Geschreven pers en musicals haat- of liefdesverhouding?

1

Universiteit Gent

Academiejaar 2006-2007

Geschreven pers en musicals –

haat- of liefdesverhouding?

Onderzoek naar de invloed van de pers bij

afschaffing musicalafdeling

Koninklijk Ballet van Vlaanderen

Verhandeling voorgelegd aan de faculteit

Letteren en Wijsbegeerte

Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschap

Voor het verkrijgen van de graad van licentiaat

Door Sven Vanrietvelde

Promotor: Dr. Bram van Oostveldt

2

Woord vooraf

Deze thesis had nooit tot stand kunnen komen zonder de hulp van enkele personen.

Allereerst wil ik zij bedanken bij van wie ik een interview heb mogen afnemen. Hoewel

sommige interviews naderhand geen enkel nut meer hadden voor deze thesis, hebben de

betrokkenen, door hun informatie, mij geholpen om een duidelijk zicht te krijgen op de

Vlaamse en Nederlandse musicalwereld: de ideale context voor deze thesis. Daarom dank ik

Frank Hoelen, Eddy Habbema en Deborah De Ridder voor hun tijd en energie die zij in onze

gesprekken hebben gestoken. Speciale dank gaat uit naar Bart Caron en Linda Lepomme die

mij de hele geschiedenis en problematiek rond de musicalafdeling van het Koninklijk Ballet

van Vlaanderen hebben uitgelegd.

Ik wil zeker ook Leen Cogghe bedanken die in het bezit is van het archief van de

musicalafdeling en mij alle artikels met extra wijze raad bezorgde voor deze thesis. Ook wil ik

Prof. Dr. Christel Stalpaert en mijn promotor Dr. Bram van Oostveldt bedanken, omdat zij mij

op weg hielpen om het juiste onderwerp te vinden voor deze scriptie.

Natuurlijk dank ik ook mijn ouders, mijn zus, mijn familie en vrienden die mij met raad en

steun bijstonden.

Last but not least dank ik Wilfried Eetezonne. Hij wees mij de weg in het Vlaamse

musicallandschap en bracht mij in contact met de juiste mensen. Ook dank ik hem voor de

steun en raadgevingen die hij mij gedurende een jaar gaf bij mijn werk voor deze thesis.

3

Inhoudstafel

Inleiding 7

Bronnenbespreking 9

1. Musical: een definitie 10

2. Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen 12

2.1. Voorgeschiedenis: Teater Arena 12

2.2. Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen 14

2.2.1. De Beginjaren 14

2.2.2. Zonder zorgen rij je door: de succesjaren 15

2.2.3. De Canvas van de musical 17

2.3. Problematiek afschaffing 20

2.3.1. De originele motieven 20

2.3.2. Culturele industrieën 23

3. Het KBvV in de pers 28

3.1. Inleiding 28

3.2. West Side Story 29

3.2.1. De Musical 29

3.2.1.1. Het verhaal 29

3.2.1.2. Originele Productie 30

3.2.1.3. De versie van het KBvV 31

3.2.2. West Side Story in de pers 32

3.2.2.1. Inleiding 32

3.2.2.2. Voor de première 33

Interviews 34

Ongeval 36

Andere 37

Conclusie 37

3.2.2.3. Première 38

Acteurs 39

4

Vertaling 41

Decor 42

Regie & Choreografie 42

Andere 44

3.2.2.4. De hernemingen 45

3.2.2.5. Conclusie 48

3.3 Dear Fox 49

3.3.1. Reynaert de Vos 49

3.3.2. De musical 49


3.3.2.2. Productionele feiten 51

Crew 51

Cast 51

3.3.3. Dear Fox in de pers 52

3.3.3.1. Inleiding 52

3.3.3.2. Vóór de première 52

Internationale ambities 52

Dear Fox: Vlaams? 54

Interviews 55

3.3.3.3. De première 57

Acteurs 57

Muziek 59

Tekst 61

Regie 62

Hoe internationaal is nu deze musical? 63

Vooroordelen over musical 64

Vlaams karakter? 65

3.3.3.4. Hernemingen 67

Cast 67

De productie 67

Problematiek Nederland 68


5

3.4 A Little Night Music 70



3.4.1.2. Productionele feiten 72

Artistiek Team 72

Cast 72

3.4.2. A Little Night Music in de pers 73

3.4.2.1. Voor de zomernacht viel 73


Bekende Vlamingen 77

Het acteurstrio Lomme, Nieuwenhuijzen en Croiset 77

Send in the clowns 78

Vertaling 79

De kliffen van Sondheim 80

Het KBvV in het musicallandschap 81

Markante bijzonderheden 82


3.5. Portret van een Verloren Lente 84



3.5.1.2. Productionele gegevens 85

3.5.2. „Portret van een Verloren Lente‟ in de pers 86

3.5.2.1. Vóór de première 86


Muziek en tekst 89

Musical of muziektheater? 89

Opmerkingen 90


3.6. Vergelijking en evolutie 92

3.6.1. Inleiding 92

3.6.2. Interviews 92

3.6.3. Acteurs 93

3.6.4. De aard van de voorstellingen 94

3.6.5. Regie, decor en vertaling 95

6

3.6.6. De werking van het KBvV 96

3.6.7. De macht van de pers? 96

4. Conclusie 98

5. Bibliografie 100

6. Bijlagen 120

I. Cast en Crew West Side Story 121

II. Cast en Crew Dear Fox 124

III. Cast en Crew A Little Night Music 127

IV. Cast en Crew Portret van een Verloren Lente 129

7

Inleiding

Vlaanderen kent op dit moment geen vast gesubsidieerd musicalgezelschap. Het Vlaamse

publiek moet dan ook vooral genieten van commercieel gerichte musicalvoorstellingen.

Deze situatie bestaat echter nog maar een paar jaar. Tot vóór enkele jaren had het Koninklijk

Ballet van Vlaanderen een eigen gesubsidieerd musicalgezelschap. Deze werd door een

overheidsbeslissing opgedoekt en dit wegens artistiek niet vernieuwend genoeg. Het

musicalgenre werd geplaatst onder de werking van de culturele industrieën, CultuurInvest.

Eén van de argumenten voor deze overheidsbeslissing was dat de werking van de

musicalafdeling van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen niet artistiek vernieuwend genoeg

was. Dit argument kan niet zomaar uit de lucht zijn gevallen. In deze thesis zal ik dan ook

proberen te zoeken naar het fundament van dit argument en dit vanuit de richting van de pers.

Wanneer een productie in première gaat, wordt deze namelijk beoordeeld door vakjournalisten.

Deze thesis wil onderzoeken of de overheidsbeslissing misschien enige invloed kan

ondervonden hebben van wat de pers schreef over de producties van het musicalgezelschap.

Voor dit onderzoek kan beginnen, zal ik eerst de geschiedenis van de musicalafdeling van het

Koninklijk Ballet van Vlaanderen bespreken. Zo kan ik een duidelijke context creëren. Hierbij

ga ik in op de voorlopers van dit gezelschap, zijn ontstaangeschiedenis en geef ik een korte

opsomming van de gespeelde producties mee. Vervolgens wordt de problematiek rond de

afschaffing van de musicalafdeling besproken en wordt het CultuurInvest onder de loepe

genomen.

Daarna leg ik de nadruk op het werk van de recensenten. Het is onmogelijk om alle recensies

van alle producties te onderzoeken en te bespreken. Daarom worden in deze scriptie vier

representatieve musicals uitgekozen en worden hiervan alle persartikels besproken. De keuze

die ik gemaakt heb, is enerzijds toevallig – om zo geen eigen richting te kunnen geven aan de

thesis – en anderzijds wel uitgekozen, omdat elke besproken musical een representatie is voor

een bepaalde periode uit de geschiedenis van het musicalgezelschap.

8

Ik bespreek volgende musicals: West Side Story, Dear Fox, A Little Night Music en Portret van

een Verloren Lente.

Elke productie zal in een apart hoofdstuk worden besproken. Daarna wordt er een vergelijking

gemaakt tussen de artikels van de vier musicals. Uiteindelijk worden de meningen van de

recensenten vergeleken met het oordeel van de overheid.

9

Bronnenbespreking

Wanneer er informatie over de geschiedenis van de Vlaamse musical moet opgezocht worden,

valt al snel op dat hierover weinig echte literatuur is verschenen. Gelukkig werden er aan deze

faculteit enkele thesissen geschreven die een goede uitvalbasis zijn voor beschrijving van de

werking van Teater Arena en het Koninklijk Ballet van Vlaanderen. Jammer genoeg stamt de

recentste thesis uit 1999, waardoor de laatste jaren van het musicalgezelschap nog niet op

papier te vinden zijn. Via de sites van het Vlaams Theater Instituut en de musicalrecensiesites

Musicalsite en Musicalfan kon ik toch voldoende informatie vinden over de producties.

Eén boek die informatie bevat over de eerste vijftien jaar van de musicalafdeling is Koninklijk

Ballet van Vlaanderen: 30 jaar ballet, 15 jaar musical. Hoewel deze een goed beeld geeft over

de werking van het musicalgezelschap, is er weinig informatie te vinden over de cast.

Bovendien hebben we ook te maken met een tamelijk subjectieve beschrijving van Rik

Lanckrock.

Via Mediargus kon ik voldoende goede bronnen vinden die de werking van CultuurInvest

bespreken. Ook de beleidsnota‟s van het Ministerie van Cultuur, die op hun site gratis kunnen

gedownload worden, bleken voldoende informatie te bevatten om mij op weg te helpen. De

beste bronnen voor de informatie rond de musicalafdeling en de beslissingen van de overheid

waren echter de gesprekken met Bart Caron en Linda Lepomme, hoewel deze zeker subjectief

gekleurd waren.

Zonder hulp van Leen Cogghe, die het archief van de musicalafdeling van het Koninklijk Ballet

van Vlaanderen beheert, was dit onderzoek onmogelijk geweest. Het archief van het Vlaams

Theater Instituut bracht te weinig bronnen naar voren om een degelijk onderzoek mogelijk te

maken. Het valt ook op dat rond het onderwerp musical bitter weinig te vinden is hun

bibliotheek.

Het archief van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen bevatte echter genoeg Vlaamse en

Nederlandse tijdschriftartikels om mij goed op weg te helpen. Er moet wel vermeld worden dat

het hier gaat om kopieën van de originele artikels. Hierbij werd telkens de datum en de krant

van afkomst vermeld, maar de paginavermelding in de krant ontbreekt en soms is ook de auteur

van het artikel niet vermeld.

10

1. Musical: een definitie

Volgens Elseviers groot Operette- en musicalboek is de musical een „Amerikaanse

operettevorm die, nadat hij bevrijd was van Europese invloeden, zijn eigen weg is gegaan. Men

onderscheidt wel de musical comedy, waarin het verhaaltje soms alleen nog maar een

voorwendsel lijkt voor o.a. aan de revue ontleende „show‟-elementen, en de musical play,

waarin de muziek, de tekst en de handeling een eenheid vormen.‟1

Caroline Verhanneman2 neemt ook deze definitie van Elsevier over, maar vermeldt later in haar

beschrijving van de musicalgeschiedenis dat de musical play voortvloeide uit de musical

comedy. De musical comedy zou de eerste echte vorm van puur Amerikaans muziektheater zijn

geweest. In dit genre stond het book centraal met een duidelijke verhaallijn en functionele

songs. Dit laatste lijkt in tegenspraak te zijn met de definitie van musical comedy bij Elsevier.

Toen de theatervorm evolueerde en de songs hun eigen specifieke plaats en functie kregen in

het geheel, werd de term, volgens Verhanneman, veranderd naar musical play.3

Door de verscheidenheid in soorten voorstellingen die het musicalgenre rijk is, lijkt het beter

om toch vast te houden aan de definitie van Elsevier. Deze definitie lijdt echter aan een zekere

gedateerdheid: ze stamt uit 1972 en het genre heeft ondertussen een opmerkelijke evolutie

meegemaakt. Het onderscheid van het musicalgenre in twee grote categoriëen gaat dan ook,

volgens mij, niet meer op.

A. Aalders4 vindt het te moeilijk om een duidelijke definitie op te stellen. Volgens hem

ontstond de musical uit het overvloeien van verschillende theatervormen in een nieuwe

theatersoort waarin dans, muziek en dialoog een evenredig aandeel kregen in de

plotontwikkeling. Omdat het musicalgenre meerdere verschijningsvormen heeft en een

definitie bepaalde soorten musicals zou uitsluiten, weigert hij zich te wagen aan een definiëring

van het genre. Hij stelt liever vier criteria, waaraan een musical volgens hem moet voldoen, op.

1 BREDSCHNEYDER, Fred, Elseviers groot Operette- en Musicalboek, Elsevier Nederland B.V.,

Amsterdam/Brussel, 1972, p. 30 2 VERHANNEMAN, Caroline, Musicals in Vlaanderen, Gent, s.n., 1987, p. 4

3 VERHANNEMAN, Caroline, a.w., p. 11

4 AALDERS, A.A., “MADE IN HOLLAND” – Een onderzoek naar verschillen tussen de Nederlandse- en

Amerikaanse musical, Doctoraatscriptie, 28/12/1992, p. 13-15

11

Als eerste moet een musical een kwalitatief hoogstaande plot bevatten, waarin lijden en

emoties centraal staan. Als tweede criterium moet de musical een „realistische weergave geven

van de werkelijkheid op een epische wijze‟, waarbij de vierde wand moet doorbroken worden:

„Door het publiek rechtstreeks aan te spreken wordt zij op een veel indringender manier, dan

bij toneel gewoon is, betrokken bij de emotie zoals deze getoond worden op het toneel.‟5

Het derde criterium eist van het genre dat zang, dans en spel evenwaardig aan elkaar in

interactie treden. Ook de acteurs moeten zowel het acteren, het zingen als de dans perfect

onder de knie hebben. Als laatste wordt verwacht dat de dans en de zang voortvloeien uit de

spanning die voorkomt uit de handeling. Samen geven ze ook een extra emotionele laag aan het

geheel. Bij Aalders valt het op dat bij drie criteria het oproepen van emoties belangrijk zijn.

Wanneer we alle definities samen brengen, kunnen wij enkel concluderen dat een duidelijke

definitie van het musicalgenre moeilijk te geven is. Geen enkele definitie blijkt de veelheid van

het genre over de hele lijn te kunnen bevatten. Dit betekent echter niet dat ze geen grond van

waarheid bevatten, maar slechts een combinatie van deze definities lijkt het genre min of meer

te definiëren.

5 AALDERS, A.A., a.w., p. 15

12

2. Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen

2.1 Voorgeschiedenis: Teater Arena

De Vlaamse musical is een tamelijk recent fenomeen. Zo kan Linda Berghmans in haar artikel

Musical in Vlaanderen en Nederland ons melden dat de eerste professionele musical in de

Benelux My Fair Lady was, met zijn première op 1 oktober 1960.6 Deze musical werd zowel in

Nederland als Vlaanderen opgevoerd, maar had in Vlaanderen minder succes.7 In de

daaropvolgende jaren werden vooral in Nederland – naast klassiekers zoals Oliver en The

Sound of Music – eigen musicals geproduceerd door John de Crane, met Harry Banninck

(muziek) en Annie M.G. Schmidt (tekst) als artistiek duo. Voorbeelden hiervan zijn Foxtrot en

En nu naar bed. Dit zorgde voor een aanvaarding van het genre in het Nederlandse

theatergebied.

In Vlaanderen ging dit veel moeizamer. Tot het begin van de jaren zeventig werden er slechts

sporadisch musicals opgevoerd. Zo zetten onder andere het NTG en het Mechels

Miniatuurtheater soms een musical op en brachten de studenten van de kleinkunstafdeling van

Studio Herman Teirlinck in 1975 de musical The Rocky Horror Show.8 Ook de Koninklijke

Vlaamse Opera bracht in de jaren zeventig enkele musicals zoals South Pacific, Anatevka, The

Sound of Music en Kiss me, Kate. In de jaren tachtig werd deze werking stilaan afgebouwd.9

Het is echter wachten op Teater Arena voor een vast musicalensemble. In het seizoen 1970-„71

brengen zij, onder regie van Dirk Decleir, Het leven van Bertold Brecht, een muzikale revue.

Het is maar vanaf Preservation, in het seizoen 1975-‟76, dat we kunnen spreken van het begin

van de musicaltraditie van Teater Arena. Nadine Goffaert, in haar thesis De geschiedenis van

Theater Arena - een onderzoek naar intenties wijst erop dat de productie van musicals pas echt

mogelijk was na de realisatie van het Theaterdecreet op 1 januari 1976. In dit decreet werden

de Vlaamse gezelschappen verdeeld over verschillende categorieën. Op deze manier kregen de

6 BERGHMANS, Linda, De musical in Vlaanderen en Nederland, in: Ons erfdeel.jg.36, 4 (sept/okt. 495-502),

1993, p. 495 7 VERHANNEMAN, Caroline, a.w., p. 25

8 BERGHMANS, Linda, a.w., p. 496

9 VERLINDEN, Sven, Les Misérables TM: een musicalrevolutie in Vlaanderen, Gent, s.n., 1999, p. 14

13

theaters een vaste subsidie en de acteurs een vaste wedde. Deze financiële steun was

broodnodig om de productie van het dure musicalgenre mogelijk te maken.10

Preservation was geen succes, onder andere door de onervarenheid van de acteurs met het

genre en de verschillende technische problemen. Directeur Jacques Veys vroeg echter aan de

pers om vijf jaar krediet te geven aan Arena om een kwaliteitsvol musicalgezelschap uit te

bouwen. Door een betere techniek, bijscholing van de acteurs – Daan van den Durpel liep stage

in Amerika om zich te vervolmaken in dans en zang – en het aannemen van nieuwe, beter

opgeleide acteurs – zoals Linda Lepomme die aan de afdeling musical van Studio Herman

Teirlinck had gestudeerd – werd de kwaliteit van de producties steeds hoger.

Waar er aanvankelijk in de eerste jaren een afwisseling was tussen gewoon teksttheater en

musical, zal in de daaropvolgende jaren het gewone theater op de achtergrond verdwijnen.

Naast minder gekende musicals en eigen creaties werden er ook internationale hits opgevoerd,

wel in eigen regie. Zo kon het Gentse publiek genieten van producties zoals The Rocky Horror

Show, The Fantasticks, Side by Side by Sondheim, Chicago en Company.

Uiteindelijk ging dit gezelschap ten onder aan financiële problemen. Het genre bleek te duur

voor hun te kleine zaal. Zo speelde Chicago telkens voor volle zalen, maar bleef de productie

toch verlieslatend.11

Teater Arena was daarbij ook een kamertheater, wat inhield dat de

productie niet reisde, maar enkel in eigen theater speelde. De theaterzaal had slechts 234

zitplaatsen, wat te weinig was om break even te spelen. Ook de subsidies, drieëntwintig

miljoen Belgische franken, en de elf miljoen eigen inkomsten waren niet genoeg om uit de

kosten te komen. Er waren 4.800.000 Belgische franken nodig om alle schulden af te betalen,

geld dat niet aanwezig was. Uiteindelijk hield Teater Arena in 1985 haar werking voor

bekeken.

10

GOFFAERT, Nadine, De geschiedenis van Theater Arena ; Een onderzoek naar intenties, Gent, 1983 p. 60 11

VERHANNEMAN, Caroline, a.w., p. 33

14

2.2 Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen

2.2.1 De Beginjaren

Ook al hield Teater Arena op te bestaan, de geest van Arena zou toch blijven doorleven. Bijna

alle medewerkers en acteurs werden namelijk opgenomen in een nieuwe musicalafdeling in het

Koninklijk Ballet van Vlaanderen. Marcel Van Der Bruggen, toenmalig kabinetchef van

minister Poma, was ondervoorzitter van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen (KBvV) en

lobbyde bij de minister om de musical te plaatsen onder het KBvV. Op dat moment werd er 60

miljoen Belgische franken toegevoegd aan de subsidies van het KBvV, dat toen voor zijn

balletwerking al 120 miljoen frank kreeg. In tegenstelling tot Teater Arena moest dit

gezelschap ook op verplaatsing spelen, zodat veel meer voorstellingen konden gespeeld worden

en er ook zo meer inkomsten waren. Het KBvV was een reisgezelschap en had dus de nodige

knowhow om de musicalafdeling optimaal te laten starten. Het was ook de bedoeling om de

dansers van de balletafdeling die de klassieke balletten fysiek niet meer aankonden, te laten

overplaatsen naar de musicalafdeling. Er zijn echter niet zoveel dansers kunnen doorstromen

als gehoopt, dit omdat het musicalgenre naast dans, ook een goede zang- en acteerprestatie

vereist.12

Aan actrice Linda Lepomme werd gevraagd om, eerst als adjunct artistiek directeur en daarna

als volwaardig artistiek directeur, de leiding van het gezelschap op zich te nemen.13

Om een te

hevige start wat te vermijden, werd in het eerste seizoen 1985-‟86 twee producties van Arena

overgenomen: Piaf van Pam Gens – met Erna Palstermans in de titelrol - en Jesus Christ

Superstar, in regie van Rufus Collins, die ook de regie van deze voorstelling had gedaan bij

Arena. Als derde productie werd een eigen versie van Little Shop of Horrors geproduceerd.

Piaf en Jesus Christ Superstar werden in de volgende seizoenen hernomen. Laatstgenoemde

werd in 1993-‟94 in een nieuwe regie van Frank van Laecke opnieuw opgevoerd.

Elk seizoen stonden er gemiddeld drie producties op het programma, waaronder hernemingen

van producties uit het vorige seizoen. Dit in tegenstelling tot Teater Arena die gemiddeld vijf

producties bracht per speeljaar. Het KBvV besloot minder producties per jaar op te stellen. Er

werd onder andere gedacht aan het kleinere Vlaanderen, waarin er slechts een tiental

12

Uit een interview met Linda Lepomme: 03/01/2007 13

BARBIER, Rina, Koninklijk Ballet van Vlaanderen : 30 jaar ballet, 15 jaar musical, Tielt, Lannoo, 1999, p.84

15

schouwburgen technisch bekwaam waren om de producties optimaal te kunnen ontvangen. De

meeste voorstellingen werden gespeeld in Nederland, wat soms zorgde voor controverse.

Mevrouw L. Lepomme verdedigt echter de keuze om meer in Nederland te spelen: de populatie

is groter en zelfs het kleinste dorp heeft er een prachtige schouwburg. Ze benadrukt wel dat de

uitkoopsommen – de vergoeding die een theater of schouwburg moet betalen om de

voorstelling te boeken aan het musicalgezelschap – voor de Nederlandse schouwburgen

opmerkelijk hoger lagen dan voor de Vlaamse. De Vlamingen betaalden namelijk al met hun

belastingsgeld.14

Het tweede seizoen, 1986-‟87, bracht twee musicalklassiekers naar Vlaanderen en Nederland.

Zo werd in regie van Stefan Janski My Fair Lady van Frederick Loewe en Alan Jay Lerner

opgevoerd. Rufus Collins regisseerde opnieuw een Webber-Rice musical, namelijk Evita, die

op 6 mei 1987 in Theater Carré (Amsterdam) in première ging. Rik Lanckrock, recensent en

voormalig lid van de Raad van Beheer van het KBvV, ziet dit premièremoment als het punt

waarop het ambitieuze doel van het KBvV was bereikt: „Met zinrijk kwaliteitswerk en met een

sterke eigen artistieke inzet werd een zeer ruim publiek aangesproken‟.15

Als derde productie

werd Jerry Girls opgevoerd, in regie van Harry Kümel en met bijkomende teksten van Hugo

Claus. De kostuumontwerpen voor deze musical werden toevertrouwd aan negen

laatstejaarsstudenten van de Antwerpse Academie. Er waren echter slechts zeven vertoningen.

2.2.2 Zonder zorgen rij je door: de succesjaren

In het derde seizoen, 1987-‟88, bracht het KBvV de musical Me and My Girl, in regie van Jean-

Pierre De Decker, en hernemingen van My Fair Lady, Jesus Christ Superstar en Evita. In

seizoen 1988-„89 werd er, naast hernemingen, ook een eigen productie van West Side Story van

Arthur Laurents, Leonard Bernstein en Stephen Sondheim gebracht. De regie was in handen

van Stefan Janski.

Jaak van de Velde, destijds actief bij Teater Arena, mocht in seizoen 1988-„89 een eigen regie

verzorgen van Chicago van John Kander en Fred Ebb, een musical die het Gentse

theatergezelschap ook had opgevoerd. Chicago speelde twee seizoenen.

14

Uit een interview met Linda Lepomme, 03/01/2007 15

BARBIER, Rina, a.w., p. 91

16

Het zesde seizoen, 1990-„91, bracht de eerste eigen creatie van het KBvV, namelijk Dear Fox

van Daniël Ditmar en Dirk Stuer. Deze musical was een mengeling van verschillende Reinaert-

verhalen in een regie van Eddy Habbema en werd in het volgende seizoen hernomen. In

datzelfde seizoen werd de revue Broadway Baby gebracht, een compilatie van songs en acts uit

verschillende gekende musicals, geschreven voor vijf acteurs. Het was de bedoeling om met

deze productie de kleinere theaters aan te doen, daar grotere producties er niet konden staan

omwille van de technische beperkingen.

Walter van Eysselinck bracht in het volgende seizoen een eigen regie van Anatevka (Fiddler on

the Roof) met onder andere Nolle Versyp in de hoofdrol van Tevye. Deze productie werd in het

daaropvolgende seizoen hernomen.

In seizoen 1992-„93 werd Hello Dolly opgevoerd in regie van Anthony Cornish en Hollywood

by Night, een compilatie uit verschillende musicalfilms. In het daaropvolgende seizoen werd

Man van La Mancha gespeeld, met Ramses Shaffy in de dubbelrol van Cervantes/Don

Quichote in een regie van André Ernotte. De rollen van knecht Sancho Pancha en

Aldonza/Dulcinea werden vertolkt door Werther Van Der Sarren en Janke Dekker. Deze

productie werd in het seizoen 1994-„95 hernomen, naast twee nieuwe creaties: Chess, van

Benny Anderson en Björn Ulvaeus in regie van André Ernotte, en Je Anne, een musicalversie

van het Dagboek van Anne Frank in regie van Franck Van Laecke.

Om het tienjarig bestaan van de afdeling te vieren werden de musicalklassieker The Sound of

Music, een voorstelling die de volgende twee jaar werd hernomen, en de eigen creatie Sacco en

Vanzetti geproduceerd. Deze voorstelling werd de allereerste musicalregie voor Stijn Coninx.

Frank Van Laecke schreef het verhaal, gesteund door Paul Berkenman. De muziek werd

gecomponeerd door Dirk Brossé. De cast van deze creatie bestond onder andere uit Tom Van

Landuyt, Hans Peter Janssens, Vera Mann en Nolle Versyp.

Hans Peter Janssens nam in het volgende seizoen de dubbelrol van Jekyll & Hyde op zich,

naast Rein Kolpa en Hilde Norga, in een regie van Frank Van Laecke. Het zou de eerste keer

zijn dat deze musical op het Europese vasteland werd opgevoerd. In datzelfde seizoen, 1997-

„98, werd eer gebracht aan Jacques Brel in Brel Blues. Het libretto van Elliot Tiber en André

Ernotte – die ook instond voor de regie - werd vertolkt door Jo Lemaire, Philippe Robrecht en

Erik Wouters.

17

De Vlaamse gemeenschap eiste dat de musicalafdeling ten minste 7,5 procent eigen inkomsten

had. Volgens Linda Lepomme haalde het KBvV rond 35, en zelfs soms 50, procent eigen

inkomsten. De financiële situatie verbeterde nog toen de subsidie verhoogd werd tot 85 miljoen

Belgische franken. Ook positief was het gegeven dat de musicalafdeling ook

gemeenschappelijke kosten had met de balletafdeling, zoals verwarming, kantine, atelier, en

behuizing. Vanaf 1998 kreeg het gezelschap ook een eigen theater: Theater ‟t Eilandje. Het

theater gaf plaats aan ongeveer 300 personen en bezat een eigen orkestbak. Het was een

positief gegeven voor het gezelschap, omdat er nu plots een ruimte beschikbaar was voor

repetitie en try-outvoorstellingen. Zo was de investeringsprijs in ongeveer 5 à 7 jaar

terugverdiend, omdat er geen theaters meer moesten afgehuurd worden voor de try-outs. In

Vlaanderen hadden zij trouwens nooit zulke theaters kunnen vinden. Meestal werden de

repetities en try-outs gehouden in Tilburg en Roosendaal.16

In het seizoen 1998-„99 brachten ze, naast de tweede herneming van The Sound of Music, een

andere musical van Rodgers en Hammerstein, namelijk The King and I. Stefan Janski stond

ook hier in voor de regie. Linda Lepomme en Jef Demedts vertolkten de hoofdrollen. Deze

productie werd in het volgende seizoen hernomen.

2.2.3 De Canvas van de musical

Stilaan ging men echter afstappen van de grote klassiekers. Dit door de invloed van Joop van

den Ende theaterproducties, die met allerlei grote hitmusicals zijn plaats in het Nederlandse

theaterdomein had verzekerd en de rechten van bijna alle grote musicals al had opgekocht.

Hierdoor moest het KBvV wel kiezen voor de minder gekende musicals.

Dit had echter ook zijn nadelen. Minder gekende musicals lokten opmerkelijk minder volk. Zo

werd men in steden als Den Gelder en Hoorn, die dicht bij de Nederlandse hoofdstad

Amsterdam liggen - waar sommige musicals maanden spelen - slechts voor één avond

geprogrammeerd. Vroeger werd het gezelschap er voor twee avonden geboekt. Elke bonus ging

dan ook verloren door de dure overnachting. Deze overnachting was veel interessanter wanneer

er twee avonden kon gespeeld worden. Het KBvV besloot zich echter meer toe te leggen op

onbekender werk om zo de Canvas van de musical te worden. 17

16

Uit een interview met Linda Lepomme, 03/01/2007 17

Uit een interview met Linda Lepomme, 03/01/2007

18

Het was dan ook onvermijdelijk dat uiteindelijk ook de musicals van Stephen Sondheim op het

programma kwamen te staan. De spits werd afgebeten in het speeljaar 1999-„00 met Company

in een regie van Caroline Frerichs, met onder andere Jan Schepens in de hoofdrol.

Laatstgenoemde zou ook de hoofdrol spelen in The Hired Man van Howard Goodall en

Melvynn Bragg, in het seizoen 2000-2001, toen er een andere Sondheim-klassieker werd

gebracht: Follies. Deze laatste musical werd in concertvorm uitgevoerd. In de cast kon onder

andere Chris Lomme en Jasperina De Jong opgemerkt worden. Als derde productie van dit

seizoen werd Jubilee 15 opgevoerd, een compilatie uit alle musicals die ooit waren opgevoerd

door het KBvV, in regie van Frank Van Laecke.

Het seizoen 2001-2002 bracht alweer een Sondheim-musical, A Little Night Music. De regie

was ook hier in handen van Caroline Frerichs. De hoofdrol werd vertolkt door Chris Lomme.

De andere productie van dat seizoen was De Préhistorie van de musical, in samenwerking met

Guy De Pré.

In het voorlaatste seizoen, 2002-2003, werden niet minder dan vier nieuwe musicals

opgevoerd. Drie daarvan werden onder de naam 3 Stuivers Musicalsuite uitgebracht. Let‟s Do

It werd geregisseerd door Lieven Debrauwer, die ook instond voor het concept. Acteurs van

dienst waren Kirsten Cools, Ann Van Den Broeck en Hans Pieter Herman. The Party‟s over

was een solo-programma voor Anne Mie Gils in regie van Jan Verbist.18

Het is echter vooral

Portret Van een Verloren Lente die van deze drie producties het grootste succes werd. David

Verbeeck speelde in deze musical zijn eigen overgrootvader. Hij was ook zelf verantwoordelijk

voor de verhaallijn.

