buiten magte is eene andere feitelijke voor ,

stelling der zaak aan to nenlen, om de beweerde schending tokunnen goedmaken . (Zie Arrest 2 Junij 1846, )

JV ota . De in dit Arrest behandelde zaak , achtte de daarin die-nende Advocaat-Generaal bij den Hoogen Raad, van het hoogstegewigt , « want a , zeide hij a wanneer her geacht moet wordeneene schendiig to bcstaan van bet 6e, der additionele artikelentot de acte van Staatsregeling van 4798, en eene verkeerde toe-passing van art, 43 der Staatsregeling van 1804 , dan treft dieuitspraak niet sheen de Nederdnitsebe llervormde gemeente tolireda , maar zij schokt tevens al de kerkgemeenten in onsVaderland, van welk kerkgenootsehap ook, voor zoo verre zijbare Eeredaenst nitoefenen in kerkgebonwen voor het jaar 4584hier to lande aanwezig . a

tlet geldt ten deze de hoogst belangrijke vraag : of die kerk-gebouwen de eigendom zijn der kerkgemeenten , die er hareEeredienst in uitocfenen , dan wel of zij de eigendom zijn derburgerlijke geureenten ; of de kerkgemeenten , behoudens ker-kelijke en Kun0khjke goedkeuring , de vrije beschikking hebbenover bare kerkricljouwon , dan of zij niet alleen in het sloopenen weder ophou wf n , maar ook in fret veranderen en wijzigenderzeive , afl~anke1ijk zijn van de toestemming of weigering,van de good- of afkeuring , van hot welbehagen der stedelijkebesturen, als vertegenwoordigers der burgerlijke gemeenten .

Met betrekking tot de zaak zelve, komen de feiten, die inregten heslist zijn, hierop seder

7t3

Bij notaricle acte van den 2 3anuarij 4843 hebben kerkvoogden der Nederduitsch Hervormde gemeente to Breda , nadaartoe door den Koning to zijn gemagtigd, verkocht de zoo-genaamde Markendaalsche kerk aldaar , met den daarbij be-hoorenden toren , grond of kerkhof, kostershuis en erf . Toende betaling der kooppenningen achterwege bleef, hebben zij denkooper tot voldoening aangesproken . Deze heeft toen aan kerk-voogden een afschrift van een exploit doen beteekenen, waarbijbet stedelijk bestuur cerklaarde zich to verzetten tegen elkedaad van eigendom , welke hij , met betrekking tot die kerkc, a, zou verrigten , en zulks op grond, dat niet kerkvoogdender Nederduitsch Hervormde gemeente, maar alleen bet stedelijkbestuur daarover vermogt to beschikken . Ten gevolge hiervanhebben kerkvoogden, zoowel den kooper als het stedelijk be-stuur, voor de regtbank to Breda gedagvaard, en we!, metopzigt tot bet stedelijk bestuur, ten erode de nietigverklaring enophefling van bet verzet to hooren uitspreken .De regtbank to 's Hertogenbosch, aan welke de zaak is ver-

wezen geworden, heeft geoordeeld, dal kerkvoogden bet bewijsvan den eigendom behoorden to leveren ; dal zij het bewijswerkelijk geleverd hadden , en heeft , dien ten ge%olge, hetstedelijk bestuur in het ongelijk gesteld .

Ilet llof van Noordbrabant heeft geoordeeld , dal de last vanbet bewijs op bet stedelijk bestuur rustle ; dal dit bestuur hetbewijs van eigendom niet had geleverd ; en heeft dien ten ge-volge, met bevestiging van bet vonnis des eersten regters, betstedelijk bestuur, eveneens, in het ongelijk gesteld .De regtbank heeft aangenomen , dat bet tussehen partijen er-

kend was, dal de Nederduitsche Hervormde gemeente to Breda,van het jaar 4637 of, tot op den dag des verkoops, daadwer-kelijk en ongestoord, in gebruik heeft gehad de bedoelde Mar-kendaalsche kerk ; dal gedurende dal gebruik , noeh de Staat,noeh de burgerlijke gemeente, noeh iemand zich daarop, be-wijsselijk, eenig refit gevindiceed of aangematigd heeft . Zij isverder van oordeel geweest, dal de Staatsregeling van 4798 aande burgerlijke gemeenten den eigendom der kerken niet heefttoegekend, terwijl die van 4801 , bij art . 43, aan de kerkge-

nootschappen in voile refit, en mitsdien eigendommelijk heefttoegekend alles, wat dews op den 1 Januarij 1800 bezaten,Het Hof heeft aangenomen : dat bet, bij parlijen, buiten

kijf is, dat die kerk sedert bet jaar 1637 in bet bezit en gebruikder Protestantsche gerneente geweest is . Het is verder van oor-deel geweest , dat, volgens het kanoniek refit, de kerken warenparochiaal eigendom, dat zij na de Reformatie zulks zijn gebleven,ten behoeve der destijds heerschende Kerk ; dat de Staatsregelingvan 1798 de kerkgebouwen, tusschen de kerkgenootschappen,op eene billijke wijze heeft willen verdeelen, en dat, terwijlvoornoemde kerk door gees kerkgenootschap is genaast , bij deinvoering der Staatsregeling van 1801, bet ati possidetis, bijbet begin der eeuw , de eigendoms-titel van de respective ge-ziudheden is geworden , ingevolge art, 13 flier Staatsregeling .Het stedelijk bestuur beweerde : voor bet jaar 1581 wareri

de kerkgebouwen eigendommen van de gezamenlijke ingezetenenen bewoners van elke stall, ~lorp of plaats, in welke zij gelegeawaren ; zij zijn flit gebleven, ten tijde der Reformatie ; zijwaren bet nog op bet einde der vorige eeuw .Art, 6 der Staatsregeling van 1798 heeft geese verdeeling

beoogd van den eigendom , maar van bet gebruik der kerken,terwijl art . 13 der Staatsregeling van 1801 niets anders wasflan een artikel van behoud, hetwelk den aard van het bezit geheel ongesehonden lief .Tegen deze bewering voerde de Advocaat~Generaal aan : flat,

nosh volgens bet Romeinsche refit , uoch volgens de ouderegtsgeleerde schrijvers, kan w orders gezegd , Oat, voor of nade Reformatie, de kerkgebouwen eigendommen waren van degezamenlijke ingezetenen en bewoners der stall, van bet dorpof de plaats, in welke zij gelegen waren, of van de burger-lijke gemeente . Hij wide verder

((Dc manners, die, in bet laatst der vorige eeuw, bier to Lande»het bewintl in handers hadden , beschouwden ze evenmin als

neigendonrmen der burgerlijke gemeenten . Intusschen verlangden

»zij , flat zij eigendommen der burgerlijke gerneenten werden ,zen van daar, flat zij , in bet ontwerp der Staatsregeling vanz4796, eene bepaling opnamen, waarbij zij sour eigendommen

78

tier burgerlijke gemeenten werden verklaard .(diet artikel luidde aldusas Alle kerkgebouwen en pastorijhuizen , welke voor den jars

aa1581 , binnen de Republiek aanwezig geweest zijn, met denngoederen en fondsen, bestemd tot derzelver onderhoud ,nnworden door de Natie erkend , to zijn eigendommen an denagezamenlijke ingezetenen en bewoners van elks stall, dorp of»nplaats, in welke dezelve gelegen zijn , zonder onderscheid)avan eenig kerkgenootsclrap .nuTerwijl het daarop volgende artikel aldus luidde : a Ten

a»>aanzien van bet gebruik der kerkgebonwen en pastorijhuizennnwelke , ingevolge het laatst voorgaande artikel , door de»uNatie erkend zijn to wezen eigendommen van gezamenlijkea(ningezetenen en bewoners van elks stall , dorp of plaats, maker)~nderzelver ingezetenen , underling , zoodanige schikkingen , alssamet de regtvaardigbeid en billijkheid overeenkomen .n

as Geweldig was de schok n , zeggen de heeren IJpeij ennnDermout, awelke de Nederlandsche Hervormde Kerk, ~oodra,d het ontwerp der Staatsregeling in bet licht aersch .een, vanride na beraainde en missehien eerlang in working zullendeaakomen maatregelen , gevoelde .a

allot is bekend , dat hot ontwerp diet Staatsregeling op dena>8 van Oogstmaand van bet jaar 1797 , met sere zeer grooteaameerderheid door hot yolk is afgekeurd, waartoe , zeer zeker,))de bepalingen opzigtelijk hot Kerkwezen niet weinig zullennhebben bijgedragen, vooral warmest men denkt aan de grooteumenigte adressen , door duizenden en duizenden onderteekend ,welke aan de tweeds Nationals Vergadering werden ingediend,nwaarin, meet eischende dan verzoekende , met stouts taal ,nwerd aangeduid , dat de twee zoo even genoemde artikelen,)abeneveus flog twee andere , strijdig warm met de gelijkheid))en goede staatknnde, en met de grondcn der rcgaen van densmensch en burger, en tier billijkheid .

a Werden flu die bepalingen overgenomen in de Staatsregelinga;van 4798? Geenszins,

a Bij hot ontwerp tier Staatsregeling van 4796 werden denkerkgebouwen en pastorijhuizen door de Natie erkend eioen-

279

»dommen der burgerlijke gemeenten to zijn . Bij de Staatsregeling))van 1798 vindt men geene beschikking over den eigendom der»pastorijhuizen ten behoeve der burgerlijke gemeenten , geene»beschikking over den eigendom der geheele kerkgebouwen ,»maar eene afscheiding van kerk en toren, (welke vroeger»altijd den waren geweest), en (evens eene beschikking uitslui-otend over den eigendom der torens, ten beboeve der burgerlijke»gemeenten . Van bet gebruik der kerkgebouwen en pastorijhuizen,Hwaarvan in bet andere artikel van bet ontwerp der Staats-regeling van 4796 gesproken werd, vindt men in de Staatsre-geling van 1798, evenmin eenige melding gemaakt . Integendeel,»daar word( gesproken van naasting, dit is benadering, toe-»eigening ; daar word( bepaald , dat bet grootste aantal ledenuvan cen kerkgenootschap de voorkeur zal hebben omtrent de»naasting eener plaa(selijke kerk en pastorij , terwijl bet aan}ode beschikking van ieder plaatselijk bewind werd overgelaten,adeswege, binnen zes maanden, tusschen alle kerkgenootschap-pen, eenig vergelijk to treflen , en mitsdien bet plaatselijk>tjewind alleen werd gelast die zaken to regelen . Had eenig»kerkgenootschap de bevoegdheid verkregen de kerk en pastorij»van een antler kerkgenootschap to naasten , dan verkreeg bet~~de kerk en pastorij niet in gebruik , maar in eigendom . Dit»volgt dunk( mij : 1° . nit bet woord naasting ; 2° . nit de»bepaling dat de vorige kerkgemeente gehouden werd voor altijdeafstand gedaan to hebben van de gemeene aanspraak ; 3°, nit betf)voorschrift, dat die naasting zou gepaard gaan met eeneematige uitkeering, hetzij in eens hetzij bij termijnen, san de»andere kerkgemeenten , en wel na gedane begrooting van deewaarde der gebouwen ; en 4° . uit de bepaling, dat die alzoo»genaaste kerken en pastorijen , ten alien tijde zullen blijven»ondcr de bezitting flier kerkgemeenten, aan welke dezelve,evolgens bet onderling contract, zijn toegewezen .

eUit de vergelijking, tusschen het on twerp der Staatsregeling))van 1796 en de Staatsregeling van 1798 , volgt dus, flat men,»in 1796, wel is waar, aan de stedelijke besturen den eigen-dom der kerkgebouwen en pastorij-baleen wilde geeen ; dock:~dat men , in 1798, daarvoor is (crag gedeinsd , en , aan die

280

y~besturen , alleen den eigendom der torens aan de kerken ge-~hecht , heeft gegeven ; en dat men , voorts, bet denkbeeld ,))van het toekennen van bet gebruik van sommi ; e kerkgebouwenuen pastorijen aan andere kerkgemeenten, in 9798 heeft latenNvaren , maar deze den eigendom diet kerken en pastorij-huizenaheeft toegewezen . 1k geloof Fiat nit dit een en ander van zelffwolgt, dat die kerken, waaromtrent geen vergelijk was ge-))troffen, in eigendom bleven aan dengene, die er destijds eigenaar))van was, en dat, daar, bij de Staatsregeling van 9798, aan deustedelijke gestures slechts de eigendom der torens , zonder de»kerken en pastorijhuizen, is toegekend, zij geen refit van eigen-dom op de kerken en pastorij-huizen kunnen doers fielders. Doch

,)indien dit werkelijk zoo moest worden begrepen, hoe is zulksudan, vraagt men, overeen to brengen met bet eerste lid van bets6~. additioneel artikel der Staatsregeling van 9798, waar tevens»gesproken wordt van kerkgebouwen en pastorij-huizen, welke ,»door aanbouw, nit de afzonderlijke kas der gemeente, bijzora-adere en wettige eigendommen zijn, en waaromtrent de bc-»paling van art . 6 der meet genoemde Staatsregeling stet isntoepasselijk gernaakt . Uit die vermelding vermeent de eischer>>te kunnen en to mogen afleiden, dat , derhalve , de overige»kerkgebouwen stet de eigendom der kerkgemeenten waters .(cVoorerrst merk ik aan , dat , al grog die gevolgtrekking

))door , dan nog stet bleek, dat zij den eigendom wares van))bet stedelijk bestuur , waarover bier alleen sprake is , dockstep tweede , dat die bedenking zich zeer gemakkelijk last op-alossen . Men begreep, dat men eene kerkgemeente stet konnnoodzaken, om bet kerkgebouw en pastorij-huffs , welke zijazelve uit hare eigene middelen had gesticht, aan eene ge-meente van een ander kerkgenootsehap in eigendom over toageven ; dat dit zou strijden met alle regelen van refit en hi! ..))lijkheid , dat zij hierin moest gelijk staan met elken particu-slier, die uit zijne eigene beurs een huts bouwt . Doch er wares~aandere kerkgebouwen , en deze wares de meesten in getal ,»die den eigendom der hervormde gemeente geworden wares,aniet uit eigene middelen , maar ten gevolge der afschudding»van bet Spaansche juk, ten gevolge van de omhelzing der

281

>>Hervormde leer , door de meeste ingezetenen bier to lands ,

»en door de verklaring der Hervormde godsdienst tot Godsdienstscan Staat . Nu editor hot stelsel eener heerschende Kerk wasnvernietigd, flu begreep men, dat do billijkheid vorderdc , dat ,

seven als vrceger , de Hervormden , omdat zij de meerderheid

suitmaakten, den eigendom der kerken hadden verkregen, zoonook, in die plaatsen waar een antler kerkgenootschap de»meerderheid uitmaakte , aan doze hot , daar aanwezige kerk-sgebouw in eigendom behoorde tc worden toegewezen , waarin

ste minder zwarigheid kon gelegen zijn, ; indien men zan then»eigendoms-overgang de verpligtina tot bet doers corset matige»uitkeering verbond , en welke verpligtirg tot uitkeering , naar»begrooting van de waarde der gebouwen, niet zoo zijn to passgekornen, indien de Hervormde kerkgemeenten gems eigenaren»waren geweest der door de andere kerkelijke gemeenten ge-snaaste kerken en pastorijen .

