Media briefing

Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

| December 2016

Waarom is glyfosaat een probleem?

Glyfosaat is het meest verkochte herbicide ter wereld [i]. Het gebruik van glyfosaat, het actieve bestanddeel van onkruidverdelgers zoals Roundup, is heus niet zo onschuldig als meer dan 40 jaar lang werd beweerd. In maart 2015 klasseerde het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC), een orgaan van de Wereldgezondheidsor-ganisatie, glyfosaat in de categorie 2A, namelijk ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ [ii]. Deze classificatie wordt gebruikt indien er ‘beperkt bewijsmateriaal’ is bij mensen en ‘voldoende bewijs’ bij laboratoriumon-derzoek op dieren dat de stof kanker-verwekkend kan zijn voor de mens.

Een recent rapport van vooraanstaande wetenschappers concludeert ook dat “wet-telijke schattingen van de toelaatbare dage-lijkse inname voor glyfosaat in de VS en in Europa gebaseerd zijn op verouderde we-tenschappelijke kennis”. En benadrukt de nood aan verder onderzoek om na te gaan of glyfosaat eveneens een hormoonvers-torende werking heeft bij de mens. Verder wijzen zij er op dat er heel wat milieu- en bodemproblemen gelinkt zijn aan het zwaar en herhaaldelijk gebruik van glyfosaathou-dende herbiciden die ook andere orga-nismen aantasten (zoals vissen, vlinders, nuttige bodemorganismen) [iii].

Er valt vandaag niet meer aan glyfosaat te ontsnappen, net omdat de stof zo massaal wordt gebruikt. Via de lucht, het water, de bodem, de planten en het voedsel wordt nagenoeg iedereen eraan blootgesteld. Zo werd glyfosaat al teruggevonden in brood (Groot-Brittannië) [iv], maandverband (Argentinië), bier [v] en wijn [vi] (Duitsland).

2 |

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

Inleiding

Wie beslist wat?

Het goedkeuren van de werkzame stoffen die mogen gebruikt worden gebeurt op Europees niveau, volgens de Verorde-ning (EG) nr. 1107/2009 [vii] De Europese Commissie beslist om deze stoffen toe te laten of te verbieden op basis van een risicobeoordeling van de Europese Voed-selveiligheidsautoriteit (EFSA). De lidstaten moeten over elke beslissing stemmen. De Commissie zal naar een zo breed mogelijke steun van de lidstaten streven maar kan eigenlijk ook zonder een gekwalificeerde meerderheid beslissen.

De nationale overheden keuren de producten goed waarin deze werkzame stoffen te vinden zijn, en beslissen zo welke gewasbeschermingsmiddelen in hun land

mogen verkocht en gebruikt worden (erkenningen). Een erkenning vermeldt het toegelaten gebruik (voor welke gewassen, in welke doseringen, hoe vaak, etc.). De lidstaten kunnen ook beperkingen opleg-gen voor het gebruik van producten, zowel voor landbouwers als voor particulieren. Zo zal in Frankrijk de verkoop van pesticiden aan particulieren vanaf 1 januari 2019 verboden zijn.

De gewesten regelen het gebruik van pesticiden en mogen het gebruik verbieden of beperken [viii]. In Vlaanderen mogen gemeenten en openbare diensten sinds 1 januari 2015 geen pesticiden meer gebruiken. In Brussel en Wallonië zal dit res-pectievelijk eind 2018 en midden 2019 zo zijn. Verder willen zowel Brussel als Wallonië het particulier gebruik van glyfosaat volledig verbieden.

3 |

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

Wat zegt de Belgische wetgeving?

Sinds 1 januari 2015 is er een verstrengde wetgeving op het gebruik van pesticiden [ix]. Particulieren mogen geen pesticiden meer gebruiken op voetpaden of terreinen die eigendom zijn van een openbare dienst. Pesticiden mogen ook niet meer gebruikt worden in drinkwaterbeschermingsge- bieden en in een zone van 6 meter langs oppervlaktewater zoals grachten, water-lopen en vijvers.