In datzelfde seizoen was ook She Loves Me te zien van librettist Joe Masteroff en componist

Jerry Bock. De regie was in handen van Frank Van Laecke.

The Party‟s Over en Portret van een Verloren Lente werden in het laatste seizoen opnieuw

hernomen. Laatstgenoemde werd ook in het volgende seizoen hernomen, toen de officiële

werking van de musicalafdeling al afgelopen was. De musical werd ook in Engelstalige versie,

maar door de originele acteurs, opgevoerd in New York.

18

Informatie te vinden op site Vlaams Theater Instituut : http://www.vti.be/?q=node/7947

19

De productie waarmee de musicalafdeling haar werking beëindigde, was Merrily We Roll

Along van Stephen Sondheim in een regie van Martin Michel, met onder andere Jan Schepens

en Ara Halici in de hoofdrollen.

20

2.3 Problematiek afschaffing

2.3.1 De originele motieven

Op 12 februari 2003 kreeg de musicalafdeling via de pers te horen dat zij niet meer kon bestaan

onder de hoede van het KBvV.19

Wilfried Eetezonne laat ons weten dat deze afschaffing een hele voorgeschiedenis heeft in het

jaar 2002. In april van dat jaar wou minister van Cultuur Bert Anciaux steun geven aan kleinere

niet-commerciële musicals. Hierin zag hij een belangrijke taak voor het KBvV weggelegd.

Wanneer echter Paul Van Grembergen zijn functie overneemt, kijkt de musicalafdeling plots

aan tegen een subsidievermindering van 644.000 euro. Ook stelt de minister openlijk de

subsidies van de musical in vraag. Op 4 oktober van dat jaar zegt de minister niet te raken aan

de subsidies van de musical, maar wil hij wel een verandering in de artistieke koers van het

gezelschap.20

Vier maanden later zal er toch beslist worden om de musical- en de balletafdeling

van het KBvV te laten splitsen.

Bart Caron, toenmalig kabinetchef van beide ministers, kon de motieven voor deze beslissing

aangeven. Hij beklemtoont dat er slechts één gesubsidieerd gezelschap was - dit

hoogstwaarschijnlijk door de complexiteit van het genre - wat op zich een vreemde situatie

was, omdat zo het terrein quasi gemonopoliseerd werd. Dit toont ook de trivialiteit van het

genre aan: volgens Caron ligt het musicalgenre op de grenslijn tussen het populaire en de

kunsten, en zouden er meer gezelschappen zijn, als het een meer gerespecteerde kunstvorm was

geweest.21

Het feit dat de musicalafdeling van het KBvV het enige gesubsidieerde musicalgezelschap was,

zorgde er ook voor dat er weinig controle was. De vraag rees dan ook in welke mate het KBvV

goede tot heel goede musicals maakte, en of deze producties van het niveau waren dat subsidies

verdiende.

19

CLINCKERS, Eva, Musical in Vlaanderen: schets van een problematische situatie, Leuven, 2005, p. 36 20

EETEZONNE, Wilfried, „Het jaar van het gevecht‟, in: De Morgen, 30/12/2002 21

Uit een interview met Bart Caron, 13/11/2006

21

Volgens Caron was het KBvV te weinig artistiek vernieuwend: het stelde het genre te weinig in

vraag en betrad teveel de platgetreden paden. Deze bedenkingen zouden dan ook de artistieke

redenen geweest zijn voor de overheidsbeslissing.22

De bedoeling was om meer controle te krijgen op het musicalgenre. Dit kon alleen door ook het

KBvV onder deze controle te plaatsen, door ze evenwaardig te brengen met andere potentiële

subsidiekandidaten, zoals bijvoorbeeld de vzw‟s Backstage en Musicalhuis. Bart Caron

beklemtoont dat controle zeker niet door de overheid moet gebeuren, maar door

beoordelingscommissies die handelen in het Kunstendecreet.23

Deze kwaliteitsbeoordeling werd trouwens niet enkel voor het musicalgenre ingericht. Ook

vaste huizen zoals de Singel en het Muhka werden aan deze controle onderworpen via het

Kunstendecreet.

Er werd dus gevraagd om een splitsing voor te bereiden tussen de ballet- en de musicafdeling

van het KBvV. Een mogelijk musicalhiaat, die door deze splitsing zou plaatsvinden, moest

vermeden worden, maar dit lukte niet door de moeilijke financiële situatie waarin de regering

zich bevond. Ook was er een bestuurlijke wissel. Bert Anciaux werd door de moeilijkheden van

zijn partij Spirit vervangen door Paul van Grembergen. Zo was er onvoldoende geld aanwezig

om een mogelijke shock te vermijden.

De opgang en gedeeltelijke neergang van de commerciële musical, met ondernemingen zoals

Kuifje, Ben, en huizen zoals Music Hall, zorgden ervoor dat er tegen het einde van de vorige

legislatuur werd nagedacht over de mogelijkheid tot het uitwerken van culturele industrieën. Er

is namelijk in het musicalgenre nood aan een lange speeltijd en een grote publieksbezetting om

winst te kunnen maken. De culturele industrie zou dit financiële risico kunnen dekken.24

Hierbij moet zeker gewezen worden op de verschillen tussen het originele idee van de

hervormingen en de uiteindelijke uitvoering van deze culturele industrieën. Volgens Bart Caron

wilde men een situatie creëren waarin de cultuurindustrie de commerciële musicalsector zou

steunen, terwijl de meer artistieke musicals gebruik zouden kunnen maken van een subsidie in

22

Uit een interview met Bart Caron, 13/11/2006 23

Uit een interview met Bart Caron, 13/11/2006 24

Uit een interview met Bart Caron, 13/11/2006

22

het kader van het Kunstendecreet. Vier producenten dienden dan ook een aanvraag in.

Uiteindelijk werd door de commissie enkel Musicalhuis uitverkoren. Minister Bert Anciaux

besloot echter de hele regeling omver te gooien, en het musicalgenre geheel op te nemen in

CultuurInvest, de werking rond de culturele industrieën. Musicalhuis - onderdeel van Stihmul

(Stichting voor Hedendaagse Musical) - , mocht na gerechtelijke procedures toch genieten van

een subsidie van twee jaar, om een paar weken geleden deze subsidies te verliezen.

Bart Caron heeft zijn twijfels bij deze beslissing van minister Anciaux. Dit onder andere omdat

het bovenvermelde traject in vraag werd gesteld, en omdat zo het vertrouwen van de sector, die

geloofde in de inbrenging van het genre in het Kunstendecreet, werd geschaad. Wel

beklemtoont hij dat minister Anciaux ook projectsubsidies voorzag voor muziektheater, maar

dat de sector hier niet direct op inging.

Linda Lepomme heeft echter slechte ervaringen met deze projectsubsidies. Zo was alles

gepland om de productie Een perfecte God van Terrence MC Nally te brengen onder de nieuwe

werking Musical Vlaanderen. Er waren al dertig voorstellingen verkocht aan talrijke culturele

centra en schouwburgen. Deze productie werd echter kort voordien afgevoerd toen eind juni

het project niet werd goedgekeurd. Volgens Linda Lepomme zou dit ook problemen hebben

opgeleverd voor de culturele centra en schouwburgen die deze productie hadden besteld,

doordat zij plots met een hiaat in hun programmatie zaten.25

Zelf ziet mevrouw L. Lepomme het projectmatige werken niet meer zitten. Ze wil niet altijd

afhankelijk zijn van de goedkeuring door de overheid. Ook is het moeilijker om de rechten van

een bepaalde musical te kunnen verwerven, wanneer er geen zekerheid is op uitvoering.

Zo komen de projectmatige instellingen in een mindere positie ten opzichte van de grote

producenten die beschikken over een eigen zaal en zo kort op de bal kunnen spelen. Door een

grotere speelzekerheid kunnen zij ook sneller de rechten verwerven.

25

CLINCKERS, Eva, a.w.p. 36-37

23

2.3.2 Culturele industrieën

Wat houden deze culturele industrieën in? Volgens de beleidsnota 2004-2009 van het Vlaamse

ministerie van Cultuur, wil de Vlaamse overheid hiermee inspelen op de vermarkting van de

cultuur, die steeds groter wordt. Steeds meer commercieel gerichte spelers vullen de

cultuurmarkt op. De doelstellingen van deze manier van werken zijn als volgt verwoord:

„Vlaanderen zal in de internationale discussies over culturele diversiteit en de culturele industrieën, in

samenspraak met de leden van de Europese Unie en met culturele regio‟s buiten Europa, een actieve rol opnemen,

meer bepaald in het kader van de discussies die binnen de Wereldhandelorganisatie plaatsvinden met het oog op

de bescherming van de culturele diversiteit.

Ons uitgangspunt is dat de Vlaamse cultuuroverheid als belangrijkste taak heeft om enerzijds innovatie en

artistieke creativiteit in de luwte van de markt mogelijk te maken en anderzijds om voor de bevolking een

kwaliteitsvolle kunsten cultuurbeleving en participatie te garanderen. Deze taak zal de Vlaamse overheid

vervullen door twee sporen te bewandelen:

het voortzetten en verder ontwikkelen van de cultuurpolitieke traditie die vorm krijgt in een cultureel

productie- en participatiebeleid, en wel door de ondersteuning van een gesubsidieerde sector en ook door

de projectmatige subsidiëring van commerciële actoren voor opdrachten van algemeen belang, zoals het

garanderen van de culturele diversiteit of het kansen geven aan jong talent;

door in het kader van de diversiteit een flankerend en marktcorrigerend beleid met betrekking tot de

culturele industrieën.

Tegelijk zal zij de opportuniteit en de effectiviteit onderzoeken van de oprichting van een culturele

investeringsmaatschappij waarmee de overheid de culturele industrie risicokapitaal kan verschaffen als

volwaardige aandeelhouder, met dezelfde rechten en plichten als de private aandeelhouders. Dat zou de overheid

toelaten om de rechtstreekse projectmatige subsidiëring van de culturele industrie toe te spitsen op innovatie,

artistieke creativiteit en diversiteit.”26

De beleidsnota beklemtoont dat er nog verder onderzoek moest verricht worden naar de

realisatie van deze industrieën. Toch kan zij ons laten weten dat deze industrie vooral gericht is

naar particuliere bedrijven die gericht zijn op financiële winst, dit in tegenstelling tot de

gesubsidieerde sector. Het is dus vooral belangrijk voor producenten van industrieel

reproduceerbare producten, zoals boeken, cd‟s, video‟s… en producenten van niet- of semi-

industrieel produceerbare goederen, zoals bijvoorbeeld de podiumkunsten, design en

architectuur. CultuurInvest beslaat dan ook volgende sectoren: musical, mode, pop, design,

beeldende kunsten, literatuur, games, gedrukte media en film. Producenten kunnen er een

beroep doen op een fonds voor een projectfinanciering, een kapitaalparticipatie of een

26

ANCIAUX, Bert, Beleidsnota 2004-2009 van Cultuur, 2004, p. 22

24

achtergestelde lening. Voor musicalproducenten houdt dit in dat men bijvoorbeeld een deel van

de pre-productiekosten kan gefinancierd krijgen. Wanneer er winst wordt gemaakt, moet die

financiële steun terugbetaald worden aan het CultuurInvest.

In samenwerking met het departement Economie zal er een intersectorale en

interdepartementale werkgroep worden opgericht die de verschillende mogelijkheden zal

onderzoeken. Ook wordt er gemeld dat de ondersteuning van de culturele industrieën in overleg

met de federale overheid moet plaatsvinden.27

Prof. Guido De Brabander van de UAMS ziet de cultuurindustrieën als een afweermiddel tegen

een beperkt aantal grote spelers die de markt in handen krijgen en zo de kleinere producenten

in de kiem smoren. Voor de musical betekent dit dat er minder musicals van eigen bodem

waren, ten opzichte van de steeds groter wordende aantal importmusicals. Dit zou kunnen

vermeden worden. Hierbij maakt De Brabander een vergelijking met onder andere Quebeq,

waar het de ideale steun was voor bijvoorbeeld Cirque du Soleil. Daar wordt er echter enkel

rekening gehouden met de economische voorwaarden. Zelf vindt hij ook dat de overheid, bij de

culturele industrieën, weg moet van een subsidiepolitiek. Deze richt zich vaak alleen op het

creatieve, maar heeft het moeilijk om er de economische effecten aan te koppelen. 28

Wat betekent dit nu voor het musicalgenre? De beleidsnota merkt op dat er in het verleden veel

pogingen zijn ondernomen om zonder overheidssteun professionele musicals op te zetten, maar

dat men hierbij soms moeilijk tot een evenwicht kon komen tussen artistieke ambities en

rentabiliteit, waarbij ook vaak de arbeidsvoorwaarden worden benadeeld.29

Zo is volgens Linda

Lepomme de musical de enige theatervorm waar sommigen niet altijd betaald worden voor de

repetities. De musicalafdeling van het KBvV was echter wel verplicht om het CAO van de

podiumkunsten als minimum te hanteren. Bekendere acteurs moesten wel meer betaald

worden, maar brachten ook een groter publiek naar de voorstelling. Zolang het KBvV er was,

moesten ook de andere musicalproducenten zich houden aan het CAO, anders kon men de

betere acteurs niet aan hun voorstellingen koppelen. Door het wegvallen van de

musicalafdeling is deze zekerheid, volgens L. Lepomme, verdwenen.30

27

ANCIAUX, Bert, a.w., p. 52 28

EETEZONNE, Wilfried, „De bedrijven zijn belangrijk, niet de kunstenaars‟, in: De Morgen, 06/07/2005 29

ANCIAUX, Bert, a.w., p. 27 30


25

De beleidsnota meldt ook dat met de loskoppeling van de musicalafdeling men kansen wou

creëren om het muziektheater een nieuw elan te geven. Ze geven hierin ook een belangrijke rol

aan de musicalsector zelf.31

Op het idee van culturele industrieën werd aanvankelijk vrij verdeeld gereageerd. In een artikel

uit De Morgen van 12 juli 2005 reageerden de verschillende musicalproducenten op deze

beslissing. Wouter Boits van het Musicalhuis merkte op dat een langetermijnvisie door deze

projectmatige werking onmogelijk was, en dat de criteria nu vooral economisch zullen zijn. Dit

vindt Geert Allaert van Music Hall dan weer een positief gegeven. De producenten zullen zo op

gelijke voet worden behandeld en het artistieke zal niet langer prioritair zijn. Volgens hem

zullen enkel de grote producenten overleven – in tegenstelling tot wat Guido De Brabander

postuleert. Als laatste vindt ook Studio 100 de culturele industrieën een positieve zaak.

Producties met een hoger risico zullen gemakkelijker kunnen genomen worden.32

Musicalrecensent Wilfried Eetezonne heeft zijn bedenkingen bij het plaatsen van de musical in

het CultuurInvest. Hierbij verwijst hij naar het rapport van de Vlerick Management School over

de culturele industrieën. Musical zou weinig tot niets bijdragen tot de groei van de

cultuurindustrieën, omdat de podiumkunsten geen industrie kunnen zijn.

„Een industrie brengt een product voort dat massaal kan gereproduceerd worden zoals cd‟s,

mode, film,… Bij musical zit daar een fameuze belemmering, want de consument – de

theaterbezoeker – moet op één bepaalde plaats, op één bepaald tijdstip zijn wil hij de

voorstelling kunnen zien. Dat is een van de redenen waarom musical – en podiumkunsten in het

algemeen – juist zo risicovol is.”33

Hij vreest ook, omdat er vooral gekeken zal worden naar de financiële haalbaarheid en niet

naar de artistieke waarden, dat de kleinere musicalproducties uit de boot zullen vallen en dat

jonge, beginnende musicalacteurs niet over de nodige knowhow zullen beschikken om het

financieel plan helemaal correct op te stellen.34

31

ANCIAUX, Bert, a.w., p.27 32

EETEZONNE, Wilfried, „Artistieke deel niet langer prioritair‟, in: De Morgen, 12/07/2005 33

EETEZONNE, Wilfried, Cultuurinvest: Goed of slecht voor de musical, tekst te vinden op Musicalsite:

www.musicalsite.be 34

EETEZONNE, Wilfried, a.w.

26

Ook mevrouw L. Lepomme heeft haar bedenkingen bij deze projectmatige werking. Musicals

verkoop je namelijk anderhalf jaar voor de eigenlijke première aan de verschillende

theaterzalen, die steeds vroeger hun programma voor de volgende seizoenen vastleggen. Dit is

quasi onmogelijk mee te delen als je nog niet zou weten welk stuk je zult spelen, met welk

artistiek team en met welke cast je zult werken… allerlei gegevens die zeker in de brochure van

de theaterzaal moeten aanwezig zijn. Dus moeten de rechten van het stuk al gekocht zijn, en

moeten er contracten zijn aangemaakt voor cast en crew. De vraag rijst dan ook met welk geld

dit allemaal moet bewerkstelligd worden.

L. Lepomme vindt het moeilijk om te aanvaarden dat alle theatervormen structureel worden

gesubsidieerd, met een eigen visie en meerjarenplan, terwijl dit niet mogelijk is voor het

musicalgenre. Zij had liever gehad dat er nog structurele subsidies werden gegeven voor ten

minste één gezelschap. Toch beklemtoont zij dat één gezelschap vrij weinig is, wanneer je

bedenkt dat er meerdere theatergebouwen en -gezelschappen zijn die gesubsidieerd worden.

Linda Lepomme had liever gehad dat zij een stap opzij moest zetten, maar dat er tenminste

gebruik werd gemaakt van het gezelschap en hun knowhow en infrastructuur.

Volgens mevrouw L. Lepomme haalde de overheid niet alleen veel potentiële arbeidsplaatsen

weg, de infrastructuur van Theater ‟t Eilandje werd ook niet meer gebruikt voor het

musicalgenre. Dit betreurt zij enorm, omdat het de ideale zaal was om zaken uit te testen, die

mogelijk stuk zouden lopen op de grote financiële kosten die de huur van grotere zalen met

zich meebrengen.

Ook is zij ervan overtuigd dat het innovatieve in het genre werd weggenomen, waardoor er nu

alleen nog maar plaats is voor amateurisme. Alles krijgt nu de noemer Musical, zelfs veredelde

theatervoorstellingen.

Mevrouw L. Lepomme hoopt dan ook dat er een minister van cultuur komt die inziet dat dit

genre moet gesubsidieerd worden. Zij verwijst naar de opera, waarin er meer subsidies werden

uitgetrokken om het genre te vernieuwen, en om buitenlandse regisseurs en goede zangers aan

te trekken. Ook Wilfried Eetezonne hoopt op structurele subsidies naast CultuurInvest, en vindt

27

ook dat de sector ernaar moet streven. Hij raadt ook iedereen aan om in dialoog te treden met

het CultuurInvest om zo tot een divers musicallandschap te komen.35

CultuurInvest moest in 2006 in werking zijn getreden, en zou door een gefaseerde invoering in

2008 ten volle actief zijn.36

Een jaar later dan verwacht, lijkt het er echter op dat de werking

operationeel wordt. Europa heeft intussen groen licht gegeven voor dit initiatief. Een eerste

schijf van drie miljoen euro is vrijgemaakt door Dirk Van Mechelen, Vlaams minister van

Begroting, en ook de banksector maakte tien miljoen euro vrij. Het fonds gaat van start met 20

miljoen euro, en moet in twee jaar opgetrokken worden tot 32,5 miljoen euro. Omdat het geld

moet terugvloeien naar het fonds en er zo een kettingreactie moet ontstaan, zou dit bedrag

uiteindelijk moeten stijgen tot 100 miljoen euro.37

In totaal mag het CultuurInvest tot 50

procent participeren in de productie.

Intussen zijn ook de eerste centen uitgedeeld. Zo ontvangt producent Zuiderkroon Events

350.000 euro38

voor enkele projecten. Zo komt er een muziek- en dansspektakel rond de

discotheek Studio 54. Ook de zomertournee van Laura Lynn behoort tot één van de projecten.

Op musicalvlak zal Zuiderkroon Events steun krijgen voor hun project The Prince of Africa van

dirigent Dirk Brossé en regisseur Frank Van Laecke, in samenwerking met het African

Childrens Choir.39

Ook Music Hall Group krijgt een prefinanciering van 375.000 euro, die ze

moet verdelen over drie projecten: de Suske en Wiske-musical De Circusbaronnen, een derde

herneming van de musical Peter Pan, en een productie rond Cyrano de Bergerac waarvan nog

niet zeker is of dit een musical of theatervoorstelling wordt. Het zou de bedoeling zijn dat deze

producties ook de culturele centra aandoen en bovendien rendabel zijn.40

35

EETEZONNE, Wilfried, a.w. 36

X, „Beleid cultuurindustrieën moet in 2006 in werking treden‟,in: De Tijd, 16/07/2005 37


X, „ CultuurInvest deelt eerste centen uit‟, in: De Tijd, 06/07/2007 39

EETEZONNE, Wilfried, „CultuurInvest steunt Laura Lynn‟, in: De Morgen, 04/07/2007 40


28

3. Het KBvV in de pers

3.1. Inleiding

Zoals voormalig kabinetchef Bart Caron ons meldde, werd de musicalafdeling van het

Koninklijk Ballet van Vlaanderen afgeschaft. Deze beslissing werd genomen door de overheid,

omdat de musicalafdeling niet artistiek vernieuwend genoeg was. Waar komt deze gedachte

vandaan?

Een mogelijke denkpiste zou kunnen zijn dat de kwaliteit van de musicalafdeling in de vakpers

gelaakt werd. Er wordt dan ook vaak gesproken over de macht van de media. Zou de pers

mogelijk hier invloed hebben gehad op de overheidsbeslissing?

Om hier een antwoord op te vinden, bekijken wij in het volgende hoofdstuk hoe de geschreven

pers de musicals van het KBvV in het licht bracht. Hierbij wordt bekeken hoe de producties in

de aankondigende tijdschriftartikels naar voor worden gebracht. Daarnaast bespreken wij de

recensies, waarbij wordt gekeken wat de recensenten van de producties vinden en welke

klemtonen zij leggen bij hun recensies.

De keuze werd gemaakt om niet alle musicalproducties van het KBvV te onderzoeken, maar de

nadruk te leggen op vier verschillende producties. Hierbij werd een deels willekeurige keuze

gemaakt - om zo geen bewust goede of slechte producties te behandelen – en deels een

goedbedachte keuze te maken – elke productie is een representatie van een bepaalde periode in

de geschiedenis van de musicalafdeling: West Side Story representeert de beginjaren van het

gezelschap, terwijl Dear Fox de nadruk legt op een nieuwe creatieve wind in het KBvV.

A Little Night Music geeft ons een blik op de Sondheim-periode van het KBvV, terwijl Portret

van een Verloren Lente als laatste productie de sfeer van het einde van het gezelschap mogelijk

kan weergeven.

29

3.2 West Side Story

3.2.1 De Musical

3.2.1.1 Het verhaal

Romeo & Julia in een New Yorkse setting: een simpelere beschrijving van West Side Story kan

er niet gegeven worden. In de sloppen van Manhattan heersen twee jeugdclans over de straten:

de Jets en de Sharks, respectievelijk Poolse en Puertoricaanse immigranten. De bendes worden

geleid door Riff en Bernardo.

Tony, oudleider van de Jets, besluit zich meer en meer van de clan te verwijderen, maar

ontmoet op een bal Maria, de zus van Bernardo. Het is liefde op het eerste gezicht. De

geliefden moeten echter elkaar telkens in het geheim ontmoeten, om zo niet de woede van hun

eigen clanleden op zich te halen.

Intussen beslissen de beide clans hun ruzie in een ultiem gevecht uit te strijden. Wanneer Maria

van dit gevecht hoort, smeekt ze Tony om de clans tegen te houden. Wanneer hij, tijdens het

gevecht, dit probeert bij Riff, wordt deze neergestoken door Bernardo. Uit pure woede vliegt

Tony op Bernardo af, en doodt hem.

De geliefden proberen te vluchten, maar Maria wordt gehinderd door een politieagent en vraagt

aan Anita, de geliefde van Bernardo, om Tony op de hoogte te brengen. Zij wordt echter

tegengehouden door de Jets en uit woede vertelt ze hen dat ze Tony moeten melden dat Maria

dood is.

Ondertussen is Chino, Bernardo‟s beste vriend, op zoek naar Tony, die wanhopig door de

zogezegde dood van Maria, de straat oploopt, schreeuwend om haar. Zij is intussen kunnen

wegglippen, en ontdekt Tony. Beide lopen naar elkaar toe, maar Chino, intussen ook

aangekomen, schiet Tony neer, die uiteindelijk in de armen van Maria sterft. De beide clans

hebben eindelijk door wat hun geruzie heeft veroorzaakt.

30

3.2.1.2 Originele Productie

West Side Story heeft een lange voorgeschiedenis. Op 6 januari 1949 ontstond het idee bij

Jerome Robbins en Leonard Bernstein om het verhaal van Shakespeare, Romeo en Julia, te

plaatsen in de moderne setting van de sloppen van Manhattan. Samen zouden ze het klassieke

drama omzetten naar een godsdienstige context: een katholieke jongen en een joods meisje

worden verliefd, maar mogen met elkaar niet omgaan en plegen zelfmoord.

Door Bernsteins drukke leven, komt het onderwerp pas in juni 1955 weer op de planning te

staan van de componist en wordt er afgestapt van het godsdienstige karakter van het

liefdesverhaal. Nu gaat het verhaal over twee rivaliserende jeugdclans in New York,

Puertoricanen tegenover Poolse Amerikanen. In 1956 vervoegt een jonge Stephen Sondheim

het creatieve team.41

Na een korte pauze vindt uiteindelijk op 26 september 1957 in het Winter

Garden Theatre te New York, de première plaats.42

De show was een succes. Volgens Johan

Ardesch ging een schok door het theaterlandschap, toen plots de „Büchnensprache‟ werd

vervangen door de „Language of the street‟.43

Voor het eerst werd ook een musical gebracht

waarin libretto, muziek, dans en zang zo op elkaar waren afgestemd. Alle aspecten waren deel

van het geheel en hadden niet meer hun eigen afzonderlijke functie.44

Het creatieve team

bestond uiteindelijk uit Arthur Laurents (dialogen), Stephen Sondheim (liedteksten), Leonard

Bernstein (muziek) en Jerome Robbins (regie en choreografie)

De musical werd later succesvol verfilmd door Jerome Robbins en Robert Wise. De film ging

op 18 oktober 1961 in première in New York en won 22 prijzen, waaronder 10 Oscars.45

De

hoofdrollen in deze filmversie werden vertolkt door Nathalie Wood (Maria), Richard Beymer

(Tony) en Rita Moreno (Anita).46

41

X, „Vlaams ballet zuchtend mooi in „West Side Story‟, in: Alkmaarse Courant, 04/09/1990 42

SCHOLTEN, Hilde, e.a., Musicals in Nederland, Warnsveld, Terra Lannoo, 2004, p.279-280 43

ARDESCH, Johan, „Fantastische Westside Story in Streekschouwburg‟, in: Nieuwe Winterswijkse Krant,

09/12/1988 44

POM, „West Side Story in Gentse opera‟, in: De Gentenaar, 17/11/88 45

Informatie te vinden op: http://www.imdb.com/title/tt0055614/awards 46

Informatie te vinden op: http://www.imdb.com/title/tt0055614/

31

3.2.1.3 De versie van het KBvV

Het kon niet uitblijven dat het Koninklijk Ballet van Vlaanderen na grote klassiekers zoals

Jesus Christ Superstar en Evita ook West Side Story zou programmeren. De regie werd

toevertrouwd aan Stefan Janski, die twee seizoenen daarvoor al had getekend voor My Fair

Lady, en die ook later The King and I zou regisseren voor de musicalafdeling. Yen Stolk had de

taak om de choreografie in een nieuw jasje te steken. Zij zou deze taak ook vervullen bij negen

andere producties van het KBvV waaronder Chess en The Sound of Music. De vertaling van

Sondheims en Laurents teksten werd verzorgd door Hans Albert Sleurink. Max Smeets was de

dirigent en verzorgde de arrangementen van deze productie. Dit zou hij ook voor elf andere

producties van het KBvV doen. Het decorontwerp was van de hand van Lee Preedy en de

kostuums werden ontworpen door Lotte Buytaert. Jaak Van de Velde was verantwoordelijk

voor het lichtontwerp.47

De cast van deze productie bestond onder andere uit Anne Clicteur (Maria), Daan Van Den

Durpel (Tony), Valérie Ven (Anita), Etienne Van Geel (Riff), James de Groot (Bernardo),

Richard Obdam (Chico), Marijn Devalck (Schrank) en Ward de Ravet (Doc). Laatstgenoemde

trad als vervanger op van Jan Monnen.48

De première vond plaats op 14 oktober 1988 in de

Koninklijke Vlaamse Opera te Antwerpen.

De musical werd in de twee volgende seizoenen hernomen, met telkens enkele castwissels. Zo

nam in het tweede seizoen Pia Douwes de rol van Maria over, naast understudy Linda

Lepomme, die deze rol ook al op zich nam in het eerste seizoen, en kreeg Daan van Den Durpel

Paul Kribbe als understudy. Neel Van Ishoven speelde Doc, en Schrank werd vertolkt door

Ronnie Commissaris. In het laatste seizoen werd de rol van Maria gespeeld door An

Lauwereins en nam Aafke Bruining de rol van Anybody‟s voor haar rekening.

47

BARBIER, Rina, a.w., p. 134-137 48

X, „De Musical van Vlaanderen zingt en danst «West Side Story», in: Waarheen te Hasselt, 07/12/1988

32

3.2.2 West Side Story in de pers

3.2.2.1 Inleiding

De West Side Story van de musicalafdeling van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen werd met

grote interesse gevolgd door de pers. Er moet echter een onderscheid gemaakt worden tussen

de verschillende persartikelen over deze productie. Allereerst worden de artikels besproken die

als voorbereiding op de voorstelling werden uitgegeven. Deze bestaan uit artikels die als

aankondiging dienen voor West Side Story, berichten die verslag geven van een ongeval die

plaatsvond tijdens de repetities in de Bourla-schouwburg, en uiteindelijk artikels die de toen

heersende crisis in het gezelschap belichtten.

Vervolgens zullen de verschillende recensies over deze productie aan bod komen. Door het

tourkarakter van het gezelschap zijn deze recensies verspreid opgesteld over het gehele seizoen.

In een volgend deelhoofdstuk zal ik de recensies en artikels bespreken die handelen over de

hernemingen van West Side Story in de volgende twee theaterseizoenen.

Afsluitend zullen enkele concluderende elementen worden meegegeven.

33

3.2.2.2 Vóór de première

Ballet van Vlaanderen prezenteert : de musical onder alle musicals kopt Het Nieuwsblad op 17

september 1988. Ruim een maand voor de première kwam de reclamecampagne op gang.

Hoewel dit artikel zich vooral moet richten naar nieuwsgierige lezers om hen het theater in te

lokken, merken we toch een melding van de nodige problemen die de casting van deze

productie met zich meebracht. Vooral het vinden van een goede vertolkster voor de rol van

Maria bleek geen eenvoudige opdracht te zijn.49

Ook andere artikels meldden dit probleem.

Wanneer we het artikel uit de Antwerpse Morgen van 25 augustus 1988 bekijken, merken we

waarom de moeilijke casting van Maria een maand later nog herinnerd wordt.

In het artikel Niet Linda Lepomme maar Anne Clicteur wordt „Maria‟50

wordt er

terugverwezen naar een eerder verschenen interview met artistiek directeur Linda Lepomme.