Vat gebeurde flu later? De Hervormde Kerk had bij de

);ornwenteling vest geleden . Behalve dat zij had opgehouden do»heerschende Kerk to zijn, waren al de geestelijke goederen en»fondsen, waaruit to voters de tractementen of pensioenen barer»testators en hoogleeraren waren betaald geworden, nationaal) verklaard . Zij kon er dus moeijelijk toe besluiten , om flu ook

snog sommige barer kerken to moeten verliezen . Ifet last zich»dus gemakkelijk begrijpen , dat bet trefl'en van eon vergelijk»met vole moeijelijkheden gepaard grog ; en daar flu al de ge-

~7schillen , over dit onderwerp, door bet Vertegenwoordigend

sLigchaam moesten wonders beslist , zoo laat bet zich evenzeer}ligtelijk verklaren , dat men , al die geschillen moods, en om

uvoor altijd aan dat onderwerp een erode to makers , bij de

»Staatsregeling van 4801, in art . 13, de bepaling maakte, dat»seder kerkgenootschap, onherroepelijk, in hot bezit zoo blijven»van hetgeen met den aanvang diet eeuw door hetzelve word»bezeten .

e Na al heigeen door mij is aangevoerd geloof ik , dat er ,

ovoorwaar, Been redelijke twijfel kan aanwezig zijn, omtrentudc beteekenis der woorden bout en bezeten, in voornoemd

sartikel voorkomende .

~~ homers wanneer men zich herinnert dat, bij de Staatsrege-sling van 1798, in afwijking van bet ontwerp van 1796, geenessprake was van gebruik, maar van eigendom , gelijk ik ver-smeen to hebben aangetoond, dan kan art . 13 der Staatsregeling))van 1801 op niets antlers dan op eigendom doelen,

s Volkomen hiermede in overeenstemming is dan ook hot voor-nafgaande art . 12 van voornoemde Staatsregeling, ' aarbij be-spaald wordt, dat elk zich bij eon of antler kerkgenootschapsmoet doen inschrijven , en dat, van de alzoo ingeschrevenesleden, jaarlijks eene gift zal worden gevorderd tot onderhoudscan de dienaren en gebouwen van hot kerkgenootschap .«In al de, na 1801 ingevoerde Staatsregelingen en constitu-

stionele verordeningen is over dit onderwerp nergens moor uit-adrukkelijk gehandeld, zoodat hot duidelijk is, dat de zaak derskerken door de Staatsregeling van 1801 geheel als afgedaan is)~aangemerkt .((Wet is waar heeft Koning Lodewijk, bij art . 9 van bet

))decreet van den 2 Augustus 1808 , hetwelk echter niet in desverzameling van publication gevonden wordt, doze zaak der>kerkelijke bezittingen, weder in onzekerheid gebragt ; dock de

~.overschrijding der grenzen zijner constitutionele bevoegdheidsliep spoedig zoo zeer in hot oog, dat aan dat decreet slechtsoeene zeer beperkte uitvoering is gegeven , terwijl sommige ge-sschillen, daaruit ontstaan, op verlangen der belanghebbenden))van weerszijden, onder de regering van Koning IJ'illem I,sadministratief zijn beeindigd .

« Ilet 6e additioneel artikel der Staatsregeling van 1798 en»art . 13 van die van 4801 zijn dus nog bij voortduring de wets-,fbepahngen, waarnaar geschillen als de onderwerpelijke moetensworden beoord~eld . Teregt hebben dan ook regtbank en hofezic L op die twee artikelen beroepen . En daar nu de eischersniet heeft kunnen aantoonen, dat, bij hot 6 e additionele ar-stikel der Staatsregeling van 1798, geene sprake was van eigen-sdom , maar uitsluitend van gebruik , en hij evenmin heeftskunnen aantoonen, dat de stedelijke besluren , bij dat artikelsals eigenaren der kerkgebou wen en pastorij-huizen worden~9verondersteld, of dat doze , daarbij , aan die besturen in

287

}eigendom zijn toegekend, zoo komt bet mij voor, dat er, in»deze , aan geene schending of verkeerde toepassing van een der3abeide zoo even genoemde artikelen en van art . 625 van tiet»Burgerlijk Wetboek kan worden gedacht, en dat dus bet eerste»middel van cassatie is ongegrond,((Ten opzigte van bet tweede en laatste middel kan ik kort

>~zijn . Het bestaat in schending van de laatste zinsnede van~meergenoemd 6e additioneel artikel der Staatsregeling van 1798,edoordien bet Hof, bij deszelfs arrest, eene hoogst willekeurige»onderscheiding zou hebben gemaakt tusschen hoofdtorens en»andere torens, welke in art . 6 volstrekt niet to vinden is . 1k))moot hieromtrent aanmerken, dat die onderscheiding wel ge-»maakt is door de regtbank, bij haar vonnis, dock dat die()onderscheiding is verworpen door bet Hof, bij deszelfs arrest .(([let Hof heeft eehter begrepen , dat , ten gevolge van voor-unoemd artikel , de burgerlijke gemeenten niet eigenaren van,)al de torens warm geworden , maar alleen van die , welke»op de kerken stonden, gelijk de form, waarvan bier blijkens»bet arrest , de redo is, den eigendom der kerkelijke genseentecis gebleven .sNaar mijn oordeel is die zienswijze van bet Hof allezins

»juist en volstrekt niet als eene uitvlugt to beschouwen . Het>ligt, dunkt mij, in den aard der zazk, dat toes men, in 1798,ubesloot den eigendom der torens van den eigendom der kerkenoaf to scheiden, en dies der torens aan de stedelijke besturen toea(te kennen, men alleen bet oog kon hebben op zoodanige torens,(die voor afscheiding vatbaar warm, die als op zich zelve staande))konden worded aangemerkt, tot welke men eenen afzonderlijkenntoegang had of kon waken , die aan of tegen de kerken wart n»gebouwd, zoo als zulks met verre weg de meesten bet gevalnovas . Die bedoeling heeft bet Bataafsehe Volk , bij de Staats-nregeling van 175'8, willen uitdrukken . Van daar dat, in bet~tmeergenoemd artikel staat : de torens aan de kerkgebouwen

>}gehecht . Hart men toch alle torens bedoeld, dan was die bij-nvoeging , aan de kerkgebousaven gehecht, niet noodig geweest .

(Dc uitdrukking : de torens, ware dan voldoende geweest . Die

nbijvoeging geeft eene nadere aanduiding to kennen ; die bij-

284

)woegina doet kennelijk zien, dat men, onder die bepaling,aniet wilde begrepen hebben al die torens of torentjes, tot welkeade toegang niet anders dan door de kerken kan gesebieden, die)met de kerken zoodanig en geheel uitmaken, met dezelve zoo-aadanig zijn vereenzelvigd, dat, bij voorbeeld, de kerken nietazouden kunnen worden afgebroken, zonder ook den toren toadoen vallen . 1k acht dus de beschouwing van bet Hof joist ,gals zijnde zoowel met den aard der zaak als met de letter der»wet overeenkomstia, zoodat ook bet meergenoemd artikel , in

a~'1it opzigt, niet gezerd kan worden to zijn geschonden .

~: Ten slotte moet ik non opmcrken, dat bet torenije, zoo alsade regtbank bet noemt, volgens de feitelijke beslissing, in betevonuis voorkomende, sneer dan dertig jaren in uitsluitend bezitaen genot der Hervormde gemeente , buiten eenige beschikkingwader burferlijke gemeente of aanwending tot eenige publiekeebestemming, is gehleven ; dat de regtbank geoordeeld heeft ,adat er bier, ten overvloede, verjaring bestaat van een voor-awerp, dat, bij geniis wan publieke besternrning, in commercieass gelomen ; dat bet llof zich daarmede heeft vereenigd, enadat men hierte en , bij de memorie van eisch, Been middelavian eassatie heeft voorgedragen ; zoodat, al ware bet 6' addi-ationeel artikel van meergenoemde Staatsregeling van 1798, met))opzigt tot bet torentje, geschonden, bet dispositief van beta)beklaagde arrest, dienaangaande, geene verandering zoo kunnenaondergaau .a

30 11iaart 1847 .

Arrest van den lloogen Raad , was bij is beslist : dat , -daargelaten de vraag, of art . 29'~ van fret Strafwetboek in zoonaauw verband staat tot de due voorafgaande artikelen, datde, in gemeld art, 294 bedoelde geautoriseerde vereenigingennit meer dan twintig personen moeten bestaan, - bet niet twijfel-achtig is, of de toestemming van bet lrlaatselijk bestuur moetvet leend zijn, airorens eene wooing of kamer worde afgestaanroot eene godsctienstoef'ening, hoedani ge , volgens de feitelijkebeslissing in deze, bij de beklaagde is gehouden , daar toch ire

285

art . 291, 292 en 293 van het Strafwetboek alleen over assnciatien gehandeld wordt, en er, in de wet, peen grond hoe-genaamd to vinden is voor het gevoelen, dal, hij godsdienst-oefening van bet aanwezen van twintig personen, buiten dehuisgenooten, moot blijken, dock art. 294, in bet algemeen ,straf dreigt tegen elk, die zijn huffs of vet trek heeft afgestaan ,zonder verlof van bet plaatselijk bestuur, voor oefening varygodsdienst (pour l'exercice d'un tulle) ; en dal meergemeld art .294 van bet Strafwetboek (hetwelk niet is in strijd met eenigebepaling der Grondwet), mitsdien had behooren to zijn toege-past, daar het in deze hewezen is, dal de beklaagde eene kamerin zijn buffs had afgestaan, zonder vergunning van bet plaatselijkgezag, tot het houden van godsdienstoefening door eene ver-gadering of hijeenkomst op de wijze der zich noemende Afge-

scheidenen, (Zie Arresten 26 Januarij 1847 en 13 April 1847 .)

Nota. De arrondissen~ents •rcgtbank to Utrecht had, bij haarvonnis van den 3 December 1846, onder anderen, geoordeeld ,dal art . 294 van bet Strafwetboek in dtze niet toepasselijk was,omdat niet was bewezen, dzt, op den bedoelden dap, sneerdan twintig personen, behalve de bnisgenooteu der beklaagde,de voormelde godsdienstoefening hadden bijgewoond, en art .294, voor godsdienstoefening, geene uitzondering van het bijart . 291 verboden petal had gemaakt, en, uit bet opsehrift,waaronder deze artikelen gcplaatst zijn, almede bleek, dal dewetgever geene andere bedoeling had gehad, en dal petal, mits-dsen , tot toepassing van art . 294, ook bij godsdienstoefeningvereischt wend . (Zie Arrest 47 September 4839 en de daarbijgeplaatste JV ota , op bladz . 135 en 936 van den V jfden Jaar-gang van (lit Handboekje .)

13 April 1847 .

Arrest van den iloogen Raad, waarbij, in betrekking tot detoepassing van art. 291 van het Wetboek van Strafregt, eenegelijke beslissing is genomen als bij fret arrest van den 26 Ja-nuarij 1847 (hiervoren op bladz, 270) is vermeld .

286

23 April 1847, n° . 53 .

Besluit, hridende als volgt :Toen in het jaar 1845 het tot flog toe voorbeeldeloos bedert

van een der voornaamste voedingsmiddelen , door gewoontebijna onmisbaar geworden, in ons vaderland en vele landen vanEuropa, schaarschte, duurte en bij de mindere standee zeltsgevoelig gebrek veroorzaakte, beurde men zich op met de hoopop verbetering in bet volgende jaar . Die hoop is echter nietalleen verijdeld, maar de ramp is in het afgeloopen jaar zetfsalgemeener geworden, en drukt to meer, daar ook de oogst vangraven en vruchten ongunstig was .Hoog is flu de flood geklommen in vele landen van Europa,

en in sommige heerscht werkelijk hongersnood .Voor zoo groote ramp is ons vaderland tot flu toe door de

goede Voorzienigheid genadig behoed . Drukkend is echter debehoefte, vooral bij de minvermogenden ; in sommige oordenze1Fs is broodsgebrek, waarvan de noodlottigste gevolgen zoudento vreezen zijn, zoo de par liculiere weldadigheid, die kenmer-kende vaderiandsche deugd, de pogingen der plaatselijke en ge-westelijke besturen, tot vermindering van den flood, niet kracht-dadig ondersteunde .

Alley hoop is thans, na tweejarig misgewas, op den aanstaanden oogst gevestigd, en Wij schijnen daaromtrent eeriegunstige verwachling to molten koesteren . Onzeker bhjft echterde uitkomst, en Wij kunnen niet dan met schrik aan de onheilendenken, welke uit eerie nieuwe verijdeling onzer uitzigten zoudenvoortvloeijen .

Geene zorg, geen vermogen van menschen kan hierin voor-ziea . Alleen van den Heer des Heelals hangt dit aF . Ten Hemelslaan Wij dan onze oogen, want van daar moot onze hulkkomen !

Aan Nederlanders, door hue godsdienstig gevoel gestemd,om, niet alleen wanneer vijandelijke aanvai dreigt, maar ookin andere algemeene onheilen , bij den Allerhoogste hulp tozoeken, zal dan ook zeker de uitnoodiging welgevallig zijn, om

87

zich daartoe met Ons in de bedehuizen to vereenigen, op Zondagden 2 Mei aanstaande .

Tot dat einde hebben Wij goedgevonden en verstaan, gelijkWij goedvinden en verstaan bij dezeOnzen Minister voor de Zaken der Hervormde en andere

Eerediensten behalve de Roomsch Katholijke, en Onzen Ministervoor de Zaken van de Roomsch Katholijke Eeredienst aan toschrijven, om onverwijld (ieder voor zooveel hem aangaat) debedienaars van de godsdienst nit to noodigen, om op voormeldenZondag, den tweeden der maand Mei aanstaande, op de wijze,die met de gebruiken en instellingen van ieder kerkgenootschapovereenstemt, de openbare godsdienstoefeningen bepaaldelijk into rigten, tot ernstige op4vekking der godsdienstige en zedelijkegevoelens, welke overeenkomen met de drukkende omstandig-heden van duurte en gebrek, welke de tweejarige mislukkingvan den oogst der noodzakelijkste voedingsmiddelen, ook in onsvaderland veroorzaakt, hoewel niet gekiommen tot het uiterstevan ellende, waarin sommige larder van Europa gedompeldzijn ; voorts om, met dankzegging voor Zijne, ons in zoo veleopzigten verschoonende goedertierenheid , den Almagtige tosmeeken, om aanvankelijke verligting van bet drukkend Iced,en om Zijnen Goddelijken Zegen op den aanstaanden oogst, optvelken ons alley hoopvolle verwachting gevestigd is .

Onze voornoemde Ministers zijn, ieder voor zoo veel hem be-treft, belast met de uitvoering van dit besluit .

JVota . Aan dit besluit is uitvoering gegeven bij Circulaire van denMinister voor de Zaken der R . K . Eeredienst van den 24 April4847, n° . a3 o , (Zie Besluit 11 September 4847, n° . 48 .)

