Haal je Profielwerkstuk uit het WaterlandsArchief

Onderzoeksgids voor het maken van een profielwerkstuk op basis van informatie uit archiefbronnen voor HAVO/VWO

INHOUDSOPGAVE Introductie................................................1 Wat!? Je profielwerkstuk uit het archief halen?..............................2 Wat is een archief en het Waterlandsarchief: wat vind je in een archief?.....................3 Wat is archiefonderzoek en Hoe doe je dat?........................................4 Voorbeeld van onderwerpen voor een profielwerkstuk.......................................7 Bijlagen...................................................11 Verantwoording.....................................19

Introductie Het archief is een bewaarplaats van gegevens vastgelegd in documenten, afbeeldingen of audiovisueel materiaal, ook digitaal! Naast deze definitie kan het begrip archief worden gebruikt ter aanduiding van de totale hoeveelheid documenten die zijn gemaakt (verzameling foto’s) of ontvangen (cijferrapport) door een instelling, persoon of groep personen. De inhoud van deze gids omvat het volgende:

! Hoe archieven functioneren. ! Hoe je de juiste informatie uit een archief kunt

identificeren voor je onderzoek. ! Hoe je archieven kunt gebruiken voor je

profielwerkstuk. ! Hoe je toegang krijgt tot dit archiefmateriaal. ! Hoe je op de juiste manier bronnen vermeldt.

---------------------------------------- Foto’s van links naar rechts: Archiefbibliotheek en reeks DTB boeken, M. Lenstra, 2013 Detail kaart van Noord-Holland, Joost Jansz. Beeldsnijder, 1575 Voorkant gebouw Waterlandsarchief, M. Lenstra, 2013 Archiefdozen uit archiefdepot, M. Lenstra, 2013 Foto Volendam, dijk-haven, uit beeldbank WA, 2013

 2  

Wat!? Je profielwerkstuk uit het archief halen? Een archief is zo stoffig nog niet, kijk maar hoe…

“De zwarte doos van het verongelukte vliegtuig - dát is archief. Archieven zijn 'suspense’, bloedspannend!”

Frank Westerman Zoek jij wel eens iets op het Internet of op Google voor school en vind je dan altijd wat je zoekt? Je kunt gerust zeggen dat het internet het grootste archief ter wereld is! En jijzelf maakt ook archief wanneer je een bericht op Facebook post of een foto op Instagram zet. Al wordt dit dan digitaal bewaard. Wat je in een archief tegen komt staat vrij wel allemaal op papier of perkament (soort van dun leer). Vind je het archief ook maar een stoffig en saai pand vol papier? De werkelijkheid is echter anders dan je denkt. In de bewaarplaatsen waarin de archieven liggen zijn juist alles behalve stoffig, dat is slechts een kwestie van een bevooroordeeld imago. Het is saai wanneer je niet weet hoe een archief in elkaar steekt en niet weet dat elk stuk van onschatbare waarde is. Het archief biedt jou en iedereen de kans om informatie en bewijsstukken in te zien die elders niet te vinden zijn. Het betekent niet dat alleen degene die historisch onderzoek willen doen hier terecht kunnen. Je kunt er echter ook binnen lopen als je bouwtechnisch of natuurkundig onderzoek wilt doen. Vandaag de dag kun je gemakkelijk een proefschrift of artikel van een bouwkundig- of natuurkundig ingenieur inzien op het internet. Vroeger werd alles op papier vastgelegd en als er geld genoeg was bracht je dat dan uit in een boek. Als je het op een andere manier vast wilde leggen, liet je het schetsen of schilderen. Dit soort stukken kan men vinden in een museum.

 3  

Wat is een archief en het Waterlandsarchief Wat vind je in een archief?

Archief is een bewaarplaats voor documenten. De meeste archiefstukken zijn van papier en bestaan uit geschreven en getypte stukken. Soms zitten er kaarten, foto’s en tekeningen tussen. Daarnaast zijn er ook digitale archieven. Daarvan komen er steeds meer. Thuis heb je vrijwel zeker ook een archief van jezelf: bijvoorbeeld je bankafschriften, diploma’s maar ook je babyfoto’s horen thuis in jouw archief. Het zijn documenten waarmee je kunt laten zien wie je bent, wat je kunt en wat je hebt. In feite is het bewijsmateriaal. Voor mensen die geschiedenis interessant vinden en meer willen weten over een bepaald persoon of huis, is dit de juiste plek. Net als een bibliotheek maar dan anders. Archief is ook foto’s, film, prenten (soort van tekeningen), affiches (soort van posters), kaarten (land- of stadskaarten), bouwtekeningen en persoonsgegevens (geboorte, doop, trouw en begraaf kaarten).

Waterlandsarchief is opgericht in 1979 als Streekarchief Waterland, toen de gemeenten in de regio overeenkwamen om hun historische archieven over te dragen aan de gezamenlijke archiefdienst (tehuis voor archieven). Bij de verhuizing naar de nieuwe archiefbewaarplaats in 2003 werd de naam veranderd in WaterlandsArchief: centrum voor regionaal historisch onderzoek. Het archief is het historisch documentatiecentrum van de regio Waterland, met ruim 4 kilometer archieven, een uitgebreide bibliotheek, een rijke verzameling historische bronnen en een bibliotheek. De aangesloten gemeenten zijn Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Purmerend, Waterland, Wormerland en Zeevang. Maar er zijn ook waterschappen, van notarissen en particuliere instellingen (kerken, bedrijven, verenigingen en van families en personen) te vinden. Website www.waterlandsarchief.nl

 4  

Wat is archiefonderzoek en hoe doe je dat!?