Dit artikel werd echter niet terug gevonden, maar het is wel bekend dat het destijds zorgde voor

een grote commotie, die ervoor zorgde dat niet mevrouw Lepomme, maar Anne Clicteur de rol

van Maria op zich nam. Een interview met actrice Lilianne Dorekens51

, die ook vermeld wordt

in het artikel van 25 augustus, legt de commotie grotendeels uit. Wat volgt is een ruzie tussen

Dorekens en Lepomme die in de pers werd uitgevochten.

Dorekens voelde zich benadeeld. Volgens haar werd de oude kern van Arena-acteurs die mee

overstapten naar het Koninklijk Ballet van Vlaanderen benadeeld voor nieuwe, vaak

Nederlandse acteurs. De oude kern moet vooral de bijrollen vertolken, en dat pikken ze niet

langer. Ze wil geen vedetten uit het buitenland, maar Vlaamse acteurs die groot kunnen worden

door de musicalafdeling: „Een naam moet je creëren, een persoonlijkheid is er, maar een

persoonlijkheid heeft publiciteit nodig, en die moet gemaakt worden.‟

Liliane Dorekens zal uiteindelijk niet de enige zijn die kritiek spuit op het beleid van Linda

Lepomme. In een artikel, dat op identieke wijze zowel in De Gentenaar, Het Nieuwsblad als

De Standaard – wel zonder foto - wordt uitgebracht, en dat gepubliceerd werd na de première

van West Side Story, worden de frustraties van verschillende acteurs opgenomen, allemaal

49

X, „Ballet van Vlaanderen prezenteert: de musical onder alle musicals ; “West Side Story” eindelijk op het

programma‟, in: Het Nieuwsblad, 17/09/88 50

X, „Niet Linda Lepomme maar Anne Clicteur wordt „Maria‟‟, in: De Antwerpse Morgen, 25/08/1988 51

WL, „Misschien is Lepomme te jong voor deze job ; interview met Liliane Dorekens‟, in: De Antwerpse

Morgen, 02/09/1988

34

acteurs die de deuren van het KBvV achter zich dichtslaan. 52

53

De namen die genoemd worden

zijn Norma Hendy, David Davidse, Vera Mann, Daan van den Durpel, Martin Ysebaert en Dirk

Meyendonck. De kritiek luidt dat de reiskosten niet betaald worden en dat de meeste vaste

acteurs weinig tot geen grote rollen krijgen. In datzelfde artikel slaat Lepomme echter terug:

„Grote akteurs weten dat de belangrijkheid van een rol niet afhangt van het aantal regels tekst,

maar van wat je ermee aanvangt op de scène. Zo eenvoudig is dat‟. Ook kijkt ze positief naar

het af en aanlopen van acteurs.

In een ander interview legt L. Lepomme uit dat ze altijd kritiek krijgt wanneer zij in de

mogelijkheid is om een bepaalde rol in te vullen. Over de zaak Maria vertelt zij dat er geen

enkele auditiekandidaat 100 procent overtuigend was. Eén van de mogelijkheden was dan ook

dat zij misschien de rol zou invullen. Uiteindelijk ging de keuze toch naar Anne Clicteur, die in

het interview door Linda Lepomme wordt geprezen. In de rest van het interview bespreekt zij

vooral haar privé-problemen met het directeursschap en haar carrière.54

Interviews

Dit brengt ons tot het volgende punt: de interviews. Wanneer we een ander interview met

mevrouw Lepomme bekijken, bemerken we dat de uitvalbasis voor het gesprek de productie is

van West Side Story, maar dat dit pad snel verlaten wordt, om het vervolgens over het

directeursschap van Linda Lepomme te hebben en de algemene musicalcultuur in Vlaanderen

en Nederland. West Side Story wordt niet meer vernoemd.55

Hetzelfde komen wij tegen in het Story-artikel Anne Clicteur speelt Maria in West Side Story.

Enkel het privé-leven van de hoofdrolspeelster wordt besproken. De titel, de affiche en een

aparte rubriek met de speeldata en reservatienummers laten ons weten waarom dit interview

plaatsvindt. Over de musical zelf wordt er niets inhoudelijks verteld.56

Een ander artikel uit het

Brugs Handelsblad van 2 september 1988 bespreekt ook het privé-leven van Anne Clicteur,

52

JD, „Leegloop bij Ballet van Vlaanderen‟, in: De Gentenaar/ Het Nieuwsblad, 25/11/1988 53

JDP, „Akteurs verlaten Musical bij Ballet van Vlaanderen‟, in: De Standaard, 25/11/1988 54

DE MEYERE, Walter, „West Side Story in première bij Ballet van Vlaanderen ; Linda Lepomme ; Vechten

tegen vooroordelen hoort bij elk nieuw project‟, in: Zondag Nieuws, 14/10/1988 55

SAVENIJE Hanneke, „De Vlaamse Linda Lepomme is met haar West Side Story nu in Nederland‟, in: VIVA,

28/10/1988 56

X, „Anne Clicteur speelt Maria in West Side Story ; Jammer dat mama dit niet meer kan meemaken‟, in: Story,

08/11/1988

35

maar legt toch de nadruk op haar ervaringen met de musicalproductie. Ook kunnen we er de

speeldata van de productie vinden.57

Wanneer we de interviews bekijken met Valérie Ven, zien we dat er toch een groter aandeel

weggelegd is voor West Side Story. In Voormalig zangeres Serious Desire timmert aan de weg,

legt zij uit hoe zij de repetities en de musical ervaart, maar toch zal ook hier niets inhoudelijks

worden verteld over de musical.58

Enkel in een interview met dirigent Max Smeets vinden we uitgebreidere informatie over de

productie. De lezer krijgt naast een interview ook een korte recensie die het gesprek voorafgaat.

Wanneer echter het gesprek van start gaat, verdwijnt alweer de musical op de achtergrond om

de ervaringen van de dirigent met het musicalgenre te bespreken.59

Slechts drie artikels geven iets meer informatie over de musical. In De Old-timer West Side

Story komen Daan van Den Durpel, Max Smeets en Linda Lepomme aan het woord. Er wordt

ingegaan op het acteren, het decor, de vertaling en de muziek. Ook de moeilijkheden die er

waren om een geschikte cast te vinden, komen aan bod.

Volgens mevrouw Lepomme was het moeilijk om goede allround-musicalacteurs te vinden:

mensen die kunnen zingen, dansen en acteren. Ook laat zij weten dat er ideeën waren om het

verhaal te hertalen naar Belgïe of Nederland, maar dat er uiteindelijk werd beslist om het

verhaal toch te laten plaatsvinden in New York.60

Beide topics komen nog uitgebreid in dit

hoofdstuk aan bod.

Een ander artikel dat ter gelegenheid van de opvoering van West Side Story in De Warande in

Turnhout werd geschreven, geeft ons een interview met regisseur Stefan Janski en choreografe

Yen Stolk. Het is het enige interview dat puur over de musical handelt. Zo wordt besproken

hoe beiden de musical hebben aangepakt.61

57

SLABBINCK, Yves, „Brugse zangeres in “ West Side Story” ; Anne Clicteur is Maria,Maria,Maria…‟ , in:

Brugsch Handelsblad, 02/09/1988 58

FRIJTERS, Jos, „Voormalig zangeres Serious Desire timmert aan de weg: „Dit is toch de droom van iedereen?‟,

in: De Stem, 14/10/1988 59

FRUSCH, Jos, „Max Smeets uit Roermon dirigeert en maakte arrangement ; West Side Story, wervelend

spektakel in schouwburg Heerlen‟, in: Limburgs Dagblad, 27/10/1988 60

LINDEN, Ellen van der, e.a., „De Old-timer West Side Story‟, in: Rond Carré, Oktober 1988 61

X, „West Side Story in de Warande Ekspres sprak met regisseur Stefan JANSKI,in: Ekspres, 27/10/1988

36

We kunnen dus concluderen dat in interviews de productie vaak op de achtergrond wordt

gehouden ten opzichte van de geïnterviewde.

Ongeval

Op 24 augustus 1988, tijdens de eerste repetities met het decor, viel een stalen stelling naar

beneden en verwondde enkele acteurs. Vooral danseres Martine van Dam was er zwaar aan toe.

Het is niet verwonderlijk dat dit ongeval uitgebreid in de pers naar voren kwam.

Alle gevonden artikels beschrijven het gebeuren en de gewonden. Toch zijn er enkele

verschillen te bemerken. In het artikel van De Gentenaar staat dat het decor al „reeds tientallen

malen‟ dienst had gedaan, zonder dat er een gebrek was vastgesteld.62

Waarom de stelling naar

beneden viel, zou een raadsel zijn.

De Antwerpse Morgen geeft een heel ander beeld. Volgens hen was het de eerste keer dat een

aantal specifieke passen op de stelling werden uitgevoerd. Ook vermeldden ze een discussie die

plaats vond tussen de aanwezigen over het mogelijks negeren van waarschuwingen van de

Technische Dienst van het Ballet, en over het mogelijk weghalen van een aantal

veiligheidsstutten. Linda Lepomme spreekt dit echter tegen. Toch geeft de krant ons een

dubbelzinnig beeld over het gebeuren, door de volgende zinsconstructie: „Volgens directeur

Linda Lepomme van de musical-afdeling van het Ballet, was er echter „voor zover zij wist’

niets aan de oorspronkelijke konstructie gewijzigd.‟63

Volgens het artikel zou de première wel

niet in het gedrang komen. Ook geeft het ons mee dat het hier ging om een voorlopige

constructie, een gegeven dat niet wordt vermeld in het artikel uit De Gentenaar.64

Het artikel uit De Nieuwe Gazet van 25 augustus 1988 vermeldt ook niet dat het hier ging over

een voorlopige constructie, maar wel dat het de eerste ingebruikname van het decor was. Ook

hebben zij het gerucht opgevangen dat bepaalde veiligheidsstutten zouden zijn verwijderd. Dit

artikel legt echter ook de schuld bij de theaterzaal: „De Bourlaschouwburg is immers de jongste

tijd een struikelsteen geworden, die om theatertechnische redenen zou moeten bewaard blijven,

62

DM, „Tijdens KBVV-repetitie in Bourla-schouwburg ; Stelling in musicaldecor stort in: ballerina zeer erg

gewond‟, in: De Gentenaar, 25/08/2988 63

Aangeduide tekst is eigen inbreng, en stond niet extra aangeduid in originele tekst 64

RK, „Danseres zwaar gewond door kantelend dekor‟, in: De Antwerpse Morgen, 25/08/1988

37

maar waarvoor niet meteen een zinvolle oplossing wordt gevonden.‟ 65

Het is ook het enigste

artikel dat nog bijkomende informatie verstrekt over de musical (premièredatum, regisseur en

choreograaf).

Andere

Als laatste wil ik nog melding maken van enkele artikels die handelen over twee

benefietavonden die gespeeld werden door het KBvV ten voordele van enerzijds Unicef, en

anderzijds de Koninklijke Footballclub Brasschaat. Hierbij valt op te merken dat bij de meeste

artikels enkel een korte vermelding van de productie wordt gegeven met de speeldatum, de

kostprijs, de plaats van de voorstelling en uitleg over de reservaties. Enkel een artikel van de

Antwerpse Post geeft ook nog inhoudelijk wat informatie over de productie.66

De andere

artikels handelen vooral over ofwel de verschillende acties van Unicef, ofwel de geschiedenis

van KFC Brasschaat.

Conclusie

Wanneer we de artikels, die als voorbereiding op de voorstellingen in de pers verschenen,

bekijken, kan er opgemerkt worden dat vooral de (vaak) ongewilde gebeurtenissen, zoals de

interne crisis en het ongeval, en de aan deze productie verbonden personen, in de schijnwerpers

komen te staan, ten nadele van een mogelijke inhoudelijke bespreking van de musical.

65

GORIS, P, „Vallend decor bedelft dansers – In Antwerpse Bourlaschouwburg‟, in: De Nieuwe Gazet,

25/08/1988 66

X, „West Side Story in Elisabethzaal‟, in: Antwerpse Post, 20/03/1991

38

3.2.2.3 Première

“Ik blijf zweren bij het “impossibilium nulla obligatio est”, d.w.z. dat niemand tot het

onmogelijke kan verplicht worden. Bijgevolg moet men redelijk blijven, ook op kritisch vlak.

Men vergelijkt niet wat vergelijkbaar is. Dat is onbillijk. Anders uitgedrukt: voor een

Hollywoodproduktie, die over nagenoeg onbeperkte middelen en mogelijkheden beschikt,

althans naar onze maatstaven, legt men niet dezelfde normen aan als voor een Vlaamse

montering.”67

Rik Lanckrock kaart hier direct één van de belangrijkste kenmerken aan van enkele recensies:

de productie van het KBvV wordt enorm vaak vergeleken met de originele theater- en

filmproductie.

De meeste recensenten zijn er dan ook van overtuigd dat de musical van Leonard Bernstein en

co. één van de beste musicals aller tijden is. Tom Ruijfrok noemt het de meest intrigerende

musical aller tijden68

, en Jacques J. d‟Ancona is ervan overtuigd dat West Side Story van alle

tijden zal blijven.69

Men is dan ook zeker dat het opzetten van deze musical de grootste uitdaging ooit is voor de

musicalafdeling van het KBvV. De meningen of deze musical de uitdaging aankon, zijn dan ook

tamelijk verdeeld.

Patrick van den Hanenberg noemt de poging van het KBvV „het beklimmen van de Himalaya-

top‟ en „een verkapte vorm van zelfmoord‟.70

Ook Henk van Gelder geeft toe dat het KBvV

nooit de impact kan geven van de originele versie. Toen werden de taal en de agressie van de

straat voor het eerst overgebracht naar het musicaltheater en liet het genre voor het eerst de

snerpende tonen toe van een ander soort muziek. Nu blijft enkel het libretto, de zangteksten en

67

LANCKROCK, Rik, „Podium ; A Story‟, in: De Reus van Gent, januari 1989 68

RUIJFROK, Tom, „Musical als een trein‟, in: De Graafschapsbode, 09/12/1988 69

d‟ANCONA, Jacques J., „Vlaamse West Side Story : slepend en meeslepend‟, in: Nieuwsblad van het Noorden,

07/12/1988 70

HANENBERG, Patrick van den, „Herinneringen belastend voor West Side Story‟, in: De Volkskrant,

26/10/1988

39

de muziek over. De grote impact is geschiedenis geworden.71

Toch is de recensent vrij positief

over deze productie.

Acteurs

Bijna iedereen is het ermee eens dat hoofdrolspelers Anne Clicteur en Daan van den Durpel

een opmerkelijke gelijkenis vertonen met Nathalie Wood en Richard Beymer, de

hoofdrolspelers uit de bovenvermelde filmversie. Wanneer het echter over de

musicalkwaliteiten gaat van beide, zijn de meningen erg verdeeld.

Als waarschuwing naar andere recensenten zegt Rik Lanckrock het volgende: „Vlaanderen

beschikt immers allesbehalve over teaterkrachten die tegelijk onberispelijk kunnen dansen,

voorbeeldig kunnen zingen en ook uitmuntend kunnen akteren. Die witte raven zijn eerder

uitzonderlijk. Dat betekent dat men bij zo‟n zware klus als “West Side Story” zonder enige

moeite venijnige kritiek kan neerpennen.‟72

En die kritiek is aanwezig in de gevonden

recensies. Toch zijn niet alle meningen gelijk aan elkaar.

De Telegraaf kopt met Ballet van Vlaanderen heeft problemen met bezetting, en laat ons weten

wat dit probleem inhoudt: „de een zingt goed maar is als speler een te zichtbare debutant, de

ander speelt prima maar zingt of danst onder de maat, een derde danst uitstekend maar komt

er weer te weinig aan te pas als acteur.‟73

De Rode Vaan zegt het onomwonden: Daan Van den Durpel als Tony is een misbezetting: „Een

meer mannelijk type was hier zeker aangewezen.‟ Ook zijn vocaliteit wordt niet geprezen.74

De

Antwerpse Morgen laat ons weten dat hij vocaal faalt in zijn solonummers.75

Ook in andere

artikels wordt de zang van Van den Durpel zwaar bekritiseerd. Toch zijn niet alle artikels

negatief. Marjan Mes prijst het acteren en de zang van Van den Durpel en laat het zelfs niet om

een vergelijking te maken met de film-Tony, een vergelijking die Daan Van den Durpel met

71

GELDER,Henk van, „Nederlandse versie West Side Story bij Ballet Vlaanderen ; Kippevel bij overtuigende

musical‟,in: NRC Handelsblad, 10/11/1988 72

LANCKROCK, Rik, a.w. 73

LIEFHEBBER, Peter, „Ballet van Vlaanderen heeft problemen met bezetting, maar: West Side Story nog steeds

actueel‟, in: De Telegraaf, 29/10/1988 74

W.M., X, in: Rode Vaan, 10/11/1988 75

WL, „ „West Side Story‟ suksesvol gestart in Nederland‟, in: De Antwerpse Morgen, 31/10/1988

40

glans overleeft.76

Het Dagblad Tubantia noemt Van den Durpel zelfs de „enigste acteur die

kan voldoen aan de slopende eis van driezijdigheid die de musical nu eenmaal stelt‟.77

Ook de meningen over Anne Clicteur zijn wisselend. De Antwerpse Morgen, die ook de

gebreken van de producties legt bij het niet volledig onder de knie hebben van de drie

musicaldisciplines bij de cast, looft de zang van Clicteur, maar noemt haar acteertalent

onbestaande.78

Het Volk hekelt ook haar acteerprestaties, maar vindt het onbegrijpelijk dat

Clicteur net in de laatste scène „zich (…) profileert tot een dominerende tragédienne die

iedereen in de schaduw dringt‟.79

Ook Het Laatste Nieuws en De Nieuwe Gazet prijzen haar

laatste scène.80

Toch bekritiseren de meeste recensies het acteertalent van Anne Clicteur – naast

haar voortreffelijke zang – alhoewel Henk Van Gelder net het acteren van zowel Clicteur als

Van den Durpel prijst.81

Wat de andere acteurs betreft, worden vooral Valérie Ven als Anita en Ward de Ravet als

invallende Doc geprezen.82

Ook James De Groot en Etienne van Geel als Bernardo en Riff

worden geprezen, maar hier vooral voor hun dans.83

We kunnen dus concluderen dat de recensenten weten wat ze moeten verwachten van een

goede allround-musicalacteur: de perfecte beheersing van zowel zang, dans als acteren. Jammer

genoeg vinden ze dit niet terug bij de hoofdrollen van West Side Story.

76

MES, Marjan, „Ouderwetse versie van Kon. Ballet van Vlaanderen ; Weerzien met „West Side Story‟‟, in: De

Stem, 03/11/1988 77

ROSIE, Dirk Willem, „West Side: Vlamingen hebben te veel op acteurs bezuinigd‟, in: Dagblad Tubantia,

29/10/1988 78

LA ROCHE, Monique, „West Side Story: in de buurt, maar in wankel evenwicht‟, in: De Antwerpse Morgen,

17/10/1988 79

A.B., „Musical door Ballet van Vlaanderen ; West Side Story boeiend ondanks tekortkomingen‟, in: Het Volk,

17/10/1988 80

F.P., „«West Side Story»: onverwoestbaar!‟, in: Het Laatste Nieuws / De Nieuwe Gazet, 17/10/1988 81

GELDER,Henk van, a.w. 82

F.P., a.w. 83

GELDER, a.w.

41

Vertaling

Zoals hierboven vermeld, kreeg deze versie van West Side Story een Nederlandse vertaling

verzorgd door Hans Albert Sleurinck. Henk Van Gelder ziet echter in dat door de vertaling er

toch een deel van de oorspronkelijke couleur locale weggevallen is.84

Johan Ardesch noemt het een prima vertaling, maar vindt dat het niet altijd aansloot bij het

origineel. Ook zou het in sommige songs wel iets te oppervlakkig zijn van vorm.85

De

Volkskrant beweert dan weer het tegenovergestelde door te melden dat de Nederlandse

vertaling zich krampachtig vasthoudt aan het origineel „waardoor er nogal wat gekunstelde

zinnetjes ontstaan: “Vannacht, vannacht, de wereld is vol pracht”.‟86

Jo van Damme, die al in het begin van het artikel het medium musical hekelt – „Musicals

hebben iets grondig belachelijks, en de charme ervan zal mij wellicht nooit helemaal duidelijk

worden‟ – besteedt een hele alinea aan de vertaling, maar kan ook hier de kritiek niet laten:

„ In het Nederlands? Jawel, klassiek geworden songs zoals Maria America (waar ik vandaan kom, werd dat

destijds geïnterpreteerd als “een Beatle in een pyjama”) en Tonight, werden door Hans Albert Sleurinck van

Nederlandse teksten voorzien en zo kun je nu Daan van den Durpel, die de rol van Tony speelt, “Vannacht,

vannacht, de avond is vol pracht” horen zingen. En van I feel pretty maakt Anne Clicteur (Maria) “‟k Ben

betoverd”. Maar geen nood, ze krijgen het over hun lippen zonder in lachen uit te barsten, en het publiek stoort er

zich kennelijk niet aan.‟

Van Damme blijft echter wel eerlijk en laat ook het publiek en Linda Lepomme aan het woord

over deze vertaling. Het publiek heeft niets tegen het Nederlands – „We horen al genoeg Engels

op TV‟- en mevrouw Lepomme legt uit dat het onder andere allemaal te maken heeft met de

auteursrechten – „Als wij in het Engels willen spelen, dan wordt dat veel méér dan een

Nederlandstalige versie beschouwd als concurrentie.‟ Ook zou men publiek afschrikken met

een Engelstalige versie.87

84

VAN GELDER, Henk, a.w. 85

ARDESCH, Johan, „Fantastische Westside Story in Streekschouwburg‟, in: Nieuwe Winterswijkse Krant,

09/12/1988 86

HANENBERG, Patrick van den, „Herinneringen belastend voor West Side Story‟, in: De Volkskrant,

26/10/1988 87

VAN DAMME, Jo, „De Avond is vol pracht – West Side Story op z‟n Vlaams‟, in: Panorama, 6/12/1988

42

Ook andere artikels hekelen vooral de vertaling van Tonight, maar hebben over het algemeen

lof voor de vertaling.

We kunnen hier dan ook concluderen dat ook bij het bespreken van de vertaling, linken worden

gelegd met de originele productie. Hierbij komen de originele teksten vaak als de beste naar

voren.

Decor

Ook over het decor van Lee Preedy zijn de meningen verdeeld. Rik Lanckrock vindt dat het

indrukwekkende en zware decor te veel ruimte eist en niet handig is voor een reisproductie.88

Wil Grisnigt vindt dat het decor te klein blijkt om de dansers echt genoeg ruimte te kunnen

geven.89

Deze gedachte wordt door bijna alle andere recensenten gedeeld. Zo kunnen wij in Het

Laatste Nieuws lezen dat het decor de juiste sfeer brengt, en vaak erg functioneel is, maar de

bewegingsruimte zodanig beperkt dat de dansers de massascènes niet tot de vereiste

ontplooiing kunnen brengen.90

Jan D‟Haese laat ons weten dat, volgens zijn eigen mening, de zijstukken de groepsevoluties

belemmeren. Hij suggereert dan ook om deze weg te laten nemen.91

Volgens Marjan Mes doen

de ijzeren trappen dan weer denken aan de filmversie.92

Regie & Choreografie

„Aan de regie dienen weinig woorden besteed, die was er niet‟93

. Het zijn harde woorden. De

kritiek in Het Volk luidt dan ook dat de Engelsman Stefan Janski het Nederlandse tekstdebiet

en -interpretatie niet kan regisseren, waardoor de acteerprestaties mager uitvallen.

Toch zal het vooral de vergelijking met de originele versie zijn, die als maatstaf wordt gebruikt

bij het bespreken van de regie. De recensenten geraken er niet echt uit: wordt het origineel

88


GRISNIGT, Wil, „Nostalgie in theater met West Side Story‟, X,X 90

F.P., a.w. 91

D‟HAESE, Jan, „Ballet van Vlaanderen ; Musical ; West Side Story‟, in: ‟t Pallieterke, 27/10/1988 92

MES, Marjan, a.w. 93

A.B., a.w.

43

slaafs gevolgd of krijgen we hier een vernieuwende regie? Deze vragen worden ook gesteld bij

de choreografie van Yen Stolk.

Zo lezen wij in De Standaard dat zowel regie als choreografie geen kopieën zijn van het

origineel, maar toch dezelfde richting op gaan. Toch heeft het geheel een eigen persoonlijke

toets. Dit door het verplaatsen van het nummer Hee, wijkagent Krupke van het tweede naar het

eerste deel, en het feit dat er geen extra stem wordt gebruikt in Somewhere.94

Volgens De Antwerpse Morgen legt Janski te vaak melodramatische accenten aan het geheel,

wat met de gegeven acteurs af te raden is. Wel wordt het verstandig van Stolk gevonden om het

choreografisch concept zo eenvoudig mogelijk te houden.95

Het Laatste Nieuws prijst de persoonlijke stempel van Stolks choreografie en begrijpt niet

waarom Janski tevreden was met het decor dat deze choreografie zo hindert.96

Een stuk minder positief is de recensie uit de Knack van 26 oktober 1988. Na een verwijzing

naar de Romeo & Julia-versie van Dirk Tanghe – een verwijzing die bijvoorbeeld ook gegeven

wordt in een artikel uit het Limburgs Dagblad97

- waarin de vernieuwende aanpak ervan wordt

geprezen, wordt er gekeken naar deze productie van West Side Story als een klassiek

geschiedenisboek, waarbij een vertaalde kopie van het origineel wordt gemaakt. Volgens de

recensent is dit trouwens een soort van traditie bij het gezelschap. Als soort van onderhuidse

kritiek wordt ook nog even verwezen naar het aantal subsidies die het gezelschap krijgt (45

miljoen Belgische franken). Dit is echter geen kritiek op het gezelschap zelf, want verder in het

artikel komt de volgende passage voor: „Idem voor regie en koreografie van Stefan Janski en

Yen Stolk. Ze hebben goed naar de Engelse versies gekeken en prezenteren daar nu hun kloon

van. Gedwongen rekening houdend natuurlijk met de financiële en ruimtelijke beperkingen van

het tot reizen verplichte gezelschap.‟98

Dit zorgt ervoor dat ondanks de slaafse vertolking van

het origineel, het geheel de recensent toch tamelijk koud laat: de emoties komen bijna nooit

over.

94

EFM, „Meest ambitieus projekt van Musicalafdeling KBvV ; West Side Story in het Nederlands‟, in: De

Standaard, 18/10/1988 95

LA ROCHE, Monique, a.w. 96

F.P., a.w. 97

FRUSCH, Jos, „Max Smeets uit Roermond dirigeert en maakte arrangement ; West Side Story, wervelend

spektakel in schouwburg Heerlen‟, in: Limburgs Dagblad, 27/10/1988 98

VAN HEER, Edward, „De avond is vol pracht ; “West Side Story” door de Musical-afdeling van het Koninklijk

Ballet van Vlaanderen‟, in: Knack, 26/10/1988

44

Ook over de beginscène bestaan er verschillende meningen. Anita Löwerhardt heeft het over

wondermooie beginbeelden99

, terwijl De Antwerpse Morgen de beginscènes tamelijk rommelig

vindt.100

Maar wat was nu de eigen keuze van de regisseur? In een gesprek in de Ekspres (een

plaatselijke krant uit regio Turnhout) geeft hij volgende uitleg, wanneer hem wordt gevraagd of

hij nooit aan een hertaling naar Belgïe of Nederland dacht: „In plaats van het gebeuren te

vermoderniseren en het bijvoorbeeld in de hip-hop situatie te plaatsen, of de

Vlaamse/Nederlands-tegenstellingen te behandelen, werd het produktieteam getroffen door de

toonaard van de muziek die zonder twijfel typisch jaren vijftig is.‟101

In datzelfde artikel werd

er gevraagd aan Yen Stolk of de filmversie haar niet dwarszat: „We hadden een onderlinge

afspraak niet over de film te praten of er naar te verwijzen. (…) De film laat evenwel in de

eerste plaats de kamera bewegen en dat binnen een wijdse ruimte. We werkten binnen een

beperkte ruimte en konden dus met een fris opzet beginnen.‟ De vraag is of deze uitleg

voldoende is om de kritiek van de recensenten tegen te spreken.

Andere

Als laatste kunnen er nog enkele kleine zaken worden vermeld die bijna spontaan in elk artikel

aanwezig zijn. Zo vinden we telkens een verwijzing naar Romeo & Julia. Ook is elke recensent

lovend over het veertienkoppig orkest onder leiding van Max Smeets.

99

LOWERHARDT, Anita, „Vlaamse produktie „West Side Story‟ bijna vlekkeloos‟, in: Trouw, 18/10/1988 100

WL, „ „West Side Story‟ suksesvol gestart in Nederland‟, in: De Antwerpse Morgen, 31/10/1988 101

X, „West Side Story in de Warande ; Ekspres sprak met regisseur Stefan JANSKI‟, in: Ekspres, 27/10/1988

45

3.2.2.4 De hernemingen

Zoals eerder vermeld, bleef West Side Story ook in de twee volgende seizoenen op het

programma staan. Dit met telkens enkele castwissels. Reden genoeg om ook hier enkele

recensies aan te wijden. We bemerken hier wel vaak dezelfde argumenten als bij de

premièreverslagen.

Allereerst bekijken wij hoe er toen over de hoofdrolspelers werd geschreven. Het Brabants

Dagblad lijkt een positieve noot te slaan: „Er wordt fantastisch gezongen en gedanst en tot in

de kleinste bijrollen uitstekend geacteerd.‟102

De kritiek die het vorige jaar werd gemaakt op de

cast - dat zij telkens wel een gebrek vertoonden in één of andere musicaldiscipline - lijkt hier

van de baan. Lof is er voor Pia Douwes – „bezit een prachtige heldere stem en is formidabel in

songs …‟103

–, An Lauwereins – „(…) beweegt zich heel natuurlijk in de Maria-rol. Vocaal

heeft zij ook niet de minste moeite om zich over gans de lijn te handhaven met vaak een helder

sopraan-geluid‟104

– en Linda Lepomme – „(…) maakt van Maria een meisje met ruggegraat

en temperament en ze zingt zuiver‟105

- die in de twee volgende seizoenen de rol van Maria

zullen vertolken. Opvallend is het feit dat in geen enkel artikel de naam van Anne Clicteur naar

voren komt als oorspronkelijke Maria. Zo wordt Linda Lepomme in een artikel uit Het

Nieuwsblad zelfs vernoemd als de Maria van bij de creatie.106

Datzelfde artikel verwijst plots

ook naar Vera Mann die uit de bezetting zou zijn verdwenen. In geen enkel ander artikel wordt

echter ooit haar naam vernoemd.

Over Paul Kribbe, die vanaf het tweede seizoen de rol van Tony deelt met Daan van den

Durpel zijn de meningen verdeeld. Volgens de Arnhemse Courant beschikt hij over een

uitstekende stem, maar blijft hij te soft in de vechtscènes.107

Het Volk daarentegen prijst zijn

acteertalent, maar volgens hen klinkt zijn zingen vaak wat geforceerd.108

Het Brabants

102

SWINKELS, Niels, „Produktie Koninklijk Ballet van Vlaanderen – Nederlandse West Side Story copie van

film‟, in: Brabants Dagblad, april 1991. 103

SCHULTE, Douwes, „Keurige „West Side Story‟ uit Vlaanderen‟, in: Arnhemse Courant, 05/04/1990 104

A.D.S., „Vlotte en boeiende West-Side-Story‟, in: Het Volk, 25/03/1991 105

EFM, „West Side Story met meer pit‟, in: De Standaard, 28/03/1990 106

PV, „West Side Story opnieuw op BvV-repertorium ; Sopraan An Lauwereins vervangt Linda Lepomme voor

de rol van Maria‟, in: Het Nieuwsblad, 13/05/1991 107

SCHULTE, Douwe, „Keurige „West Side Story‟ uit Vlaanderen‟, in: Arnhemse Courant, 05/04/1990 108

A.D.S., a.w.

