Grond om te boeren - FloraNews.com · Met name akkerbouwland werd duurder. De prijs van grasland...

December 2019

Grond om te boerenPrijsverschillen in landbouwgrond nemen komende jaren toe

Ontwikkeling pachtprijzen heeft beperkt effect 14

Geschikte landbouwgrond wordt schaarser 16

Toekomstig Europees Landbouwbeleid stut de grondprijs minder dan voorheen 18

Colofon 21

2

Inhoudsopgave

Prijsverschillen in landbouwgrond nemen komende jaren toe 3

Markt voor grasland verruimt in tegenstelling tot die van akkerbouwgrond 6

Laag inkomen beperkt mogelijkheid tot grondaankoop 8

Sentiment geeft landbouwgrond extra waarde, maar dat sentiment verslechtert 10

Prijsdruk door lage financierbaarheid overstemt de stuwende werking van lage rente 12

Prijsverschillen in landbouwgrond nemen komende jaren toe

3

ABN AMRO verwacht de komende jaren grotere prijsverschillen in landbouwgrond. Zowel het prijsverschil tussen

meer en minder courante percelen neemt toe, als het prijsverschil tussen grasland en akkerbouwland. De prijs van

grasland staat onder druk, terwijl de prijs van courant akkerbouwland licht stijgt.

De gemiddelde prijs waarvoor Nederlandse landbouwgrond wordt verhandeld is de afgelopen zeven jaar met circa

dertig procent gestegen. Dit jaar kwam er een kentering en daalden de prijzen in het eerste halfjaar. In het derde

kwartaal van dit jaar steeg de prijs van landbouwgrond weer. Met name akkerbouwland werd duurder. De prijs van

grasland stagneerde. ABN AMRO verwacht dat de prijsvorming van grasland de komende jaren onder drukt staat

en sluit prijsdaling niet uit. Terwijl goed akkerbouwland in prijs gaat stijgen. Het rendement in de melkveehouderij

is beperkt en het aantal stoppers zal, mede als gevolg van het stikstofbeleid, de komende jaren toenemen.

Daarnaast zijn er fosfaatrechten nodig om grasland te exploiteren. Dat drukt de ‘kale’ grondprijs. Het gemiddelde zegt

echter niet alles. De prijsverschillen tussen courante, productieve percelen en grond met minder landbouwkundige

waarde nemen de komende jaren verder toe.

De prijs van landbouwgrond, zowel akkerbouwgrond als grasland, wordt bepaald door veel verschillende factoren.

Een aantal van die factoren zorgt de komende jaren voor druk op de prijs, terwijl andere factoren de prijs juist

omhoog drijven. Zo zorgt onttrekking van landbouwgrond voor woningbouw, wegen en natuur er de komende jaren

voor dat landbouwgrond schaarser en waardevoller wordt.

De exploitatie in de melkveehouderij bespraken we hierboven. Voor de akkerbouw verwachten we dat de ontwikkeling

naar kringlooplandbouw en extensivering gemiddeld zal leiden tot een lager exploitatiesaldo per hectare. Daardoor is

er minder financiële ruimte om grond te kopen. De landbouwkundige waarde van grond wordt dan ook belangrijker.

Prijs landbouwgrond nam in zeven jaar met 30 procent toe (derde kwartaal)

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Eur/

ha

Grasland Akkerbouwland

Nog steeds meer dan de helft van de bedrijven zonder bedrijfsopvolger

Toegevoegde waarde landbouw blijft achter op grondprijsontwikkeling

0

5.000

10.000

15.000

13.828

29.693

11.341

26.718

9325

22.734

10.596

20.626

10.095

15.27620.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

2000 2004 2008 2012 2016

Aant

al b

edrij

ven

met

bed

rijfs

hoof

d 55

jaar

of o

uder

Wel bedrijfsopvolger Geen bedrijfsopvolger

Grasland Akkerland

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

Roemenië

Estland

Bulgarije

Frankrijk

Tsjechië

Zweden

Polen

Griekenland

Spanje

Slovenië

Denemarken

Verenigd Koninkrijk

Italië

Luxemburg

Nederland

Euro

per

hec

tare

0

50

100

150

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

INde

x (2

007

= 10

0)

Index grondprijs NVM Index toegevoegde waarde landbouw

Nederland heeft voor zowel gras- als akkerbouwland hoogste prijs in Europa

Betaalbaarheid gesteund door lage rente

Landbouw areaal in tien jaar tijd met circa 6 procent afgenomen

De prijsopbouw van een gemiddeld perceel agrarische grond nader beter bekeken

54 procent van het land is in gebruik bij de agrarische sector

0

1

2

3

4

5

6

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

10-ja

ars

rent

e (o

p ja

nuar

i van

elk

jaar

)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gron

dprij

s (e

ur/h

a)10

00 h

a

Grondprijs (euro/ha) 10-jaars rente

2000

1500

1000

500

0

2000

2003

2006

2009

2012

2015

2001

2004

2007

2010

2013

2016

2002

2005

2008

2011

2014

2017

2018

Akkerbouw Tuinbouw open grond Tuinbouw onder glas Grasland en voedergewassen

Landbouwkundige waarde

Subsidies

Sentiment

Beleggingen

Bron: CBS

Bron: ABN AMRO

Bron: CBS

Bron: NVM, Thomson Reuters Datastream

Bron: Eurostat*, bewerking ABN AMRO

* Data Duitsland en Belgie niet beschikbaar

Bron: CBS

Bron: CBS, NVM, bewerking ABN AMRO

Bron: Agrimatie/WUR

Agrarisch

Bos en open natuur Buitenwater

Binnenwater Bebouwd terrein

Verkeer

Recreatie

Semi bouw

Prijs van agrarische grond

44

Grond om te boeren

Stijgende pachtprijzen maken de aankoop van grond aantrekkelijker. Liberalisering leidde tot toename van de

gemiddelde pachtprijs. Dat staat op gespannen voet met de wens naar kringlooplandbouw. Nieuwe pachtregels

zorgen naar onze verwachting voor dat het exploitatiesalodo beter tot uitdrukking komt in de pachtprijsontwikkeling.

Belangrijk is vooral de verhouding tussen vraag en aanbod van landbouwgrond in de sector zelf. ABN AMRO

verwacht mede door de stikstofmaatregelen een daling van de melkveestapel en een extra daling van het aantal

melkveebedrijven. Ook zullen bedrijven minder snel groeien. Ondanks de ontwikkeling naar een meer grond-

gebonden melkveehouderij neemt daardoor het aanbod van grasland toe en de vraag af. Dit zorgt voor extra

aanbod van grasland en dat leidt tot prijsdruk. Een gemiddelde daling wil overigens niet zeggen dat alle grasland-

percelen in prijs dalen. In regio’s met gezonde melkveebedrijven blijft vraag naar goed weiland.