Zoeken naar archieven via het internet

! Zoek eerst op Google of op een andere zoekmachine! ! Kom je archieven tegen die je naar een website van een archief sturen, kijk daar eens! ! Bijvoorbeeld op http://waterlandsarchief.nl ! Anders via: http://www.archieven.nl/nl/

Op de website van de archiefinstelling wordt je door middel van aanwijzingen per onderzoekscatogorie (dat wil zeggen, onderzoek naar personen, huizen, dorpen of een organisatie) geholpen bij je onderzoek maar dan moet je al precies weten wat je zoekt en moet je dus al aan de slag zonder dat je weet of het wel te vinden is en het op de juiste locatie ligt. Daarvoor begin je altijd eerst met het uitzoeken in welke categorie je onderwerp valt. In de meeste gevallen geeft de website van een archief drie onderdelen aan waarin je kunt gaan zoeken:

! Archief- en/of historisch onderzoek: je bent opzoek naar een bedrijf, gebeurtenis of afbeelding. ! Genealogisch onderzoek: je bent opzoek naar een persoon, familielid. ! Bouwkundig- en/of huizenonderzoek: je bent opzoek naar een gebouw, huis, straat of landgoed.

Stappenplan

! 1: Oriëntatieonderzoek (ga op zoek naar algemene informatie over je onderwerp). ! 2: Literatuuronderzoek (ga op zoek naar aanknopingspunten, wat is er al te vinden). ! 3: Bronnen- en literatuurlijst (ga zorgvuldig om met gevonden informatie, zo voorkom je dat je

gevonden informatie uit het oog verliest). ! 4: Archiefonderzoek (ga op zoek naar archiefbronnen, waar en hoe ga je onderzoek doen).

Tips! Als je onderzoeksvraag al klaar is en je helder hebt wat je onderwerp is kun je wellicht al in een archief je bronnen vinden en de literatuuronderzoek overslaan. Tenzij je onderwerp bijvoorbeeld een literair schrijver of bekend persoon betreft. Meer onderzoek naar literatuur maakt het verhaal van je onderzoek sterker!

 5  

1. Oriëntatieonderzoek: Oriëntatievragen:

! Probleem ! Verschijnsel ! Gebeurtenis ! Maatschappelijk vraagstuk ! Wetenschappelijke vraag

Beginvragen:

! wat wil je weten? ! wie hebben ermee te maken gehad? ! waar speelt het zich af? ! wanneer gebeurde het? ! hoe en waarom gebeurde het?

2. Literatuuronderzoek: Waar begin je:

! Bibliografieën (via het internet of in canons van regio’s of land) ! Catalogi (via bibliotheken, universitaire bibliotheken) ! Boeken en Artikelen (bv.: Algemene Geschiedenis der Nederlanden;

Cahiers voor lokale en regionale geschiedenis; Cahiers voor regionale geschiedenis en volkscultuur)

! Literatuurlijsten ! Recensies in historische tijdschriften

3. Bronnen- en literatuurlijst: Als je bronnen vindt, ga dan na of de bronnen kloppen en naar juistheid zijn opgenomen in de bronnen- of literatuurlijst. (Voor gebruik van Wikipedia ook altijd na gaan of het klopt!). Als je een bron hebt gevonden, noteer deze dan als volgt: ! Voorbeeld boek: Jansen, M. van, De mooie verhalen van Puk. Amsterdam: uitgeverij Smit, 1999: p.

16-18 ! Voorbeeld artikel uit tijdschrift: Jansen, M. van, ‘In het leven van Puk’ in Geschiedenis tijdschrift.

Jaargang 34, nummer 4 (maart 1999): p. 16-18

 6  

4. Archiefonderzoek: Beginvragen:

! Welke instellingen hebben zich bezig gehouden met het onderwerp? ! Welke personen hebben zich bemoeid met het onderwerp en waarom? ! Wat komt er nog meer kijken en gebeurde er nog meer bij dit onderwerp? ! Hoe verhouden de bronnen zich tot je onderwerp van je profielwerkstuk?

Hulpmiddelen:

! Website (hier staat het merendeel op) ! Archievenoverzichten (verblijfplaats van archiefbronnen). ! Inventarissen (beschrijvingen van archieven). ! Nadere toegangen (klapper/indexen: inhoudsopgaven). ! Archiefgidsen (gebruikershandleiding). ! Archivaris ! Studiezaal

 Andere nuttige bronnen (url’s) voor onderzoek: http://nl.wikipedia.org/wiki/Archief  http://en.wikipedia.org/wiki/Archival_research (Engels talig)    http://huiswerk.schooltool.nl/Geschiedenis/Profiel%20werkstuk http://www.archieven.nl/nl/zoeken http://www.let.uu.nl/ong/  http://www.entoen.nu/  http://uba.uva.nl/diensten/zoeken/demo-s-en-handleidingen/google.html  http://www.gemeentearchief.rotterdam.nl/node/357  http://www.slideshare.net/margotnote/archival-research-methods http://libguides.acadiau.ca/archivalresearch http://dal.ca.libguides.com/content.php?pid=184574&sid=1679550 http://www.gahetna.nl/vraagbaak/onderzoeksgids      Begrippenlijst:

- ArchiefWiki http://archiefwiki.org/wiki/Categorie:Basisbegrippen - Archiefvormer/-vorming - DTB: Doop-, Trouw- en Begraafboeken - Inventaris - Primaire bronnen - Secundaire bronnen

   

 

       

 7  

Voorbeeld onderwerpen voor een PWS, per profiel kun je archiefonderzoek doen.

