GESCHIEDENISVANDEPSYCHOLOGIE

1ebachelorpsychologie

UNIVERSITEITGENTTIFFANYVOLCKAERT&CAROPANNE

2016-2017

2

INHOUDSOPGAVE

Inleiding:Watisdegeschiedenisvandepsychologie? 5Argumentenvoorhistorischonderzoek 5Eenhistoriografischspanningsveldmetmogelijkevalkuilen: 6Wetenschapsgeschiedenis 8

Hetontstaanvandemodernewetenschap 9“Oude”wetenschap 9“Moderne”wetenschap 10Modernewetenschappers:16e–17eeeuw 10

Modernetijd:deFransetraditie 11Post-Descartes:sensationalisme(18eE) 11

DeBritsetraditie 12Vroegeempiristen 12

1. Hobbes(17eE) 122. Locke(17eE) 133. Berkeley(18eE) 134. Hume(18eE) 145. Hartley(18eE) 14

Commonsense(18e-19eE):Schotland 15Reid&Brown 15

Hetlateempirisme 151. JamesMill(18e-19eE) 152. JohnStuartMill(19eE) 153. Baine(19EE) 15

Modernewetenschap:deDuitsetraditie 16Mesmer(18e-19eE) 16Leibniz(17eE,maarhadinvloedinde18eE) 16Wolff(18eE) 17Kant(18eE)(!!!) 17Post-Kant(19eE) 18

1. Herbart(19eE) 182. Beneke(19eE) 183. Lotze(19eE) 18

TussenKantenFreud(19eE) 181. Schopenhauer(19eE) 182. VonHartmann(19eE) 18

De19eeeuwseontwikkelingen 19Fysiologie 19

Algemenefysiologievanhetzenuwstelsel 19Fysiologievandewaarneming 19Hersenfysiologie 20Hersenstructuurenfysiologie 20

Psychofysica 21

3

1. Weber 212. Fechner(!!!) 213. Hemholtz 22

Evolutie 221. Darwin 222. Spencer 233. Galton 23

Positivisme 23Compte 23

Hetontstaanvandepsychologie:hetnatuurwetenschappelijkmodel 24Wundt(19e-20eE) 24Titchener(19e-20eE) 25ImpactWundtenTitchener 26Andereexperimentelepsychologenvolgenshetnatuurwetenschappelijkmodel 26

Ebbinghaus 26GeorgEliasMüller 26

Demethodenstrijd:psychologiealsmenswetenschap 27Dilthey 27Bergson 27Akt-psychologie 28

Brentano 28Stumpf 28Ehrenfels 29

Külpe(endeschoolvanWürzburg) 29

DeGestaltpsychologie 30Wertheimer 31Köhler 31Koffka 31Lewin 31

Thirdforcemovement 32Structuur(Europa) 32

Husserl 33Heidegger 33Sartre 34Buber 34Camus 34Merleau-Ponty 34Existentiëlefilosofie/psychologie:therapeutisch 35

Amerikaansfunctionalisme 36DepsychologieinAmerika 36Hetpragmatisme 37

James 37Pierce 37

Overgangsfiguren 38Münsterberg 38McDougall 38Hall 38

4

2scholenvanfunctionalisme:schoolvanChicago 39Dewey 39Angell 39Carr 39

2scholenvanfunctionalisme:schoolvanColumbia 40McKeenCattell 40Woodsworth 40Thorndike 40

VrouwelijkeAmerikaansepsychologen 40WhitonCalkins 40Ladd-Franklin 40FloyWashburn 40

Voorlopersvanhetbehaviorisme:RussischereflexologieenThorndike 41Russischereflexologie 41

Sechenov 41Becktherev 41Pavlov 41

Amerikaansconnectionisme 42Thorndike 42

Behaviorisme 43Amerikaansepsychologie 43

Watson 43Anderevroegebehavioristen 44

Holt 44Weiss 44Hunter 44Lashley 44

Invloedenopdeontwikkelingvanhetbehaviorisme 45Operationeelpostivisme(=Neo-positivisme) 45Hetreflexologischeproject 45

Fasevantheorie-uitbouw 46Tolman 46Skinner 46

Fasevandepost-theorie 47Festinger 47Chomsky 47Piaget 47Toepassingen 47

Humanistischepsychologie:Thethirdeforce 48Bühler 48Maslow 48May 48Rogers 48Duquesne-groep 48

5

GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE

INLEIDING:WATISDEGESCHIEDENISVANDEPSYCHOLOGIE?

Psychologie=Diversenveelzijdigàerzijnveelverschillendespecifiekerichtingingen(ontw.,soc.,…)

ARGUMENTENVOORHISTORISCHONDERZOEK

Hedendaagseargumenten:na1970àInzichtindehedendaagsediversiteitenstatusvandepsychologiealsautonomewetenschap;zelfreflectie.

- PsychologendieneninzichttekrijgenindegrotediversiteitdieaanwezigisinY- Duidelijkmakenaandesamenlevingwathetverschilistusseneen

psychotherapeut,psychiater,psycholoog,…Traditioneleargumenten:voor1970àLegitimerenvandewetenschappelijkestatusvandediscipline.(Yalsdisciplineontstaatpaseind19eE)

- “Psychologiseringvandesamenleving”o Bv.:Alsereenaanvalisgebeurd;alsTrumpwordtverkozenalspresident;

…àwordtonmiddellijkgepsychologiseerd;erwordenkaraktertrekkenbeschreven,erwordtonderzochtwaaromditisgebeurd,…

o ErwordtheetveelwaardegehechtaandeY- ContextueringvandeY:hetisvanbelangomallesineenhistorischecontextte

plaatsen.Hetispasvanuitdezehistorischecontextdatietsbetekeniskrijgt.- Psychologenverdedigenzichzelfconstant

6

Verschilinaccen

tEENHISTORIOGRAFISCHSPANNINGSVELDMETMOGELIJKEVALKUILEN:

àHoeschrijvenwepreciesdegeschiedenis?Wemerkenopdater≠manierenzijn.àEenpsycholoogheefteenbepaaldeinteresse,endiezalookduidelijknaarvoorkomeninzijnschrijven.

PresentismeÛHistoricisme Presentisme=Geschiedenisuitsluitendbekijkenvanuitdehedendaagseinteresses; àVanuiteenhedendaagsstandpuntdegeschiedenisgaanherinterpreteren àHetverledenlezenendeverworveninfofilterennaarhedendaagsetheorieën àBv.:Demetafoorvandegeestalseencomputer.Sprekenintermenvaninput&outputàdezetermenbestondennognietvroeger. àOplossing?Onsbewustzijndatwebepaaldestandpunteninhetverledenterugcapituleren.Vollediguitfilterenisonmogelijk. Historicisme=Reconstructiemakenvaneenbepaaldeperiode,zonderrekeningtehoudenmethethedendaagseprincipes; àBv.:Historischefilmsdiezoreëelmogelijkeenbepaaldecontextschetsen.Somsduikenertochzakenopdienietkloppen;eenzendmastineenfilmoverdeMEofbepaaldeuitsprakendienognietwerdengebruikt,… Exclicisme=Hetmiddenproberenhouden;historischecorrectheidbehouden,maarbewustzijndatweditproberendoenvanuithedendaagseconcepten/problemen.GreatMenViewÛZelfgeist GreatMenView=Focussenopdefiguur;overzichtvanfigurengevenenzeggendatdezepersonende“grondleggers”zijnvanbepaaldestromingen&zonderdezefigurendestromingenniethaddenbestaan àNadrukopfiguuralsoorsprongvanbepaaldemaniervan denkenineenbepaaldetijd. àBv.:Descartesheeftervoorgezorgddatwestaanwaarwenustaan. Zelfgeist=Figurendiebehandeldzijn,zijnzelfhetproductvaneenbepaaldetijd.Ze

zijn“kinderenvanhuntijd”.àNadrukligtopdetijdsperiode.àBv.:Descartesisiemanddieopeenuniekemanierdespreekbuisisgeweestvanhetdenkenindiebepaaldetijd(dieerreedscirculeerde),hijheefteropeenadequatemaniervormingaangegeven.

7

ContinuïteitÛDiscontinuïteit Progressie=EriseenvooruitgangindeY;erkaneenbeterantwoordwordengegevenopdezelfdevragenvanvroeger.Wezijnwetenschappelijker&adequaterdanvroeger.Webouwenverderopdevoorgangers. Discontinuïteit=Vooralna1970.Erissprakevanrevoluties;erwordensprongengemaakt.Erissprakevancoherentie:eensoortvangroepvanwetenschappersdieopdezelfdemanierdenken&hunontwikkelingenmakenoverdepsyche.Psychologischewerkelijkheidverandert. àBv.:ADHD;vroegerbestondenerwelonrustigekinderen,maargeenADHD.Erkomeenzeereigenrealiteitvandepsychologie. àBv.:Homoseksualiteit/heteroseksualiteit:pasnadatditconcepttotstand kwam,beleefdenmensenzichzelfalseenhomo-ofheteroseksueel. àOnmogelijkomindeGrieksetijdtesprekenoverhetbestaanvan ietsalshomoseksualiteit.Erbestondenwelaltermendiewijbegrijpen alshomoseksualiteit,maarditwerdnietzobeleefd.InternalismeÛExternalisme

Internalisme=DegeschiedenisvandepsychologieschrijvenzonderrekeningtehoudenmetontwikkelingenvandeeconomieExternalisme=Degeschiedenisschrijvendoorexclusiefdenadrukteleggenopexternefactorendieontwikkelingenindepsychologieduidelijkmaken. àBv.:Bekijkwelkeeconomischeconjectuurerisenkijkenopwelkemanierdezeinvloedheeftoverhoezekijkennaardemens. àHoehebbenexternefactoreneenimpactopinterneveranderingendieplaatsvindenindepsychologie?Samenwerken:“Wathiernugebeurdheefttemakenmethetfeitdaterindiemaatschappijtotaalanderswerdnagedachtoverdemens.”

Geschiedenisisaltijdeen“constructie”metgevaarvansimplificatie Alsmengeschiedenisvanietsmaakt,dangaatmenallezakendiegebeurdzijnopeenspecifiekemanierpresenterenomeenduidelijkoverzichttekrijgen. Menfiltertdingenweg,ofvergrotensommigedingen,zodatallesduidelijkerwordt. =Simplificatie;maarmenwilttegelijkookwijzenopdecomplexiteitvandedingendiemenpresenteert.

8

WETENSCHAPSGESCHIEDENIS

ThomasKuhn:OntwikkelingenindeNWverlopennietvanuiteenprogressie-gedachte;Opbepaaldemomentenzijnerrevolutiesgebeurd. àAnderemaniervankijkennaardewerkelijkheid;denkenvanuiteenbepaaldPARADIGMA. Zorgtvooreencoherentievanwatwetenschappersonderlingzeggen. Bv.:DeomslagdieCopernicusduidelijkmaakt:langetijdgingmenvanhetgeocentrismeuit;inditparadigmaklopteditengingiedereenermeeakkoord.Toenereenparadigmashiftoptrad;hetgeocentrismewerdingeruilddoorhetheliocentrische.Deze2paradigma’szijnonderlingnietvertaalbaar;erissprakevaneenbreuktussenhetparadigmadatwordtverlatenenhetnieuweparadigma.

MichelFoucault:Psychologieeencentraleplaatsgeveninhetdenkenwordtmogelijkomdatereennieuweperiodewasaangebrokendiehetmogelijkmaaktdatietsalspsychologiekonontstaan.àÉPISTÈMÈS:allesgaanbekijkenintermenvanoorzaak-gevolg. Ontwikkelingenzijnzeerdiscontinu.

PARADIGMA(meerNW)=ÉPISTÈMÈS(meerspecifiekmenswetenschappen/Y;overdehedendaagsetijd)

IanHacking:Hoeerwordtnagedachtoverdepsycheisconstantinbeweging,kannietopuniverselewijzegebeuren.Menprobeertbegriptekrijgenopdepsychologischerealiteitv/dmens;dezeisconstantinverandering.Demensinterageertmetdecategorieëndiehenwordenaangereikt.=Movingtargets

9

HETONTSTAANVANDEMODERNEWETENSCHAP

Indeoudheidwaserhetrationalisme(Plato)enhetempirisme(Aristoteles,deleermeestervanPlato)

Indemiddeleeuwenwaserhetrationalisme(Augustinus),hetempirismewasooknogsterkaanwezig(ThomasvanAquino).Erwerdookbelanggehechtaantheologie(WillemvanOckham).Vroegerwerdtussenaldeverschillendedisciplines(theologie,filosofieenwetenschap)geenonderscheidgemaakt.Hetisduseenvormvanpresentismeomdiemensenechtewetenschapperstenoemen.

