•

wieken dan boven deze streekbarstensvol herinneringen aanNederland.

Plat DuitsAan de rand van hè oude kerk­hof in Weener staat een massie­ve toren. Ooit hoorde bij die to­ren een houten kerk, maar eeneeuw geleden brandde dit gods-.huis tot de grond toe af. Bovende torendeur zit een gedenk­steen, waarop in een soort ouder­wets Nederlands is te lezen datdit monument uit 1737 dateert.'Dat is geen Nederlands, wij noe­men het plat Duits: vertelt decharmante Frau Wessels van het

Oostelijk van de provincieGroningen kromt het Duitseland zich hoog in de Noordzee.Wijds en vlak als een panne­koek, Hollands en buitenlandstegelijk.Boze tongen,bewerendat het hier altijd waait en dathet er maar een saaie boel is.Maar Ad van Aanholt beklimter bergen en drinkt er de lek­kerste thee van zijn leven.

N auwelijks zijn we bijNieuweschans degrens gepasseerd, ofwe voelen ons

vreemdelingen. Waarom is desfeer zo duidelijk buitenlands?Zijn het de gesloten rolluikenvoor de kleine ramen of deHelmut Schmidt-petjes op dehoofden van vutters? Groningenligt 0!l! de hoek,maar lijktlichtja­ren verwijderd. En terwijl je over­al op onze aardbol landgenotentegen het lijfloopt,zoekje ze hiertevergeefs. Want wie hier nietper se moet zijn, komt er niet.Toegegeven, op het eerste ge­zicht lijkt Ostfriesland geen reis­doel waarbij je popelt om het teontdekken. Onze oosterburenvinden dat ook. Ze bekijken hieruitsluitend .het asfalt, waaroverze plankgas naar de veerboot­aanlegsteigers voor de wadden­eilanden rijden. Want die eilan­den staan hoog genoteerd bijDuitse zonzoekers, natuurliefheb­bers en kurgasten. Op hoogtijda­gen kunnen de veerboten naarNorderney en Langeoog de druk­te amper verwerken.Maar nergens klimtde hemel ho­ger dan boven de eenzame veen­gronden van het Ostfriese vaste­land. En nergens zijn kleurrijkerregenbogen, is het gras groeneren staan molens energieker te

Weener Verkehrsambt. 'Vroegerspraken veel inwoners van Ost­friesland dat dialect, tegenwoor­dig alleen nog de alleroudsten,'Even bunen de bebouwing vanWeener piekt de hoogste 'berg'van Ostfriesland. Wie de moeiteneemt om de 1970 centimeterhoge bult te beklimmen, ont­vangt van de VVV een 'goudom­rande oorkonde voor 'erfolqrei­che Besteigung'. Wanneer hetniet te heiig is, heb je vanaf hettorentje op de top uitzicht overde keurige camping langs hetmodderige water van de Ems.Aan de overkant van de rivierschemeren boerderijen bovengrauw veenland. Dichterbij den­deren treinen van de Bun­desbahn op topsnelheid over destalen Friesenbrücke.Aan de voet van die brug vinden'we bordjes van de DeutscheFehnroute, een 163 kilometerlang fietspad langs de oostelijkeoevers van de Ems.Volgens FrauWessels zeer de moeite waard.Vanaf onze hoogte overzien weeen flinkstuk Ostfriesland.Weener ziet er uit zoals een an­sichtkaartendorp er hóórt uit tezien. Temidden van frisgroeneweilanden volbonte scharrelkoei­en, drommen pannendaken sa­men rond een knus haventje ende torenspits van de 14e eeuwseSt. Georgskirche. Later op de dagzullen we binnen die kerk detrots van Weener, het unieke ArpSchnitger-orgel uit 1709 bewon­deren. Hierop worden regelmatigconcerten gegeven. Ook wil een

DeveerboolvaartnaarNordemey, helwaddeneiland waarderijken zich overgeven aan helKunnachen.

ze voorouders in de 16e eeuwmet weverijen en zetten ze laterde visserij en scheepvaart op po­ten. Kortom, ons lage landjeheeftde zaakjes hier aardig geregelden met nauw verholen trots ver-,laten we het museum.En wie weet, stroomt er ook nogeen portie Hollands dijkwerkers-

bloeddoorde aderen van de bou­wers van het Leda Sperrwerk.Deze kolossale stuwdam ten zui­den van Leer behoedt zo onge­veer het halve Ostfriese land vooroverstroming. Vroeger stond hètlage land met zijn netwerk vansloten en riviertjes om de haver­klaponderwater.Dedam maaktedaar een einde aan. Viaeen inge­nieus systeem vangt de in 1950gebouwde dam bij hoge water­stand het overtollige water op en

rondneuzen en via de krakendevloer in het ene na het anderevertrek zien hoe de welgestel­den ooitwoondenen leefden.