Natuur&Techniek (NT) en Natuur&Gezondheid (NG)

Een korte inleiding op het onderwerp met aanknopingspunten voor onderzoek in het archief. 1- Droogmakerijen in Waterland

"Dieu créa le monde, mais les Hollandais créèrent la Hollande" – René Descartes (God maakte de wereld, maar de Hollanders maakten Holland)

In Nederland, met name in Noord-Holland, leven mensen al eeuwen lang met water en molens. Water en molens is wat ons land tot Nederland heeft gevormd. Het Waterbeheer bestaat al sinds de 15e eeuw en heeft ervoor gezorgd dat grote, voornamelijk noordelijke delen van ons land nu droog liggen. Dit waterbeheer speelde een zeer belangrijke rol in Nederland voor wat betreft de economische, landschappelijke en sociale ontwikkelingen. En nog op de dag van vandaag functioneren molens en de waterstaat als belangrijke factor in de collectieve geheugen van Nederland en een waardevolle beleving voor de toeristisch industrie. Het westen en noorden van Nederland kampte met vele meren en plassen die door natuurlijke omstandigheden steeds meer uitbreidde en aan wateroppervlaktes toenam. Dit vormde voor steden en dorpen een bedreiging omdat niet ieder dorp of stad zich goed genoeg tegen het water kon verweren. Om die reden werden regionaal waterschappen in het leven geroepen. Om gezamenlijk voor de aanleg en het onderhoud van dijken zorg te dragen. En vervolgens is het droogmalen door middel van poldermolens (gemalen) ingezet. Hiermee werden ook de polders en droogmakerijen gevormd, die Nederland grotendeels heeft gevormd. Een van de eerste tekens van waterbeheer dateert uit 1407 en werd vlakbij Alkmaar in gebruikt genomen om het Achtermeer droog te malen. Maar pas in de 17e eeuw werd er grootschalig merengebieden leeggemalen. De Beemster is daar een mooi voorbeeld van. Natuurlijk was de Beemster niet de enigste want overal waar water lag waren molens te vinden. Een andere methode om het water in bedwang te houden was het aanleggen van dijken maar dat ging niet altijd zonder risico. Ook hier moeten molens ervoor zorgen dat het watersysteem goed blijft werken om dijkdoorbraken en watersnoodrampen te voorkomen. Voor wat de droogmakerij van Beemster, Purmer en Wijde-Wormer betreft is veel archiefmateriaal te vinden in het Waterlandsarchief. Want daar worden de archieven van de verschillende polderbesturen en waterschappen bewaard. Stappenplan voor het doen van onderzoek in archieven en verder op het internet of andere archiefbewaarplaatsen met verwijzing naar literatuur en andere bronnen.

! Zoek onder polderarchieven in het archief of ga op zoek in de bibliotheek van het

archief of Bibliotheek Waterland (Waterland Toen en Nu), maar kijk ook via de website in de gedigitaliseerde database van kranten en beeldmateriaal.

! Tags naar dit onderwerp: Jan Adriaens Leeghwater; Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier; Waterschappen; Indijking; Watersnood 1916; Molens; Deltawerken; Waterzuivering; …

! Onderzoek kan bijvoorbeeld naar: NATUURKUNDE(windenergie)-BIOLOGIE(ecologie) Ontwikkeling van het gebruik van de molen: van windmolen tot elektrisch gemaal en van gemaal tot windmolen (Molenbiotoop: het ontvangen van wind vanuit de juiste richting in juiste omgeving).

 8  

Een korte inleiding op het onderwerp met aanknopingspunten voor onderzoek in het archief. 2- Cartografie, het veranderend kaartbeeld van Waterland Het maken van kaarten is een al eeuwen lange wetenschap, die in Nederland pas veel later prominent werd. Op kaarten werden belangrijke gegevens voor landschap, stedenbouw en wegenafstanden vastgelegd. Daarmee werden reizen naar onbekende werelddelen afgelegd en zo ontdekt. De kunst van het maken van een kaart was om een zo precies mogelijk beeld te schetsen van de werkelijkheid. Door de eeuwen heen verschilt deze qua nauwkeurigheid op de kaarten. Tot op de dag van vandaag worden die kaarten ook gebruikt voor het terug vinden van oude bebouwingen van steden. Het is vooral door die kaarten dat de veranderingen goed terug zijn te zien. Het landschap van Waterland kent grote veranderingen sinds de 16e eeuw doordat veel land werd gewonnen door middel van droogmakerij van meren die Noord-Holland bezat. Sinds dien zijn er vele zee- en landkaarten en stadsplattegronden ontworpen. Deze werden vooral gemaakt om de grenzen van een stad aan te geven op kaart om zo een stad te kunnen beschermen. Niet iedereen kon kaarten maken, daarvoor moest men ook vaak een wetenschappelijk geleerde zijn en het landmeetkunde beheersen dan wel iemand daarvoor aannemen die het land op een minuut (kladversie van een kaart) tekende. Dan werd daarvan een netkaart (eindresultaat van de kladversie) gegrafeerd en bijvoorbeeld in een boek gepubliceerd. De twee meest belangrijkste cartografen van Nederland zijn ongetwijfeld Jacob van Deventer en Johannes Blaeu. De kaarten van Van Deventer worden vooral gezien als grondslag van de cartografie in den Nederlanden. Hij tekende en drukte begin van de 16e eeuw de eerste kaart binnen ons land. Internationaal brak Blaeu, in de 17e eeuw, door met zijn kaarten in de vorm van een atlas, een globe (wereldbol) en wordt daarmee de belangrijkste cartograaf ter wereld. Uit Noord-Holland, kan wel gezegd worden, komen de meest bekende en de meest belangrijke cartografen of wel landmeters van Nederland. In Edam stond zelf een Kartografenschool, dat tegenwoordig nog bestaat als de Edamse School waar nog steeds ontwerpers en bouwadviseurs hun kennis en ervaring delen. Stappenplan voor het doen van onderzoek in archieven en verder op het internet of andere archiefbewaarplaatsen met verwijzing naar literatuur en andere bronnen.