“OUDE”WETENSCHAP

• Empirisch:gebaseerdopobservaties• Theologisch:dewetenschapheefteengoddelijkkarakter

o Doelmatigheid(wordtgoddelijkindeME)§ Bv.:Plantengroeienomdatzedebedoelinghebbenomuittegroeientot

mooiebloemen.• Geenhypothesenofexperimenten:enkelkopiërenvanwatmenzag• Natuuralsorganisme:menmanipuleerdedenatuurniet

àMentaliteitswijziging:

• Afwijzenvanteleologieenscholastiek(=denkenindewijzevandeME)• Afwijzenvandeautoriteiten

o Demensgaatopeigenkrachtdenkenoverdewerkelijkheido Dingenkunnendooranderenwordengetoetstengecontroleerd

• SpanningenmetdeKerk o Autonomewetenschap

§ Mengaataanwetenschapdoenopeenmanierwaarmeezezichnietmeermoestenconformerenaanwaterindebijbelstaat

o IndeME:zorgendatwatzeontdektenoverdewereldgelijkwasmetwaterindebijbeltevindenwas.

10

“MODERNE”WETENSCHAP

• Archimedisch,mathesisuniversaliso Dewiskundigekijkisdeenigemanieromtekijkennaardewerkelijkheido Dewiskundeistoepasbaaropallesvandewerkelijkheid

• ‘Zuivere’waarnemingo Bepaaldewaarnemingenproberennogzuiverdertemakendoorzeteontdoenvan

bepaaldeveronderstellingen• Wiskundigehypothesesverhogendecreativiteit• Experimentelemethode• Mechaniseringvanhetwereldbeeld(Ûalslevendorganisme)

o Geendoelmatigheidmeer;denatuurvoorstellenalsmachine(+termen)o Bv.:Eenradartjewegdoenenkijkenwatergebeurt.Hoedenatuurhieropreageert.o Actiefingrijpenindenatuur

• Vaneengesloten&statischnaareenopen&dynamischwereldbeeldo Bewegingeninkaartbrengenadhv.mechanischewettenipv.doelmatigheden

• Inductievemethodevs.deductievemethodeo Inductie:Opbasisvanietsconcreetenindividueeltoteenalgemenewaarheidkomen.o Deductie:

§ Hetconcreteafleidenuiteenalgemenestelling.§ (Rationalisten)

MODERNEWETENSCHAPPERS:16E–17EEEUW

FrancisBacon:NovumOrganum:systematischeinductievemethode,zuiverempirisme. Knowledge=power,meten=weten

Spinoza(17eE):Monismevandewerkelijkheidondankshetfeitdatdewerkelijkheidzichop2manierenuitdrukt/presenteert.

• Naturalisme:natuurcentraal• Deussivenatura:God=natuur=1substantie

o “Allesiséén,dewerkelijkheidvormteengeheel(Goddelijkenatuur)”• Pantheïsme• Substantie:oneindigaantalzijnswijzen=de‘attributen’

o Wijkennenenkel‘denken’en‘uitgebreidheid’(=lichamelijkheid)àvallensamen• Parallellisme(monisme)vs.Descartes(dualisme)

o Monisme=lichaamengeestvallensamenenvormendeuitdrukkingvandieenenatuurdiezichmanifesteertindemens.

• Vrijheid=instemmenmetdewettenv/dnatuur(determinisme)• Natuur=gedetermineerddoornatuurwetten• Autonomiedoorredelijkheid,controleoverpassies.

11

MODERNETIJD:DEFRANSETRADITIE

Descartes(17eE):devadervanhetmodernedenken/rationalisme.

• “Discourdelaméthode”àtabularasa• Methode:systematische,radicaletwijfelàoveralhetvoorgaandetwijfelen• Opzoeknaareen1ezekerheidàsum:ikdieaanhettwijfelenis.

o Introspectie,zelfreflectieals1emomentinhettotkenniskomenv/dwerkelijkheid• Geslotenbewustzijn:aprioriaangeborenideeën(idéesinnées)

o Heldereenwelonderscheidenideeën(idéesclaires):hetoneindige§ DeideevanGod(=2ezekerheid)

o ÛIdéesdistinctes• Conformdewiskundigeideeën:(kwantitatieve)kennisvandebuitenwereld

o Bestaanvandebuitenwereld=de3ezekerheid• Dualisme:bewustzijn&lichamelijke/uitgebreidheid

o Geeneenheidvanlichaamenbewustzijno Rescogitans(denken)&resextensa(uitgebreidheid)

• Interactieziel&bewustzijn:pijnappelklier(centraalinhersenen;reservoirvanespritsanimaux• Espritsanimaux:vervoerddoorzenuwbuisjesvanuitdehersenenviabloednaardehersenen• Neuromusculairsysteem=hydraulischsysteem

o Hoekomthetdatikmijnbeenkanopheffen:erwordenbepaaldegassendoorhetlichaamgestuurddieervoorzorgendatikmekanbewegenàzeermechanischevisie

• Redemoetdepassiesondercontrolehouden:conflicttussenlichaam&geesto Degeestzelfisondeelbaaro Ondercontrolehoudendoordegeesttetrainen

• Wiskunde:lenzen,algebra

POST-DESCARTES:SENSATIONALISME(18EE)

• Tegenbewegingtegenhetdualisme• Dualismereducerentoteenmaterialisme• Materielichaamwerktvolgenshetprincipevanlustenonlust(hedonisme)• Westersetraditie(enDescartes)vooralaandachtgerichtophetzicht

o ÛCondillac:vooralbaserenopdegeur(dievandaagzeerondergewaardeerdwordt)• LaMettrie:radicaliseertdoorhetlichaamtebeschouwenalsenige(monisme)

o Demensvollediggaanbegrijpenzoalshijautomatischemachinesbegrijpto Menswordtincontinuïteitgesteldmethetdierlijke

§ Gradueelverschiltussenmens/dier• Allestemakenmethersengrootte,-complexiteitenopvoeding

• Helvéticus:belangvandeomgeving• MainedeBiran:distantieertzichstelsematigevandesensationalisten:interesseinhet

individu

12

DEBRITSETRADITIE

• FransrationalismeisdominantinFrankrijk(Descartes)o Ratio(startpuntkennis)&deductieo Welzintuigelijkewaarneming,maarerwerdgeennadrukopgelegd

• Nativisme:inverstandisalietsaanwezigbijgeboorte• Britsempirisme:zintuiglijkewaarnemingalsbasisenenigebronvankennis

o Inductie:ervaringenvsspeculatie,passiviteit§ Passiviteit:geestwordtgevuldmetervaringenmaargrijpthiernietopin

o Bv.:3xeenwittezwaangezienaanhetmeer,allezwanenzijnwitaandatmeer.

VROEGEEMPIRISTEN

1. HOBBES(17EE)

=Grondleggervanhetmodernempirisme;hetismeereenpolitiekdenker,eenfilosoof.

• ÛDescartes:Erzijngeenaangeborenideeën• ÛBacon:Erisgeeninductie

o Inductieprobleem:inductieheeftmeerdeneigingomwaartenemendanereffectiefwaargenomenwordt.

o Bv.:Wittezwanenàwedoeneenuitspraakdiemeerzegtdanwatweeigenlijkalgecontroleerdhebben.Wezoudenoneindigveelzwanenmoetenobserverenomtekunnenconcluderendatallezwanenwitzijn.

• Materialisme:Erismaar1dingaanwezig:materieo Demensmoetwordenbegrepenalseenmaterieo Denatuuriseenmachine,waarvandemensdeeluitmaakt,dusdiemoetopdezelfde

manierbegrepenwordeno ALLESismaterieenbeweging(Galilei)

• Allebewegingenreducerentotfysiologieo Pijn-lustprincipestaatcentraal

• ÛDescartes:Demensheeftgeenvrijewil(=determinisme)• Sensaties:Sensoriëleinputdiemenkrijgtvandebuitenwereld

o Zeerchaotisch;ophetnetvliesvallengigantischveelprikkelstegelijkertijd• Associaties:Sensatiesdiewordengekoppeldwaardoorerobjectenverschijneninonzegeest

o Bv.:Eendeurzien,naeentijdweetjewelkevormeendeurheeftengajedeurenherkennen.

• Ideeën:Bouwsteneninonsverstanddiewedoorervaringhebben.o Hetwerkenmetdezeideeën=denkeno Deobjectendiegevormdworden,vormendebouwstenenvanonsdenken

§ Bv.:Wewetendoorervaringdaterindeaula,thuis,opdebus,…allemaaldeurenaanwezigzijn.

• “Idea”heeftnogsteedseenfysiologischebetekeniso Hijmaakteensoortsprongvanhetfysiologischenaarhetbewustzijnsniveau,maar

legtdezesprongnietuit.o Hijwileenmaterialistblijven,maarzalconceptengebruikendiebijhetpsychologische

liggen.

13

2. LOCKE(17EE)

• ÛNativismeo Degeest=witbladpapierdatwordtgevulddoorheenhetleven.àTabularasa

• Erbestaatietsalseenbuitenwereld&eenmind/geesto Hijgeeftereenbepaalderealiteitaan

• Rationeelempirisme:Hijvertrektuitdeopvattingendatereenrealiteitisbijdebuitenwereldenmind

• Sensatie,perceptie&idee:o Sensaties:Zeercahotischesensoriëleinputo Perceptie:Hetsamenvoegenvandezeinputtoteenwaarneming

§ DegeestmoethiervoornietveeldoenaangezienLockeervanuitgaatdatdebuitenwereldstabielis.

o Idee:Hetonthoudenvandewaarnemingvoorlater• Associationisme:Alleafzonderlijkezintuiglijkeinformatiewordtsamengebrachtineen

waarnemings-beeld.Menassocieertalleafzonderlijkeinformatieaanelkaaromzoeenperceptietevormen.

o Vrijminimalistisch/bescheiden:decombinatiewaseralindewerkelijkheido Metafoor:Demuur(perceptie)komttotstanddoormiddelvancement(associaties)

diedebakstenen(input)samenhouden.• Onderscheidtussenassociatiesvansensaties(logischofpertoeval)&reflecties

o Erbestaanideeëndiedooreencombinatiemetelkaarcomplexereideeënvormen• Onderscheidtussenprimaireensecundaireeigenschappen:

o Bv.:Waterfles:allelossezaken(kleur,lengte,breedte,…)samenbrengendoorassociaties.

o Primaireeigenschappen:Dezakendiestabielblijven(lengte,breedte,…)o Secundaireeigenschappen:Hetveranderlijke

§ Bv.:Kleurappel;rood,na2wekenbruin• Mind=passief,legtnadrukopdeomgeving

3. BERKELEY(18EE)

KritiekenopLocke:

• Nietradicaalgenoeginzakerealiteitvandebuitenwereldo Jekannietergensvanuitgaanzonderzekertezijn

• Geenonderscheidtussenprimaire&secundaireeigenschappeno Alleeigenschappenzijnsecundair

• Ooksensaties,percepties,ideeëno AssociatieszijnbelangrijkerdanbijLocke,eriseenactievererolo Wekunnendiepte&lengtezienadhv.associatieso Jehebtnietonmiddellijkeenbeeldvandewerkelijkheidàverkrijgendoorervaringen

Berkeleyiszeerimmaterialistisch&idealistisch:Alshijspreektoverdewerkelijkheid,dangaathetoverdewerkelijkheidinzijngeest/mind

• “Esseestpercipi”:Bestaanbetekentwaargenomenwordeno Deultiemewaarnemer=God,zorgtvooreenstabielerealiteit

• Hetbestaanvandewerkelijkheid=bestaanindemind

14

4. HUME(18EE)

Radicalerempirisme:

• Erbestaangeensubstantiesmeer:Geenwerkelijkheid&mindo Mind:ziejeniet,dusnietbewijsbaaro Empirismewordtzuiverdero Wezijnnietsmeerdanbundelsvansensaties

• Erzijngeenreflectieswanthijschraptdemind• Eenassociationist,maarvrijpassief• Scepticisme:Erzijnsensaties,beelden&meerdandatkunnenwenietzeggen• Causaliteit(=Ietsisdeoorzaakvanietsandersenerzijnbepaaldegevolgen)

=Veronderstellingen:wezienhetniet,wegaanervanuito Bv.:Erzijn2biljardballen:balAenbalB.JestoottegenbalA,dezestoottegenbalB

waardoorBbeginttebewegen.StriktgenomenzienwijdatereenbalAroltendatdietegenbalBbotstwaardoorBookbegintterollen.WijzienNIETdatdeenebaldeoorzaakwasvandebewegingvandeandere.

o Wekunnencausaliteitnietempirsichvaststellen!• Kennisisgebaseerdopgewoontenengeloof(Custom&habit)

o Bv.:Dezonkomtopinhetoosten,wezijndatgewendduswetendatdezonmorgenopkomtinhetoosten,maarkunnenhetnietbewijzen.