26 April 1847, n° . 80 .

Decisie van den Minister van Financier, houdende dat bij art .13, derde zinsnede n°. 3, der wet op het zegelregt van den3 October 1843 (Staatsblad n ° . 47), de mandaten in het alge-meen, en dus onverschillig op wien versirekt en tot wat eindeafgegeven, aan dat refit zijn onderworpen verklaard ; waaruitvolgt, dat de mandaten tot uitbetaling van subsidien aan Gods-

288

huizen, armen-inrigtingen, commissien, collegian enz, ofschoonniet in bet personelijk belang opgemaakt, echter van zegelmoeten worden voorzien, wanneer die manilaten maar dan tiergzrldcn bedragen, (Zie Besluiten 1 Mei 1844, n° . 15 en 9 Maart1845, 11° . 69 .)

4 lei 1847 .

Arrest van den Hoogen Raad, waarbij is aangenomen enbeslist

dat de wet van den 1 Maart 1815 (Staatsblad n 21) houdendebepalingen omtrent de viering van den Zondag en andere alge-rneen erkende Christelijke feestdagen, ook toepasselijk is op denllemelvaartsdag, zonder dat daartoe eene voorafgaande aan-wijzing van bet administratief gezag vereischt wordt ;dat die aanwijzing zou zijn zonder eenig nut of doel, aange-

zien de tijd, waarop daze hier to laude, sedert eeuwen, alge-meec erkende en gevierde feestdag invalt, geenszins is wille-keurig, of afhankelijk van eenige bepaling van hatt administratiefgezag, maar dat die, integendeel, rust op amen tijdrekenkun ,digen grondsiag, als re„ elende zich naar, en in onmiddelijkverband staande met bet Paaschfeest, heegeen, insgelijks sederteeuwen, steeds, onveranderlijk, gevierd wordt op den Zondag,volgende op de eerste voile maar na de nachtevening der lame .(Zie Arresten 19 Maart 1850, 29 Maart 1850, 19 November1850, 9 December 1851, 8 Juni) 1852 en 14 December 1852,)

5 Mei 1847 .

Resolutie van den Minister van Financier, waarbij, ingevolgeart, 15 van hat Komnklijk besluit van den 1 Mei 1847, n° . 76,voorschriften zijn vastgesteld, in acht to semen ten aanzien derbetalingstukken, waarop de voldoening van schuidvordering, uit's Rijks kas, bij de Arrondissements betaalmeesters, kas ver~keegen worden .

1Vota . In geval van overladen van Roomsclz Kathol?ike geeste-l?ken , die eenige bezohliging nit 's Rijks kas genieten, hebbrn

289

hu ne erfgenamen regt op list beloop der bezoldiging over hotvoile kwartaal , waarin hot overlijden heeft pleats gehad .

Voor betalingsstukken , ten name of behoove van overledenen,moeten worden overgelegd

a . de acts van overlijden , afgegeven door den ambtenaar vanden burgelijken stand j

b, eene verklaring ad hoc, afgegeven door eenen Kantonregterof Notaris, hoofdzakelijk inhoudende , dat hij zich ten voileverzekerd heeft , dat de personen, die voor voldaan hebben ge-teekend of die cone betaling vorderen, met uitsluiting van altoanderen, eenig en alleen bevoegd en geregtigd zijn tot den ont-vang der golden .

Doze verklaring behoort op gezegeid papist geschreven en gee

registreerd to worden . Wanneer echter de to ontvangene somslechts f 25 of dear beneden bedraagt, alsdan zijn die verkla-ringen , crij van zegel en worden gratis geregistreerd .

I'oldaan-teekeningen van executeuren testamentair van 'sRijkserediteuren worden, ingevolge de bepaling voorkomende in art .1054 van bet Burgerlijk VVctboek, niet verderaangenomen, denvoor zoo vet deceive binnen jaar en dag na hot overlijden vanden testateur zijn gesteld .

25 Mei 1847, Staatsblad n~ . 22 .

Besluit, bepalende, dat door de woorden stedelijlre besturenen plaatsel?,jke besturen, voorkomende in artikel 1 van hot ho-ninklijk besluit van den 27 Mei 1830 (Staatsblad n° . 9), hetref-fende hot Onderwijs, moeten verstaan worden, voor zoo veal4e openbare scholen hetreft, de stedek ke of gemcenteraden, en,voor zooveel tie bljzondere scbolen aangaat, tie collegian vanburgemeester en wethouderen of assessoren,

.Yota . Bij eon sehrijven van den 28 April 1853, n 148, heeftde Minister van liinnenlandsche taken verklaard, dat de nit .druhking « gemeentebestuuru , voorkomende in art . 10 van hotReglement A, behoorende bij de wet van den 3 April 1806, indies tin is - en ook moot worden opgevat, dat daaronder degemeenteraad moot worden verstaan, onder opmerking, dat

13

20hot benoemen eener commissie van toezigt over al de lagerescholen en hot geheel onderwijs eener gemeente, mag geacbtworden vender to gaan, dan de gewone werkkring van Bur-gemeester en Wethouders, en van genoegzaam gewigt to zijn ,om door den geheelen Raad to worden verrigt . (Zie art, 426der Gemeente-Wet ran 29 Junij 4851 .)

25 Mei 1847, Prov . Skid n°. 47 .

Cireulaire van den Gouverneur der provincie Zuidholland,luidende :

Meermalen zijn reeds bij mij klagten ingekomen, dat perso-nen, die een zwervend leven leiden, onder hot voorwenden vanbehoeften of van niet aanwezige gebreken en ziekten, ten kostovan hun understands-domicilie, of van bet Rijk, rondreizenen zich hier en daar in geregelden onderstand of in verpleginglaten opnemen .

Het voorbeeld heck zich onlangs voorgedaan, dat bij hot be-stuur van eene der steden binnen dit gewest, successivelijk uitzes verschillende plaatsen, gelegen in vier verschillende provin-cien, declaration zijn ontvangen, wegens vet leenden onderstanden verpleging aan een nog jeugdig persoon, die, zoodra vanwege bet bestuur flier stall gevorderd word, flat hem gees ver-dere bedeeling zoude worden verstrekt, zich naar elders heeftbegeven en aldaar wederom bedeeling of verpleging heeft wetento verkrijgen .

Daar eene zoodanige handelwijze niet aheen tot grout be-zwaar verstrekt der armbesluren, maar de landlooperj allerzinsbevordert, acht ik hot noodig, Uwe aandacht op flit misbruikto vestigen en U1 d . dringend uit to noodigen, om niet dan naeen naauwgezet onderzoek en alleen in den uitersten nood,eenige ondersteuning to verleenen aan zoodanige personen, welkein uwe stall of gemeente zijn gekomen , zonder flat bet blijkt,flat er eenige reden your hunne komst in dezelve bestond, vooralwanneer de zoodanige dadelijk na hunne komst zich tot bet be-komen van onderst and aanmelden ; zijnde bet mij tot veering

'Vffi (lit misbruik, bet meest geraden voorgekomen, dat aan -dezoodanige, indien zulks mogelijk is, de gelegenheid wordt veryschaft, om zich dadelijk wader naar hunne woonplaals of dorot-cilie van onderstand to lregeven, door bet bezorgen van vrijenovertogt met de eersten bit de gemeente of eene naburige va-renden beurtman of veersebuit of vertrekkenden vrachtwagen .

Bij deze gelegenbeid aeht ik bet merle niet over bodig, UEd .op het nadeel indactrtig to maken, hetwelk door bet verstrek-ken van reisgelden aan zoogenaamde armen-passanten, (hetgeendoor sommig-e plaatselijke err armbesturen to ruimsehoots wordtgedaan) veroorzaakt wordt, als wordende ook daardoor detandlooperij aangemoedigd en bevorderd, dear bet meermalen.gehleken is, dat behoeftigen ook hiervan misbruik maken enzich, van de eene pleats naar de andere begevende, op diewijze ondcrstanden weten to verkrijgen, waarvoor game nood-zakeli'kheid bestaat ; achtende ik bet, zoo wel in dit gevaI alsin alle andere, waariii aan behoeftigen gelegenheid tot hat ver-vorderen banner reizen of tot bet terugkeeren naar hunne woon-plaats of hun understands-domicilie moat worden verschaft, on-doelmatrg, om tot dat eirde gelden to t;erstrekken, znaar altijdraadzaam , dat aan dezulke, op de boven bedoelde wijze, vrijeovertogt worde bezorgd, en aan hen een schriftelijk bewijsworde tar hand gesteld van hat oogmerk banner refs, met ver-zoek aan de op den wag gelegene gemcenten, om dezelve doorfret bezorgen van gelijken vrijen overtogt in bet vervorderen deezelve behulpzaam to zijn .UEd. eene zoo veal mogelijk naauwgezelte naleving van hover'-

staande voorschriften aanhevelende, mecn ik tea overvloede aanUEd. t o moeten doen opmerken, dat daardoor geenszins be-doeld wordt, dat in die gevallen, waarin dringende behoeftentie ondersteuning van amen van elders gekomene noodzakelijkmaken, de onvermijdelijke hulp, krachtens art, 13 dee wet vanclan 28 November 1818 (Staatsblad 110 . 40), behoudens verhaal,niet zoude worden verleend, maar -Mean dat ten dozen met alleomzigtigheid tot voorkoming of verijdeling van bet gesigna-

leerde bedrog behoort to worden gehandeld ; terwijl ik, bij doze ®in hot algemeen aan de plaatselijke besturen aanbeveel, omeeu naauwlettend toezigt to houden omtrent de loepassing vangenoemd artikel der wet door armverzorgers, in hunne stall ofemeente, aan ezien hot tern bekomen van op dien'voet ver-

strekte onderstanden, meer en meer moeijelijkheden ondervindten reeds in vole gevallen bevonden is, niet dan ten gevolge vankostbare procedures to kunnen verkregen worden . (Zie Resolutie28 December 1847, n° . 17 .)

9 Junij 1847.

Vonnis van hot kantongeregt to Loenen, waarbij is aan-genomen

Opzigtelijk de vraag : or voor armbesturen cone wettelijkeverpligting kan bestaan tot restitutie van golden van onder-stand, aan behoeftigen verstrekt?

Pat evenmin als de wet van 28 November 1818, van welkertoepassing alhier eerstens de rode is, aan diakonien en andereadministration van godsdienstige gemeenten cone algemeene ge-houdenheid heeft opgelegd, om derzelver behoeftige ledematento ondersteunen, echter die wet ook geenszins de onderschei-dene besturen wil beschouwd hebben als in elk geval onverpligt,om onderstand to verleenen ;

Dat zonder uit den slotzin van art . 9 tot die algemeene ge-houdenheid of uit de bewoordingen van art . 1 niet tot de ver-pligting in elk geval to besluiten, de voorschriften flier wet,in derzelver onderling verband beschouwd, veeleer doer blijken,flat de wetgever van eon antler beginsel is uilgegaan, en, zoohij al mogt hebben vermeden uitdrukkingen to hezigen, opwelke behoeftigen zouden vermeenen zich to kunnen gronden,om onderstand to eischen, hij daarentegen bet verleenen vanonderstand niet zoodanig heeft willen afhankelijk stellen vanden veil van armbesturen, flat dezelve in goon geval daartoezouden kunnen verpligt wezen ;

Pat de wetgever, na de bijzondere gevallen, tot welke bet

293

onderwerp dier wet kan aanleiding seven, to hebben utteenge-.zet, under de laatste artikelen algemeene voorschriften vaststelttot wegruiming der verschillen welke deswege mogten rijzen ;

Dat daarbij niet alleen in art . 11 de wijze wordt omschre-ven, op welke verschillen over bet understands-domicilie vaneenen behoeftige tusschen twee gemeentebesturen beslecht wor-den, maar in art, 12 ook bet geval wordt voorzien, dal overbet understands-domicilie van eenen behoeftige tusschen onder-scheidene diakonien of andere soortgelijke instellingen (zelfs ineene en dezelfde gerneente bestaande) of wel tusschen die in-stellingen en gemeentebesturen verschil ontstaat ;

Pat hieruit volgt, dal op die instellingen (onverminderd debevoegdheid, om, wanneer hare geldelijke middelen ontoereikendzijn, subsidie to vragen) eene verpligting tot onderstand rustenkan, vermits, wanneer dezelve met eene bloote verkiaring vanongehoudenheid kunnen volstaan, alle denkbeeld van verschilvervalt, en bet niet aannemelijk is, dal de wetgever zoude heb-hen vastgesteld, op welke wijze zouden behooren to wordenbeslist verschillen, welke hij zelf zoude gewild hebben, dal zichsimmer voordeden, en waaromtrent dus geene beslissing kondeto pas komen ;Pat, wel is waar, art, 9 der wet bepaalt, dal door dezelve

geenszins wordt gederogeerd aan de bestaande wetten en veror-deningen op hot stuk van onderhoud, alimentatie en onderstandtier diakonien en andere administration van godsdienstige ge-meeroten, dock dal door de gedaagden geene zoodanige wet ofverordening is voorgedragen, terwijl de ordonnantie van deStaten van den lands van Utrecht, van den 5 Augustus 1777,en derzelver publicatie van 24 Julij 1781 geene bepalingen in-houd~n , strijdig met bet ten doze aangenomen beginsel, maar°zelfs daarin gelezen wordt, dal behoeftif;en zullen moeten wor-den gealimenteerd bij diakonien van de Gereformeerde of arm-meesters der Roomsche gemeente, waaronder zij respectivelijkparochieren ;

Pat mitsdien op hot gedaagde armbestuur als zoodanig eene

24wettelijke verpligting tot understand rusten kan, en alzoo be-'hoort to worden onderzocht, of in het onderwerpelijk geval dus-danige verpligting bestaat ;

Pat het eisehende irestuur hebbende geoordeeld, dal de nood-zakelijkheid gebood, om ten deze understand to verleenen, zoo-tier dat men het eens was aan welke gemeenle, of, zoo a -Is indeze, uitdrukkelijk daarbij gevoegd wordt, aan welke instellingAzij, die denzelven behoefdeo, zieh konden aanmelden, krachtens ,art. 13, de bevoegdheid had, daartoe over to gaan, behoudensshaar refit van verbaal tot restitutie op dengenen, op wien zulkshaar toekomt ;Pat dus aan het eischend bestuur een refit van verhaal tot

restitutie toekomt, waartegen overstaat eene verpligting om tcrestitueren, beide op de wet gegrond . (Zie Besluiten 14 Maart1833 n°. 87 en 88 en 3 Mei 1835 n° . 26, als ook de Vonnissertivan den 15 October 1846 en 7 September 1847, mitsgaders deArresten van 25 Januarij., 15. Februarij en 21 Junij 1850 err 16Maart 1852 .)