De financierbaarheid van bedrijven speelt hierbij een grote rol. De rente is dan wel laag maar de exploitatie van

melkveebedrijven laat het vaak niet toe om grond te kopen. In de akkerbouw zet kringlooplandbouw het

exploitatiesaldo onder druk. Daarbij zijn banken minder bereid om hele lage aflossingen te accepteren.

De stuwende invloed van subsidies op de prijs van landbouwgrond is beperkt maar zal verder afnemen. Deze laatste

factoren gelden voor zowel grasland als akkerland. Hieronder geven we schematisch weer welke factoren zorgen

voor een verhoging van de prijs en welke voor een lagere prijs.

Een niet te onderschatten rol speelt het sentiment in de landbouw. Het sentiment staat onder druk en doet

ondernemers maar vooral opvolgers twijfelen aan hun toekomst. Deze onzekerheid heeft gevolgen voor de

motivatie om te investeren in bedrijfsontwikkeling.

Prijs van agrarische grondPrijsverlagers

Prijsverhogers

Oplopende pacht(tijdelijk)

Daling landbouwareaal

Lagere GLB-subsidies

Dalendsentiment

Dalendinkomen per hectare

Lage Financier-baarheid

Ruimer aanbodgrasland

55

Grond om te boeren

Er zijn echter ook prijsopdrijvers. Zo zal de jarenlange trend van daling van het landbouwareaal doorzetten en de

markt verkrappen. De stikstofcrisis leidt tot een tijdelijke dip in het aantal nieuwe bouwprojecten maar ook in de

toekomst zal het landbouwareaal krimpen ten gunste van woningen, infrastructuur en natuur. In het veenweide-

gebied zal grasland worden onttrokken aan de landbouw of door vernatting minder productief worden.

In deze publicatie gaan we in op de factoren die de komende jaren de prijs van landbouwgrond bepalen. Er zit veel

dynamiek in dit krachtenveld. We lopen de belangrijkste ontwikkelingen door en spreken onze verwachting uit over

hoe elke factor de komende tijd de grondprijs gaat beïnvloeden. Diverse ontwikkelingen die een rol spelen zijn

nog onzeker, zoals de uitwerking van het stikstofbeleid, pachtregelgeving en grondgebonden melkveehouderij.

We gaan hier separaat op in en realiseren ons terdege dat de verwachtingen onder een voorbehoud uitgesproken

dienen te worden.

6

De prijs van grasland en akkerbouwland is in eerste instantie afhankelijk van vraag en aanbod

binnen de landbouw zelf. Hoeveel bedrijven er gaan groeien, afbouwen of helemaal stoppen is

daarbij cruciaal. ABN AMRO verwacht dat door onder meer de stikstofmaatregelen en de

vergrijzing er meer grasland beschikbaar komt, terwijl schaalvergroting in de akkerbouw juist

zorgt voor een licht hogere vraag naar akkerbouwland.

De rundveestapel is sinds 2016 met 12 procent gekrompen. Die daling is het gevolg van efficiëntere melkproductie

en de introductie van fosfaatrechten. Een andere oorzaak is de daling van het aantal bedrijven door vergrijzing: het

wordt steeds lastiger om een opvolger te vinden voor landbouwbedrijven. De komende jaren legt de stikstofdiscussie

verdere druk op de rundveestapel. De exacte maatregelen op gebied van stikstofreductie zijn op het moment van

schrijven nog niet bekend maar een daling van de veestapel, onder andere door warme sanering, lijkt onvermijdbaar.

De krimp van de veestapel en de daling van het aantal bedrijven hebben gevolgen voor de prijs van grasland.

Er komt extra grasland beschikbaar. Bovendien krijgen potentiële kopers van dat grasland te maken met een

steeds uitdagender ondernemersklimaat. Groei realiseren zal dan ook voor minder ondernemers zijn weggelegd.

Andere potentiële kopers van het vrijkomende grasland zoals akkerbouwers of zelfs projectontwikkelaars zorgen

gedeeltelijk voor demping van deze invloed. Zo kunnen vruchtbare weidepercelen in gebruik genomen worden

voor akkerbouw, de teelt van voedergewassen, of als bouwkavel. Dit soort functieveranderingen is afhankelijk van

bestemmingsplan, bodemkwaliteit, locatie en vergunningen.

De spelers op de markt voor boodschappenDe bezorgmarkt van boodschappen is volop in ontwikkeling en zeer divers: deze loopt van traditionele fysieke super-

markten met een thuisbezorgtak zoals AH en Jumbo tot pure onlinespelers als Picnic of Crisp zonder fysieke winkels.

Crisp is een nieuwe online websuper die zich richt op ambachtelijke producten van vooral lokale leveranciers: van brood

tot melk en maaltijden. Nu komen daar dus de producenten bij die een eigen webshop exploiteren en rechtstreeks

leveren, al dan niet via een platform dat consumenten aan producenten van verschillende voedingsmiddelen verbindt.

Om de Nederlandse markt te beschrijven, wordt onderstaande indeling gehanteerd. De verschillende varianten

onderscheiden zich vooral in de mate van zelfstandigheid en de mate van contact met de consument tussen

verkoper en consument. De markt voor maaltijdboxen laten we hier buiten beschouwing.

Mate waarin producent invloed heeft op prijs, promoties en data:

Markt voor grasland verruimt in tegenstelling tot die van akkerbouwgrond



Dalendsentiment





Schaalvergroting als drijvende kracht

De agrarische grondmarkt bestaat maar voor een klein deel uit de aan- en verkoop van complete hoeven

(grond en gebouwen). Vaker gaat het om de handel in losse percelen bouwen grasland. Vraag en aanbod

worden bepaald door ondernemers die grond willen hebben voor schaalvergroting en ondernemers die

grond willen afstoten bij het verkleinen of beëindigen van het bedrijf.

Op de lange termijn daalt het aantal agrarische bedrijven in Nederland met 2 à 3 procent per jaar. Dat komt

vooral door de bedrijfsbeëindiging bij de generatiewisseling. Redenen om te stoppen zijn bijvoorbeeld het

ontbreken van een bedrijfsopvolger en een minder gunstig inkomensperspectief.

De mogelijkheden om grond te verwerven hangen onder meer af van de inkomensvorming en inkomens-

verwachtingen in combinatie met de financieringsmogelijkheden. De grotere bedrijven behalen over het

algemeen betere economische resultaten, zoals een gunstiger verhouding tussen opbrengsten en kosten

en een hoger inkomen uit bedrijf per eenheid onbetaalde arbeid.

Hierdoor blijft de drang tot schaalvergroting bestaan. De biedprijs van kopers wordt niet zozeer bepaald

door wat de grond gemiddeld opbrengt, maar door het positieve effect van de extra grond op het totale

bedrijfsresultaat. Die marginale waarde is (veel) hoger dankzij de economische voordelen van bedrijfsvergroting.