• Vrijheidiseenillusoirbegrip(Believe/verbeelding)o Alsergeenmindis,isvrijheideenverbeeldingo “Ik”iseenveronderstelling

§ Bv.:“Ikbenik”.Hebjijooitaleen‘ik’gezien?Nee,dusjekanhetnietbewijzendatjeeen‘ik’bent.

• ‘Reasonistheslaveofthepassions’:Deredewordtgestuurddoorpassieso Passiesgebruikenderedeomzichdoortedrukkennaarderealiteito Demensiseenpassioneelwezen(ÛDescartes)

5. HARTLEY(18EE)

=FysiologischeonderbouwingvanHume.=DevadervandepsychofysiologieàGeenreductiemaarparallellismevanhetpsychische&fysiologische.àWatwordtuitgelegdbijHume(=psychologisch)kanookopeenanderniveau(fysiologisch)uitgelegdworden.

WaarDescartessprakover‘Desespritsanimaux’,spreektHartleyovervibratiesoftrillingen.

15

COMMONSENSE(18E-19EE):SCHOTLAND

REID&BROWN

ZehaddenkritiekophetscepticismevanBerkeley&Humeinzakewerkelijkheidenmind.

• Commonsense:nietcomplexermakendanhetiso Debuitenwereld,het‘ik’endestabiliteitiseendagdagelijkseervaring

• Gooienderadicaliteitvanhetempirismeoverboordo Delinkendiegemaaktwordentussenallesensoriëleinput,komtdoordatdie

verhoudingookalaanwezigwasindebuitenwereld.• Willenhetempirismereddenvanalleabsurditeiten

HETLATEEMPIRISME

1. JAMESMILL(18E-19EE)

Boek:“AnalysisofthePhenomenaoftheHumanMind”(1829)

• Geïnteresseerdinhetanalythischproceso “Watzijndemeestelementaireelementen?”o Hijisgeïnteresseerdhoeideeëntotstandzijngekomen,waarzeoorspronkelijk

vandaankomen.• Passievemind:extreemassociationisme:complexàeenvoudig

o Analyse:gehelenzijndesomvandesamenstellendedeleno Interesseinideeënisondergeschiktaandesamenstellendedelen(sensaties)

• Hoogtepuntvanbewustzijnsmechanica:reductionisme

2. JOHNSTUARTMILL(19EE)

Boek:“Systemoflogic”(1843)

• Kritiekopvader(JamesMill):Gehelenzijnietsnieuws&zijnbelangrijkerdandesamenstellendedelen=Gestaltpsychologie!

• Heropwaarderenvaninductie(Bacon)• Intentieomdeexperimentelemethodeteontwikkelen

3. BAINE(19EE)

• Psychofysiologischparallellismeàbelangrijkmaarblijfteenparallellismeo Wateroppsychischniveaugebeurtmoetenweookkunnenverklarenopfysiologisch

niveau• Associationisme(contiguïniteit,gelijkenisenovereenkomst),wetmatigheden• Interesseindeneurofysiologiezondermaterialistteworden

16

MODERNEWETENSCHAP:DEDUITSETRADITIE

EerderSpinozadanDescartesalsvertrekpuntàmonisme,parallellismevangeestenlichaam

Geest&verstand=zeeractief,dynamischproces,bepalendvoorkennis.

MESMER(18E-19EE)

=Uitzondering!Hijverdedigdederomantiek

• =Magnetiseuro Dierlijkmagnetismeinhetlichaamteruginevenwichtproberenbrengen

§ Magnetenbrengenvloeistofinhetlichaaminbalans§ Herstelvanziektevia“magnetischekrachten”

• Eersteontwikkelingvanhetgebruikvansuggestie&hypnose.

àMensenbegonnenindezelfdetijdopverschillendemanierendenkenoverbepaaldedingen.(Mensenbegonnenookopeenzeerrationeleenwetenschappelijkemaniertedenken.)

LEIBNIZ(17EE,MAARHADINVLOEDINDE18EE)

• Rationalisme• Boek:“NouveauxEssaissurl’EntendementHumain”(1765)

o àDuidelijkekritiekenopLocke• Degeest=actieveinstantie(intellectus)

o Probeertbeelddatweinhetempirismekrijgen(mind=passieveenrecessieveinstantie)teverwerpen

• ErisietsaanweziginhetverstandvanbijdegeboorteàNativisme• Zowelbewustealsonbewusteprocessen(=typischeDuitsetraditie)• Monadenleer

o Monade=verzamelingvansubstanties,zijndemeestelementairebestanddelenvandewerelijkheid

o Dewerkelijkheidbestaatuitoneindigveelsubstantieso Psychofysischparallellisme:monadenzijnafhankelijkvanelkaar

§ Hoekandaneenuitwisselingtussendezemonadenontstaan??• Harmonie:

o Eriseenafstemmingvanallemonadenopelkaaro DezeharmoniewordtinstandgebrachtdoorGodo Heelspeculatief!(Empiristengaanhiertegenin)

17

WOLFF(18EE)

• Rationalisme• VolgtLeibnizbehalvedemonadenleer,verzetzichtegenLocke• Aanhangervanhetnativisme:uniciteitvandemens• Aanhangervanhetdualisme:

o Geestelijkeenlichamelijkeactiviteitsprocessenfunctionerenonafhankelijkvanelkaaro Demensisallebei,maarhetisbelangrijkdatzegescheidenblijveno Overdemenssprekenobv.terrein

• Centraal:‘faculteiten’vanhetmenselijkeverstand

KANT(18EE)(!!!)

=ReactieopHume&Descartes:jehebtbeidenodig:empirischmateriaal&verstand.

• =Eensysteemdenker:Wetenschappelijkebenaderingdietrachtoverzichtvanhetgeheltebehouden,inplaatsvanzichteconcentrerenopafzonderlijkedelen.(ÛLeibniz)

• Empiristenhaddenwelgelijk,maarzekijkenteweinignaarwatdegeestdoetmetdeinformatie,maarookrationalistenhaddengelijk

• Zintuiglijkeinformatieisvanabsoluutbelangomtotkennistekomen,maarwehebbenookverstandnodigomaldieinformatieteverwerken.

o Hijprobeerthetrationalistischemethetempiristischetecombineren.• Apriorielementen:Dingendiealaanwezigzijnvanbijdegeboorte

o 12categorieëno Watiseralaanweziginhetverstand,voordaterempirischmateriaalaanwezigis?

• Doordezeapriorielementenkunnenwezintuiglijkmateriaalverwerkenenzototkenniskomenàaposteriori

• Wekennennietsvandebuitenwerelddatlosstaatvanonszelf(ÛLocke)o Buitenwereld≠nodigomtotkennistekomen

• ≠Materialist• Psychologie≠wetenschap,wanterisgeensprakevanexperimenten• Boek:“KritiekderpraktischeVernunft”(1788)

Omtotkennistekomenhebje2zakennodig:

Ø Verstandmetaprioriprincipeso Zoalsruimteentijd

Ø Zintuiglijkeervaring(aposteriori)

18

POST-KANT(19EE)

Nadrukophetzelfbewustzijn&degeestelijkeactiviteit

1. HERBART(19EE)

Boek:“Psychologyasasciencenewlyfoundedonexperience,metaphycicsandmathematics”(1825)

• KritiekopKanto Opde12faculteitendieonderscheiddenwerden

§ Degeestisondeelbaarendiekannietwordenopgesplitstin12delen!o Nadrukopdeempirieendeobservatie

§ Wekunnendusafleidendatzijndenkenonafhankelijkisvanhetfysiologischeo Probeertdementaleoperatiesopeenmechanischemanieroptevatten

• EensmetKant:o Psychologie≠experimentelewetenschap

§ Hijprobeerthetweleenwetenschappelijkestatustegevendooreennadrukteleggenopdewiskunde.

2. BENEKE(19EE)

Boek:“Psychologyasanaturalscience”(1833)

• VolgthetBritsempirisme:associatiesenintrospectie• Actievemind,maargeenfaculteiten• Benadruktwelderolvandefysiologie(ÛHerbart)

3. LOTZE(19EE)

Boek:“Medicalpsychology,orPhysiologyoftheSoul”(1852).

TUSSENKANTENFREUD(19EE)

Centraal:hetonbewusteendevrijewil.

1. SCHOPENHAUER(19EE)

• Dewaarneembarewerkelijkheid=manifestatievandeeigenwilo Hijisduseenaanhangervanhetmonisme(netzoalsSpinoza).

• Hetlichaamendeziellopenparallel.• Dewil=doelloos,hetindividuiseeninstrumentvandeblindewil

o Onsbewustzijn(derede)wordtbepaalddoorhetonbewuste.

2. VONHARTMANN(19EE)

• Filosofievanhetonbewuste• CombinatievanSchopenhauer&Hegel(teleologie)• Hetabsoluteonbewustmanifesteertzichindenken&materie(Bv.:Reflexen)

o Hetonbewustedrijfthetbewuste

19

DE19EEEUWSEONTWIKKELINGEN

FYSIOLOGIE

ALGEMENEFYSIOLOGIEVANHETZENUWSTELSEL

Menbegintinteressetekrijgeninhetlichaam.Descarteswaséénvandeeersten(theorievanespritsanimaux).

1) Bell&Magendi:• WetvanBell&Magendi:Differentiatietussenafferente&efferentezenuwen.

o Afferentezenuwen=sensoriëlezenuwen§ Waarbepaaldeprikkelsbinnenkomen

o Efferentezenuwen=motorischezenuwen§ Voerenzakenafenzorgendaterietsmetdeprikkelwordtgedaan

• SteldendetheorievanHarley(buisjessysteem)invraag.

2) JohannesMüller:• =Grondleggervandefysiologie,legdedebasis• Wasookbezigmetdifferentiatievandezenuwen

o Wetvandespecifiekezenuwenergieën:Prikkelskomentotonsviaverschillendebanen

o Bv.:Dezonschijnt,erzijnlicht-enwarmteprikkels.Dielichtprikkelswordendoorspecifiekezenuwenopgevangen,dewarmteprikkelskomenviaanderezenuwenttons.

• Snelheidzenuwgeleidingniettemeteno Desnelheidvandeimpulsenvaltnogniettekwantificereno Hemholtzisdegenediedesnelheidvangeleidingzalkunnenmeten(reactietijden)

3) Galvani,DuBois-Reymond:

• “Dierlijkeelektriciteit”:Zenuwimpulsengebeurenopeenquasielektrochemischemanier/prikkels.

• ZettenzichafvanhetideevanDescartes(espritsanimaux)

FYSIOLOGIEVANDEWAARNEMING

1) Young:• Theorievanhetkleurenzicht:3basiskleuren(RGB)• Young-Helmholtztheorie:detrichomatischetheorie

o Hemlholtzwerktedetheorieverderuitenvuldehemaan

2) Purkinje:• Geïnteresseerdindewerkingvanhetoog&dewaarneming• HetPurkinje-effect:fotopischvsscotopischzicht

o Bv.:Wanneererheelheviglichtisenjenaardedeurkijktzaldiefelroodzijn(=fotopisch).Wanneerjenaardezelfdedeurkijktmetminderlichtzaldedeureerdereenblauweschijnhebben(=scotopisch/nachtzicht)

• Kijktnaardefysiologischeoorzakenvanhetplaatsvindenvandesubjectievewaarnemingen• Legdedebasisvoordepsychofysica

20

HERSENFYSIOLOGIE

Nuisheteenevidentiedatdehersenenhetcentraleorgaanzijnvandemens.à“Wijzijnonsbrein.”Maartotheteindvande18eEwaserheelweiniginteresseindewerkingvandehersenen.Dezeinteresseheefttemakenmethistologisch(hoeallesinelkaarzit,orgaanweefsels)enelektrofysiologischonderzoek.