11 Sunij 1847 .

Arrest van den tioogen Raad, waarbij wordt beslist, dat deeigenaars van heerlijkheden, daar waar hun voorheen bet refittot aanstelling der gemeente-schoolmeesters toekwam, dat refitalsnog kunnen uitoefenen, en zuiks op grond :

dat, hoedanig ook bet refit van aansteliing van sehoolonder-wijzers, sedert den jare 1795, hetzij uit krachle van latereGrondwetten, hetzij uit krachte van de inlijving van Hollandin het Fransche Keizerrijk, mogt hebberr getluetueerd, en hoe-zeer het refit tier Heeren van Heerlijkheden y tot die aanstelling ,under laatstgemelde inlijvin:g, ontwijtelbaar, ten eenenmalo w

vervallen, -- niet to min vaststaat, dat, bij Souverein besluitvary den 26 Maart 1814 uitdrukkelijk, bij art . 1 en 2, in sub-

stantie, is bepaalde dat, terwijl aan de voormalige Heeren van Heerlijkheden ,,

s

toen af, in plaatse van bet refit van aanstelling van de

295

' posten van schouten , secretarissen en bestuurderen van ge-« rneenten of polders , welke hun to voren toekwam, alleen zouu worden geadmitteerd een refit van voorslel , tot die posten,cc aan de Hooge Regering ; daarentegen, van toes af, aan hunc~ zou verblijven pet refit van begeving van alle kleinere ge-e meente-bedieningen, welke to voren door de Heeren of eige-u saran warden vervuld, » -- en dal deze bepaling, bij art . 48van pet Reglement op pet bestuur ten platten lande van den23 Julij 1825 n° . 132, volkomen is geconhrmeerd ;

dal, na deze bepaling en de confirmatie daarvan bij de rege-ling van bet bestuur ten platten lande, Wet maar de vraag kinzijn, hoedanig, sedert pet jaar 1795 tot den jare 1814 toe, petrefit, in dit opzigt vroeger aan de Heeren competerende, isblijven bestaan of vernietigd is geweest, maar welke de bedoe-hog was van voornoemd Souverein besluit op dit onderwerp ;

dal, uit bet besluit van den 20 Maart 1814, tar inroeping derwet van den 3 April 1806, hieromtrent mats blijkt, daar, bijhetzelve, wet die wet, als grondslag der school-inrigtingen,is ingeroepen, maar mats omtrent de aanstellingen is bepaald,en, daarentegen, de regaling daarvan, zoo verre de Heeren vanHeerlijkheden betreft, alleen en uitdrukkelijk is gemaakt bij betlater besluit, van den 26 Maart 1814 en dal dal besluit alzoois pet eenig rigtsnoer in dit opzigt to volgen ;

dal, dien overeenkomstig, ontwijfelbaar, voor dezelve Heerenis vervallen gebleven pet refit van aanstelling van plaatselijke-en polder besturen , schouten en secretarissen, en hetzelve refit,to diem aanzien, alleen is geconverteerd in een refit van voor-dragt, dock dal, in legenslelling daarvan, de begeving van allekleinere, dal is van alle mindere gemeente-bedieningen aan hunis blijven verzekerd, voor zoo verre de aanstelling daarvan, ge-lijk in casu, vroeger aan bun toekwam, immers voor zoo verredaaromtrent, geese verdere modifzcati n in pet besluit zelvevoorkomen ;

dal, hoe gewigtig men din ook de betrekking van schooion-derwijzer op zich zelve mogt aanmerken, dezelve loch niet ge-

lijk staat met die der hoofdbestuurders der gemeente, en dat,bij het beklaagde arrest, die betrekking, in tegenstelling tot ditbestuur, conform bet besluit, to refit is geoordeeld to behoorenonder de klcinere gemeente-bedieningen, zoodat, door die be-schouwing, de irrgeroepene wetsbepalingen niet zijn geschonaden. (Zie Arrest van den 23 September 1846 en de daarbij ge-plaatste Nota hiervoren op bladz . 254 .)

10 Julij 1847, n0 . 86 .Besluit, luidendeGezien bet rapport van Onzen Minister voor de Zaken der

Roomsch Katholijke Eeredienst van den 7 Julij 1847 no. I endat van Onzen Minister van Kolonien van den 9 daaraanvol-gende n° . 11, ingediend ten gevolge eener mededeeling van denZaakgelastigde van den H. Stoel bij Ons Hof, gedagteekend den5 Julij 1847, waaruit blijkt, dat Z . II, de Paus, tot Coadjutorcum futura successions van den Apostolischen Vicaris van Ba-tavia Monseigneur J. Groom, heeft benoemd den Heer Petrus1!Iaria Vrancken, Landdeken en Pastoor to Sittard (Limburg)en tevens aan denzelven de Bisschoppelijke waardigheid heeftverleend, onder den titel van Bisschop van Colophon in partibusin fidelium .Gelet op art . 65 der Grondwet, mitsgaders op Ons besluit

van den 16 December 1842, n 72 ;Hebben besloten en besluiten

Art . 1 .

Aan den Heer Petrus Maria Vrancken wordt verlof verleendtot bet aannemen der Bisschoppelijke waardigheid, onder dentitel van Bisschop van Colophon in partibus in fidelium .

Art . 2 .

De Bisschop van Colophon voornoemd, wordt erkend in hoe-danigheid van Coadjutor cum futura successions van den Apos-tolischen Vicaris van Batavia, Monseigneur Jacobus Grooff .

297

Onze voornoemde 1%Iinisters zijn, ieder voor zoo veel heir aan-

gaat, belast met de uitvoering dews .

ZVota . Monseigneur P. M. T"ranc1 en , is sedert bet over-lijden van den Apostolisehen Viearis van Batavia, J. Grooff,op den 24 Mei 4852, aan dozen in die hoedanigheid opgevolgd .Hij is geboren den 7 November 4806 to Montenaken (Limburg)

en word den 43 Junij 4829 to Namen tot Priester en op derv45 Augustus 4847 to Sittard tot Bisschop gewijd .

De Koniog benoemde hem den 6 December 4847 tot Riddenden Orde van den Nederlandschen Leeuw .

16 Julij 1847.

Vonnis van de arrondissements-regtbank to Amersfoort,i°aarbij is beslist, dat de regter niet bevoegd is to treden incon nieuw onderzoek der daadzaken, welke aanleiding hebbendoen ontstaan tot eon verschil , ten zake van verleenden onder-stand, tussehen eon gemeentebestuur en eene diakonie ; nochook, bij bet to wijzen vonnis, de door Gedeputeerde Staten ,krachtens art . 11 en 12 der Wet van den 28 November 1818,(Staatsblad n 41) gegeven beslissing, kan to niet doen ; maaeglen op die beslissing gegronden eisch, zuiver en eenvoudig moottoewijzen , ten einde aan de wettige uitspraak van GedeputeerdeStaten de ten uitvoer legging to verzekeren . (Zie Arresten 12December 1843, 29 Mei 1844, 13 Junij 1845, mitsgaders doNota op bladz. 356 van den Zevenden Jaargang van dit hTand-boekje en voorts Tonnissen 7 September 1847, 3 October 1849en 7 Januarij 1852 .)

9 Augustus 1847, Slaatsblad no. 47 .

Wet, houdende vaststelling van hot Zevende Hoofdstuk derStaats-begrooting (Departement voor de Zaken der Roomsc.1 athol7jlce Eeredienst) voor de jaren 1848 en 1849, op eene soinvan f562,378 .58 voor bet eene dienstjaar en op f562,376 .18voor bet andere.

'o a, Doze sornmen warm in voege als volgt afgedeeld1848 .

4849.

1. Kosten an hot Departement.

4 . Tractement van den Minister .

2 . Tractementen en belooningen derambtenaren, geemploijeerden en be-dienden

3. Bureaubehoeften,

bindwerk ,brandstotl'en en kleine uitgaven .

4 . Locaal-behoeften, sehoonmaak-loonen , meubelen, geringe en dage-lijksche reparation en andere huishou-delijke onkosten

5. Drukwerk .

6 . Reis- en verblijfkosten .

II . Kosten an hot Kerkelijk best uuran de Roornsch Katholijke

Eeredienst .

4 . Te gemoetkoming in de bureau-kosten en schadeloosstelling, wegensbriefporten der respectieve Kerkvoog-den

.Aartspriesters en Landdekens in

onderseheidene kerkressorten .

2. Onderhouds-kosten der Bisseiiop-pelijke woninren to Amsterdam en to'sllertogenbosch, met de verder daartoebetrekketijke uitgaven

3. Jaarlijksche toelagen van de Sa-eretarissen der Kerkvoogden .

4 . Uitkeeringen nit de opbrengst dergeestelijke goederen, thans als jaar-wedden betaald wordende aan de Apos-tolische Administrateurs der Vicariatenvan 's Uertogenbosch en Breda , wits-

Transporteren .

Gnld .

8,000 .00

14,528 .40

2,250 .00

4,620 .00

230,00

200 .00

26,828 .40

6,972 .00

4,400 .00

Gold .

8,000 00

14,526 .00

2,250,00

4,620,00

280.00

200 .00

26,826 00

6,972 .00

1,400 .00

2,000 .00

10,372 .00

299

Per transport .

faders aan vijf Professoren der tweeSeminaries van die Vicariaten , ,

5. Toelagen der Landdekens in dedekenaten : Cnijk, Nijmegen, Druten,Amstelland, Kennemerland, Rijnland,Delfland, Schieland, West-Vriesland,Noordholland en Zeeland

6. Jaarwedde van den ApostolischenAdroinistrateur van bet Vieariaat vanLirnburg

7. Jaarwedden van den Directeur ende Professoren van het Seminarie vanbet Vicariaat van Limburg, mitsgadersbeurzen van de in dat gesticht opgeleidwordende kweekelingen tot bet Pries-terschap

ill . Xosten van de dienstdoendeR. K. geesteljken .

f . Vaste jaarlijksche competentienvan 65 Pastoors, 9 9 Kapellaans en 9andere kerkelijke bedienaren .

,

2. Jaarwedden of tractementen, toe-lagen en verdere bezoldigingen van deRoomsch Kathotijke geestelijke-n in deonderscheidene provincien en in bethertogdom Limburg

JVormatief bedrag . , f 446,677 .67Iliervan wordt in afwach-

ting van de toekomstige ker-kelijke organisatie en om-schrijving der parochien,over elk der jaren 9848 en4849, tijdelijk afgetrokken,om gedeeltelijk to wordenovergebragt op art . 2, derder Vde afdeeling . . . » 62,354 .00

Guld .

40,372 .00

7,000.00

3,200 .00

2,500 .00

3,000 .00

28,072 . 0

29,745 .54

384,326 .67

406,072 .482

Guld .

40,372 .00

7,000.00

3,200 .00

2,500.00

5,000,00

28,077 .00

21 ,743.Si

384,326.67

406,072.982

300

1V. Kosten vary het Kerkgenootschapder Oud-Bisschoppelipce Klerezy° .

1 . Jaarwedden van de Kerkvoogden derOud-Bisschoppelijke Klerezy to Utrecht,to Haarlem en to 's Gravenhage, mits-gaders van derzelver Algemeenen Se-cretaris ,

.

,

2. Jaarwedden of tractementen entoelagen der dienstdoende geestelijkenbij de kerkelijke gemeenten der Oud-Bissehoppelijke Klerezy , in sommigeprovincien

.ZV'ormattef bedrag . . , f 7,500 .00Hiervan wordt, in af-

wachting van de regelingder kerkelijke aangelegen-heden , over elk der jaren4848 en 1849 tijdelijk afge-trokken , om gedeeltelijk toworden overgebragt op art .2 der Vde afdeeling . . , as 1,200,00

V, Verschtilende uit avers .

4 . Personele toelagen of tijdelijkeunderstand ten behoeve van oude ofziekeUjke buiten dienst gestelde gees-telijken, gesupprimeerde Kloosterlin-gen en Religieusen

2 . Onderstandgelden ten behoeve vankerkelijke gemeenten en kerkfabrieken .

Gold .

4,800 .00

Geld .

4, ;300,00

48,006 .00

48,006 .00

562,376,182

V1, Pensioenen .

Eurgerlijke en kerkelijke pensioenen . 48,006 .00

48,006,00

Totaal van het kloofdstuk . 562,378 .582

6,300 .00 6,300.Ot

10,600 .00 10 .600 .00

3,800 .00 3,800 .00

39,000 .00 39,000 .00

42,800 .00 42,800 .00

301

De Memorie van toelichUny, behoorende tot het ontwerp vanwit tot vaststelling van het Zevende lloofdstuk der Staatsbe agrooting voor 1848 en 1849, bevatte de volgende belangrijkeopmerkingen

aDe verminderingen , welke het cijFer van het Zevende Hoofd-»8tuk der Staats-begrootingen over 1831-1847 achtervolgensaheeft ondergaan , en die de aanzienlijke som van f 123,743,67»bedragen, hebben ten gevolge gehad, dal de uitgaven ten be®aahoeve van de Roomsch Katholijke Eeredienst binnen zulke tingeagrenzen zijn beperkt geworden, dal het thans schier onmo-aagelijk is, om uit de laatstelijk toegestane som van [562,38285amn de noodzakelijkste en dringendste behoeFlen, hoe matig enabekrompen oak berekend, over 1848 en 1849 to kunnen voorzien4

aZoo als reeds bij de vorige tweejari,e begrooting is be-aamerkt, laat het zich gemakkelijk begrijpen , dal tie bestendigeaaaanwas tier bevolking en de daarmede noodwendig gepaard»gaande uitbreiding tier behoeFlen van de Eeredienst, eerie jaar-alijks toenemende vermeerdering der uitgaven van dit Depar-atement medebrengen , en dal gezolgelijk, zonder eerie geeven-»redigde opklimming van bet cijFer van bet Zevende IIoofdsluk,~~de Staat in gebreke zoude moeten blijven , om deszelfs ver-apligtingen , nit bet Zesde Hoo fdstuk der Grondwet geboren ,amn eerie eenigzins redelijke mate to kwijten .

aDe natuurlijke oorzaak, weike deze uitgaven moet doer aan-agroeijen, gaat, in betrekking tot de Roomsch Katholijke Eetendienst, vergezeld van de omstandigheid, dal bet 1923te artikel»der Grondwet, to dien aanzien, flog sledits voor een gedeelteis kunnen warden toegepast, en dal alzoo een groot aanlal

a-der kerkleeraars, welke geen of een ontoereike,nd tractementagenieten, aanspraak op die toepassing blijft n~ ken ; weshalveabet geen betoog behoeft, dal die oorzaak en omstandigheid)abet onvermijdelijk doen warden, dal bet vroeger reeds als toalaag erkende cijFer van bet Zevende Hochfdstuk der Staatsbe,agrooting, voor bet vervolg, verbooging onderga .

aDaar intussehen de behoeFlen van 's Rijks schatkist de bier

302

~noodige verhooging ditmaal niet hebben toegelaten, zoo heefiamen getracht, de vermeerdering van die posten , welker vroegerabedrag thans volstrekt ontoereiker~d is geworden, voor zooaverre mogelijk was, to vinden uit de verminderingen, welkeasommige andere posten van dit Hoofdstuk hebben kunnen on-adergaan ; waardoor bet cijfer van bet totaal, nog een weinigabeneden dat, hetwelk op de loopende tweejarige begrootingais toegestaan, heeft kunnen blijven : eene uitkomst, welke niet?is verkregen dan met ter zijde stelling van behoeften, wieravervulling hoogst wenschelijk en regtmatig was, dock waaraan,azonder verhooging van bet Zevende Hoofdstuk, niet to denkenavalt . r~

