Uitdel h d ll OU :

Lenin In de strijd om de democratie ·

F. Baruch: Van maand tot maand

Eva Tas: De politiek van het Vaticaan I

E. C. van Borssum: De voeding in Nederland

N. Kof: Dialectisch materialisme

No. 1 JANUARI 1947

Politie!( /

en

Cultuur POLITIEK EN CULTUUR

. * MARXISTISCH MAANDBLAD

Nieuwe reeks

2e jaargang • No. } Januari 1947

verschijnt eenmaal per maand, voorlopig In afleveringen van 32 bladzijden en Is een voortzetting van P. en C. verschenen in de jaren 1936 tot 1940 ondèr redactie van Mr. A. S. de LEEUW t. K. BEUZEMAKER t en J. W. DE GROOT (Dr. G. W. 'KASTEIN) t.

REDACTIE P. Baruch, H. Gortzak, A. P. Mellink, hist. drs. en Eva Tas, hist. dra. Secr.

STUKKEN voor de redactie aan de secretaresse, Leidsebestraat 25, Amsterdam-C, vóór de lOde van iedere maand.

REDACTIERAAD Ir. S. J. Rutgers, Theun de Vries, B. S. Polak, arts, Dr. N. Kof, J. Bot, arch., Mevr. B. van den Muyzenberg~Willemse, Mr. M D. Proper, J. van Santen, Chr. Smit.

ADMINISTRATIE Uitgeverij Pegasus, Leidsebestraat 25, Amsterdam-C., Tel. 35957, Postr. no. 173127

LOSSE NUMMERS 35 CENT verkrijgbaar bij de boekhandel, kiosken -en onze Agenten.

UITGEVERIJ PEGASUS, AMSTERDAM

Abonnementsgeld Politiek en Cultuur - Ie halfjaar

* ZiJ, die met 1 Januari J.l. abonnê werden op P. en C. en per halfjaar betalen. worden verzocht het abonnementsgeld voor het Ie halfjaar, zijode f 2.-. te storten op onze postrek. no. 17 3127.

Heeft voor 15 Februari a.s. de betaling niet plaats gevonden, dab wordt per kwi~antie over dft bedrag beschikt, verhoogd met 25 ct. incassokosten.

I'

' .. . ,, , r • .

Inhoudsopgave Pölitie~ · en Cultuur ·19~{7 ·

SlhrtjPer Artikel

A. Aukes Het belang v. h. wetenschapp'elijk on-derzoek in Nederland .................. .' .. 281 , 9

I

W. v. Apeldoorn. De Nederlandse trusts .................. 367 .12 .· F. Baruch ' Van maand tot maand .. .. .. .. . .. .. .. . .. 3 1 ·

" " ........... : .. ..... 33 .2 " . . .. . . . . .. . . . . .. . . 65 3 " Beginselen en opportunisme . . . . . . . . . . . . 97 4 " Ontwapening .... , .............. ., .. ~ ....... · 135 . 5 ,, Een nationaal welvaartsplan ............ 169· 6 " Indenesië tussen de n~ties ............... '201 7 " Planpolitiek en kapitalisme . . . . . . . . . .. . . 300 I 0 " Een congres achter rookgordijn . . . . . . . . . 361 12

J. R. Bloeli Pal}l Langevin · ................. : .. .. .. . .. . 122 4

1D. Blok De waarde van onze marxistische

wereldbeschouwing ........................ · 309 10 3 5 6

A. Blumer ·

~· " "

"

" • .Sj. Bonni

Productie en behoefte . .... .. .... . .. .. .. ... 71 Hogere lonen, lagère prijzen ...... , ... .'. r41 In het kielzog der Oostzeevaarders .. . 174 Hèt Marshail-plan is gericht op de Ruhr ......... · ............................... ·· 233 Prof. Tinbergen verdedigt het kápita- ·

8

lisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . 336 11 Geldsanering en opbouw in Roemenië 346 · 11 Suriname in Rijksverban~ .. .. . . . .. .. .. .. 312 1 0

· , E. C. v. Borssum 'De voeding in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . 16 l C. Bor8t De landbouw en ons Nationaal VIel­

J. Bot S. C!hrlstowe

· C. Me Culiers 1\L Daroesman .

R. Ditzei G .. GeeÎhoed.

"

vaartsplan ......... , .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. 239 · 8 Het woningproblèem · .. .. . .. . .. . . .. .. .. .. . 153 5 Grootvader's ogèn : .................. ~ .... •192 5 Negerkerstmis met. K~l Marx ........ : 384 12 Aspecten van de Indonesische onafhan- '' kelijkheisdstrijd ........................... lOl · 4 Todeskandidat .......... , .. .. .. . .. .. . . .. . 324 io Van ~aand tot maand .... : ............. 321 ·10

. ................. '329 11 J. G. Enno v. . Tsjoe Dej .................. ~ .............. '93. 3

Gelder KI. v. d. Geest ·. M. Geo:.;g B. Gorter

De jonge garde · ........................... ,391 De mars door de stad ...... : ............. , 219 Komt, laat ons samen een pasj.e dansen ...................................... .

I.

12 7

5

,._

I

• H. Gortzak

" " · L. v. Heusden

" "

" " A .. Jefimov r

A. J. Koejemana N, Kof.,..

" " " " " T. Kmisman

M. Lampeli

" J. de t.eeuwe

" M. v. Loon H. Manger A, F. Meilink

" " L. Nakos

P. v. Noord"en

,, ,, ,,

R. Palme Dutt M.D. Proper B. Riezouw N. Rost

" S. J. Rutgers

" "

·" A. v. Rijkom

" J. v. Santen J. v. Santen en J. Haken

De weg naar de· -eenheid .. . . . .. . . . .. . .. 76. 9m de toekomst van Amsterdam . . . . . . 179

De zondeval der soc. democraten en Amerika· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Q5 Hoe men ook aan dollars verslaafd kan raken ............................... :. . . .. . . 297 De' democratie in het offensief . . . . . . . . . 348 Bondgenoot van de duivel . . . . . . . . . . . . . . . 378 Aan de wieg der moderne diplomatie . . . 48 Angst is een sled:lte raadgever . . . . . . . . . 138 Dialectisch materialisme en moraal 21

.. . Het ~oorbreken van de loonstop in de

54 82

112 189 255

3 6

12

9

10 11 12 2 5 1 2 3 4 6 8'

woningbouw ............................. . 376 12 De eenzame trein . .. .................... .. 198 6

,, ........................ . 223 7 Sociale problemen in de film ........... . 293 9

Peter Alma ................................. . Cilly Wt\ng ................................ . Amerika en dewe~;eld .................... . Het communisme in de brandfng ..... . Dromen werden. werkelijkheid ........ .

358 11 289 9 355 11 105 4 182 6 332. 11

Kleine Helena ................... : ......... . 27- 1 De vlucht uit de werkelijkheid in de moderne Franse muziek . .. .. .. .. .. .. .. .. . 259 Pionierswerk van de socialistische koor~ zang .......................................... 291 Het concertgebouw-confikt . . . . . . . . . . . . 323 India, vt>oruitzichten van de vrijheid . . . 40 Het "Unity"-Theater ..................... 389

' Vrede met Duitsland .. .. .... . .. .. .. .. . . .. 36 Louis Aragon's definitiè v. d. nieuwe mens ............................................ 262 Doopfeest in de Ardennen .. .. .. .. .. .. .. . 341 Het basis-accoord van Linggadjati . . . 7 Joris Ivens ................................. 157 De pachten moeten omlaag . . . . . . . . . . . . 246 Een nieuwe etappe in de ontwikkeling "'· d. techniek .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . . .. .. . 285 Verdeel en heers .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . . .. 31 7 De achtergrond v. d. loonacties ,_ ........ 204 Productiepremies . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . 252 De Nederlandse scheepvaart ............ 208 Het congres van onze Franse zuster-partij .......................................... 237

8

9 10

• 2 12 2

8 11

1 5 8

.9 10 7 8 7

8

L. W. Schmidt Chr. Smit

" K. Smulders J. Staas

J. Stalin E. Tas

" " Tito

" J. v. Tijn

" Th. de Vries

" ,., J. v. Wieringen

" T. R. 'de Wit

W. Wolda

Redactie:

Administratie:

De opbouw van Rotterdam . . . .. . . . . . . . . 305 De · geschiedenis van ~en .. politieke zwerver .. . . . .. . .. . .. .. . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . 271 De betekenis van. de schoÜng . . . . . . . . . . . . 372 Ervaringen van een dirigent . . . . . . . . . . . . 354 De Bond v. Soc. Zang~ en Muziek~ verenigingen ............................. . Brief aan prof. Razin ................... .. Dè politiek van het Vaticaan ........... .

t t •••••••••• ~ •

De grondslagen van een nieuwe demo~

261 145

9 44 69

' 10

9 12 11

'<"

8 5 1 2 3

era tie, I . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 6 De grondslagen van een nieuwe demo~ era tie, 11 .............................. : .. ... 217. Om de ee.nheid der Ned. vakbeweging 12" Het Wereldvakverbond en Indonesië 268 Sowjetschrijvers herzien hun positie . , . 88

" ' 117 Een Gi-ieks partisanengedicht ......... 130 Volkskunst .en vol).<slegende .. .. .. .. .. .. 195 Kleine boeren en landarbeiders . . . . . . . . . 24:3 Stad en land .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 277 De ziekenfondsproblemen en. hun op ..

7 1 9 3 4: 5 6 8 9

lossing · ............. : .. ....................... 214: 7 De geestelijke nalatenschap van Bras-mus, .H. de Groot en Spinoza ..... :. . . 344 11

" 381 -12

' Roemer Visscherstraat 4:, A'dam . . ,

Uitgeverij Pegasus, Leidsestraat A' dam.

Tel. 35957, Giro 173127. ·

Abonnemèntsprijs: f 3.50 per jaar; f 1.75 per half jaar.

..

Lenin I in de strijd om de democratie

Op 21 Januàri 1924 stierf Wla­dimir 'Iljitsj Oeljanow, ge­naamd Lenin, de grote leider van de Russische communisti­sche Partij en van de Arbei­dersklasse der Sowjet-Unie, de vereerde leermeester van de arbeidersklasse der gehele we-

--- reld. Wij menen hem niet beter te kunnen herdenken, dan door hier enige van zijn woorden aan te halen. De hieronder volgen­de passage is ontleend aan een artikel "Het revolutionnaire proletariaat en het zelfbeschik­kingsrecht der naties" en wen] geschreven in November 1915. /fY.~"'f/t/Á-"J Lenin stelt de betekenis der '(U. democratie voor de strijd 9m het socialisme .in het licht op een wijze, die ook thans nog ten volle actueel is.

Bij kameraad Parabellum 1 ) loopt het hier op uit, dat hij in naam Yan de socialistische revolutie het konsekwent-revolutionnaire program op democratisch gebied geringschattend wegwerpt. Dit is niet juist. Het proletariaat kan niet anders overwinnen dan door de. democratie heen, d.w.z. door _de democratie volledig te ver­wezenlijken en door de democratische eisen, zo heslist mogelijk geformuleerd, aan iedere stap van zijn strijd te verbinden. Het is dwaas, de socialistische revolutie en de revolutiónnair'-' st rijd tegen het kapitalisme te stellen tegenovE-r één vun de vtaagllluk­ken der democratie, in dit geval het nationale vraagstuk. Wij moeten de revolutionnaire strijd tegen het kapitalisme verenigen met het revolutionnaire program en de revolutionnaire tacti~k me~ hetrekking tot alle democratische eisen: - zowel met die

1) Schrijver van een artikel tegen het zelfbeschikkingsrecht der naties. {Red.).

1

-\

- .... ,~----v-a ... 'n~'!"d_e_' ..... r;;bii:k:-;~ di;";~il-d;•;iJÏ;î;, ~;~:2·d~é~;"";~k-lllilii;~""zm"". ói!l;'~-••!!1!.1'114•_1111·

' '

van de ambtenaren door het volk, van de rechtsgelijkheid dt:r vrouwen, van de_ zelfbeschikking de! naties, enz. Zolang het _ kapitalisme bestaat, zijn al deze eisen slechts bij wijze v~n uitzon­dering en daarhij niet volledig, in verminkte vorm, te verwezen­lijken. Terwijl' wijl steunen op hetgeen reeds van de democratie is · ver~ezenlijkt en de onvolledigheid der democratie onder het kapitalisme ontmaskeren, eisen wij de omverwerping van het-kapi­talisme, de onteigening van de bourgeoisie, als onmisbare grond­slag voor de opheffing der massa-ellende, zowel als voor het volledig en in elke richting doorzetten van alle democratische om-

. vormingen. Met enkele dezer maatregelen zal een begin worden gemaakt vóór de omverwerping der bourgeoisie, met andere in. d-e loop van deze omverwerping en met weer andere daarna. De \odale revolutie is niet een enkele veldslag, maar een tijdvak van gans een reeks van slagen om alle kwesties der economische e:a democratische omvormingen, die slechts door de onteigening van de bourgeoisie worden voltooid. Jui~t terW'ill~ van dit einddoel moeten wij een konsekwent revo­lutionnarré formulering voor ieder van onze democratische eisen geven. H~t is volkomen denkbaar, dat de arbeiders van een be­paald land de hourge~isie ten v;l brengen, nog voor ook maar één fundamentele democratische omvorming volledig tot stand is ge­bracht. Maar het is volstrekt ondenkbaar, dat het proletariaat als hjsto­rische klasse de bourgeoisie zou kunnen overwinnen, wanneer het daartoe niet wordt voorbereid door 'de opvoeding in de geest van het meest konsekwente en revolutionair-hesliste democratisme.

2

Overgenomen uit Deel V van W. I. Lenin, Verzamelde . Werken in 12 delen. Ned. vertaling van de Russische uitg. van het Marx.-Engels-Lenin-lnstituut te Moskou . . Amsterdam, Uitg. "Pegasus". 1937.

de tweede jaargang 1

Op veler verzoek zijn met ingang vàn dé nieuwe jaargang O'T'.slag en druk van "Politiek en Cultuur" gewijzigd. Wij hopen, dat de lezer'skrii-·g van ons tijdschrift, dat nu gemakkelijker leesbaar is geworden, zal toenemen.

In Januári herdenken wij Leilin. Wij eren zijn nagedachtenis het ·:beste door zijn werk van strijder en man van wetenschap voort te zetten. Wij doen dat, wanneer wij "Politiek en Cultuur", het Ned:,rlardse Marxistische maandblad, verbreiden en versterken.