Sinds 25 november 2015 moeten verkopers “algemene informatie ter beschikking stellen over het volgende: ‘risico’s van pes-ticidengebruik voor gezondheid en milieu, met name wat betreft gevaren, blootstel-ling, correcte opslag, hantering, toepassing en veilige verwijdering in overeenstemming met de communautaire afvalwetgeving, alsmede over alternatieven met minder risico’s” [x].

In de verkooppunten die gewasbescher-mingsmiddelen verdelen aan niet-pro-fessionele gebruikers moet minstens één verkoper beschikken over een fytolicentie voor de distributie van producten voor niet-professioneel gebruik. Deze persoon moet op de hoogte blijven van nieuwe evoluties in het gebruik van gewasbescher-mingsmiddelen. Indien geen dergelijke verkoper aanwezig is, kan de klant een beroep doen op een callcenter opgericht

door Phytofar [xi], de belangenvereniging van de gewasbeschermingsindustrie, in samenwerking met Comeos, de belangen-vereniging van de handels- en dienstensec-tor in België.

Op regionaal vlak is in Wallonië een besluitvormingsproces gestart dat moet uitmonden in een verbod op het gebruik door particulieren [xii]. Aangezien Wallonië niet de bevoegdheid heeft om de verkoop te verbieden, wensen zij de verkoop strikter te reguleren door glyfosaathoudende producten achter slot te zetten.

4 |

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

Verkoop in België

In vergelijking met de buurlanden ligt het pesticidengebruik in België met 5,0 kg/ha (2011) boven het gemiddelde [xii].

In 2014 werd in België 595.586,26 kg actieve substantie glyfosaat verkocht [xiv]. De verkoop aan particulieren maakt hiervan 10% uit [xv], wat goed is voor ongeveer 60.000 kg.

5 |

Glyfosaatgebruik in België

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

Waarom is privaat gebruik van glyfosaat en andere schadelijke pesticiden problematisch?

Het risico dat particulieren de producten niet juist gebruiken (dosering, veilig- heidsvoorschriften) is veel groter dan bij professionele gebruikers. Een enquête van het labo Fytofarmacie van de vakgroep Gewasbescherming van de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Gent (UGent) bevestigt dit [xvi]. Uit de enquête blijkt o.a. dat slechts 15% van de particulieren het etiket leest en dat bijna 50% vindt dat het etiket niet duidelijk genoeg is, waardoor een correcte toepas-sing van de bestrijdingsmiddelen hoogst onwaarschijnlijk is.

Verder zijn particulieren niet altijd op de hoogte van, of houden ze geen rekening met de wettelijke richtlijnen bij het gebruiken van gewasbeschermingsmiddelen. Pesti- ciden mogen bijvoorbeeld niet gebruikt worden op opritten die op openbare ter-reinen liggen of in de buurt van waterlopen. Het is echter heel moeilijk na te gaan of deze regels gerespecteerd worden.

Sinds de wetgeving zijn tuincentra en doe-het-zelfwinkels verplicht om personeel te hebben dat over een fytolicentie beschikt om de klanten juist te kunnen informeren over het gebruik en de veiligheidsvoor-

schriften. Men zou kunnen verwachten dat particulieren hierover proactief juist geïnfor-meerd worden en dat het verkeerd gebruik van pesticiden tot het verleden behoort. Volgens Velt [xvii], Natagora en IEW [xviii] - die in juni 2016 mystery shoppers stuurden naar bijna 60 verkooppunten (waaronder ook een aantal Brico-winkels) - valt dat in de praktijk lelijk tegen en blijken verkopers maar heel beperkt op de hoogte te zijn van zowel de veiligheidsvoorschriften als de na te leven wetgeving.

Bovendien bestaan er voor particulieren voldoende ecologische alternatieven zoals gespecialiseerd tuingereedschap, borstels, onkruidbranders en -stomers. Deze worden spijtig genoeg niet of onvol-doende gepromoot door de verkopers. “Spuiten, spuiten en nog eens spuiten. Dat is het advies dat je in elk tuincentrum krijgt als je aan een verkoper raad vraagt over onkruid”, aldus Velt [xix].