Dit geldt zowel in de akkerbouw als in de melkveehouderij. Voor de laatste zijn er bijzondere omstandigheden,

zoals de eisen aan grondgebondenheid. Om extra melk te kunnen produceren hebben melkveehouders

echter ook fosfaatrechten nodig, wat een drukkend effect heeft op hun koopkracht op de grondmarkt.

Door Huib Silvis, WUR

7

Markt voor grasland verruimt in tegenstelling tot die van akkerbouwgrond

Voor akkerbouwers geldt dat schaalvergroting, zoals hierboven in het kader is beschreven, er voor zorgt dat de

vraag nog altijd hoger zal zijn dan het aanbod. ABN AMRO verwacht dat de komende jaren, als alle andere factoren

gelijk zouden blijven, de prijs van akkerbouwland licht zal stijgen en die van grasland prijsdruk zal ervaren. Als

gevolg van de stikstofdiscussie zal de prijs van grasland juist dalen.

8

Toekomstige aanpassingen ten behoeve van kringlooplandbouw, natuurbeheer, meer grond-

gebondenheid en vernatting zorgen voor een lager exploitatiesaldo per hectare. Hierdoor is er

minder financiële ruimte om grond aan te kopen.

Strengere milieueisen zorgen vaak voor hogere exploitatiekosten. In de melkveehouderij leiden deze milieumaatregelen

soms tot extra inkomsten, bijvoorbeeld via het ‘On the way to Planet Proof’-keurmerk. In de akkerbouw leiden

milieu-investeringen echter lang niet altijd tot een betere prijs. Nieuwe inkomstenbronnen, zoals natuurbeheer en

andere groene diensten, leveren vaak nog te weinig op om de extra kosten te compenseren. De afgelopen tien

jaar bleef het inkomen en de toegevoegde waarde achter bij de ontwikkeling van de grondprijs. Schaalvergroting is

daarom een belangrijke strategie om het inkomen op pijl te houden.

In gewicht is de productie per hectare de afgelopen decennia toegenomen. In hun zoektocht naar een beter

exploitatiesaldo hebben akkerbouwers het aandeel hoogrenderende gewassen laten toenemen en de

vruchtwisseling verkrapt. Ook in de melkveehouderij is de productie per hectare en de intensiteit van het

landgebruik toegenomen.

Voor de komende jaren verwachten we twee ontwikkelingen. Enerzijds is er de trend naar extensivering. Voor

akkerbouwers betekent dat het minder intensief bewerken van de grond, bijvoorbeeld om de milieu-impact te

verlagen of de biodiversiteit te verhogen. Ook beperkingen in het gebruik van gewasbeschermingsmiddellen

hebben invloed op de oogstzekerheid. Voor melkveehouders komt extensivering neer op een meer grond-

gebonden melkveehouderij, waarbij een groter aandeel van het eiwit van eigen land komt. Intensieve melkvee-

bedrijven moeten dus op zoek naar meer grond in eigen bezit of eigen gebruik. Deze ontwikkelingen leiden tot

een lager exploitatiesaldo per hectare.

Laag inkomen beperkt mogelijkheid tot grondaankoop



Dalendsentiment






0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Eur/

ha




0

5.000

10.000

15.000

13.828

29.693

11.341

26.718

9325

22.734

10.596

20.626

10.095

15.27620.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

2000 2004 2008 2012 2016

Aant

al b

edrij

ven

met

bed

rijfs

hoof

d 55

jaar

of o

uder


Grasland Akkerland

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

Roemenië

Estland

Bulgarije

Frankrijk

Tsjechië

Zweden

Polen

Griekenland

Spanje

Slovenië

Denemarken

Verenigd Koninkrijk

Italië

Luxemburg

Nederland

Euro

per

hec

tare

0

50

100

150

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

INde

x (2

007

= 10

0)







0

1

2

3

4

5

6

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

10-ja

ars

rent

e (o

p ja

nuar

i van

elk

jaar

)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gron

dprij

s (e

ur/h

a)10

00 h

a


2000

1500

1000

500

0

2000

2003

2006

2009

2012

2015

2001

2004

2007

2010

2013

2016

2002

2005

2008

2011

2014

2017

2018



Subsidies

Sentiment

Beleggingen

Bron: CBS

Bron: ABN AMRO

Bron: CBS




Bron: CBS


Bron: Agrimatie/WUR

Agrarisch



Verkeer

Recreatie

Semi bouw


Anderzijds is er een zoektocht naar nieuwe inkomsten. Deze zijn zeer divers en kunnen bijvoorbeeld komen uit

zonneparken, CO2-opslag in de bodem (carbon credits), natuurbeheer of certificering van producten. Denk aan

Planet Proof-producten of biologische producten. Het rendement of exploitatiesaldo van deze ontwikkelingen

varieert sterk en vraagt in veel gevallen ook om een investering met een lange terugverdientijd.

ABN AMRO verwacht dat deze ontwikkelingen opgeteld een licht negatief effect hebben op het gemiddelde

exploitatiesaldo per hectare. Daardoor neemt ook de koopkracht van melkveehouders en in mindere mate die van

akkerbouwers af. Dit zet de waarde van landbouwgrond onder druk.

De prijsverschillen tussen economisch en landbouwkundig waardevolle grond en gronden met beperkingen zullen

toenemen. Ruilverkaveling met zijn fiscale voordelen kan volgens ABN AMRO een middel zijn om natuur te versterken

en agrarische bedrijfsoptimalisatie te bereiken.

99

Laag inkomen beperkt mogelijkheid tot grondaankoop

“ Afnemende verdiensten als gevolg van beperkingen in gebruik vanwege de kringloopeconomie en bemesting

zorgen voor prijsdruk.”

Eric Verbruggen - NVM makelaar-taxateur

10

Onzekerheid en een dalende stemming in de sector hebben tot gevolg dat de ambitie tot

investeren in grond minder sterk is waardoor de prijs onder druk komt te staan.

Naast economie speelt passie een belangrijke rol in de Nederlandse landbouw. De Nederlandse akkerbouwer en

melkveehouder is trots op zijn ambacht, zijn land en zijn bedrijf. Land is vaak al generaties in de familie, waardoor

er een sterk gevoel van rentmeesterschap is. Daarnaast is de Nederlandse boer professioneel, goed georganiseerd

en zijn de banden met de plaatselijke gemeenschap sterk. Nederlandse boeren willen dan ook graag in Nederland

blijven ondernemen. Maar het sentiment in de sector verslechtert. Dat blijkt onder meer uit het gebrek aan opvolgers.

Politieke en maatschappelijke onzekerheid en uitdagende verdienmodellen spelen daarbij een belangrijke rol. Met

name akkerbouwbedrijven hebben moeite om opvolgers te vinden, melkveebedrijven kampen minder met deze

problematiek.