Maakt bij de scholing gebruik van P. en C.! Dan beantwoordt het aan zijn doel: het tijdschrift der Nederlandse arbeidersklasse, van vooruitstrevend Nederland te zijn.

•

Van maand tot. m~aand

DOOR F. BARUCH,

Het is het lot van alle kl~ssieke geschriften, dat zij hun actualit~It niet verliezen. Maar het is ook hun lot, dat zij (uitz~>nderingen daargelaten) te weinig gelezen worden. Lenin, wiens dood wij de.~~ maand herdenken, is (en auteur, wiens geschriften steeds w~r ·door de rijkdom van hun gedachten verrassen. Toch wordt hij hij ons te weinig gelezen. Men. zou kunnen zeggen, dat hij "natuur­lijk" in de Sowjet~Uriie mee.r wordt bestudeerd dan hij ons, want tenslotte was hij een Rus. Het merkwaardige is echti'!,I:~ dat vele klassieke· schrijvers in de .. Sovjet-Unie een grotere kring van be­wonderaars hebben gevonden dan in hun geboortd_and. Wij betwij­felen of Shakespeare zo vaak op de Engelse programma's vool·· komt als op de Russische. Jonathan Swift, een aclittiende eeuw;'e schrijver, is in dat land eveneens een goede bekende. En over deze schrijver wilden wij het hebben. Het is waar, iedereen kent hij ons zijn naam en iedereen weet dat hij de geestelijke vader van den wereldreiziger Gulliver is. Maar weinigen beseffen dat wij zulk een Gulliver in ons. ,land best zouden kunnen gebruiken. Zoals bekend, raakte hij op zijn derde reis in het land van de schelen verzeild. Hij ontmoette daar merk­waardige gekken en gekke wijsgeren. Tijdens zijn verblijf in Balni­harhi bracht hij ook een bezoek aan de Academie voor het maken van plannen, Lagado. Hij ontmoette daar een professor . in de politieke wetenschappen, die vele goede ideeën had. O.m. stelde hij voor, om allè lieden, diè een bezoek hij een minister brengen, het recht te geven, zijne Excellentie op zijn eksterogen te trappen, hem in zijn neus te knijpen of aan zijn oren te trekken - ter opfrissing van het geheugen. Want iedereen weet dat ministers een zwak geheugen hebben. Toen we dat herlazen,_, moesten we

·onwillekeurig aan enkele van onze ministers denken, h. v. aa:G Mansholt, wiens aardappel-politiek "kennelijk het gevolg van een zwak geheugen is. Gulliver was een intelligente man. Dit bleek toen hij een anderen professor in de politit>k vertelde, hoe de toestanden in het lanJ ."Trihnia" {vrij vertaald Brittannië) waren. Volgens 'hem bestond de natie, die dat verre land bevolkte "Q.it ontdekkers, getuigen, Fpionnen, àankla!!ers vervolgers, vervalsers en eed-afleggers met hun diverse ondergeschikten, allen ,,in dienst van ministers en afe;evaardigden. Toegegeven, dat Gulliver wellicht ov.erdreven heeft. Maar in elk geval blijkt er uit, dat het probleem van de zuivering al heel oud schijnt te 7:Ïjn en hove'ndien, hoe jammer het is dat Gulliver op zijn verschillende reizen ons land steeds slechts voor enkele uren heeft aangedaan.

3

-~~------""""'~~~--·= ·-=xm==-,•:p· z·~-. k ''·---~""'~~-:;~-1.:.~.i'ft~~~'":ali-::l.'·'"'".OII' -BJBI!III!!I!I-1

Het land van de schete·n, bestond (zoals gezègd) voor het 'me~en• de~l uit gekken. De Academie voor' het ontwerpen van toekom!~~ plannen werd eveneens door gekken bestuurd, hoewel er .enkele ~achtenswaardige lieden onder waren. Het merendeel van de geleer-den, die aan deze merkwaardige instelling werkfen, brachten h1i•1 -tijd zoek met het ontwerpen van plannen, waarvan nooit iets terecht kwam. Toen we dat lazen, moesten we ten derde male aan·~~ ons ~igen land denken. Wij hebben immers ook een Nationaal Plan­bureau. Wie onder ons weet echter, wat het uitvoert? Wij weten, dat vele achtenswaardige lieden aan dit bureau verbonden zijn. Het is ook bekend, dat het door een hesluit van de regering is ingesteld. Het is verder bekend, dat wij dringend eeD plan behoe­ven, dat ons land in staat stelt, op de snelst mogelijke wijze de gfiîvolgen van de oorlog te bo'!'en te komen. Wekenlang hield het parlement zich bezig met vele belangrijke· vraagstukken die door de begroting aan de orde waren gesteld. De begroting hield ook een (bescheiden) post in voor ons Nationaal Planbureaq. Maar dit onderwerp, dat naast Linggadjati in het mid­delpunt van de besprekingen had mocte~ staan, kwam niet aan de orde. De regerin__g had andere zorgen.

De· arbeiderskla'Sse zal in het nieuwe jaar derhalve een goed gebruik kunnen maken van de middelen, die door den legendarischen pro­fessor uit Lagado werden aanbevolen, om ministers aan hun Leluften te herinneren. Zonder ons aan gewaagde speculaties te bezondi­gen, mogen wij voorspellen dat het land Zich voornamelijk met ~wee vraagstukken zal moeten bezig houden: Indonesië en de . wederopbouw. Gaarne zouden wij zien dat Indonesië van de agenda kon worden afgevoerd, opdat wij ons uitsluitend konden gun bezighouden ~et de ene grote vraag, hoe de welvaart te schep­pen, waarnaar het volk verlangt. De Communisten voorzien echtPr. dat Linggadjati slechts een begin was. Het is verder gemakkelijk in te zien, dat de reactie haar campagne tegen een vreedzame regeling van de toekomstige verhouding met Indonesië in de. ko­mende weken en maanden nog zal opvoeren. Wij verhelen ons daarbij niet, dat zij de zijdelingse of openlijke steun van_ de K.V.P. heeft. Immers, de motie Romme was er juist op berekend om het ene positieve punt in de regeringsverklaring: de ondertekening van Linl!e;adjaii van haar grote waarde te beroven. Het is der- - cri halve ook niet toevallig, dat sommige katholieke afgevaardigden in de Kamer riepen: "Wat blijft er dan nog van over?" toen P. de Groot de houding der comm_unisten t.a.v. van de motie-Romme motiveerde. Welnu, over bleef hun instemming met de handteke-ning van de Commissie-Generaal en die handtekening hield in de .-erkenning van de Republiek! De erkenning. van de Republiek was het uitgangspunt v:an de communistische politiek. Haar verwerkelijking ligt nu in het verschiet. E'n hoewel wij ons nog veel moeite zullen moeten ge­troosten om het document, dat de erkenning inhoudt tot levende werkelijkheid te maken, zal daarnaast tijd genoeg overblijnn ûm ons nog met onze eigen binnenlandse vraagstukken bezig te houden.

4

•.

Het eerste houdt ;owel verhand met Linggadjatfals mei.de weder· op.bouw. Het betreft de aanwezigheid van Nederla~dse troepen in IndoiJ.esië. Zij brengen niet slechts de verwerkelijking van Lin~· gadjati in gevaar, hun aanwezigheid is niet slechts een bron van verstoringen van de vrede, - hun afwezigheid in Nederland brengt tevens de wederopbouw in gevaar. M~n heeft kunnen lezen, dat ons land ondanks de sterke bevolkingstoename door verschil- . · lende oorzaken, zoals de groei van het ambtenaren•apparaat, · en de zwarte markt, honderdduizenden arbeidskrachten tekori komt. De 70 of 80 duizend soldaten, waaronder zich talloze specialisten bevinden, kunnen wij onder deze omstandigheden in het gehe~·l niet missen. Een gemeenschappelijke actie van alle ware vrienden van Linggadjati zou derhalve in de ,eerste plaats er op gericht moeten zijn, om de verscheping van de z.g. vervangingstroepê~ l waarvan niemand weet, of ze inderdaad tot vervanging van af te lossen troepen dienen) in Febr'uari a.s. te voorkomen. Dit zou een welkome ondersteuning zijn van de pogingen om ons land weer op de been te helpen. Men zou overdrijven, wanneer men wilde beweren, dat in de afgelopen tijd op het gebied van de wederopbouw niets is bereikt. . Er zijn belangwekkende feiten, zoals b.v. het bericht dat ·Philips het vooroorlogse productiep~il beeft bereikt. Dit is bemoedigend, maar tegelijk kentekenend voor de politiek van de regering. Immers, Philips werkt geheel voór de expGrt. Hoewel wij de waarde daarvan niet ontkennen, zouden wij wensen, dat men op andere gebieden even voortvarend tè werk. was 1!-'egaan. Herhaaldelijk is er op gewezen, dat d~ wederopbouw van (1è indtAtrieën, die voor de binnenlandse productie werkenf voorop moet staan. Dat dy;e waarschuwin11;en niet zonder betekenis zijn, kan men aan twee voorbeelden illustreren. Het eerste voorbeeld is de bekende aardappelpolitiek van de regering. Een van de

6 · oor:~:aken van de onbeperkte export van dit belangrijke voedings·

middel moet gezocht worden in de grote behoefte van de Engelse textielindustrie aan stijfsel. Men mag betwijf.elen, of deze industrie \foor de vplksgezondheid in ons eigen land zo erg belangrijk is, temeer waar wij over een textielindustrie beschikken, die genoemd aardappelproduct ook best kan gebruiken. Het tweède voorbeeld is de ontwikkeling in Amerika. Deze ontwik,keling is een overtuigend~ bevestiging van de theorie die Lenin rèeds in 1916 omtrent het imperialisme heeft uitge: werkt. Hij zeide toen,· dat een van de ketup.erkende eigenschap· pen van het imperialisme, het hoogste_stadium van het'kapitalisme, de toenemende concentratie van de macht der monopolies is. Hij ,-erwierp tegelijkertijd de idee van Kautsky en an.dere so.ciaal­democratische theoretici', dat dit monopolisme tot eert 'wereld~ monopolie zou uitgroeien als f!:evolg waarvan de planmatigè pro­ductie iot standlzou komen en het sociali,f!me een geweldloze over­winning zótt kunnen behalen. Hij voorspelde inte!!.'endeel; .. dat de ontwikkelin!! der :monopolies tot steeds heviger ondPrlinge bot­singen van hPt kapitalismé en tot een serie van koloniale opetan­.den en oorlo!"en zou moeten leiden. Beide vporspellingen van Lenin . zijn uitgekomen. · ·

5

~l~n-: -e~e-n~r-i;k~=~~"""""a"'r,..t..,ik-:~""" .. "'~"'"~"'-""-~iiO: ... ·~: ... ,;--~"":a""1

w,._-..,."~=:~::::c""·:~~--lliiide!!l!i•Z-!I!!II!'l'm!lll!lllll-.l•,

Russische geleerde Leontjef kort geleden nieuw materia~l hijeen over de ontwikkeling van het imperialisme in Ameriká. Hij weeê er op, dat het aantal onderneming~n van 263 duizend ln 1909 óp 1ö4 duizend in 1939 was teruggelopen. Hij deelde mede, dat 1H4 van deze 184 duizend ondernemingen 50 % van de gehele Amerikaanse productie voor hun rekening namen. Hij onthulde, dat deze enkele grote monopolies 67,2 Yo van de gehele oorlogs­productie ter waarde :van 173 niilliard dollar kregen toegewezen en dat zij even schandelijke winsten hebhen gemaakt als in de eerste wereldoorlog.

Leontjef wees er op, dat de gigantische verwoestingen in het ip~ustrieel hoogontwikkelde Europa dit werelddeel voorlopig van actieve deelname aap de strijd om de afzetmarkten hebhen uit­g~sloten. Hij v~egde er aan toe, dat het aan geen twijfel ondèr- · hevig kan zijn, dat naarmate de bloedende wonden langduriger blijven bestaan, het probleem van de markten zich ,nog zal ver­scherpeh. ,.),Vij raken hier aan een probleem, dat met de weder­opbouw van ons land en het herstel van onze productie ten nauwste samenhangt. De, Amerikaanse productie-capaciteit heeft een ongekende hoogte b~reikt. Dit geldt in bijzondere mate ook voor de landbouwpro-ductie. Niettemin heerst er in Europa honger, eenvoudig omdät de Amerikaanse monopolisten niet bereid zijn de "prijzen te laten bederven". Reeds heeft de "Times" gewaarsehuwd, dat de zich ophopende overschotten op de Amerikaanse boerderijen de bin-nenlandse_ prijzen zouden kunnen doen dalen. Het blad wijst er op, dat'«de Amerikaanse boeren hun enige hoop op de e~ort hebben gezet. Maar tegelijkertijd doen de A~~rikaanse monopo-listen alles om het herstel van de productiê in Europa (ml!t uitzondering van landen als Duitsland en Griekenland) te ver-

•tragen. De · tekenen van een dreigende crisis aan de overkant ·van de Oce.a.an zouden voor ons eigen lana een nieuwe dringende waarschuwing moeten. zijn om ons los te maken van de toerie­mende Anglo-Amerikaanse iavloed in ons industrieel leven. Zij zouden ons opnieuw moeten aanvuren om alle maatregelen te nemen, opdat wij spoedig weer op eigen benen kunnen staan. Zij zouden on!l, moeten zeggen, dat gebroken moet worden met de eenzijdige ori~ntatie op het Westen en dat ons land krachtige p~gingen moet ondernemen om de verloren gegane oude relaties en- de gevaarlijke verbindingen met het crisis-zwangere Amerika en met het voor Amerikaanse infectie vatbare Engeland aan . te vullen door ee.n krachtig handelsverkeer met het Oosten van Europa. . Uit het voorgaande volgt. dat de Communistische Partij zich in de komende maanden meer dan ooit met deze vraagstukken zal bezig· houden. Wa~t van hun juiste oplossing alsmed, van een voor de arbeiders aanvaardbare oplossing van het loon- en prijspro­bleem han.gt meer dan ooit de toekom~~ van ons land af.