6 |

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

Brico: Belgische DIY marktleider

Brico Belgium is, samen met Praxis en Formido in Nederland en Plan-it in België, onderdeel van Maxeda DIY Group, dat gevestigd is in Amsterdam. Brico is in België de marktleider in doe-het-zelf en heeft dus een voorbeeldfunctie. Doe-het-zelfketens maken winst met de verkoop van glyfosaat aan de consument terwijl er een ruime consensus is dat pesticiden schadelijk zijn voor mens en milieu. Ze moeten hun verantwoordelijkheid nemen en glyfosaat uit hun rekken halen en in de plaats daarvan de onschadelijke alternatieven promoten [xx].

Duurzaam ondernemen bij moeder- en zusterbedrijf

Maxeda DIY Group, het moederbedrijf van Brico, stelt in zijn code of conduct het volgende: “Wij tonen respect voor mens en milieu en we vragen al onze medewerkers en leveranciers om bij al hun zakelijke beslissingen rekening te houden met de korte- en langetermijninvloeden op het milieu en gemeenschap. Bij al onze activiteiten moeten wij de reputatie van Maxeda DIY Group als rolmodel voor maatschappelijk verantwoord ondernemen bewaken.” [xxi]

Het zusterbedrijf Praxis toont hierin trouwens het goede voorbeeld. Reeds in februari 2015 haalde Praxis de glyfosaa-thoudende producten uit de rekken. In een persbericht verklaarden zij een bijdrage te willen leveren aan een gezondere leefom-geving en hoopten hiermee als voorloper een voorbeeld te zijn binnen de tuin- en doe-het-zelfbranche [xxii]

Aangezien Maxeda DIY Group op haar website stelt dat de hele groep [xxiii], maar ook alle verkooppunten dezelfde Code of conduct dienen te eerbiedigen, is er duidelijk een gebrek aan coherentie tussen de Code of Conduct van Maxeda DIY Group en het standpunt van het management van Brico Belgium dat weigert de schadelijke pesticiden uit de rekken te halen [xxiv].

Vindt Maxeda DIY Group de gezondheid van de Belgen dan minder belangrijk dan die van de Nederlanders? Bovendien profileert Brico zich op zijn website als ‘een partner in duurzame ontwikkeling’ [xxv]. Het is dus hoog tijd om de daad bij het woord te voegen… en verder te gaan dan het naleven van de bestaande wetgeving.

7 |

Brico en glyfosaat

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

De Belgische DIY hinkt achterop

Minstens 16 ketens in onze buurlanden haalden glyfosaathoudende producten uit hun rekken. Sommige gaan zelfs verder en halen eveneens andere schadelijke pesticiden uit hun assortiment.

In Nederland heeft Intratuin reeds in mei 2014 aangekondigd de verkoop van deze producten stop te zetten en sinds september 2014 zijn deze producten niet meer in hun rekken te vinden [xxvi]. Zoals eerder vermeld, haalde Praxis, het zusterbedrijf van Brico, de producten in februari 2015 uit de rekken. Maar Praxis gaat nog verder en kondigde aan dat het “binnen zes jaar wil dat alle planten in alle winkels vrij zijn van stoffen die schadelijk zijn voor bijen, vlinders en overige insecten. Aan klanten

worden er vanaf heden biologische alterna- tieven aangeboden.” [xxvii] Verder haalden ook deze ketens glyfosaathoudende pro-ducten uit hun rekken in Nederland: Coop, Etos, Groenrijk, Hornbach, Jumbo, Plus, Gamma, Karwei en Ranzijn Tuin & Dier.

In Duitsland haalden 5 tuin- en doe-het-zelfketens de glyfosaathoudende producten uit hun aanbod: Bauhaus, Baumarkt, Hornbach, Toom en Obi. Twee anderen (Hageboumarkt en Hellweg) zijn momenteel in omschakeling [xxviii].

Ook in Zwitserland, Luxemburg en Oostenrijk haalden verschillende tuin- en doe-het-zelfketens glyfosaathoudende producten uit hun winkels.

In Frankrijk biedt Botanic enkel ecologische onkruidbestrijders aan.

8 |

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

Greenpeace ijvert voor een pesticidevrije wereld, in het belang van zowel mens als milieu. Daarom vragen wij aan Brico:

● Glyfosaathoudende producten uit te rekken te halen;

● Een breed gamma aan ecologische alternatieven aan te bieden en actief te promoten;

● Een duidelijk plan te ontwikkelen om ook andere schadelijke pesticiden te vervangen door ecologische alternatieven.