1) Golgi&RamonyCajal:• Hebbenalseerstendeneuronen(zenuwcellen)onderscheidden,zichtbaargemaakt.

2) Sherrington:(!!!)

• =Grondleggervandeneurofysiologie• Synapsen:elektrischegeleidingindehersenen• Gaatreflexenbegrijpendoorhetschema:“sensorischneuron-interneuron-motorischneuron”• Reflexenbelangrijkvoorlaterbehaviorisme(PavlovenWatson)

HERSENSTRUCTUURENFYSIOLOGIE

1) Gall&Spurzheim:• Frenologie:Vertrektvanuitfaculteitenpsychologie

=Gaanzoekennaarwelkedelenvandehersenenaandebasisliggenvanbepaaldeinformatieverwerking.

o Bv.:Wanneersommigemensenminderinzichthebbeninruimtelijkinzicht,betekentdatdathetbepaaldhersendeel(=faculteit)voorderuimtelijkeontwikkelingminderontwikkeldis.Wezoudenditookzienaandeschedelvandiepersoon.

• Differentiëlediagnostiek:bijdeeneisietsbeterontwikkelddanbijdeandereo Bv.:Hijheefteengrootvoorhoofd,dusdehersenenzijnopdieplaatsheelsterk

ontwikkeld.Ditwilzeggendatdiebepaaldefaculteitzichookbeterzaluitenbijdiepersoondanbijpersonenmeteenmindergrootvoorhoofd.

• Vandaag:nietwetenschappelijktenoemen• Hebbenverdereonderzoekerswelgeprikkeldomdehersengebiedenverderteonderzoeken

2) Rolando&Broca:

• Lokalisatievanhersenfuncties(maarzezijntegenfrenologie)• CentrumvanBroca=linkerhemisfeer:isverantwoordelijkvoordespraak

o Bijbeschadiging:persoonkannietmeerzogoed/duidelijkspreken(Broca’safasie)• Mengaatbeginnendifferentiëren• Onderzoekpost-mortem

21

3) Flourens:• Extirpatie-methode:Hersendelenwegnemenomtezienwatergebeurt.

àOnderzoekbijlevendedieren• 6functioneleeenheden:

o Grotehersenen(=cerebrum):Hogere/complexerebewustzijnsfuncties§ =Eenheid,kannietverderwordenopgesplitst

o Kleinehersenen(=cerebellum):Bewegingscoördinatieo Verlengdemerg(=medullaoblongata):Levensfuncties(Bv.:Ademen)o Tectum:Visuelegewaarwordingo Ruggenmerg:Geleidingvandezenuweno Periferezenuwen:Excitatie(opnemenvandezenuwen)

• Holisme:Dehersenenwordennogsteedsbeschouwdalseeneenheid.Bijbeschadigingvaneenbepaaldgebiedzullenbepaaldedeelgebiedennaeentijddefunctie(s)ervanovernemen.

PSYCHOFYSICA

Psychofysica=Destudievanderelatiestussenfysiekeprikkels,subjectievereactiesofwaarnemingen.

1. WEBER

Boek:“Detactu”(1834):experimenten

• Kwantificerenvanzintuiglijkewaarneming:focusopdetastzin(hettactiele)• WetvanWeber:Hoegrootmoethetverschilinintensiteitzijntussen2prikkelsomhet

verschiloptemerken?àHetjuistmerkbaarverschiltussen2stimuli.o DezewetzalverderwordenuitgewerktdoorFechner.

• Bv.:Alsikdrukuitoefenopdehuidmeteenbepaaldeintensiteit,eneentweedegrotereintensiteit,watmoetdanhetverschilzijndatikhetverschilvoel?

2. FECHNER(!!!)

Boek:“Elementederpsychophysik”(1860).

• IndelijnvandeDuitseinspiratieo Lichaamengeestvooropstellenàzijn2verschillendefacettenvanhetzelfde

§ =Monisme§ ÛMaterialisme

• Notievandrempel(=limen)o Absolutedrempel:Hoeintensmoeteenstimuluszijnzodatikhemopmerk?

§ Bv.:Hoeintensmoeteenlichtprikkelzijnvoordatikhemzie?o Differentiëledrempel:WetvanWeber

§ Hoegrootmoethetverschilzijnomhetoptemerken?

22

3. HEMHOLTZ

• Materialisto Psychofysicareducerentotdegewonefysicao Psychische≠apart,hetistereducerentothetfysiologische

• Centralegedachte:Principevanbehoudvanenergie:o Erisenergieaanwezigineenorganisme,diealtijdbehoudenwordto Kantransformeren,maardehoeveelheidzalaltijdconstantblijven

• Golvenvanhetelektrochemischekwantificereno Reactietijdproberenkwantificerenenmeteno GaatverderopdezenuwgeleidingvanDuBois-Raymond

• Visuelewaarneming:onbewusteperceptieo “Watwezienkannietloutergereduceerdwordentotzichtbareinput.”

àOnbewustvoegenwegevolgtrekkingenuithetverledentoeaanwatwewaarnemen=Onbewustgevolgtrekkingofinferentie

Conclusie:Waarnemingissteedseenonbewustproces.Bv.:Ruimtelijkinzichtisietsdattotstandkomto.b.v.vroegerewaarneming.

HETVERSCHILTUSSENFECHNERENHEMHOLTZ

Hemholtz:legtveelmeerdenadrukopdeomgeving,ondanksdeactiviteitvandegeest/bewustzijn.Ditheefttemakenmethetfeitdathijdepsychofysicawilreducerentotdefysicao.b.v.materialisme.

EVOLUTIE

Nuisdecentralegedachtedaterverschillendesoortenzijn(ditbeweerdeookAristotelesal).Deverscheidenheiddiewenukennen,gaatterugtoteengemeenschappelijkeoorsprong/eenheidwaaruitverschillendesoortenontstonden.ÛVoorde19eE:deverscheidenheidtussendesoortenwaseral(cfr.Scheppingsverhaal)

1. DARWIN

Boeken:“OriginofSpecies”(1859)en“TheDescentMan”(1871)

• Continuïteit:Alleskwamtraagengeleidelijktotstand(boomstructuur)• Dewerkelijkheid≠statisch(ditinzichtkomtpasvanafde19eE)

o Û“Laddervandenatuur”àDenkersdiebewerendatontwikkelinggebeurdeinsprongen.

o Lamarck(18e-19eE):Lineariteit§ Want:lokaleadaptatie,metnadrukopaanpassingaandeomgeving§ Deverschillendecontextenzorgenvoorhetontstaanvan≠soorten

o Bv.:Giraffenhebbenzo’nlangenekomdatzezoaandeblaadjesindehogebomenkunnen.Dedierendiedusvroegerhunnekzodanigkondenuitrekken,leefdenlanger.Diezelfdedierendieineencontextkwamenwaarzegeenlangeneknodighadden,ontwikkeldenzichtoteenanderesoort.

• Darwin:Natuurlijkeselectie:toeval• TheoretischelancuneopgevuldviaMendelsgenetica.

23

2. SPENCER

• Evolutionairassociationisme:Mogelijkheidomdieassociatietemakenmethetevolutionaireo Erfelijk,nativisme

• TermenstruggleoflifeensurvivalofthefittestovergenomendoorDarwin• Spencerwasvooralgeïnteresseerdindemaatschappijenhadeensociologischekijkopde

evolutie;determenzijnsociologischgeladen.

3. GALTON

=GrondleggervandeexperimentelepsychologiebuitenDuitsland.

• Praktijkvantesting• Wasvooralgeïnteresseerdindeindividueleverschillen

o Vroegereonderzoekenwareneerdergeïnteresseerdomdemensenalgemeentebeschrijven.

POSITIVISME

Positivisme=Alleendeempirischewetenschappenkunnengeldigekennisopleveren.(Natuurwetenschappen,wiskunde,…)

Ditsluitaanbijdegedachtedatereenhistorischevooruitgangindewerkelijkheidplaatsvindt.=Historiciteit

COMPTE

=Grondleggervanhetpositivisme;isookbezigmethistorischevooruitgang.Boek:“Coursdephilosophiepositive”(1830–1842)

• Wetvande3stadia:Geldtvoordeontwikkelingvandemensheid,wetenschap&individueno 1estadium:hettheologischestadium:Dewerkelijkheidverklarena.d.h.v.mythes,

goden,feeën,…o 2estadium:hetmetafysischestadium:Bv.:Substanties,ziel,materie,…o 3estadium:hetpositivistischestadium:Echtvolwassen,mengaatgeenberoepmeer

doenopmetafysischebegrippen,maarzalberoepdoenopfeiten&observaties.o àElkewetenschapmoetditprocesdoorlopen

• Visie:sprekenoversubstanties,bewustzijn,…≠wetenschapànogsteedsin2estadiumo Bv.:Kant’sscepsist.o.v.depsychologiealswetenschap;y≠wetenschapwanterzijn

geenexperimentenmogelijk.• Parallelmethetsensationalisme:reductievanhetpsychischetothetfysiologische• Positivisme(20eE):Geeftaanzettothetbehaviorisme

24

HETONTSTAANVANDEPSYCHOLOGIE:HETNATUURWETENSCHAPPELIJKMODEL

WUNDT(19E-20EE)

=Vadervandepsychologie,heefteenDuitsekijk.HijwordtgezienalsdeleerlingvanMüller,DuBois-Raymond&Hemholtz.

1879:EerstelaboinLeibzigàOfficiëlestartdatumvandewetenschappelijkepsychologie.

• Legtdenadrukophetdynamischevandegeest/geestelijkeactiviteito Psychologiealsexperimentelewetenschapvandegeest

§ Depsychischeactiviteitishetproceso Continuïteit

• Anderemethodeszijnnoodzakelijkvoorcomplexementaleprocessen(zoalstaal)o Ambitieszijngroot,maarerisbesefdatmetdeexperimentelemethodenietalle

bewustzijnsprocessenteonderzoekenzijn§ Botstopdegrenzenvandemethodologie

o Hogerebewustzijnsprocessenzijn“gereserveerd”voordemenswetenschappen§ Zoalsfilosofieenantropologie

• Bewustzijniseenproces:hetisnietgelijkaandepassieveregistratievanwatjewaarneemto Hetismeerdandesomvansensaties;hollistischebenadering:Geheel>delen

• Apperceptie:Onzeaandachtkanverschuiveno Hetzintuiglijkmateriaaldatjeopneemtwordtgefilterd,hetbewustzijnzaleen

selectiemakenvanwatweregistreren.o 2mensenkrijgendezelfdechaosvanprikkelsbinnen(input),maardegeestzaldeze

omzettennaarfocus(dingendiewemeemaken)o Bv.:2mensenkrijgenprikkels;deenepersoonkanietsopgemerkthebbendatde

anderepersoonnietheeftopgemerkt,MAARwelgezienheeft.(Zoalsineenfilm)o Creatievesynthese:Onsbewustzijn≠passief;hetgaatzelfsynthethischdingen

samenbrengenenzodingencreëren.• Gevoelenszijnbewustzijnsverschijnselen

o Hetzijnevenprimairebouwstenenvanhetbewustzijnalsgewaarwordingeno 3dimensiesvangevoelens,omzeonderlingtedifferentiëren

§ Lust-onlust(komtookvoorbijwaarneming)§ Spanning-ontspanning§ Opwinding-kalmte

25

TITCHENER(19E-20EE)

=DeleerlingvanWundt.HijverspreidtzijneigeninterpretatievanWundtindeVS.Eriseenradicalisering,eenverlangennaarverderezuiverheidvandeyaanwezigbijTitchener:

Wundt TitchenerCentraalindey

(waarmeedeyzichmoetbezighouden)

Activiteitvandegeest Deinhoudendiedeeluitmakenvanhetbewustzijnalsstructuur

Onderzoekspersonen Eenspecifiekmodelvanonderzoekspersonen(o.a.ookgeesteszieken,kinderen,…)

Enkelgezonde&normalevolwassenen(GEENgeestesziekenofkinderen!)àDeyzozuivermogelijkmaken;nogexactermaken

Benadering Hollistisch Bewustzijnheeftverschillendeinhouden

Soortpsychologie StructuralismeàHetbewustzijniseenstructuurmetbepaaldeinhouden(dezezijnhetvertrektpuntvanzijnyonderzoek)àHijgaatopzoeknaardeelementairegewaarwordingendooreenzeerelementairanalytischstandpuntintenemen

Introspectie-methode Enkeldegeesteswetenschappenkunnendecompexeprocessenbestuderen

OnpersoonlijkenobjectiefàOokdehogereprocessenkunnenopeenexperimentelemanierbestudeerdworden

Gevoelens Gevoelensbijeenprimairstatuutstaanopgelijkniveaumetdewerkelijkheid

3principesvanWundtmoetenwordenafgezwaktàstapthiervanafGevoelenskunnenookinkaartgebrachtwordenopdezelfdemanieralsdewaarnemingen

26

IMPACTWUNDTENTITCHENER

Zewildenallebeivandepsychologieeenautonomewetenschapmaken.Maarzebotstenbeidennogopbepaaldemethodologischegrenzen.Doorhenisdeexperimentelepsychologieinganggezet,maarnadedoodvanTitchenerwerddezewelachterhaald.