46

Nieuwblad noemt hem dan weer een ideale musicalvertolker.109

Over de vertolking van Valérie

Ven blijven de recensies unaniem lovend.

De meest vernietigende recensie komt echter van Jacques J. d‟Ancona: „Het opzeggerige

acteren in een aantal belangrijke rollen was amateuristisch-zwak, het zingen op een enkele

uitzondering na idem dito, de geloofwaardigheid nihil, het danswerk slapjes, het geluid dun en

metalig.‟ Na de pauze was er echter plots „geen gespeelde, maar echte emotie, plotseling ook

de vonk van heftige spanning en zuivere, niet gechargeerde intensiteit‟.110

Hij verbaast zich

hierover, maar een kritisch oog merkt op dat hij deze verwondering reeds in zijn eerste artikel,

twee jaar vroeger, ook al uitte.111

Over de regie blijft men over het algemeen vrij negatief. Het Brabants Dagblad heeft het over

een copie van de film112

, iets wat ook wordt aangegeven in het aankondigende artikel uit Het

Volk.113

De Arnhemse Courant vraagt dan ook om een meer actuele regie, met aanpassingen in

tekst en voordracht om zo de musical maatschappijkritischer te maken.114

Blijvende lof is er voor het orkest onder Max Smeets, het decor en de choreografie. Over de

vertaling is men minder positief. „d Ancona noemt het een zielloze vertaling115

, en De Stem

noemt het erg cliché-achtig116

. Het Brabants Nieuwsblad is daarentegen wel positief over het

werk van Hans Albert Sleurink.117

De productie kan dus nog altijd de vergelijking met het originele werk en de film niet aan. Zo

schrijft Ad But in de Winschoter Courant dat door vooral de film „elke nieuwe vertolking

automatisch van een minder gehalte [is]‟.118

Ondanks de goede kwaliteit kan de cast het

origineel dan ook niet doen vergeten. De Arnhemse Courant raadt dan ook het publiek aan om

109

WATERSCHOOT, Peter van, „Een beetje West End‟, in: Brabants Nieuwsblad, 11/04/1990 110

d‟ANCONA, Jacques J., „West Side Story en „t wonder na de pauze‟, in: Nieuwsblad van het Noorden,

01/05/1991 111

d‟ANCONA, Jacques J., „Vlaamse West Side Story : slepend en meeslepend‟, in: Nieuwsblad van het Noorden,

05/12/1988 112

SWINKELS, Niels, a.w. 113

A.A., „Ballet van Vlaanderen hervat West Side Story‟, in: Het Volk / De Nieuwe Gazet, 22/05/1991 114

SCHULTE, Douwe, „„West Side‟ moet feller‟, in: Arnhemse Courant / Nijmeegs Dagblad, 24/04/1991 115

d‟ANCONA, Jacques J., „West Side Story en „t wonder na de pauze‟, in: Nieuwsblad van het Noorden,

01/05/1991 116

X, „West Side Story: een muzikale uitblinker‟, in: De Stem, 11/04/1990 117

WATERSCHOOT, Peter van, a.w. 118

BUT, Ad, „Brave „West Side Story‟ in gedateerde enscenering‟, in: Winschoter Courant, 01/05/1991

47

de film uit het geheugen te bannen en vooral naar de talentvolle persoonlijkheden in de

bezetting te kijken.119

Als laatste kan vermeld worden dat veel artikels die geschreven zijn naar aanleiding van de

hernemingen, puur aankondigingen van de productie zijn, die geen echte recensies bieden. Zo

beschrijft Het Nieuwsblad enkel de wisselende rolbezetting120

en behandelt de Alkmaarse

Courant het hele ontstaansverhaal van de musical zonder eigenlijk in te gaan op de versie van

het KBvV121

. In een ander artikel van het Nieuwsblad wordt ook een aankondiging gemaakt

voor „één van de meest suksesvolle van de musicalafdeling‟, maar wordt ook de problematiek

van de weinige Vlaamse voorstellingen van deze productie onder handen genomen. Marcel

Vander Bruggen legt echter in dit kort interview uit dat dit komt door een te kort aan geschikte

zalen en Vlaamse musicalopleidingen.122

119

SCHULTE, Douwe, „Keurige „West Side Story‟ uit Vlaanderen‟, in: Arnhemse Courant, 05/04/1990 120

PV, a.w. 121

X, „Vlaams Ballet zuchtend mooi in „West Side Story‟, in: Alkmaarse Courant, 04/09/1990 122

PV, „Laatste kans voor musicalliefhebbers ; Ballet van Vlaanderen brengt opnieuw West Side Story‟, in: Het

Nieuwsblad, 09/05/1990

48

3.2.2.5 Conclusie

Wanneer we alle recensies overlopen, merken we op dat er twee centrale tendensen zijn.

Allereerst stellen we vast dat deze productie van West Side Story moet opbotsen tegen de vaste

herinneringen die de originele productie en de film blijvend heeft achtergelaten bij de

recensenten, die deze voorstelling als een grote uitdaging voor het KBvV beschouwden. De

vergelijking die dan ook wordt gemaakt, loopt negatief af voor het KBvV. Algemeen wordt er

gevonden dat de vertaling het origineel oneer aandoet. Het decor belemmert de dans, die

volgens sommigen, samen met de regie, teveel naar het origineel verwijst. Deze gedachten

blijven ook aanwezig bij de recensies over de hernemingen.

De vraag kan gesteld worden waarom er zo krampachtig wordt vergeleken met de filmversie en

de productie niet louter op zichzelf wordt bekeken. Een mogelijke verklaring kan misschien

gevonden worden in het feit dat wij hier met een beginnende musicaltraditie en dus ook

musicalrecensietraditie te maken hebben.

Ook over de acteurs zijn de meningen vaak negatief. De drie vereiste musicaldisciplines

worden meestal niet gecombineerd. Vaak wordt bij de hoofdrolspelers één van de disciplines

geprezen, maar wordt een ander afgekraakt. Zo spreekt men over de mindere zangkwaliteiten

van Daan Van Den Durpel, terwijl men het houterige acteren van Anne Clicteur bespreekt.

Over het acteertalent van Van Den Durpels en het zangtalent van Clicteur is men daarentegen

heel lovend. Bij de hernemingen prijst men echter de musical-allroundheid van de nieuwe

vertolksters van Maria – Linda Lepomme, Pia Douwes en An Lauwereins.

Ondanks alle negatieve opmerkingen, blijft de musical wel overeind staan, hoewel vele

journalisten dit vooral het werk vinden van het originele team.

49

3.3. Dear Fox

3.3.1 Reynaert de Vos

Dear Fox, de musical van Dirk Stuer en Daniël Ditmar, is een vrije interpretatie op de talloze

Reynaert-verhalen. Deze stammen hoofdzakelijk uit de Middeleeuwen. De eerste geschreven

versies van het Reynaert-verhaal vinden we in de Franse teksten Le Roman de renart, Renart le

bestourné van Rutebeuf, Le couronnement de renard en Renart le nouvel (1281) van

Jacquemart Gielée.

In onze contreien is vooral Van den vos reynaerde - waarvan het auteursschap niet zeker is

(Willem van Bodelo of Magister Wilhelmus Physicus) – bekend. In de veertiende eeuw (tussen

1375 en 1400) wordt hierop een vervolg geschreven in Reynaerts historie. Volgens Rik Van

Daele was de vos in de laat-middeleeuwse literatuur en iconografie een symbool van het

kwaad, de list, de hypocrisie en de leugen. Door de eeuwen heen bleef de Reynaert-figuur

populair in verschillende gedaantes.123

3.3.2. De musical

3.3.2.1. Het verhaal

Een gedetailleerde beschrijving van het verhaal vinden wij in Documenta van 8 maart 1991:

„Het verhaal begint op de vooravond van Pinksteren. Er heerst chaos in Ermenrijk, het land van koning Nobel.

We maken kennis met ongure figuren die stelen en helen en mekaar bedriegen en die zich bewegen tussen casino‟s

en bordelen. Ineens vlucht de ongure bende weg: Reinaart is op komst. Alleen de wolvin Hersinde en de raaf

Tiercelijn, kaas in de bek, blijven. Rein eigent zich het achtergelaten gestolen goed onmiddellijk toe en bemerkt

zijn minnares Hersinde. Tiercelijn, spelbreker, moet weg en dat gebeurt nadat Reinaart hem zijn kaas afhandig

heeft gemaakt door op zijn ijdelheid in te spelen. Reinaart en Hersinde spelen hun spel. En dit terwijl Hermelijn

thuis braafjes zit te wachten op de echtgenoot en terwijl aan Nobels hof de vermoorde kip Coppe, vrouw van

Cantecleer, wordt binnengebracht. Onder impuls van hoorndrager Isegrim – hij wil de vos laten hangen – wordt

beslist een bode naar Reinaart te sturen. Ook de kerkelijke overheid (Butseel en Belijn) doet haar best om de vos

te laten verdwijnen. De vos moet zich verantwoorden voor zijn moorddadig gedrag. Ondertussen snelt Grimbeert

123

VAN DAELE, Rik, „Reynaert regeert ; Nieuwe vossenavonturen in Dear Fox‟, in: Documenta, 08/03/1991, p.

153-155

50

de das naar zijn vriend Reinaart om hem op de hoogte te brengen van het nakende ongeluk. Reinaart verblijft bij

de koningin van Onderland, de demonische Ruckenau. Ruckenau bezit magische krachten, voorspelt de toekomst –

zo aan Leona de koningin: de troon is in gevaar! – en spreekt bezweringsformules uit. Reinaart heeft het best naar

zijn zin bij de sensuele slangen haar drie onweerstaanbare helpsters, de poema Bafana, de jaguar Botsima en de

lynx Buba.

Bruuns bodetocht loopt slecht af. Hij laat zich drogeren en in een wilde honingdroom bekent hij zijn liefde voor

koningin Leona. Het gevolg van deze majesteitsschennis is een vreselijke afranseling. Ook Tybert, de tweede

koningsbode, mislukt. In het Boek der Wijsheid leest ze dat ze een hoogmoedig wezen is dat ten val moet komen.

Uiteindelijk is het de das die de vos mee naar het hof krijgt. Reinaart verschijnt niet onmiddellijk. Pas nadat

Ruckenau de massa “behekst” heeft en het hoffeest tot een hellefeest heeft omgetoverd, komt de vos tevoorschijn.

Reinaart wordt door de koning tot de galg veroordeeld zonder enige vorm van proces. Het afscheid van de

geliefde Hersinde valt zwaar. Reinaart weet de scheve situatie toch nog recht te zetten door in zijn laatste

woorden te gewagen van een complot tegen de koning en een goudschat. Hij belooft iedereen een deel van dit

gouden kalf. Alleen Isegrim heeft de vos door. Het komt tot een duel. Tijdens de nacht wordt de wolf

klaargestoomd door Bruun en Tybert. Reinaart ziet in een visioen zijn vier vrouwen, wordt door Ruckenau

betoverd met de magische spreuk „Blaerde scaeye con sal penis carby gor sous abe firnis” en krijgt de opdracht

“Scheer je kaal en maak je glad met olie, tussen kop en gat”. Hij moet zich met zijn eigen urine besprenkelen. De

toverspreuk en een aantal ongeoorloofde trucs helpen de vos aan de overwinning. Isegrim en companen worden

gekerkerd. Hersinde kiest voor haar echtgenoot. Reinaart krijgt genade en wordt gelauwerd. En zijn naam wordt

ingeschreven in het “Gouden boek der Macht”. De vos keert terug naar zijn vrouw Hermelijn.‟124

124

VAN DAELE, Rik, a.w, p. 157-159

51

3.2.2.2 Productionele feiten

Crew

Dear Fox werd geschreven door Dirk Stuer en Daniël Ditmar. Beiden verzorgden de tekst,

terwijl Stuer ook instond voor de muziek en Ditmar de dramaturgie op zich nam. De regie was

oorspronkelijk in handen van Achiel van Malderen, maar werd laattijdig in het repetitieproces

overgenomen door Eddy Habbema. De choreografie was in handen van Yen Stolk.

Karina Lambert stond garant voor het decor en Erna Siebens had de verantwoordelijkheid over

de kostuums. De grime werd ontworpen door Jean-Paul Pollet en Rob Scheers. Het

lichtontwerp was van de hand van Jaak Van de Velde en tijdens de voorstelling nam Dirk Stuer

de muzikale leiding voor zijn rekening.

Cast

De rol van de sluwe vos werd vertolkt door Bill van Dijk. In het tweede seizoen werd de rol

overgenomen door Gerardo Jak, omdat van Dijk zich toen in de Nederlandse cast van Les

Misérables bevond. Marloes van den Heuvel nam de rol van wolvin Hersinde op zich, terwijl

Victor van Swaay de rol van haar echtgenoot Isegrim voor zijn rekening nam.

Daan van den Durpel trad op als Grimbeert de das, terwijl Marc Meersman als Bruun de beer

zijn eerste musicalrol speelde. De rol van Hermelijn, de vrouw van Reinaart, werd het eerste

seizoen vertolkt door Linda Lepomme, maar werd in het tweede seizoen gespeeld door An

Lauwerijns. De rol van Ruckenau werd in het eerste seizoen gespeeld door Vera Mann, maar

werd in het volgende speeljaar - door de deelname van Mann aan Les Misérables –

overgenomen door Léonce Wapelhorst.

De interpretatie van het koningspaar lag in de handen van Leslie De Gruyter (Koning Nobel)

en Brigitte Derks (Leona). Frank Robert Freeman nam in het volgende seizoen de rol van

Nobel over. Bruun de Beer werd vertolkt door Marc Meersman en Lulu Aertgeerts was

Tybert.125

125

Volledige cast-lijst in bijlage II

52

3.3.3 Dear Fox in de pers

3.3.3.1 Inleiding

Ook deze artikels kunnen wij in drie subgroepen verdelen. Allereerst komen de

nieuwsberichten en interviews aan bod die als voorbereiding op deze voorstelling werden

gemaakt. Vervolgens bespreken wij de recensies van deze productie om aansluitend in te gaan

op artikels die de hernemingen van Dear Fox behandelen. Als laatste volgt een kleine conclusie

over de kenmerken die deze tijdschriftartikels bevatten.

3.3.3.2 Vóór de première

Allereerst zullen wij de artikels bespreken die uitgebracht werden vóór de première. Hierbij is

het telkens de bedoeling van het KBvV om via deze artikels de show te promoten naar het

toekomstige publiek. Hoewel gepubliceerd in verschillende vormen en in verschillende

kranten, vinden we enkele opmerkelijke gelijkenissen.

Internationale ambities

„Wereldcreatie voor Musical Ballet van Vlaanderen‟: Antwerpen positief maakt ons direct

duidelijk wat de bedoelingen zijn van deze creatie van Dear Fox: een eerste internationale hit

creëren. Niet voor niets wordt hier gebruik gemaakt van de term Wereldcreatie.126

Eén en ander wordt ook bewerkstelligd door het KBvV zelf. Niet zonder enige reden spreekt ‟t

Pallieterke in hun recensie over de gemaakte tamtam rond de voorstelling.127

Zo geeft L. Lepomme in Marie-Claire aan dat Dear Fox alles in zich heeft om een

internationale hit te worden, in de traditie van Evita en The Phantom of the Opera: helemaal

gezongen.128

In de Nieuws van de Dag vertelt ze dat het verhaal Europese allures heeft en dat

126

BOGAERT, Inge Van, „Wereldcreatie voor Musical Ballet van Vlaanderen! ; «Dear Fox» Reinaert in een

modern, maar menselijk kleedje‟, in: Antwerpen Positief, 28/08/1990 127

X, „Ballet van Vlaanderen-Musical ; Dear Fox‟, in: ‟t Pallieterke, 19/09/1990 128

MERTENS, Martien, „Linda Lepomme: «Musical is een vak», in: Marie-Claire, 09/1990

53

zij niet verbaasd zou zijn dat deze musical over enkele jaren in de Londense West End zou

staan.129

Uit, een blad van de VTB-VAB brengt naar voren dat deze musical aan geen grenzen gebonden

is: „Gezongen van a tot z en in een grensoverschrijdende vormgeving spreekt het een

wereldtaal‟.130

De formule „aan geen enkele grens gebonden‟ vinden we trouwens ook terug bij

het Algemeen Dagblad131

, terwijl L. Lepomme het in een interview met Flair132

ook heeft over

„een muzikaal spektakel dat van a tot z gezongen wordt‟.

Hierbij valt – net als in andere artikels - het gebruik van de term spektakel op, een term die

typisch blijkt voor een musical, en zorgt voor het populaire karakter dat de musical zo

kenmerkt, maar die oneer aandoet aan de artistieke kwaliteiten van het genre.

Deze gedachte wordt gedeeltelijk versterkt door de ambities van het KBvV die in het artikel

Linda Lepomme – Musical song in hitparade? naar voren komt:

„(…) Daaruit is dan weer de single getrokken evenals de single-cd wat we dan weer op radio en televisie kunnen

promoten. Hans Kusters heeft dat in zijn stal genomen en hij weet toch de weg hoe je iets moet promoten.

Daardoor willen we een beetje het effekt bekomen zoals Don‟t cry for me Argentina dat al een grote hit was voor

Evita op de bühne kwam. Iedereen kende dat al zonder zelfs te weten dat het uit Evita kwam. Ik hoop dat iedereen

«Liefde en Trouw» zal kennen.‟133

Deze promotie kan als een positief gegeven worden beschouwd, maar brengt het genre toch

meer in het populaire circuit. We kunnen hier echter ook verwijzen naar de woorden van

mevrouw Lepomme in het tweede hoofdstuk, waarin zij ons laat weten dat minder gekende

musicals opmerkelijk minder volk naar het theater lokken.134

129

X, „Moderne coupe voor slimme Reintje de Vos‟, in: Nieuws van de Dag, 24/08/1990 130

X, „Dear Fox‟, in: Uit, 09/1990 131

X, „Reinaert de Vos als musical‟, in: Algemeen Dagblad, 20/09/1990 132

X, „Nu naar de nieuwe musical met Linda Lepomme ; Linda Lepomme ; “Dit is een andere musical, met pop en

funk, spanning en emoties”‟, in: Flair, 14/09/1990 133

ROSSEL, Peter, „Linda Lepomme ; Musical song in hitparade‟, X,X 134


54

Dear Fox: Vlaams?

Ondanks het feit dat Dear Fox internationale ambities heeft, wordt door het KBvV toch de

nadruk gelegd op het Vlaamse karakter van de musical. In een interview met Antwerpen

Positief beschouwt Dirk Stuer Van den vos Reynaerde als onze eigenste, Vlaamse Bijbel, die

het enigste grote meesterwerk kan genoemd worden uit de Nederlandse taalcultuur van de

Middeleeuwen. Dat het verhaal eigenlijk een Franse roots heeft, wordt niet vermeld in dit

artikel. Het gebruik van verschillende talen doorheen het libretto wijst volgens de makers ook

op het Vlaamse aspect: „ Onze taal is immers doorspekt met buitenlandse invloeden. Ook het

Latijn speelt een belangrijke rol in deze musical, het is immers een taal die tot op vandaag nog

in onze cultuur is geworteld en steeds een plechtig effect teweegbrengt.‟135

De keuze om

gebruik te maken van een Engelse titel zou te maken hebben met het moderne aspect van de

musical - „Van den Vos Reinaerde heeft zo‟n schools en ouderwetse klank‟136

- en de

internationale ambities van deze productie.

De productie mag dan Vlaams zijn, Martien Mertens bemerkt de talrijke aanwezigheid van

Nederlandse acteurs en actrices in het gezelschap. Wanneer ze dit naar voren brengt in haar

interview met Linda Lepomme, weet laatstgenoemde hier een antwoord op:

„Je zet je audities open voor mensen die kwaliteiten hebben en als ze dan toevallig de Nederlandse nationaliteit

hebben, ga je ze om die reden toch niet weigeren als ze goed zijn? Wij spelen trouwens tweederde van onze

voorstellingen in Nederland.

Er is hier ook niet echt een musicalopleiding. Acteurs onderschatten het genre ook, men neemt het zingen en

dansen er wel «even» bij. (…) Musical is een vak en dat vergeet men vaak.‟137

In ditzelfde interview brengt mevrouw Lepomme ook de toen heersende problematiek van de

weinige repetitie-ruimtes naar voren – Theater ‟t Eilandje zou maar acht jaar laten zijn deuren

openen – en legt hiermee uit waarom er soms in Nederland wordt gerepeteerd.

135

BOGAERT, Inge Van, a.w. 136

X,„Nu naar de nieuwe musical met Linda Lepomme ; Linda Lepomme ; “Dit is een andere musical, met pop en

funk, spanning en emoties”‟, in: Flair, 14/09/1990 137

MERTENS, Martien, a.w.

55

Interviews

Opvallend in laatstgenoemd interview is dat de aanleiding voor dit artikel de productie Dear

Fox is, maar dat enkel de laatste vraag over de inhoud van deze musical handelt. De andere

vragen gaan over het musicalgezelschap zelf en de ervaringen van Linda Lepomme als artistiek

directeur.

Wanneer we kijken naar andere artikels merken we zelfs op dat vooral de persoon van Linda

Lepomme naar voren komt: een feit dat ons al eerder was opgevallen bij de interviews naar

aanleiding van West Side Story. Zo handelt het artikel Linda Lepomme – Musicalsong in

hitparade? vooral over de zangcarrière van L. Lepomme en haar ervaringen met het

Songfestival en de Soundmixshow. Bij deze laatste vermeldt zij wel dat zij vaak tijdens deze

uitzendingen op zoek gaat naar mogelijke kandidaten voor audities voor een productie van het

KBvV. Slechts het laatste onderdeel van de tekst handelt over Dear Fox, maar bevat weinig

inhoudelijke informatie: de successen van het KBvV worden besproken, we krijgen een heel

korte inhoud van de musical, naast de cast, de speeldata en informatie over de cd-single.

Opmerkelijk is de afwezigheid van de namen van Stuer en Ditmar in het artikel.138

Het artikel Dear Fox – Ambitieus ja, maar daarom geen harde tante vermeldt Dear Fox in de

inleiding en geeft op het einde ook de speeldata mee, maar richt haar vragen vooral op het

privé-leven van de artistieke directrice.139

Een laatste artikel, uit het Nieuwsblad van het Noorden, bespreekt vooral de carrière van Linda

Lepomme en haar mening over het musicalklimaat in Vlaanderen en Nederland. Slechts op het

einde van het gesprek merken we iets op over Dear Fox: „De structuur van „Dear Fox‟ is

dusdanig dat we er de Europese markt mee op kunnen. De voorstelling laat zich makkelijk

vertalen. We hebben de ambitie om met een Franse en Duitse en misschien wel een Engelse

versie te komen‟. Hier komen de internationale ambities van het KBvV naar voren, maar verder

vinden we geen inhoudelijke informatie over de productie, geen vermelding van Stuer en

Ditmar of de speeldata.140

138

ROSSEL, Peter, „Linda Lepomme ; Musical song in hitparade‟, X,X 139

MERTENS, Christel, „ Dear Fox ; Ambitieus ja, maar geen harde tante‟, in: Zie, 13/10/1990 140

X, „Linda Lepomme, musical-directeur in Vlaanderen: „Musical eist discipline en leven voor het vak‟, in:

Nieuwsblad van het Noorden, 06/10/1990

56

Het valt te betwijfelen of de schuld voor deze tamelijk grote afwezigheid van de productie in de

interviews te wijten is aan mevrouw Lepomme zelf. De vragen worden natuurlijk door de

aanwezige journalisten gesteld. We kunnen ons misschien beter de vraag stellen in welke mate

zij interesse tonen in de productie zelf.

57

3.3.3.3. De première

Het lijkt wel alsof Rik Lanckrock in elke recensie een boodschap wil meegeven aan zijn

mederecensenten. In zijn recensie van Dear Fox vinden we namelijk volgende paragraaf:

„Het is nooit moeilijk een produktie de hemel in te prijzen of ze met de grond gelijk te maken. In het ene geval

steekt men enkel en alleen de loftrompet over het goede, in het andere geval zeurt men over de tekortkomingen en

gebruikt men een voorhamer. Wat voor mij telt is de globale indruk en die was uiterst positief. De formidabele

ovatie bij de première in de Opera van Antwerpen loog er niet om: nog steeds een betere waardemeter dan de

mening van één recensent, hoe geleerd, bevoegd of gevoelig hij/zij ook zijn mag (wat lang niet altijd het geval

is).‟141

Hierbij moeten we rekening houden met het feit dat Lankrock een zetel had in Raad van

Beheer van het KBvV.

Acteurs

Over de acteurs vinden wij bijna niets anders dan lovende woorden. Hierbij valt op dat, in

tegenstelling tot de recensies over West Side Story, de allroundheid van de acteurs wordt

geprezen. Zo looft Hanny van der Harst het spel – „een geloofwaardige combinatie van Don

Juan en Tijl Uilenspiegel‟- en de zang – „Hij kan met zijn stem alle kanten op, laat haar

sensueel grommen om dan in één adem door treiterig gierend uit te halen.‟- van Bill van

Dijk.142

Opmerkelijk is dat de achternaam van van Dijk niet in elk artikel hetzelfde geschreven

wordt. Zo heeft De Standaard het plots over Bill van Dijck.143

Het Brabants Dagblad heeft het dan weer over Bill van Dijk, en prijst vooral zijn menselijke

aanpak van het personage. Ook wordt vermeld dat hij volgend jaar een hoofdrol zal spelen in

Les Misérables - wat ook vermeld wordt bij Vera Mann.144

Bijna alle artikels prijzen van Dijks interpretatie van de vosfiguur, maar toch kunnen we in

twee artikels wat lichte kritiek ontdekken. Maxim P. Bezembinder vindt van Dijk meer een

zanger dan een acteur, „aber was für ein Sänger!‟145

. De Telegraaf vraagt dan weer voor een

141

LANCKROCK, Rik, „Grootse Lustrum-produktie «Dear Fox»‟, in: De Geus van Gent, 10/1990 142

HARST, Hanny van der, „ „Dear Fox‟ verdrinkt in citeerlust ondanks formidabele zang‟, in: Trouw, 17/10/1990 143

X, „Tip Musical ; Dear Fox‟, in: De Standaard, 19/10/1990 144

KAMPHOVEN, Ruud, „Wereldpremière „Dear Fox‟ Ballet van Vlaanderen een spektakelshow ; Sluwe

Reinaert als held in musical‟, in: Brabants Dagblad,19/09/1990 145

BEZEMBINDER, Maxim P., „Dear Fox ; Das erste flämische Musical‟,in: Das Musical, December 1990

58

meer meedogenloze doortraptheid in het personage. 146

De vraag is of dit niet meer te wijten is

aan de regie dan aan de individuele acteerprestaties. Zo kan de Artsenkrant in een inleidend

artikel ons melden dat de schalksheid en de sluwheid van Reinaert, gebleven zijn, maar dat het

beeld positiever is opgesteld.147

In een interview voor Antwerpen Positief geeft Dirk Stuer ook

toe dat ze Reinaert sympathieker gemaakt hebben, door onder andere een grotere rol toe te

kennen aan de vrouwen in het leven van Reinaert.148

Deze vier vrouwen personifiëren dan ook

de echtelijke trouw (Hermelijn), de overspelige liefde (Hersinde), de geheime beschermvrouw

(Leona) en de sensuele raadgeefster (Ruckenau).149

Ruckenau is echter de belangrijkste vrouw in deze voorstelling. Dit personage kwam niet voor

in het oorspronkelijke Van den vos reynaerde, maar werd voor het eerst vernoemd in Reynaerts

historie, waarin zij nog een soort apin, de tante van Reynaert is.150

In Dear Fox wordt zij naar

voren gebracht als een sensuele slang, gespeeld door Vera Mann, die niets anders dan lof krijgt

voor haar vertolking. Zo vermeldt het ‟t Pallieterke dat zij met een nadrukkelijk applaus werd

beloond.151

Maxim Bezembinder noemt haar de nieuwe Nina Hagen152

en Ruud Meijer vindt

zelfs dat ze zich soms als meerdere kan tonen ten opzichte van Bill van Dijk.153

Als laatste kan

dit citaat van Patrick van den Hanenberg worden vernoemd:

„Als zij haar mond opent duwt zij zelfs Kate Bush in een hoek en stroomt de Niagara-waterval

de zaal in. Met haar slangenbewegingen weet zij zelfs een ijsblok te verleiden.‟154

Slecht één keer vinden we een kleine vorm van kritiek, wanneer de recensent van Het Volk wat

moeite heeft met haar soms hard aankomende schrille stem. Hij vermeldt er wel bij dat Mann

open doekjes kreeg van het aanwezige publiek voor haar vertolking van Ruckenau.155

Ook al worden vooral van Dijk en Mann geprezen, toch blijft de lof voor de rest van de cast

niet uit. Jacques J. d‟Ancona : „Er ging nog nooit een musical door het land waarin de

146

LIEFHEBBER, Peter, „Lustrum-succes voor Ballet van Vlaanderen ; Reintje de vos scoort als musical‟, in: De

Telegraaf, 21/09/1990 147

G.T. , „Dear Fox ; Vos zonder streken‟, in: Artsenkrant, 11/09/1990 148

BOGAERT, Inge Van, a.w. 149

VAN DAELE, Rik, a.w., p.160 150

VAN DAELE, Rik, a.w., p.159 151

X, „Ballet van Vlaanderen-Musical ; Dear Fox‟, in: ‟t Pallieterke, 19/09/1990 152

BEZEMBINDER, Maxim P., a.w. 153

MEIJER, Ruud, „Dear Fox adembenemend spektakel‟, in: Algemeen Dagblad, 01/10/1990 154

HANENBERG, Patrick van den, „Slimme Reintje bladert gretig in internationaal musical-archief‟, in:

Volkskrant, 03/10/1990 155

A.A., „Vlaamse musical “Dear Fox” ; “Reinaert de vos” in moderne versie‟, in: Het Volk / De Nieuwe Gazet,

17/09/1990

59

combinatie van zingen en acteren zó ideaal was als bij „Dear Fox‟‟.156

De Gelderlander prijst

dan weer het grote geloof van de cast in de onderneming.157

Speciale vermeldingen zijn er vooral voor Marc Meersman, die in De Standaard omwille van

zijn warmte als mooiste stem wordt uitgeroepen.158

Het Brabants Dagblad prijst dan weer zijn

voortreffelijk spel. Victor van Swaay wordt door hen ook als een positieve invloed voor het

geheel beschouwd.159

Ook in andere artikels worden zij samen met andere castleden geprezen.