Bij bet onderzoek van dit hoofdstuk in de Tweede Kamertier Staten-G eneraal, werden de volgende aanmerkingen van at-gemeen belang gemaakt :

144. In de kolom van toelichtende aanmerkingen, waar-atnede de specifieke Staten van tilt Departement van AlgemeenHBestuur op eene allezins doelmatige wijze verrijkt zijn, isameermalen bet denkbeeld vooruitgezet, dat de leeraren tieraverschillende godsdienstige gezindheden eene grondwettige aan-a)spraak op traktementen en pensioenen uit 's lands schatkistahebben, 1\1e deze beschouwing, die reeds in de vorige para-graaph (1) in lief voorb+jgaan is aangevoerd, hebben zeer

(1) De bier bedoelde vorige paragraaph betrof bet ZesdeIloof'dstuk tier Staatsbegrooting (hot Departement voor de Zakentier Ilervormde Eeredienst) en luidde als volgt :

(I 143. De veees door den Minister aan bet slot van zijneAMemorie van toelichting geuit, dat de uitgetrokl,ene som voorade to verleenen pensioenen onvoldoende zal zijn, words dooravele leden ongegrond geacht, en alleen aan eene to ruimeauitlegging tier tweede alinea van art . 192 tier Grondwet toamoeten worden toegeschreven . Deze leden kunnen betrekkelijkadit onderwerp geene volkome verpligting van de zijde van denaStaat erkennen, maar meenen, dat bier altijd eene guest ver-ateend words, waarvan de toewijzing van omstandigheden moetaafhangen,))

JO3

nvele leden verklaard zich in semen deele to kunnen vereenigera~sNaar het oordeel deter leden kan alleen eene verkeerde uitleg-»ging van art . 192 der Grondwet tot het vooruitzetten vanudusdanig dwaalbegrip aanleiding seven, cn zij hebben zich dus»gedrongen gevoeld to doers opmerken, dat, terwijl in bet eerste))lid van dit artikel de bij de invoering der Grondwet genoten»wordende traktementen en pensioenen als verkregen regterr))aan de onderscheidene godsdienstige gezindheden verzekerd zijn,aain tegenstelling daarvan bij bet twcede lid alleen een voor-»uitzigt op soortgelijke verdere begunstiging geopend is . Zonder°»dus in bet minste to willen afdingen op de verpligting van»den Staat, om bij geblekene behoefte, de verschillende gods-sdienstige gezindheden in tit opzigt to gernoet to komen, zijnadie leden evenwel van meening, flat de beoordeeling flier be-ahoefte aan de wetgevende mast vrijstaat, en derzelver ver-avulling van tijd en omstandiuhe,ien hehoort of to hangers ;uallerminst kunnen zij in eene uitlegging berusten , volgensaawelke de tijdelijke niet-vordering van dusdanige bijdragen alsseen afstand van volkomene regten zoude moeten wordedvbeschouwd .

148. Zeer vele leden hebben radere ophelder ingen omtreut»den tegenwoordigen stand der zaak met de Oud-BisschoppelijkesKlerezy verlangd ; zij kunnen bet geenzins beamen, flat eerieseenvoudige geldzaak met geloofspunten vermengd worde . Hetsschijnt hun toe, voor Regering en Vertegenwoordiging geenzinsnde vraag to zijn, of de leden der Oud-Bisschoppelijke Klerezyu zich to rest of to onregte Roomsch Katholijken noemen, noctr»ook of zij zich in eene of meerdere gelootspunten van de leernder Roomsch Katholijke Kerk gescheiden willen achten ; maarualleen of zij ten aanzien der schatkist als een op zich zelfsstaand onderdeel der Roomsch Katholijken beschouwd moetensworden. Door bet in bet oog houden van flit gewigtig onrler-aascheid zoude de gerezene zwarigheid waarschijniijk vermeden»zijn ; deszeifs toepassing zoude misschien alsnog tot de ophef-sflng der bezwaren kunnen leiden .

n Men wenscht in ieder geval to weten, tivat sedert de be~aahandeling der laatste begrooting in deze zaak is voorgevallenaaen voorai of de in den stoat van berekeningen voorkomende'}veranderde benarningen met bet gerezen geschilpunt in verbandaastaan .0

Deze beide paragraphen zijn in voege als vol gt beantwoord

a 144 . De leeraars van de godsdienstige gezindbeden, wierobezoldiging uit 's lands kas niet, als een verkregen rest, bijohet eerstc lid van art . 192 der Grondwet, aan de betrokkenaageziudheden verzekerd is, kunnen niet to min op bet genietenaavan eerie toereikende bezoldiging uit die kas aanspraak ont-oleenen nit bet twee le lid van dot artikel, in verband met betn1S9ste artikel der Grondwet . In then zin kan en mag deze aan-aaspraak grondwettig genoemd worden , even gelijk de erkendeaaverpligting van den Stoat, om, bij geblekene behoefte der ver-aschillende godsdienstige gezindbeden in dit opzigt to gemoet toaakomen, eerie grondwettige vet pligUng kan en mag beaten, ver-omits die nit de, ingevolge art. 189 aan alle godsdienstige ge •aazindheden, in bet Koningrijk bestaande, verschuldigde gelijkeohescherming voortvloeit. Dat bet vervullen flier behoefte vanoStaatswege van bet vermogen der schatkist afhankelijk blijft,aaen mitsdien tijd en omstandigheden op bet gevolg seven aaunhet tweede lid van art, 192 meer of min gunstigen invloedaakunnen uitoedenen, vermindert de bestaande grondwettige aan-a>spraak niet, moor float slechts bet geval ontstaan, waarin de>>leeraars der Roomsch Katholi,jke gezindheid tot hiertoe, opaaweinige uitzonderingen na, algemeen verkeeren, namelijk, dot»iij , die lets van bet Rijk genieten, aanrnerkelijk lager uitaa'slands kas bezoldigd worden, don de leeraars van andereaagodsdienstige gezindbeden : - eerie omstandigheid, die, metabet oog op bet 192Bt 6 artikel der Grondwet, wel net als ver-aakorting van volkomen regten is to besehouwen, moor lochaabillijkheidshalve aanleiding behoort to seven , clot in de ge-

JOB

ahleken behoefte zooveel mogelijk worde voorzien, ten einde desStaat niet in gebreke blijve zijne grondwettige, verpligting inadat opzigt to volbrengen .

§ 148. In betrekking tot deze zaak wenscht de Regering tosdoen opmerken , dat zij de Oud-bisschoppelijke Klerezy in alleshare verrigtingen op bet kerkel(k terrein volstrekt ongemoeid~laat, en aan dezelve in het staatkundige apes verleent, watabet Gouvernement to verleenen bij magte is , waarvan deaonderwerpelijke begrooting, bij vergelijking van die van vroewagere diensljaren, wederom een bewijs kan opleveren .

Overigens heeft de Regering, gedacb(ig aan de grenzen,))haar door de Grondwet aangewezen, vast besloten, zich zorg-avuldig to wachten van partij to nemen in bet bier bestaande))geschil, en zulks om de in hare oogen apes afdoende reden,sdat zij even onbevoegd als ongehouden is, om tusschen lJtrechtaen Rome to beslissen .

((De vraag ; ((of de leden der Oud-Bisschoppelijke Klerezy zichsate refit of ten onregte Roomsch Kathol?jken noemen, noc11asook of zij zich in eene of meerdere geloofspunten van de leerwader Roomsch Katholijke Kerk gescheiden willen achten, a

am andere woorden ; aan welke zijde bier de regtzinnigheid in}deer en tucht, bet gelijk of ongelijk in bet geschil is? -- heeft»de Regering niet to onderzoeken , vermits zij zich daarmedeaniet zoude kunnen inlaten , zonder zich bet jus in sacra aan

ate matigen .elndien de Oud •B isschoppelijke Klerezy Roomsch Katholijk

awil wezen, is de Staat verpligt haar verlangen in dat opzigtate eerbiedigen, omdat de volkomen vrijheid der godsdienstigeabegrippen bij de Grondwet aan elk gewaarborgd is . Het ligtaechter, bij dat gevai, in den ward der zaak, dat de Regeringsin den twist, welke daarover in den hoezem van bet kerkge-anootscirap, waartoe de Klerezy verklaart to behooren, wordtagevoerd, deelgenoot zoude worden, wanneer zij den, door betahoofd der Klerezy, in strild met de oorspronkelijke stichtingspsacte der Nederlandsche Bisdommen benoemlen, en door de

nmeerderheid der Roomsch Katholijken niet erkenden Bisschopnvan Haarlem, offcieel erkende in die hoedanigheid, of onderndien titel . Trouwens, zoo doende zou de Revering aannemennot beslissen, dat bet in 1559 opgerigte Roomsch KathotijkeaBisdom van Haarlem, door die benoeming, wettig vervuld wasnen derhalve wet naar den zin der Oud-Bisschoppelijke Klerezy,nmaar niet in den geest van onzijdigheid, handelen en geheelnafwijken van de voorzigtigheid, welke de Staatsbesturen dezernlanden, zoowel onder de Republiek als later, steeds in dewsnhebben betracht, door de staatkundige erkenning van Bisschopnvan Haarlem aan den, door bet hoofd der Oud-BisschoppelijkeaKlerezy, benoemden titularis voistandig to weigeren .

a Voor bet geval, dat de Oud-Bisschoppelijke Klerezy zich als»een op zich zelf staand kerkgenootschap wit beschouwd hebbenn en hare betrekking tot den Staat ale zoodanig op eenen be-npaalden voet wenscht geregeld to zien, is de Regering bevoegd))en ieder oogenblik bereid, daartoe op het deswege to uitennverlangen der belanghebbenden over to gaan ; - waarom dannook het eerste artikel dezer afdeeling, even als bij de vorigentweejarige Staatsbegrooling, zoodanig is omseheeven, dat, inndit opzigt, geese ongelegenheid zoude kunnen in den wegnstaan, n

01) deze beantwoording weed, bij bet atgemeen verslag over debetrokkene Staats-begrooting, van wege de Tweede Kamer derStaten-Generaal, nog nader aangemerkta~ 144. De verklaring bij de vorige paragraaph (1) gedaan,

306

(1) De hier bedoelde paragraaph betrof bet Zesde Hoofdstukder Staats-hegrooting (Departement voor de Zaken der HervormdeEeredienst), en daarhij wend de overtuiging van vele leden uitge-drukt ; cc dat bet bedoelde grondwettig voorschrift niet meetndan een vooruitzigt op jaarwedden en pensioenen voor leerarennder onderscheidene kerkgenootschappen opent, zoodanig dat»hier preen eigenlijk refit op geheete voorziening in aanwezigeubehoeften bestaat, en de vervulling diet behoeften aan tijd en

307

swordt hier berhaald , en wel met to meer nadruk, omdat inade stukken betrekkelijk dit Departewent zoo dikwijls een he-aroep op art . 192 der Grondwet wordt gefiaan . Maar daaren-aboven heeft men gemeend regtstreeks de gevolgtrekking toamoeten wederspreken, die in dit gedeelte der regerinfs-ant-awoorden uit art . 189 der Grondwet schijnt to worden afge-aleid . Dat artikel zegt gelijke bescherming aan alle in hataKoningrijk bestaande godsdienstige gezindheden toe, maar die»bescherming heeft, naar hat oordeel van vale laden, nietspgemeen met de bezoldiging der leeraren van de versehillendeakerkgenootschappen of met bet onderhoud der openbare eere-ndienst, en allerminst last zich dus beweren, dat de bij deaGrondwet toegezegde gelijke bescherming ook gelijke bezol-adiging zou medebrengen .

a 148. Verscheidene laden hebben zich met hat gegevenaantwoord omtrent de Oud-Bisschoppelijke Klerezy niet to vredenaakunnen stellen . Zij meenen dat de laden dezer godsdienstigeagezindheid wettige aanspraak hebraen op dezelfde behandelingavan de zijde der Revering, als bun tijdens de invoering der3~Grondwet van 1815 en tot voor weinige jaren ten deal vial .sBepaaldelijk is men van gevoelen, dat, als tie volgelingen dera0ud-Bisschoppelijke Klerezy aan hunne kerkvoogden de vanaoudsher gebruikehjke benamingen toekennen, en de Reger ing ,una vroeger daarin geenelei zwarigheid to hebben gezien, bunadit thans bemoeijelijkt en zelfs betwist, tenzij daze volge-alingen zich geheel afgescheiden van de Roomsch KatholijkesKerk willen verklaren, de Regeriug zich, tegen hare dikwijlsagedane verklaringen aan, op hat gabled der godsdienstige be-»grippen begeeft. Overigens is vrij algemeen de opmerking ge-»maakt, dat niet of ten minste niet duidelijk geantwoord is op

uomstandigheden ondergeschikt blijft . Verkregen regten zijn,avoigens daze laden , aileen of hoogstens aanwezig voor hetgeennbij de invoering der Grondwet van 1815 aan traktementen,,epensioenen en andere inkomsten ten behoeve der onderscheiwedene godsdienstige gezindheden weed uitgekeetd . e

X08

))de in bet voorloopig verslag gedane vraag wegens hetgeen inadeze zaak sedert de behandeling der vorige be~,rooting is voor-»gevallen, en wegens bet veronderstelde verband tussehen de ins den staat van berekeningen voorkomende veranderde benamin-agen en bet gerezen geschilpunL n

In betrekking tot de eerste aanmerking (~ 144) verklaardede Minister voor de Zaken der R, K . Eeredienst, bij de, opden 4 Augustus 1847, gehoudene heraadslaging over bet ZevendeHoo fdstuk, in de Tweede Kamer,, order anderen : Balk erken»volrnondig, dat bij art . 192 der Grondwet alleen aan die leerarenpeen verkregen refit wordt toegekend, die in bet geval vannhet eerste lid van dat artikel verkeeren, dat is aan hen, dientijdens de invoering der Grondwet bezoldigingen nit 's Rijksakas genoten, en dat, bij tegenstellin T daaraan, aan lien dierim de termen van bet tweede lid van genoemd artikel vallen ,uzoodanig verkregen refit niet geschonken wordt . Intusschen valtnhet niet to ontkennen , dat bij bet tweede lid aan de daar he-ndoelde leeraren een vooruitzigt wordt geopend, om merle uitn 's Rijks schatkist bezoldigd to worden, en dat dit vooruitzigtndoor artikel 189 der Grondwet, volgens betwelk aan alle gods-ndienstige gezindheden gelijke bescherrning verleend moet worden,))tot eerie grondwettige aanspraak verheven wordt, die weteeni ,tins afbankelijk is van de omstandi gheden des lands,

»maar die toch, voor zooveel deze zulks toelaten, door de Grond-awet wordt toegekend .