6

..

r

I

. ·. Hét Basis-accoord van Linggadjati

DOOR S. J, RUTGERS

Ook bij· de meest bevredigende regeling van de staatkundige zelf­standigheid van Indonesië zal haar economische afhankelijkheid .voorlopig een belemmering tot vrije ontplooiing blijven. Hieraan kan de Indonesische Republiek zich niet geheel onttrekken, omd~ zij met behulp van Nederlands kapitaal en Nederlandse werkkrach· ten het tempo van ontwikkeling hoopt op te voeren. Maar daarbij neemt het Indonesische Volk toch geensJ,Ïns een zwakke positie in. Indonesië beschikt over voldoende voedingsmidderen en over vrijwel alles wat voor een ëenvoudig bestaan onontbeerlijk is .. Af• gezien van politieke"invloeden en de wens het tempo te versnellen; zou Indonesië haar toekomst uit eigen kracht in m"derne richting kunnen opbouwen, zoals zulks, zij het ook met grote inspanningen en ontberingen, in de Sowjet-Unie is geschied. Maar ook bij samenwerking met het Westerse kapitaal· 'beschikt. de Indonesische Staat, indien de Regering een voldoende mate van-, beschikkingsrecht op economisch gebied bezit, over sterke machta· posities. Een eerste voordeel is, dat geen grondel) in eigendonf;: · werden uitgegeven aan buitenlanders, zodat de Republiek over alle grond en water kan beschikken. De z.g; Domeinrechten op de g~ond zullen uit de aard der zaak op de nieuwe Staat overgaaJi, die vrij zal zijn regelingen betreffende het grondgebruik vast te stellen. Concessies werden op lange termijn uitgegeven, maar de belangrijkste daarvan, met 75-jarige looptijd, staan kort voor hun afloop. Reeds dadelijk zal het mogelijk zijn, regelingen op nieuwe grondslagen af te sluiten, omdat de 'belanghebbenden zich zullen willen verzekeren tegen het gevaar, dat deze regelingen bij afloop nog belangrijk ongunstiger zullen uitvallen. • D~ suikerindustrie verkrijgt de be~odigde grondstof, het suikerriet,

· · "an op korte termijn van de bevolking gehuurde gronden. Nergens ter wereld zijn dergelijke contracten op voor de bevolking zo ongun· stige voorwaarden gebruikelijk. Regelingen, waarbij de bevolking het riet zelf verbouwt en dit aari de fabriek lever\, ''zóals elders·

·. gebruikelijk, zullen onder een Regering. die de belangen van de bevolking behartigt, verbetering kunnen brengen, ook wanneer de fabrieksindustrie voorlopig nog in hoofdzaak in handen 'van het Westerse kapttaal blijft. Bevolkingscultures, als rubber,·thee, tabak, enz. zullen naar omstandigheden een groter aandeel• ook in de export kunnen verkrijgen, waarbij in sommige gevallen coöperatieve Yerwerking en coöperatieve afzet, eventueel met staatshulp "én ntet handelsfilialen in het buitenland mogelijk zullen zijn. Met de staatsschulden.zullen ook de rechten van de vroegere Nederlands­Indische Regering op de nieuwe federatie overgaan, waardoor deze

7

de beschikking krijgt o~er spoorwegen, hav_ell.s, een deel der eleetri· citeitsvoorziening, steenkolen, tin en ande;re economische sleutel· posities. Voorwaarde voor een eigen opbquw zal zijn de toepassing ener geleide economie. Dit veronderstelt vrijheid bij het treffen van sociale maatregelen, minimumlonen, maximumprijzen, verbod of beperking van bepaalde ondernemingen, resp. voorwaarden aan de vergunning daarvan verbonden, een belastingstelsel dat de (•igen Indonesische economie b'eschermt en bevordert, de mogelijk· heid van nationalisatie van bepaalde voor het economische leven beslissende bedrijven en de oprichting van nieuwe bedrijven in beheer bij Staat of als gemengde bedrijven. Al zal de jonge Repu· J~liek voorlopig n:og gebonden zijn door een aantal regelingen en "verdragen, die de medewerking van buitenlands kapitaal mogelijk moeten maken, er zal voor moeten en kunnen worden gezorgd, dat voldoende economische machtsposities in handen Yan de Indo­nesische Staat blijven, , om met vrucht een eigen politiek van opbouw volgens een weloverwogen Staatsplan te kunnen verwezen· lijken. ·

· De afhankelijkheid van Indonesië zal, indien de klip van de "eigen organen van de Unie kan worden omzeild, vooral het gevolg zijn van gemis aan eigen kapitaal en eigen ervaren krachten voor de opbouw: Daarom zal het nodig :zijn een "redelijke" winst· marge en àndere voordelen aan het buitenlandse kapitaal toe te staan. Maar dè basis is aanwezii;om, naast de ontwikkeling van bui­fènlandse ondernemingen, een vruchthare en veelbelovende opbouw der eigen economie met ei!l"en middelen in een snel tempo tot stand te· bren o-en. Een· inr.:rijpende ~grarische hervorming, in· dustriële opbouw op coöperatieve grondslag, reorganisatie van handel en verkeer, uitbreiding van onderwijs en het gebruik maken door een pr9greRsieve democratische Rer.ering van het enthousiasme der bevolking voor haar staatkundige en sociale revolutie -zullen perspectieven openen, die tot voor kort volkomen utopisch lekeJ?.. - · Voorwaarde daarto~ is, dat de verdere uitwerking der Overeen­komst geen pri~ipiële belemrqeringen · in de weg legt aan het tot stand komen van een 'Vaarlijk vrijwillige en vruchtbare samen· werking tussen Indonesië en Nederland. De teruggave van goederen aan en het herstel van de rechten van alle niet-lndonesiërs be­tekent, dat de Indonesische Republiek de samenwerking met· hen wenst. Maar zij wemt die op d~ grondslal!,' van een souvereine Staat, met een volledig heschikkin~?,"srecht binnen het raam van bepaalde concrete en tijdelijk be~rensde verdrall.'en en ovf'reen­ko:nisten, die in het belane; van beide partijen worden aange~aan. Het is de taak van de arbeVdersheweging in Neder't.lmd en ddets er voor te wakf'n, dat de ree;eline;en met de Verenigde Staten :van Indonesië •. niet het karakter aannemen van een economisrhe afhankelijkheid, die het e;evaar voor nieuwe koloniale verhot1din­p-en ?.ou lllf'ehreno-en. Want dit is ni~t alleen te~>"en de helan~'!n 7owel va·n Nederland als van lndonl'sië, maar het zou de kiem van een nieuwe oorlogstoPstand in zich bergen en ~en per~anc;:nte J-.edreiging vormen voor de' wereldvrede.

$

•

·De politiek

van het V a ticaan DOOR EVA TAS

I Sinds de z.g. schenking van Constantijn, dat is sinds de 4de eeuw, is de Paus niet slechts de "stedehouder van Christus" op aard,~, maar bezit het pausdom ook wereldlijke macht. Een macht, die het in de Middeleeuwen vaak op gehjke hoogte als keizers en koningen en niet zelden tegenover dezen stelde. In de nieuwere tijd, na de hervorming, hij het opkomen der grote nationale staten, Lleek de politieke _!OI van het Vaticaan nog f!Censzins uitgespeeld. Het so~pele apparaat der Jezuïeten-orde werkte aan vrijwel ieder Europees hof achter de schermen, maar daarom niet minder doeltreffend voor Rome. Niet ten onrechte werden de kervorsten in de 18de eeuw wel "vazallen van bui­tenlandse mogen,dheden" genoemd. Gregorius VII, de Paus, die den Duitsen keizer Hendrik IV voor zich op de knieën had ge-dwongen, werd in 1720 zelfs heilig verklaard. • De strijd tegen het materialisme in diezelfde tijd moet tevens beschouwd worden als een tegen de omhoog strevende bourgeoisie, · die van dat materialisme de voornaamste draagster was. De Paus nam tegenover de Franse revolutie van de aanvang af een uiterst vijandige houding aan en stond aan de zijde van koning Loclewijk XVI en van de coalitie van het feodale Europa tegen de revolution­nairen, aan de zijde der bevoorrechte standen. In het algemeen wierp de kerk zich steeds op als verdedigster der "gestelde machten"; ,de uitzonderingen hierop, die wij later zullen bespreken, zijn zeer instructief. He nieuwe politieke verhoudingen, die door de Franse revolutie ~waren geschapen en de nieuwe denkbeelden, zoals de Rechten van den Mens en Burger, die erdoor werden verbreid, stootten op de heftige of bedekte tegenstand van het Vaticaan. ·vooral de g{)dsdienst- en gewetensvrijheid, een "absurd beginsel" genoemd, moesten het ontgelden. De Restauratie en alle op de Revolutie volgende bewegingen, die het op de pas verworvèn vrijheden hadden gemunt, genoten de actieve steun· van de pauselijke stoel. De pétairtistische aartsbisschoppen van Parijs en Lyon beriepen zich op de trouw aan de wettige macht, hetzelfde argument, dat hun Spaanse collega's in de jaren 1936-'39 met zo bekwame spoed wisten te vergeten. Op het voorbeeld van kardinaal Goma, primaat van Spanje, vcrkondigden zij, dat het "wondere gebeuren van het martelaarschap" zich hij Francó's rebellenbende had

9

--.--------~-~----

geopenbaard! Maar het Franco-regime werd om zijn trouw aan de kerk door den nieuwen Paus gepre~en, 'zoals het door~ zijn voorganger was gebeurd. • De Spaanse bisschoppen zijn echter niet de enigen, die hun waar­digheid verenighaar achten me't een fascistisch regime (waarvan de onwettigheid hen blijkbaar niet stoorde), maar zelfs met een functie daarin: wij bedoelen de mgrs. Tiso en Stepinac, beiden prelaten der R.K. Kerk. En ook in deze ontheiliging zag de Paus nooit een aanleiding tot protest. · In een niet-Katholiek la~d, zoals Nederland, dat immera in de strijd tegen een Katholiek absolutisme was ontstaan, bracht echter eerst de revolutie volkomen gelijkstelling van de "Roomse volks· groep en daarmee de gelegenheid zich politiek te uiten. Men ging ~artoe voorlopig hier, zoals b.v. ook in Duitsland, met de libera­len samen. In 1864 publiceerde paus Pius IX, dien men enige tijd zelfs liheral.e sympathieën had aangewreven, een encycliek (pauselijk rondschrij­ven) met Syllabus, een "opsomming der dwalingen" van het libe­ralisme. Het was een mijlpaal in de politieke ontwikkeling onder de Katholieken. Met de liberalen werden de banden verbroken; uitsluitend negatief optreden was onvoldoende: de weg naar eigen partijvorming lag vrij. De democratie zelf was niet verworpen. In ons land, waar de oude tegenstand geweken was, kon het Katho­lieke element zich thans politiek organiseren. Ook in Duitsland gebeurde dit. De Katholwke partij~n, die na de pauselijke missive verrezen, waren natuurlijk verzekerd van de steun v'an Rome. In Frankrijk werd geen Katholieke partij opgericht, in verhand met de door kardinaal Rampolla vermelde afkeer der Fransen; om "pastöors te zien regeren." Juist in dat land waren Katholie­ken, die het in het begin der 19e eeuw voo! democratische en sociale rechten opnamen, uit de kerk verwijderd. Een van hen, Montalembert, formuleerde in 1848 na zijn berouwvolle terug­keer, de geloofsbelijdenis van het officiële, politieke Katho­licisme, als het ware het parlementaire commentaar op de latere encyclieken: "Wat is thans het probleem? Hun, die geen bezitters zijn, eerbied voor het bezit in te boezemen. lrderdaad, het moet overbodig heten, hieraan toe te voegen, dat wij volkomen openhartig, als ht>zitters tot bezitters spreken." Jaurès heeft d~ opmerking gemaakt, dat "de kerk zich pas over de armen hej!;on te huil!,'en, toen dezen waren begonnen een 'kracht te worden." In onze tijd is de toon dan ook veranderd. De huidige Paus gooid·é het in zijn radiorede van 1 Sept. 194~ over een andere boeg: "Ontneem den arbeider de hoop om enig bezit, te verwerven, welke andere prikkel kunt ge hem dan bieden om hem aan te sporen tot hard werken, tot spaarzaamheid, tot matig• heid? .... " De encyrlif•ken "Rerum Novarum" (1891) en "Quadragesimo · Anno" (1931) vertolkten de opvattingen van het Vaticaan inzake het sociale vraagstuk: tegelijk een concessie aan en een dam tegen het socialisme.