De druk op de Nederlandse boer vanuit de maatschappij en regelgeving zorgt voor twijfel onder boeren.

Melkveehouders worden geconfronteerd met (toekomstige) wet- en regelgeving rond stikstof, fosfaat, grond-

gebondenheid en klimaatverandering. Akkerbouwers krijgen te maken met vergroeningsmaatregelen en beperking

van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Niet alleen de regeldruk, maar ook de onzekerheid omtrent

toekomstige regels, maakt dat het ondernemersklimaat onaantrekkelijker wordt. Toch kiezen maar weinig boeren

ervoor om te emigreren. In de periode 2010-2016 zijn er slechts 105 boeren geëmigreerd. ABN AMRO verwacht

dat emigratie de komende jaren aantrekkelijker wordt, mede gezien het feit dat de grondprijzen in de rest van

Europa aanzienlijk lager liggen.

Sentiment geeft landbouwgrond extra waarde, maar dat sentiment verslechtert



Dalendsentiment






0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Eur/

ha




0

5.000

10.000

15.000

13.828

29.693

11.341

26.718

9325

22.734

10.596

20.626

10.095

15.27620.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

2000 2004 2008 2012 2016

Aant

al b

edrij

ven

met

bed

rijfs

hoof

d 55

jaar

of o

uder


Grasland Akkerland

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

Roemenië

Estland

Bulgarije

Frankrijk

Tsjechië

Zweden

Polen

Griekenland

Spanje

Slovenië

Denemarken

Verenigd Koninkrijk

Italië

Luxemburg

Nederland

Euro

per

hec

tare

0

50

100

150

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

INde

x (2

007

= 10

0)







0

1

2

3

4

5

6

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

10-ja

ars

rent

e (o

p ja

nuar

i van

elk

jaar

)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gron

dprij

s (e

ur/h

a)10

00 h

a


2000

1500

1000

500

0

2000

2003

2006

2009

2012

2015

2001

2004

2007

2010

2013

2016

2002

2005

2008

2011

2014

2017

2018



Subsidies

Sentiment

Beleggingen

Bron: CBS

Bron: ABN AMRO

Bron: CBS




Bron: CBS


Bron: Agrimatie/WUR

Agrarisch



Verkeer

Recreatie

Semi bouw


11

Sentiment geeft landbouwgrond extra waarde, maar dat sentiment verslechtert

ABN AMRO verwacht dat het onaantrekkelijker worden van het agrarische ondernemersklimaat leidt tot een

minder gunstig sentiment in de sector. Vooral voor melkveehouders is het ondernemersklimaat sterk veranderd.

Hierdoor zijn (noodgedwongen) minder bedrijven gericht op bedrijfsontwikkeling en aankoop van grond. Als andere

factoren gelijk zouden blijven, zorgt dit voor prijsdruk.

Nederland heeft hoogste grondprijzen van Europa

Nederland heeft in vergelijking tot andere Europese landen een flink hogere landbouwgrondprijs. De prijs

van zowel grasland als akkerbouwland ligt hoger, zoals in onderstaande grafiek te zien is. In Duitsland (niet

in de grafiek opgenomen) zijn de prijzen in het oosten veel lager dan in het westen, waar ze soms die van

Nederland benaderen.

Het prijsverschil tussen Nederland en andere landen is opvallend. Naast economie speelt sentiment een

belangrijke rol. Nederlandse boeren en tuinders voelen zich verbonden met hun bedrijf en hun motivatie

wordt internationaal onderkend. Daarnaast speelt schaarste een rol: Nederland is een relatief dichtbevolkt

gebied. Hoewel de prijzen in Oost-Europa nog laag liggen, vindt hier wel de hoogste groei plaats. In de

afgelopen vier jaar is de prijs van akkerbouwland in Polen met 55 procent toegenomen. In Tsjechië nam

de prijs van akkerbouwland met bijna 80 procent toe. In Denemarken stegen de landbouwprijzen na de

eeuwwisseling flink als gevolg van verplichte grondgebondenheid voor melkveehouders, goede verdiensten

en zeer soepele financieringsvoorwaarden. Na 2008 bleek de hoge grondprijs niet houdbaar en zakten de

transactiebedragen in.


0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Eur/

ha




0

5.000

10.000

15.000

13.828

29.693

11.341

26.718

9325

22.734

10.596

20.626

10.095

15.27620.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

2000 2004 2008 2012 2016

Aant

al b

edrij

ven

met

bed

rijfs

hoof

d 55

jaar

of o

uder


Grasland Akkerland

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

Roemenië

Estland

Bulgarije

Frankrijk

Tsjechië

Zweden

Polen

Griekenland

Spanje

Slovenië

Denemarken

Verenigd Koninkrijk

Italië

Luxemburg

Nederland

Euro

per

hec

tare

0

50

100

150

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

INde

x (2

007

= 10

0)







0

1

2

3

4

5

6

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

10-ja

ars

rent

e (o

p ja

nuar

i van

elk

jaar

)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gron

dprij

s (e

ur/h

a)10

00 h

a


2000

1500

1000

500

0

2000

2003

2006

2009

2012

2015

2001

2004

2007

2010

2013

2016

2002

2005

2008

2011

2014

2017

2018



Subsidies

Sentiment

Beleggingen

Bron: CBS

Bron: ABN AMRO

Bron: CBS




Bron: CBS


Bron: Agrimatie/WUR

Agrarisch



Verkeer

Recreatie

Semi bouw


https://edepot.wur.nl/237931

https://edepot.wur.nl/237931

1212

ABN AMRO verwacht dat de stuwende invloed van de lage rente op de grondprijs de komende

jaren wordt overvleugeld door de beperkte financierbaarheid van nieuwe grondaankopen.

De rente staat al enkele jaren op een historisch laag niveau. Net als bij woonhuizen heeft de rente bij landbouw-

grond invloed op de betaalbaarheid ervan. Lagere rentelasten compenseren een hogere aankoopprijs. Daarom

heeft een lage rente een stuwende invloed op de prijs van landbouwgrond. Uit onderstaande grafiek blijkt dat

de rente sinds de jaren tachtig is gedaald en de prijs van grond is gestegen. De optelsom van rentelasten en de

aflossingen bleef daardoor vrij stabiel.

Rente blijft ongekend laagABN AMRO verwacht dat de rente de komende jaren laag zal blijven. Diverse sentimentsindicatoren in de eurozone

zijn verder verslechterd. Dat wijst erop dat de economie verzwakt. Om de economie en de inflatie te stimuleren

heeft de Europese Centrale Bank (ECB) in september de rente verlaagd, nadat ze die drieënhalf jaar ongewijzigd had

gelaten. De depositorente (voor overtollig kasgeld van banken) daalde naar -0,5 procent. En begin november is de

ECB weer begonnen met kwantitatieve verruiming. ABN AMRO gaat er van uit dat de ECB het hierbij niet zal laten.

