energiegids.nl Energiebesparing Industrie 33

Door MarIEkE van DoggEnaar, voxx, In opDracht van

rvo.nl

Begin 2014 kondigde de overheid een aanpassing in het Bouwbesluit aan: vanaf heden moet ook vlakglasafval bij bouw- en sloopprojecten apart worden afgevoerd. ‘Een grote stap voor hergebruik van glas’, zegt Cor Wittekoek van Vlak-glasrecycling Nederland (VRN). ‘We zijn er blij mee, maar er liggen nog uitdagingen. Wie ziet bijvoorbeeld toe op de nale-ving? En belangrijker nog: hoe gaan bouw- en sloopbedrijven zelf het nut van scheiding zien?’ Het beschreven voorbeeld laat zien dat regels en bewustwording belangrijk zijn voor meer glasrecycling. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld verpak-kingsglas en glas uit afgedankte auto’s.

Energiebesparing door recyclingAls het gaat om glasrecycling is Nederland wereldwijd een van de koplopers. Huishoudelijk glasafval wordt hier al sinds 1979 gescheiden ingezameld. Inmiddels belandt 80 procent daarvan in de glasbak, jaarlijks zo’n 430 miljoen kilo. En ook de vlakglasindustrie zamelt bijna 80 procent van het vrij-komende vlakglasafval in. Daarnaast gebruikt Nederlandse glasindustrie relatief veel glasscherven bij het maken van nieuwe glasproducten. Zo bestaat in Nederland geproduceerd verpakkingsglas uit gemiddeld 68 procent scherven. Bij vlak-glas is dit ruim 30 procent en glaswol 75 procent. Hierdoor bespaart de sector al veel energie. ‘Glas draagt daarnaast bij aan energiebesparing en verduurzaming in andere sectoren’,

vertelt Marijke van den Bosch van de Vereniging Nederlandse Glasindustrie (VNG). ‘Denk aan isolerende beglazing. Of sterke en lichte glasvezels voor lichtere auto onderdelen zodat ze minder brandstof verbruiken.’ Maar ondanks de koploperpositie legt de glasindustrie de lat hoger. Glasscherven kunnen immers bijna onbeperkt en zonder kwaliteitsverlies eindeloos gerecycled worden – en die potentie wordt nog lang niet ten volle benut. Terwijl het vervangen van een ton primaire grondstoffen (kalk, zand en soda) door scherven in de keten 0,6 ton CO2-uitstoot bespaart. Bovendien kan de Nederlandse glasindustrie de scherven goed gebruiken, want deze produceert en exporteert veel glas (zie ook kader), en de processen in de fabriek zijn inmiddels ingericht op hergebruik.

Besparen steeds complexer‘Dat we in Nederland vooroplopen is niet zo gek’, zegt Van den Bosch. ‘Ons land is dichtbevolkt, waardoor schoon produceren een vereiste is. Daarnaast zijn energie- en loonkosten relatief hoog. Besparen, ook op energie, is dus essentieel. Daarom zijn alle voor de hand liggende maatre-gelen al wel genomen. Nog meer energie besparen wordt steeds complexer, waarbij je op een bijna wetenschappelijke manier naar de kern van je productieprocessen moet kijken.’ Kees Veerman beaamt dit. Hij is beleidscoördinator bij de directie Duurzaamheid van het ministerie van Infrastructuur & Milieu. ‘Ook wij vinden dat recycling nog beter kan. In het overheidsprogramma V.A.N.G. – van afval naar grondstof –

Glasrecycling is nog geen gelopen racenederland loopt voorop in de gescheiden inzameling van glasafval. geen reden om achterover te leu-nen, vindt de glasindustrie. Want nog lang niet al het afgedankte glas wordt ingezet voor nieuw glas, terwijl vervanging van primaire grondstoffen als zand en soda veel energie kan besparen. nieuwe tech-nologieën, regelgeving en bewustwording kunnen de recycling verbeteren. Een complexe uitdaging.