Hoe stond het Vaticaarr tegenover de heftigste vorm van reactie,

10

(

1 ,,

cHe de burgerlijke maatschappij heeft gekend, tegenover het laB.· cisme? In Italië had de vestiging der eenheidsstaat de laatste slag toege· bracht aan de wereldliJke macht; de pàuselijke staat verdween q,n

als protest werd de Italiaanse Katholleken verboden in enigërlei vorm deel te nemen aan het politieke leven. Dit verbod werd in 1919 opgeheven ten behoeve van de door enige democratische Ka· tholieken opgerichte Italiaanse Volkspartij. Thans verklaren de woordvoerders van het Vaticaan, dat dit nooit een welwillende houding tegenover het fascisme heeft aangen9men en men grondt dit op de vervolgingen, waaraan deze - kleine - partij door Mussolini's politie bloot stond. Intussen noemde de Paus MossoUni zelf "den man der Voorzienigheid." De voornaamste klacht, ~ van deze zijde tegen de heren zwarthemden te berde werd ge· bracht, is, dat de bepalingen van het Lateraanse verdrag van 19i9 (en waarbij o.a. weer een autonome Vaticaanstad werd ingesteld) niet werden nageleefd. Iu ieder geval --heeft nooit iemand iets ~an de grieven van Paus, kardinalen of bisschoppen tegen het bewind der "fa,t~ci" gemerkt, nadat het Katholicisme tot staats· godsdienst was verklaard. In 1933 kwam Hitier in Duitsland aan de macht en sloot nog in hetzelfde jaar een concordaat (verdrag) met de Heilige Stoel, '!1leehts drie jaar nadat het Duitse episcopaat het nationaal-socia· lisme met het Katholicisme onverenigbaar had verklaard. Het stuk is getekend door kard. Pacelli, den huidigen Paus en.... door von Papen, het lam van Neurenberg. · Pas als Hitier bolsjewistische methoden toe.paste, zou er volgens kardinaal Faulhaber aanleiding zijn hem de goede trouw te ontzeg· gen. Hitler's recent verleden stond het geloof aan zijn verklaringen niet in den weg. In 1937 toonde de toenmalige paus, Pius XI, in .. ~tjn encycliek ".Mit brenoender Sorge" spijt van zijn goedgelovigheid .. De aartsbisschop van Freiburg, Gröber, sprekende namens en ter

.verdediging van het Duitse episcopaat, dat zich door de afwezig· heid van vrijwel ieder verzet had onderscpeiden, maar in 1936 te Fulda het als zijn plicht beschouwde, den kanselier Hitier in zijn strijd tegen het bolsjéwisme te steunen, zeide, (Nov. '45) dat de nazi-periode voor de Katholieken een martelaa_rschap was geweest. Dat men niets deed? Och, velen hadden een eed gezworen; er was immers een concordaat; en, plechtanker van alle "onschuldigen"', ook de bisschoppen wisten niets; er waren geen bewijzen voor de bejegening (en de uitroeiing!) van de Joden in de concentratie­kampen, enz. De bisschop betwijfelt of de straf van het Duit~e volk wel verdiend is! Ruim een maand later-'verklaarde de Paus in eigen persoon tot de Duitse bisschoppen: "Wij weten zeer. goed, dat gij trouw Uw ambt~lijke plicht zijt nagekomen en met volle overtuiging tegenstand hebt geboden aan de ongezonde leer en practijk van het nationaal-socialisme." Nog een stap verder en we zijn midden in de campagne der ver· gevensgezindheid, die thans met ijver wordt gevoerd door het Franse E>piscopaat, dat met uitzondering van den aartsbisschop van Toulouse, Pétain heeft gehuldigd, en den bezetter prees om

Voor slvt zie pag. 26

11

Om-dé eenheid. der •

DOOR J, VAN TIJN

·Nederlandse Vakbeweging

Iioe zien de communisten de vakbeweging in het algemeen? Wat stellen zij zich tot taak in de vakbeweging? Zij beschouwen het als hun ereplicht om de beste vakbewegingsmeusen te zijn, wars van elk reformisme, wars van elk radicalisme. Door hun kennis van de maatschappelijke structuur, hun inzicht in de wereldgebeurtenissen, het aanvoelen van de noden der

·werkende bevolking zijn zij de spreekbuis der werkers op de ver­gaderingen, fabrieken, werkplaatsen en in de vakverenigingstijd­schriften. Is het een geheim, mag het door de communisten niet (lpenlijk worden uitgesprÓken, dat zij, omdat zij de eenheid der werkers voorstaan, in de vakbeweging het lichaam zien, dat die eenheid kan verwezenlijken? Een machtige, algemene vakbeweging als in!ltrument in de dagelijkse strijd van de arbeidersbeweging,

' 1s een absolute noodzakelijkheid, waarvan de communisten door­drongen zijn. Vandaar de heftige aanvallen der reactie op de C. P. N., welke zij er nota bene van beschuldigt de vakverenigingen-· te willen ondermijnen en te willen veroverén. Hiermede wordt tevens verklaard, waarom de reactionnaire pers de C, P. N. vereenzelvigt met de E. V. C. en de C. P. N, bescliul­digt, zich meester te willen maken van de belangrijkste posten hl" de nieuw te stichten • Algemene Bond van Bedrijfsorganisaties. Alsof de honderdduizenden leden van die nieuwe bond niet zelf hun bestuurders gaan kiezen. _ Het is geen geheim, dat ten \tanzien van de Communisten de verhou­dingen op vakverenigingsgebied geheel anders liggen dan voor de oorlog. Voor de Communisten was het toen "verbot.en" lid van de vakbewe­ging te zijn. In het N.V.V. en de aangesloten bonden heeft men d.e uitzonderingsclausule· voor de Communisten jarenlang kunnen handhaven, met uitzondering van enkele (zoals bij de C.B.T. in de jaren 1918-1939). Dat is nu veranderd! En wat hlijkt? Dat het de Communisten zijn, die ook in de vakbeweging de beste werkers zijn en gehoor vinden bij de massa der georganiseerde werkers. Uit angst vo<.lr de komende eenheid, uit angst voor de aantrekkings­kracht van een vereniKde vakbeweging op de nog anders en niet­georganiseerden, uit angst voor de macht, welke een Algemeen Verband kan ontplooien, spuien de persreactionnairen hun ver­.dachtmaJdngen, hun insinuaties. In dit licht zien we ook een artikel

12 '

l !

..

in Je Maintiendrai ·van 1 November j.I.; dat probeert de komend~ eenheid te vertroebelen. Het blad schaart zich daarbij in het f:ront

van het anti-communisme, naa~t de Katholieke, Christelijke en Partij van de Arbeid-leiders. Het feit, dat het niet meer mogelijk is om de Communisten te weren uit de vakbeweging, en hen te weren van die posten, welke hun toe­komen, krachtens hun voortuitstrevende arbeid in het bela_ng der werkers, verleidt de reactie tot de meest absurde beschuldigingen. Zij maakt daarbij gebruik van die ontbindende elementen, die in werkelijkheid de vakbeweging voor eigen doeleinden trachten te misbruiken! ·

Het is merkwaardig, dat Je Maintiendrai van de Partij ~an de Arbeid, de Trotzkisten als 't ware in bescher~ing neemt. Zij worden "argeloze" radicalen genoemd. Die "argeloze" radicalen deinsden er echter niet voor terug, gebruik te maken· van alle hun ten dienste staande- middelen om de E. V. C. te ondermijnen. De "argelozen" stichten in het geheim een organisatie, gericht tegen de E. V. C. Zij vervalsten fusie-rapporten, zij misbruikten nani<!n van functionarissen onder manifesten, gericht tegen de E. V. C. Zij laten documenten ontvreemden uit de archieven van de E. V. C. Zij "stellen duizenden guldens en machines eh kartotheken veilig" voor de leden der E. V. C., daarmede een normale gang van zaken belettende. Zij beweren de democratie in de vakbeweging te willen handhaven en brengen de democratie in de E.V.C. om zeep, door in het duister te wroeten, door niet openlijk voor de dag te komen, totdat zij ont~ maskerd zijn. Daarna gaan zij er toe oyer de communi~ten in en buiten de E.V.C. te beschuldigen van "oridermijning en fractievorming". · · · Hierop aansluitend gaat J. M. verder en schrijft over de fusie m.ct het N. V.· V.: . "Wie het tenslotte aartvaarde fusie-rapport leest, kan maar een con.clusie trekken: de nieuwe organisatie aanvaardt beginselen en tactiek van het N.V.V. met huid en· haar en zweert alle' onver­antwoorde E. V. C.-hekkenspringerij af. Het is geen wonder, dat de E. V. C.-aanhang hiertel!,'en rebelleert. De leiding (juist ook h~t eommunistische, dus invloedrijke deel daarvan) heeft hun revolu-. tionnairen gouden bergen voorgesteld als de arbeiders de "refor­mistische bonzen" maar eerst aan de dijk zetten. l)e fusie-voorwaar­den komen neer op een volledige capitulatie· voor deze "bonzen" eil hun opvattingen.;' Men ziet het, de aanhang, dat zijn de "argelozen", hebben ~root gelijk, wanneer ze rebelleren, want het fusie-rapport, aldus J. · M.,

·is voor hen onaanvaardbaar. Nu trekken wij een scherpe schei­dinrrsliin tuesen de aanstokers van het ondere;rondse gewroet in de E.V.C. en de meegesleepten, die door het ultra-radicàal gepraat van de wroeters het fusie-rapport, zonder het nauwkeurig bestu· · deerd ·te hel\l>en. niet zouden willen · àanvaarden. · Dát Je Maintiendrai er op los praat wordt duidelijk, wanneer het opmerkt: "Zij, (dat is de C. P. N., Red.) wil waar'schijn­lijk, nu zij meent de fusie in de zak te hebben, de fl. V. C. ·

• 13

. ,

~

(of wat daarvan overblijft) als een gesloten communistisch blok het N. V. V. laten hinJienmarcherenf' Hoe nu? De C. P. N. heeft de fusie in de zak en even eerder constateert J. M., dat de fusievoorwaarden neerkomen op een volledige capitulatie. Dan zouden wij zeggen: ,.Het N.V.V. heeft de fusie in de zak en daarmede dus,ook de gevaarlijke' communisten.''

Communisten en Fusierappart

Hoe staan nu echter de communisten in de E. V. C. tegenover het fusie-rapport? Zij hebben zich ook bij de besprekingen daar­over laten leid~n door hun zin voor realiteit . En gezien de verhoudingen op hèt gebied van de vakverenigin­gen, gezien de noodzaak van een zo groot mogelijke machts­vorming der werkers tegenover die van de grote ondernemers, zijn de communisten van mening, dat de inhoud van het fusie­rapport een reële basi!l vormt, om tot de zo groot mogelijke eenheid op . vakbewegingsgebied te komen. Deze fusie wordt niet, zoals J. M. schrijft, "een fusie tot elke prijs", maar de komende eenberd tussen N. V. V. en E. V. C. is de kroon op het werk van allen, die de eenheid in hun vaandel S('hreven, ook van de communisten. Dit fusie-rapport is aanvaardbaar, ai· kan men in onderdelen enige bezwaren hebben. Bovendien zijn het niet alleen de communisten, die over het aannemen van het fusie-rapport beslissen, maar ae tienduizenden leden van de E. V. C., waartoe katholieken, christ·~­lijken, soci~al-democraten, partijlozen en communisten behoren.

Wat behelst n~ dat veelomstreden fusie-rapport in hoofdzaak, waarvan het blad J. M. beweert, dat het voor de aanhang der E. V. C. niet aanvaardbaar is? Is het in artikel 2 van de Ontwerp Statuten genoemde, n.l.: "De behartigin~?; van de l'ltoffelijke en geestelijke belangen andere dan godsdienstige en kerkelijke van de Nederlandse werknemers en hun gezinnen, spt> .. iaaL voor zover dt>ze belangen liggen op het terrein van de arht>id", onaanvaardbaar? h in hetzelfde artikel 2 "erkenning van de normen van naást-en· liefde, l!'erechti!':heid, waarheid en eerbiediging van de menselijke persoonlijkheid" onaanvaardbaar? h in hetzelfde artikel 2 het l!trt:ven van het verhond naar:. · ,.Diepe:aande hervorming van ons sociaal-economisch bestel, opd tt bet eie:enlijke doel èler voortbrenging, n.l. een beboeftevoorzit>ning, gericht op bet ~]gemeen welzijn kan worden verwezenlijkt", on­aanvaardbaar? 11! voor t"en arheider onaanvaardbaar: 1. de strijd .. voor ,,e:eli,ike eociale lt>ven~kan~en"; 2. df" ,.pl:mmatil!'e orrlenin~>: van hf't ht>drijfsleven"; 3 de etrijd om de ,.hee .. bikkinl!smacht en waar nodi:r, ook de

eil!'enrlom der prodnctiemiddelen in handen der gemeenschap" te hrenwen;

4. "Het.,.recht op, en de plicht tot arbeid";

14 •

s: "Handhaving van de d'emocratie, met de daaraan verhondeo-n plichten en vrijheidsrechten, welke in staat en maatschappij op elk gebied toepassing dienen te vinden.";

6. "Een · volkerensamenleving waarin, met behoud van de eigen cultuur, de volkeren in vrijheid samenwerken op de grondslag van een rechtvaardige verdeling der welvaartsbronnen, een rationele internationale arbeidsverdeling en de gezamenlijk aanvaarde verantwoordelijkheid voor het handhaven van de vrede en de beveiliging der volkeren tegen agressie."

7. "De aangesloten bonden moeten bereid zijn, alle in aanmer· king komende werknemers(sters) van welke godsdienstige ge· zindheid of politièke ove~,:tuiging zij ook mogen zijn, als lid toe te laten (art. 4)"; __ ~

8. "Het niet inschrijven tot het lidmaatschap bij het A. N. V. ir. van N. A. F., N. S. B., Waffen S.S., Nederlandse Volksdienst, Nationale Jeugdstorm, enz. functionarissen en. leden";

9. Is ten slotte de volgende verklaring: "De besturen van het N. V. V. en de É. V. C. verklaren, dat het A. N. V. B., de verwezenlijking van zijn doeleinden zal nastreven door middel van overleg. Eerst wanneer dit overleg niet tot redelijke resul­taten leitlt, zal met volledi~e inachtneming van algemeen wel­zijn, de 'democratische rechtsorde en de bijzonder moeilijke omstandigheden, waarin ons land thans verkeert, tot het neerleggen van de arbeid kunnen worden overgegaan," onaan~. vaardbaar?

Is het onaanvaardbaar, dat zowel het H.B. als de Landelijke Raad. der E. V. C. van mening is, dat dit rapport, of in zijn geheel. aanvaard moet . worden of verworpen?

Is 't onaanvaardbaar, dat een ieder in de E. V. C. op de bedrijfs­groepvergaderingen zijn mening kan zeggen over dit rapport, het woord kan voeren, er voor of tegen kan stemmen? Is het onaanvaardbaar, dat H.B. en Landelijke Raad het diensti~ achten dit rapport, dat tegemoet komt aan de verlangens van alle werkers, niet te amenderen of in onderdelen te wijzigen? Dit alles is wel degelijk aanvaardbaar. Hier wordt voor 100 pct. de democratie gehandhaafd. Niema!Jd wordt gedwongen dit rapport, of onverschillig welke ·maatregel

/ ook, te aanvaarden. Meii moge op (onderdelen bezwaren hebben, het geheel ademt de frisse geest 'van een nieuwe levensvatbare grote alg~mene vak­bewegin~~;. Dat Î!l dan hPt belangrijkste l!'ei:Ieelte van het fusie-rapport, aan de salPenstelling waarvan de CommuniRten in het H. B. van de E. V. C. hebhen meegewerkt, in het volle besef v:an hun verant· woordelijkbeid te!!'enover de wPrkende klasse. Ondanks alle gehits, ondanks alle gPwroet, zal de _eeph11id zege· '\'Îeren. De fusie tussen N. V. V. en E. V. C., door de vijanden v11.1'\ de arheiderskla!!qe met Iei:Ie o~>"en tegemoet gezien, sluit hc~t tijdperk der verdel"ldheid af en luidt het nieuwe zegevierende tijdperk der eenheid in.