! Zoek onder topografisch historisch atlas, beeldmateriaal of cartografie in de

bibliotheek van het archief op de website onder atlas en beeldbank of de Bibliotheek Waterland (Waterland Toen en Nu) of ga verder op zoek in het archief, maar kijk ook via de website in de gedigitaliseerde database van kranten.

! Tags naar dit onderwerp: Landmeter; Geometer; Landbouw; Landmeetkunde; Bouwmeester; Cartograaf (kaartmaker); Jacob van Deventer; Fortificatie; Simon Stevin; Vestingstelsel; Stadsmorfologie; Stelling van Amsterdam; Cornelis Doedsz.;

! Onderzoek kan bijvoorbeeld naar: AARDRIJKSKUNDE-WISKUNDE – Meten is weten (van landmeters tot stadsplattegronden)

 9  

Een korte inleiding op het onderwerp met aanknopingspunten voor onderzoek in het archief. 3- Verlichtend Nieuwentijt’s Een van de meest baanbrekende stromingen in het Europese denken was de periode van de Verlichting dat met name door middel van proefondervindelijk onderzoek en van rede het filosoferen en de wetenschap bevorderd. Deze periode ligt tussen de 17e en 18e eeuw en wordt ook wel de basis van onze westerse beschaving genoemd en is de drijfveer achter het modernisme. De periode staat ook bekend om zijn talrijke uitvinders die Nederland kende in haar Gouden Eeuw. Voornamelijk in de wetenschap, naast de handel en de kunst, blonk Nederland uit met bijvoorbeeld zijn eerste Universiteit te Leiden in 1575. In de loop van de 17e eeuw stond Nederland bekend om haar praktisch onderzoek op bijvoorbeeld het menselijk lichaam, het uitvinden van de telescoop, het slingeruurwerk en is de microscoop verbeterd. Deze vooroplopende wetenschap trok vooral veel internationale wetenschappers naar de lage landen omdat elders het lezen van wetenschappelijke theorieën uit de Klassieke Oudheid gebruikelijk was. Maar de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek stonden soms ook op gespannen voet met de inzichten van de kerken. (Galilei) In deze regio was met name Bernard Nieuwentijt een belangrijk persoon in ons vaderlands geschiedenis dat met name met de Verlichtingsperiode te maken heeft. Daarin gaat het om het loskomen van bijgeloof, krijgt God een andere plek voor gelovigen en is het idee achter onderzoek doen door middel van proefanalyse, ‘wat ik zie is waarheid en niet wat men beschouwd als enig waarheidsbeeld’. Stappenplan voor het doen van onderzoek in archieven en verder op het internet of andere archiefbewaarplaatsen met verwijzing naar literatuur en andere bronnen.

! Zoek onder bibliotheek op de website naar Nieuwentijt of kijk op het internet naar dit

onderwerp. Hier vind je artikelen of werkstukken die in het archief niet zijn te vinden. ! Tags naar dit onderwerp: Natuurwetenschap; Geneeskunde; Wijsbegeerte; Filosofie;

Levensbeschouwing; Verlichting; Empirische kennis; Grondslagonderzoek; Cartesianisme;

! Onderzoek kan bijvoorbeeld naar: NATUURKUNDE-WISKUNDE Het wetenschappelijk bewijs: Rationeel versus Onbevattelijk.

Wanneer je de website van het archief bezoekt en op de bibliotheek van het archief naar een onderwerp zoekt krijg je in de meeste gevallen te zien onder welke andere trefwoorden het onderwerp ook te vinden is. Wellicht helpt je dit ook verder in je onderzoek. Voorbeeld:

 10  

Cultuur&Maatschappij (CM) en Economie&Maatschappij (EM)