9 |

Wat verwacht Greenpeace van Brico?

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

[i] Main, D. 2016. Glyphosate Now the Most-Used Agricultural Chemical Ever. Newsweek, 02 februari 2016. Beschikbaar op: http://europe.news-week.com/glypho-sate-now-most-used-agri-cultural-chemi-cal-ever-422419?rm=eu. Geraadpleegd 02 december 2016

[ii] IARC Monographs Volume 112: evaluation of five organophosphate insec-ticides and herbicides, 20 maart 2015. Beschikbaar op: http://www.iarc.fr/en/media-centre/iarcnews/pdf/MonographVolume112.pdf p.1. Geraadpleegd 02 december 2016.

[iii] Myers et al. 2016. Concerns over use of gly-phosate-based herbicides and risks associated with exposures: a consensus statement. Environmental Health, doi 10.1186/s12940-016-0117-0. 17 februari 2016

[iv] Carrington, D. 2014. Over 60% of breads sold in the UK contain pesti-cide residues, tests show. The Guardian, 17 juli 2014. Beschikbaar op: https://www.theguardian.com/environment/2014/jul/17/pesticide-resi-

due-breads-uk-crops. Geraad- pleegd 02 december 2016

[v] Glyphosate weed killer found in German beers, study finds. Deutsche Welle, 26 februari 2016. Beschikbaar op: http://www.dw.com/en/glyphosate-weed-killer-found-in-german-beers-study-finds/a-19072785. Geraadpleegd 02 december

[vi] Greenpeace 2016. Persbericht: Glyphosat in Deutschem Wein und Saft. 12 mei 2016. Beschikbaar op: https://www.green-peace.de/presse/presseerklaerungen/glypho-sat-deutschem-wein-und-saft. Geraadpleegd 2 december 2016

[vii] Verordening (EG) Nr.1107/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 betreffende het op de markt brengen van gewasbescher-mingsmiddelen en tot intrekking van de Richtlijnen 79/117/EEG en 91/414/EEG van de Raad. Beschikbaar op: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ%3AL%3A2009%3A309%3A0001%3A0050%3Anl%3APDF

[viii] Energie- en milieu- informatiesysteem voor het Vlaamse Gewest (EMIS),

Het gebruik van pesticiden aan banden gelegd https://emis.vito.be/nl/nieuwsbrief/het-gebruik-van-pestici-den-aan-banden-gelegd

[ix] Vlaamse Milieu-maatschappij (VMM), Nieuwe wetgeving pesticidengebruik vanaf 1 januari 2015 https://www.vmm.be/nieuwsbrief/de-cember-2014/nieuwe-wet-geving-pesticidenge-bruik-vanaf-1-januari-2015

[x] Belgisch Staatsblad. Vaststelling van de inhoud van de algemene informatie die beschikbaar dient te zijn in de verkooppunten van pesticiden voor niet-professioneel ge-bruik en, in voorkomend geval, de modaliteiten (formaat, plaats t.o.v. de producten, enz.) volgens dewelke deze informatie moet geleverd worden, 24 november 2015. http://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/mb_bs_24-11-2015_pdf.pdf

[xi] Vlaams Infocentrum voor Land- en Tuinbouw (VILT), Particulier met vragen over sproeistof belt call center, maart 2016. http://www.vilt.be/particulier-met-vragen-over-sproeistof-belt-call-centerCall center : http://www.han-digindetuin.be/

10 |

Referenties

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

[xii] RTBF, La Wallonie s’apprête à se doter de la possibilité d’interdire l’usage du glyphosate, 19 octobre 2016. https://www.rtbf.be/info/belgique/detail_la-wallo-nie-s-apprete-a-se-doter-de-la-possibilite-d-inter-dire-l-usage-du-glyphosa-te?id=9434569

[xiii] Federaal Planbureau, Task Force Duurzame ontwikkeling, Indicatoren van duurzame ontwikkeling, Consumptie van landbouw-pesticiden. http://www.indicators.be/nl/indicator/consumptie-van-landbouw-pesticiden?detail=#gegevens