15

De voeding in Nederland

DOOR E. C. van BOR~SUM

In een tweetal vorige artikelen (Politiek en Cultuur, jrg: 1, pag. 385 en 420) hebhen wij ons bezig gehouden met het vraagstuk van de voeding als wetenschappelijk en als politiek prohleem. Alvorens over te gaan tot dè bespreking van de verhoudingen op dit gebied speciaal in Ned~rland, willen wij de belangrijkste feiten /uit de beide genoemde artikelen nog eens opsommen; in de eerste plaats om ze als inleiding te laten dienen· voor deze bespreking en in de tweede plaats omdat dit dingen zijn, di« nooit te vaak gezegd en onder de aandacht gebracht kunnen worden. We hebhen dan gezien, dat de hestanddelen van het voedsel voor een belangrijk deel de functie hebben om te dienen als bronnen van de energie, die het organisme nodig heeft om zijn vele taken te kunnen verrichten. Deze energie wordt geleverd door de "ver­branding", die plaats vindt na het opnemen van het voedsel în de bloedsomloop. We plaatsen het woord verbranding tusr,;en aan­halingstekens om aan te geven, dat dit proces niet op de gewone wijze plaats vindt als in een stoommachine of een· motor,. maar op _zeer bijzondere wijze. Dit blijkt al dadelijk hieruit, dat het gehele verbrandingsproces zich afspeelt bij lichaamstemperatuur, dus zonder hoge temperaturen. ~ De verbrandingamachine produceert tevens zijn eigen nieuwe onder­calorieën, is een maat voot ·de energiewaarde en toont dus ·aan, wat ons lichaam met een bepaalde hoeveelheid voedsel · kan presteren. Maar hier houdt de . zaak niet mee op, het voedsel heeft nog andere functies. Zo zijn de onderdelen van de verbrandin!!-'Sffia"chine onderhevig aan een voortdurende slijtage: voortdurend sterven lichaamscellen af, die door andere vervangen moeten worden. De verhrandingsmachine produceert tevens zijn even nieuwe onder­delen en daarvoor ie nodig aanvoer van een deel van de daartoe nodige grondstoffen. Dit geldt vooral voor de eiwitten. Dèze kunnen niet geheel uit · andere liltoffen opgebouwd worden en kort J~;ezegd is het zo: voor de opbouw van nieuw licpaamseiwit is nodig aanvoer van eiwit van dierlijke oorsprong (dus lichaama­eiwit van andere dieren, zoals vlees en vis, en verder melkeiwit hijvoorbeeld als kaas).

16.

..

•

I I

I I r I •

In vérhoogde mate geldt het hier gezegde, ale extra-vee[ nÎeliW lichaamseiwit geproduceerd moet worden, dus tijdens groei en zwangersèhap. Maar er is nog meer; er blijken een aantal stoffen te zijn, die tijdens de verbranding .van het voedsel of hij de opbouw van nieuwe lichaamselcmeuten een belangrijke (zij het voorlopig nage· noeg onbekende) taak te vervullen. Deze taak zou men het best kunnen aanduiden met die van de smeerolie voor de verbrandings- . motor: zij vervult bij de verbranding en. de omzetting in energie geen functie als brandstof, maar is daarvoor toch ~ven onmishaal.' als de brandstof.. Tot deze "smeerolie", die het lichaam zelf niet kan maken en die dus in het voedsel aanwezig diei\,t te zijn, behoren bepaalde mineralen en de vitamines. -Dit is in het kort het beeld, dat de voedingswetenschap om gege· ven heeft van -'dat wat er met het voedsel in ons organisme gebeurt. Verder heeft de voedingswetemchap zich beziggehouden met de vraag, hoeveel het lichaam van elk der onmisbare hestanddelen nodig heeft. Hierhij bleek, dat deze hoeveelheden afhankelijk zijn van de eisen, die men aan het lichaam stelt, dus: bij groter prèstatie, groter behoefte aan vele der belangrijke voedselbestanddelen (zwaar werk, zwangerschap, groei). _ Verder bleek, dat het geenszins mogelijk is om voor ieder bestand­deel een bepaalde opname aan te geven, waarvan men kan zeggen, dat zij de ~!;rens aangeeft tussen voldoende en tekort. M.a.w. een hoeveelheid, waarboven het lichaam goed functionneert en waar­beneden het gebreksverschijnselen gaat vertonen. Het is intejren­cJeel zo, dat er tussen het zo goed mogelijk functionneren en het optreden ~an de gebreksziekten een hele reeks tussentoestanden be­staat. Deze toeManden zijn gekenmerkt door een minder goed fune­tionneren van het lichaam, waaraan dit echter niet te gronde gaat, wanneer de opname blijft hoven et!n henaàld minimum. Het is dus mof{elijk, dat het lichaam gedurende lange tijd bepaalde tekorten aan belangrijlee voedselbestanddelen Tcrijgt, zonder dat het te gronde gaat of zonder dat medisch ingrijpen noodzakelijk is. • Het leven op of weini2; boven het minimum voor een belangrijk vot>ilAt>lhest:tnddeel Pt>let echter hPt lichaam zich volledig te ont­wikkelen. Dit uit zich bijvoorbeeld in een verminderde groei of wanneer bijzondere omstandi~~;heden een extra-beroep op het-. lirhaam doen (verminderde weerstand tel!"en infecties). Nu is het r.o, dat bij een voldoend~ en voldoende p;evariee;de voe­dim~ het lil'haam on!!eveer allee krij2;t, wat h~t nodi!!' heeft voor een maximale ontwikkelin~ en dat extra-verstrekkin~~; bijvoorhMld van bf"paalde vitamines alleen onder bijzondere omstandigheden M~~ .

Oroder?:Of'kinP"en h~hhen ~rhter aan!!'etoond, dat lang niet ieder jn de ~f'le~>'enheid is zich inderdaad f'en volwaardi~re voedin~ te ver­~thaffen. In de tropen. oniiPr df' koloniale en halfkoloniale volken," komen re!!'elmatie; vof'ilAeldefi,.ientif's in hun meest afeehnwelijke vormen voor, als l!'evol!!' van het feit, dat !!'rOte 11:roenPn het met minder dan het minimum moeten doen. In de "beschaafde" landen

I

t 1 I 11

'I I.

11 I•

11 11

I i 11 11 j! jÎ -

fl 1r

11 ,, ,, 11 H fi .I I[ I l' ~ l

v.ijn bij de ' groepen met lagere inkomens de toestanden van ge~' deeltelijk gebrek, die niet de dood veroorzaken, maar wel het org:t• nisme in zijn volledige ontwikkeling remmen, echter regel. Zo bleek dit in Engeland (in 1936) voor 35 pct. van de bevolking het geval te zijn. De uitgesproken gebreksziekten komen hier slechts zelden op grote schaal voor, zoals tijdens de vorige wereldoorlog in Dene· marken de blindheid tengevolge van gebrek aan vitamine-A hij kinderen (dit was een gevolg van de export van boter, waardoor de Deense kinderen vitamine-A vrije margarine etf(n moesten). Ook tijdens de laatste oorlog kwamen toestanden van algehele onder· '·oeding voor o.a. in West-Nederland. Al deze dingen zijn typisch kapitalistische verschijnselen. De permanente gedeeltelijke honger is een gevolg van de positie van het proletariaat als uitgebuite klasse, die met zich meebrengt, dat het aan voeding slechts zoveel hoven het absolute minimum krijgt, als het zich zelf weet te veroveren. Maar ook de gevallen van echte ondervoeding zijn te wijten aan toestanden, die onverbrekelijk verhonden zijn aan het kapitalistische stelsel: oorlog en koloniale uitbuiting .

. De strijd voor hetere voeding is dus een. politieke' strijtl en kan pas definitief ten goede beslist worden, wanneer in Pn duor de politieke strijd de overwinning op de heersende klasse behaal.} wordt en de productie, ook de voedselproductie, zich kan richten op het algemeen belang inplaats van zich te moeten richten op het belang van een kleine groep. · Als we ons nu afvragen, hoe de situatie in Nederland was vóór de laatste oorlog, dan kunnen we globaal zeggen: relatief goed. Fen aantal onderzoekingen hebhen aangetoond, dat in vergelijking met andere landen de Nederlandse bevolking zich vrij heboorlijk kan voeden. Vanaf het begin van deze eeuw is een gestadige verhetering te constateren, die een gevolg is van het stijgend verbruik van fruit, verse groenten, boter en melk. Zo constateerde de tegen· woordige hoofdinspecteur van de volksgezondheid, Dr. Bannin~, in· 1930 als arts te Zaandam, dat de 'troeding van de arbeider<:bevolking aldaar alleszins behoorlijk was. Wel was het ook hier weer zo, dat hij stijging van het inkomen ook de voeding verbeterde. Dit uitte z~h in een toename van het gebruik van verse groenten: en fruit (vitamine C) en van dat van boter in plaats vau margarine en vet (vitaminr~ A), terwijl een toename van' het gebruik van melk eiJ andere dierlijke eiwitbronnen, een verschuiving te zien gaf ten gunste van het dierlijk eiwit. . Onde.r d~ wf'rklozen echter ontwikkelde de toestand zich steeds meer in ongunstige zin, naarmate de bezuinigin!!:spolitiek van onze toenmalige regeringen de steun omlaag bracht. Naar aanleiding van een interpellatie van onze partijgenoot Louis de Visser ov('r de gevoll!en van derg-elijke steunmaatregelen, werd een commissie g~­installeerd door den minister van sociale zaken, die een voeding!• onderzoek verrichtte in 700 werklozem;ezinnen, verspreid door het ~ehele land. Hierhij bleek, dat voor ongeveer één vierde deel van de onderzochten de voediDI!; niet aan de eisen voldeed, ·zonder flat dit echter tot grote onl!;erustheid aanleirlim~ bPhoefde· te geven. We· kunnen hier no~ aan toevoegen, dat voor de werklozen dat gl"deelte van het inkomen, dat voor voeding werd uitg.11geven, naar verhoti•

f8

ding hoger was dàn bij de overige ·bevolkingsgroepen' en dat vele andere evenzeer noodzakelijke dingen, als" kleding en schoeisel,

·dan maar moesten wachten. Toen kwam de oorlog met als gevolg bezetting, voedselroof en ten­slotte voor t>en deel van het land hongersnood. Gedurende de jaren 1941-1944 was er een geleidelijke daling van de per distributie toegewezen hoeveelheid levensmiddelen. Deze daling was bovendien niet alleen van quantitatieve, maar ook nog van qualitatieve aard, want zij was het gevolg van een verschuiving ten gunste van de koolhydraten en ten nadele van vetten en eiwit· ten. Ook wat betreft de vitamines en mineralen was het distributie­pa,kket onvoldoende. Overigens staat vast, dat zeer velen zich iets hoven de per distributie verkregen hoeveelheden hebhen weten te verschaffen, waardoor ernstige gevolgen uitbleven. Voor een groot deel was de bevolking echter op de rand van ondervoeding en toen eind 1944 het Westen van het land geïsoleerd geraakte en de tekorten catastrofaal werden( de calorieënwaarde van het distribu­tiepakket daalde zelfs tot 1/5 van de behoefte, het verstrekte eiwit tot 1/10!), konden de gevolgen niet uitblijven. In de grote steden !'teeg het sterftecijfer tot veel meer dan het dubbele van dat ge­durende de overeenkomstig(' periode van een jaar tf'voren, de zui­gelingensterfte nam kolossale afmetingen aan, tienduizenden geval­len van hong('roedeem kwamen voor en verreweg het grootste deel van de bevolking leefde in een toesti!nd van min of meer volledi~;e uitputting. In deze toestand werden na de bevrijding de overleven­den geroepen tot hun taak hij de wederopbouw van ons land. De verstrekking van veel (dierlijk!) eiwit was een eerste eis en hier­op was in de eerste maanden de aanvoer van de S. H. A. E. F. dan ook p;ericht. Eiwitconcentraten werden aangevoerd: blikvlees (25 pct. eiwit), eipoeder (45 pct.) gedroo~d vlees (50 pct.). Een aan­merkelijke verhet~ring van de situatie was het onmiddellijke · ltf!volg, vooral toen ook spoedi~; de extra-verstrekkingen hij lang· duri~.te en zware arhf'id en bij zwangersf"hap wef!r werden irie;e­voerd. En zo is de situatie op het ogenblik gunstiger dan tijdens de bezetting, maar nog geenszins ideaal. Dir~f"t gf'vàarlijke tekorten zijn er niet meer, maar de hoeveelheden dierlijk eiwit, vet, vitamille A en kalhouten zijn nog kritiek. Wel is er op vrij ruime schnal de ~~:elegenheid om door. middel van inmiddels hqiten de distributie gekom~>n artikelen als vis en groenten verheterine:en aan te hrenn-en. Hierhij dient echter aan­getekend te worden. dat de gele~enhf'id tot deze 11:ewenste, om niet te ze~~:e:en nondzakelijke. aanvullin..,.en voor hf'THJalde groe" pen juist op vri.i ruime Sf"haal bestaat. dank zij het feit, dat grote vroeJ)f'n zif"h deze Mnvulline;f'n niet kunnen veroorloven. Een bedréii!ine; van de toch al kritieke situatie vormen verder de wel uitP.:f'Rteldf', ma~tr toch reeds aan~~:ekondi!rde · maatretrelen van de re".erine: betrf'ffende vervan11:in~ van boter door mar11:arine voor de la!!:t"re inkomen~".roepen. Dit ?:OU een f"ÏPuwe aansla~ hl"· tPkenen op de toch reeil~ onvoldoende hoeveelhf'id vitamine A. Om d"n "n~ maar te :r.wiinoen van hPt feit. dat kort e;elf'den is wursehijnliik ".emaakt. dat boter, behalve de vitaJ"""ines A en D, oog een stof bevat, die voor een zo goed mo(!!elijke groei van