DijkwerkersbloedEen ander beroemd museum inLeeris het Heimatrnuseum. Daarkunnen we ons verdiepen in hetdoen en laten van de bewonersvan Ostfriesland vanafde prehis­torie. Steeds weer blijkt de bandmet Nederland. Zo begonnen on-

sneewijnzaak, .want wie via deantieke winkel de trap naar deeerste verdieping neemt, doeteen reuzestap terug in de tijd.Onder de hanebalken is namelijkeen compleet ingerichthuis anno1643 te vinden, uit de tijd datHaus Samson werd gebouwd.Bezoekers kunnen ongestoord

Vanaf de smalle ornloop op dewinderige toren,die af te raden isvoor mensen met hoogtevrees,hebje een magnifiek uitzicht overde haven en de oude stad. In dediepte markerenhonderdentrap­gevels een woud van straten enstegen. Onder die Nederlandsaandoende gevels zijn meestalwinkels. In één daarvan, HausSamson aan de Rathausstrasse, issinds 1800 wijnhandel Wolff ge­vestigd. Ditis bepaald geen door-

plaatselijke HeIT Professor de re­gisters wel eens opentrekken, opverzoek van de kerkbezoekers.

TheecursusTheeliefhebbers opgelet! Ner­gens smaakt thee lekkerder danin Ostfriesland. Tijdens de Gou­den Eeuw vervoerde deVereenigde Oostindische Com­pagnie scheepsvrachten theenaar dit gebied en nog altijd be­staat hier een traditionele thee­cultuur. Er worden zelfs specialecursussengeorganiseerd, waarbijje alles over thee te weten komt.Wie dat wil, kan tegen betalingvan drieëneenhalve Mark eentheecursus volgen, bijvoorbeeldin het Diekhus aan de haven vanWeener. Maak niet de fout omhet woord theezakje in de mondte nemen. Je staat meteen teboek als theebarbaar en hetTheediploma gaat dan gegaran­deerd aan je neus voorbij.Even voor de stad Leer kronkeltde weg langs Leerort. Oor­spronkelijk was dit dijkdorp eenvestingplaats, van waaruit de ri­vieren Ems en Leda met hardehand plus de nodige kanonnenonder de duimwerden gehouden.Leerligtenkelekilometers verder.Het middelgrote plaatsje heeftechte stadsallures. Dat komtdoorhet levendige centrum rond hetenorme Rathaus. Volgens destadsgids ontwierp honderd jaargeleden professor Henrici uitAken dit rood bakstenen gebouwmet ranke toren in de Duits/Nederlandse renaissancestijl.

16 AM • KAMPIOEN SEPTEMBER 1993

dijk langs de Waddenzee gebla- Izen. Achter de dijk ligt Norden. Ikustplaats der vergane glorie.Het aftandse stadje schijnt elkezomer hordes toeristen te huis­vesten, maar wat die daar komendoen, is een raadsel. We ontdek­ken weinig aantrekkelijks inNorden. Maar wie weet, mis­schien ondergaat deze badplaatsonder de blakerende zomerzoneen onverwachte metamorfose.We nemen de veerdienst naarNorderney, het waddeneilandwaar de rijken zich overgevenaan de lusten en lasten van hetKurmachen. Stipt op tijd vertrektde overvolle veerboot. "die viaeen wonderlijk kronkelende vaar­geul richting Norderney laveert .Een schitterend tochtje tussenglimmende zandplaten en dui­zenden vogels. Achter breed uit­waaierende netten van een pas­serende vissersboot dartelt eenkolonie ineeuwen.Dan komt Norderney in zicht. Enterwijl zo ongeveer half Europazucht onder hardnekkige najaars­depressies, baden de hotels en

Luierenop hetstrandvanNordemey.