Een korte inleiding op het onderwerp met aanknopingspunten voor onderzoek in het archief. 1- Sociale zorg De zorg is een eeuwenlange kwestie dat zijn oorsprong kent in de Joodse en Christelijke tradities. Maar het kent ook een verleden in de Romeinse tijd toen was het vooral gericht op het eigenbelang waarmee de welgestelde, politiek gezien, mensen tot zich bonden en daaruit hun voordeel deden. Dat gold trouwens ook voor de Christenen die dit machtsspel om tot groot zielenheil te komen naar zich toe trok. De armen namen in de loop der tijd in aantallen toe wat ervoor zorgde dat de kerkelijke instellingen verantwoordelijk werden voor de armen. Dit werd op basis van liefdadigheid georganiseerd. Wat naar voren springt is de armenzorg dat vooral te maken heeft met weduwen en wezen. In Nederland ontstond de zorg voor de armen op het platteland waar men voor elkaar zorgde en elkaar bijstonden, in natura en/of in producten. Geleidelijk kwam hiervoor meer aandacht voor en werden er gasthuizen en verzorgingsinstituten opgericht. Aanvankelijk zal dit soort onderdak alleen voorkomen in welgestelde dorpen of steden. Voorbeelden uit de regio zijn Edam, Monnickendam en Purmerend. Tegenwoordig herkennen we armenzorg vooral aan de Bijstand en het Leger des Heils. Stappenplan voor het doen van onderzoek in archieven en verder op het internet of andere archiefbewaarplaatsen met verwijzing naar literatuur en andere bronnen.

! Zoek onder Archieven naar Diaconie; Hervormde gemeente en Gereformeerde Kerk;

Weeshuizen Voorouders op de bevolkingsregisters naar Gast- en Proveniershuis en Weeshuis.

! Tags naar dit onderwerp: Armenzorg; Diaconie; Verzuiling; Armenwet van 1854; Barmhartigheid; Religie (Katholieke- en Protestantse Kerk); Hofjes; Charitas (deugd); Aalmoes; Humanisme;

! Onderzoek kan bijvoorbeeld naar: GESCHIEDENIS-ECONOMIE Armenzorg: van Zorgstaat naar Individualisering (de geschiedenis van ons armenzorgstelsel)

Verder kun je de volgende onderwerpen kiezen om je profielwerkstuk mee te maken. 2- Verhalen cultuur

! Zoek in Zoeken in de Boeken en Tijdschriften naar: Verhalen; Vertelkunst; Volksverhalen; De Hygiënisten; Artsen; .Staat en Volksgezondheid in Nederland 1840-1890. Zoek in Artikelen naar: Kroniek van Waterland e.d.

! Tags: Cornelis Bakker, huisarts in Broek in Waterland (1863-1933). Auteur van o.a. volksverhalen, deels op het gebied van gezondheid; Latijn in het archief.

! Onderzoek kan bijvoorbeeld naar: Nederlands Wat betekenen verhalen voor de cultuur van de regio Waterland: ‘Moralen en Fictie’

3- Hoekse en Kabeljauwse twisten http://waterlandsarchief.nl/boeken-en-tijdschriften?mivast=131&miadt=131&mizig=134&miview=ldt&milang=nl&micols=1&mires=0&mizk_alle=Hoekse+en+Kabeljauwse+twisten 4- Jan van Egmond/Markrechten/Marktwezen/Willem Eggert (Eggairt; Egghaerts)  http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850840&miview=ldt http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=852129&miview=ldt

 11  

BIJLAGEN Te gebruiken bronnen voor profielwerkstukken per onderwerp, per profiel:

Natuur&Techniek en Natuur&Gezondheid

1- Droogmakerijen in Waterland Archief bibliotheek http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=852072&miview=ldt Raadschelders, J.C.N. en Th.A.J. Toonen, Waterschappen in Nederland: een bestuurskundige verkenning van de institutionele ontwikkeling. Hilversum: Uitgever Verloren, 1993 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=849980&miview=ldt Danner, Helga, Van water tot land, van land tot water: verwikkelingen bij de indijking van de Beemster. Wormerveer: Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en Westfiesland, 1987 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850887&miview=ldt Unie van Waterschappen, Waterschappen. Nieuwkoop: Zorn Uitgeverij bv., 1980 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=851861&miview=ldt Huurdeman, Piet, Waterland door de eeuwen heen. Monnickendam: Hoogheemraadschap Waterland, 1981 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850011&miview=ldt Lambooij, Herman, Getekend land: nieuwe beelden van Hollands Noorderkwartier. Alkmaar: Hoogheemraadschap Noord-Hollands Noorderkwartier [etc.], 1987 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=851589&miview=ldt Borger, Guus J., Binnewaeters gewelt: 450 jaar boezembeheer in Hollands Noorderkwartier. Edam: Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Hollands Noorderkwartier, 1994 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1345920&miview=ldt Mak, Els, ‘deel 4: Het dreigende water’ in Bruijn, Johan de, [et al.], red. Waterland, waar blijft de tijd. Zwolle: Uitgeverij Waanders bv. en het Waterlands Archief, 2010 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1066177&miview=ldt Ham, Willem van der, Hollandse polders. Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2009 (pagina 7-123)

http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=852287&miview=ldt Roever, J.G. de, Jan Adriaenszoon Leeghwater. Amsterdam: nv. Wed. J. Ahrend & Zoon/s Fabriek, 1944