Wundt en Titchener zijn belangrijk geweest, maar zijn na verloop van tijd overboord gegooid.Wekunnenhennietwegdenkeninhetprocesnaarpsychologiealsautonomewetenschap,maarzewordenwelaandekantgeschoven.

ANDEREEXPERIMENTELEPSYCHOLOGENVOLGENSHETNATUURWETENSCHAPPELIJKMODEL

EBBINGHAUS

Boek:“Überdasgedächtnis”(1885)

• ÛWundt,opdelijnvanTitchener:o Hogerebewustzijnsprocessenkunnenookonderzochtwordenmetdeexperimentele

methode,nietalleenviadegeesteswetenschappen.• Doetexperimenteelonderzoeknaardewerkingvanhetgeheugen

o Onzinwoorden(combinatiesvanletters)enonderzoekenhoelanghetduurtomzetememoraliseren

o Steldezichzelfverschillendevragen§ Bv.:Hoesnelenhoeveelvandieonzinwoordenkanikmemoriseren?Hoelang

zittenzeinmijngeheugen?…o Proberenkwantificerenhoehetgeheugenwerkto Hetonderzoekstondnoginkinderschoenen

• Schatplichtigaanhetempirischmodel:o Bewustzijnsinhoudisopgebouwduitzintuiglijkegegevens,veroorzaaktdoorde

buitenwereld(invloedempirisme-associationismeàBritseinvloed)o Geenaanhangervanhetnativisme

• Prototypesvanintelligentietests(lateruitgewerktdoorBinetenSimon)

GEORGELIASMÜLLER

• ÛEbbinghaus:Lerenvanhetgeheugenverlooptveelmindermechanischo Hijzalmeerdeeigenactiviteitvanhetbewustzijnbenadrukken

• AccentenvandeDuitsetraditie• Bijdragevandepsychologiealsexperimentelewetenschap:

o InvloedinVSgroterdanbijEbbinghaus

27

DEMETHODENSTRIJD:PSYCHOLOGIEALSMENSWETENSCHAP

Demethodenstrijd:Erissprakevaneenconflicttussen2modellen:>Psychologiealsnatuurwetenschap>Pscyhologiealsmenswetenschap

Zehebbeneenprobleemmethetfeitdatdemenstot1ietswordtgereduceerdàDemensismeerdaneenreductie(=hetanti-positivisme)àDitwiltnietzeggendathetpositivismeslechtis(conflicttussende2)

DILTHEY

• Maakteenonderscheidtussende2modellen.o Naturwissenschaften:psychismeproberenverklaren.

§ Leidendewetenschap=demathematicao Geisteswissenschaften:psychismeproberenbegrijpen.

§ Begrijpenvandewerkelijkheid§ Watisdebetekenisvandewerkelijkheid?§ Leidendewetenschap=dehermeneutiek

àVindthetwoordt“geesteswetenschappen”uit.Demenswetenschappenbestaanduspaseind19eE.

• Benadruktdehistoriciteit(hethistorischbewustzijn)o Hijwijstookopcontingentie(mensenzijntoevalliggecenstitueerd)o Enopparticulariteit(deuniekheidvandemens)

• Debeleefdeervaringhangtafvandepersoon&vandetijdo Debetekenisvandedingenstaatcentraal

BERGSON

• Waarempirisme:Hijisgeïnteresseerdinhetdynamischgegevenvanhetleveno Élanvitalvanhetleven(dedynamiek)o Statischeconceptenindenatuurwetenschappen:tijdenruimte

• Spanningtussendevoortdurendveranderendewereld(=l’évolutioncréatrice)endestatischewerkelijkheid

• Hetbewustzijnbetekendecreativiteito Wekunnendingeninzienenvooronszelfdaaraanbetekenisgeveno Erverschijnteen‘andere’werkelijkheid

• Dewerkelijkheiddraaitombeweging,betekenis.Erisgeenobjectievewerkelijkheid,wijgevenzebetekenis.

28

AKT-PSYCHOLOGIE

Individustaatnietgeïsoleerd,maareriseeninteractietussendeomgevingendemens.àEenreactietegenhetstructuralismeenhetS-Rbehaviorisme.

Bewustzijn=betekenisgevenaandeinteractietussenmensenomgeving.

Würzburg=Hetcentrumvandeakt-psychologie.

BRENTANO

=DeleermeestervanStumpf,HusserlenFreud.

• ÛWundt&Titchener:o Depsychologieheefttemakenmetpsychischefenomenendieintermenvanakten

enprocessenwordenbeschreven(nietvaninhouden)o Hetiseenactievebenaderingvanhetbewustzijn

• Hetbewustzijniseenparallelaaneenfysiologischsubstraato Psychologieenfysiologiemoetsamengebrachtworden.

• Eriseenonderscheidtussenzuivereentoegepastepsychologieo Depsychologieisooktoepasbaarbinnenanderedomeinen

• Psychologieisdestudievandeintentionaliteito Eengeïsoleerdbewustzijnbestaatnietopzichzelf,hetisaltijdopietsandersgericht

§ Bv.:Probeeraan‘niets’tedenken,volgensBrentanogaatditniet.o Hetbewustzijnvaltsamenmethetstellenvanakten

§ Aktenzijngerichtopiets,endatleidttotpsychologischefenomenen§ Soortenfenomenen:

• Gewonevoorstellingen,depresentatie• Oordelendiewehebben• Belangenfenomenen:meersubjectief,dehoudingdiejehebt

o Bv.:Willen,haten,…

STUMPF

Gaatuitvaneennativistischetheorievanruimteperceptie:Onsbewustzijnkanvolgenshemuitzichzelfruimtelijkgaanwaarnemen.

• “Tonpsychologie”(1883)àMuziekbetrekkenbijdepsychologie.o Melodieënanalyseren.Wemoetennaardewerkelijkheidkijkenzoalseenmelodie.o Eenmelodieismeerdandeloutereoptelsomvandenoten

§ Erkomteennieuweeenheidtotstand• Fenomenen:

o Ervaringeno Akten:perceptie,wil,verlangeno Relaties:Brentano’sverlangen

1. Bewustzijnisopietsbuitenafgerichtenzalzichintentioneelverhoudentotietsbuitenzichzelf.2. Bewustzijnhoudtzichbezigmethetstellenvanakten3. Tijdenshetstellenvanaktenontstaanerpsychologischefenomenen.

29

EHRENFELS

Probeerteensynthesetemakentussendenatuurwetenschappenenmenswetenschappen.

• Gestalt:Bepaaldestimulidiesamengaanvormensameneennieuweeenheido Niettevergelijkenofterugteleidenmet/totdeafzonderlijkeelementenapart

• Metempirischonderzoekbezig,maarminderexperimenteelo “KanikvariërenmetelementenvanhetGestaltwaarbijhetGestaltgelijkblijft?”o Hijisgeïnteresseerdindeelementen,maarlegtdenadrukopdeeenheidvan

Gestalten.

KÜLPE(ENDESCHOOLVANWÜRZBURG)

• Voorstellingsloosdenkeno Bewustzijnsactiviteitkanaanwezigzijnzonderdaterbepaaldevoorstellingenzijno Hetbewustzijnisdusnietgelinktaanvoorstellingeno ÛTitchener

• Bewustzijnisnietenkelzintuiglijko Nietenkelkwestievanwaarnemingenenauditieveinformatieo ÛTitchener

• Bewustzijnisgeenloutermechanischgegeveno ÛTitchener&Wundt

• Mogelijkheidtotruimtelijkinzichtreedsaanweziginhetbewustzijnvanbijdegeboorte• Erisbewustzijnsactiviteitviadisposities.• Deintrospectievemethodewordtverderuitgebreidtotderetrospecitevezelfobservatie

o Ooknadaterbepaaldeervaringenzijngeweestkanjenadenkenenkijkennaarhoediebepaaldeervaringen/bewustzijnsactiviteitentotstandzijngekomen.

30

DEGESTALTPSYCHOLOGIE

=KritiekopWundtenTitchener.

Gestalt=Vorm,structuur,geheel,configuratievanelementen.àNadrukopdegedachtedathetgeheelmeerisdandesamenstellendedelenvanhetgeheel.Hetgeheelkomttotstandomdatereenbepaalderelatieistussendeelementen.àBewustzijngaatlosseelementensamenstructurerentoteengeheel.

InvloedAkt-psychologie(Brentano):hamerenopdeintegriteit(samenhang,totaliteit)diewordtbeschouwdalsbetekenisvol.Debetekenisdietotstandkomtomdatergehelenwordengeconstitueerdopbasisvanrelatiestussenuiteenlopendeelementen.

DeWetvanPrägnanz:Hetbewustzijnorganiseertdeervaringselementenvanzelf,hetgaatdeelementenvanzelfordenen.

Bv.:Hetbewustzijngaatzeggendatdit3lijnenzijn:deX’enhorensamen,deO’shorensamenenopnieuwdeX’en.Ditisgeenchaotischgegevenvooronsbewustzijn,wanthetzijn3lijnendiesamenhoren.

àHetbewustzijnheeftvannature(=nativisme)eentendensombetekenisvollegehelentotstandtebrengen:hetgaatvanzelfdingensamenvoegen.Bv.:OnsbewustzijnvoegtautomatischdeX’ensamenals1lijnomdatzedezelfdezijn.àOpbasisvangelijkheidvanbepaaldestimulidingensamenvoegen.

àVerschillendeGestalt-wetten:Gelijkheid,nabijheid,continuïteit,geslotenheid.

=Anti-posivistisch,maardepsychologieisweleenempirischewetenschap.

Objectconstantie:Wehebbensomseenbepaaldbeeldvaniets,maarditbeeldkanafiwjkendoordaterbepaaldestimuliwijzigen/afwezigzijn.Tochgaanweditbeeldproberenconstanthouden,proberendoenalsofdeobjectenhetzelfdezijn.

Relatietussenhetperceptueelveldenhetbreinveld(=fysiologisch)=isomofisme Bv.:Landkaart.Wezienverschillendeelementendiezichtotelkaarverhouden:eenrodestreep(debaan),endaarnaasteenblauwestreep(derivier).Inwerkelijkheidzienweditookvoorons:zeisisomorfdezelfdetussendewerkelijkheidenwateropdekaartstaat.Derelatietotdeelementenonderlingblijftdezelfde.Derealiteitendatwatdekaartaantoontishetzelfde.

XOX

XOX

XOX

31

WERTHEIMER

Phi-fenomeen:Alsweverschillendestatischebeeldennaastelkaarzien,kunnenwebewegingwaarnemen.Ditiseenschijnbarebeweging,eenoptischeillusie.

Onsbewustzijnisactief,hetisconstantbezigmetstimuli/elementenautomatischteordenenominzichttekrijgenindenieuwesituatiewaarinweaanwezigzijn.

Boek:“ProductiveThinking”(1945).

KÖHLER

WerkteWertheimer’stheoriesystematischeruitensprakvanproblemsolving.

DeedexperimentenmetapenopTenerifetijdensWOI. Ookapenkunnendoorelementensamentebrengentotinzichtkomenenuitzichzelftotprobleemoplossendgedragovergaan. Bv.:Aapineenkooimeteenkrateneenstok,bovendeaapisereenbanaan.