34 Energiebesparing Industrie energiegids.nl

Als het gaat om

glasrecycling is

Nederland wereld-

wijd een van de

koplopers.

kijken we samen met gemeenten, producenten en verwerkers hoe de overgang naar een circulaire economie gemaakt kan worden. Maar we zien tegelijkertijd dat nog meer en hoog-waardiger recyclen steeds ingewikkelder wordt. Uiteindelijk moeten we ook over de grenzen van sectoren heen gaan kijken: kunnen we een bepaald product beter van glas maken of van kunststof, bijvoorbeeld? Dat is niet eenvoudig. Samen met producenten en gemeenten hebben we een Verduur-zamingsagenda verpakkingen vastgesteld. Hierin wordt op wetenschappelijke manier gekeken naar die verduurzaming, in dit geval van verpakkingen. Daarbij komt ook de glasketen aan bod.’

25 procent energiebesparing in 2030De glasindustrie publiceerde in 2011 een routekaart waarin concrete stappen staan om in 2030 tot 25 procent ener-giebesparing te komen, en tegelijkertijd een rendabele en

levensvatbare industrie te blijven. Het sluiten van kringlopen, en dus meer recyclen, is hierbij een van de speerpunten. De glasindustrie maakte deze routekaart in het kader van de Meerjarenafspraken Energie-efficiency (zie kader). De sector pakt de kansen voor verduurzaming voortvarend op, vindt Jac van Trijp van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (zie kader). ‘De routekaart is heel concreet, geen praatdocu-ment dat ergens stof ligt te vangen. Integendeel, de glasindus-trie gebruikt hem als levende innovatieagenda.’ ‘Bij het glasafval dat al gescheiden wordt ingezameld, kan de verwerking beter en efficiënter’, legt Van den Bosch uit. ‘Me-taal of restjes pindakaas zijn er makkelijk uit te krijgen. Lasti-ger wordt het bijvoorbeeld bij lood of keramiek; kleine stukjes daarvan kunnen tonnen glas verpesten. We ontwikkelen daarom technologieën om de detectie te verbeteren.’ Hierbij krijgt de sector steun van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. ‘Dit soort technologieën zijn niet alleen interes-sant voor Nederlandse bedrijven; we kunnen ze ook verkopen aan het buitenland’, zegt Van Trijp. Daarnaast wil de sector meer stromen glasafval bij de bron inzamelen. Want eenmaal tussen het restafval is het glas verloren. Het gaat bijvoorbeeld om vlakglas uit gesloopte huizen en kantoren, glas uit de horeca en glas uit autowrakken. En ook bij de welbekende glasbak in de straat is nog winst te halen.

verdere sluiting van de verpakkingsglaskringloopBij huishoudelijk glasafval lijkt het vooral een kwestie van ge-drag en bewustwording. Robert van Notten van de Stichting Duurzaam Verpakkingsglas: ‘Al jaren zamelen we ruim 80 procent hiervan gescheiden in. Vergeleken met andere landen is dit hoog, want de EU-norm is 60 procent. Maar in Neder-land streven we naar 90 procent. De vraag is hoe we mensen ertoe kunnen bewegen om nog meer glas in de glasbak te gooien. Dit is inmiddels zo gewoon, dat er nog maar weinig ruchtbaarheid aan wordt gegeven. De laatste jaren ging de aandacht vooral naar nieuwe stromen, zoals kunststof. Daardoor heeft glas in de plannen van gemeenten minder prioriteit.’ Bij glasafval uit de horeca is de belemmering eerder organisatorisch, aldus Van den Bosch. ‘Cafés mogen van de gemeente niet de openbare glasbak gebruiken, waardoor ze glas vaker bij het restafval doen.’ De Stichting Duurzaam Verpakkingsglas zet alles op alles om meer consumenten naar de glasbak te krijgen. Van Not-ten: ‘We hebben 42 grotere gemeenten geselecteerd waar de meeste winst te halen valt. Wanneer we hen confronteren met de hoeveelheid glas die in het restafval belandt, concluderen ze meteen dat extra aandacht nodig is. Hiervoor ontwik-kelen we nu campagnemateriaal dat straks ook in de rest van Nederland ingezet wordt. Daarbij leggen we ook uit wat er wel en niet in de glasbak mag. In tegenstelling tot vroeger hoeft een potje pindakaas bijvoorbeeld niet meer gewassen te worden en mogen doppen en deksels gewoon mee.’