 12  

http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=851033&miview=ldt Last, Jef, Leeghwater maalt de meren leeg. Amsterdam: ARBO, 1942 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=851588&miview=ldt Danner, H. S., et al. …die water keert: 800 jaar regionale dijkzorg in Hollands Noorderkwartier. Wormerveer: Stichting Uitgeverij Noord-Holland, 1994 (pagina 14-37: Lambooij, H. Th. M., ‘Bedreigd land’; 75-81: Danner, H. S., ‘ ‘Die Ringh van Waterland’ en de Nieuwedam’) http://www.oneindignoordholland.nl/nl-NL/verhaal/8899/het-broerkermeer-droogmakerijen-in-waterland Kaart Stadsarchief Amsterdam, UNESCO werelderfgoed ‘Drooglegging Beemster’ http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850782&miview=ldt Rijckevorsel, F. van, [et al.] Windbemaling: een nationaal en economisch belang. Zundert: Elek. Drukkerij Vorsselmans, 1935 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850824&miview=ldt Lenstra, Chr., De Zeevang en het water: overstromingen en inundaties. Purmerend: H&R, 1992 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=853262&miview=ldt Moelker, H.P., De Stormvloed in Waterland, januari 1916. Alphen aan de Rijn: Repro-Holland, 1985 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850466&miview=ldt Bicker Caarten, A., Middeleeuwse watermolens in Hollands polderland: 1407/’08-rondon 1500. Wormerveer: Uitgeverij Noord-Holland, 1990 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=852941&miview=ldt Erlevoordt, F. van, red. Overstroomings-rampen en watersnood: vreeselijke tooneelen in binnen- en buitenland. Watersnood en stormrampen: de geteisterde streken in beeld. Amsterdam: S.N. Uitgeverij, 1916 (voornamelijk kranten of affiches met foto’s erop) http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1534917&miview=ldt Kes, Jan en André Kes, Volendam op de kaart: historische en cartografische observaties rond een dorpsnaam. Volendam: eigen beheer, 2012

Archief stukken Stukken betreffende de afsluiting en drooglegging van de Zuiderzee,1880-1885 (416) http://waterlandsarchief.nl/archieven-en-documentatie?mivast=131&mizig=210&miadt=131&miaet=1&micode=0651&minr=832875&miview=inv3&milang=nl&mialg=

 13  

Octrooi verstrekt door de Staten van Holland en Westfriesland aan Dirk en Hendrik van Os C.S. te Amsterdam waarbij onder bepaalde voorwaarden concessie wordt verleend tot droogmaking van de Beemster, 1607 met latere aanvullingen 1610 kopie (741) http://waterlandsarchief.nl/archieven-en-documentatie?mivast=131&mizig=210&miadt=131&miaet=1&micode=0205&minr=1033389&miview=inv3&milang=nl&mialg= Stukken betreffende de droogmaking, met lijst,1858-1870 (17) http://waterlandsarchief.nl/archieven-en-documentatie?mivast=131&mizig=210&miadt=131&miaet=1&micode=1030&minr=1384253&miview=inv3&milang=nl&mialg= Website-links naar derden betreffende het onderwerp http://www.hhnk.nl/achtergrondinfo/cultuur_historie/cultuur_historie/canon http://www.hhnk.nl/achtergrondinfo/cultuur_historie/cultuur_historie/schatten_schap http://www.scribd.com/doc/76968158/De-waterbeheersing-van-droogmakerijen http://entoen.nu/beemster http://ifthenisnow.nl/nl/gebeurtenissen/drooglegging-van-de-beemster-1607-1612 http://entoen.nu/beemster/beeld-en-geluid/kaart-beemster-voor-de-drooglegging- http://www.beemsterinfo.nl/bi_werelderfgoed/infotins/brief1/brief1_03.html http://www.oneindignoordholland.nl/nl-NL/verhaal/4/waterland-watersnood http://www.oneindignoordholland.nl/nl-NL/thema/3366/noord-holland-zonder-dijken http://www.oneindignoordholland.nl/nl-NL/verhaal/8645/volendam-tijdens-watersnood-1916 http://www.oneindignoordholland.nl/nl-NL/verhaal/367/watersnood-in-waterland 2- Cartografie, het veranderend kaartbeeld van Waterland Archief bibliotheek http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=852041&miview=ldt Kranenburg-Lycklama á Nijeholt, MR. M., [et al.], red. Het veranderend gezicht van Noord-Holland: beelden van dorpen en steden, water en land uit de provinciale atlas. Amsterdam: Meijer Pers bv, 1976 (pagina 76-89, Belonje, MR. DR. J., Waterland) http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=853417&miview=ldt Topografische dienst, Hoe een gebied in kaart wordt gebracht. Delft: eigen beheer, z.d. http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=849964&miview=ldt Kolker, A.J., De Kaart van Holland door Joost Jansz, 1575, opnieuw uitgegeven. Purmerend: Uitgeverij Senefelder, 1971 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=852351&miview=ldt Michels, F.W. en G.E.K. Brummer, Over cartografie: een vlucht over het terrein van vogelvlucht- en andere kaarten, gewone en ongewone, eendrachtig gevlogen door…. Amsterdam: Van Lindonk uitgeverij, 1971 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850604&miview=ldt Beenakker, Jan en Jan Werner, Van Alkmaar tot Grootebroek: kaarten van negen oude Noordhollandse steden. Amsterdam: Uitgever Universiteitsbibliotheek Amsterdam, 1991