appartementen van het wadden­eiland in een stralende zon. 'Datis niets bijzonders: zegt FrauBarty van de plaatselijke VVV. IWij hebben hier veel meer zon-

is het openlucht veenmuseumMoordorf. Dat kun je het bestebezoeken wanneer het een beet -je miezerig weer is, want dan BoerderijtjeinhetveenmuseumMoordorfbijAurich.

kom je precies in de juiste stem­ming. Een smal pad kronkelt overdrassige heidegrond tussen ver­spreid staande veenboerderijtjes.Elke stulp vertegenwoordigt een Itijdperk. De inrichting is sober ensomber en dat zal het leven vande veenboeren ook wel geweestzijn. In de oudste boerderijtjeswoonden en sliepen de vroegsteveenboeren met het completegezin in één bescheiden ruimte,samen met de kippen en het var­ken. De latere huisjes hebbeneen wat minder Spartaans interi­eur, maar een vetpot zal het turf­steken nooit geweest zijn.Op deze stormachtige najaarsdagworden wandelaars bijna van de

Aurich, ooit residentieplaats vanOstfriese graven, is een menge­ling van gerestaureerde monu­menten en fantasieloze nieuw­bouw. De stad is het streek­centrum voor zo ongeveer halfOstfriesland. Daarom tref je erzo'n reusachtig voetgangersge­bied en zoveel winkels aan. Een

paar kilometer buiten de stad

De veerbootnaarNordeinovmaakteen schitterende tocht tussen glimmende

zandplaten en duizenden vogels.Het waddeneilandzelfbaadt in hetzonlicht, terwijlhalfEuropa zuchtonderhardnekkig,enajaarsdepressies. Nordemey

Iieeit veel meerzon uren dan waar ookophet vasteland.

leidt dat naar een kunstmatigmeer.

Wonderlijke wereldHet Carolinenhof in Aurich lijktop het eerste gezicht een gewoonoverdekt winkelcentrum, com­pleet met bijbehorende roltrap­pen, fonteintjes in plantenbakkenen voortjengelende niets-aan-de­hand muziek. Een iniddenstands­burcht zoals je die in elke stadaantreft.Niets bijzonders dus, tót de rol­trap je naar de bovenste verdie­ping heeft getild. Daar stap je alsargeloze bezoeker een wonderlij­ke wereld binnen. Het grootstedeel van deze etage bestaatnamelijk uit een kasseienplein,met terassen. straatlantaarns enkunstbomen. Rond het plein zijnrestaurants en cafés te vinden,waaruit muziek naar buiten golft.Het zwartgeverfde plafond voltwinkelende lampjes wekt de illu­sie van een sterrenhemel. Nietsdoet hier aan een winkelcentrumof zelfs Ostfriesland denken.Exotische geuren 'maken honge­rig. We wanen ons in hartjeParijs,Lissabon en Rome.'Het Carolinenhof is niet de enigeverrassing die Aurich voor bezoe­kers in petto heeft. Op de Markt­platz staat namelijk een enormkunstwerk, waarin de activiteitenvan het Ostfriese land zijn samen­gevat. Windmolens, vuurtorens,vissen en koeiekoppen vloeiennaadloos in elkaar over. Hetbeeld kun je het prettigst bekij­ken vanachter een pul bier in hetaangrenzende Brauhaus. Het bierwordt ter plekke gebrouwen intwee imposante koperen vaten,die tot het dak van het glaspaleisreiken. Onderaan tappen struisedames schuimend gerstenat inforse pullen.

1~ AM "KAMPIOEN SEPTEMBER 1993

tes. Het meest oostelijke deel vanhet eiland is een zogenoemde'Ruhezone', Fietsen is hier verbo­den en je mag er alleen wande­len over een gemarkeerd pad,met links en rechts de broed­plaatsen van ontelbare vogels.Heel fraai is de fietsroute over dehoge Südstrandpolderdeich. Datdijkpad volgt de zuidkust tot hal­verwege het eiland. Naar hetnoorden heb je uitzicht op de pol­ders en duinen van Norderney enaan de zuidzijde strekt deWaddenzee zich uit. In de vertewieken de Ostfriese windmolens.Een spierwit schip lijkt bewe­gingloos voor de kust te liggen.Na een half uurtje trappen buigthet fietspad weer terug naar hetKurort. De ware natuurliefhebberzet de fiets hier op slot en wan­delt de zes kilometer door deRuhezone naar het ooststrand.Wanneer je geluk hebt, zie jedaar zeehonden rond eenscheepswrak scharrelen .Een ouderwets boemeltreintjebrengt de bezoeker van het ei­land Langeoog van de haven naar