Muziek

„(…) een epos als vertrekpunt nemen voor een musical – een opera?‟160

. Ook de recensenten

geraken er niet helemaal wijs uit: bracht het KBvV een musical, een opera, of – zoals de auteurs

het zelf noemen – een operal.161

De Telegraaf stelt de vraag of Dear Fox niet eerder een lichte opera kan genoemd worden:

„Gesproken teksten ontbreken vrijwel geheel en de muzikale composities zijn zo zwaar als

lichte muziek maar zijn kan; ik bedoel dit niet negatief. Niet alleen dat meedeiners en

meeklappers al helemaal ontbreken, maar zelfs een komisch intermezzo (…) blijft in „Dear

Fox‟ achterwege.‟162

Koos Tuitjer vindt dat deze musical onmiskenbare operatrekjes heeft, maar dat er van

gekunsteldheid geen sprake is. De muziek klinkt wel aanvankelijk wat bombastisch.163

De

Rode Vaan prijst het gevarieerd muzikaal palet van de muziek, maar geeft toe dat het allemaal

niet zo origineel is. Ze vindt ook dat deze musical sterk aanleunt bij die van Andrew Lloyd

Webber.164

Opvallend is dat deze naam in meer dan één artikel wordt vernoemd, meestal nog in

combinatie met de naam van Leonard Bernstein. Zo noemt men deze namen in Het Brabants

156

d‟ANCONA, Jacques J., „ „Dear Fox‟ is een monumentale opera-musical‟, in: Nieuwsblad van het Noorden,

01/10/1990 157

TUITJER, Koos, „ „Dear Fox‟: avontuurlijk theaterspektakel ; Vlamingen maken opera-musical van

vertellingen over Reinaart de Vos‟, in: De Gelderlander, 01/10/1990 158

X, „Tip Musical – Dear Fox‟,in: De Standaard, 19/10/1990 159

KAMPHOVEN, Ruud, a.w. 160


Olivier, „Musical du Ballet de Flander: «Dear Fox»‟, in : La Semaine d‟ Anvers, 28/09/1990 162

LIEFHEBBER, Peter, a.w. 163

TUITJER, Koos, a.w. 164

X, „Bij de creatie van «Dear Fox» ; Hoe Vlaams is deze Vlaamse musical?‟, in: De Rode Vaan, 12/10/1990

60

Dagblad, De Trouw en De Volkskrant, en komt Webbers naam ook nog voor in onder andere

Le Semaine d‟ Anvers en De Standaard.

Deze verbanden met bekende musicalcomponisten betekenen echter niet dat iedereen vol lof is

over de muziek. Hoewel het Dagblad Tubantia het heeft over doordachte muziek en ijzersterke

composities165

, heeft Hanny van der Harst het over „nauwelijks beklijvende melodieën‟ en „in

citeerlust verdrinkende arrangementen‟.166

De Morgen is van mening dat er te veel zoete

liefdesmelodietjes aanwezig zijn en - ondanks de vaak prachtige muziek - er te veel

finalenummers zijn, waardoor het publiek moet afhaken.167

De Gentenaar is nog negatiever: „“Dear Fox” mag dan bij wijze van spreken vandaag

geschreven zijn, de muziek is van eergisteren. De slappe afkooksels van tien, twintig of dertig

jaar oude musicaldeuntjes volgen elkaar ononderbroken op.‟168

We moeten hier wel op wijzen

dat deze journalist enkele uitspraken over het musicalgenre doet, die in een volgend

deelhoofdstuk aan bod komen.

Toch zijn vele recensenten ook positief over het muzikale gehalte van de musical. Zo vindt De

Standaard dat we hier te maken krijgen met gemakkelijk in het oor liggende muziek, die een

staalkaart biedt van allerlei tendensen en invloeden, zoals de filmmuziek en de opera. De

musical heeft ook sterke nummers en „wijsjes die blijven nazinderen en vlug meezingers zullen

worden‟.169

Als laatste vermelden we het NRC Handelsblad die het heeft over veelzijdige

muziek.170

165

ROSIE, Dirk Willem, „Bill van Dijk „homme fatal‟ in sterke musical‟,in: Dagblad Tubantia, X 166

HARST, Hanny van der, a.w. 167

PFISTER, Thomas, „Onzinnige „Fox‟-versie ; Twee akteurs van formaat: Bill Van Dijk en Vera Mann‟, in: De

Morgen, 17/09/1990 168

SVB, „Reinaert was een rijmelaar‟, in: De Gentenaar, 27/10/1990 169

METDEPENNINGHEN, Erna, „ “Dear Fox” is musical met vaart‟,in: De Standaard, 17/09/1990 170

GELDER, Henk van, „Volksheld vos bestrijdt vorst, vorstin en alles wat voois is‟, in: NRC Handelsblad,

21/11/1990

61

Tekst

„De door Stuer en Ditmar geproduceerde tekst is bijzonder pakkend. (Bij nalezen blijkt zij

meesterlijk van eenvoud)‟171

. Deze uitspraak van Koos Tuitjer staat haaks tegenover die van

De Standaard, die de tekst prijst om zijn spitsigheid, en zijn plezierige pointes. Ze doet volgens

hen ook een beroep op de intelligentie en de culturele bagage van het publiek.172

Ook De Telegraaf noemt de tekst pittig literair en volgens hen bevat ze „subtiliteiten die bij

lezing bewondering afdwingen, maar op het eerste gehoor vrij gemakkelijk aan de aandacht

ontsnappen‟.173

Ook Het Brabants Dagblad is heel lovend over de tekst. Ze geeft wel toe dat

op papier de tekst aardig goed in mekaar zit – „met hedendaags taalgebruik waarin zelfs de

Satanic Verses van Rushdie en de Perestrojka van Gorbarsjov voorkomen, gekruid met de

nodige humor, direct en recht op de man af‟ - maar dat ze in de uitvoering niet volledig tot zijn

recht komt, door de slechte aansluiting van de muziek op de tekst.174

Echter niet alle recensenten zijn even enthousiast over het tekstuele gedeelte van de musical.

Zo heeft Dagblad Tubantia het over „soms wat vermoeiend virtuoze teksten‟175

, en spreekt De

Trouw van „vaak kreupel rijmende teksten‟176

. De Morgen hekelt dan weer het gebruik van

verschillende talen in de tekst, zodat het enige dier dat een vreemde taal moet spreken, het

hondje Courtois, naar de achtergrond wordt verdrukt.177

De Gentenaar, ook al pittig in zijn

kritiek op de muziek van Dear Fox, blijkt ook tamelijk wat kritiek te hebben op de tekst:

„Wanneer je zowat een derde van de hele tekst op voorhand zelf kan verzinnen – omdat “hou” altijd op “trouw”

rijmt en “doen” op “zoen” – dan is er iets niet pluis. Dan is die Reinaert een rijmelaar. De oneindige lijst

woordspelletjes die de schrijvers opdissen maakt na korte tijd ook niet meer vrolijk.‟178

Het NRC Handelsblad vindt echter dat de gekunstelde passages goedgemaakt worden door de

intelligente verwijzingen.179

171

TUITJES, Koos „ „Dear Fox‟: avontuurlijk theaterspektakel ; Vlaminen maken opera-musical van vertellingen

over Reinaart de Vos‟, in: De Gelderlander, 01/10/1990 172


LIEFHEBBER, Peter,„Lustrum-succes voor Ballet van Vlaanderen ; Reintje de Vos scoort als musical‟, in: De

Telegraaf, 21/09/1990 174


ROSIE, Dirk Willem, a.w. 176

HARST, Hanny van der, a.w. 177

PFISTER, Thomas, a.w. 178

SVB, a.w. 179

GELDER, Henk Van, a.w.

62

Regie

In De Standaard vinden we lof voor de regie van Habbema: „(…) maakte van Dear Fox een

professioneel spektakel met tempo en vaart.‟180

Ook De Rode Vaan heeft het over een vinnige

enscenering.181

De Morgen is echter minder positief wanneer zij het heeft over chaotische massascènes en een

weinig op het lijf hebbende regie.182

Het Volk183

heeft kritiek op de ietwat schrale uittekening,

en De Telegraaf meent dat het eerste deel zeker nog aan scherpte kan winnen.184

Een kleine merkwaardigheid is het feit dat er verschillende redenen worden gegeven voor het

vertrek van regisseur Achiel van Malderen. Volgens het Algemeen Dagblad moest van

Malderen zijn werkzaamheden stoppen door ziekte.185

Ook Rik Lanckrock vermeldt de ziekte

van van Malderen als reden van de benoeming van Eddy Habbema als regisseur.186

Dit strookt echter niet met wat Maxim P. Bezembinder meldt in Das Musical: „(…) denn Eddy

Habbema hatte die Regie von Achiel van Malderen übernommen, der drei Wochen nach

Probenbeginn aufgrund unüberwindlicher Differenzen mit dem restlichen Kreativ-Team

ausgeschieden war.‟187

Hier wordt dus melding gemaakt van een meningsverschil. Ook in De

Morgen lezen we dat Habbema in razend tempo de klus moest klaren toen van Malderen zich

ziek meldde.188

180


X, „Bij de creatie van «Dear Fox» ; Hoe Vlaams is deze Vlaamse musical?‟, in: De Rode Vaan, 12/10/1990 182

PFISTER, Thomas, a.w. 183

A.A., „Vlaamse Musical “Dear Fox” ; “Reinaert de vos” in moderne versie‟, in: Het Volk, 17/09/1990 184


X, „Reinaert de vos als musical‟, Algemeen Dagblad, 20/09/1990 186


BEZEMBINDER, Maxim P., a.w. 188

PFISTER, Thomas, a.w.

63

Hoe internationaal is nu deze musical?

Zoals hierboven vermeld, had het KBvV grootse internationale plannen voor Dear Fox. Maar

zijn de recensenten hiermee akkoord? De Knack is er alvast van overtuigd dat deze voorstelling

naar Vlaamse normen een superproductie is.189

De Gay Krant vindt dat de musical internationale allures heeft, wat te merken is in het

taalgebruik. Zo wordt er verwezen naar het feit dat het verhaal van de vos in het universeel

medium van musical wordt gegoten en dat het zo de wereld wordt ingestuurd. Ze vertelt ons

ook dat de musical aan geen grenzen gebonden is, toevallig een zinsnede die ook al in vroegere

artikels werd gebruikt. Toch is deze krant niet louter positief. Ze geeft aan dat deze musical op

hoog niveau gemaakt is, maar vraagt zich toch af of Dear Fox ooit de internationale

musicalwereld zal betreden.190

Maxim Bezembinder noemt de musical althans „ein Musical mit internationalem Niveau‟, een

handige uitspraak in een Duits musicalmagazine.191

De Volkskrant zal het KBvV ook niet

tegenhouden in hun internationale ambities: „Als er een behoorlijke vertaler aan wordt gezet is

er geen enkele zinnige reden te bedenken waarom de tournee van Dear Fox aan de grens van

het Nederlandse taalgebied zou moeten ophouden.‟192

De Nieuwe Gazet ziet het echter minder rooskleurig. Zij vindt dat Dear Fox dé hit mist die het

over de wereld moet dragen, waarbij ze verwijzen naar Evita en Cats, die wereldberoemd

werden door de songs Don‟t cry for me Argentina en Memory.193

Deze gedachte wordt gedeeld

door het NRC Handelsblad.194

Veel wordt er gewezen op de internationale ambities van het KBvV zonder dat hierover een

oordeel wordt geveld door de journalisten. Zo vertelt de Gazet van Antwerpen op het einde van

189

ARTEEL, Roger, „Een volwassen vos ; De Musicalafdeling van het Ballet van Vlaanderen creëert “Dear Fox”,

in: Knack, 26/09/1990 190

SMETS, Eric, „Vlaamse Musical op eigen benen‟, in: De Gay Krant, 06/10/1990 191

BEZEMBINDER, Maxim, a.w. 192

HANENBERG, Patrick van den, „Slimme Reintje bladert gretig in internationaal musical-archief‟, in: De

Volkskrant, 03/10/1990 193

PAPON, Fernand, „Reinaert, een held van alle tijden; Van middeleeuwse mooiprater tot hippe yuppie‟, in: De

Nieuwe Gazet, 18/09/1990 194

GELDER, Henk van, a.w.

64

het artikel dat de Engelse titel en de Engelse vertaling van liedteksten op het boekje bij de

uitgebrachte CD de ambities van het KBvV verraden.195

Vooroordelen over musical

In deze recensies vinden we opvallend veel opmerkingen die getuigen van bepaalde

vooroordelen over het musicalgenre. Zo heeft Rik Lanckrock het over het verhaal van de vos

dat beschikt over een rijke inhoud, iets wat minder gebruikelijk is in de musicalwereld.196

De

Standaard ziet Dear Fox als het betere in het genre, dat „veel te lijden heeft van verregaande

commercialisering‟. Ze hopen dan ook dat het KBvV niet voor een deel afhankelijk moet gaan

worden van sponsoring, omdat het dan misschien moeilijker zal zijn om kwaliteit te laten

primeren.197

Een ander typisch vooroordeel over het musicalgenre wordt geuit in De Gentenaar:

„Musicals oogsten in de eerste plaats sukses op een oppervlakkig niveau. Een resem hoge noten, imposante koren,

wervelende koreografieën, donderslagen uit de orkestbak, fraaie kostuums en een flinke lik sentiment zijn voor

vele musicalliefhebbers voldoende om niet ontevreden huiswaarts te keren.‟198

Deze vernislaag wordt handig opgezet door het KBvV, maar volgens deze krant sneuvelt ze in

het opzetten van een goed verhaal en het brengen van prachtige muziek. De krant geeft echter

nog een vooroordeel weer, dat ons doet denken aan het artikel over de gedachte op een

mogelijke song in de hitparade in het artikel van Peter Rossel: „Musical is een populair genre,

het minste wat je van een Vlaamse musical uit 1990 mag verwachten is dat er toch minstens

één nummertje een plaats in Tien Om Te Zien zou verdienen‟. Kan het genre serieus genomen

worden, als men eist dat er minstens één lied in een populair muziekprogramma komt?

Het Volk meent, door de verschillende invloeden die te merken zijn in de muziek van Dear

Fox, dat er van grote originaliteit geen sprake kan zijn: „Misschien is dit wel eigen aan het

genre musical‟.199

195

HOFLACK, Marijke, „ “Dear Fox” eerste creatie van musicalafdeling Ballet van Vlaanderen; De vos op het

goede pad‟, in: Gazet van Antwerpen, 17/09/1990 196


ARTEEL, Roger, a.w. 198

SVB, a.w.

65

Als laatste kunnen nog twee uitspraken uit Het Brabants Dagblad en De Volkskrant worden

aangehaald. Eerstgenoemde meent dat een musical vraagt om „veel romantiek, meer drama en

een spetterend slot‟200

, De Volkskrant vindt dat het verhaal „volgens de musicalwetten‟ simpel

werd gehouden.201

Vlaams karakter?

Zoals hierboven al gesteld, werd door de makers van Dear Fox vooral het Vlaamse aspect

aangetoond van deze productie. Maar zijn de recensenten het eens met deze Vlaamse origine

die toegeschreven wordt aan Dear Fox?

Volgens Rik Lanckrock is alles aan de productie Vlaams: choreografie, decor, kostuums, orkest

en belichting. Maar hoe zit het met de cast?

De Rode Vaan ziet de situatie minder positief in: „Nogmaals werd aan het licht gebracht hoe

armzalig het met de musical vertolkers in Vlaanderen gesteld is. Voor elke tien kandidaten

waren er acht Nederlanders en amper twee Belgen. Er is dus blijkbaar tussen de Nederlanders

sterk gesnoeid om toch nog de huidige 50/50 verhouding te komen.‟ Het tijdschrift merkt wel

op dat door het gezongen aspect van de musical, de verschillen in uitspraak niet zo opvielen.

Dus is er hier toch lof voor de werking van het KBvV.202

De Rode Vaan stelt echter wel de

Vlaamse titel van de musical in vraag: waarom een Engelse titel als het voor een Nederlands

publiek bedoeld is? Deze kritiek wordt ook geuit door La Semaine d‟Anvers.203

Het Volk ziet dan weer in de tekst iets Vlaams, omdat de nadruk zou liggen op de klinkers.204

Als laatste spreekt Maxim Bezembinder liever over een Belgische atmosfeer: „There is a

distinct Belgian atmosphere about it, like the use of latin in the church-like scenes and the use

199

A.A., a.w. 200


HANENBERG, Patrick van den, a.w. 202

X, „Bij de creatie van «Dear Fox» - Hoe Vlaams is deze Vlaamse musical?‟, in: De Rode Vaan, 12/10/1990 203

Olivier, „Musical du Ballet de Flandre: «Dear Fox»‟, in : La Semaine d‟Anvers, 28/09/1990 204

A.A., a.w.

66

of other languages in the production, like French and English.‟205

Opmerkelijk is wel dat deze

voorbeelden werden gegeven door Dirk Stuer in het artikel uit Antwerpen Positief.206

205

BEZEMBINDER, Maxim P., „Dear Fox the first Flemish musical‟, Das Musical, 09/1990 206

BOGAERT, Inge Van, „Wereldcreatie voor Musical Ballet van Vlaanderen! - «Dear Fox» Reinaert in een

modern, maar menselijk kleedje‟, Antwerpen Positief, 28/08/1990

67

3.3.3.4. Hernemingen

Cast

Het KBvV hernam Dear Fox in het seizoen 1991-1992. Door hun aanwezigheid in de

Nederlandse productie van Les Misérables, moesten Vera Mann en Bill van Dijk verstek geven

voor deze herneming. Hun rollen werden overgenomen door Gerardo Jak en Léonce

Wapelhorst. Over het algemeen zijn de recensenten van mening dat beide acteurs de vertolking

van Mann en van Dijk niet kunnen doen vergeten. Zo meldt De Standaard ons dat Jak niet

overtuigt in spel en zang. Wapelhorst wordt wel geprezen voor haar zang, maar blijkt niet

dezelfde toneelbeheersing te hebben als Mann.207

De Gazet van Antwerpen prijst de prestaties van de nieuwkomers, maar vindt dat Jak vooral in

het acteren te kort komt. Zijn zang wordt wel als positief beschouwt. Wapelhorst kan volgens

hen ook niet tippen aan de vertolking van Ruckenau door Mann.

De Nieuwe Gazet is daarentegen over de gehele lijn tevreden over de cast en behandelt in haar

recensie vooral de nieuwkomers. Speciale vermelding is er voor de goede Nederlandse dictie

van Amerikaan Frank Robert Freeman als Koning Nobel.208

De productie

Ook deze recensies blijven vrij lovend over de productie. Zo heeft De Nieuwe Gazet het over

een mooi uitgebalanceerd werkstuk209

, terwijl Peter van Waterschoot vindt dat dit Vlaams-

Hollands monument kan wedijveren met „welke buitenlandse produktie dan ook‟.210

Het

Brabants Dagblad blijft dan weer over heel de lijn lovend over de productie.211

Toch is niet alles positief. Zo vertelt De Standaard ons dat het geheel nog altijd te veel

verdeeld is in korte tafereeltjes die de spanning niet kunnen volhouden, en dat het decor van

207

EFM, „Koninklijk Ballet van Vlaanderen trekt opnieuw rond met “Dear Fox”‟, in: De Standaard, 21/03/1992 208

PAPON, Fernand, „Reintje is terug thuis ; Nokvolle opera erg blij met herverschijning van moderne versie van

dierenepos‟, in: De Nieuwe Gazet, 30/04/1992 209

PAPON, Fernand, „Reintje roert zijn staart ; Ballet van Vlaanderen weer op ronde door Nederland en

Vlaanderen met «Dear Fox»‟, in: De Nieuwe Gazet, 25/02/1992 210

WATERSCHOOT, Peter van, „Musical „Dear Fox‟ op herhaling: Smaakvol en eigentijds‟, in: Brabants

Nieuwsblad, 28/02/1992 211

LINDEN, Bert van der, „Musical Dear Fox: zinnelijk en subtiel‟, in: Brabants Dagblad, 30/03/1992

68

Karina Lambert er niet sfeervoller is op geworden. Wel is er lof voor de kostuums en de

grime.212

Marijke Hoflack vindt dat de musical nog altijd tamelijk moeilijk op gang komt.213

Problematiek Nederland

Een jaar na de première kan er ook beter gekeken worden of de internationale ambities van de

musicalafdeling mogelijk zullen uitkomen. Het Nieuwsblad brengt echter weinig positief

nieuws: „In Nederland kent hij [Dear Fox] geringere belangstelling, wat ongetwijfeld te wijten

is aan de minder bekendheid van het verhaal.‟214

Helemaal negatief is het bericht uit het

Nieuwsblad van het Noorden waarin vermeld wordt dat in Groningen zelfs een voorstelling

moest geschrapt worden wegens te geringe belangstelling. Dit zou volgens de krant niet te

wijten zijn aan slechte recensies, want ook bij onze noorderburen werd de productie vooral

geprezen, zoals hierboven al duidelijk mag blijken. De schuld zou voornamelijk bij het KBvV

en de Groningse schouwburg te vinden zijn. Zo zou het KBvV meer naar buiten moeten

brengen dat zij een musicalafdeling bezitten, want bij minder gekende titels zou het grote

publiek blijven denken dat het om een balletopvoering gaat. De afdeling publiciteit van de

Groningse schouwburg zou ook meer uitleg moeten verstrekken over het gehele concept – een

originele musical in de Nederlandse taal – en begaat de fout om recensies te gebruiken die nog

de prestaties bespreken van Bill van Dijk en Vera Mann, die intussen de productie al hebben

verlaten.

212

EFM, „Koninklijk Ballet van Vlaanderen trekt opnieuw rond met “Dear Fox”‟, in: De Standaard, 21/03/1992 213

HOFLACK, Marijke, „Koninklijk Ballet van Vlaanderen: “Dear Fox” ; De vos opnieuw op de versiertoer‟, in:

Gazet van Antwerpen, 30/03/1992 214

PV, „Reinaert de vos terug in Antwerpen‟, in: Het Nieuwsblad, 15/04/1992

69

3.3.3.5 Conclusie

Verschillende meningen heersen bij de besproken recensies. Zo is er twijfel of de productie een

musical, een opera, of iets ertussen is. Ook zijn de journalisten niet zeker of zij te maken

hebben met een geniale tekst of eerder wat rijmelarij. Ook de meningen over de regie zijn

verschillend. Hierbij zijn ook de verschillende versies over de afwezigheid van Achiel van

Malderen opvallend.

Toch kunnen wij in de onderzochte artikels enkele gelijkenissen vinden. Zo handelen de meeste

interviews, die ter gelegenheid van Dear Fox werden gemaakt, vooral over het privé-leven van

Linda Lepomme en haar meningen op het musicalklimaat. De productie komt meer op de

achtergrond te staan.

In de recensies vinden wij grote lof voor de cast. Over de acteurs die in het tweede seizoen

enkele rollen overnemen, zoals Gerardo Jak en Léonce Wapelhorst zijn de recensenten wel iets

minder lovend.

Een oplettend oog kan, bij het onderzoeken van de artikels, ook tal van vooroordelen ten

opzichte van het musicalgenre opmerken. Toch staan de recensenten zeker niet negatief

tegenover de productie. Zij nemen dan ook het Vlaamse karakter – die de makers aan het stuk

geven – en de internationale ambities van het KBvV over. Toch stelt men zich vragen bij dit

Vlaams karakter – hierbij krijgen we vaak kritiek te lezen op de Vlaamse titel en het Vlaamse

musicalklimaat – maar geloven bijna alle journalisten in het internationale succes, dat Dear

Fox kon worden in de volgende jaren. De realiteit – en op zich al de Nederlandse tournee van

de productie – bracht echter een minder positief beeld van de productie.

70

3.4 A Little Night Music

3.4.1 De musical


In de programmabrochure van A Little Night Music vinden we volgende literaire samenvatting

van de plot van deze musical:

“Alle personages in A Little Night Music hebben problemen. Voornamelijk in de liefde. Frederik is bijna een jaar

getrouwd met An, maar An wil nog steeds niet met hem naar bed. Zijn zoon Henrik bereidt zich voor om toe te

treden tot een kloosterorde, terwijl een ontluikende seksualiteit juist met zijn leeftijd gepaard gaat. Een heimelijke

liefde voor zijn stiefmoeder An maakt alles er niet makkelijker op. Désirée reist van stad naar stad en van theater

naar theater. Een eenzaam bestaan dat af en toe wordt „opgevrolijkt‟ door de getrouwde en belachelijk jaloerse

Carl-Magnus. Maar dat is niet wat ze wil. Ze wil vastigheid, een basis.

Charlotte, de vrouw van Carl-Magnus, heeft zich inmiddels neergelegd bij de eeuwige ontrouw van haar man. Het

enige wat zij nog kan doen is het plaatsen van vlijmscherpe opmerkingen om zo haar afkeur te laten blijken. Het is

duidelijk: bijna alle personages zijn totaal gefrustreerd in de liefde. Maar er staat iets te gebeuren...

Er staat iets te gebeuren in de zomernacht, zoals Madame Armfeldt voorspelt. De Liebeslieder zangers

beschrijven de tergend lange tocht naar de nacht, in een land waar de zon maar niet onder wil gaan.

De nacht kent geen dwang

De schemer duurt niet meer zo lang

De nachtegaal staakt zijn gezang

Hoe wrang maar bijzonder

Zo‟n eeuwige zonsondergang…

Het lijkt haast of dit groepje zangers de nacht tegenhoudt. En als de nacht dan toch gevallen is, voeren zij hun

ritueel uit. Dit groepje verandert van een vrolijk koor dat het publiek van de ene situatie naar de andere leidt in

een heksenkring, een groep samenzweerders die de gebeurtenissen in de nacht besturen. Er zijn een paar

personages waar de zomernacht geen vat op heeft. Deze personages zijn ook allerminst gefrustreerd in de liefde.

Allereerst Madame Armfeldt, die de kaarten schudt en haast in de kaarten leest dat de nacht drie keer zal lachen.

En dat de laatste lach voor haar bedoeld zal zijn. Zij blikt enkel terug en heeft de ware liefde nooit gevonden. Zij

onderging de liefde in de vorm van „liaisons‟. Liefde was een afspraak:

Want seks wordt veel te veel verward met een gevoel

En bij gevoelens dan komt vaak de hulp te laat

Een overeenkomst zonder hart maar met een doel

71

Een onvoorstelbaar fijn vermaak

Met optelbaar resultaat.

Niemand meer die daarvoor staat.

„k Hoop maar dat die waanzin heel snel overgaat.

De kleine Frederika is nog veel te jong om de zomernacht te zien lachen, maar neemt wel veel van de wijsheid van

haar grootmoeder over. Ook op Petra, de meid van de familie Egerman, heeft de zomernacht geen invloed. Zij ziet

een huwelijk als haar onvermijdelijk lot. Maar zo lang dat lot haar nog niet ten deel gevallen is, zal zij genieten.

Zal zij het leven omhelzen. Zij bezit in feite de vrijheid die alle personages zouden willen hebben. Zij is zo

promiscue als alle andere personages zouden willen zijn. Maar haar motto is duidelijk:

Na de lol van het dollen

En wat rollen in het stro

Dan hoor ik de Quick Fantastic

Een wolk van confetti

In mijn petticoats zit zo een gat

Het duurt kort met z‟n twee

Van de flirt op zijn tijd

Tot zijn hand op je dij tijdens eten

En die kerel waarmee jij je leven lang slijt

Ziet jou meer als zijn meid dan zijn schat

Ondertussen,

Moeten monden gekust

Moeten monden gevoed

Moet mijn hitte geblust

Moeten mannen ontmoet

Goed, ik mis veel. Ja, dus?

Als ik sterf weet ik goed wat ik had!

Dus omhels alles wat je nog tegenkomt

Op je pad…

De dreiging van de zomernacht wordt ook binnen het decor duidelijk. Waar de gehele eerste akte zich enkel

binnenshuis afspeelt, is de locatie van het gehele tweede bedrijf het bos, op het landgoed van Madame Armfeldt.

En het bos biedt duizend en een mogelijkheden. Niemand weet wat er gaat gebeuren. Met alle koffers gepakt gaat

iedereen op weg. Op weg, hun lotsbestemming tegemoet met hun ziel onder de arm.

Langzaam maar zeker vinden alle personages in de nacht hun juiste pad, hun richting. Deze ontwikkeling wordt

zelfs binnen de kostuums weergegeven. Een goed voorbeeld hiervan is An. Zij begint als jonge maagd van

negentien, maar naarmate het stuk vordert, laat zij steeds meer van zichzelf zien.

72

Het lachen van de zomernacht biedt inzicht. Iedereen vraagt zich op zijn beurt af waar ze nu eigenlijk mee bezig

zijn. Een groot gevolg hiervan is eerlijkheid. Henrik die zijn liefde voor zijn stiefmoeder verklaart. Désirée die

hetzelfde doet tegenover Frederik. De graaf en de gravin die eindelijk weer het licht in elkaars ogen kunnen

bewonderen in plaats van het dood te staren. Iedereen gaat in deze musical zijn lot tegemoet en hoe pijnlijk dat

ook is, het lucht ook op. Dat is de kracht van de liefde en de kracht van een lachende zomernacht.‟215

3.4.1.2 Productionele feiten

Artistiek Team

De regie van A Little Night Music was in de handen van Caroline Frerichs die voor het KBvV

ook een andere Sondheim-musical, Company, had geregisseerd. Zij werd bij A Little Night

Music geassisteerd door Melanie Vonk. Aletta Collins, bijgestaan door Valerie Masquilier,

verzorgden de musical staging.

De muziek van Sondheim werd aangepast aan het KBvV-orkest door Max Smeets, die ook het

dirigeerstokje opnam. De tekst van Sondheim werd vertaald door Allard Blom, die ook de drie

andere Sondheim-musicals van het KBvV zou herwerken naar de Nederlandse taal.

Herman van Elteren stond garant voor het decor en de kostuums, terwijl Harold Mertens de

verantwoordelijkheid droeg over de pruiken en de grime. Het licht en de klank werden

respectievelijk door Erik Verdick en Charles Van Houtte ontworpen.216

Cast

De hoofdrol van Désirée Armfeldt werd vertolkt door Chris Lomme, terwijl de rol van haar

moeder (Madame Armfeldt) gespeeld werd door Annet Nieuwenhuijzen. De twee mannen die

strijden om de liefde van Désirée waren Jules Croiset (Frederik Egerman) en Stan Lambregts

(Graaf Carl-Magnus Malcolm). De dochter van Désirée, Frederika, werd vertolkt door Veerle

Casteleyn.

215

FRERICHS, Caroline; Allard Blom, „De kracht van de liefde‟, in: Musical Koninklijk Ballet van Vlaanderen

presenteert Stephen Sondheims A Little Night Music, Drukkerij Favorit, Hoboken, X 216

FRERICHS, Caroline, e.a. , a.w.

73

Het gezin Egerman bestond, naast Croiset, uit David Verbeeck (Henrik Egerman), Vivienne

van den Berg (An Egerman) en Kirsten Cools (dienstmeisje Petra). Stan Lambregts kreeg

Frédérique Sluyterman van Loo in de rol van echtgenote Gravin Charlotte Malcolm als

tegenspeelster.

Het Quintet, een groep buitenstaanders die de situatie becommentariëren, bestond uit Ann Van

den Broeck (Mrs. Anderssen), Axel Steven Everaert (Mr. Erlanson), Hans Pieter Herman (Mr.

Lindquist), Eveline Karssen (Mrs. Nordstrom) en Wieneke Remmers (Mrs. Segstrom).

Het ensemble bestond uit Stephane Croughs (Frid), David Sam (Bertrand), Greetje Anthoni

(Osa) en Katrijn van Geenhoven (Malla). Lien van de Kelder en Paul Walthaus stonden als

understudy standby bij problemen.

3.4.2 A Little Night Music in de pers

3.4.2.1. Vóór de zomernacht viel

Eerst worden de artikels die ter promotie voor de voorstelling gemaakt werden, bekeken. Het

valt op dat dit enkel interviews zijn. Een ander opmerkelijk verschijnsel is dat, in tegenstelling

tot de hierboven besproken producties, geen interviews met artistiek directrice Linda Lepomme

aanwezig zijn. Behalve één interview met dirigent Max Smeets, worden alle interviews

gegeven door Chris Lomme, Veerle Casteleyn en Annet Nieuwenhuijzen.

In deze interviews wordt er vaak de klemtoon gelegd op de carrières van bovengenoemde

personen. Toch komt A Little Night Music niet helemaal op de achtergrond te staan.