[xiv] Verkoopcijfers verkregen van FOD Volksge-zondheid, schriftelijke com-municatie aan Greenpeace, Trybou M. 29 juli 2016

[xv] Senaat, Schriftelijke vraag nr. 6-842 van Petra De Sutter (Ecolo-Groen) aan de minister van Middens-tand, Zelfstandigen, KMO’s, Landbouw en Maatschap-pelijke Integratie, 1 maart 2016. Beschikbaar op: http://www.senate.be/www/?MIval=/Vragen/SchriftelijkeVraag&LE-G=6&NR=842&LANG=nl

[xvi] Vlaams infocentrum voor Land- en Tuinbouw (VILT), Hoe verantwoord is huis- en tuingebruik van pes-ticiden?, 24 augustus 2015. http://www.vilt.be/hoe-verantwoord-is-huis--en-tuingebruik-van-pesticiden

[xvii] Velt 2016. Dossier toetsing tuincentra.

Beschikbaar op: http://www.2020pesticidevrij.nu/sites/default/files/Dossier%20toet-sing%20tuincentra_0.pdf

[xviii] Inter-Environnement Wallonie & Natagora 2016. Désherbage en Wallonie, les conseils en jardinerie laissent à désirer ! 14 juillet 2016 http://www.iew.be/IMG/pdf/cef_vx_jd_160708_de_sher-bage_en_wallonie-2.pdf

[xix] 2020pesticidevrij, Vlaamse tuincentra adviseren te vaak scha-delijke pesticiden. http://www.2020pesticidevrij.nu/vlaamse-tuincentra-advi-seren-te-vaak-schadeli-jke-herbiciden

[xx] No to pesticides, yes to nature, december 2016 http://no-to-pesticides-yes-to-nature.greenpeace.be/?lang=nl

[xxi] Maxeda DIY Group 2012. Our Code of Conduct, Do the right thing. Beschikbaar op: http://www.maxedadiygroup.com/upload/docs/maxeda-diy-group-code-of-conduct-uk.pdf p. 27.

[xxii] Praxis 2015. Persbe-richt: Praxis stopt als eerste bouwmarkt met de verkoop van glyfosaat bevattende onkruidbestrijdingsmid-delen. 26 februari 2015. Beschikbaar op: https://www.praxis.nl/over-praxis/persberichten. Geraadplee-gd op 02 december 2016

[xxiii] Maxeda DIY Group, Corporate Governance, Code of Conduct http://

www.maxedadiygroup.com/en/about-us/corporate-gov-ernance/code-of-conduct/ . Geraadpleegd 2 december 2016

[xxiv] Gesprek tussen Greenpeace en Brico, 14 september 2016 + briefwisseling

[xxv] Brico voor de makers, Onze waarden, Ons maatschappelijk en-gagement, een concrete aanpak. https://www.brico.be/nl/hr/about-us/values

[xxvi] Intratuin, Intratuin stopt met verkoop van glyfosaatmiddelen, 8 mei 2014. https://www.intratuin.nl/intratuin-stopt-met-ver-koop-van-glyfosaatmiddelen

[xxvii] Praxis 2015. Persbericht: Praxis stopt als eerste bouwmarkt met de verkoop van glyfosaat bevat-tende onkruidbestrijdings-middelen. 26 februari 2015. Beschikbaar op: https://www.praxis.nl/over-praxis/persberichten. Geraad-pleegd op 02 december 2016

[xxviii] Greenpeace Deutschland 2016. Verzicht auf Gift. Greenpeace-Abfrage: Noch immer verkaufen drei Baumärkte Glyphosat, 20 april 2016. Ergebnisse der Greenpeace-Abfrage bei deutschen Bau- und Gar-tenmärkten zum Verzicht auf bienengefährdende Pestizide und Glyphosat. http://www.greenpeace.de/themen/landwirtschaft/pestizide/verzicht-auf-gift

11 |

Media briefing | Greenpeace | Glyfosaat: risico’s, wetgeving, gebruik en verkoop

Voor vragen, contacteer Thomas Leroy, persverantwoordelijke:

E | thomas.leroy@greenpeace.org

E | 32 496 26 31 91