«De bij § 148 gemaakte aanmerking fief aanleiding, dat van})Regeringswege eerie wijziging werd voorgedragen in de rierde

))afdeeling (art . l) van bet Zevende Hoofdstuk der Staatsbegrootingnwaardoor bet boofd of opschrift dier afdceling, betwelk aan-nvankelijke luidde

«Foster der Oud-Bisschoppelijke Elerezy, a werd veran-derd in : o Kosten VAN HET KERKGENOOTSCIIAP der Oud-Ilisschop-d~pelijke Ilerezy ; e -- terwijl bet eerste artikel dier afdeeling,

amn plaits van met de woorden : a Hosten van het kerkelijk be-

astuur f 4300;)) werd omschreven in voege als volgtafaarwedden van de Kerkvoogden der Oud-Bisschoppelijke

»8lerezy to Utrecht, to Haarlem en to 's Gravenhage, mitsga-»ders derzelver algemeenen Secretaris . . f 4300 .

a Die omschrijving, a wide de Minister, ((15 overeenkomstig))den wensch van vele leden . Zij luidt thins zoo als die in vroegereaabegrootingen gesteld was, van welke vroegere omschrijvingnvele van U Edel Mogenden de herstelling verlangden .aa

Op die wijze bleet bet niet erkennen van eenen a Bisschop

))van Haarlem, a ongeprejudicieerd ; dock niet to min werd eenejaarwedde van f 1300 ten behoove van eenen « 1rt'erkvoogd deraaOud-Bisschoppelijke Kierezy to Haarlem a beschikbaar gesteld .

De groote meerderheid der Tweede Kamer berustte daarin,waarvan hot gevolg was, dat bet Zevende blool:dstuk der' Staats-begrooting voor 1848 en 1849, door die Kamer, met 43 tegen13 stemmen werd aangenomen, en dat, ter uitvoering der be-grootingswet van den 9 Augustus 1847 (Staatsblad n° .47), bij

Koninklijk besluit van den 7 Januarij 1848, n° . 62, uaan Hen-a dricus Joannes van Buul, pastoor to Amsterdam, in zijnea boedanigheid van Herkvooyd der Oud-Bisschoppelijke Kierezy touldaarlem, a werd toegekend eene jaarwedde van f 1300, torekenen van den eersten Januarij 1848 .

11 Augustus 1847, n°. 73 .

Besluit, houdende goedkeuring van bet, door de Staten vanhot Hertogdom Limburg, in derzelver vergaderingen van den17 Julij 1846 en 14 Julij 1847, gearresteerd huishoudelijk regle-ment voor de openbare scholen in dat gewest, naar aanleidingvan artikel 7 van hot Koninklijk besluit van den 27 Mei 1830(Staatsbl. n° . 9) en krachtens artikel 144 der Grondwet opgemaakt .

Nota . Bij resolutie van Gedeputeerde Staten van Limburg, vanden 27 Augustus 4847, (Administratief Mernoriaal n° . 409)is bet voormelde reglement afgekondigd met bepaling dat betmet den 4 Januarij 4848 zoude in working komen .

310

20 Augustus 1847, n° . 55 .Besluit luidendeOp bet adres van den Raad der Vereeniging van den Ii . i'inb

centius van Paulo in Nederland, ingediend, ten gevolge tier,overeenkomstig Ooze beschikking van den '7 Mei 1847, left . V=6,aan die Vereeniging gedane aanschrijving van Onzen Ministervoor de Zaken der Roomsch Katholijke Eeredienst van den 15Mei 11 ., no. ~ 9 ;Gezien de rapporten van Ooze Ministers van Justitie, van

Binnenlandsche Zaken en voor de Zaken der Roomsch KatholijkeEeredienst van den 30 Julij en I$ Augustus 1847, n° . 34, 116en ~a49 ;

Gelet op art. 291 van bet Wetboek van Strafregt en op art .1690 van bet Burgerlijk Welboek ;

Hebben goedgevonden en verstaanOoze toestemming to vet leenen tot de toelating tier hierboven

vermelde Vereeniging, op den voet van bet ten rekeste over-gelegde, in Maart 1846 voor die Vereeniginr; vaslgesteld Regle-ment met bet nader bijvoegsel tot art . 44 van hetzelve .Ooze Ministers voor de Zaken der Roomsch Katholijke Eere-

dienst, van Juslitie en van Binnenlandsche Zaken zijn, elkvoor zoo veel hem beireft, belast met de uitvoering dezes .Nota. Be, in den hoofde, van lit besluit, aangehaalde aan-

sehrijving van den 15 Mei 9347 was van den volgenden inhoud ;a De Koning in ervaring gekomen zijnde, dat zich onlangs

'liter to lande , onder den naam van : a Vereeniging van den»all. Yincentius vary Paulo a een genootsehap heeft gevormd ,Hwaarvan zich bereids , in onderscheidene steden des llijk~ ,uafdeelingen (Con ferencien) hebben gevestigd, heeft mij ge-agelast , aan dat genootschap to doers kennen : dat , ingeval des-»zelfs leden vergaderingen , op bepaalde dagen , met meer dantvvintig personen , mogten houden, of willen houden, de Ver-»eeniging, overeenkomstig artikel 291 van bet Wetboek vanoStrafrrgt, tot bare vestiging bier to hole noodig heeft de toe .)stemming der Hooge Regering , welke alsdan, volgens die

awetsbepaling, aan bet genootschap zoodanige voorwaarden zouakunnen opleggen als zij noodig zal oordeelen .

K Ik heb gemeend niet beter aan dezen last to kunnen voldoen ,adan daarvan aan den Raad der bedoelde 1/ereeniging, bijadeze mededeeling to geven , met uitnoodiging aan denzelven ,aom hiervan kennis to wines semen , zoo voor zieh, als voor»zoo veel noodig, voor de elders gevestigde afdeelingen (confe-rencien) , ten einde bet genootschap zieh daar naar zoude kunnenagedragen, voor bet geval, dat de vergaderinger van de Vtir-neeniging die uitgestrektheid hebben of erlangen , dat zij in deatermen van bet aangehaalde wets-artikel mogten vanes . n

De aard en bet doel van de hier bedoelde weldadige Veree-niging zijn, even als haar Reglement, (bet welk in druk nitge-geven, en alom verkrijgbaar is) genoegzaam bekend, dan datbet noodig zoude wezen, daaromtrent alhier in bijzonderhedento treden .

De uitbreiding, welke dit genootschap en deszelfs veelsoortigeliefdewerken, sedert zijne vestiging hier to lande heeft verkregen,blijkt nit de gedrukte verslagen, welke de Vereeniging jaarlijksopenbaar maakt .In bet laatst van 1858 was bet petal der afdeelingen of con-

ferencien van deze Vereeniging, in de verschillende gewestendes Rijks, geklommen tot 80, welke to zamen ongeveer 1040werkende leden telden .

7 September 1847 .

Vonnis van bet kantongeregt to Amersfoort, waarbij is be-slist ; dat vie diakonien in bet algemeen, your zoo verve zijzuiver kerkelijke inrigtingen zijn en geese toelage van de hur-gerlijke gemeente genieten, volgens den aard barer instellingen zonder dat eenige daarmede strijdende wettelijke bepalingenbestaan, geheel onafhankelijk zijn in bare bedeelingen, en dusniet regtens verpligt zijn tot bet geven van onderstand aanbehoeftigen ;

dat, daar eene diakonie , als zuiver kerkelijke insteliing, onaf-

312

hankelijk is in de bedeeling barer armen, geese administratievemagi haai eenige verpligting dies aangaande kan opleggen ;dat art. 11 en 12 tier wet van den 28 November 1818

(S(aatsblad no . 40) alleen de beslissing van verschillen wegensbet onderstands-domicilie, tusschen twee gemeenten of onder-scheidene diakonien gerezen, aan Gedeputeerde Staten opdragen,dock geenzins aan dezelve de bevoegdheid toekennen, om dediakonien tot het geven van onderstand to nootizaken ;

dat art . 13 tier genoemde wet wel bepaalt, dat de burgerlijkegemeente, hulp verleenende aan eenen behoeftige, haar refit vanverhaal tot restitutie behoudt op dengene, op wien zulks toe-komt, dock dat daaruit in den regel geenszins volgt, dat doorde woorden ; u op dengene, op wien zulks toekomt, a in tieeerste plaats moeten worden verstaan tie diakonien , maar dieuitdrukking veeleer slaat op tie bloedverwanten of familie-be-trekkingen van den behoeftige, in de gevallen, waarin diebloedverwanten volgens de wet d~artoe verpligt zijn, en dusin geenen deele kan toegepast worden op het woord instelling,diakonie of gemeente, terwijl daarenboven dit ail ikel slechtsziet op het geval, dat dadelijk bijstand noodig is , zonder datmen bet eens is , aan welke gemeente of instelling de behoef-tige zich kan aanmelden , maar geenzins op eerie bedeeling ofeen onderstand, wanneer er gees verschil bestaat omtrent betdomicilie van onderstand van den behoeftige .(Zie Vonnissen 9 Junij 1847 , 16 Julij 1847 en 3 October

1849, alsmede dat van tie arrondissements-regtbank to Utrechtvan den 7 Januarij 1852 .)

11 September 1847, n° . 48 .

Besluit , luidende als volgtOp den eersten Zondag in tie maand Mei dezes jaars, ver-

eenigden zich, op Onze uitnoodiging, tie ingezetenen van Ne-derland met Oois, om, in glen hoogen nood waarin zij met bijnRgeheel Europa deelden, bij den andermaal mislukten oogst tiernoodzakelijksle voedingsmiddelen, van de genade ties Almagtigen

rl reddiiig of to smeeken, die door gees menschelijk vermogenkon verkregen wor den .

Sedan narn de algerneene druk steeds toe, en vale plaatsenwarden voor volslagen hongersnood nog alleen behoed door deweldadigheid van bijzondere hersonen , wa rrvan zoo vale in onsVaderland steeds herald zijn, om op de eerste roepstem van on-t;elukkigen , axle mogelijke pulp to blades .

Met eene angstige bekommering zag men intusschen de toe-komst to gem~~et, want de overtuiging ward meer en meer ge-vestigd, dat, bij eene derde mislukking van den oogst, ook deri,jkdom der vermogende alsdan in bet helpen en verzachten zouto kort schieten . Mlle oogen warm dan ookHemelwaartsgewend,want alleen rte Heer der natuur kon dies gewenschten oogstebieden !Thans zijn onze gebeden genadig verhoord . Een milde over-

vloed van bijna alte graven , voedingsmiddelen en vruchten ver-blijdt den landman in vale gewesten, terwiji in minder begun-stigde oorden men althans reden heeft van dankbaarheid overde opbrengst der rneeste gewassen .

Indies de hood hidden leert, verhoorde gebeden wekken totdanken ! Wij zijn overtuigd dat den godsdienstigen Nederlander,wiens hart zeker reeds meermaals in afcondering dankbaarzijnen God en Vader heeft verheerlijkt, de gelegenheid welkornzal zijn, om op eases plegtigen algemeenen dankdag den Al-zegenaar openlijk to loves .

Zoo is hat, dat Wij hebben goedgevonden en verstaan , gelijkWij goedvinden en verstaan bij daze

1°. Te bepalen , dat die plegtige dankdag zal plaats hebbenop Zondag den 26 September aanstaande.

2o. Onzen Minister voor de Zaken der Hervormde en andereEerediens!en hehaive de Roomsch Katholijke, en Onzen Ministervoor de Zaken der Roomsch Katholijke Eeredienst aan to sch ijven,om onverwijld (ieder voor zoo veal hem aangaat) de bedienaarsvan de Godsdienst nit to rroodigen, om op voormelden Zondagden zes en twintigsten deter magi d S ptember , op tie wijze

14

314

welke met de gebruiken en instellingen van ieder kerkgenoot~schap overeenkomt, de openbare godsdiensloefening op dezenplegtigen dag doelrnatig in to rigten ; vereenigende met de dank-zeggingen voor zoo genadige verhooring onzer smeekingen, enzoo groote redding uit den nood, vurige gebeden om den on-misbaren zegen van den Albestuurder ; vooral ook deze gelegen-heid waarnemende, om de tot erkentelijkheid gestemde batten(evens op to leiden tot nederig beset ; van bet onverdienele derGoddelijke gunstbewijzen, en tot zoodanig godsdienstig en zede-lijk gedrag, als de vrucht behoort to zijn van ootmoed en waredankbaarheid .Onze voornoemde Ministers zijn, ieder voor zoo veel hem be-

treft, belast met de uitvoering van dit besluit .

.ZVota . Aan dit besluit is uitvoering gegeven bij circulaire vanden Minister voor de Zaken der 13, K . Eeredienst van den 18 .September 1847 n°, I s o 7 (Zie Beslui t 23 April 1847, no, 53),

11 September 1847 no . 55 .

Besluit, bekrachtigende de volgende ordonnantie, door deStaten van bet Hertogdom Limburg vastgesteld voor de € ;oedebewaring van gedenkstukken voor de geschiedenis of voorwerpenvan kunst, geen bijzonder eigendom zijnde

De Provincials Staten van bet Hertogdom Limburg

Overwegende, dat in bet algemeen belang behoort gezorgd toworden voor de goede bewaring van gedenkstukken van ge-schiedenis en kunst, welke geen eigendom van bijzondere ge-nootschappen of personen zijn, tilt kracht van artikel 144 derGrondwet, behoudens de nadere goedkeuring des Konings .

Hebben besloten en besluiten

Art . 1 .

Alle voortverpen van kunst en gedenkstukken van geschiedenis,zich bevindende in de gerneentehuizen of in gestichten, welkeonder bet toezigt zijn gesteld van bet burgerlijk gezag, voor

zoo verge die gedenkstukken niet zijn bet eigendom van bijryzondere personen , genootschappen , of van gestichten , walkerbezittingen niet kunnen geacht warden to zijn lief eigendomder burgerlijke gemeente in welke zij gevestigd zijn, wordenonder de waakzaamheid en bescherming van bet al ;emeen be-stuur geplaatst .

Art . 2 .

In de steden en gemeenten in dewelke hat plaatselijk bestuurtie mog elijkheid zal vinden om eene commissie to benoemenbestaande uit kunstenaren of kunstrninnaars de vereischte kennishezittende, orn over kunstvoorwerpen to oordeelen, zal lief col-legie van Burgemeester en Schepenen onverrvijld tot die benoemingovergaan en hiervan kennis geven aan de Gedeputeerde Staten ;zullenrle gemelde commissi n zamengesteld worden uit drie ofvijf laden .lu de ger reenters alwaar hat zamenstellen van commission

rinoeijelijk of onmogelijk is, zullen de laden in de naburigeptaatsen kimnen genomen worden .

Art. 3 .

De commission ben~emd en aangesteld zijnde, zullen zichonverwijld verzekeren, welke voorwerpen van kunst en gedenk-stukken van geschiedenis , zoo als hiervoren in art . 1 omschreven,eene wezenlijke kunstwaarde opleveren, of als gedenkstukkenvan geschiedenis worden erkend ; zij zullen vervolgens hiervaneene historische aanteekening opmaken , inhoudende alle de bijazonderheden hiertoe betrekkelijk en die van eenig belang zijn ;van daze notiti~n zal eon afschrift overhandigd worden aan hatplaatselijk best uur, als ook aan de Gedeputeerde Staten .