In een artikel uit De Gazet van Antwerpen217

krijgen we vooral een zicht op hoe Chris Lomme

zich begeeft in het theatermilieu: welke criteria een rol moet aan voldoen om door haar

gespeeld te worden, wat zij het liefst heeft gedaan en waar ze nog van droomt. Ook andere

persoonlijke vragen worden gesteld. Enkel de eerste vier vragen zijn musicalgericht. Hierbij

krijgen we een korte verwijzing naar haar rol en de hit Send in the clowns die Lomme mag

zingen. Vervolgens worden de vragen weer behoorlijk persoonlijk. Zo wordt er gevraagd of

217

DONINCK, Herman Van, „”Ik stop vooraleer ik op retour ben” ; Chris Lomme speelt hoofdrol in musical „A

Little Night Music‟, in: Gazet van Antwerpen, 10/11/2001

74

Chris Lomme kan zingen en wat haar lievelingsmusicals zijn. Er blijft dus weinig plaats over

voor informatie over de productie, behalve de titelvermelding, de speeldata in Antwerpen, het

reserveringsnummer en de lof van Lomme voor de jongere acteurs in de productie. Paradoxaal

genoeg vermeldt de interviewer in één van zijn vragen het volgende: „Je geeft vooral interviews

om de productie in de schijnwerpers te plaatsen, zeker niet jezelf‟. Uit dit artikel blijkt enkel

het tegenovergestelde. Ook in een artikel uit Zone 03 wordt er vooral gevraagd naar

persoonlijke gegevens. A Little Night Music komt eenmalig aan bod wanneer aan Lomme

wordt gevraagd hoe zij in deze musical terecht kwam. Dit gebeurt in de eerste vraag waarna

enkel nog vragen worden gesteld over haar carrière. Slechts één maal kan Chris Lomme in haar

antwoord verwijzen naar haar rol van Désirée, wanneer iets over haar poëzieprogramma wordt

gevraagd. Op het einde van het artikel worden wel nog enkele korte gegevens over de productie

meegegeven aan de lezer, waaronder speeldata en het reserveringsnummer.218

Gelukkig wordt er in een ander interview met Chris Lomme in Tijd Cultuur meer de nadruk

gelegd op A Little Night Music. Zo krijgen wij informatie over de oorspronkelijke productie

van deze musical en over het personage Désirée Armfeldt. Ook de namen van Jules Croiset en

Annet Nieuwenhuijzen worden genoemd. Lomme prijst ook de aanpak van het creatieve team

van deze KBvV-productie: „De podiuminvulling is erg goed. Hier worden geen pathetische

registers opengetrokken met bombastische decors. Wat Herman van Elteren (decor en

kostuums) en Caroline Frerichs (regie) neerzetten, is af en leidt de acteurs perfect door het

stuk‟.219

Vervolgens wordt ingegaan op het toenmalige Vlaamse musicallandschap en op Nand

Buyl. Op het einde van het artikel vinden we wel de Antwerpse speeldata en het

reserveringsnummer.

Een laatste artikel uit Story bespreekt kort Lommes ervaringen met A Little Night Music en gaat

dan vooral verder in op haar relatie met Nand Buyl. Wel worden alle Vlaamse speeldata

meegegeven met de nodige nuttige telefoonnummers.220

218

LALEMAN, Elke, „Chris Lomme op musicalexpeditie in „A Little Night Music‟‟, in: Zone 03, 14/11/2001 219

MOSSEVELDE, Pol Van, „Ballet van Vlaanderen brengt nieuwe musical ; Een tijdloze

midzomernachtsdroom‟, in: Tijd Cultuur, 14/11/2001 220

VEREYKEN, Bert, „Voor de eerste keer speelt ze de hoofdrol in een musical ; Chris Lomme ; Ik ben nog niet

uitgeblust,ik blijf uitdagingen zoeken‟, in: Story, 15/11/2001

75

Opvallend is dat alle interviews met Chris Lomme nadruk leggen op het feit dat dit de eerste

hoofdrol van de actrice is in een musical. Een duidelijke klemtoon die ook wordt overgenomen

in de recensies.

De twee interviews met Veerle Casteleyn leggen twee identieke klemtonen: de carrière van

Casteleyn en haar ervaringen met Chris Lomme. Zo vertelt Veerle over haar ervaringen op het

Engelse musicalterrein. Ook vertelt zij dat ze blij is met haar rol en dat ze opkijkt naar Lomme.

Enkel op het einde van het artikel krijgen we wat korte informatie, namelijk de Gentse221

en

Antwerpse222

speeldata en de telefoonnummers.

Wanneer we de interviews met Annet Nieuwenhuijzen bekijken, bemerken we een grotere

nadruk op de musical. Het valt ook op dat enkel Nederlandse kranten een interview met deze

actrice hebben. Het is vooral bij het NRC Handelsblad dat we uitgebreide informatie krijgen

over de musical. Zo krijgen we naast wat korte informatie over de musicalcarrière van

Nieuwenhuijzen, de motieven van haar deelname, en haar moeilijkheden met de muzikale

aspecten van de rol, te lezen waar Sondheim de basis haalde voor zijn musical, namelijk

Ingmar Bergmans film Glimlach van een Zomernacht. Ook bespreekt zij de inkleding en sfeer

die rond de musical hangt. Nieuwenhuijzen geeft daarbij een uitgebreide beschrijving van haar

personage, Madame Armfeldt.223

In De Telegraaf vinden we wel een meer persoonlijk getint interview. Nieuwenhuijzen

beschrijft nog heel uitvoerig haar personage en haar ervaringen bij het KBvV, maar vertelt toch

vooral over haar omgang met het theaterleven.224

Als laatste kan het artikel met Max Smeets besproken worden. Hier wordt vooral de nadruk

gelegd op het dirigeren van musicals en de problematiek van degelijke orkesten bij musicals.

Toch krijgen we ook hier promotie voor de KBvV-productie, wanneer Smeets de muziek van

Sondheim, en vooral die van A Little Night Music, prijst: „A Little Night Music is dé opera

onder de Sondheim-musicals. Makkelijkheidshalve wordt wel eens gezegd dat A Little Night

221

CLAEYS, Jan, ‟23-jarige Oost-Vlaamse Veerle Casteleyn schittert in musical naast Chris Lomme ;

«Fantastisch dat ik het dochtertje van zo‟n grote dame mag spelen»‟, in: Het Laatste Nieuws - Editie Gent,

03/01/2002 222

DONINCK, Herman Van, „Veerle Casteleyn wordt dochter van Chris Lomme ; “Dansen is mijn grootste

passie”‟, in: Gazet van Antwerpen, 14/11/2001 223

TELGENHOF, Gerda, „Annet Nieuwenhuijzen over A Little Night Music‟, in: NRC Handelsblad, 19/11/2001 224

KLEUVER, Esther, „Annet Nieuwenhuijzen speelt in musical „A Little Night Music‟; Gesloten boek weer

geopend‟, in: De Telegraaf, 23/11/2001

76

Music helemaal in driekwartsmaat werd gecomponeerd, maar er zit meer in. Hij componeert

een redelijk eenvoudige melodie, met daaronder nog een redelijk eenvoudige bas. Wat

daartussen zit, is waanzinnig complex, maar het klopt allemaal.‟225

225

EETEZONNE, Wilfried, „ „A Little Night Music‟ wordt 25ste

musical voor dirigent Max Smeets‟; „Dit is dé

opera van Sondheim‟,in: De Morgen, 10/11/2001

77

3.4.2.2. De première

Bekende Vlamingen

Tussen alle recensies vallen er twee artikels op. Hier wordt namelijk de stijl van het Eén-

programma De Rode Loper gehanteerd, waarin Bekende Vlamingen (BV) hun meningen geven

over de productie. In Story226

valt dit vooral op door de verschillende foto‟s van de genodigden.

Zoals van deze BV‟s wordt verwacht, krijgen we enkel lofbetuigingen op het gebeuren en de

prestaties van Chris Lomme. Dit kan dan ook als een promotiestunt voor A Little Night Music

worden bekeken. In het artikel vinden we aansluitend de verschillende speeldata in Vlaanderen.

Ook in Het Laatste Nieuws227

vinden we de lofbetuigingen voor Chris Lomme van onder

andere Jo De Poorter en Terry van Ginderen.

Het acteurstrio Lomme, Nieuwenhuijzen en Croiset

Zoals al eerder vermeld, werd er bij deze musicalproductie gebruik gemaakt van de talenten

van drie grote namen in het acteursmilieu: Chris Lomme, Annet Nieuwenhuijzen en Jules

Croiset. Dat zij de grote aantrekkingspool van deze productie zijn, is zeker te merken in de

verschillende recensies. In het artikel van De Standaard, wordt bijvoorbeeld enkel de prestatie

van dit acteurstrio besproken. De andere acteurs worden niet vernoemd.228

In de Leeuwarder

Courant worden zij als enige vernoemd. Slechts Lomme en Croiset worden uitgebreid

besproken.229

Wanneer de andere spelers toch vermeld worden, blijven zij in de schaduw van

bovenvernoemde acteurs staan. Zo prijst De Telegraaf de prestaties van Veerle Casteleyn en

Frédérique Sluyterman van Loo, maar worden beiden in eenzelfde zin vernoemd, terwijl

Lomme en Nieuwenhuijzen elk in een eigen alinea worden besproken.230

Meestal worden ook

maar één of twee andere acteurs vernoemd. Zo krijgen we vaak een vermelding van Frédérique

226

X, „Musical „A Little Night Music‟ in première ; Typisch Chris…Lomme!‟, in: Story, 29/11/2001 227

VGB, „De wereldklasse van «A little night music» ; Iedereen verliefd op Chris Lomme‟, in: Het Laatste

Nieuws, 17/11/2001 228

JACOBS, Peter, „Wij zijn allemaal clowns‟, in: De Standaard, 19/11/2001 229

VERVOORT, Wim, „Lichtvoetig getob in „A little night music‟, in: Leeuwarder Courant, 29/11/2001 230

LIEFHEBBER, Peter, „Klassespel in kiene musical Sondheim ; Chris Lomme en Annet Nieuwenhuijzen

excelleren‟, in: De Telegraaf, 26/11/2001

78

Sluyterman van Loo en Stan Lambregts als het gezin Malcolm, bijvoorbeeld in het NRC

Handelsblad231

en De Gelderlander232

.

Als laatste kan vermeld worden dat de recensies telkens de acteerprestaties van het

bovenvermelde acteurstrio prijzen. Wanneer echter hun zang wordt besproken, zijn de

meningen minder gelijk. Zo hekelt het Leidsch Dagblad de zangprestaties van Lomme en

Croiset – „Croiset valt vocaal door de mand in het cynische „En dat was zo mooi geweest‟ een

duet met zijn rivaal Hans Pieter Hermans [understudy van Stan Lambregts], die wèl kan

zingen, en Lomme helpt het prachtige „Waar zijn de clowns?‟ eigenlijk om zeep‟.233

Over de

interpretatie van Send in the clowns wordt hieronder meer verteld, maar over de interpretatie

van Croiset kunnen we nog vermelden dat de Leeuwarder Courant234

en De Telegraaf 235

zijn

versie van bovenstaand duet En dat was zo mooi geweest prijzen. Opmerkelijk is wel dat de

Leeuwarder Courant meldt dat dit duet wordt gezongen met Stan Lambregts, terwijl De

Telegraaf het plots heeft over een duet met rivaal David Verbeeck. Bij deze laatste recensie

zullen we eerder met een fout te maken hebben.

Send in the clowns

Is het niet gek?

Zijn wij een paar?

Ik sta ineens waar jij stond

Maar jij zweeft daar

Waar zijn de clowns?

Deze vertaling van misschien wel het bekendste nummer van Stephen Sondheim, Send in the

clowns, brengt ons bij een volgend aandachtspunt. In bijna elk artikel wordt deze song vermeld

en vaak geeft men extra aandacht aan de vertolking ervan door Chris Lomme.

De Gazet van Antwerpen vindt dat La Lomme het nummer goed interpreteert236

en ook De

Standaard is van mening dat de actrice in haar vertolking de juiste snaar treft met haar

231

GELDER, Henk van, „Musical van Sondheim is een elegant spel‟, in: NRC Handelsblad, 26/11/2001 232

HERMENS, Martin, „Acteurs zegevieren in Sondheim-klassieker‟, in: De Gelderlander, 29/11/2001 233

LAMMERS, Susanne, „A Little Night Music mist vooral evenwicht‟, in: Leidsch Dagblad, 12/01/2002 234

VERVOORT, Wim, a.w. 235


DONINCK, Herman Van, „Acteurs tillen Sondheim-musical naar hoger niveau‟, in: Gazet van Antwerpen,

17/11/2001

79

krasserig en breekbare versie van het lied. Bij deze opmerking krijgen we ook de informatie dat

Sondheim het lied aanvankelijk voor een actrice heeft geschreven die nauwelijks kon zingen,

maar dat het later door Barbra Streisand en Frank Sinatra meer melodieus werd herwerkt. Wie

hun versie in gedachten heeft, zou de interpretatie van Lomme als een misser kunnen

beschouwen.237

Ook andere tijdschriften brengen Sondheims echte bedoeling van Send in the

clowns. Slechts twee recensies zouden misschien tot deze missers kunnen beschouwd worden.

Zo vindt de Gay Krant238

dat Lomme er niet in slaagt de song dragelijk neer te zetten, en zoals

hierboven aangehaald, is ook het Leidsch Dagblad239

niet te spreken over de zangkwaliteiten

van Lomme. Dit zijn slechts twee negatieve commentaren, ten opzichte van vele positieve

recensies.

De Leeuwarder Courant vindt bijvoorbeeld dat door Lommes hese stem, de song de juiste

betekenis binnen het verhaal krijgt240

en het Algemeen Dagblad meldt ons dat Chris Lomme de

song brengt „met zo‟n intensiteit dat haar pijn je als een vuistslag raakt‟.

Vertaling

Verstaanbaarheid is vaak een moeilijk te verkrijgen vaardigheid in het musicalgenre. Zeker

wanneer je aan een Sondheim-musical begint. Zo ook bij deze productie van de

musicalafdeling. Volgens Wim Vervoort zijn vooral de commentaren onverstaanbaar. Dit zou

enerzijds door de acteurs komen, maar ook „omdat Sondheim in zijn teksten altijd veel kwijt wil

en vertaler Allard Blom dus ook hele reeksen woorden in korte noten moest onderbrengen‟.241

Ook andere recensies bekritiseren de onverstaanbaarheid van bovenvernoemd kwintet. Peter

Liefhebber zegt dan ook in De Telegraaf het volgende:

„ (…) Lang niet alles is te volgen. Inderdaad: het muzikale ritme is niet altijd even simpel, en de vertaling legt het

onvermijdelijk soms af tegen het luistergemak van het origineel, maar er glijdt meer onbegrepen langs me heen

dan strikt noodzakelijk lijkt. Vooral als het kwintet echte zangers aan bod is.‟

237

JACOBS, Peter, a.w. 238

VELDE, Hans van, „De somberheid van liefde‟, in: Gay Krant, 08/12/2001 239

LAMMERS, Susanne, a.w. 240


VERVOORT, Wim, a.w.

80

We merken hier dus ook kritiek op het geluidsontwerp, alsook op Sondheim en Blom. Toch is

er vooral lof voor de vertaling. Martin Hermens242

noemt de vertaling raak – weliswaar „op de

momenten dat de teksten verstaanbaar zijn‟ – en Pieter Bots vindt dat Allard Blom de

oorpronkelijke tekst spitsvondig overbrengt.243

Andere lofbetuigingen vinden we onder andere

in De Morgen244

, La Semaine245

en het Algemeen Dagblad246

.

De kliffen van Sondheim

In niet minder dan drie artikels voor drie verschillende tijdschriften - maar met telkens dezelfde

tekst - heeft René van der Velden het over de klippen van Sondheim. Wat bedoelt hij hiermee?

„Enkele songs schurken tegen operette aan en het spel valt af en toe in de categorie klucht.

Voorwaar geen aantrekkelijke vooruitzichten voor een avondje uit. Het verhaal heeft bovendien

als nadeel dat het er op papier ingewikkeld uitziet en in de praktijk traag op gang komt.‟ 247

Zo merkt het online magazine Showbizzsite op dat het eerste kwartier enorm moeilijk te volgen

is. Wanneer Chris Lomme en Jules Croiset het hele verhaal uit de doeken doen, wordt alles

duidelijker.248

Ook Mirjam Keunen vindt dat het verhaal traag op gang komt tot de ontmoeting

tussen Frederik Egerman en Désirée Armfeldt plaatsvindt.249

Deze en andere kliffen van Sondheim worden volgens van der Velden prachtig opgelost door

regisseuse Caroline Frerichs. Ook Showbizzsite heeft het over een voortreffelijke regie in een

sober, maar uiterst functioneel decor.250

Het Brabants Dagblad heeft het over de integere interpretatie en de hoge mate van

vakmanschap bij deze productie. Wel wordt het decor armtierig genoemd.251

Ook De Morgen

242

HERMENS, Martin, a.w. 243

BOTS, Pieter, „Een blijmoedige grimmigheid in A little night music‟, in: Het Parool, 10/12/2001 244

EETEZONNE, Wilfried, „Gracieuze zomernachtsdroom‟, in: De Morgen, 20/11/2001 245

Olivier, „«Little Night Music» de Sondheim au Ballet van Vlaanderen‟, in : La Semaine, 23/11/2001 246

KEUNEN, Mirjam, „Musical mijdt de bombast‟, in: Algemeen Dagblad, 26/11/2001 247

VELDEN, René van der Velden, „Ervaren cast omzeilt klippen van Sondheim‟, in: Brabants Dagblad,

17/11/2001 248

X, „KBvV-musical „A Little Night Music‟: een verademing‟, op: De Showbizzsite

(http://www.showbizzsite.com), 15/11/2001 249

KEUNEN, Mirjam, a.w. 250

X, „KBvV-musical „A Little Night Music‟: een verademing‟, op: De Showbizzsite

(http://www.showbizzsite.com), 15/11/2001

http://www.showbizzsite.com/


81

vindt dat het uitklapbare decor niet de nodige allure heeft die de personages in het eerste deel

verlangen, maar dat de gestileerde kasteeltuin wel past in het geheel.252

Over het werk van Caroline Frerich vermeldt De Standaard dat er gewerkt wordt met een

sobere en „to the point‟-regie, die een goede sfeer brengt in samenwerking met het

multifunctionele decor, de kostuums en de pruiken.253

De Gelderlander is echter minder tevreden over regie en decor. Zo vindt Martin Hermens dat

de regie „te rommelig [is] om echt te overtuigen‟ en het decor foeilelijk.254

Het KBvV in het musicallandschap

Bijna iedereen is het eens: in een musicalwereld waar de producties steeds spectaculairder

moeten zijn, is A Little Night Music een verademing. Zo looft het Brabants Dagblad255

de

keuze van het KBvV om deze productie te brengen en denkt Pieter Bots dat het schrale decor

een mogelijk statement kan zijn tegen het superlatieventheater van Joop van den Ende. De

naam van de Nederlandse musicalkoning zal nog vaak genoemd worden als deze materie wordt

besproken.256

Zo kunnen we in het Algemeen Dagblad het volgende lezen: „Daarom is het te

prijzen dat het Koninklijk Ballet van Vlaanderen tussen alle commerciële spektakels van Joop

van den Ende dit seizoen alweer de laatste productie brengt in een drieluik over Sondheim‟.257

De Leeuwarder Courant prijst de keuze van het KBvV omdat Sondheim geen echte

publiekstrekker is.258

Ook het NRC Handelsblad geeft toe dat het brengen van deze Sondheim-

klassieker naast artistiek, ook commercieel een waagstuk is.259

Jacques J. d‟Ancona is er echter van overtuigd dat er „óók publiek [is] dat niet binnenkomt om

zich te vergapen aan technische hoogstandjes (…)‟. Een onderhuidse kritiek dus op het huidige

musicalklimaat die we ook vinden in volgend citaat: „De rest van het Sondheim-repertoire

251

VELDEN, René van der Velden, a.w. 252


JACOBS, Peter, a.w. 254


VELDEN, René van der, a.w. 256

BOTS, PIETER, a.w. 257

KEUNEN, Mirjam, a.w. 258


GELDER, Henk van, „Musical van Sondheim is een elegant spel‟, in: NRC Handelsblad, 26/11/2001

82

wordt uitgebracht door het Koninklijk Ballet van Vlaanderen. Dat doen ze niet om te „scoren‟,

dat doen ze uit liefde voor het vak en op grond daarvan verdienen ze niet alleen respect, maar

ook nog een keer volle zalen.‟260

Wilfried Eetezonne concludeert dan ook dat met deze productie het KBvV zijn plaats in het

huidige musicallandschap bevestigt.261

Markante bijzonderheden

Bij veel recensies krijgen we achtergrondinformatie over deze musical van Sondheim. Vaak

krijgen we ook dezelfde informatie. Zo wordt bijna overal verwezen naar de film waarop

Stephen Sondheim zich baseerde, namelijk Glimlach van een Zomernacht van Ingmar

Bergmans. Af en toe kunnen we ook lezen waarom de musicalcomponist deze musical

uitbracht. In De Volkskrant kunnen we bijvoorbeeld het volgende lezen: „(…) Maar met twee

artistieke toppers, maar commerciële flops Company en Follies was het einde van zijn krediet

bij geldschieters in zicht en zag Sondheim de noodzaak van goedgevulde zalen wel in.‟262

Deze

informatie vinden we ook in het Rotterdams Dagblad263

en in de programmabrochure van deze

productie.264

Ook wordt naar deze musical vaak verwezen als derde luik in de Sondheim-

trilogie van het KBvV.

Als laatste kunnen wij vermelden dat de recensies vaak verwijzen naar de „driekwartsmaat‟ die

overal aanwezig is in de muziek. Verwijzingen hierna vinden we in het NRC Handelsblad265

,

het Nieuwsblad van het Noorden266

en het Rotterdams Dagblad267

.

260

d‟ANCONA, Jacques J., „ „A little night music‟ is ultieme musicalkunst‟, in: Nieuwsblad van het Noorden,

29/11/2001 261


HANENBERG, Patrick van den, „Eindelijk trekt musical Broadway volle zalen‟, in: De Volkskrant, 24/11/2001 263

BELDER, Hans, „Betoverende Little Night Music‟, in: Rotterdams Dagblad, 21/02/2002 264

FRERICHS, Caroline, e.a. , a.w. 265

GELDER, Henk van, a.w. 266

d‟ANCONA, Jacques J., a.w. 267

BELDER, Hans, „Betoverende Little Night Music‟, in: Rotterdams dagblad, 21/02/2002

83

3.4.2.3 Conclusie

Het valt ons op dat de artikels rond A Little Night Music toch vaak de populistische toer op

gaan. Zo krijgen we veel interviews met grote namen zoals Chris Lomme en Annet

Nieuwenhuijzen. Vooral bij Chris Lomme wordt er meer ingegaan op haar privé-leven dan op

de productie.

Ook bij de recensies krijgen we meer nadruk op Lomme. Zo vinden we artikels waarin enkel

Bekende Vlamingen hun mening geven over de productie, wat vaak uitkomt op een lofrede

voor C. Lomme. Ook bij het oordeel van de vakspecialisten, komt de nadruk vaak te liggen op

de acteerprestaties van de drie grote acteurs in het stuk: Chris Lomme – met een opmerkelijke

klemtoon op Send in the Clowns - , Jules Croiset en Annet Nieuwenhuijzen. De andere acteurs

krijgen hier een mindere rol toebedeeld, hoewel men ervan overtuigd is dat de hele cast een

prachtige prestatie heeft geleverd.

Toch weten de journalisten waar ze over spreken. Het werk van Sondheim is hen niet onbekend

en ze weten dat het KBvV een grote uitdaging aangaat om de kliffen van Sondheim te

vermijden. Hierin is de musicalafdeling, volgens de recensenten, in het algemeen goed

geslaagd. Af en toe krijgen we wel wat kritiek te lezen over het nogal eenvoudige decor en de

onverstaanbaarheid van sommige spelers. Regie en vertaling krijgen doorgaans een positieve

beoordeling.

84

3.5 Portret van een Verloren Lente

3.5.1. De musical


De Telegraaf geeft ons een mooie samenvatting van het verhaal van deze voorstelling:

„Zijn joodse betovergrootouders Chaja Zimmerman en Mozes Kalter proberen aan het eind van de 19e eeuw het

miserabele Oekraïne te ontvluchten. Armoede, ontluikende jodenhaat en een vrouw die droomt van Amerika,

overtuigen uiteindelijk de wat lankmoedige Mozes de reis te aanvaarden. Ziekte, zwangerschap en een gebrekkige

communicatie brengen het stel echter niet verder dan de havenstad Antwerpen. „Portret Van Een Verloren Lente‟

herbergt een bijna hopeloos verlangen naar de „American Dream‟ die Chaja continu verwoordt met twee kreten

die ze uitbundig beheerst: „Now York!‟ en „Guut Mooning!‟. (…) Mozes ontpopt zich als een rommelende

twijfelaar terwijl Chaja met al haar opportunisme de moed erin houdt. (…) De kaartjes voor de veerpont Red Star

Line blijken vals te zijn en Mozes geeft zijn loopbaan als kunstsschilder op voor de bedelbaan van

marskramer.‟268

Uiteindelijk sterft Mozes, en enkele jaren later wordt Chaja in de woelige tijden van

Wereldoorlog II weggevoerd naar Ausswitch.

Het verhaal wordt volledig gespeeld als een soort reconstructie van een brief van Mozes

geadresseerd aan zijn vrouw, waarin hij de belangrijkste gebeurtenissen van hun leven vertelt.

Waarom dit verhaal? De Nieuwe Gazet kan ons een korte samenvatting geven van de motieven

voor deze voorstelling en de voorbereiding die eraan vooraf ging:

„Na in Oostende heel toevallig de namen van z‟n beide betovergrootouders te hebben aangetroffen in het

„Jodenregister‟ uit 1938, besluit acteur David Verbeeck bij zijn familie op zoek te gaan naar meer informatie over

deze mensen. Omdat niemand hem kan helpen, duikt Verbeeck het verleden in. In stadsarchieven en bij de Dienst

voor Oorlogsslachtoffers stoot hij op paspoorten, overlijdensaktes en foto‟s. Zijn zoektocht brengt hem langsheen

joodse kerkhoven, musea en Oekraïense stadjes naar het verleden: het Rusland van het begin van vorige eeuw en

268

HECK, Jean Paul, „Portret van onvoorwaardelijke liefde‟, in: De Telegraaf, 18/10/2004

85

de jodenvervolging van ‟40-‟45. Alle puzzelstukjes samen leverden geen duidelijk afgelijnd verhaal op, maar wel

genoeg stof voor een aangrijpende voorstelling.‟269

3.5.1.2. Productionele gegevens

Het verhaal werd geschreven na een zoektocht van David Verbeeck. Dit onderzoek werd

uitgevoerd om zo realistisch mogelijk het verhaal van zijn voorouders te vertellen. Bij het

schrijven van deze voorstelling werd hij geholpen door Griet De Wolf. De muziek voor Portret

van een Verloren Lente werd geschreven door Wim Verhoeven.

Het decorbeeld werd versterkt met projecties gecreëerd door digitaal scenograaf Harry De

Neve (Quidam).

David Verbeeck nam de rol van zijn voorvader Mozes zelf voor zijn rekening, gesteund door

Ann De Winne als Chaja.

269

SCHOLLIERS, Sofie, „Koninklijk Ballet van Vlaanderen brengt „Portret van een Verloren Lente‟ ; Gewone

mensen in ongewone omstandigheden‟, in: De Nieuwe Gazet, 25/02/2003

86

3.5.2. „Portret van een Verloren Lente‟ in de pers

3.5.2.1. Vóór de première

Wanneer we de artikels bekijken die vooraf gaan aan de première van Portret van een Verloren

Lente, valt het op dat we telkens te maken krijgen met een interview met David Verbeeck. In

de twee artikels waarin dit niet gebeurt, wordt toch grote nadruk gelegd op Verbeeck en de

zoektocht die leidde tot het schrijven van deze musical. We moeten ons hier niet over verbazen.

Portret behandelt namelijk de zoektocht van Verbeeck naar zijn voorouders. Hij is dan ook de

uitgelezen persoon voor de pers.

Elk artikel behandelt de uitgebreide zoektocht die voorafgaat aan de productie. Hierbij vallen

enkele gelijkenissen op in de artikels. Dit hoogstwaarschijnlijk omdat alle artikels geschreven

zijn na een interview met David Verbeeck die normaliter aan iedereen hetzelfde verhaal zal

verteld hebben. Zo vinden we in elk artikel terug dat de reden waarom Chaja en Mozes nooit

verder dan Antwerpen geraakt zijn, onbekend is.

Gelukkig leggen de interviewers verschillende klemtonen in hun gesprek met Verbeeck. Zo

vinden we in Zone 03 een vraag over de joodse opvoeding van Verbeeck.270

De Morgen

verwijst dan weer naar de vorige voorstelling van deze musicalacteur, Niet alle bloemkolen zijn

wit, met de vraag of Portret geen prequel is van deze voorstelling.271

Toch krijgen we in de

antwoorden van David dezelfde informatie te horen. Zo vertelt hij in zijn antwoord voor de

Zone 03 over zijn vrees als kind dat Hitler aan zijn deur zou staan, en dat hij zich nergens thuis

voelde, behalve in Antwerpen, toevallig niet ver van de plaats waar Mozes en Chaja hadden

gewoond. De informatie over de vrees voor Hitler vinden we ook terug in de vraag over de

prequel in De Morgen. Over Antwerpen heeft Verbeeck het in een andere vraag in het De

Morgen-interview. Ook in Het Nieuwsblad komt Davids gevoel voor Antwerpen naar voren.272

David Verbeeck maakt in deze interviews ook vaak duidelijk dat er met de ruwe data geen

voorstelling kon gemaakt worden. „Daarom heb ik over het leven van die mensen een verhaal

270

GVR, „David Verbeeck op zoek naar zijn joodse verleden ; „Pas in Antwerpen voelde ik me thuis‟, in: Zone 03,

05/03/2003 271

EETEZONNE, „Een obsessie voor de roots‟, in: De Morgen, 13/03/2003 272

KADM, „Antwerpen mythische plek in zoektocht naar familieverleden ; Musical-acteur speelt eigen

betovergrootvader‟, in: Het Nieuwblad, 11/03/2003

87

gefantaseerd‟, zegt hij in de Gazet van Antwerpen273

en dit wordt ook bevestigd in Het

Nieuwsblad274

en De Morgen.275

Dat dit echter niet mag leiden tot een té dramatisch geheel,

maakt Verbeeck ons duidelijk in Zone 03: „Maar ik wou zeker niet in de val van droefenis alom

trappen. Dus geen dramatische sterfscènes waaraan sommige musicals zich al eens durven

bezondigen.‟276

Opmerkelijk is dat D. Verbeeck hier al verwijst naar een Engelse versie die er zeker zal

komen.277

Het zal nog drie jaar duren vooraleer deze voorstelling in New York zal staan.

273

HAEX, Peter, „ “Deze musical is een obsessie” ; David Verbeeck schreef en speelt „Portret van een verloren

lente‟, in: Gazet van Antwerpen, 08/03/2003 274

KADM, a.w. 275


GVR, a.w. 277

GVR, a.w.

88

3.5.2.2 De première

De kranten zijn het zeker: deze voorstelling raakt je van top tot teen. Wilfried Eetezonne heeft

het in De Morgen over de Beste musical van 2003278

, en Zone 09 heeft het over een ingetogen

pareltje279

.