19

I

ratten noolz~kelijk is. Het i11 dus niet uitgesloten te achten, .dat 1nargarine, waaraan hoeveelheden vitamine A en D zijn toegevoegd, gelijkwaardig met die, welke in~ boter voorkomen, in voedings· waarde ook voor de mens achterstaat hij natuurboter. En zelfs het vitam~ne A wordt nog niet toegevoegd! Reeds voor de oorlog is hierop herhaaldelijk aangedrongen, maar om haar toch reeds zo zwakke positie bij de boeren niet geheel t~ verknoeien, durfde de toenmalige regering tot deze maatregd niet overgaan. Tenslotte heeft men alleen de margarine, die aan bepaalde werklozengezinnen tegen gereduceerde prijs werd ver­strekt, gevitamineerd. En op het ogenblik is de prijs van het vita­mine A op de wereldmarkt een beletsel om hiervan voldoende in te voeren, teneinde nu alle margarine in voedingswaarde te doen stijgen. De dollars zijn kostbaar, maar 1toch niet te kostbaar om ze aan alle mogelijke oorlogstuig weg te l'lmijten! .J:n hiervoor de gezondheid van de werkende bevolking in gevaa~ te brengen. Ook is het een feit, dat er blijkbaar wel dollars zijn gevonden om vilamine A in te voeren, ten gerieve van enige grote melkf.'l­brieken, die nu gevitamineerde melk in de handel brengen tegen een prijs, welke ten enenmale li~?:t buiten het bereik van hen,_ die de tóevoegingen het hardst nodig hebben. Bovendien wat doet de regering om te komen tot een inzicht in de gezondheidstoestand hièr te lande? Wij memoreerden reeds het onderzoek naar de voeding van de werklozen, dat een antwoord moest geven op de vraag -van Louis. de Visser in 1936, of verdere steunverlaging voor de werkloz~n niet de honger zou. betekenen. Dit an~woord, dat aantoonde, hoezeer onze partijgenoot de spijker op de kop had geslagen, kwam in 1940!!! Men zag toen zelf wel in, dat dit te gek was en besloot tot het instellen van de z,g. pols· commissie, een comm.issie van deskundigen, die door het voort· durend verrichten van onderzoekingen a. h. w. de vinger op de pols zou houden om de overheid te waarschuwen, wanneer het mis dreigde te lopen. Tijdens de bezetting werden de werkzaam·

·heden van deze commissie bemoeilijkt door allerlei omstandighe-den, die van die bezetting een gevolg waren (angst van het publiek om op te geven, wat men zich buiten de distributie om aan­schafte e.d.) Maar waar is na de bevrijding -deze pols-commissie gebleven? Men vraagt zich af, of deze regering misschien in het geheel niet bereid is zich rekenschap te geven van de toestand van de bevol­king en alles maar liever met de mantel der liefde- bedekt. Het is in el~ geval op het ogenblik zo, dat niemand kan zeggen, of de gevolgen van de ondervoeding in het Westen nu geheel en, al zijn verdwenen, ja of nee. Men kan er in Den Haag echter van verzekerd zijn, dat deze zaak de volle aandacht heeft van de werkende bevolking. Een on-de.rzoek blijft gewenst. Want er zijn din~en, die de ongerustheid wekken en één daarv:m is wel, dat wij niet weten of de voeding- zo is, dat zij ge~n ge-.

· Vervolg op pag. 26

20

t)

Vialectisch

Materialisme 0

en

Moraal DOORN. KOF

TER INLEIDING;

Aan de nagedachtenis van onze kameraden, die vielen in de strijd J

voor de vrijheid van het Neder­landse volk.

Bij het schrijven van deze uiteenzetting zijn mijn gedachten dikwijls uitgegaan naar de talloze bekende en on,bekende aan­hangers van het dialectisch materialisme, die als' communisten bij de daadwerkelijke aanvaarding hunner verantwoordelijkheld in de strijd tegen het nationaal-socialisme het offer va~ hun leven hebben gebracht. Ik heb mij op zulke ogenblikken dikwijls afgevraagd, of ik wel gerechtigd ben om te schrijven over datgene, wat deze mannen en vrouwen P.reef tot de strijd, die zij onverbiddellijk, met zelf-

- verloochening, met inzet van hun hele persoonlijkheid, bewubt gewild hebben gevoerd. -Te mijner verontschuldiging kan ik slechts zeggen, dat mij ge­vraagd is, om hierover te schrijven. Ik heb aan dit verzoek gevolg gegeven, omdat naar mijn mening over' dit onderwerp -inderdaad geschreven moet worden. Het is noodzakelijk, dat buiten de rijen der communisten kwaadwillig verwekt misverstand wordt weg­genomen. Het is eéhter ook nodig, dat in de rijen der communisten de belangstellin-g voor dit onderwerp levend wordt gehouden.

Het is op het' ogenblik in ons vaderland een misselijke vertoning. Collaborateurs lopen in grote getale welgemoed en ongestraft rond. Mannen, die in lafheid voorgingen, worden op hoge en verantwoordelijke posten geplaatst en gehandhaafd. Lieden, die in woord en geschrift voor en achter de schermen hebben opge· wekt o~ de Nederlandse cultuur naar het model van het nazisme te fatsoeneren, worden als "goede democraten" tot de openhare discussie toegelaten en spelen dikwijls een eerste viool. Leiden, die tijdens de bezetting verstek lieten gaan, hebben elkander met grote' vrijpostigheid weer op de stoelen geholpen. , _ En al deze nu eens werkelijk "lichte gevallen", heel dit knech­tendom van de Nederlandse reactie, dat in 'zijn karakterloze nulli­teit onze natie achter de ontwikkeling aan naar omlaag dreigt te laten sukkelen, heel dit bovendrijvend_e Holland op zijn smals,t

2t

. heëft één voos fuiulament, waarop h~t zich met ongekend schijn­heilige zelfgenoegzaamheid omklemd houdt: het anti-communisme Nationaal en internationaal wordt het met de eigenwaan van de opgeblazen kikker uitgekwaakt: de communisten zijn het grote gevaar, de communisten hebhen geen moraal! Met deze stomme kreet opent de Nederlandse reactie de aanval op de nationale voor­uitgang. Met deze kreet poogt zij haar duistere oogmerken en haar karakterloze handelingen te bemantelen, op een ogenblik, dat het Nederlandse volk meer dan ooit zichzelf moet vinden om doel­bewust én met geestdrift z1ch de wegen der vrijheid te hanen. Met de vlag van het anti-communisme in top, vanuit het arsenaal nn Goehhels bewapend, zo poogt de Nederlandse reactie o~s schip van staat te sturen in een koers, die naar de nationale onJerganï5 voert. En het moet worden gezegd: wil deze no()_dlottige koers worden gekeerd - en zij zal worden gekeerd - dan moet de ban van het anti-communisme worden doorbroken. Daarom is ltet nodig, dat wij de werkers van Nederland opheldering verschaffen over de communistische opvatting ten aanzien van de vraagstukken van moraal. Maar daarhij mogen we ons nimmer verhelen, dat het ook vlfor ons zelf nodig is, om dit vraagstuk aan de orde gesteld te hou­den. Verreweg de meesten van ons ondergaan dagelijks de vor­mende werking onzer socialistische strijd. Maar we weten ook, dat het omgekeerde het geval kan zijn. Onze beweging kent nationaal en ,internationaal haar renegaten, waarvan er sommigen tot sociale misdadigers zijn verworden. Dat bewijst, dat er ook lieden naar ons trekken op motieven, die met onze doelstelling van ·sociale en geestelijke bevrijding der mensheid volmaakt in strijd zijn. Ook worden dergelijke lieden naar ons toegestuurJ. Nadere beschouwing leert ons - ook door zelfcritiek - dat hier niet een scherpe grens tussen goed en slecht, maar een aan­eengesloten verloop van graduéle verschillen ligt. V el en van ons weten zich in voortdurende strijd tegen drijfveren als b.v. heers­zucht en zelfverheerlijking, die terdege moeten worden aangepakt, opdat wij ons binnen de perken van verantwoorde geldingsdrang en levensvervolmaking zullen kunnen ontwikkelen. Een bevestiging hiervan leveren 1le partij-zuiveringen in de Sovjet-Unie, die daar regelmatig en in het openbaar plaats heb­ben en die in hun beste vormen voor de hetrokkenen een loute· rende ontlasting worden van het, door tekortkomingen bezwaarde socialistische geweten. Vele Nedt-rlanders staan daar vanuit onze nationale tradities onwennig tegenover. Niettemin weten wij uit ervaring, hoe voortdurende zelfcritiek noodzakelijk is om niet uit het spoor te lopen. ' D·aaro'm is het goed, dat wij ook VOOr Of!S zelf het vraagstuk van dialectisch materialisme en moraal levend houden. Dit. gehit temeer, omdat wij door de aard van de dialectisch-materialistische wereldbeschouwing onze opvattingen over goed en kwaad niet eens en voor altijd in een aantal vaste levensregels, geboden en deugden kunnen samenvatten. Het is werkelijk gt>en eenvoudig vraagstuk voor ons en het stelt zich voortdurend . opnieuw, in

21

andere vormen en ·onder andere aspecten, hij al ons handelen. Daar·oni behoort het ons ook een voortdurende innerlijke gespan· nenheid te geven en behoren we in een voortdurende geestelijke strijd te zijn gewikkeld. Het gaat er èn voor onze beweging als geheel èn voor ieder van ons als persoonlijkheid om, in deze strijd aan de winnende hand te zijn. Want wie aan de winnende hand is, ontwikkelt ·en vormt zijn persoonlijkheid in en doór de strijd. Wie echter aah de verlie· zende hand is, gaat als persoonlijkheid omlaag en tensl<'tte ten onder. De winnaars beheersen in. de grootst mogelijke mate hun . levenslot, de v,erliezers worden door hun lot beheerst. Zeker, onze beweging kent verliezers. Maar veel en. veel groter dan het aantal der ve,rliezers is, dat der winnaars. Daarvan zijn in de bezettingsjaren de bewjjzen geleverd.

Onze afwijzing van het mechanisch materialisme.

Om het standpunt van de communisten op het gebied van moraal f"J: te kunnen ontwikkelen, is het noodzakelijk om terug te grijpen op

enkele fundamentele punten van de dialectisch-materialistische -wereldbeschouwing. Wij willen daarbij aanknopen hij een vraag, die ons tijdens de bezetting wel eens door niet-communi~tische medestrijders is gesteld. Deze vraag luiçlde ongeveer als volgt: "Waarom geven jullie je in de strijd? Jullie. bent ervan over· tuigd, dat er een bepaalde wetmatigheid is in het maatschap· pehjk gebeuren en dat op grond van deze wetmatigheid u~teinde­lijk het socialisme zal zegevieren .. Maar als jullie dan meent, dat a1les zal lopen, zoals het lopen moet, waarom spannen jullie je dan zo in?" In minder welwillende vorm raken onze vijanden hetzelfde vraag·

.. stuk, wanneer zij ons aanwrijven, dat in onze. opvatting der " maatschappelijke wetmatigheid, de mens niet anders en niet meer

is . dan een machine en dat wij dientengevolge· de waarde der menselijke persoonlijkheid aantasten. De vraag waar het hier om gaat is geenszins nieuw. Het betreft h1l"r een onde maar hardnekkige misvatting van het wezen van het dialectisch materialisme. Een misvatting, die vooral door Lenin en ook door StaJin uitvoerig en grondig is aangewezen en bc· l'lreden. 1) ·

Om hierin opheldering te verschaffen moeten wij aJlereerst de tegenstelling tussen het dialectisch materialisme enerzijds en h~t ,.mechanisch materialisme" anderzijds ontwikkelen. · Wanneer men 's avonds een goede wekker opwindt en op zeven uur afstelt, kan men er zeker't· van zijn, dat deze wekker met een kleine tijdspeling inderdaad omstreeks zeven uur afloopt. Wij putten- deze zekerheid uit onze kPnnis, d11t in het hele mecha· nisme van onze deugdelijke wekker elke beweging van elk onder·

1) Hier moge worden vols,tnan met te verwijzen naar de eritiek van Lenin op de "theorie van de spontaneïteit." In zijn brochure "Over de grondslagen v.an het Leninisme" geeft Stalin hierover een uitermate leerzame beschouwing.

deel a.ooc:lzakelijk uit de voor~lgaancle heweg1ngen van het 'Mfl· maal op ;~tng gebrachte mechanisme voortkomt. Wel leert het nader onderzoek, dat daarhiJ nog onbekende facto-rèn en bepaahl.e onzekerheden van principiële en van practische aard optreden, maar door een deugdelijke constructie kunnen die. van generlei betekenis worden gemaakt voor het goed functionneren · van de · wekker. De toenemende kennis der natuur heeft ons in staat geateld om ook op andere gebieden hijkans feilloos werkende ma· ebines en apparaten ·te construeren. Denken we slechts aan de stoommachine, de verschillende soorten motoren, het gemechani­seerde weefgetouw, het radiotoestel, enz. enz. In al deze geval­len stelt onze kennis van de nat1,1urwetten ons in staat om binnen uitent nauwe grénzen van 'onzekerheid het door ons

· vagestreefde doel te verwezenlijken. Het wetenschappelijke onderzoek van de natuur en de daaruit voortgekomen groei van onze kennis der natuurwetten, heeft sedert de opkomst van het vroege kapitalisme, een grote vlucht ac­nomen en is een onschatbare factor geweest in het proces van de geestelijke bevrijding der mensheid: Als gevolg hiervan zijn reeds in de l8e eeuw de opvattingen van het filosofisch materialisme meer en me~ ontwikkeld. De mate­rialistische filosofen gingen er meer en meer op rekenen, dat de levensverschijnselen hij plant, dier en mens volledig zouden zijn terug te voeren tot de processen, die men in het natuurgebeuren meer en meer leerde begrijpen. Dat waren toen in het hijzon(lcr nog slechts de processen van de beweging van grote voorwerpen onder invloed van de daarop uitgeoefende krachten (de "mecha­nica") "Zo kwam men tot de opvatting van het mechanisch ma· terialisme", volgens welke· de hele wereld één grote, uitermate in­gewikkelde macQine is, waarvan onder meer elk mens een onder­deel uitmaakt. Het wereldgebeuren ·- en dus ook het geestelijk• leven van de mens - zou daarhij dan verlopen, of heter gezegd, aflopen als een automatisch werkend mechaniek. De geestelijke strijd zou daarhij niets anders zijn dan een schijnvertoning: allf'-S zou van tevoren immers toch reeds vaststaan, zoals de loop van de hiljarth~llen op het groene laken, nadat de stoot is gegeven .