Wekomenterechtineensituatie,overschouwenzeengaandanovertotprobleemoplossendgedragdoordeverschillendeelemententecombinerentoteengeheel.Wevormeneennieuweperceptueleorganisatie.Zokomenwetotcorrectgedragomeenprobleemoptelossen.

Ookonderzoekbijkinderen. Bv.:Eenbabyenspeelgoed.Opeenbepaaldmomentlegthijeenobstakeltussenhetkindenhetspeelgoed.Ookkinderenziendatzerondhetobstakelmoetengaanomtothetspeelgoedtekunnengeraken.

Inzichtenbegrijpenstaatcentraal.ÛHettrial&errorprincipevanThorndike.

KOFFKA

IntroduceertdeGestaltpsychologieindeVSnaWOI.Boek:“Perception:AnintroductiontoGestaltpsychology”(1922)

LEWIN

• Veldtheorie:Individuenbevindenzichinveldenwaartussenspanningenkunnenontstaan.o Dezespanningenenkrachtenzullenaanzettentotactiviteito Positievevalentie=aantrekkingskrachto Negatievevalentie=afstotingskrachto Derichtingdiedezespanningnemen=vectoro Bv.:Hetkindmagnietbijdeappelgerakenvandeouders.Depositievevalentieishier

derelatietussenhetkindendeappel(hijwilgraagbijdeappelgaan).Denegatievevalentieishetverbodvandeouders(hijmagniet).

o Indiendepositievevalentiegroteriszalhetkindhetverbodnegeren,enomgekeerd.• HetZeigarnik-effect:Zolangeentaaknietisafgewerktblijfjehetonthouden,taakspanning.

o Bv.:Obersonthoudenalleswateentafelheeftbesteldtotzehebbenafgerekend.

32

THIRDFORCEMOVEMENT

STRUCTUUR(EUROPA)

Inde19eEzienweeengroteaversie/weerstandtegendenkersdiegrotesystemenoftheorieënontwikkelen.Zezijndustegensysteemdenkenentegenreductionisme.

Enkelevoorloperszijn:Hegelvs.Nietzsche,DostojevskienKierkegaard.

Denadrukligthierophetindividudeeindigheidvanhetindividu.Erwordtgeconstateerddatiedereenandersis.Mensendoorgaanverschillendepsychischeontwikkelingenenzullenuiteindelijkooksterven.Integenstellingtotdierenkunnenwijdenkenaanenbezigzijnmetonzeeigendood;dierenhebbengeenbesefvanhuneindigheid.Wijkunnengevreesdzijnvoordedood,wekunnenvooruitkijkennaarietswaternognietis,eenlotdatweooitzullenondergaanmaarnognietaanwezigis.

Denadrukligtopthema’szoalsvrijheid,uniciteit,verantwoordelijk1,creativiteit2,…

WesprekenvaneenThirdForceMovement.Deze3ekrachtiseenalternatievedisciplinevoordeeerste2krachten,namelijk:depsychoanalyseenhetbehaviorisme.

Kierkegaardisdefiguurdieinde19eEleeftendezethema’snaarvoorschuift.Dezeblikopdemenszalvanbelangzijnopdepsychologiealsautonomewetenschap.

Begin20eE:

• Fenomenologie:o Husserl&Heidegger:inspiratiebron/basisvoorhetexistentialisme(2)o Merleau-Ponty:InFrankrijkontwikkelthijhetdenkenvanHusserlverderuit.

• Existentialisme:o Sartre(Frankrijk)enBuber(Duitsland)o Camus:Heeftzelfverklaardgeenexistentialisttezijn.Hetiseenabsurdist:hijlegtde

nadrukophetabsurdevandewerkelijkheid• Existentiëlefenomenologie/psychologie:

o JaspersenBinswangerverwerkendeideëenvanHusserl&HeideggerindeY

119eE:Godisdood,wemoetenmoreelhandelenomdatweverantwoordelijkzijnvooronzeeigendaden,nietomdatGodonsanderszalstraffen.2Wehebbenonseigenlotinhanden,erisgeenvastgelegdlotdatdoorGodisuitgestippeld.

33

HUSSERL

DuidelijkeaversietegenoverWundtenTitchener.

• Hijistegenelkevormvanreductie• Hijheeftkritiekopdenatuurwetenschappen

o ErismeerdanenkeldeNW,wekunnendewetenschappennietherleidentotdeNW• Filosofieiseensoortvan‘hulp’voorpsychologen:dezemoethelpenomtetonendatheterop

neerkomtomtekijkennaardeessentie.• Inhetbestuderenvanfenomenenwilhijgaannaareidetischereductie:Alsweincontact

komenmetfenomenenmoetenwegaannaardebasisstructuurvanfenomenen.o Allemanierenvanbetrokkenheidopderealiteit(wetenschappelijk,medisch,poëtisch,

…)tussenhaakjesplaatsenomtotdekernvandezaaktekomenàwatisbewustzijn?§ =Fenomenologischereductie

• Transcendentalereductie:Watisonderliggendaanelkespecifiekevormvanbetrokkenheid?o 1centraalthema:erissprakevaneenbewustzijndatintentioneelbetrokkenisopde

werkelijkheidalsfenomeen.Bewustzijnopzichzelfbestaatniet,zezijnaltijdbetrokkenmetfenomenendieverschijnenaanhetbewustzijn.Maarookfenomenenbestaannietzondereenbeuwstzijn.

o BewustzijnßIntentionaliteitàFenomenen

HEIDEGGER

• Zijnsvergetelheid:Eriseenonderscheidtussenhet“zijn”(=indezijndenaanwezig,algemeenheid)en“zijnden”(=concretedingendieaanwezigzijnindewerkelijkheid).

o Bv.:Destoelwaaropwijzitteniseenzijnde,maardieheeftookeenzijn.• Hetmenselijkindividuiseenpsychischwezendiezichindewerkelijkheidbevindt.We

bevindenonstussendezijnden.Opdeplaatswaarwijzijnverschijntereenzijn.• Dasein:Wijkunnennadenkenwaaromwebestaan,wezijnonsbewustdatweerzijn.

o Wezijnopeenanderemanierdanloutereencognitievemanieraanwezigindewereld.Dingenindewerkelijkheidkomentotonsopeenzeerspontanemanier,wedenkennietwaaromweeendeuropendoenofplaatsnemenopeenstoel.

• Deexistentialen/zijnsstructuren=degrondkenmerkenwathetdaseinbetekento Affectiviteit:Jebentnooitneutraalaanwezig.Jevoeltaltijdietstegenoverje

omgeving,jebentineenbepaaldestemming.Bv.:Jestaat’smorgensopenjebentgoed-ofslechtgezind.

o Verstaan:Pre-conceptueelverstaanvandewerkelijkheid.Bv.:Wezijnhetlokaalbinnengekomenenzondernatedenkenzijnwegaanzittenopeenstoel,wezijnnietgaananalyseren:watisdiehoutenplank?

o Taal:Redeintermenvantaal.Taalwijstophetfeitdatweautomatischalleswillenordenen,wewillenstructuuraanbrengenindedingen/eenoverzichtkrijgen.

34

SARTRE

“Deexistentiegaatvoorafaandeessentie.”

• Dekernvanhetexistentialisme:o Jemoetjelevenzelfinvullinggeven,zelfvoortdurendkeuzesmaken.o Allesligtaanopen,hetisaanuomkeuzestemakenenjeleveninvullingtegeveno ÛAristoteles:jehebteendoelinjeleven.o ÛDescartes:aangeborenideëen,endaarmeemoetjehetdoen.

• Eerstiserexistentie,jemoetvrijkeuzesmaken,endoorheenhetmakenvandiekeuzeswordjewiejezalzijn.Pasalsjedoodbentengeenkeuzesmeerkanmaken,dankanmenzeggenwatvoorpersooniemandwas(=deessentie).

• Centraal:absolutevrijheiddiesamenhangtmetverantwoordelijkheid• “Wezijntotvrijheidveroordeeld.”àParadox

o Jehebtniettekiezenofjevrijwiltzijnofniet,jewordtopdewereldgeworpenenhebtdeopdrachtomjevrijheidteontwikkelen

o Angstvoorhetzijn:“Watmoetikdoen?”o Angst≠vrees:

§ Vrees:object• Bv.:Ikvreesdatalsikstraksbuitenkom,ereenhondopmijstaatte

wachten.§ Angst:geenobjectaanwezig,gewoongevoel

• Atheïsme

BUBER

Jebentnooitalleenineenomgeving,altijdmeteenandere.Inhetontwikkelenvanjevrijheidbenjenietalleen,jestaatindialoogmetiemandandersdievrijis.àHetIchundDu

AanhangervanhetTheïsme.

CAMUS

• Existentialist• Absurdisme:demythevanSisyfusalsmetafoorvoorhetleven

o “Wiezijnwijallemaalinonsleven?WijzijnallemaalSisyfus:wezijnbezigmeteensteennaarboventerollentegeneenbergombovenaanteleggen,maarelkekeeralshijbijnabovenisrolthijweernaarbeneden.Enwebeginnenweeropnieuwenopnieuw.”

o Hetleven:wezijnconstantmetietsbezig,weblijvenproberenenproberen.Wemoetenvolharden,mogennietstoppen.

MERLEAU-PONTY

Fenomoloogwaarbijdeintentionaliteitcentraalstaat.Interactieindividuenomgeving/context:betekenisvanhetlevenkomttotstand.

35

EXISTENTIËLEFILOSOFIE/PSYCHOLOGIE:THERAPEUTISCH

• Uniciteitvandebelevingswereldvanhetindividu• Persoonlijkegroeienontwikkeling:wijzijnallemaaleenproductvanonsverleden• Depersonalisatiecounteren(vervreemding,eenzaamheid,angst)• Bewustebelevingvanhetindividuexploreren

JASPERS

• Interessevoorhetexistentiële• 3stadia:

o Dasein:Wereldoriëntering,indewereldzijno Zichzelfzijn:Existentie-verheldering:samenmetanderenindewereldzijno Hetzijnopzichzelf:Opgaaninhetallesomvattende(transcedente)zijn

§ Kosmischeniveau:wemakensamenmetanderendeeluitvaneenhogerbestaan.Hetzijnoverstijgtons.Wehebbengeenimpactophetfeitdatwehierzijn,dekosmosoverstijgtons.

BINSWANGER

=GrondleggerDaseinanalyse

• HijisgeïnteresseerdinFreud,maaristegendepsychoanalyseo Binswangerblijftwerkenmethetbewustzijnvanmensen

§ Hetverledenheefttemakenmethetbewustevandemens,hetnuo Hijisbezigmetdetotalebelevingvanhetindividu(=hetGestalt)

§ =Anti-reductionistisch§ Hollistischemanieromtekijkennaardewerkelijkheid

36

AMERIKAANSFUNCTIONALISME

DEPSYCHOLOGIEINAMERIKA

• Functionalistischepsychologieo HetisdeovergangsfasetussenhetstructuralismevanTitchenerenhetbehaviorisme

vanWatsono Nadrukligtophoedegeestwerkt

§ Hetprocesmatigevanhetbewustzijn,hetmentaleo Zezijnookbezigmethetnutendefunctievaniets(=depraktischekant)

• InvloedvanhetBritsedenkeno Locke:tabularasa,iedereenisgelijkàBritsempirismeo Darwin–Spencero Testingmethodes,statistiek,intelligentietests,…

èMenisdusgeïnteresseerdinhetpraktischnutvandepsychologiealsdiscipline

• Amerikaanskarakter:o Amerikaissoortvannieuwenatieeind19eE:Yalsnieuwewetenschapaanuniefo Hétgrondgebiedbijuitstekvooreennieuwewetenschap

§ Komtgoedovereenmetdementaliteit(erheersteeenpioniersgeest)o Deimpactvandepsychologiekeertterugopanderedisciplineszoalsdeethiek,

geneeskundeendetechnologie

37

HETPRAGMATISME

=Hettoegepaste,hetpraktische=Grensgebiedtussenfilosofieenpsychologie:nadenkenoverhetfunctioneren.