goede kansen voor meer vlakglasrecyclingIn de bouw heeft hebben de belemmeringen bijvoorbeeld met kosten en veiligheid te maken, aldus Wittekoek. ‘In Nederland zit het glas meestal in kozijnen die aan het gebouw vastzitten; dat maakt het apart afvoeren arbeidsintensief. Bo-vendien is gebroken glas gevaarlijk.’ Een andere belemmering zit in de wettelijke definitie van recycling. ‘De omschrijving

nEDErlanD glaslanD

Glas is een uniek materiaal. Het is oneindig te recyclen, sterk, trans-parant en verandert niets aan de smaak en kwaliteit van voeding. Hierdoor kent het vele toepassingen en is de glasindustrie zeer divers. Er zijn producenten van verpakkingsglas, vlakglas, glaswol, -vezel, tafelglas en speciaal glas. Vaak zijn deze onderdeel van internationale concerns. Nederland is een echt glasland: het heeft wereldwijd één van de hoogste productievolumes per hoofd van de bevolking. Vooral dank-zij de verpakkingsglasindustrie, die belangrijk toeleverancier is voor exportsectoren, zoals drank- en voedingsmiddelen. De Nederlandse glasindustrie biedt circa 3000 fte’s aan werkgelegenheid.

energiegids.nl Energiebesparing Industrie 35

die de EU hanteert is vrij breed’, zegt Van den Bosch. ‘Hierin heet het ook recycling als je glasafval hergebruikt in andere materialen. Dat kun je echter nauwelijks recycling noemen. Alleen door glas her te gebruiken in glas kun je de materia-lenkringloop echt sluiten en haal je de meeste milieuwinst.’ ‘Willen we meer glas apart inzamelen, dan is een combinatie van goede regelgeving en bewustwording nodig’, stelt Wit-tekoek. ‘We hebben het liefst dat bouwers en slopers er zelf het nut van zien. Daarom geven we als VRN voorlichting: we laten het CO2-rendement zien en benadrukken dat de waarde van het resterende afval zo ook omhoog gaat.’ Daarnaast is er aandacht voor regelgeving en beleid. ‘We proberen de definities van recycling helder te krijgen’, zegt Wittekoek. ‘Ook kunnen opdrachtgevers in aanbestedingen eisen stellen aan gescheiden inzameling. De provincie Friesland doet dit bijvoorbeeld al voor bouwprojecten. Verder werken we in een pilot aan geschikte inzamelmethoden, samen met de Branchevereniging Recyclen, Breken en Slopen. Uiteindelijk zou het natuurlijk mooi zijn als nieuwe gebouwen zo worden ontworpen dat de materialen bij sloop makkelijk te scheiden zijn. Maar dat ligt verder in de toekomst.’

afgedankte autoruiten verloren voor de glasindustrie?Naast de inspanningen van de glasindustrie zelf, ziet Van den Bosch een rol weggelegd voor de Nederlandse overheid. ‘We kunnen ons niet onttrekken aan de Europese regelge-ving. De markt heeft bovendien baat bij een brede definitie van recycling. Begrijpelijk, want die zoekt de makkelijkste oplossing. Terwijl wij als glasindustrie juist streven naar een zo hoogwaardig mogelijk hergebruik van glas. Er zitten dus tegengestelde belangen in de keten. Daarom is het wenselijk dat de ontwikkeling van glasrecycling niet alleen maar bij de markt ligt, maar dat de overheid hierin een rol speelt.’ ‘De overheid kan met regelgeving een zo hoogwaardig