. Het dialectisch materialisme staat evenals het mechanisch mate­rialisme op het standpunt, dat het leven, ook in zijn hoog~t ontwikkelde vormen, niet door toedoen van een hoven de natuur staande macht,· maar door de ontwikkeling in de natuur ~zelve uit de natuur is voortgekomen. Als gevolg hiervan moet volgena het dialectisch m~terialisme de verklaring van de levensverschijn­selen, ook van de hewustzijnsverschijnselen, worden gezocht en verwacht vanuit de natuurwetten, die de mens bij de !?estuderi.ng der natuur in toenemende mate leert kennen. Maar dit alles hetekent nog geenszins, dat het dialectisch materia­lisme de levensverschijnselen ziet als een automatisch verlopend mechanisme, als het lopen van een wekker, als het rollen van een biljartbal. In hun wijsgerige beschouwingen wijze Marx en Engels en na hen ook · Lenin en Stalin er voortdurend op, hoe zich via h~t

14

.....

bewustzijn en- het denken een terugwerking van de meJ!s op . ~a l1eui omgevende wereld en daardoor ook op heinzelf voltrekt. In zijn uitermate belangrijke studie over de Duitse- wijsgeer Feuerbach schrijft Engels: . "Nu toont de· ontwikkelingsgeschiedenis van de maatschappij zich op één punt echter in wezen verschillend van die van de natuur. In de natuur zijn het - voor zoverre wij de terugwerking van de mensen op de natuur buiten beschouwing laten - louter

. blind werkende krachten zpnder bewustzijn, die op elkaar inwer· ken en· in wier wisselwerking de algemene wet tot uitdrukking komt. Van alles wat gebeurt - zowel van de talloze schijnbare toevalligheden, die aan de oppervlakte zichtbaar worden, als van de resultaten, die de }Vetmatigheden binnen deze toevallig· heden bewijzen - gebeurt niets als gewild, bewust doel. Daar· entegen zijn zij, die in de geschiedenis van. de maatschappij han­delend optreden, louter mensen, die met bewustzijn begaafd zi,in, die met overleg of hartstocht handelen, die zich een bepaald dod stellen: niets gebeurt zonder bewuste opzet, zonder gewild doeU' En in "Het Kapitaal" schrijft Marx: "Terwijl de mens door zijn arbeid. inwerkt op de hem omgevende natuur en deze vervormt, . verandert hij ook zijn eiJ.>:en. aard." Nog duidelijker neemt Marx stelling in de laatste van 'zijn he· roemde stellingen over Feuerbach: "De filosofen heliben de wereld slechts verschillend geinter'pre­teerd, het komt er echter op aan, haar~te veranderen." Lenin spreekt in zijn brochure "Wat te doen" over "het SOCÎ:I·

listische bewustzijn van de arbeidersklasse" als "de enige grondslag die onze overwinning kan zeker ~tellen." Stalin · schrijft in zijn bijdra~e over het dialectisch en historisch materialisme in de ,.Geschied~nis van de Communistische Partij d~'>r Soviet-Unie {Bolsjewiki)" onder meer: ,.TenPinde dus de mogelijkheid te hebben om op de verhoudingen van het mat.Priële leven van äe maatschappij in de werken en hun ontwikkeling en verhetering te verhaasten. moet de partij van het. ·proletariaat ·on zulk f'en maatschanpelijke thl"orie, op "_ulk een maatschaprH~li_ike idM steunen. die de ontwikkelit~gshehoeften van h_et materiële leven der ma:Jt~chappij op de iuiste wijze 'Yeer~ spi,.,""elt en 'die clPrhalve in Rtaat is de hrPde massa's uit hun midden 'ln bewegine; te brenl!"en, hen te mobiliseren en. uit hun midden het P"rote le~rl"r van de proletarische partij te organiseren, .dat berf'id is om ct~ reactionnaire K;rachtf'n te ver~laan èn de WP~ t"' l-aren voor de vooruitstrevende krachten van de ~aaf•,..hapnij.'• Wij voldaan rnl"t de:>:e citaten om vast t~ stelJen. dat l-u•t rlialecti~rh

. m:J.t.Prlllli~Tl'lP rtP mP<'h;mÎ~,.he opvattÎnoo Vl>'l ""1: Wereld~ebeure:Q alS f't~n automatheb verlopend nroces narlrukkelijk verwerpt .. K"'ren wii than~ tPrnfJ; tot dl" vr:J:>~t die wij in den :>aJ1vanP.; de.,.er uit .. en-:Pttin!?.' si""""'l"erden. Voorlopig kunnen wij daarop het vnl~enrle ~mtwnorden: . TT;t (ln_,-;e afwi,j:>:Ïn!!: V"n. hl't mechanisch matertalism~ vloPtt. VOOrt, dat hPt V"'Ot' On~ WPl deP"eliik Pen Vr3a~t Ï•.4 f>op Wi.i denl{en. '\Vat ons t~~t11ndount en hoe on:>:e handeli"'~t is. Wii kn.,."en de flin ... en goed doen, maar. we kunnen ze ook verkeerd doen en we zien

het als órtze taak. om alles zo goed ~ogelijk te doen. Maar dei~ opvatting voert ons geenszins er toe, dat wij ons denken en ons bewustzijn als losstaand e!} niet gebonden aan ons lichamelijk leven en aan onze concrete levensomstandigheden beschouwen. lntegendeel,1 deze gebondenheid· is er en zij heeft vérstrekkende gevolgen voor ons denken en ons hand~len. Dit zal blijken hij onze afwijzing van de idealistische wijsbegeerte.

Vervolg van pag. 11 (De politiek van het Vaticaan)

zijn kruistocht tegen het bolsjewisme. In dit licht begr~jpt men ook de thans van die zijde gepredikte "kruistocht voor Duitsland." Na de Tweede Wereldoorlog stonden de volkeren niet meer voor de taak van het verzet, maar voor de wederopbouw. Het fa.scisme was verslagen. Democratische krachten traden verfiJteikt, gevorJVd of als overwinnaars naar voren. Verklaarde nog Leo XIII in 1881 in de encycliek Diuturnum voor· zichtig: "Het is niet tegengesteld noch strijdig met de Katholieke lt:er, dat zij, .die de publieke zaak moeten behartigen, door de wil en de beraadslaging van het volk worden gekozen", Pius Xl ging verder. Niet langer zijn ,~vrijheid, gelijkheid en broederschap in de ban, maar zij "moeten worden begrepen, zoals het natuur· recht, de evangelische wet den Christelijke tradities, die - en zij alleen - deze beginsèleq zowel hebhen ingegeven als uitge· legd, deze opvatten." Hif'rmee is de Katholieke leer als enig kader voor de democratie gesteld. "Buiten de kerk is geen democratie!" roept de Paus aldus uit.

Vervalg van pag. 20 (De voeding in Nederland)

vaar oplevert voor de volksgezondheid. Temeer, waar dit perso­nalistisch bewind, dat zo gaarne zijn tanden laat zien aan. de arbei· dersklasse en zo dikwijls bereid is om toe te geven aan haar uit· bui~ers, zijn eigen onmacht heeft beken a. en ons volk te ,behoeden voor een nieuwe massale werkloosheid. Dit volk heeft voor zijn v~ijheid moeten vechten, het ·heeft deze vrijheid duur betaald en het ontleen( daaraan toch minstens het recht, om ingelicht te .Worden omtrent ding~n, die zo belangrijk zijn, als de instandhou· ding van lichaam en geest en de ontwikkeling van zijn kinderen tot ·volwaardige mensen.

•

• .Kleine HELENA DOOR LILIKA NAKOS

Een verhaal uit het door honger, vijand en "bevrijders" gekwelde Griekenland.

Met gesloten ogen, aan het eind van ha!lr krachten, rilde zij over al haar tengere,. blauw verkleumde leden. Een heel klein meisje! Zes- jaar. Een echt dun porceleinen poppetje met een doorschij­nende huid, dat door ontber~ngen en ellende nog niet lelijker was geworden. Haar kastanjèbruine h-aren schenen rondom haar voorhoofd goudkleurig. Men had haar op een Decemberochtend op het Omoniaplein, bij d~ ingang van het Piraeus-station, de vergaarbak van alle misères, gevonden: uitgehon~~:erde skeletten met verdwaasde ogen kwamen zich daar op de vuilnisbakken van Athene storten. Want Piraeus scheen gebrek aan' afval te hebben; mensen en honden vochten er daar om. I•:en brave politie-agent ·- er zijn --uitzonderingen - had tever­geefs getracht, het .klèine meisje uit de arïnen van haar grote broer los te halen. Hij bracht dan ook beide kinderen bij ons in l>et ziekenhuis, waar de kleine zieken al bij gebrek aan plaats met vier en vijf in hetzelfde bed opeengepakt lagen. Daar de politeman ons smeekte om tenminste het meisje tP­l•ouden, daar het er om 1!-'ing, slechts ee_n der beide kinderen te rf'dden, kozèn wij de kleine Helena. · Wat de kleine jongoen aangaat. • . . de straat zou hem weer opne- · men tot op de dag, dat de "vrachtwa~en" op zijn dagelijks~ tocht zijn lijk samen met dat van zovePl anderen zou weghalen om het in het massagraf op het kerkhof te werpen. Dat zou het lot van Dino zijn. De hbn!!'er had van èli~ Plfiarip:e benf!el een soort benig; aapje

· gema~>kt. Voordat de dood de verhong-erde kinderen to't zich nam, ~!'roeide .. er een blond of., ~teelwit dons op hun gezicht .. AllPen ))ino's ogen waren menselijk 11:ebleven. Zij schenen steeels op het punt te· st-aan in tranen op te 11:aan bij het zien van het lev~n van vandaal!:, van de };f'l. In "iin hoPdanill;heid van oudste P"af hij rmtwoord op de gebruikeliJke . verhoor, dat iedere kleuter, die het «eluk - en welk geluk! - had gehad, in het Rizàrio­hosnitaal te komen, moe!lt ondergaan.

Roeveel Iqnderen thuis?· -Zeven. _. Waar komen jullie vandaan? Van Kokkina? Van Piraeus? Jullie ouders?

27

•

'

- ~,: •eder ia ziek. Vader was . metselaar. Hij heeft pleuris, naar · ze zeg i' en en kan niet meer werken. De anderen zijn van huis weggega .u, or. -Jat ze honger hadden. Ze komen nu en dan terug en gaan dan OJ:.InÎt'liW weg .... Dino moest het hospi~':al verlaten. Hij snikte bij de gedachte, van zijn zusje te schc>iuer.. - Hoe moet ik zonder haar naar huis gaan? Wij houden iovet>l van haar thuis. Zij maakt ons altijd aan .het lachen en huilt nooit als zij honger heeft. Zij zit in haar hoekje, kijk ons aan en zee;t niets. Moeder zegt, dat zj heel anders is dan de anderen. Ha;r eten is haar· goede hart en de frisse lucht. "" Zij scheen licht als een veertje, toen wij haar optilden om h<>ar naar het had te hren~J;en. Toevallig kon men een bed voor haar ontdekken. Een heel klein baby-bedje. Haar ouder broertje werd zo goed en zo kwaad als het ging ge· troost.

- Huil maar niet, iedere middag, kom je haar weer opzoeken en als ze we~r op krachten is, neem je haar weer mee naar huis. - Laat mij ook blijven, Plstuhlieft, smeekte de jongen. Maar de hoofdverpleegster zette zich schrap, misschien om niet te gaan

~·,,..huilen en antwoordde: - Ik heb je gezegd, dat we geen plaats meer hebben. Je ver­staat geen Grieks ...• ! . De kleine Dino ging weg. Hij bleef lang voor de deur van het hospitaal staan en hield zijn ogen op de. ramen gericht. Sneeuw­vlokken dansten een wervelende wals onder een razende Noor· denwind, die de b~men op de binnenplaats deed doorbuigen. De kleine jongen bleef staan, waar hij stond, onverschillig voor de kou en de ijzige wind en keek naar het hospitaal. Het kleine meisje had zich eerst onwennig gevoeld en keek ons een voor een strak aan. Wij moesten haar in onze witte verpleeg­stersjàs8en bf'vallen, went ûj glimlachte tegen óns. Een allerliefs.t p;Jimlachie! De hoofdverpleegster kon er geen weerstand aan bieden. Zij naderde het bedje en boog zich neer om· het snoezige meisje te kussen. ' ....:.. Zeg maar tegen me, wanr ie trek in hebt, lief dier. Zeg het f!:erust, wees. maar niet bang. Alles, wat je wilt, wordt je dadelijk l!'ebracht. E~n onvoorzichtige belofte toentertijd! Hoe zou ze er later· spijt van krij!J"en! 1 ~ ~

.,... --' En? Zeg het maar. Waar heb je trek in? Een verlegen piepstemmetje verhief zie~ -Ik zou gebakken àard­appeltii"s willen hebben! En het kinder~f'zichtie, een tikje ondeu­gend, klaarde op en wendde zich naar de hoofdverpleegster, die de kluts kwijt raakte . ...,._ Gebakken. aardapnels, hield zij aan en sloeg háar argeloze ogen in . Pen plotselinge blijdschap op. · · - Gebakk~n aardappels, zei de ander en herinnerde zich opeens, dat die hf'~rlijkhed~n eem hadden bestaan. Aardapn~l«i:n; b ~rnBm ze ontsteld, waar halen we die vandaan? Haar blik vrong 011& om ~~ ..