De Euribor-rente, het benchmarktarief waarbij banken elkaar tegen korte looptijden geld uit lenen, blijft de

eerstkomende jaren negatief.

De rente op de kapitaalmarkt, waar de looptijden langer zijn, gaat vermoedelijk wat eerder oplopen maar blijft

voorlopig ook nog negatief. Eind augustus was de tienjaarsrente in Nederland gedaald naar -0,6 procent. Overigens is

het een misvatting om te denken dat die lage rente geheel veroorzaakt wordt door het beleid van de ECB. De lange

Prijsdruk door lage financierbaar-heid overstemt de stuwende werking van lage rente



Dalendsentiment






0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Eur/

ha




0

5.000

10.000

15.000

13.828

29.693

11.341

26.718

9325

22.734

10.596

20.626

10.095

15.27620.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

2000 2004 2008 2012 2016

Aant

al b

edrij

ven

met

bed

rijfs

hoof

d 55

jaar

of o

uder


Grasland Akkerland

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

Roemenië

Estland

Bulgarije

Frankrijk

Tsjechië

Zweden

Polen

Griekenland

Spanje

Slovenië

Denemarken

Verenigd Koninkrijk

Italië

Luxemburg

Nederland

Euro

per

hec

tare

0

50

100

150

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

INde

x (2

007

= 10

0)







0

1

2

3

4

5

6

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

10-ja

ars

rent

e (o

p ja

nuar

i van

elk

jaar

)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gron

dprij

s (e

ur/h

a)10

00 h

a


2000

1500

1000

500

0

2000

2003

2006

2009

2012

2015

2001

2004

2007

2010

2013

2016

2002

2005

2008

2011

2014

2017

2018



Subsidies

Sentiment

Beleggingen

Bron: CBS

Bron: ABN AMRO

Bron: CBS




Bron: CBS


Bron: Agrimatie/WUR

Agrarisch



Verkeer

Recreatie

Semi bouw


1313

Prijsdruk door lage financierbaarheid overstemt de stuwende werking van lage rente

rente is vooral gedaald door structurele factoren zoals de vergrijzing. Die dalende trend zien we al enkele decennia. In

de afgelopen maanden is de lange rente weer enigszins opgelopen. De financiële markten zijn kennelijk wat positiever

geworden over de economische vooruitzichten. Maar misschien wordt er te vroeg gejuicht. Allerlei indicatoren wijzen

nog steeds op lagere economische groei in de eurozone en in de VS. Wij denken dan ook dat de lange rente weer de

weg naar beneden inslaat, en mogelijk pas na 2020 weer wat gaat oplopen. En dan is het nog maar de vraag of de

tienjaarsrente al in 2021 weer positief wordt.

Kapitaal op zoek naar rendement Een tweede factor van belang is die van kapitaal dat op zoek is naar rendement. Sparen levert in de huidige tijd geen

of beperkt rendement op. Daarom is het voor afbouwende boeren niet altijd interessant om grond te verkopen. Dit

drukt de instroom van grond op de markt. Anderzijds zijn private investeerders als gevolg van de huidige lage rentestand

in toenemende mate actief op de markt voor landbouwgrond.

Wij schatten in dat circa twintig procent van de verhandelde

landbouwgrond wordt aangekocht door private investeerders

die de grond vervolgens in pacht of erfpacht uitgeven aan

boeren of doorverkopen. Dit aandeel verschilt per regio. Het

vasthouden door stoppende boeren en het aankopen door

private investeerders verhoogt de concurrentie en heeft een

prijsverhogende invloed.

ABN AMRO verwacht dat private investeerders een rol van

betekenis blijven spelen zolang de omstandigheden op de

rentemarkt niet substantieel veranderen. Daarnaast zullen

boeren die stoppen hun grond langer vasthouden en

verpachten aan collega’s. Dit is een vorm van grondgebruik

en alternatieve financiering die vertrouwd is en prima

kan werken voor zowel eigenaar als gebruiker. Voordeel is dat

de stakende agrariër gebruik kan blijven maken van de fiscale

voordelen van ondernemerschap en de pachter geen investeringen

hoeft te doen.

Banken kritischer Tot slot is er nog de factor van financierbaarheid. Banken zijn kritischer bij kredietverlening dan in het verleden.

De exploitatie van bedrijven biedt vaak geen of beperkte ruimte voor verhoging van de financieringslasten. De rente

is dan wel laag maar banken gebruiken voorzichtigheidshalve een hogere rekenrente bij exploitatieprognoses.

Daarbij komt dat de banken de maandelijkse aflossingsbedragen op grondfinanciering hebben verhoogd. Zo bracht

ABN AMRO de maximale looptijd bij nieuwe financieringen van landbouwgrond terug van vijftig naar veertig jaar,

ofwel een jaarlijkse aflossing van minimaal 2,5 procent.

De invloed van financierbaarheid op de grondmarkt kan substantieel worden als dit betekent dat akkerbouwers of

melkveehouders geen grond aan kunnen kopen. Vooral in de melkveehouderij hebben veel bedrijven een kostprijs

die te hoog is voor grondaankoop. Alternatieve financiering, buiten familie en banken om, is beperkt beschikbaar.

Er zijn ervaringen met crowdfunding en landcoöperaties maar in omvang zijn deze beperkt. Wel zijn er partijen die

grond aankopen en in erfpacht uitgeven. Deze financieringsvorm wordt regelmatig toegepast als bancaire financiering

niet mogelijk is.

1414

Pachtprijzen zijn de afgelopen jaren gestegen doordat vrije pacht is toegenomen. Hoge pacht-

prijzen drijven de grondprijs op. ABN AMRO verwacht dat door toekomstige aanpassingen meer

balans komt tussen het opbrengend vermogen van de grond en de pachtprijs. Hierdoor zou

pachtprijsstijging gedempt kunnen worden en hiermee ook de impact op de grondwaarde-

ontwikkeling.

Pacht is huur van grond (en eventueel gebouwen) door een grondgebruiker (pachter) van een grondbezitter

(verpachter). In Nederland was in 2018 28,4 procent van het areaal landbouwgrond gepachte grond.

Gebruikstitels van landbouwgrond (ha), 2007, 2016-2018

Er zijn drie typen pacht: kortlopende liberale pacht, langlopende liberale pacht en reguliere pacht. Reguliere pacht

kent een sterke bescherming van de pachter, met automatische verlenging van de pachtovereenkomst en regulering

van de pachtprijzen. Ook in langlopende liberale pachtcontracten is de prijs gereguleerd.