mogelijk hergebruik stimuleren’, aldus Van den Bosch. ‘Bij vlakglas uit sloop gebeurt dit nu. Maar het is bijvoorbeeld erg jammer dat het niet meer verplicht is om glas uit autowrak-ken te demonteren – vroeger was dat wel zo. Bovendien wordt de demontagevergoeding per 1 juli afgeschaft. Vrijwel zeker zal het glas voortaan vermalen raken met andere minerale restfracties van de auto. Dat kun je misschien wel nuttig hergebruiken, maar het krijgt altijd een laagwaardiger toepassing, en is dus geen recycling. Het zou prachtig zijn als dat glas weer apart kon worden gehouden en ingezet voor de productie van nieuwe autoruiten. Zo kunnen we toewerken naar een gesloten kringloop. Want de mogelijkheden zijn er. We moeten ze met elkaar willen zien.’

nieuwe kennis nodigVeerman benadrukt dat de overheid eveneens zo hoogwaar-dig mogelijke recycling wil, ook samen met producenten en

De Stichting

Duurzaam Verpak-

kingsglas zet alles

op alles om meer

consumenten naar

de glasbak te krij-

gen. In tegenstelling

tot vroeger hoeft

bijvoorbeeld een

potje pindakaas niet

meer gewassen te

worden en mogen

doppen en deksels

gewoon mee.

DuurzaaM onDErnEMEn

Duurzaamheid biedt ondernemend Nederland kansen om te innove-ren en nieuwe markten aan te boren. Met als resultaat economische groei, winst voor het milieu én een groen imago. Heeft u ook duurzame ambities? De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland spreekt en ondersteunt dagelijks honderden ondernemers. De rijksdienst stimu-leert innovatie en duurzaam ondernemen. Biedt financiering, kennis en partners. En attendeert beleidsmakers op belemmerende wetten en regels. Zodat ondernemers kunnen ondernemen. www.rvo.nl/duur-zaamondernemen.

36 Energiebesparing Industrie energiegids.nl

gemeenten bij autoglas. ‘Maar wij kunnen niet alle factoren beïnvloeden die hierbij een rol spelen. Misschien moet de industrie kijken hoe het voor autoslopers interessanter wordt om het autoglas apart af te voeren.’ Veerman ziet ook een rol voor de overheid in het bijeenbrengen van de verschillende partijen in de keten, zodat zij samen afspraken kunnen ma-ken voor betere recycling. ‘De overheid kan dit niet zomaar afdwingen met meer regelgeving’, zegt hij. ‘We werken graag samen met betrokken ketenpartijen, waarbij de optie regelge-ving een instrument is indien gewenst of nodig. Er is nieuwe kennis nodig en daar gaan we straks weer nieuwe regelgeving op baseren. Dat kost echter tijd en is een lastig traject. Het uiteindelijke doel is een circulaire economie, maar die zet je niet in een paar jaar op.’

De glasindustrie

publiceerde in 2011

een routekaart

waarin concrete

stappen staan om in

2030 tot 25 procent

energiebesparing

te komen, en

tegelijkertijd een

rendabele en

levensvatbare

industrie te blijven.

MEErjarEnafsprakEnEnErgIE-EffIcIEncy

De Meerjarenafspraken Energie-efficiency (MJA- en MEE-convenan-ten) zijn afspraken tussen de overheid en bedrijfsleven en instellingen over het effectiever inzetten van energie. Doel: de hoeveelheid beno-digde energie per eenheid product of dienst verminderen met jaarlijks 2 procent. Gemeenten en niet-ETS-ondernemingen kunnen meedoen aan het MJA-convenant. Het MEE-convenant is bedoeld voor grote industriele bedrijven die verplicht meedoen aan het emissiehandelssys-teem van de Europese Unie: Emissions Trading System (ETS), zoals de glasindustrie. De routekaarten worden uitgevoerd in het kader van de MJA en MEE, gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken en ondersteund door RVO.nl. www.rvo.nl/mja