uren dan waar ook op het vaste­land.'Alleen de meest westelijke puntvan het eiland is bebouwd. Hierligt het dorp Norderney met destatige, witte kurgebouwen. Opde pleinen, door parken en win­kelstraten drentelen bejaarde be­zoekers, die via modderbaden enmassagetafels weer jong probe­ren te worden. Op de luxe stran­den zijil de stoelen voornamelijkbezet door kurgasten. VolgensFrau Barty telt het eiland slechtszesduizend vaste bewoners, maardat aantal neemt het zomersei­zoen drastisch toe. Op hoogtijda­gen zwerven zo'n veertigduizendgasten tussen de blonde eiland­duinen.

NationalparkNorderney heeft een uitgebre idnet van wandel- en fietspaden enals je even op de pedalen trapt. zitje midden in de natuur. Het groot­ste deel van dit vijftien kilometerlange waddeneiland bestaat uitNationalpark. Er zijn verschillendebeschreven wandel- en fietsrou-

TECHNISCHE OPLEIDINGEN

• Proces-Installaties

• Hydrauliek enPneumatiek

• MechanischeAandrijftechniek

• Koeltechniek

• Erkend CFK-monteur

• HydraulischeSysteemtechniek

• Toegepaste Elektronica

• Industriële Elektronica

• Bedrijfsvoering

• Meet- en Regeltechniek

• Dieselmotoren

• Micro-computerSysteemtechniek

• Elektrisch Schakelen

Vanaf 30 september starten in 63plaatsen in Nederland weer de vol­gende mondelinge ROVe-avond,cursussen.

• Algemene Techniek

• IndustriëleAutomatisering

• Besturingstechniek

• IndustriëleComputerbesturingen

Rove TechnischeOple id ingen is eentoonaangevend op­leidingsinstituut, datvanaf 1970 automali­serings- en mecha­niseringscursussenverzorgt.

De cursussen zijnbestemd voor Its'ersen mts 'ers en wor­den in de avondurengegeven door do­centen uit de praktijk.

Jaarl ijks leidt hetROVe in de periodesepte mber tlm april9.000 cursisten op.Het ROVe verzorq t :ook incompany-cur­sussen en studieda­gen.

Vana f januar i 1990maakt ROVe Tech­nische Opleidingendeel uit van WaltersKluwer EducatieveActiviteiten.

Rove TechnischeOple idingen is dooreEDEO erkend.

Bent u ge ïnie res­seerd? Wanneer u'

.de bon invult en op­stuurt ontvangt u vanons de uitgebreidedocumentat ie van decursussen.U kunt de bon in eendichtgeplakte enve­lop sturen naar:ROVe TechnischeOpleidingen,An twoordnumme r85, 6710 VB Ede(een postzegel is nietnodig).Bellen kan uiteraardook altijd :08380 - 32514

r-----------------~I Stuur mij uitgebreide informat ie over de cursus(sen): ~ II II Naam: II II Adres: II Postcode: Plaats: IL .J Zo'ndertig gamalenkotters hebben hunthuishaven inhetvissersdorpGreetsiel.

18AM ' KAMPIOENSEPTEMBER1993

InformatieWie Ostfriesland wil bezoeken,kan gemakkelijk zijn eigen pro­gramma samenstellen. Er is volopruimte en je hoeft geen rekeningte houden met verkeersopstop­pingen, volle hotels of tot op delaatste plek bezette campings. Enhet fietsen, wandelen of autorij­den is gemakkelijk te combinerenmet het bezoek aan een stad,museum, of natuurgebied.Fietsers kunnen bijvoorbeeld dein het artikel genoemde Fehn­route gaan rijden. Er zijn ooktientallen gemarkeerde wandel­routes, variërend van enkele kilo­