Allereerst is er lof voor het acteerspel van David Verbeeck en Ann de Winne. Zo kunnen we in

De Morgen het volgende lezen: „Verbeeck bejubelt zijn personages niet of heeft er geen

nodeloos medelijden mee. Hij toont hen in hun geluk, in hun frustratie met hun humor, domheid

en liefde. Zelden hadden musicalpersonages zoveel eerlijke menselijke schoonheid. De twee

acteurs halen dat bovendien overtuigend naar voren.‟280

Ook de online musicalrecensie-site Musicalfan, roemt het integer spel van beide acteurs. 281

Volgens het Brabants Dagblad zijn beide acteurs aan elkaar gewaagd.282

Bij deze recensies valt vooral op hoe de journalisten de sfeer van de voorstelling proberen weer

te geven aan het publiek. Zo heeft De Telegraaf het over een soort film noir die „aan je voorbij

trekt en pijnlijk de valse dromen en de moeizame integratie van een arm joods gezin schetst‟.283

Deze krant verwijst ook naar de erg beklemmende eindscène, iets waar ook naar terugverwezen

wordt in het artikel van Zone 09.

Ook de eenvoud van deze productie wordt geprezen. Zo wordt door Musicalfan het warme

sobere toneelbeeld vernoemd, dat nog beter zou overkomen als de afleidende projectiebeelden

zouden verwijderd worden.284

Ook het Brabants Dagblad roemt de eenvoud en puurheid van

de voorstelling, maar vindt dat de productie niet mag staan in een grote schouwburg, want

„[een immens toneel] blijkt funest te zijn voor de emotionele momenten van het verhaal‟.

278

EETEZONNE, Wilfried, „ „Portret van een verloren lente‟ is een meesterwerk ; Beste musical van 2003‟, in:

De Morgen, 15/03/2003 279

GVR, „Ingetogen pareltje in de Backstage; Portret van een verloren lente‟, in: Zone 09, 19/11/2003 280


DE GRAAF, Marinus, „Achter de schermen ; Showcase „Red Star Line‟ (Portret van een verloren lente)‟, op:

Musicalfan (http://www.musicalfan.net), 15/10/2003 282

HERMENS, Martin, „Integer „Red Star Line‟ verzuipt‟, in: Brabants Dagblad, 14/10/2004 283

HECK, Jean Paul, „Portret van onvoorwaardelijke liefde‟, in: De Telegraaf, 18/10/2004 284

DE GRAAF, Marinus, a.w.

http://www.musicalfan.net/

89

Muziek en tekst

De Gazet van Antwerpen heeft het over de prachtige muziek van Wim Verhoeven en de soms

heel poëtische teksten van Griet De Wolf285

, De Morgen spreekt van de heldere, poëtische

manier van verklanken van De Wolf en over de ontroerend eenvoudige muziek van

Verhoeven286

: het is duidelijk dat ook in het tekstuele en het muzische de voorstelling de juiste

snaren treft. Ook Zone 09 en Musicalfan zijn uitermate positief over het werk van De Wolf en

Verhoeven.

Slechts in De Telegraaf vinden we enige kritiek op de „tere song met een voorspelbare en soms

haast bloedeloze begeleiding‟, maar noemt het „een kleine dissonant in een (…) mooi

uitgevoerde (…) musical‟.

Musical of muziektheater?

Waar de recensenten bij Dear Fox niet wisten of zij te maken hadden met een musical of met

een opera, twijfelen de journalisten bij Portret van een Verloren Lente of de productie een

musical of een muziektheatervoorstelling is. Het Brabants Dagblad is alvast zeker dat het hier

om muziektheater gaat.287

Ook Marinus de Graaf vindt dat de voorstelling opmerkelijk weinig

muziek gebruikt – waardoor sommige scènes wel aan impact winnen - maar noemt de

productie nog altijd een musical.

Wilfried Eetezonne maakt in zijn verslag duidelijk dat hij de voorstelling wel als een musical

ziet. Zo noemt hij Mozes en Chaja de musicalpersonages met eerlijke menselijke schoonheid.

Ook het verhaal trekt hij mee in zijn betoog, en dan vooral de huidige Belgische

migratieproblemen waarbij dit verhaal kan aanleunen:

„In Knack van deze week valt nog te lezen dat een beweging van joden, met Oekraïense roots, blijkbaar weinig

problemen heeft met het Vlaams Blok. Musical, louter een vrijblijvend genre? Ach, lazer toch op.‟288

285

DONINCK, Herman van, „Portret van een verloren lente ; Alsof je er zelf bij was‟, in: Gazet van Antwerpen,

15/03/2003 286




90

Opmerkingen

Het is opmerkelijk dat er slechts zeven recensies over deze musical aanwezig zijn in het archief

van de musicalafdeling van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen. In het archief van het

Vlaams Theater Instituut vinden we zelfs een kleiner aantal recensies. Hierbij moet ook

vermeld worden dat de recensies verdeeld zijn over twee jaar. De eerste artikels werden

uitgebracht op 15 maart 2003 na de wereldpremière in Theater ‟t Eilandje. De drie volgende

persberichten verschenen pas in oktober en november van dit zelfde jaar. De Telegraaf en het

Brabants Dagblad zullen slechts in oktober 2004 over deze productie een recensie klaar

hebben.

Wanneer Portret van een Verloren Lente plots in de prijzen valt bij de Vlaamse Musicalprijzen,

bemerken we een achttal artikels die de productie - weliswaar in het grotere onderwerp van de

Vlaamse Musicalprijzen – vermeldden. Bij deze prijzen won de voorstelling de prijs van „Beste

Musical van 2004‟. Naast de gewone naamvermeldingen, kreeg Portret ook een apart artikel in

De Morgen van 1 december 2004. Daarin wordt aan David Verbeeck gevraagd naar zijn reactie

en als hij plannen heeft met deze musical. In een antwoord van Verbeeck blijkt dat hij in 2006

zijn musical wou opvoeren in New York. In een artikel in dezelfde krant op 5 februari 2005

blijkt dat de cultuurschepen van Antwerpen, Philip Heylen, de toestemming voor een

opvoering in New York heeft gekregen289

. Op 27 oktober 2006 vond in het Abron Arts Center

de première plaats van Portrait of a stolen spring, met wederom David Verbeeck en Ann De

Winne als Mozes en Chaja.290

Volgens L. Lepomme zal deze voorstelling zijn vervolg krijgen

in een Amerikaanse tournee.291

Ook Merrily We Roll Along – de laatste productie van de musicalafdeling van het KBvV viel

meermaals in de prijzen bij deze eerste Vlaamse Musicalprijzen. Linda Lepomme werd geëerd

voor haar jarenlange bijdrage aan de Vlaamse musical. Intussen was deze musicalafdeling al

ontbonden en slechts een omgeslagen pagina in de Vlaamse musicalgeschiedenis geworden.

289

ArP, „Antwerpse schepen Heylen over de Red Star Line-projecten in Antwerpen en New York ; „We mogen de

musical van David Verbeeck op Ellis Island opvoeren‟, in: De Morgen, 05/02/2005 290

Persbericht Portrait of a Stolen Spring, te vinden op Musicalsite: http://www.musicalsite.be/report.php?id=160 291


91

3.5.2.3. Conclusie

Ondanks het feit dat de aankondigende artikels voor deze productie vooral bestaan uit

interviews met David Verbeeck, krijgen we deze keer veel informatie over de voorstelling – in

tegenstelling tot de andere besproken voorstellingen. Deze informatie wordt gemengd met

persoonlijke meningen en informatie van David Verbeeck. Dat er hier toch een grote nadruk

ligt op de voorstelling, zal hoogstwaarschijnlijk te maken hebben met de grote betrokkenheid

van Verbeeck met het onderwerp. Ondanks de verschillende klemtonen die er in de gesprekken

worden gelegd door de journalisten, zal toch vaak dezelfde informatie naar voren komen.

Hoewel het aantal recensies, in vergelijking met de andere besproken producties, tamelijk klein

is, zijn ze toch representief genoeg voor de lof die deze productie van de recensenten ontvangt.

Ann de Winne en David Verbeeck krijgen goede commentaren voor hun realistisch spel, en

ook de eenvoud van de gehele productie wordt geprezen. Enkele recensenten betwijfelen echter

of er hier nog sprake is van een musical.

Toch wordt deze voorstelling uitgeroepen tot Beste Musical van 2004, en krijgt ze een

Amerikaans vervolg: feiten die wel uitgebreid in de pers verschijnen.

92

3.6. Vergelijking en evolutie

3.6.1. Inleiding

In dit laatste hoofdstuk zullen we de gelijkenissen, verschillen, tendensen en evoluties proberen

te ontdekken die naar voren komen bij een vergelijking van de artikels over deze vier

producties.

Allereerst bespreken wij de tendens bij de interviews, om daarna in te gaan op de verschillen en

gelijkenissen in de verschillende recensies van de voorstellingen. Hierbij kijken we zowel naar

de inhoudelijke opmerkingen over de musicals als naar hoe er werd gerecenseerd.

Uiteindelijk toetsen we de algemene mening van de recensenten met de – in het tweede

hoofdstuk vermelde – mening van de overheid, verwoord door voormalig kabinetchef Bart

Caron.

3.6.2. Interviews

Wanneer we alle interviews bekijken, merken we op dat er maar weinig tot zelden inhoudelijke

informatie over de producties wordt meegegeven. Bij West Side Story krijgen wij vooral

persoonlijke interviews die peilen naar het privé-leven van de ondervraagde of hun meningen

over de musicalwereld. Vooral Linda Lepomme zal vaak dit laatste onderwerp in haar

gesprekken belichten. Ook wordt er vooral melding gemaakt van een ongeval tijdens de

repetities en een crisis in de musicalafdeling zelf.

Bij Dear Fox vinden we vooral interviews met L. Lepomme waarin, net zoals bij West Side

Story, vooral haar privé-leven en haar persoonlijke ervaringen met en meningen over het

musicalklimaat in de Benelux worden besproken. Dit resulteert soms in gesprekken waarbij de

namen van de componist en de tekstschrijver van deze musical zelfs niet eens worden vermeld.

Bij de volgende besproken productie, A Little Night Music, verdwijnt mevrouw Lepomme

geheel van het toneel om plaats te maken voor Chris Lomme, Veerle Casteleyn en Annet

Nieuwenhuijzen. Bij Lomme en Casteleyn merken we nog veel persoonlijke informatie op.

Annet Nieuwenhuijzen zal echter meer inhoudelijke informatie geven over de productie.

93

Als laatste merken we bij het gesprek met David Verbeeck, naar aanleiding van Portret van een

Verloren Lente, zowel inhoudelijke als persoonlijke informatie op. Deze persoonlijke

informatie wordt echter ook in verband gebracht met de voorstelling, omdat D. Verbeeck, door

de familieband met de hoofdpersonages, erg betrokken is bij de materie van deze productie.

We merken dus altijd een heel populistische tendens op in de interviews. Telkens wordt er

gevraagd naar het privé-leven van de geïnterviewde. Toch zullen we in de latere interviews

meer inhoudelijke informatie vinden over de onderwerpen, bijvoorbeeld bij de gesprekken met

A. Nieuwenhuijzen en D. Verbeeck.

3.6.3. Acteurs

Als we de besprekingen van de acteurs bij deze vier voorstellingen vergelijken, zien we een

opmerkelijke evolutie. Bij West Side Story krijgen we telkens kritiek op één of meerdere

hoofdrolspeler(s) omdat zij de veeleisendheid van het genre – de combinatie zang, dans en spel

– niet helemaal aankunnen. Zo is er kritiek op het spel van Anne Clicteur en vinden vele

recensenten de zang van Daan van den Durpel ondermaats. Ook de algemene acteerprestaties

van de cast worden niet altijd als positief ondervonden.

Heel wat minder kritiek is er te vinden bij de recensies van Dear Fox. Zelden vinden wij

negatieve opmerkingen over de prestaties van de cast. Gerardo Jak en Léonce Wapelhorst

kunnen echter als de vervangers van Bill van Dijk en Vera Mann minder overtuigen in het

tweede seizoen.

Bij A Little Night Music komt het zangaspect bij de prestaties van de acteurs op de achtergrond,

maar dit wordt, volgens de recensenten, perfect opgelost door het schitterende spel van onder

andere Chris Lomme en Jules Croiset.

Als laatste wordt ook bij Portret van een Verloren Lente de perfecte casting van de beide rollen

geprezen.

Na een moeizame start leek het KBvV vanaf de jaren negentig dus te beschikken over een

goede cast. Opvallend is ook dat nooit tot zelden de gehele cast wordt vernoemd. Vooral de

hoofdrollen worden besproken, naast enkele bijrollen die speciaal opvallen.

94

3.6.4. De aard van de voorstellingen

Drie van de vier besproken producties lijken zich op de grens van de musical met andere

theatervormen te begeven. Dat West Side Story een musical is, zal niemand tegenspreken, maar

over Dear Fox zijn de meningen verdeeld. Omdat de musical hier doorgecomponeerd is, en het

tamelijk zware composities bevat, twijfelen de recensenten of ze hier met een musical, of met

een opera te maken hebben. Dirk Stuer en Daniël Ditmar noemen hun creatie liever operal, een

soort kruising tussen beide genres.

Ook Sondheims klassieker lijkt op de grens tussen musical en opera/operette te balanceren.

Dirigent Max Smeets noemt het de opera van Sondheim292

, terwijl René van der Velden van

mening is dat sommigen songs schurken tegen operette aan.293

Portret van een Verloren Lente zou volgens sommigen – door zijn beperkt aantal muzikale

nummers – beter een muziektheatervoorstelling worden genoemd, terwijl andere recensenten

met trots de voorstelling een musical noemen.

292


musical voor dirigent Max Smeets ; „Dit is dé

opera van Sondheim‟, in: De Morgen, 10/11/2001 293

VELDEN, René van der, „Ervaren cast omzeilt klippen van Sondheim‟, in: Brabants Dagblad, 17/11/2001

95

3.6.5. Regie, decor en vertaling

De regie, het decor en de vertaling zijn drie klemtonen die bij elke productie wel worden

besproken door de recensenten. Allereerst onderzoeken wij wat de journalisten vinden van de

geleverde tekst. Deze teksten kunnen onderverdeeld worden in vertalingen van bestaande

Engelse teksten – bij West Side Story en A Little Night Music- en de creatie van eigen teksten –

bij Dear Fox en Portret van een Verloren Lente.

Zowel bij de vertalingen als bij de nieuw geleverde teksten merken we een positieve evolutie

op. Wanneer we de meningen bekijken van de kranten over de vertaling van West Side Story,

bemerken we weinig positieve berichten. Vaak wordt hierbij de vergelijking gemaakt met de

originele tekst. Dit wordt ook gedaan bij Sondheims musical, maar hier merken we meer

bewondering voor het werk van Allard Blom.

Bij de nieuwe creaties is het opvallend dat bij Dear Fox de meningen over de geleverde tekst

nogal verschillend zijn. Sommigen spreken van een pittig literaire tekst294

, terwijl anderen de

eenvoudige rijmpjes - die de makers volgens hen gebruiken - negatief beoordelen.

Bij Portret van een Verloren Lente looft men het poëtische karakter van de geleverde tekst van

Griet De Wolf.

Het is dus duidelijk dat we, zowel in vertaling als originele Nederlandse teksten, met een

positieve evolutie te maken hebben. Is dit ook zo bij de regie en het decor?

De meningen hierover zijn behoorlijk verdeeld. Bij Bernsteins klassieker twijfelt men of beide

theateraspecten nu wel of niet trouw blijven aan het originele concept, en of dit goed of slecht

kan beschouwd worden. Ook bij Dear Fox zijn de meningen behoorlijk verdeeld.

Caroline Frerichs wordt geprezen voor haar bewerking van A Little Night Music, waarin zij de

kliffen van Sondheim kan ontkomen. Het decor wordt echter vaak als te eenvoudig bevonden.

Net deze eenvoud wordt dan weer geprezen bij zowel regie als decor van de eigen creatie van

294

LIEFHEBBER, Peter, „Lustrum-succes voor Ballet van Vlaanderen ; Reintje de vos scoort als musical‟, in: De

Telegraaf, 21/09/1990

96

David Verbeeck, waarbij we slechts een kleine opmerking vinden over de afleidende werking

van de videoprojecties.

3.6.6. De werking van het KBvV

Hoewel deze vier stukken deels willekeurig zijn uitgekozen, merken we dat voor elke productie

de pers lof heeft, en dan vooral voor de uitdaging die het musicalgezelschap met deze musicals

aangaat. Zo ziet men het opzetten van West Side Story als de grootste uitdaging ooit voor het

KBvV. Velen zijn er van overtuigd dat de musicalafdeling hierin toch zijn petje te boven is

gegaan.

Bij Dear Fox steunen zij echter de internationale ambities van de musical en uit de recensies

mag ook blijken dat de pers zeker gelooft in de kansen van de voorstelling in het buitenland.

Ook de productie van A Little Night Music wordt als een positief gegeven voor het

musicalgezelschap beschouwd. Vooral de keuze van het gezelschap om een Sondheim-musical

op eenvoudige wijze te brengen in een musicallandschap dat steeds spectaculairdere producties

opzet, wordt geprezen door de journalisten.

Portret van een Verloren Lente werd om zijn eenvoud en puurheid geprezen, en werd door een

vakjury – waarvan enkele musicalrecensenten deel uitmaken - uitverkozen tot Beste Musical

van 2004 bij de eerste Vlaamse Musicalprijzen.

3.6.7. De macht van de pers?

Zoals in het tweede hoofdstuk werd aangebracht, was de Vlaamse Overheid niet tevreden met

het toenmalige musicalklimaat. Volgens Bart Caron moest er meer controle komen op de

musicalafdeling. Dit kon enkel door deze afdeling te splitsen van zijn moederorganisatie, het

KBvV, en de gehele werking onder de molen van een kwaliteitsbeoordeling te laten gaan.

De artistieke redenen voor deze beslissing bestonden volgens Caron uit het feit dat het

Ministerie van Cultuur de werking van het KBvV te weinig artistiek vernieuwend vond.

Ik heb in bovenstaande tekst kunnen aantonen dat deze mening zeker niet gedeeld werd door de

pers. Wanneer wij alle artikels bij elkaar leggen, kunnen wij niet anders dan concluderen dat de

97

verzamelde pers redelijk tot heel tevreden was over de prestaties van het KBvV. Vooral de

keuze van de stukken werd positief beoordeeld. We moeten er hier natuurlijk op wijzen dat we

enkel vier producties besproken hebben, en daarmee geen allesomvattende uitspraak kunnen

maken, maar toch lijkt het hier dat het oordeel van de overheid over de artistieke kwaliteiten

van het KBvV niet in overeenstemming was met de mening van de pers.

Dit wordt versterkt door Bart Caron zelf, wanneer wij hem vragen naar een mogelijk verband

tussen de overheidskeuze en de mening van de pers over de werking van het KBvV:

„(…) er is inderdaad een verband, maar ik kan echter niet oordelen of dat verband sterk is. Kijk, de afschaffing

van de musicalafdeling in de huidige vorm is zeker het gevolg van een matige artistieke beoordeling. Die

appreciatie wordt mede gekleurd door de media. Maar dan ook weer niet in die mate dat ze op een directe manier

hebben geleid tot de afbouw/afschaffing. We hebben onze beslissing daar niet op gebaseerd. Om het tegendeel

zelfs aan te halen: sommige recensenten meenden dat het niveau in de meeste gevallen wel voldoende hoog was ....

We wilden een meer hedendaagse en artistieke sterkere aanpak. Daarom die stap.

Dat er ondertussen geen waardig alternatief is opgestaan, dat door de filter van de beoordelingscommissie kwam,

bewijst het eerder zwakke niveau van de musical in Vlaanderen.‟295

Volgens Caron werd de appreciatie van het gezelschap gekleurd door de media. Dat dit niet

negatief kan gekleurd zijn door de recensies, lijkt ons nu wel duidelijk. Een mogelijke

denkpiste kan echter zijn dat de musical ook in de pers als té populistisch werd beschouwd, wat

misschien kan leiden tot een verkeerde appreciatie door de overheid.

Zo werd in deze thesis verwezen naar de aard van de interviews, waarin vaak het privé-leven

van de geïnterviewde interessanter leek dan de voorstelling. Ook in de recensies zelf vinden we

soms populistische tendensen. Zo werd bij West Side Story de nadruk gelegd op de vergelijking

met de filmversie, die door jong en oud gekend is. Bij A Little Night Music krijgen vooral de

gekende actrices, zoals Chris Lomme en Annet Nieuwenhuijzen vermeldingen in de recensies.

Wanneer dan een kleinere musical wordt gespeeld, zoals Portret van een Verloren Lente, krijgt

deze opmerkelijk minder aandacht in de media.

Dit is natuurlijk een mogelijke denkpiste; er zijn er nog andere.

295

Correspondentie Bart Caron

98

4. Conclusie

Ruim dertig jaar lang kende Vlaanderen de werking van een gesubsidieerd musicalgezelschap,

eerst bij Teater Arena en daarna bij het Koninklijk Ballet van Vlaanderen. In 2004 werd

laatstgenoemd musicalgezelschap afgeschaft en werd het musicalgenre onder de werking van

de culturele industrieën, onder de term CultuurInvest, geplaatst.

Deze ingrijpende verandering kwam er na een beslissing van ministers van Cultuur Bert

Anciaux en Paul van Grembergen. Volgens hun voormalige kabinetchef, Bart Caron, was de

werking van de musicalafdeling van het KBvV niet artistiek vernieuwend genoeg meer, en

moest zij onder de controle komen van een bevoegde commissie.

In deze thesis werd op zoek gegaan naar een mogelijke verklaring voor deze mindere

appreciatie van de overheid voor de werking van het musicalgezelschap. We zochten dit bij de

media. Via de artikels over vier musicalproducties van het Ballet van Vlaanderen probeerden

wij te onderzoeken of de overheidsbeslissing misschien beïnvloed werd door de mening van de

pers.

Over West Side Story waren de meningen tamelijk verdeeld. Vooral prestaties van de cast en de

regie kregen negatieve kritieken. Zo werd het acteren van hoofdrolspeelster Anne Clicteur fel

bekritiseerd, en ook de zang van Daan van Den Durpel kon vaak op weinig bijval rekenen. De

regie werd vaak vergeleken met de originele productie en de filmversie van deze

musicalklassieker, waarbij de versie van het KBvV vaak als mindere uit de bus kwam. We

hadden hier echter te maken met de beginjaren van de musicalrecensie, waardoor op alle

aspecten een vergelijking werd gemaakt met de film en de originele Amerikaanse versie.

Bij Dear Fox waren de meningen minder negatief. Zo werd de cast, met Bill van Dijk en Vera

Mann voorop, geprezen om hun goede prestaties. Over het aandeel van Daniël Ditmar en Dirk

Stuer waren de meningen tamelijk verdeeld, maar toch voldoende positief. De pers steunde dan

ook de internationale ambities die het KBvV met deze productie koesterde. Af en toe werd wel

het Vlaamse karakter van deze musical in vraag gesteld.

Wanneer de musicalafdeling zich aan het moeilijkere werk van Stephen Sondheim waagde en

een productie van A Little Night Music op poten zette, kreeg zij hiervoor niets dan lof van de

99

pers. Deze vinden dat het KBvV een prachtige tegenbalans vormt voor de grote,

spectaculairdere voorstellingen die gebracht worden door andere producenten. Vooral de

acteerprestaties van onder andere Chris Lomme werden geprezen, maar ook de regie van

Caroline Frerichs werd als een positief aspect van de voorstelling bevonden. Over het decor

zijn de meningen eerder negatief.

Als laatste productie werd Portret van een Verloren Lente in deze thesis opgenomen. Deze

voorstelling kwam opvallend minder in de belangstelling te staan, maar werd daarentegen wel

door de aanwezige pers unaniem lovend ontvangen, vooral voor de soberheid die deze

productie kenmerkte, zowel in de personages als het toneelbeeld.

Ondanks het feit dat hier slechts vier voorstellingen werden besproken, mag toch blijken dat de

pers niet negatief stond ten opzichte van de werking van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen.

Vaak werd de durf van het musicalgezelschap om nieuwe of gewaagde producties op poten te

zetten, geprezen.

We kunnen dus concluderen dat de pers zeker niet schuldig is aan de beslissing van de

overheid. Deze lijkt haar beslissing op eigen houtje te hebben genomen. Intussen is de werking

van CultuurInvest begonnen, en zijn ook al enkele musicals geholpen door projectsubsidies. De

Vlaamse musical begint stilaan weer op te staan. Een hoopvol signaal?!

100

5. Bibliografie


AALDERS, A.A., “MADE IN HOLLAND” – Een onderzoek naar verschillen tussen de

Nederlandse- en Amerikaanse musical, Doctoraatscriptie, 28/12/1992

ANCIAUX, Bert, Beleidsnota 2004-2009 van Cultuur, 2004

BARBIER, Rina, Koninklijke Ballet van Vlaanderen : 30 jaar ballet, 15 jaar musical, Tielt,

Lannoo, 1999

BERGHMANS, Linda, „De musical in Vlaanderen en Nederland‟, in: Ons erfdeel, jg.36, 4

(sept/okt.495-502), 1993

BREDSCHNEYDER, Fred, Elseviers groot Operette- en Musicalboek, Elsevier Nederland

B.V., Amsterdam/Brussel, 1972

CLINCKERS, Eva, Musical in Vlaanderen: schets van een problematische situatie, Leuven,

2005

EETEZONNE, Wilfried, „Artistieke deel niet langer prioritair‟, in: De Morgen, 12/07/2005

EETEZONNE, Wilfried, „De bedrijven zijn belangrijk, niet de kunstenaars‟, in: De Morgen,

06/07/2005

EETEZONNE, Wilfried, Cultuurinvest: Goed of slecht voor de musical, tekst te vinden op

Musicalsite: www.musicalsite.be

EETEZONNE, Wilfried, „CultuurInvest steunt Laura Lynn‟, in: De Morgen, 04/07/2007

EETEZONNE, Wilfried, „Het jaar van het gevecht‟, in: De Morgen, 30/12/2002

GOFFAERT, Nadine, De geschiedenis van Theater Arena; Een onderzoek naar intenties, Gent,

1983

VERHANNEMAN, Caroline, Musicals in Vlaanderen, Gent, s.n., 1987

VERLINDEN, Sven, Les Misérables TM: een musicalrevolutie in Vlaanderen, Gent, s.n., 1999

X, „Beleid cultuurindustrieën moet in 2006 in werking treden‟, in: De Tijd, 16/07/2005

X, „CultuurInvest deelt eerste centen uit‟, in: De Tijd, 06/07/2007

http://www.musicalsite.be/

101

Vlaams Theater Instituut : http://www.vti.be/?q=node/7947

West Side Story

Inleiding

The Internet Movie Database : http://www.imdb.com/title/tt0055614/

Vóór de première

A.B., „Ballet van Vlaanderen-musical; Vlaamse creatie van West Side Story‟, in: Het Volk,

29/09/1988

BOOT, Fred, „„Leven is zoveel meer dan alleen het theater‟; Musical talenten zonder

pretenties‟, in: Studentenkrant, april 1990

BVH, RMK, „Voetbalklub viert 80-jarig bestaan met West Side Story‟, in: Het Nieuwsblad,

26/03/1991

DE MEYERE, Walter, „West Side Story in première bij Ballet van Vlaanderen; Linda

Lepomme: Vechten tegen vooroordelen hoort bij elk nieuw project‟, in: Zondag Nieuws,

14/10/1988

DM, „Tijdens KBVV-repetitie in Bourla-schouwburg ; Stelling in musicaldecor stort in:

ballerina zeer erg gewond.‟, in: De Gentenaar, 25/08/1988

FRIJTERS, Jos, „Voormalig zangeres Serious Desire timmert aan de weg: „Dit is toch de

droom van iedereen?‟, in: De Stem, 14/10/1988

FRUSCH, Jos, „Max Smeets uit Roermond dirigeert en maakte arrangement; West Side Story,

wervelend spektakel in schouwburg Heerlen‟, in: Limburgs Dagblad, 27/10/1988

http://www.vti.be/?q=node/7947

http://www.imdb.com/title/tt0055614/

102

GORIS, R., „Vallend decor bedelft dansers ; In Antwerpse Bourlaschouwburg‟, in: De Nieuwe

Gazet, 25/08/1988

GRISNIGT, Wil, „Valerie Ven straalt in musical‟, X, X

HRV, „Daan en Valérie: of Tony en Anita‟, in: Het Nieuwsblad, 03/11/1988

JDP, „Akteurs verlaten Musical bij Ballet van Vlaanderen‟, in: De Standaard, 25/11/1988

JD, „Leegloop bij Ballet van Vlaanderen‟, in: De Gentenaar/ Het Nieuwsblad, 25/11/1988

LINDEN, Ellen van der, e.a., „De Old-timer West Side Story‟, in: Rond Carré, oktober 1988

MISSELYN, Jon, „ Stadsschouwburg ; 10 & 11 november; Anne Clicteur in West Side Story‟,

in: Uitkrant Brugge, november 1988

PV, „Ballet van Vlaanderen prezenteert: de musical onder alle musicals ; “West Side Story”

eindelijk op het programma‟, in: Het Nieuwsblad, 17/09/1988

PV, „ “West Side Story” als grote uitdaging ; Première op 14 oktober in de Antwerpse Opera‟,

in: Het Nieuwsblad, 10/10/1988

R.G., „ «West Side Story» ten bate van Unicef‟, in: De Nieuwe Gazet, 22/11/1988

RK, „Ongeval in Bourla ; Danseres zwaar gewond door kantelend dekor‟, in: De Antwerpse

Morgen, 25/08/1988

S.A., „ Veertig jaar Unicef Antwerpen ; Postkaarten en ballet‟, in: Het Volk, 19/11/1988

SAVENIJE, Hanneke, „De Vlaamse Linda Lepomme is met haar West Side Story nu in

Nederland ; „Ik ben o zo blij dat we bij jullie kunnen spelen‟‟, in: VIVA, 28/10/1988

SCHELLENS, Edward, „Bourla-ongeval: foto verkeerd‟, in: De Antwerpse Morgen,

26/08/1988

103

SLABBINCK, Yves, „Brugse zangeres in “West Side Story”; Anne Clicteur is

Maria,Maria,Maria…‟, in: Brugs Handelsblad, 02/09/1988

VAN GILS, Jack, „Jullie zullen meteen verliefd op haar zijn‟, in: De Antwerpse Morgen,

21/09/1988

WL, „Misschien is Lepomme te jong voor deze job ; Interview met Liliane Dorekens‟, in: De

Antwerpse Morgen, 02/09/1988

X, „Anne Clicteur speelt Maria in West Side Story; Jammer dat mama dit niet meer kan

meemaken…‟, in: Story, 08/11/1988

X, „Daan van den Durpel; West-Side-Story wordt mijn laatste rol…‟, in: Story, 15/11/1988

X, „Niet Linda Lepomme maar Anne Clicteur wordt „Maria‟‟, in: De Antwerpse Morgen,

25/08/1988

X,X, Programma 1988-1989, Stadsschouwburg Utrecht, 1988

X, „West Side Story in Elisabethzaal‟, in: Antwerpse Post, 20/03/1991

X, „West Side Story in De Warande‟, in: Het Nieuwsblad, 03/11/1988

X, „West Side Story in de Warande ; Ekspres sprak met regisseur Stefan JANSKI‟, in: Ekspres,

27/10/1988

X, West Side Wens, in: Rauw, X

104

Première

A.B., „Linda Lepomme vervangt zieke Anne Clicteur‟, in: Het Volk, 25/10/1988

A.B., „Musical door Ballet van Vlaanderen; West Side Story boeiend ondanks

tekortkomingen‟, in: Het Volk, 17/10/1988

ARDESCH, Johan, „Fantastische Westside Story in Streekschouwburg‟, in: Nieuwe

Winterwijkse krant, 09/12/1988

BROMET, Joop, „Tijd voor familie-entertainment‟, in: Alliance, december 1988

D‟ANCONA, Jacques J., „Vlaamse West Side Story : slepend en meeslepend.‟, in: Nieuwsblad

van het Noorden, 07/12/1988

D‟HAESE, Jan, „Ballet van Vlaanderen; Musical; West Side Story‟, in: „t Pallieterke,