De kortlopende liberale pacht heeft al deze kenmerken niet. Dit type contracten is daarom erg populair geworden

onder verpachters. Reguliere pachtcontracten zijn een uitstervend fenomeen omdat ze tegenwoordig nauwelijks

meer worden afgesloten en bij bedrijfsbeëindiging aflopen.

Ontwikkeling pachtprijzen heeft beperkt effect



Dalendsentiment



2007 2016 2017 2018

Eigendom 1.093.480 1.048.043 1.041.217 1.032.606

Erfpacht 33.921 42.509 43.536 44.506

Pacht 459.114 470.046 467.382 457.959

waarvan reguliere pacht 373.303 264.388 251.148 238.073

teeltpacht 4.921 14.496 13.017 13.402

eenmalige pacht 75.327 79.128 82.524 84.196

pacht van geringe oppervlakten (< 1 ha) 1.313 919 865 781

verpachting binnen reservaten (natuurpacht) 4.251 5.620 5.191 4.486

geliberaliseerde pacht, langer dan 6 jaar - 9.007 10.845 11.991

geliberaliseerde pacht, 6 jaar of korter - 96.489 103.792 105.029

Overig 304.339 235.675 237.691 233.301

waarvan tijdelijk gebruik in het kader van de landinrichting 12.806 1.260 1.109 784

in gebruik van een terreinbeherende organisatie 6.764 10.503 9.959 9.187

overige exploitatievormen 284.769 223.912 226.623 223.330

Totaal areaal 1.890.854 1.796.273 1.789.826 1.768.371

Bron: RVO.nl/CBS, bewerking Wageningen Economic Research.

Minister Schouten heeft in maart 2019 aangegeven dat zij regie gaat nemen om tot een herziening van het pachtbeleid

te komen. Zij acht een herziening van het huidige pachtstelsel noodzakelijk om de markt voor pachtcontracten

liquide te houden. Een goed functionerend pachtstelsel versterkt daarnaast de positie van (jonge) boeren en kan

een impuls geven aan duurzaam bodembeheer en van kringlooplandbouw.

De contractuele looptijd van de pacht-met-vrije-prijsvorming wordt waarschijnlijk langer. Hiermee wil de minister

het voor verpachters aantrekkelijker maken om langlopende overeenkomsten te sluiten. Langlopende pacht biedt

de pachter zekerheid bij het doen van investeringen die een lange terugverdientermijn kennen. Dit is ook een

stimulans om in het bedrijf en de bodem te investeren.

De bewindsvrouw probeert ook te komen tot een pachtvorm die samenwerking tussen grondgebruikers een meer

officiële status geeft. Dit kan helpen om bouwplannen te verruimen en samenwerking tussen melkveehouders en

akkerbouwers te stimuleren.

1515

Ontwikkeling pachtprijzen heeft beperkt effect

16

Het landbouwareaal neemt af, waardoor geschikte grond schaarser wordt de komende jaren.

Dit heeft een opwaarts effect op de prijs.

In Nederland is momenteel meer dan de helft van het land in gebruik bij de agrarische sector. Dit aandeel neemt af

ten gunste van met name woningen, natuur en recreatie. Dit maakt landbouwgrond schaarser en drijft de prijs ervan

omhoog als andere factoren niet wijzigen.

Geschikte landbouwgrond wordt schaarser



Dalendsentiment






0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Eur/

ha




0

5.000

10.000

15.000

13.828

29.693

11.341

26.718

9325

22.734

10.596

20.626

10.095

15.27620.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

2000 2004 2008 2012 2016

Aant

al b

edrij

ven

met

bed

rijfs

hoof

d 55

jaar

of o

uder


Grasland Akkerland

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

Roemenië

Estland

Bulgarije

Frankrijk

Tsjechië

Zweden

Polen

Griekenland

Spanje

Slovenië

Denemarken

Verenigd Koninkrijk

Italië

Luxemburg

Nederland

Euro

per

hec

tare

0

50

100

150

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

INde

x (2

007

= 10

0)







0

1

2

3

4

5

6

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

10-ja

ars

rent

e (o

p ja

nuar

i van

elk

jaar

)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gron

dprij

s (e

ur/h

a)10

00 h

a


2000

1500

1000

500

0

2000

2003

2006

2009

2012

2015

2001

2004

2007

2010

2013

2016

2002

2005

2008

2011

2014

2017

2018



Subsidies

Sentiment

Beleggingen

Bron: CBS

Bron: ABN AMRO

Bron: CBS




Bron: CBS


Bron: Agrimatie/WUR

Agrarisch



Verkeer

Recreatie

Semi bouw



0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Eur/

ha




0

5.000

10.000

15.000

13.828

29.693

11.341

26.718

9325

22.734

10.596

20.626

10.095

15.27620.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

2000 2004 2008 2012 2016

Aant

al b

edrij

ven

met

bed

rijfs

hoof

d 55

jaar

of o

uder


Grasland Akkerland

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

Roemenië

Estland

Bulgarije

Frankrijk

Tsjechië

Zweden

Polen

Griekenland

Spanje

Slovenië

Denemarken

Verenigd Koninkrijk

Italië

Luxemburg

Nederland

Euro

per

hec

tare

0

50

100

150

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

INde

x (2

007

= 10

0)







0

1

2

3

4

5

6

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

10-ja

ars

rent

e (o

p ja

nuar

i van

elk

jaar

)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gron

dprij

s (e

ur/h

a)10

00 h

a


2000

1500

1000

500

0

2000

2003

2006

2009

2012

2015

2001

2004

2007

2010

2013

2016

2002

2005

2008

2011

2014

2017

2018



Subsidies

Sentiment

Beleggingen

Bron: CBS

Bron: ABN AMRO

Bron: CBS




Bron: CBS


Bron: Agrimatie/WUR

Agrarisch



Verkeer

Recreatie

Semi bouw


17

Geschikte landbouwgrond wordt schaarser

ABN AMRO verwacht dat de schaarste aan landbouwgrond de komende jaren toeneemt als gevolg van een

aanhoudende groei in woningbouw, nieuwe infrastructurele projecten, aanleg van nieuwe natuur en recreatie.

Woningtekort geeft blijvend druk op grondHet gebrek aan woningen in Nederland is nijpend. In 2020 is er een tekort van 296.130 woningen, zo heeft ABF

Research in opdracht de Rijksoverheid becijferd. Dit betekent dat er flink bijgebouwd moet worden. En daar is grond

voor nodig; vaak landbouwgrond. Een bestemmingswijziging van landbouwgrond naar grond voor woningbouw levert

ondernemers een flinke waardestijging op. Een vierkante meter landbouwgrond kost gemiddeld 6 euro, terwijl de

prijs van een vierkante meter bouwkavel gemiddeld 425 euro kost.

Hoeveel landbouwgrond er de komende jaren gaat verdwijnen

ten gunste van woningen is lastig te voorspellen. Tussen

2000 en 2015 is het aantal woningen met 14 procent gestegen.