 14  

http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=849777&miview=ldt Schimmel, R., De cultuurhistorische betekenis van forten. Haarlem: Provinciale Planologische Dienst van Noord-Holland, 1986 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850292&miview=ldt Sneep, J., H.A. Treu, M. Tydeman, red., Vesting: vier eeuwen vestingbouw in Nederland. ’s-Gravenhage: Stichting Menno van Coehoorn, 1982 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=852442&miview=ldt Hulskemper, Kees, 500 jaar Edamse cartografie: plattegronden, landmeters en kaarttekenaars sinds 1540. Edam: Uitgever Edams Museum, 1993 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850010&miview=ldt Muller, E. en K. Zandvliet, red., Admissies als landmeter in Nederland voor 1811: bronnen voor de geschiedenis van de landmeetkunde en haar toepassing in administratie, kartografie en vesting- en waterbouwkunde. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1987 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850248&miview=ldt Schilder, G.G., ‘Een handelskaart van Europa uit 1602: een Nederlandse bijdrage aan de historisch-thematische kartografie.’ Kartografisch Tijdschrift, jrg. 7, nr. 3 (1981): p. 35-40. http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850876&miview=ldt Dries, W.A.M. van den, ‘Vroegere kaartmakers, hun opleiding en hun instrumenten.’ Spiegel Historiael, jrg. 20, nr. 2 (februari 1985): p. 70-76. Dronkersloot-de Vrij, Marijke, ‘De kartografie van de stad in vroeger tijden.’ Spiegel Historiael, jrg. 20, nr. 2 (februari 1985): p. 91-102 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1040190&miview=ldt Caert-thresoor: tijdschrift voor de geschiedenis van de kartografie in Nederland, 1982-1996 http://www.caert-thresoor.nl/pdfs/ Archief stukken Kaart van de Purmer afgedeelt zoo als dezelve gelegen is onder de gemeenten Edam, Purmerend, Munnikendam en Ilpendam zijnde geformeerd uit de kadastrale kaarten van die gemeenten opgemeten in den jaren 1818, 1819 en 1827 {...] http://waterlandsarchief.nl/detail/92fb18e6-66f4-11e3-b036-4fe521b43b2a Purmer. Register met ingebonden kaarten van waterschappen, 11 stuks. Kaart 5, Kavelkaart van de Purmer. http://waterlandsarchief.nl/detail/797705a6-66f4-11e3-991c-83e7ea4753a8 Website-links naar derden betreffende het onderwerp http://watwaswaar.nl/ http://www.rhc-eindhoven.nl/upload/files/landschap.pdf http://dehefpublishers.nl/Landschapsarchitectuur---kunst/Veranderend-landschap-1 http://www.geschiedenisbeleven.nl/Artikelen/Geschiedenis/Veranderend_landschap/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Landmeetkunde

 15  

http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/groeikaart/toelichting http://www.rug.nl/staff/e.w.meijles/brochure_2_landschapsbiografie.pdf http://nl.wikipedia.org/wiki/Simon_Stevin http://www.deedamseschool.nl/web/ http://edepot.wur.nl/37174  http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu11_01/sten009monu11_01_0060.php http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu11_01/sten009monu11_01_0141.php http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu11_01/sten009monu11_01_0169.php  http://dpc.uba.uva.nl/cgi/i/image/image-idx?sid=9c1ad7669714c039437f18f6569418f8;type=boolean;view=reslist;c=carto;;rgn1=carto_ve;q1=Beeldsnijder  http://bc.library.uu.nl/nl/node/156 Voorbeeld beeldmateriaal betreffend het onderwerp Beeldsnijder, Joost Jansz, Caerte van Noorthollant beghinende van Noortendt, Zuytwarts up tot om Leyden toe; voorts streckende Oostwaerts tot om Utrecht weder Noortwarts up in de Zuider Zee met alle sijn steden, dorpen, dijcken, weghen, wateren en vaerten, daer inne begrepen elcx na syne rechte gheleghet. Titelvariant: Land-caerte ende water caerte van Noort-Hollandt ende West-vrieslandt met d'aenliggende landen Tot Amsterdam, ghedruckt by Herman Allertsz., Koster van die Nieuwkerck. Anno M.D.C.VIII, 1608

Doedsz., Cornelis en Willem Jansz. Blaeu, In dese parcaerte hebdy alle de zeecusten van geheel Europa / seer perf…lijck afgetekende door Cornelis Doedsz. van Edam, op hare rechte streckingen ende ware hoochten, uytge-nomen alleenlijck de Middelantsche Zee…Amsterdam: ’t Amsterdam: bij Willem Janssoon, 1615

 16  

3- Verlichtend Nieuwentijt’s Archief bibliotheek http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850815&miview=ldt Nieuwentyt, Bernard, Het regt gebruik der werelt beschouwingen, ter overtuigingen van ongodisten en ongelovigen. Amsterdam: Joannes Pauli uitgeverij, 1730 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1528986&miview=ldt Leuftink, A.E., Chirurgijns zee-compas: de medische verzorging aan boord van Nederlandse zeeschepen gedurende de Gouden Eeuw. Baarn: uitgeverij Het Wereldvenster, 1963 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850577&miview=ldt Vermij, Rienk Hendrik, Secularisering en natuurwetenschap in de zeventiende en achttiende eeuw: Bernard Nieuwentijt. Amsterdam: Rodopi uitgevers, 1991 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=854038&miview=ldt Jorink, Eric, Het Boeck der Natuere: Nederlandse geleerden en de wonderen van Gods Schepping, 1575-1715. Leiden: uitgeverij Primavera Pers, 2007 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850095&miview=ldt Vermij, R.H., Bernard Nieuwentijt, een zekere, zakelijke wijsbegeerte. In Geschiedenis van de wijsbegeerte in Nederland. Baarn: AMBO uitgeverij, 1988 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1072819&miview=ldt Dehé, Johm, Jack Otsen en Sjon Besseling; met bijdrage van Jaap Haag, e.a., Purmerend in vijftig portretten: geschiedenis 600 jaar stad. Purmerend: Stichting Fonds Purmerends Museum, 2010