27/10/1988

EFM, „Meest ambitieus projekt van Musicalafdeling KBvV ; West Side Story in het

Nederlands‟, in: De Standaard, 18/10/1988

F.P., «West Side Story»: onverwoestbaar!‟, in: Het Laatste Nieuws/De Nieuwe Gazet,

17/10/1988

GRISNIGT, Wil, „Nostalgie in theater met West Side Story‟, X, X

GROOTENBOER, Doris, „West Side Story; Terug naar de jaren zestig; Vlaamse versie van

musical feest voor het oog‟, in: Algemeen Dagblad, 29/10/1988

HANENBERG, Patrick van den, „Herinneringen belastend voor West Side Story‟, in: De

Volkskrant, 26/10/1988

HOENEN, John, „Ontroerend mooie West Side Story van Vlaams Ballet‟, in: De Limburger,

02/11/1988

105

KAMPHOVEN, Ruud, „Musicalafdeling Koninklijk Ballet van Vlaanderen – West Side Story

goede afgewogen voorstelling‟, in: Brabants Dagblad, 27/10/1988

LANCKROCK, Rik, “Podium; A Story‟, in: De Geus van Gent, Januari 1989

LA ROCHE, Monique, „West Side Story: in de buurt, maar in wankel evenwicht‟, in: De

Antwerpse Morgen, 17/10/1988

LIEFHEBBER, Peter, „Ballet van Vlaanderen heeft problemen met bezetting, maar: West Side

Story nog steeds actueel‟, in: De Telegraaf, 29/10/1988

LOWENHARDT, Anita, „Vlaamse productie „West Side Story‟ bijna vlekkeloos‟, in: Trouw,

18/10/1988

MES, Marjan, „Ouderwetse versie van Kon. Ballet van Vlaanderen; Weerzien met „West Side

Story‟, in: De Stem, 03/11/1988

N.V.S., „Première van West Side Story in KVO Antwerpen; Het verhaal van de onmogelijke

liefde blijft ontroeren‟, in: Gazet van Antwerpen, 17/10/1988

POM, „Musical ; West Side Story in Gentse Opera‟, in: De Gentenaar, 17/11/1988

ROSIE, Dirk Willem, „West Side: Vlamingen hebben te veel op acteurs bezuinigd‟, in:

Dagblad Tubantia, 29/10/1988

RUIJFROK, Tom, „Musical als een trein‟, in: De Graafschapsbode, 09/12/1988

VAN DAMME, Jo, „De avond is vol pracht! ; West Side Story op z‟n Vlaams‟, in: Panorama,

06/12/1988

VAN GELDER, Henk, „Nederlandse versie West Side Story bij Ballet Vlaanderen; Kippevel

bij overtuigende musical‟, in: NRC Handelsblad, 10/11/1988

106

VAN HEER, Edward, „ De avond is vol pracht ; “West Side Story” door Musical-afdeling van

het Koninklijk Ballet van Vlaanderen‟, in: Knack, 26/10/1988

WL, „„West Side Story‟ suksesvol gestart in Nederland‟, in: De Antwerpse Morgen,

31/10/1988

W.M., X, in: Rode Vaan, 10/10/1988

X, „De musical van Vlaanderen zingt en danst «West Side Story»‟, in: Waarheen te Hasselt,

07/12/1988

X, Inge, „ Musical‟, in: The Yuppie, 15/01/1989

Hernemingen

A.A., „Ballet van Vlaanderen hervat West Side Story‟, in: Het Volk / De Nieuwe Gazet,

22/05/1991

A.D.S., „Vlotte en boeiende West-Side-Story‟, in: Het Volk, 25/03/1991

BUT, Ad, „Brave „West Side Story‟ in gedateerde enscenering‟, in: Winschoter Courant,

01/05/1991

D‟ANCONA, Jacques J., „West Side Story en‟t wonder na de pauze‟, in: Nieuwsblad van het

Noorden, 01/05/1991

EFM, „ West Side Story met meer pit‟, in: De Standaard, 29/03/1990

F.D.B., „Musical «West Side Story», in: De Nieuwe Gazet, 18/05/1991

PV, „Laatste kans voor musicalliefhebbers – Ballet van Vlaanderen brengt opnieuw West Side

Story‟, in: Het Nieuwsblad, 09/05/1990

107

PV, „West Side Story opnieuw op BvV-repertorium ; Sopraan An Lauwereins vervangt Linda

Lepomme voor de rol van Maria‟, in: Het Nieuwsblad, 13/05/1991

SCHULTE, Douwe, „Keurige „West Side Story‟ uit Vlaanderen‟, in: Arnhemse Courant,

05/04/1990

SCHULTE, Douwe, „„West Side‟ moet feller‟, in: Arnhemse Courant / Nijmeegs Dagblad,

24/04/1991

SWINKELS, Niels, „Produktie Koninklijk Ballet van Vlaanderen - Nederlandse West Side

Story copie van film‟, in: Brabants Dagblad, X

WATERSCHOOT, Peter van, „Een beetje West End‟, in: Brabants Nieuwblad, 11/04/1990

X, „Vlaams ballet zuchtend mooi in „West Side Story‟‟, in: Alkmaarse Courant, 04/07/1990

X, „West Side Story: een muzikale uitblinker‟, in: De Stem, 11/04/1990

108

Dear Fox

Vóór de première

BOGAERT, Inge van, „Wereldcreatie voor Musical Ballet van Vlaanderen! ; «Dear Fox»,

Reinaert in een modern, maar menselijk kleedje‟, in: Antwerpen Positief, 28/08/1990

G.T., „Dear Fox – Vos zonder streken‟, in: Artsenkrant, 11/09/1990

KAMPHOVEN, Ruud, „Musicals in de maak‟, in: Brabants Dagblad, 11/09/1990

KAMPHOVEN, Ruud, „Musicals in de maak ; Les Misérables, groot spektakel‟, in: Het

Nieuwsblad, 11/09/1990

MERTENS, Christel, „Dear Fox; Ambitieus ja, maar daarom geen harde tante‟, in: Zie,

13/10/1990

MERTENS, Martien, „Linda Lepomme: «Musical is een vak»‟, in: Marie-Claire, 09/1990

ROSSEL, Peter, „Linda Lepomme ; Musical song in hitparade?‟, X,X

X, „Ballet van Vlaanderen brengt wereldpremière van Vlaamse Musical!; Dear Fox‟, in: Story,

14/09/1990

X, „Dear Fox‟, in: Uit, 09/1990

X, „Linda Lepomme, musical-directeur in Vlaanderen: „Musical eist discipline en leven voor

het vak‟‟, in: Nieuwsblad van het Noorden, 06/10/1990

X, „Nu naar de nieuwe musical met Linda Lepomme ; Linda Lepomme ; “Dit is een àndere

musical, met pop en funk, spanning en emoties”‟, in: Flair, 14/09/1990

X, „Moderne coupe voor slimme Reintje de vos‟, in: Nieuws van de dag, 24/08/1990

109

X, „Musical Dear Fox‟, in: Parool, 20/09/1990

X, „Reinaert de vos als musical‟, in: Algemeen Dagblad, 20/09/1990

Première

A.A., „Vlaamse musical “Dear Fox” ; “Reinaert de vos” in moderne versie‟, in: Het Volk / De

Nieuwe Gazet, 17/09/1990

d‟ANCONA, Jacques J., „„Dear Fox‟ : opera-musical van monumentale allure‟, in: Helderse

Courant, X,X

d‟ANCONA, Jacques J, „„Dear Fox‟ is een monumentale opera-musical‟, in: Nieuwsblad van

het Noorden, 01/10/1990

ARTEEL, Roger, „Een volwassen vos; De Musicalafdeling van het Ballet van Vlaanderen

creëert “Dear Fox”‟, in: Knack, 26/09/1990

BEZEMBINDER, Maxim P., „Dear Fox; Das erste flämische Musical‟, in: Das Musical,

12/1990

DESLOOVERE, Martin, „Dear Fox‟, in: Documenta, 08/03/1991, p. 161-162

GELDER, Henk van, „Volksheld vos bestrijdt vorst, vorstin, en alles wat voois is‟, in: NRC

Handelsblad, 21/11/1990

HANENBERG, Patrick van den, „Slimme Reintje bladert gretig in internationaal musical-

archief‟, in: Volkskrant, 03/10/1990

HARST, Hanny Van der, „„Dear Fox‟ verdrinkt in citeerlust ondanks formidabele zang‟, in:

Trouw, 17/10/1990

HOFLACK, Marijke, „ “Dear Fox” eerste creatie van musicalafdeling Ballet van Vlaanderen ;

De vos op het goede pad‟, in: Gazet van Antwerpen, 17/09/1990

110

KAMPHOVEN, Ruud, „Wereldpremière „Dear Fox‟ Ballet van Vlaanderen een spektakelshow

; Sluwe Reinaert als held in musical‟, in: Brabants Dagblad, 19/09/1990

LANCKROCK, Rik, „Grootse Lustrum-produktie «Dear Fox»‟, in: De Geus van Gent, 10/1990

LIEFHEBBER, Peter, „Lustrum-succes voor Ballet van Vlaanderen ; Reintje de vos scoort als

musical‟, in: De Telegraaf, 21/09/1990

METDEPENNINGHEN, Erna, „ “Dear Fox” is musical met vaart, in: De Standaard,

17/09/1990

MEIJER, Ruud, „Dear Fox adembenemend spektakel‟, in: Algemeen Dagblad, 01/10/1990

Olivier, „Musical du Ballet de Flandre: «Dear Fox»‟, in : La Semaine d‟Anvers, 28/09/1990

PAPON, Fernand, „Reinaert, een held van alle tijden; Van middeleeuwse mooiprater tot hippe

yuppie‟, in: AS / De Nieuwe Gazet, 18/09/1990

PFISTER, Thomas, „Musical. „Dear Fox‟ in het KBvV ; Onzinnige „Fox‟-versie ; Twee akteurs

van format: Bill Van Dijk en Vera Mann‟, in: De Morgen, 17/09/1990

ROSIE, Dirk Willem, „Bill van Dijk „homme fatal‟ in sterke musical‟, in : Dagblad Tubantia,

1990

ROSIERS, Ief, „Vol meeslepende vossestreken; Vlaamse musicalcreatie «Dear Fox» naar «Van

den vos Reynaerde» scoort bijzonder hoog‟, X, X

SMETS, Erik, „Vlaamse Musical op eigen benen‟, in: De Gay Krant, 06/10/1990

SVB, „ Reinaert was een rijmelaar‟, in: De Gentenaar, 27/10/1990

TIECELIJN, H.H., „ “Dear Fox”: Een eigenzinnig beest, eigenzinnig bekeken‟, in: Tiecelijn,

10/1990

111

TUITJER, Koos, „ „Dear Fox‟ : avontuurlijk theaterspektakel ; Vlamingen maken opera-

musical van vertellingen over Reinaart de Vos‟, in: De Gelderlander, 01/10/1990

VAN DAELE, Rik, „Reynaert regeert; Nieuwe vossenavonturen in Dear Fox‟, in: Documenta,

08/03/1991, p. 154-160

X, „Ballet van Vlaanderen-Musical; Dear Fox‟, in: ‟t Pallieterke, 19/09/1990

X, „Ballet van Vlaanderen speelt musical Dear Fox‟, in: Emmer Courant, 01/10/1990

X, „Bij de creatie van «Dear Fox»; Hoe Vlaams is deze Vlaamse musical?‟, In: De Rode Vaan,

12/10/1990

X, „Dear Fox, meeslepende musical‟, in: Exclusief, 09/1990

X, „Tip Musical ; Dear Fox‟, in: De Standaard, 19/10/1990

112

Hernemingen

A.A., „Nieuwkomers tijdens herneming “Dear Fox”, in: Het Volk, 24/04/1992

EFM, „Koninklijk Ballet van Vlaanderen trekt opnieuw rond met “Dear Fox”‟, in: De

Standaard, 21/03/1992

GROOTE, Elisabeth de, „Dear Fox – VTB-VAB Toneelauteurprijs 1990 voor Dirk Stuer en

Daniël Ditmar‟, in: De Scène, november 1991

HOFLACK, Marijke, „Koninklijk Ballet van Vlaanderen:”Dear Fox” – De vos opnieuw op de

versiertoer‟, in: Gazet van Antwerpen, 30/03/1992

LINDEN, Bert van der, „Musical Dear Fox: zinnelijk en subtiel‟, in: Brabants Dagblad,

30/03/1992

KUILDER, Hans, „ “Dear Fox” is een Vlaamse musical van hoog niveau‟, in: Regio Oss, 01/

05/1992

PAPON, Fernand, „Reintje is terug thuis ; Nokvolle opera erg blij met herverschijning van

moderne versie van dierenepos‟, in: De Nieuwe Gazet, 30/04/1992

PAPON, Fernand, „Reintje roert zijn staart ; Ballet van Vlaanderen weer op ronde door

Nederland en Vlaanderen met «Dear Fox»‟, in: De Nieuwe Gazet, 25/02/1992

PV, „Reinaert de Vos terug in Antwerpen‟, in: Het Nieuwsblad, 15/04/1992

WATERSCHOOT, Peter van, „Musical „Dear Fox‟ op herhaling: Smaakvol en eigentijds‟, in:

Brabants Nieuwsblad, 28/02/1992

X, „Dear Fox is terug‟, in: De Nieuwe Gazet, 25/02/1992

X, „Groninger schouwburg niet echt bij de tijd‟, in: Nieuwsblad van het Noorden, 18/05/1992

113

A Little Night Music

Vóór de première

CLAEYS, Jan, ‟23-jarige Oost-Vlaamse Veerle Casteleyn schittert in musical naast Chris

Lomme ; «Fantastisch dat ik het dochtertje van zo‟n grote dame mag spelen»‟, in: Het Laatste

Nieuws – Editie Gent, 03/01/2002

DONINCK, Herman van, „ “Ik stop vooraleer ik op retour ben” ; Chris Lomme speelt hoofdrol

in musical „A Little Night Music‟, in: Gazet van Antwerpen, 10/11/2001

DONINCK, Herman van, „Veerle Casteleyn wordt dochter van Chris Lomme – “Dansen is

mijn grootste passie”, in: Gazet van Antwerpen, 14/11/2001


musical voor dirigent Max

Smeets ; „Dit is dé opera van Sondheim‟, in: De Morgen, 10/11/2001

LALEMAN, Elke, „Chris Lomme op musicalexpeditie in „ A Little Night Music‟ ; „Soms voel

ik me net een handelsreiziger in cultuur‟, in: Zone 03, 14/11/2001, p.3-4

KLEUVER, Esther, „Annet Nieuwenhuijzen speelt in musical „A Little Night Music‟ ;

Gesloten boek weer geopend‟, in: De Telegraaf, 23/11/2001

MOSSEVELDE, Pol van, „Ballet van Vlaanderen brengt nieuwe musical ; Een tijdloze

midzomernachtsdroom‟, in: Tijd Cultuur, 14/11/2001

RUITER, Truus, „Première ; Feestje voor vreemde dame‟, in: De Volkskrant, 22/11/2001

TELGENHOF, Gerda, „Annet Nieuwenhuijzen over A Little Night Music‟, in: NRC

Handelsblad, 19/11/2001

VEREYKEN, Bert, „Voor de eerste keer speelt ze de hoofdrol in een musical ; Chris Lomme ;

Ik ben nog niet uitgeblust, ik blijf uitdaging zoeken!‟, in: Story, 15/11/2001

114

Première

„d ANCONA, Jacques J., „A little night music‟ is ultieme musicalkunst‟, in : Nieuwsblad van

het Noorden, 29/11/2001

BELDER , Hans, „Betoverende Little Night Music‟, in: Rotterdams Dagblad, 21/02/2002

BOTS, Pieter, „Een blijmoedige grimmigheid in A little night music‟, in: Het Parool,

10/12/2001

COUWENBERGH, Marc, „Musical zonder bombarie‟, in: Goudsche Courant, 17/01/2002

DONINCK, Herman van, „Acteurs tillen Sondheim-musical naar hoger niveau‟, in: Gazet van

Antwerpen, 17/11/2001

DONINCK, Herman van, „Chris Lomme in musical‟, in: Het Belang van Limburg, 17/11/2001

EETEZONNE, Wilfried, „Gracieuze zomernachtsdroom‟, in: De Morgen, 20/11/2001

FROLICH, Jack, „De kracht van liefde in eenvoudig decor‟, in: Fries Dagblad, 29/11/2001

GELDER, Henk van, „Musical van Sondheim is een elegant spel‟, in: NRC Handelsblad,

26/11/2001

HANENBERG, Patrick van den, „Eindelijk trekt musical Broadway volle zalen‟, in: De

Volkskrant, 24/11/2001

HERMENS, Martin, „Acteurs zegevieren in Sondheim-klassieker‟, in: De Gelderlander,

29/11/2001

JACOBS, Peter, „We zijn allemaal clowns‟, in: De Standaard, 19/11/2001

KEUNEN, Mirjam, „Musical mijdt de bombast‟, in: Algemeen dagblad, 26/11/2001

115

LAMMERS, Susanne, „A Little Night Music mist vooral evenwicht‟, in: Leidsch Dagblad,

12/01/2002

LIEFHEBBER, Peter, „Chris Lomme en Annet Niewenhuijzen excelleren; Klassespel in kiene

musical Sondheim‟, in: De Telegraaf, 26/11/2001

Olivier, „«A Little Night Music» de Sondheim au Ballet van Vlaanderen‟, in : La Semaine,

23/11/2001

VELDE, Hans van, „ De somberheid van liefde‟, in: Gay Krant, 08/12/2001

VELDEN, René van der, „ „A little night music‟ dwingt bewondering af‟, in: Alkmaarsche

Courant, 21/11/2002

VELDEN, René van der, „Ervaren cast omzeilt klippen van Sondheim‟, in: Brabants Dagblad,

17/11/2001

VELDEN, René van der, „Klippen van Stephen Sondheim omzeild‟, in: Eindhovens dagblad,

05/12/2001

VERVOORT, Wim, „Lichtvoetig getob in „A little night music‟, in: Leeuwarder Courant,

29/11/2001

VGB, „De wereldklasse van «A little night music», Iedereen verliefd op Chris Lomme‟, in: Het

Laatste Nieuws, 17/11/2001

X, „ „A Little Night Music ; Koninklijk Ballet van Vlaanderen ; Minirecensie op

www.moose.nl‟, in: De Morgen, 18/12/2001

X, „KBvV-musical „A Little Night Music‟: een verademing‟, op: De Showbizzsite –

www.showbizzsite.com, 15/11/2001

X, „Musical „A Little Night Music‟ in première ; Typisch Chris… Lomme‟, in: Story,

29/11/2001

http://www.moose.nl/


116

X, „Recensies Antwerpen‟, in: Opera Gazet, 18/11/2001

Musical Awards

ANP, „Nominaties voor Musical Awards‟, in: NRC Handelsblad, 15/03/2002

EETEZONNE, Wilfried, „Chris Lomme genomineerd voor Musical Award‟, in: De Morgen,

16/03/2002

EETEZONNE, Wilfried, „Frederique Sluyterman van Loo „Vlaamse‟ winnaar Musical

Awards‟, in: De Morgen, 24/04/2002

KL, „Musical Awards ; Bijna prijs voor Chris Lomme‟, in: Het Nieuwsblad, 16/03/2002

X, „Aida wint drie Musical Awards‟, in: Gazet van Antwerpen, 24/04/2002

X, „ „Little Night Music‟ genomineerd‟, in: Gazet van Antwerpen, 16/03/2002

X, „Nominaties musical awards, Mijn favorieten‟, in: De Telegraaf, 15/03/2002

Extra

FRERICHS, Caroline, e.a. , Musical Koninklijk Ballet van Vlaanderen presenteert Stephen

Sondheims A Little Night Music, Drukkerij Favorit, Hoboken, X

117

Portret van een Verloren Lente

Vóór de première

DONINCK, Herman van, „Portret van een Verloren Lente ; Alsof je er zelf bij was‟, Gazet van

Antwerpen, 15/03/2003

EETEZONNE, Wilfried, „David Verbeeck over „Portret van een verloren lente‟; Een obsessie

voor de roots‟, in: De Morgen, 13/03/2003

GVR, „David Verbeeck op zoek naar zijn joodse verleden ; „Pas in Antwerpen voelde ik me

thuis‟, in: Zone 03, 05/03/2003

HAEX, Peter, „ “Deze musical is een obsessie” ; David Verbeeck schreef en speelt „Portret van

een verloren lente‟, in: Gazet van Antwerpen, 08/03/2003

KADM, „Antwerpen mythische plek in zoektocht naar familieverleden ; Musical-acteur speelt

eigen betovergrootvader‟, Het Nieuwsblad, 11/03/2003

MILIO, Luc, „Tekst interview David Verbeeck‟, VRT-Radio, 21/03/2003

SCHOLLIERS, Sofie, „Koninklijk Ballet van Vlaanderen brengt „Portret van een Verloren

Lente‟, in: De Nieuwe Gazet, 25/02/2003

X, „Een aangrijpend verhaal : Portret van een Verloren Lente‟, in: Belgisch Israëlitisch

weekblad, 28/02/2003

118

Première

DE GRAAF, Marinus, „Achter de schermen ; Showcase „Red Star Line‟ (Portret van een

Verloren Lente), op: Musicalfan (www.musicalfan.net), 15/10/2003

EETEZONNE, Wilfried, „ „Portret van een verloren lente‟ is een meesterwerk ; Beste musical

van 2003‟, in: De Morgen, 15/03/2003

GVR, „Ingetogen pareltje in de Backstage ; Portret van een Verloren Lente‟, in Zone 09,

19/11/2003

HECK, Jean Paul, „Portret van onvoorwaardelijke liefde‟, in: De Telegraaf, 18/10/2004

HERMENS, Martin, „Integer „Red Star Line‟ verzuipt‟, in: Brabants Dagblad, „14/10/2004

X, „Bespreking Portret van een Verloren Lente‟, in: Theater Uit Vlaanderen

(www.theateruitvlaanderen.nl), 16/10/2003

X, „Ontroerende musical brengt zeer persoonlijk verhaal ; Portret van een Verloren Lente‟, in:

De Gentenaar, 21/11/2003

http://www.musicalfan.net/

http://www.theateruitvlaanderen.nl/

119

Extra

DONINCK, Herman van, „Koninklijk Ballet triomfeert ; Chadia Cambie en Jan Schepens

eerste musicalprijzen‟, in: Gazet van Antwerpen, X

GSE, „Ballet van Vlaanderen domineert eerste musicalprijzen‟, in: De Standaard, 30/11/2004

HVDo, „Chadia Cambie en Jan Schepens grijpen eerste Vlaamse musicalprijzen‟, in: Het

Belang van Limburg, 30/11/2004

KL, „ „Portret van een verloren lente‟ beste musical‟, in: Het Nieuwsblad/De Gentenaar,

30/11/2004

PERRE, Patrick van de, „Antwerpen organiseert expo in New York en krijgt ruime steun voor

migratiemuseum ; Amerikanen stappen in Red Star Line‟, in: Gazet van Antwerpen,

12/11/2004

PHT, „Amerikaans geld voor migratiemuseum‟, in: De Nieuwe Gazet, 15/11/2004

PLOTTIER, Armand, „Antwerpse schepen Heylen over de Red Star Line-projecten in

Antwerpen en New York ; „ We mogen de musical van David Verbeeck op Ellis Island

opvoeren‟, in: De Morgen, 05/02/2005

PLOTTIER, Armand, „ „De Morgen‟-prijs bekroont beste musical‟, in: De Morgen, 13/11/2005

PLOTTIER, Armand, „ „Ik wil mijn musical opvoeren op Ellis Island‟‟, in: De Morgen,

01/12/2004

WWW, „Eerste Musicalprijzen zijn ode aan de eenvoud‟, in: De Nieuwe Gazet, 01/12/2004

WWW, „Portret van een verloren lente ; Beste Vlaamse musical‟, in: Het Laatste Nieuws / De

Nieuwe Gazet, 30/11/2004

X, „ „Portret van een verloren lente‟ is Beste Musical 2004‟, in: De Standaard, 01/12/2004

120

6 Bijlagen

Inhoudstafel

I. Cast en Crew West Side Story 121

II. Cast en Crew Dear Fox 124

III. Cast en Crew A Little Night Music 127

IV. Cast en Crew Portret van een Verloren Lente 129

121

I. Cast en Crew West Side Story

(Bron: Musicalfan: http://www.musicalfan.net/index.cfm?id=101&mid=11)

Producent:


Première:

14 oktober 1988 Vlaamse Opera Antwerpen

Laatste opvoering:

26 mei 1991 Vlaamse Opera Antwerpen

Creative team:

Regie: Stefan Janski

Muziek: Leonard Bernstein

Vertaling: Hans Albert Sleurinck

Dirigent: Max Smeets

Tekst: Stephen Sondheim

Libretto: Arthur Laurents

http://www.musicalfan.net/index.cfm?id=101&mid=11

122

Cast:

[in alfabetische volgorde, de drie seizoenen door elkaar]

Consuelo: Lulu Aertgeerts

Rosalia: Marjan Claudette Austin

Brenda: Monique Bakker

Clarice: Elsa Bosma

Anybody's: Aafke Bruining

Nibbles: Ivan Cameron

Maria: Anne Clicteur

Glad Hand: Chris Corens

Alternate Gee-Tar: Ruth De Bruyne

Pepe: Walter De Cock

Action: Marc De Coninck

Big Deal: Jacob de Graaf

Bernardo: James de Groot

Francisca: Brigitte Derks

Diesel: Karel Deruwe

Schrank: Marijn Devalck

Juano / Alternate Bernardo: Perry Dossett

Anxious: Miguel Espin

Marguerita: Candy Gail Fea

Chino: Aldrico Felida

Juano: Anderson Figueiredo De Santana

Marguerita: Marianne Guthmann

Minnie: Hilde Gysbrechts

Snowboy: Stefan Hamblok

Diesel: Frank Hoelen

Schrank: Guido Horckmans

Francisca / Alternate Consulelo / Understudy Sharkgirls: Jorita Janssens

Minnie / Understudy Anybody's: Ellen Jasper

Baby-John / Alternate Mouthpiece: Christophe Kinds

Mouthpiece: Peter Kongs

123

Alternate Tony: Paul Kribbe

Maria: An Lauwereins

Alternate Maria: Linda Lepomme

Teresita: Mieke Limpens

Estella: Haya Maëla

Luis: Gerry Maes

Gee-Tar: Chris Meyten

Doc: Jan Moonen

Consuelo / Alternate Francisca: Hilde Norga

Chino: Richard Obdam

Clarice: Elise Pragt

Anybody's: Anne-Mieke Ruyten

Brenda: Ilse Schellens

Luis: Michele Tesoro

Velma: Annick Van Dam

Tony: Daan Van den Durpel

Krupke: Joris Van den Eynde

Rosalia: Carola Van Der Weyde

Riff: Etienne Van Geel

Doc: Neel Van Ishoven

Nibbles: Fons van Kraay

Big Deal: Victor van Swaay

Anita: Valérie Ven

Mouthpiece / Alternate Juano / Baby-John: Didier Verleyen

Krupke: Rudolf Vervliet

Graziella: Hilde Weber

A-Rab / Understudy Jetboys: Werner Welsau

124

II. Cast en Crew Dear Fox

(Bron Musicalfan: http://www.musicalfan.net/index.cfm?id=101&mid=13)

Producent:


Première:

15 september 1990 Vlaamse Opera Antwerpen

Laatste opvoering:

14 mei 1992 Cultureel Centrum Strombeek-Bever

Aantal voorstellingen: 92

Creative team:

Regie: Eddy Habbema

Muziek: Dirk Stuer

Dirigent: Max Smeets, Dirk Stuer

Tekst: Daniël Ditmar

125

Cast:

[in alfabetische volgorde, de twee seizoenen door elkaar]

Tybert: Lulu Aertgeerts

Buba: Mona Alleman

Pinte: Myriam Bronzwaar

Kuu: Kim Claesswinnen

Courtois: Chris Corens

Sproet / Lure: Ruth De Bruyne

Tyrcelyn: Walter De Cock

Belijn / Understudy Grimbert: Marc De Coninck

Nobel: Leslie de Gruyter

Forcondet: Jan De Wieuw

Butseel: Vera Demil

Leona: Brigitte Derks

Panser: John Desmet

Cleenbejag: Miguel Espin

Nobel: Frank Robert Freeman

Coppe / Criel: Hilde Gijsbrechts

Hawi: Stefan Hamblok

Kuke: Zoë in het Panhuis

Reinaert: Gerardo Jak

Butseel: Wanda Joosten

Hermelijn: An Lauwereins

Hermelijn: Linda Lepomme

Buba: Mieke Limpens

Forcondet: Paul Maes

Ruckenau: Vera Mann

Bruun: Marc Meersman

Sproet / Understudy Hermelijn: Meike Staring

Botsima: Anick Van Dam

Grimbert / Understudy Reinaert: Daan Van den Durpel

Rosseel: Judith Van den Eynde

126

Hersinde: Marloes Van den Heuvel

Reinaart: Bill van Dijk

Canteclaar: Etienne Van Geel

Belijn: Ernst Van Looy

Isegrim: Victor Van Swaay

Pinte: Hilde Vanhulle

Kuwaart: David Verbeeck

Ruckenau / Rosseel: Léonce Wapelhorst

Bafama: Hilde Weber

Kuwaart: Werner Welsau

127

III. Cast en Crew A Little Night Music

(Bron: Musicalfan, http://www.musicalfan.net/index.cfm?id=101&mid=135)

Producent:


Première:

15 november 2001 Theater 't Eilandje Antwerpen

Creative team:

Regie: Caroline Frerichs

Muziek: Stephen Sondheim

Vertaling: Allard Blom

Dirigent: Max Smeets

Tekst: Stephen Sondheim

128

Cast:

[in alfabetische volgorde]

Osa / Understudy Mrs. Anderssen en Mrs. Nordstrom: Greetje Anthoni

Frederika Armfeldt: Veerle Casteleyn

Petra: Kirsten Cools

Frederik Egerman: Jules Croiset

Frid / Understudy Henrik: Stephane Croughs

Mrs. Nordstrom: Eveline Karssen

Graaf Carl-Magnus Malcolm: Stan Lambregts

Désirée Armfeldt: Chris Lomme

Madame Armfeldt: Annet Nieuwenhuijzen

Mr. Lindquist / Understudy Graaf: Hans Pieter Herman

Mrs. Segstrom / Understudy Petra / Understudy Gravin: Wieneke Remmers

Bertrand / Understudy Mr. Lindquist: David Sam

Gravin Charlotte Malcolm: Frédérique Sluyterman van Loo

Mr. Erlanson: Axel Steven Everaert

Understudy Frederika: Lien Van de Kelder

An Egerman: Vivienne van den Berg

Mrs. Anderssen / Understudy An: Ann Van den Broeck

Malla / Understudy Mrs. Segstrom: Katrijn Van Geenhoven

Henrik Egerman: David Verbeeck

Understudy Mr. Erlanson en Frid: Paul Walthaus

129

IV Cast en Crew Portret van een Verloren Lente

(Bron: Vlaams Theater Instituut, http://www.vti.be/?q=node/473)

Ann De Winne met [acteur : Mozes]

David Verbeeck met [acteur : Chaja]

Wim Verhoeven componist

Wim Verhoeven muzikant

Griet Dewolf regie

Griet Dewolf tekst

David Verbeeck tekst

Harry De Neve scenografie

Stefan De Reese geluid

Stefan De Reese geluidsontwerp

http://www.vti.be/?q=node/473

Geschreven pers en musicals haat- of liefdesverhouding?

Documents

Transcript of Geschreven pers en musicals haat- of liefdesverhouding?