Het areaal grond met woningen er op steeg met 7 procent.

Woningen worden kleiner, gaan de hoogte in en komen

soms in de plaats van kantoren, waardoor er relatief minder

grond nodig is. De vraag naar woningen is groot, maar door

de stikstofcrisis is het onduidelijk hoeveel nieuwe woningen

er gerealiseerd kunnen worden. Om aan de vraag te kunnen

voldoen moet er de komende jaren wel een versnelling in

het aantal nieuw te bouwen woningen komen. Deze versnelling

kan ervoor zorgen dat meer landbouwareaal verdwijnt.

Klimaatbeleid zorgt voor afname geschikt landbouwgrondKlimaatverandering geeft ook druk op de beschikbare landbouwgrond of op het exploitatiesaldo. Zo kunnen langere

perioden van droogte leiden tot lagere oogsten, krijgt 10.000 hectare veenweidegebied een natuurbestemming en

zal naar verwachting 80.000 hectare veengebied door vernatting of omgekeerde drainage dalen in productiviteit.

Verzilting, droogte of juist vernatting (om bodemdaling tegen te gaan) kan leiden tot beperkingen in het grondgebruik

voor zowel akkerbouwers als melkveehouders. Het intensief blijven gebruiken van de bodem zorgt er bij de genoemde

effecten van klimaatverandering voor dat de kwaliteit van de bodem lager wordt.

Al deze fenomenen zorgen ervoor dat geschikte landbouwgrond schaarser wordt. Dit leidt tot verkrapping van het

aanbod landbouwgrond met een hoge landbouwkundige waarde.

“ Druk op grond neemt weer toe door vraag naar woningen en infrastructuur. De grondposities die ‘bouwers’

hadden, raken zo langzamerhand al ingevuld.”

Interfarms Achterhof Makelaardij BV

© Bennekom / Shutterstock.com

18

Subsidies stutten de prijs van landbouwgrond. Wij verwachten dat het nieuwe Gemeenschappelijk

Landbouwbeleid leidt tot extensivering en vergroening en daarmee tot een daling van het

exploitatiesaldo per hectare die niet helemaal wordt gecompenseerd door de hoogte van de

subsidies. Lichte druk op de grondprijs is het gevolg.

Nederlandse boeren ontvangen subsidies uit het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Elk jaar

daalt er zo’n 700 miljoen euro neer op Nederlandse landbouwgrond. Actieve eigenaren van landbouwgrond

ontvangen zo’n 380 euro per hectare aan betalingsrechten. Daarvan is 265 euro basispremie, de rest betreft

vergroeningspremie. Tegenover deze betalingen staan vergroeningsverplichtingen. Bijvoorbeeld voor de

instandhouding van houtwallen, akkerranden of teelt van vanggewassen (gewassen die de uitspoeling van

meststoffen tegengaan of die schadelijke organismen weglokken van het hoofdgewas). Dus tegenover de

inkomsten uit het GLB staan ook extra kosten of derving van inkomsten. Deze kosten zijn vooralsnog bescheiden

zodat de premies aantrekkelijk zijn.

Het effect van langjarige subsidies is dat deze verdisconteerd worden in de handelswaarde van landbouwgrond.

Een eigenaar heeft langjarig recht op subsidies waardoor eigendom aantrekkelijker wordt. Als we uitgaan van een

prijseffect van tien tot twintig keer het netto-voordeel van, stel, 250 euro zou deze invloed 2,5 á 5 duizend euro per

hectare zijn.

De Europese Unie gaat in 2020 het GLB herzien en per 2022 wordt een nieuw GLB-stelsel ingevoerd. Er bestaat

nogal wat verdeeldheid tussen de lidstaten over de invulling daarvan. Brussel geeft wel meer ruimte voor nationale

invulling. De Nederlandse inzet krijgt vorm in een Nationaal Strategisch Plan dat het ministerie van LNV opstelt.

De overheid wil dat het nieuwe GLB ondersteunend is aan de transitie naar een circulaire, duurzame landbouw

met aandacht voor biodiversiteit. Minister Schouten wil daarbij overstappen naar een vast bedrag per subsidiabele

hectare landbouwgrond.

ABN AMRO verwacht dat het toekomstige GLB in Nederland, meer dan nu, compensatie biedt voor inspanningen

die boeren verrichten voor natuur, klimaat, bodem, biodiversiteit en landschapselementen. Betalingen zonder

tegenprestatie of kosten zullen worden beperkt. Hierdoor neemt ook het prijsverhogend effect van het Gemeen-

schappelijk Landbouwbeleid op landbouwgrond af.

In sommige regio’s zal het grondgebruik extensiever worden. Bijvoorbeeld in veenweidegebieden als gevolg van

nationaal beleid tot vernatting, of bij versterking van natuur. Minder intensief grondgebruik kan ook ontstaan door

de eisen aan grondgebonden melkveehouderij en verruiming van teeltplannen in de akkerbouw ten behoeve van

biodiversiteit. Deze extensivering en vergroening gaan gepaard met daling van het exploitatiesaldo per hectare.

Het nieuwe GLB zal deze inkomstendaling niet geheel compenseren, is onze verwachting. Daling van het

exploitatiesaldo en dus de landbouwkundige waarde van deze grond is daarom een logisch gevolg.

Toekomstig Europees Landbouw-beleid stut de grondprijs minder dan voorheen



Dalendsentiment





https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch-ondernemen/gemeenschappelijk-landbouwbeleid

19

De prijs van landbouwgrond in Nederland is hoog. Althans van de grond die wordt verkocht. Jaarlijks

verwisselt circa twee procent van het totale landbouwareaal van eigenaar. Boeren kunnen de kosten voor

de aankoop normaliter niet volledig opbrengen uit bewerking van de verworven grond. De exploitatie van

het gehele bedrijf is nodig om de aankoop te bekostigen. Waarom dan toch grond kopen?

Landbouwkundige waarde De teelt van gewassen of het gebruik als weiland biedt de gebruiker een inkomen. Deze landbouwkundige

waarde is sterk afhankelijk van het gebruik en (rente)lasten. Bij een gemiddeld inkomen van 1.000 euro per

hectare en 2,5 procent rente bedraagt de contante waarde veertigduizend euro. Maar bij 600 euro en 3

procent is dat slechts twintigduizend euro. Sterke bedrijven bepalen de prijs in de markt. Ze hebben niet

alleen een hoger inkomen per hectare maar ook meer eigen geld om in te brengen. Schaalvoordelen

zijn van grote invloed. De maximale biedprijs van kopers wordt niet zozeer bepaald door wat de grond

gemiddeld opbrengt, maar door het positieve effect van de extra grond op het totale bedrijfsresultaat.

Die marginale waarde is (veel) hoger dankzij de economische voordelen van bedrijfsvergroting.