Art. 4 .

Alle voorwerpen in gemelde aanteekening hevat, zullen onderde waakzaambeid van bet gemeentehestuur worden geplaatsten de bestuurders of hoofden der gestichten alwaar daze ge-plaatst err bewaard worden, voor dezelve verantwoordelijk zijn,

en wordt hun tevens de pligt opgelegd, lief plaatselijk bestuurdadelijk van alto onttrekking flier voorwerpen to onderrigten .

Art . 5 .

De commission zullen van zes tot zes maand.en ecne inspectiedoen der voorwer pen onder hunne waakzaamheid geplaatst ; zijzullen van gemelde inspectie behoorlijk proves-verbaal opmakenen in hetzelve hunne aanmerkingen lrlaatsen ; deze verbalen zullenaan bet gemeentebestuur worden over handigd .Indien de aanmerkingen door de commission gemaakt, moeten

aanleiding geven , tot lief nemen van eenige maatregelen vanwege het gemeentebestuur , in lief belang der bewaring van debedoelde voorwerpen , zal hetzelve flit onmiddeli jk verrigten ,behoudens kennisgeving, in den loop van eene maand , van degenomene maatregelen aan de Gedeputeerde Staten .

In alle gevallen zullen de gemeentebesturen zonder uitstel aande Gedeputeerde Staten verslag doen der gedane inspection .

Art, 6 .

Geen der kunstvoorwerpen hierboven vermeld , zullen mogenverplaatst worden, zonder voorkennis van bet plaatselijk bestuurflat hiertoe zijne loestemming niet zal geven , flan na zich tohebben verzekerd, flat de verplaatsing niet schadelijk kan zijnvoor bet voorwerp zelf en niet tot nadeel kan strekken van dekunst ; iii leder geval zal de commissie alvorens moetenhoard zijn .

Art . 7 .Geene schoonmaking of herstelling zal moeen pleats hebben

aan een der gemelde voorwerpen , zonder toestemming van betplaatselijk bestuur, hetwelk gelijkelijk de keus van den kunste-naar of de kunstenaren, die de werken zullen verrigten of be-sluren, zal moeten goedkeuren , na alvorens hieromtrent decommissie geraadpleegd to hebben .

Art. $ .

Geene tier voorwerpen van kunst en gedenkstukken van ge-schiedenis, welke zich in een tier openbare gestichten hevinden

JI7

elr van de cathegorie zijn in artikel een hedoeld , zullen mogenvervreemd of vet kocht worden , door hen, die er bewaardersvan zijn , zonder eene hijzondere en voorafgaande autorisatievan het plaatselijk bestuur , goedgekeurd door de GedeputeerdeStaten, na at orens de plaatsehjke cornmissien gehoord to hebben .

Art . 9 .

De benoemde commissi6n zullen zich met de kerkbesturentrachten to verstaan , ten erode tie vorenstaande bepalingen zooveel doenlijk ook op de kerken to kunnen toepassen .

Art . 10 .

De tegenwoordige ordonnantie zal, na Zijner Majesteits goed-keuring to hebben bekomen, door de zorg der GedeputeerdeStaten des Hertogdoms, ten uitvoer wor den gebragt en in hetAdministratief Memoriaal geplaatst worden .

Aldus gearresteerd in de algemeene vergadering der Statenvan bet Hertogdom Limburg, van den 14 Julij 1847,

ZV ota . Zie bet Koninklijk besluit van den 4 November 4 845 n°,69 en de daarbij geplaatste JYota op bladz . 378-380 van denZevenden Jaargang van dit llandboekje .

24 September 1847, n° . 7 .

Besluit, luidendeOp het rapport van Onzen l\linister voor de Zaken der Roomscir

Katholijke Eeredienst van den 23 September 1847 n°, z 5 ,waarbij is overgelegd eerie missive van den Vice Superior derllollandsclre Zending Monseigneur I . Ferrieri , houden ;le kennis-geving, dat hij van Zijne Heilir ;heid den Pans bevel heeft ont-vangcn om zijne voorz . hetrekking neder to leggen en zich zoospoedig mogelijk naar Rome to begeven , en dat Zijne Heilig-heid tevens goedgevonden heeft ; dat 1\lonseigneur JoannesZwijsen, Bisschop van Gerra en Coadjutor van den Apostoli-schen Administraterrr van hot Vicariaat Generaal van 's Herto-

genhosch, hem Vice Superior in die hoedanigheid voorloopigvervange tot de aankomst van zijnen opvolger ;Gelet op Ons besluit van den 21 November 1541, n 61

waarbij Monseigneur J, Ferrieri in de boedanigheid van ViceSuperior der Hollandsche Zending is erkend geworden, tee ver-vanging van Monseigneur F, Capaccini ;

Hebben goedgevon den en verstaan, Monseigneur Joannes Zwijsenvoornoemd in zijne betrekking van Vice Superior der Holland-sche Zending ad interim to erkennen, gelijk gesclriedt bij deze .

En is Onze voornoemde Minister belast met de uitvoeringdezes, waarvan afschriften zullen worden gezonden aan OnzeMinisters van Buitenlandsche Zaken, van Justitie en van Binnen-landsche Zaken tot informatie en narigt . (Zie Besluit 3 Ju1ij1848, n 74 .)

.1Yota, Monseigneur lnnocerztius Ferrieri had' , sedert November1811 do betrekhing van Vice Superior der Hollandsche Zendingto gelijk met die van Zaakgelastigde van den H . Stoel bij hetHof der Nederlanden, beklced . Hij was, bij Koninklijk besluitvan den 22 September 1847 n 93, benoemd tot Ridder der ordevan den Nederlandschen Leeuw . Bij zijne terugkomst to Romeweed hij door den Pans verheven tot Aartsbisscbop van Saidai, p . i, en vervolgens benoemd tot buitengewoon Gezant vanZijne Heiligheid bij de Ottomannische Porte tot vervulling vande task, welke, in den merkwaardigen Zendhrief van Pius 1Xaan de Christenen van bet Oosten , gedagteekend 8 Januarij1848 , is beschreven .

7 October X847 .

Vonnis van bet kantongeregt to Schagen (Noordholland) ;

waarbij is beslistDat de organisatie van het Hervormd kerkgenootschap ver-

bindend is voor de leden van die gemeenten , welke bet bijKo:iinklijk besluit van den 7 Januarij 1816, n° . 1, vastgesteldreglement rebus ipsis et factis als het hare hebben aangen mereerg het velk cats uitmaakt de statutes van een & door het ope ;baar

319

gezag erkend zedelijk ligchaam, welks leden daarin hunne regtenen verpligtingen , overeenkomstig art . 1697 van bet BurgerlijkWetboek, moeten vinden ;Dat men is per se lidmaat eener kerkelijke gemeente, als men

in de Kerk flier gemeente gedoopt is en Been gebruik heeft ge-maakt van de vrijheid, welke men bezit , om zich van die Kerkof to scheiden ; enDat men dus, door de wet, kan verpligt worden tot bet

betalen der bij hoofdelijken omsiag bepaalde kerkelijke bijdra-gen, welke ingevolge de reglementen der kerkgemeente wordeningevorderd . (Zie Arresten 2 Januarij 1846, 29 Mei 1846, 24December 1846 en 25 Januarij 1850,)

18 October 1847, n ° . 75.

Besluit, houdende, flat hot, bij de besluiten van den 11 De-cember 1835, n°. 88 en 2 September 1837, n° . 110, bepaaldezevental der voor de dienst in Oost-Indie bezoldigde RoomschKatholijke geestelijken, met eon der derde klasse wordt ver-meerderd, (Zie Besluit 11 Maart 1848, n° .172 .)

26 October 1847.

Besluit van Gedeputeerde Staten van Noordbrabant, luidende :In aanmerking nemende, flat de ondervinding heeft doen zien,

flat door sommige administration van instellingen van welda-digheid, nu en flan is overgegaan tot bet doen van verrigtin-gen , tot welke de autorisatie dezer vergadering wordt vereischt,zonder flat die autorisatie bevorens is aangevraagd en verkregen .

Willende hierin voorzien .Hebben goedgevonden en verstaan :1° . De oplettendheid der stedelijke en plaalselijke besturen bij

vernieuwing to vestigen op den inhoud der circulaire van den25 November 1823, left . L, L„ met opzigt tot bet decreet vanden 10 Brumaire XIV jaar (Bulletin des Lois n° . 63), houdendevoorschrift der formaliteiten, welke door de administration derinstellingen van weldadigheid moeten worden in acht genomen,

320

net betrekking tot de opbouwlng, vernieuwing of grove herestellingen tier aan (lie instellingen toebehoorende gebouwen ;w elk decreet , executoir verklaard bij dat vau den 8 November1810 (Bulletin des Lois , n 327Us) , en hetwelk aan den voetdezes wordt medegedeeld, nimmer is ingetrokken ; terwijl alleende bevoegdheid tot bet verleenen van de to diet zake benoo-digde autorisatien , welke aan het Gouvernement of aan dePrefecten was voorbehouden , bij analogie geacht worden aande Staten der provincien to zijn opgedragen, bij rs Konings be-sluiten van den 10 October 1814, n° . 3 en den 10 September1815, n 4 .

2~ . Aan die besturen to kennen to gevena. Dat, bij bet voters aangehaaide Koninklijk besluit van 10

October 1814, n°. 3, aan Gedeputeerde Staten is overgelatenbet beschikken op ails verzoeken van eenige administratien vanarmen • gods- of weesnuizcn , diakonien , kerken en ails anderedergelijke openbare administratien en gestichten , tot het doersvan publieken verkoop van waste en roerende goederen (publiekefondsen daaronder nogtans niet hegrepen , noch oak onder-handsche verkoopingen, welker magtiging Zijne Iajesteit aanzich heeft voorhehouden) ; dat derbalve de verzoeken daartoeaan deze vergadering moeten worden gerigt en door het plaat-selijk bestuur moeten worden ingezonden, met overleggingeener gcmotiveerde deliberatie, de redenen voor- en het nut vandien verkoop bevattende, met aanwijzing [evens waarom dezelvevoor de f7nanti~le belangen der administratie onvermijdelijk is,en voorts met opgaaf van de evenredigheid die er hestaat tus-schen de alsdan to verkoopen en de nog overblijvende goederen .

b . Dat, bij bet merle aangehaald Koninklijk besluit van den10 September 1815, n° . 4, aan Gedeputeerde Staten is over-gelaten het disponeren op ails verzoeken, welke door eenigevan de hiervoren genoemde administratien gedaan worden, totbet doers van geldnegociatien of geldopnemingen, met of zonderverband van goederen of effecten ; en dat mitsdien ook de ver-IQeken daartoe door tusschenkomst van bet plaatselijk bestow

J% 1

moeten worden ingezonden , met overlegging eener deliberatie,welke de onvermijdelijke noodzakelijkheid of de aanmerkelijkenuttigheid der geldopneming aantoont en de voorwaarden in-houdt, waarop de opnenring zal geschieden , en uit welke mid-delen de aflossing zal plaats helrhen .

c . Dat, bij Zijner Majesteits besluit van 1 Julij 1816, n°. 82,Gedeputeerde Staten overseers zijn gemagtigd, to beschikken opalle verzoeken, welke door de meergenoemde administration ge-daan worden, tot hot does van verruilingen, uilgifte van goe-deren op erfpacht of jaarlijksche renters en andere handelingenvan gelijken acrd, 6elijk ook tot belegging en uitzetting vangolden .

d. Dat, bij Zijner Majesteits besluit van den 19 Julij 1816,n°. 63, als eon vervolg op dat hetwelk order c is vermeld,aan de Gedeputeerde Staten is opg edragen bet disponerer, op altoverzoeken van administration van gods ;ruizen en andere publiekegestichten of armors-administration , tot bet verleenen van remis-sien of moderation van pachtgelden of huur ; moetende de daartoein to dienen verzoekschriften de redenen inhouclen, welke voorde remissie of moderatie bestaan .

e . Dat, bij 's honings besluit van glen 21 October 1818, left .F 3 , Gedeputeerde Staten zijn gemagtigd to beschikken op deverzoeken van alto publieke administration, tot bet aanvaardenvan legaten beneden de 300 franker (f 141 .75) ; zullende bij deverzoekschriften, hiertoe strekkende, moeten worden overgelegdeon afschrift of extract nit bet testament van den legataris, demaking daarvan constaterende ; en

f. Dat aan Gedeputeerde Staten , als vervangende den voor-maligen Raad van Prefecture, de magi toekomt, ontleend uitbet decreet van 11 Thermidor XII jaar, tot bet verleenen vanradiation van hypotheken , weike eenige publieke administratieop particuliere personen is hebbende ; moetende de hiertoe in todienen verzoekschriften irrhouden cone opgave van den dal;, demaand, bet jaar wanneer, bet register en folio waarin, en dehypotheekbewaarder ten wiens kantore de bypotheek is inge-

sehreven, ten wiens taste dezelve is loopende, de hoegrootheidder hypotheek, en de redenen waarorn bet roijement verlangdwordt .3 De stedelijke en plaatselijke besturen uit to noodigen , mm

van den inhoud dozes mededeeting to doen aan de administrationder instellingen van weldadigiticid in hunne stall of gemeente,en om toe to zien, dat doze zich lien overeenkomstig gedragen ;wordende de commissarissen van de onderscheidene platten lands-districten alrnede uitgenoodigd, om daarop in de gemeenten vanbun district, almede naauwkeurig toe to zien .

Getasten wijders,dat doze in bet Provinciaal Blad zal wordenopgenemen, en aan de districts-commissarissen en aan destedelijke en plaatselijke besturen zal worden toegezonden totinfornratie en narigt ; zullende voorts aan die besturen eontweede exemplaar van doze aanschrijving worden gezonden,ten einde daarvan uitreiking to doen aan de in doze bedoeldeadministration van instellingen van weldadigheid . (Zie behalvede in daze aanschrijvrng aangehaalde Koninklijke besluiten ,de Circulaire van den 12 November 1828, n° . 85 en de daarbijgep~aatste Nota op bladz, 164--165 van den Twleeden Jaargangvan dit Haodboekje, waarbij de inhoud van bet decreet van den10 Brumaire XI V jaar is medegedeeld . Zie ook Besluit 17 Sep-tember 1830, n 16 en de daarbij geplaatste Nota op bladz .251-253 van den Derden Jaargang van dit flandboekje .

24 November 1847 .Vonnia van bet kantongeregt to Apeldoorn (Gelderland),

waarbij is bcrlist, dot eon diakonie-bestuur niet genoodzaaktkan worden tot betaling van de transport- en verplegings-kostenvan eon behoeftigen krankzinnige, indiendeze, in bet belang deralgemeene veilig,heid, op den eisch van bet openbaar gezag, ineon provinciaal gesticht is opgenomen, of wet tot restitutie vandie golden voor zoo verre zij door bet burgerlijk bestuur nietzijn hetaald of voorgeschoten , krachtens amigo overeenkomst .