JAMES

=VadervandeAmerikaansepsychologie.Boek:“Theprincipalsofpsychology.”(1890)

• Introduceertdepsychologiealseenexperimentelewetenschapo Zetzijnleerlingenaantotexperimenteelwerk,maarzalzelfgeenexperimenteel

onderzoekuitvoeren.• HechtbelangaanhetBritsempirisme

o Hettestenvantheorieënwaszeerbelangrijko Nietdetheoriestaatvoorop,maardetoepassingervanàhetpraktischeo Hijtestdesubjectieveervaringen:geenabstractetheoriedieopiedereentoepasbaar

is,hetsubjectstaatcentraalo Geenpuretheoretischeinteresse(ÛWundt,Titchener)maarhettoepassen,

voorspellenenbeheersenvanbepaaldezaken• Psychologieisdewetenschapvanhetmentaleleven

o Hetgaatoverhetobserverenvangedragingeno Bouwtzijneigendenkenop(inoppositietegeneenstromingdiereedsaanwezigwas)

§ Streamofconsciousness:Continuïteit• ≠Overanalyserenvanwatwetegenkomen.• Erzijncontinumentaleprocessenaanhetwerkinhetmentale

psychisme.• ÛTitchener,Wundt

• MentaleiseenparallellismetussendegeestenhetlichaamàMonisme• James-Langetheorievandeemoties:

o Alswegeconfronteerdwordenmeteenbepaaldestimulus,voelenweeersteenfysiologischereactie,doorhetbemiddelenvanhetbewustzijnkrijgenweeenemotioneleervaring.

o Bv.:Wezijnnieteerstkwaadmetalsgevolgdatonslichaambeginttetrillen.o ÛReflexologen:Bewerendatreactiesopeenstimuluslouterreflexmatigis

PIERCE

• Bewustzijnenmentaleprocessenkomenterugopdevoorgrond• Geïnteresseerdindepraktischegevolgenenhetnutvandezaken• Centraal:Debetekenisvandegevolgenvanideëen• Hetmentaleproces/bewustzijnziethijalseenstructurerendiets(Gestalt)

o Hetbewustzijngaatautomatischzelfdestimuligaanstructureren(Gestalt)

38

OVERGANGSFIGUREN

MÜNSTERBERG

ÛWundtenTitchener àEriseenduidelijkonderscheidtemakentussencausaleendoelmatigepsychologie.

• Bezigmetdeconcretemogelijkhedenvanhetinzettenvandepsychologiealsdiscipline• Bezigmetdepraktischetoepassingvandepsychologiealsdiscipline• Leverteenbijdrageopaandefunctionelepsychologie

o Doorhetpraktischnutvandepsychologietepromoten• Psychologiewordteenmaatschappelijkrelevantgegeven.

Éénvandegrondleggersvandeklinischepsychologie.

• Geïnteresseerdindepsychotherapie• Hijisopdehoogtewatergebeurtmetdepsychoanalyse

o ÛFreud:Münsterbergisvooralgefocusdophetbewuste.§ Hijwilmeerdirectiefwerkenalshetgaatoverdepsychotherapie

• Hijwildepsychologietoepassenopverschillendedomeinen o Zoalsdecriminologie,bedrijven,…o Bedrijfspsychologiekomttotstand

• Doorzijninvloedindeforensischepsychologiezalheteersteprototypevandeleugendetectorontstaan

MCDOUGALL

Boek:“Theintroductiontosocialpsychology.”(1908)àErbeginnenlangzaamaanverschillendedomeinenteontstaanbinnendepsychologie.

• Hormischepsychologie:Hijspreektoverimpulseneninstincten.o Instincten/driftenzijnerfellijk,maardecrucialeparameterblijftgedrago Wezijnnietgewoonhetproductvanvoorafbepaaldedeterministischeprocesseno ÛWatson

• Centraalinzijndenken:devrijheidvandemenso Dusgeenabsoluutdeterminisme

HALL

1eerkendpsychologischlaboindeVS(begin20eE).DoceerdeaandeJohn’sHopkinsUniversity.

• Focusop/vadervandeontwikkelingspsychologieo Vooralspecifiekeperiodevandeadolescentie

• Aandachtvoordetoepasbarenotievanwatpsychologieiso Belangrijkefunctieindeopvoedingenhetonderwijs

• ZorgtervoordatpsychologieeenerkendberoepwordtindeVS

39

2SCHOLENVANFUNCTIONALISME:SCHOOLVANCHICAGO

DEWEY

• Psychologiekrijgteenplaatsbinneneenmaatschappelijkveld• Erontstaanpsychologischehandboeken

o Deweyisdeeerstediezo’nboekuitbrengt:“Psychology”• ReflexennietbegrijpenvanuitRussischereflexologie(ÛPavlov,Watson)

o Hijzietreflexendoordetotaliteitvandebewegingo Decoördinatievandebewegingisbelangrijkerdandesomvandedeleno Gestaltgedachte

• Dereacties&ideëenvanmensenkanjenooitgeïsoleerdgaanbegrijpeno Begrijpenvanuitdefunctionelecontexto Nadrukopinteractietussenindividuenenomgevingo Menselijkgedragendenkenkannietvacuümwordenbestudeerd,hetgaatover

individuenennietoverdeuniverselemens• Inzetopdefunctionaliteitvandepsychologie:toepassenindeopvoeding

ANGELL

=LeermeestervanWatson.In3hoofdpuntensamenvattenwatfunctionalistischepsychologieis:

1) Mentaleoperatiesinplaatsvanmentaleelementen• ÛStructuralismevanTitchenerenWundt.• Nieuwsoortvandenken

2) Hetbewustzijnalsmediërendeinstantieinrelatietotdeomgeving

• Hetbewustzijnkomteraltijdtussen,ondanksdefysiologischeinteresse• Hetbewustzijngaatzichadaptiefgaangedragent.o.v.deomgeving• Hetbewustzijniskritischt.o.v.deomgeving

3) Psychofysica

• Fysiologischeproberenbegrijpenvanuitdepsychologie

CARR

=Synthesevanalles.Hijheeftverschillendebasisprincipesvanhetfunctionalisme:

• Mentaleprocessenzijnaanpassendenhebbenbepaaldedoeleno Wemoetenkijkenopwelkemanierwebestreagerenopbepaaldeomstandigheden

• Derolvandeomgevingmoetmeegenomenworden o Hetmentaleisconstantininteractiemetdeomgeving

• Derolvanmotivatieisbelangrijk• Interesseindegevolgenvanbepaaldegedragingen• Deeenheidvanhetbewustzijn

o SluitaanbijdeGestalto Hollistischeopvatting

40

2SCHOLENVANFUNCTIONALISME:SCHOOLVANCOLUMBIA

MCKEENCATTELL

Ijvertvoordeaparteberoepsgroepbinnendepsychologie.àPsychologenontstaan

Enormeinteressevoordeindividueleverschillen. Testingenstatistiekbelangrijkonderdeelvandepsychologie.

Psychologiekan“vermarkt”worden(nuttigindeeconomie).

WOODSWORTH

Boek:“ExperimentalPsychology”(1938)

• Themavanmotivatiekeertterug:dynamischepsychologie• Aanpassingsmechanismenzodatweonskunnenaanpassenaandeomgeving• Hollistischevisie&functionaliteit

THORNDIKE

Zalhetfunctionalismeafsluiten,zethetbehaviorismemeeopderails.

Iszelfgeenbehaviorist:hetiseenfiguurvanhetconnectionisme.

VROUWELIJKEAMERIKAANSEPSYCHOLOGEN

WHITONCALKINS

=1evrouwelijkepsychologeinAmerika. àVrouwenwordennietmeerlangsdekantgeschovenenkrijgenookbelangrijkefuncties àCalkinswordtvoorzittervandeAPAendeAPS.

• Geïnteresseerdingeheugenonderzoek(cfr.Ebbinghaus).• Nadrukopdeinteractietussenindividuenomgeving• Interesseinindividuenenzelf-psychologie(deonderlingeinteresse)

LADD-FRANKLIN

Bekendomwillevanhaarbijdrageronddetheorievankleurzicht.Geïnteresseerdronddepathologieinzakehierin.Bv.:Kleurenblindheid

FLOYWASHBURN

1evrouwdieeendoctoraatschreefindepscychologieindeVS.PionierindedierenpsychologieàZezalonderzoekendoenopdierenomdaarbepaaldezaken/informatieuittehalen.Methodevandeintrospectieproberensamenbrengenmethetbehaviorisme.

41

VOORLOPERSVANHETBEHAVIORISME:RUSSISCHEREFLEXOLOGIEENTHORNDIKE

Devoorloperszijngeenpsychologen,maarfysiologenzoalsThorndikeenPavlov.

RUSSISCHEREFLEXOLOGIE

Reflexologenzijnexclusiefgeïnteresseerdindefysiologischebasisvandereacties.Hetbewustzijn/hetmentaleisietsdatvolgenshengeschraptmoetworden,aangezienhetvolledigbestudeerdkanwordenviaeenbiologischebasis.

àReductie,zijzullenallesverklarenviadefysiologie.

SECHENOV

=Degrondleggervandereflexologie.Boek:“ReflexesoftheBrain”(1863)

• Allesiseenreflex,zelfsonzemeestecomplexementaleprocessen• Allesvaltop1maniertebegrijpen:opdefysiologischemanier(monisme+materialisme)• Hetbreinmaterieelproberenbegrijpen• BasisvoorwatPavlovverdergaatuitwerken

BECKTHEREV

Introductievandeterm“reflexologie”.Boek:“ObjectivePsychology”(1910)àeenheidsproject àHijsteltdatpsychologiedraaitomobjectiviteitendathetmentale/subjectieveoverboordmoetwordengegooid.

• Tussenfiguur• Historischerolheeftervoorgezorgddatertransmissieisnaarpsychologentoe• Vertaaldealleswatophet1ezichteenaanvalopdepsychologieisnaareeninteressevoorde

psychologen(ÛPavlov:Zeerdenigrerendtegenoverhetpsychische)• Reflexologietoepassenopabnormaalgedrag

PAVLOV

GeeftexperimenteleondersteuningaandestellingenvanSechenovenhoudtzichbezigmethetassociatiefconditioneren.Bv.:DehondvanPavlov. OS=Voedsel,CS=rodelamp,CR=sallivatie,OR=sallivatie

Extinctie:Deconditioneringkanwordenafgeleerd.Uitdoving:Dehondleertdatnaverloopvantijdhetetennietmeervolgtopdelamp.

OokcontextisvanbelangbijPavlov.

42

BELANGRIJKETERMENDIEPAVLOVOPDEKAARTHEEFTGEZET:

• Irradiatie:Degeneralisatieofprikkelveralgemeningo Bv.:Dehondbeginttesalliverenalsereenlampbrandt.Naeentijdheeftdehond

doordatwanneerereenderwelkelampbrangt,ervoedselzalzijn.Hijzalbv.ookwetendatalshijvoetstappenhoort,datervoedselzalzijn.DeCSkandusbrederwordendanenkeldestimuluswaarmeedehondvertrouwdis.

• Inhibitie:Hetaflerenvandeconditie.Hetgaatoverdiscriminerenofdifferentiëren.o Bv.:Erkomtenkelvoedselalsereenblauwlichtbrandt,bijeengroenlichtzalhijdus

nietsalliveren.Erzijnverschillendevormenvandifferentiatie.• Spontaanherstel:Ietsdatwehebbenafgeleerdkanspontaanterugaangeleerd/hersteld

worden,enietsdatisaangeleerdkanookterugafgeleerdworden.

AMERIKAANSCONNECTIONISME

=Hetleggenvanlinkentussensignalendiekomenvandeomgevingenbepaaldegedragingen.

THORNDIKE

Connectiesinplaatsvanassociaties.

• Probleemoplossendgedrago Meerenmeerbijdierengeëxperimenteerdwordeno Deproevenzullensystematischwordeningevoerdo “AnimalIntelligence:anexperimentalstudyofassociativeprocessesinanimals.”

§ Benadrukkingcontinuïteittussendemensenhetdier• Puzzleboxes:Houtenkrattenwaarinhijexperimentendoetmeto.a.kippen

o Lerenheeftniettemakenmetinzicht(ÛLewis),maardoortrial&error.o Indepuzzleboxplaatsthijhendels,dekipzalopeenbepaaldmomentopeenhendle

moetenduwenwaardoorervoedseltevoorschijnkomt.o Lerengebeurtdoortoevalligeacties(dehendelindrukken),dieeengevolghebben

(voedsel)• 2basisprincipes

o Dewetvanoefening:Lerenheefttemakenmetoefenen,herhalingisbelangrijko Dewetvaneffect:Wanneerhetdierzietdatdooropdehendelteduweneretenzal

komen,danwordtdieconnectieheelsnelensteviggelegd.Alshetdiermerktdatwanneerhettegeneenwandkomt,ereenelektrischeschokzalzijn,danzalhetlerendathetbestniettegendewandkomt.