meters tot meer

dan negentig kilo­meter lang. En dan zijn er na­tuurlijk de Duitse Waddenei­landen, die weer nét even anderszijn dan die van ons. Keus ge­noeg dus.Voorinformatie kunt u terecht bijhet Duits Verkeersbureau, Hoog­oorddreef 76, Trade Park Zuid­oost. 1101 BG Amsterdam, tel.020-6978066 en bij het Frern­denverkehrsverband Nordsee­Niedersachsen-Bremen, Postfach1820, 2900 Oldenburg, tel. 09­49-441921710.Bij de ANWB-kantoren en bij deANWB-agentschappen bij deVVV's kunt u voor f.17,95 deEuregiogids Eems Dollard Regiokopen, artikelnummer 426717,waarin informatie over Ostfries­land staat. Daar ligt ook deANWB/Kümmerly + Frey wegen­kaart Duitsland Noord, artikel­nummer 403253. ANWB-ledenbetalen hiervoor f.11 ,90, de nor­male prijs is f.12,90. 0

De activiteiten van het Ostfriese landzijn in één kunstwerk op hetmarktplein van

Auticb samengebracht. Windmolens, vuurtorens,vissen en koeiekoppen vloeien naadloos in elkaar

over. Het kunstwerk kunjehetprettigstbekijken vanachter een pulbierin het

aangrenzende Bra uhaus.

verloopt. Zodra hetschip leeg is, verdwijnt iedereenweer in de smalle dorpsstraten ofbruine kroegen. Om te luisterennaar accordeonisten die wee­moedige zeemansliedjes zingen.Of om zich tegoed te doen aanschnappssoorten als Bomrnerlun­der of Bohnensopp.Moppen over de bewoners vanOstfriesland zijn er genoeg en el­ke Duitser kent er wel een paar.Want het volk in deze hoek vanDuitsland gaat door voor dom, luien traag. Och, misschien nemenze het leven hier wat minder ern­stig dan hun landgenoten. Maardat wil nog niet zeggen ze domzijn.En ook niet luier dan een an­der. De Ostfriese Duitsers zijn ge­woon wat laconiek. Het interes­seert ze dan ook nauwelijks hoede rest van het land over hendenkt. En moppen verzinnen zeook.Over andere Duitsers.

Tekst: Ad van AanholtFoto's:JuIjen Drenth

DUITSLAND

SpiekeroogLangeoog~ c:::::::::,

Nordernev ~~<:::::>V -

19AM " KAMPIOENSEPTEMBER 1993

een fiets te huren en er op uit tetrekken. Je hebt het eiland danvoor je alleen. Behalve een ge~

schrokken fazant is er niets datde rust verstoort. En wanneer hetfietspad bij het ooststrand ein­digt, volgt de beloning voor hetstugge doortrappen. Want hier ishet mooiste uitzicht dat eenmens zich wensen kan. -Zo verhet oog reikt golft de majestueu­ze Waddenzee, bewoond doorwolken kwetterende en rondflad­derende vogels. Op een natglan­zende zandbank liggen drie zee­honden te zonnebaden. In denevelige verte doemt waddenei­land Spiekeroog op.

BohnensoppEén van de weinige toeristischetrekpleisters op het -Ostfriesevasteland is het vissersdorpGreetsiel. Het is dan ook de enigeplek in dit veenland waar hetecht druk kan zijn. Gemotoriseerdverkeer mag het schilderachtigeplaatsje niet in en daarom zijnbuiten het dorp reusachtige par­keerplaatsen aangelegd.De meeste bezoekerskomen naarGreetsiel voor de eeuwenoudevissershaven, waar zo'n dertiggarnalenkotters hun thuishavenhebben. Wanneer een schip ge­lost wordt, lopen drommen toe­risten de vissers voor de voetenom toe te zien of alles naar wens

NEDERLAND

Schiermonnikoog

Ç?

het dorpscentrum. De brandweerheeft een spuitwagen en het me­disch centrum beschikt over eenambulance, voor de rest zijn au­to's hier taboe. Winkels wordenbevoorraad via paard en wagen.Het ontbreken van motorgeluidschept een onwezenlijke sfeer.Mensen-wandelen en fietsen ineen soort vacuüm. Er ligt een de­ken van stilte over Lanqeooq.Hetdorp Langeoog is knus en klein­schalig. Er is een bescheidenKurort, maar daar moet je naarzoeken. Wel kun je op dit eilandfantastisch paardrijden en ande­re sporten beoefenen. Het plezie­rigst is echter om bij blondeGaby in de Barkhausenstrasse