JYota, 5edert de daarstelling der krankzinnige gestichten , opge-

rigt overeenkoinstig de wet van den 29 Mei 9844 (Staatsbiudu° . 20) heeft bet administratief gezag meermalen de verpligtingder armbesturen tot bet betalen van de bier bedoelde kostenerkend , en hebben Gedeputeerde Staten gemeend, in de wetvan den 28 November 4848 (Staaisbiadn° . 40), grond to vindenom de gescbillen , welke to dier zake tusschen de burgerlijkeen diakonie-besturen rijzen , to beslissen .

Bij bet bovenstaand Vonnis is eehter aangenomen : a dat desongesubsidieerde diakonien onverpligt zijn tot bedeeling op last))van bet burgerlijk gezag, en mitsiien bepaald ongehouden om

s gevolg to geven aan daartoe strekkende besluiten van collegian,van Gedeputeerde Staten , als zijnde aan die collegian bij deo~Wet van 28 November 9898 (Staatsbiad n°. 40) game andere»ot meerdere bevoegdheid toegekend, dan om de verschillencover onderstands-domieilie van beboeftigen, naar aanleiding,,van artt, 4 9 en 4 2 dier Wet , de piano to beslissen .a

6 December 1847, n 12 .

Besluit, waarbij P. M. Vrancken, Bisschop van Colophon,Coadjutor van den Apostolischen Vicaris van Batavia en Oud-Landdeken van Sittard, wordt benoemd tot Ridder der Ordevan den Neder landschen Leeuw .

18 December 1847, n~ . g a r .

Missive van den Minister voor de Zaken der Roomsch Katho-lijke Eeredienst aan den Vice-Superior der Hollandsche Zendinghoudende uitnoodiging, om de noodige maatregelen to nemen,op dat zijne onderhoori ;egecstelijken zorgen, dat de godsdienst~oefeningen der Bedevaartgangers binnen de kerkgebouwen be-sloten blijven, zonder daar buiten, op de openbare straten ofwegen , plegtigheden to verrigten, vaandeis to ontrollen of an-dere kerkelijke kenteekenen openlijk ten toon to spreiden . (ZieBesluit 23 April 1822, left . W4 en de daarbij geplaatste Nota

op bladz . 189 en 190 van den Eersfen Jaargang van dit Hand-boekje, alsmede artikel 167 der Grondwet .)

32

28 December 1847 , n° . 17 .

I1esolutie van Gedeputeerde Staten der provincie Drenthe,luidende :

Overwegentle , dat bet , bij de behandeling van geschiIlen ,nopens restitutie van verplegings-kosten, ten behoeve van eldersarmlastigen, waaromtrent de heslissing of het gevoelen van ditco'legie wordt gevraagd , is gebleken, dat er dikwijls teruggavevan dergelijke kosten wordt gevorderd, zonder dal er voor zoo-danige vordering eenige wettige grond bestaat ;Hebben goedgevonden en verstaanAan Heeren Burgerneesters en Wethouders der steden en

heeren Burgemeeslers en Assessoren der gemeenten ten platterslaude in dit gewest , op to merken, met uitnoodiging, om ,voor zooveel noodig, ook de hetrokkene armbesturen dien over-eenkomstig teregt to wijzen, dat, behalve in de gevallen , dater door bet plaatselijk of betrokken armbestuur van het onder-stands-domicilie van eenen behoefiige, last of toestemming totbedeeling, met bepaling der hoegrootheid van dezelve, is ge-geven, er dan alleen wettige grond bestaat tot terugvragingvan uitgeschotene alimentatie kosten, wanneer dezelve zijnaangewend t~ n hehoeve van personen, over wier onderstands-domicilie onzekerheid bestaat, overeenkomstig art, 13 der wetvan den 28 November 1818 (Staatsblad n 40), of van lieden,die wel een bekend onderslands domicilie hebben , dock tenaanzien van welke dringende noodzakelijkheid tot bedeelingbestaat, overeenkomstig de Koninklijke decisie van 21 Julij 1838n° . 42 , en wanneer in deze beide gevallen de voorschriften zijnin acht genomen van de Koninklijke besluiten van 2 Julij 1826en 21 Augustus 1835 n° . 132 en 29 . Wor'dende liur~ Edel Acht-baren wijders aangeschreven, om to zorgen, dat, wanneer erdringende noodzakelijkheid bestaat, om personen to bedeetendie elders een erkend onder'stands-domicilie hebben , onverwijidvan de verstrekte bedeeling en van den hulpbehoevenden toe-stand van den lie leehle aan bet onderstands-domicilie kennls

worde gegeven , met aanbeveling, om ze1Fs verder voor den be-hoeftige tee zorgen , of wel magliging to verleenen, om naarbehooren in deszeifs behoeflen to voorzien, terwijl in de anderegevailen en zoo daartegen geene bedenkingen bestaan, de be-hoeftigen naar derzelver domicilie van onderstand zullen dienento worden verwezen .

Deze resolutie zal worden opgenomen in bet P-ravinciaal Blaa .

A ANHANGSEL.

VERANDERINGEN,VOORGEVALLEN ONDER HET AFDRUKKEN .

A fdeeling der Diocesen in Dekenaten . - blade, 4--6 .

Het Bisdom van BREDA, hetwelk aanvankelijk 4 Dekenatenbevatte, is in November 1853 nader afgedeeld in 6 Dekenaten ;to weten

Dekenaten :

Kerkelijke Gemeenten

77

Vicarissen-Generaal.

bladz .8 .

De Bisschop van BREoA heeft tot zijn VLCARIS-GENERAAL

henoemd

Monseigneur Joannes van Genk, Bisschop van Adras enCoadjutor van den Bisschop van Breda,

1 . Breda 142. Bergen op Zoom163. Etten 134. Ginneken

.

, 125. Hulst 146, Aardenburg .

8

J

Bladz .LEST flOOFDSTIJ .

ROO.~ISCH KATHOLIJK KERKWEZENin bet Koningrijk der Nederlanden . .

1

Hersielling der Bisschoppelijke Hierarchic . • . ~~Indeeling van het kerkelijk gebied in vijf Diocesen . 2

Afdeeling der diocesen in Dekenaten•

4

Getal kerkelijke gemeenten 6Zielental van elk diocees •

7

.Aartsbisschop en Bisschoppen »

Vicarissen-Generaal . Dekens 8Staat van het petal der geestelijken, tot de Nederlandsehe

Kerkdistricten behoorende, welke, gedurende bet jaar1852, overleden zijn 10

TWf DF UOOFDSTGii .

STATISTIEKE, F1 UNCIELE, GESCRIEDKUNDIGE enandere hijzonderheden , betreffende

KERKELIJKE ZAKEN11

BEVOLKING .

Staat der bevolking van bet Koninr rijk der Nederlanden ,op 1 Januarij 1852 12

Staat van bet petal der Landverhuizers uit bet Koningrijktier Nederlanden over zee verlrokken, in den jare 1852 . 14

Ii

EEREIIIENSTEN .

S(aat der, bij de Staats •b egrooting van het Koningrijk derNederlanden , voor den jare 1853 , toegestaae uitgaven,tern behoeve van de Eeredienst der onderscheidene gods-dienstige gezindheden 16

Staat aanwijzende bet middelbaar zielental per kerlcelijkegemeente en per dienstdoenden kerklecraar, bij de verschil-lende godsdienstige gezindheden in bet Koningrijk derNederlanden, in den jare 1832 ; -- mitsgaders bet mid-delbaar bedrag van de op de Staats-begrooting voor 1853toegestaae .Lands-bezoldiging voor de plaatselcjk dienst-

doende kerklceraars, berekend per dienstdoenden leeraar,per bezol ligden leeraar en per ziel20

Staat van het, in den jare 1852, aanwezige getal der her-kelijke gemeenten en der daarbij dienstdoende kerkleerarerz

van de onderscheidene gezindheden in bet Koningrijk derNederlanden ; (evens aar.wijzende het petal en bedrag derRijks jaarwedden , ten behoeve van die leeraren, op deI3oofdstukken VI en VII der Staats-begrooting voor 1853,toegestaan volgens de wetten van den 23 December 1852(Staatsblad n ° . 246 en 247) 21

Recapi(ulatie op den voorgaanden staat26Staat van het, raar de hoegrootheid gerangschikte, petal

der Rijksjaarwedden, toegestaan (en behoeve van bepaaldestandplaatsen der kerkleeraren van de onderscheidene gods-dienstige gezindheden, bij de Staats-begrooting van hetKoningrijk der Nederlanden, voor den jare 1853 . .

27Staat van de Provincials uitgaven, ten behoeve van de ver-

schitlende Eerediensten , toegestaan op de begrootingender Nederlandsche provincien, voor bet jaar 1853 . . . 29

Staat van de , ten behoeve der verschillende Eerediensten inbet Koningrijk der Nederlanden , gedane Staats-uitgavenover bet dienstjaar 1848 , aanvang nemende met 1 Ja-nuarij 1848 en eindigende op den 31 December 1849 .

30

l3ladz .

Bladz .Staat als wren, over bet dienstjaar 1849, aanvang nemende

met t Januarij 1849 en eindigende op den 31 December 1850, 31.Eerediensten in de Kolonien en bezittingen van het Ko-

ningrijk tier Nederlanden in andere wereiddeelen, over betjaar 1850 32

Nederlandsche bezittingen in Azie

. . .

»

Peotestantsche Eeredienst »Roomsch Katholijke Eeredienst 35Illahomedaansche Eeredienst

Nederlandsche bezittingen in A friha ,

36Nederlandsche bezittingen in Amerilda . . .

Kolonie 'uriname»Bevolking »Protestantsche Eeredienst a

Roomsch Katholijke Eeredienst 38lsraelitische Eeredienst 39

Kolonie Curagao en onderhoorigheden . . .

»

Bevolking »Protestantsche Eeredienst 40Roomsch Katholijke Eeredienst 411sra~litiscbe Eeredienst >)

OPEr BAAR ONDERwIJs .

Staat van bet getal studenten aan de tloo ; escholen van betKoningrijk tier Nederlanden , ingeschreven b9 de ver-schillende Faculteiten, op den 31 December 1851 . . . 42

Staat van de Gymnasien en Latijnsche schoien, in de on-derscheidene provincien van het Konin grijk tier Neder-landen, gedurende het sclrooljaar 1851--1852 . . . . 44

Staat van bet petal tier openhare en bijzondere Lagere

scholen, in de onderscheidene provincien van bet Konin ;risktier Nederlanden , over 1851 46

lit

lV

Blut1z .Staat van bet onderwijzend personeel der openbare en bij-zondere Lagere scholen en van de huisonderwijzers, in deonderscbeidene provincien van bet Koningrijk der Neder-landen , over 1851 48

Aanmerking op den voorgaanden staat50Staat van hot petal der acten van algemeene toelating als

onderwijzers voor bet Lager onderwijs, door de Provin-ciale Commission , na afgenomen examen , uilgereikt in1851 5!

Staat der, bij de Staats begrooting van hot Koningrijk derNederlanden, voor den jare 1853, toegestane uitgaven tenbeboeve van bet onderwijs 52

Staat der, op de begrootingen van de onderseheidene pro-vincien van bet Koningrijk der Nederlanden, voor denjare 1853 toegestane uitgaven , ten beboeve van bet open-baar onderwijs 53

Staat van hot Onderwijs in de Nederlandsche Kolonien, voorhot jaar 1850 54

Oost-Indie }>West-ndie 55

Kolonie SurinameCuracao en onderhocrigheden n

AnMWEZEN .Staat van bet Armwezen in bet Koningrijk der Nederlanden ,

over bet jaar 1850 58.Eerste hoofdsoort. lnslellingen, strekkende ten beboeve of

lot hot verzorgen der armen , ~jTweede hoofdsoort, lnstellingen , welke bet voorkomen van

armoede ten doe! hebben 88Staat der instellingen van Liefdadigheid in de Nederlandscl~e

Kolonien, over bet jaar 1850 95

Oost-1 ndie »West-!ndie 98

V

Blade,Kolonie Surinarne 98

~~ Curagao en onderhoorigheden100

GEVANGENISSEN .

Staat van de bevolking der gevangenissen in het Konin ,rijkder Nederlanden, gedurende het jaar 1850

,

De GRONDWETTIGE BETREKKING tusschen den START en deKERx in bet Koningrijk der Nederlanden, toegelicht uithet deswege verhandelde bij sommige Kerkgenootsehappcn,

alsmede tusschen de Regering en de Staten Generaal, in

de jaren 1852 en 1853 . (Vervolg van bladz, 225 van denZevenden Jaargang van dit Handboekje .) . . .

NB, Dit artikel bevat onder anderenDe tusschen den Apostolischen Internuntius en den Mi-

nister van Buitenlandsche Zaken gewisselde NOTA's

betrekkelijk de RooMsdn KATEIOLIJK.E KERKREGELU' G

in NEDERLAND,

De APOSTOLISCHE BRIEF van Zijne Heiligheid, waarbijbet BISSCHOPPELIJK KERKBESTUUR in NEDERLAND

wordt hersteld, van den 4 111aart 1853De wet van den 10 September 1853 (Staatsblad n 102)

Lot regeling van het toezigt op de onderscheidene kerk-genootschappen

Eenige korte aanteekeningen tot refit verstand van deze

19oofdbeginselen ,

,Artikelen ,

104

106

114

125

78

181182184

Beknopt overzigt der KERKELIJKE STATISTIEK van het Ko-ningrijk BELGIE, op 31 December 1850

. 192BevolkingKatholijke Eeredienst 193

VI

hlauiL,hrotestantsche Eeredienst . 201

Angdicaansche Eeredienst 202hraelitische Eeredienst 203Bijzondere begif'tiginyen van de instellia yen der EerPdien-

sten • ))Staat der uitgaven, op de Staats-begrooting van het Ko-

ningrijk BELGIE, voor het dienstjaar 1854 toegestaan ,ten behoeve van de in dat Rijk erkende Eerediensten . , 204

Regeling van de kerkelijke Zaken iii bet Koningrijk SPANJE,vastgesteld in den jare 1851 206

Staat der Bisdommen, kapittels en bezoldigingen . . . . 2`_'0

LEGISLATIE, of STAATS VERORDENINGEN

in verhand staande totERKELIJKE ZAKEN •229

Aanmerking 230Tijdrekenkundig;e opgave der wetter , besiuiten en veror-

deningen, door het Nederlandsch Staats-besiuur uitge-vaardigd in betrekking tot de Zaken van de EEREDIENST,

bet OPENBAAR ONDERWIJS en fret ARMWEZEN, in betalgemeen, en inzonderheid van die, welke het RooMsciIKATHOLIJK KERKGENOOTSCIIAP betrefen . Achlste Reeks .1846 1847 231

AANIIANGSEL .

Veranderingen, vaorgevallen order bet afdri kken . .

. 326

HAND BOEICJE. · 2012-07-24 · Bussum, Hilversum, Kortenhoef , Laren, Naarden en Uit-hoorn, deel...

Documents

Transcript of HAND BOEICJE. · 2012-07-24 · Bussum, Hilversum, Kortenhoef , Laren, Naarden en Uit-hoorn, deel...