 17  

Archiefstukken Stukken betreffende de herdenking van de 300ste geboortedag van Bernard Nieuwentijt, 1954. http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=210&miadt=131&miaet=1&micode=0056&minr=738763&miview=inv2 Website-links naar derden betreffende het onderwerp http://nl.wikipedia.org/wiki/Bernard_Nieuwentijt http://www.teylersmuseum.eu/teylersuniversum/index.php?m=narratio&id=64 http://www.dwc.knaw.nl/fysicotheologie-in-de-achttiende-eeuw-boyle-tot-paley-kees-de-pater/  http://www.innl.nl/page/923/nl  http://www.innl.nl/page/3602 http://www.museumkennis.nl/nnm.dossiers/museumkennis/i001837.html http://www.dbnl.org/tekst/_doc003198801_01/_doc003198801_01_0006.php http://bc.library.uu.nl/nl/node/670 http://spinoza.blogse.nl/log/bernard-nieuwentijt-1654-1718-criticus-van-spinoza-schreef-europese-bestseller.html http://www.dbnl.org/tekst/nieu030regt01_01/

Cultuur&Maatschappij en Economie&Maatschappij 1- Sociale Zorg Archief bibliotheek http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=850007&miview=ldt Boschma-Aarnoudse, Corrie, Preuve en Proveniershuis Edam: armenzorg in de 16e eeuw en de geschiedenis van de proveniershuid. Edam: Stichting Proveniershuis, 1987 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1549761&miview=ldt Boele, Anita, Leden van één lichaam: denkbeelden over armen, armenzorg en liefdadigheid in de Noordelijke Nederlanden 1300-1650. Hilversum: Uitgeverij Verloren, 2013 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1414584&miview=ldt Koten, J.W., Armenzorg in vroeger tijden: een genealogische handreiking. Delft: uitgeverij ALVO, 2009 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=134&miadt=131&miaet=14&micode=WAF_BIB&minr=1021783&miview=ldt Geudeke, Liesbeth. ‘Bédelen of Bedélen: kerkelijke en burgerlijke armenzorg op kleinstedelijk niveau: Edam, Monnickendam en Purmerend (1572-1650).’ Bruggeman, E. e.a., red. Mensen van de nieuwe tijd, een liber amicorum voor A. Th. Van Deursen. Amsterdam:

 18  

Bert Bakker uitgeverij, 1996: 118-146 Archief stukken Inventaris bevat ook stukken van de commissie voor de spijsuitdeling 1856-1860. 0114 Gemeente Purmerend: Huiszittende Armenhuis en het Gast en Proveniershuis, 1717-1940 http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=210&miadt=131&micode=0114&miview=inv2 Weeshuizen te Edam: Burgerweeshuis, Armenhuis en Protestantse Weeshuis, 1558-1965 (1970) http://www.waterlandsarchief.nl/index.php?option=com_maisinternet&Itemid=212&mivast=131&mizig=210&miadt=131&micode=0650&miview=inv2 Bevolkingsregisters betreffende gast-, proveniers- en weeshuizen http://www.waterlandsarchief.nl/?option=com_genealogie&task=register_result&Itemid=186&plaats=&registertype_dtb=on&registertype_bs=on&registertype_bevolkingsregister=on&periode_begin=&periode_eind=&alleenmetbeeld=on&cp=12&pp=13&of=gm_waarde&od=d&ft=&ff= Website-links naar derden betreffende het onderwerp http://www.groningerarchieven.nl/historie/stadsverhalen/gebouwen/academisch-ziekenhuis http://www.oneindignoordholland.nl/nl-NL/verhaal/776/het-weeshuis-van-purmerend http://www.onh.nl/nl-NL/ http://ambassadrice.infoteur.nl/specials/vertelcultuur.html http://members.chello.nl/m.jong9/map5/bakker.html http://www.oudbroek.nl/bestanden/bestanden/10_%20Een%20dokterspraktijk%20%20te%20Broek%20omstreeks%201900.pdf

 19  

VERANTWOORDING Deze onderzoeksgids is samengesteld door Noortje Molenaar, student aan de Reinwardt Academie in samenwerking met Jaap Haag en Margreet Lenstra van het Waterlandsarchief en Jan-Willem van den Bos van het Jan van Egmond Lyceum, 21 januari 2014. Lijst van onderwerpen voor profielwerkstukken, opgesteld door Jaap Haag en Margreet Lenstra in samenwerking met Jan-Willem van den Bos van het Jan van Egmond Lyceum. Bos-Rops, Y., M. Bruggeman, E. Ketelaar. Archiefwijzer: Handleiding voor het gebruik van archieven in Nederland. Derde herziende druk. Bussum: Uitgevrij Coutinho, 2005 (1987) Metselaars, H.J.A.H.G., Onderzoek in het Rijksarchief in Noord-Holland. Derde herziende druk. Haarlem: NoordHollandsarchief, 1988 (1984) Het Jan van Egmond Lyceum te Purmerend http://janvanegmond.psg.nl/ Het Don Bosco College te Volendam http://www.donboscocollege.com/ Het Waterlandsarchief, centrum voor regionaal historisch onderzoek. http://waterlandsarchief.nl/