BeleggingDe waarde van landbouwgrond groeide de afgelopen decennia sneller dan de inflatie. Een investering in

grond is daarom ook een belegging. Het rendement van deze belegging is in het verleden vaak groter

gebleken dan de winst uit bewerking van grond. De waardevermeerdering helpt bij opbouw van vermogen

voor de oude dag of bedrijfsontwikkeling. Het is daarbij overigens wel zo eerlijk om de rentekosten voor de

financiering van de grond in mindering te brengen op de waardevermeerdering.

SubsidiesBehalve subsidies vanuit het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid rekenen we hieronder ook vergoedingen

voor natuurbeheer of andere inkomsten die verband houden met het bezit van landbouwgrond. Deze waarde

is naar onze inschatting beperkt tot enkele duizenden euro’s per hectare.

SentimentGrond is de basis onder elk akkerbouw- of melkveebedrijf en essentieel voor de verdere ontwikkeling van het

bedrijf. Aankoop van grond van je buurman voorkomt dat naburige bedrijven je persoonlijke ambities

belemmeren. Buurmans grond is daarom extra waardevol. Grond in eigendom biedt meer zekerheid dan

grond in pacht. Niet al deze overwegingen zijn strikt economisch van aard en we scharen ze daarom onder de

noemer sentiment. Het aandeel sentiment in de waarde van landbouwgrond kan soms sterk oplopen.

Veranderingen in het sentiment van een ondernemer en veranderingen in het sentiment van de sector als

geheel zijn lastig te voorspellen. Ze kunnen een sterke invloed hebben op de prijsvorming. De voortvarendheid

en passie van 40.000 boeren en tuinders hebben geleid tot de huidige waarde van landbouwgrond.

Nederland staat daarin op eenzame hoogte.


0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Eur/

ha




0

5.000

10.000

15.000

13.828

29.693

11.341

26.718

9325

22.734

10.596

20.626

10.095

15.27620.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

2000 2004 2008 2012 2016

Aant

al b

edrij

ven

met

bed

rijfs

hoof

d 55

jaar

of o

uder


Grasland Akkerland

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

Roemenië

Estland

Bulgarije

Frankrijk

Tsjechië

Zweden

Polen

Griekenland

Spanje

Slovenië

Denemarken

Verenigd Koninkrijk

Italië

Luxemburg

Nederland

Euro

per

hec

tare

0

50

100

150

200

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

INde

x (2

007

= 10

0)







0

1

2

3

4

5

6

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

10-ja

ars

rent

e (o

p ja

nuar

i van

elk

jaar

)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gron

dprij

s (e

ur/h

a)10

00 h

a


2000

1500

1000

500

0

2000

2003

2006

2009

2012

2015

2001

2004

2007

2010

2013

2016

2002

2005

2008

2011

2014

2017

2018



Subsidies

Sentiment

Beleggingen

Bron: CBS

Bron: ABN AMRO

Bron: CBS




Bron: CBS


Bron: Agrimatie/WUR

Agrarisch



Verkeer

Recreatie

Semi bouw


Toekomstig Europees Landbouwbeleid stut de grondprijs minder dan voorheen

20

De prijsverschillen tussen percelen worden groterABN AMRO peilde de visie op de grondmarkt bij 35 makelaars en taxateurs

In het kader van deze publicatie peilde ABN AMRO de verwachtingen voor de agrarische grondprijs bij

35 makelaars en taxateurs. Zij verwachten grosso modo dat de verschillen in de prijs van grond gaan

toenemen en ze denken dat zaken zoals regio, perceelgrootte, bodemkwaliteit, ligging, droogtegevoeligheid

en gebruiksmogelijkheden steeds bepalender worden voor de prijs van landbouwgrond. Courante percelen

zijn waardevast.

De visie van de experts verschilt onderling, maar gemiddeld verwachten ze voor de komende vijf jaar een

beperkte daling van de prijs van landbouwgrond. Deze wordt voornamelijk veroorzaakt door grasland.

In Oost- en Zuid-Nederland en in Friesland voorzien ze daling van de gemiddelde prijs voor grasland.

Het rendement in de sector is beperkt, voor groei zijn behalve grond ook fosfaatrechten nodig en er wordt

een toename van het aantal stoppende melkveehouders voorzien. Akkerbouwgrond blijft waardevast, zo is

de gemiddelde verwachting. Productieve akkerbouwgrond blijft gewild en gaat de komende jaren, zij het

beperkt, nog in prijs stijgen.

Factoren met een negatieve invloed lijken het te winnen van factoren met een positieve invloed de

komende jaren. De makelaars en taxateurs noemen als prijsopdrijvende factoren: kringlooplandbouw,

grondgebondenheid, lage rente, onttrekking door partijen van buiten de landbouw en belegging. Ook de

groei-ambitie van de bestaande bedrijven oftewel schaalvergroting blijft een factor die de grondprijs

ondersteunt.

Anderzijds zijn druk op verdiencapaciteit in de landbouw, het groter wordende aanbod van grasland door

stoppende melkveehouderijbedrijven (al dan niet als gevolg van het stikstofbeleid) en afnemende vraag

naar grond als gevolg van een afnemend aantal bedrijven en vergrijzing factoren die worden genoemd als

grondprijsdrukkers.

“ Stikstofmaatregelen zullen ervoor gaan zorgen dat er meer grasland op de markt komt en daardoor komt

de prijs onder druk te staan.”

Ard Klijsen, voorzitter NVM Agrarisch en Landelijk

Toekomstig Europees Landbouwbeleid stut de grondprijs minder dan voorheen

Dit rapport is een uitgave van ABN AMRO.

Auteurs

Pierre Berntsen

Sectordirecteur Agrarische bedrijven

[email protected]

+31 (0)6 51301877

Jan de Ruyter

Sectorbanker Agrarisch

[email protected]

+31 (0)6 13579246

Nadia Menkveld

Sectoreconoom Agrifood

[email protected]

+31 (0)6 13545147

Eindredactie

Loek Caris - Dunameis Communicatie

Opmaak

Kollerie Reklame-advies & Promoties

Fotoverantwoording

Shutterstock

DisclaimerDe in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Naast een copyright is er sprake van een right to copy. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Teksten zijn afgesloten op 2 december 2019.

©ABN AMRO, december 2019

Colofon

21

Grond om te boeren

mailto:pj.berntsen%40nl.abnamro.com?subject=

mailto:jan.de.ruyter%40nl.abnamro.com?subject=

mailto:nadia.menkveld%40nl.abnamro.com?subject=

abnamro.nl

Grond om te boeren - FloraNews.com · Met name akkerbouwland werd duurder. De prijs van grasland...

Documents

Transcript of Grond om te boeren - FloraNews.com · Met name akkerbouwland werd duurder. De prijs van grasland...