·Met recht; waar háalt men zo een weelde vandaan? Aard~ppelen

28 •

•

in het hospitaal.- Wij hadden slechts ·de eetwaren, die d~or· hèt Rode Kruis waren gestuurd - honen, zoute vis, · bon~ó, "S.ltijd bonen! Melk zouden wij binnenkort uit Zwitserlan·J kájgen, , , , Maar aardappelen! Pommes frites! Was Heleentje de kluts kwijt? Het kleine .meisje, moe~iger geworden, lachte nu te~en one ~ll herhaalde met haar dunne stemmetje: ~ Ik wil gf bakKen aalL'dap· peltjes! Ongelukkigerwijs hield zij aan. Het wa1 en wel degehjk aardappelen die zij vroeg. leder dacht zijns ondanks aan de goede oude tijd, aan de aanlokkelijke. keukengeuren. • • • :had meu zich die nood van tegenwoordig kunnen voorstellen?" • • . Geen aardap· pelen te hebben! - Pommes frite~! Zij weigerde het honennat, zij hield vast aan haar idee. Waarom had de hoofdverpleegster haar die vra.1g gesteld? De dokter, reeds nerveus, werd geprikkeld door on:~;e verslagenheid. Hij had die dag vele kinderen, die ván medicijnen, van melk, van alles verstoken waren, zien sterven. Hij was zwiJg• zaam en merkte op:.- Wij deugen nergens meer voor hier ...• ~ en ztahtte van beklemming. Toen hij van Heleentje's verlangen hoorde, wond hij zich op: - En zelfs als jullie aardappelen had· den, zou het niet het . goede ogenblik zijn om ze het kind te seven! Zij zou er een dysentérie van krijgen, die ze op het ogenblik allemaal wegmaait. . • . en je zou er wat mee zijn opge· schoten! .• ,. Melk heeft ze nodig, dat hebben ze allemaal! Be­grijpen 'jullie dat dan niet? \'oor hij de zaal verliet ging de dokter naar het kind toe en zei zacht tegen haar: - Als je beter bent, kleintje, krijg je ~e~ hakken aardappeltjes. Niet dadelijk. . . . begrijp je? Heleentje keek zwijgend den dokter en ons aan en trok een pruillipje. 'Zij · scheen er aan gewoon, haar dromen niet in vervulling te zien gaan. Misschien was het de eerste maal van haar leven, dat zij iets vroeg. Verlokt door de omgeving, de witte ,jassen en de inne· mende glimlach vim de hoofdverpleegster· had zij een wens qurven uiten. Tenslotte wierp ze berustend I;J.aar hoofd weer op het kussen. · - Hindert niet! zei ze, terwijl ze haar ogen sloot; en zij zweeg. Wij lieten haar liggen om ons met andere patiënten bezig te houden. Van beneden drongen kreten en boze uitvallen tot boven door van mensen, die de directie smeekten . hen op te nemen. · - Waar wilt U, dat ik U neerleg .... er is geen bed! Verstaat' u geen Grieks? Als ik u. zeg, dat er gt>en bed is! - Wij wachten hier wel, tot zij vrij komen, die bedden, zei een stem. ~ Maar· laat hun eerst sterven, die stumperds! Wilt, U dat ik hun commandeer, U hun plaats af te staan? Ik kan niet weten, wanneer zij zullen sterven! riep de directeur buiten zichzelf uit. Wij wisten, dat de zieken, die de een na de ander de geest gaven,· onmiddellijk zouden worden vervangen door levenden, die na twee of drie dagen hen achterna zouden gaan, allen aangetast door dezelfde kwaal: uitputting. . • . dysenterie. Men leeft niet onge· straft van afval! Af en toe liep ik door de zaal, waar Heleentje lag en tegen me lachte, ais ze me zag. Zij was vuurrood van de koorts, nu. De

79'

I

., -~-~- -~ ----:::--~.,...,-------,---~-

dysenterie sloop.te baar .. Als we· haar tenminste ee.n beetje brand'c~ wijn ·hadden kunnen geven! Rijst! Maar wij hadden aan alles ge~ brek. Die smekende. ogen, die ons wijd-open aankeken, wij konden ze nog slechts toedrukken, als hun laatste uur zou hebben ge· slagen. ' . -Mijn God, gij hebt ons verlaten! Wat hebben zij U gedaan, die kinderen? Dino, Heleentjes broer, kwam iedere middag. Blauw van de kou,· met dikke ogen vari het huilen, kwam hij aan het bed van zijn zusje zitten en kondigde aan: - Ik heb een pastelli voor je mee· gebracht. ,Helena stak met vreugde in haar ogen haar handje uit en maakte aanstalten, het koekje op te peuzelen. . • . maar het was te hard. . . . zij gaf het op. - Gebakken aardappels, zei zij, ik wil gehak~en aardappeltjes. De kleine jongen vroeg zich stomverbaasd af, of zij ze_ wel alle vijf bij elkaar had, zijn zusje. Wist zij niet dat er niet meer van die lekkere dingen op de wereld hestaan? Hij vergenoegde . zich er mee haar te antwoorden: -Je hebt het goed hier, Htlena, als ik eens naast jou mocht gaan liggen! Ik hen zo moe en ik heb het koud! Als je wist hoe koud het huiten is. Toen ik wat later op de zaal kwam, was Dino weggegaan met Je andere bezoekers. De kleil!.e Helena gloeide van de koorts en ijlde. - Gebakken· aardappels, smeekte zij en stak ha:ar handjes uit. Tegen de avond kwam de dokter om haar te onderzoeken. Hij scheen opeens ouder geworden - ondanks zijn jeugdige leef. tijd. - En? onze Helena? vroeg ik hem, terwijl ik op hem toe­liep. Hij schudde zijn hoofd: - Als de koorts aanhoudt ...• Toen liet hij er geïrriteerd op volgen: - Hoe kunnen we haar geneztm met honennat?' ... Laat de nàtuur zijn werk doen! Terneergesla­gen, omdat hij niemands lijden kon verzachten, stond hij op en ging weg. De volgende dag bleef de dokter· in· gedachten voor haar staan en streelde Helena's krulletjes. Zijn blik was treurig, toen hij tegen ons zei: - Geef haar nu eindelijk maar gebakken &ardappels! om haar plezier te doen.- 0, zei de hoofdverpleegster en s.chudde haar hoofd, dan is alle hoop verloren. En terwijl ze zich tot ons wendde: - Vlug, probeer een of twee aa'rdappels te vinden! Waarom kijken jullie me zo aan? ...• Ik zeg jullie dadelijk ren aardappel voor het kind te gaan halen. Wij keken haar ontsteld aan. Had zij haar·verstand verforen? Wie van ons at er nu aardappels? Wij hadden er zelfs geen halve. -Alleen heel rijke mensen konden ze betalen en die aten ze nog in het ver· borgene· op. De hoofdverpleegster deinsde voor geen moeilijkheid terug. Zij had juist een oplossing gevonden: - Laat een van U snel naar de villa aan de overkant gaan. Ik ken de eigenares. Klop flink op de deur en vraag uit mijn naam aan de knecht U bij zijn mevrouw te brengen. U legt haar· het geval uit en vraagt haar een aardappel. En maakt U nu vlug voort! Ik maakte dat ik weg kwam. Een lakei liet me binnen in een salon op de benedenverdieping. Ik wacht!. ... - G~ede God! Laten zij zich haasten \"oor Helena sterft! •• , •• Er

30

, _ia_ geen tijd te . verliezen·. als we de aardappels wipeii"* s~hïiÎén, • wassen en hakken. Ik kon niet meer stil bliJven zitten. . EindehJk~verschee;n de vrouw des huizes. Ik zette de zaak uiteen. Met pieizier, zei zij. Ik heb er niet veel. Maar ik kan U een afstaan voor Uw zieken. Zij belde. De lakei verscheen .weer. Toen hij hoorde, waar hei om ging, werd . zijn gezicht (jen el • langer. ·Hij wierp me een vernietlg.:nde blik toe als om tegen me te zeggen: "Kletskous! Als ik het geweten had, had ik niet voor je open gedaan!" Hij bracht me toch de aardappels. - Dank U wel. Ik draafde naar het ziekenhuis terug. In de keuken bracht het zien van de aardappels iedereen in opstand. Met grote. ogen nam men ze op. Van de haklucht viél een was• vrouw flauw. Boven, hij de zieken ging het nieuwtje van mond tot mond: - Aardappels! Er zijn aardappels. Intussen ging de toestand van Heleentje achteruit. Zij kon zelfs haar .ugen niet meer opendoen. Z1j huiverde, haar lippen waren

-paarsachtig. Een assistent, die voorbijliep, zei tegen ons: - Wat zij heeft? Een organisme, dat uitgeput en kapot gemaakt is door de dysenterie. Dat staat ons allemaal te wachten. Wij komen de winter niet door. Ik ging op Helena's bedje toe en riep haar. Zij keerde zich om en lachte tegen me. - Ze komen je gebakken aardappels bren: gen. De hoofdvcrpleegster komt en streelt heur haar. Heleentje kijkt haar aan met haar grote, argeloze ogen, die glimlachen •• een hartverscheurende' glimlach! .... Men bracht haar eindelijk een hord knappende, goudgele, heerlijke pommes frites. Van de naburige bedden bewonderende ogen, ver-baasde ogen. · · - De aardappeltjes zijn alleen voor Heleentjet - Helena, hier zijn je aardappeltjes, eet op, kleine meid, ze zijn voor jou! Het kmd opende haar ogen. Er schitterde een flits van vreugde in. - 0, zei ze glimlachend. Zij richtte zich een beetje ~p en stak

-...., haar armpjes naar het bord uit. ... Maar. hela·as, haar hoofd.ie · zakte opeens opzij en yiel weer terug, witter dan een hoofdkussen.

Haar lippen liepen blauw aan en zwarte randen verschenen om haar ogen. _ - Heleentje! riep de hoofdverpleegster uit. Zij is flauw gevallen. Wij snelden toe. Een van haar handjes klemde zich om de aard­appels, die zij niet los wilde laten. Haar ademhaling werd hijgend; toen kwam de doodsstrijd, een snelle doodsstrijd, maar haar ge­bakken aardappels gaf zij niet prijs .

. Het was moeilijk haar vingers los te maken om haar handjes op elkaar te leggen,. opdat zij de stem van God, die de uit deze hel vertrokken kleine stumperds roept, eerbiedig zou kunnen ant-~oorden: ·•

• 3t

!!(.'

I

Boeken en Brochures

'<

P " Nieuws van " egasus De uitgeverij "Pegasus" heeft zich de làatste tiJd verdienstdiJk gemaakt door het doen herdruk­ken van een aantal delen der Pe- · gas us-reeks. Het betreft ~i~~ o.a. Lenin's "Staat en Revolutw , d.tt de j!rondslag legt va':l de _le~r van de staat en "Het lmpenahs­me' ·, de economiséhe ka~akter;,.. tiek van het "laatste stad1um van het imperialisme." . Er zijn twee brochures van ~talm bij Pegasus uitgekomen~ d1~ up de eenvoudigste en dmdeltjkste wij~e een aantal problemen, wadr· mee ieder onzer geregeld te ma­ken krijgt, behandelen. Hoe vaak komt het niet voor, dat men de redactie van P. en C.,vraagt: W:1t wordt er bedoeld met "dictatuur

-van het proletariaat?" Hoe is de positie van de boeren in d~ Sow· jet-Unie? e.d. De betekems va:~ de theorie, de tol van de partlJ vormen voor tallozen nog· een ou­bekend terrein. Een gids o}> dit terrein is Stalin's "Over de grond­slagen van het Leninisme~', d~t ieder met weinig inspanmug m een uitgebreide stof wegwijs maakt. Alle aspecten va~ het vraagstuk van de opbouw va~ het socialisme in één land, of bever in 1/6 deel der wereld, vindt men overzichtelijk uiteengezet in Sta· . lin's "Enige vraagstukken van_ h~t Leninisme". De genoemde werkjes {hierhij moeten wij nog verJllelden Le­nin's "Linkse stroming, de. kin­derziekte van het commumsme) kunnen onschatbare diensten he­wijze~ bij de scholing en zijn ied~r aan te bevelen, die het Marxi~· me in onze tijd wil l~ren kennen

32

]. W. Stalin, Redevoeringen en legerorden in de periode 1941-1945.

Thans ligt dit onvervangbare his· torische document voor ons, de dagorders op de eerste Mei en de redevoeringen op de 7de No· vember als een reeks mijlpalen, die de weg afbakenen, die voerde van de inval der Nazi-horden in het Sowjet-gebied tot de . intocht van het Rode Leger in Berlijn. Het is het antwoord op de dubbele vraag: h9e komt het, dat het H~t· ler-fascisme, dat in 1942 . ZlJn bliksemoorlog tot in de Kaukasu .. kon brengen, drie· jaar later vol­komen ineengestort was? En te· vens het antwoord op de tweede helft van diezelfde vraag: hoe komt het, dat de Sowjet-Unie, die de hardste klap kreeg, het leen· wendeel heeft kunnen bijdragen tot Hitler's nederJaag en sterker dan ooit uit deze strijd op leven en dood is te voorschijn gekomen? De onverzettelijke kracht, de op· bouw en de samenhang van het Rode Leger, de bekwaamh.eid van zijn leiding, de hulp en de actieve ook militaire medew~r· king d~r bevolking treden ?ui?e· , lijk naar voren. De overwmmng is er een geweest van de dem_o· cratische krachten in de wereld en in de eerste plaats van dr. nieuwe, op de macht van het ver· enigde we~ende volk steunende Sowjet-democratie. Dit inzicht, dat wij uit de lezin~ van Stalin's redevoeringen putte~, is het fundament voor het begnp der huidige ontwikk-eling in de internationale betrekkingen.

i. T. •

Over problemen van vandaag en morgen • • •

oe ••

!!!Je weekblad onder hoofdredactie van mr. P.E. Eldering en mr. H. P. L. Wiessing. ·

Tot de redactie en vaste medewerkers behoren verder o.m.: L. P. J. Braat, Marins Flothuis, dr. A. de Froe, A. F. Mellink, Lex Metz, W. Pb. Pos, mr. Ph. Th. v, Raalte (Theo), dr. A. Rémein-Verschoor, J, van Santen, A. F. Willehrands Jr.

Abonnementsprijs per jaar f 8.-; huitenland f 11.50.

Losse nummers f 0.25. Proefnummers worden op aan· vraag gratis toegezonden.

Adres redactie en administratie: Keizersgracht 520, Amsterdam-C., Telef. 30709.

Inhoud

*

Lenln In de strijd om de democratie .... ..... .... .... .... .. ..... .. ...... 1 F. Baruch: Van maand tot maand ..................................... 3 Ir. S. /. Rutgers: Het basis-accoord van Linggadjati ..... .. .. 7 Eva Tas: De politiek van het Vaticaan I ........................ 9 J. van Tijn: Om de eenheid der Nederlandse Vakbeweging ... 12 E. C. van Borssrzm: De voeding in Nederland .................. 16 Dr. N. Kof: Dialecti!ch materlalisme en moraal I ............... 21 Lili/ca :N.Ico!: Kleine Welena ........... ......................... ;.. .. .. .. 27 Boeken en brochures .. . .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . .. . .. .. .... . .. .. . .. . .. .. 37 Wegens plaatsgebrek moest een aangekondigd artikel ,.Aan de wieg · der moderne diplomatie" blijven liggen en een ander sterk worden bekort.

Siroenkort zullen. wij mededelingen kunnen doen over het verstrek· ken van banden voor de jaargang 1946 van P. en C.

Steunt het Anton Struik- fonds!! Meldt U aau bij Men, J, nu Geltler-SchelCu, Hunzeetraat 4511, Amtterclam·Z

Leidaehettraat 25 • Amaterd8m-C. Telefoon 35957 • Giro 173127

Ruime keuze Marxistische lectuur, ,.

K. MatxJPr. Bn~ Het Communia&isclî M-anifest (uitvërkoc