• Lerenheefttemakenmetfeedbackmechanismen:o Alserietspositiefvankomt,danwordtdelinkssterkgelegdo Alserietsnegatiefvankomt,danzaldielinknietwordengelegd

• ÛPavlov:o Hetlerenheefttemakenmetdeactiviteitvanhetsubjecto Ergebeurteenevaluatiebijhetsubjectzelf

§ Opbasisvandeevalutaitevanhetbereikteresultaatzaliemandhetgedragaldannietnogstellen.

o Pavlov:reflexen,louterfysiologisch.§ Thorndike:annoyersensatisfiers

• Beslissenofdeconnectiebevestigd,afgezwaktofnietgemaaktwordt

43

BEHAVIORISME

AMERIKAANSEPSYCHOLOGIE

NadedoodvanTitchener(structuralisme)envanThorndike(functionalisme)in1913domineerthetbehaviorisme.

ErwasookindeAmerikaansepsychologieeenoverlaptussendepsychologieendefilosofie.

WATSON

=Devadervanhetorthodoxebehvaiorisme.Boek:“PsychologyastheBehavioristviewsit”.

• Psychologiewordtgelijkgesteldmethetbehaviorismeo Waterinonshoofdgebeurt,kunnenwienietzien/meten/controlerenenhebbenwe

wetenschappelijkgeengripop,opgedragwel.o Gedragwordtcentraalgesteldomzichtotwetenschapteontwikkelen

• Herformuleringvanwatpsychologieis/magzijno Geenintrospectie(hangtsamenmethetbewustzijn)o Voorspellenenbeheersenvangedragstaatcentraal

• Empirismekomtterugo Vraagstukkenoverhetbewustzijnwaarmeepsychologenbezigzijn:pseudoproblemeno Wekunnengeenjuistantwoordopdezevragengeven,duswaaromonsermeebezig

houden?o Blackboxpsychology:Waterinonshoofdgebeurtiseenblackbox.Wekunnenhet

nietzien,nietbewijzen,ennietwetenschappelijkdoorgronden.o ÛTitchenerenJames

• Associationisme:S-Rbegrijpenintermenvancausaliteit3o 2principesomS-Rtebegrijpen:

§ Frequentie:HoemeerdeSzichherhaalt,hoekrachterdeS-Raanwezigis§ Recentheid:HoerecenterjedeSgezienhebt,hoebeterjehetjeherrinert

o ContrahetsubjectievedeelvandeS-R(Thorndike)

KRITIEKOPWATSON

• S-Rbegrijpenzonderrekeningtehoudenvaneenmediatievanhetmentale.Hetfysiologischeaspectwordtooknietuitgewerkt.Hijbaseertzichenkelopwaterwaarneembaarisindegedragingen.

• Extreemreductionitisch:Allesherleidentotgedrag.Hijverondersteltdatallesfysiologischiszonderdathijditexplicietuitwerkt.

“DepsychologieverloorhaarzielmetDarwin(Hijsteldedemensopgelijkehoogtevandedierenen

legdedenadrukopdedieren),nuheeftzemetWatsonookhaarbewustzijnverloren(centralenotie

uitdepsychologievollediggeschrapt).”

3Oorzaak-gevolg

44

ANDEREVROEGEBEHAVIORISTEN

Brengennuancesofaanvullingenmee.

HOLT

• Hollistischemaniervandenken• Hetreductionismewordtgerelativeerd

o Notievanmotivatieindetheoriebrengeno Psychodynamische&instinct-theorieën

• Hetbehaviorismeisininteractiemetanderestromingen

WEISS

• AllesiscomplexerdanwatWatsonbeschreef• Demensiseenbiologischensociaalwezen• Brengtdebiosocialeinteractieinkaart

HUNTER

• GaatnogverderdanWatson• Hijistegenelkevormvanmentalisme:hetbewustzijnmoetvollediggeschraptworden• Determ‘psychologie’isoverbodigenwordtvervangendoor‘antroponomie’4• Sterkenadrukophetempirischeendeobjectiviteitdiemoetwordennagestreefd

LASHLEY

• Psychologie=behaviorisme,maaronderbouwtookhetfysiologische• Deintegriteitvanelkniveaumoetwordenbenadrukt

o Derelatietussenelkniveaumoetopzichzelfwordenbestudeerd• KritiekopWatsonomdathijditnietheeftuitgewerkt• KritiekopPavlovomdathijdittéexclusiefheeftuitgewerkt• Lashleyiseentussenpersoon.

4Antropo:mens+nomie:wet

45

INVLOEDENOPDEONTWIKKELINGVANHETBEHAVIORISME

OPERATIONEELPOSTIVISME(=NEO-POSITIVISME)

• Operationisme:Strekkingvandenkers(waaronderpsychologen)diestellendatiederpsychologischverschijnselidentiekisaandedaarmeeovereenkomendereeksoperaties.

o Psychologischeverschijnselenzijnreduceerbaar.o Tendenstotobjectiveren

• Logischpositivisme:Nadrukopempirischewaarneming.Dingenmoetencontroleerbaarzijn,denadrukligtopdefeiten.Gedrag:jekanhetzien,jezietnietwaterinhethoofdomgaat.

o Reductionisme:Fenomenenwordengereductioneerd.Enkelzijdieempirischverifieerbaarzijnzijnvanbelang

o Sciëntisme:Kennisvandewerkelijkheidkanenkelwordenbekomenopbasisvandepositievewetenschappen;ditiseenzeerengemanieromtesprekenoverkennis

o =Logischempirisme,ofdeWienderKreis

HETREFLEXOLOGISCHEPROJECT

IsvooralvangrootbelanginRusland.

MILLERENKONORSKI

Onderscheidtussengeconditioneerdeassociatieseninstrumenteel/operantconditioneren àGemaaktvóórSkinner! àZemakeneenonderscheidtussenPavlovenThorndike

Konorskigaatverder:hijisbezigmetbreinfysiologie.Hijisgeïnteresseerdininstrumenteelgeconditioneerdereflexen.BrengtdereflexologiebuitenRusland.

VYGOTSKI

Bezigmettaalenhoetaalzichontwikkelt.SabinaSpielreinzalzichbezighoudenmettaalindepsychoanalytischecontext.

Mendachtvroegerdattaalgewooneenuitvloeiselwasvanwaterindehersenengebeurde.VolgensVygotskikomttaaltotstanddoordatereerstgedragplaatsvindt.Doorhetstellenvanditgedragkomtereenopeningomopmetnaalvlakbezigtezijn.Taalzalzichontwikkelenalstussenfasevangedragendenken.

Hijisbezigmetdehogerementalefunctiesbinnenhetfysiologischeproject.Hijheefteenhollistischekijkopdepsychologie(ÛPavlov:reductionistisch)

LURIA

VerderbouwenopVygotksi.

Gaatuitvanhetmonismeensteltdatgedraggelokaliseerdmoetwordenindehersenen.Hijdoetookonderzoeknaarhetherstelvandehersenfunctiesnahersenschade.

46

FASEVANTHEORIE-UITBOUW

=DeneigingomnaWatsonendeanderendetheorieverderuittebouwen.Deexactewetenschapzalcentraalstaan.

TOLMAN

Boek:“Purposivebehaviorinanimalsandmen.”DenktminderreductionistischdanWatson.

Molairgedrag:Gedragdatweenkelkunnenzien. Bv.:Wanneerwebooszijnenweslaanmetonzearmen.Zoziejethetonmiddellijkzichtbaregedragwaarweconclusiesuitzullentrekken.

Moleculairgedrag:Gedragdatzichopmicorscopischniveauafspeelt.Bv.:Hartgaatsnellerslaan,zweten,…

àHetmolairgedragismeerdandesomvandemoleculairegedragingenàHollistischGedragwordtgemedieerddoorcentralecognitieveprocessen,zijzorgenvoordetotaliteitv/hgedrag.

SKINNER

Eineaandetheorie-uitbouw.

Radicaalpositivisme:Hijistegentheorie:hetisoverbodigendoetoneeraandeconcretedingenvanfeiten.Theorieënleidentotmetafysicaenfilosofie.Hijsteltdatdetheorievanhetlerenoverbodigis.

Extreembehavioristisch:Geenmediatie,enkeldeomgevingmoetmeeinrekeninggebrachtworden.Denadrukmoetliggenophetoperantegedragennietophetresponsievegedrag.

Sterkekritiek:Extreemmechanistischeopvatting.Hetbewustzijn,devrijheidenhetdynamische(hettypischmenselijkevanmensen)wordtvolledigafgesloten.

47

FASEVANDEPOST-THEORIE

Nadrukopdatacollectie,feitenmoetenwordengeregistreerd.Positivistischemaniervandenken.

InhetverlengdevanTolmanwordenenkelenamengenoemd:

FESTINGER

Cognitievedissonantie:Als2denkinhouden/cognitiesnietinovereenstemmingzijn,ontstaatereenonlustvollespanningeneenmotivatieomdiespanningwegtewerken.Dedissonantiewordtactiefweggewerktenleidttoteenconsonantie.

Consonantie:Informatievan2tegenstrijdigeideëenombuigennaar1richting.

Bv.:Alsjeeenmoeilijketaakhebtgemaakt,enjemoetzeggentegendevolgendedatheteengemakkelijketaakwas,zaldievolgendedetaakookmindermoeilijkvinden.

CHOMSKY

Universelegrammatica:Onsbrein/geestisuitgerustmeteen“module”diedemenshetmogelijkmaaktomvanafdegeboortetottaalontwikkelingovertegaan.

Doortaalverwervingwordteenconcretetaalgeleerd,ditismogelijkgemaaktdooreenuniverseleset.

»Descartes:Erisietsaangeborenbijonsallen,nativisme.

PIAGET

Interesseindeontwikkelingvanhetcognitievebijkinderen.Erzijnverschillendefases:

• Desensomotorischefase(0-2jaar)o Kinderendoenviahunzintuigenkennisopvandeomgeving.

• Depre-operationelefase(2-7jaar)o Kinderenzijnbezigmetzichzelfenzullenontdekkendatzeeen“ik”hebben.o Zedenkennaoverzichzelf

• Deconcreetoperationelefase(6-12jaar)o Kinderenlerendingenrangschikken,zijnbezigmetrekenen,lezen,…

• Deformeeloperationelefase(vanaf11jaar)o Wetenschappelijkdenkeno Zehebbeneenruimtelijkinzichtenkunnenopeenabstractemanierredenerenover

dewerkelijkheid

TOEPASSINGEN

Behavioristischeprincipesinopvoeding,leger,reclame.GedragstherapieKritiek:Brainwashingtijdensexperimenten

48

HUMANISTISCHEPSYCHOLOGIE:THETHIRDEFORCE

ThirdforcemovementinAmerika.Reactieophetbehaviorismeendepsychoanalyse.

Denadrukligtophetindividu.Menwilafrekenenmeteenreductionistischeenmaterialistischemaniervandenkenoverdemens.

BÜHLER

Menselijkelevensloop:Onslevengebeurtinverschillendefases,erisontwikkelingineenmensenlevenenelkefaselevertbepaaldeproblemenop.

MASLOW

Theorievandemenselijkebehoeften.

Delaagstebehoefte=defysiologischebehoeften.Dehoogstebehoefte=dezelfrealisatie/zelfactualisatie.

MAY

Existentiëlepsychologie

ROGERS

Reactieophetbehaviorismeendepsychoanalysemetdeclient-centeredtherapy.Erligtmeernadrukophetindividudatvooruzit,eriscontactmetdecliënt.Hetdraaitomempathie.

DUQUESNE-GROEP

Existentiële-fenomelogischepsychologie

49

GESCHIEDENISVANDEPSYCHOLOGIE

1ebachelorpsychologie

UNIVERSITEITGENTTIFFANYVOLCKAERT&CAROPANNE

2016-2017

50

INHOUDSOPGAVE

Inleiding:Watisdegeschiedenisvandepsychologie? 5Argumentenvoorhistorischonderzoek 5Eenhistoriografischspanningsveldmetmogelijkevalkuilen: 6Wetenschapsgeschiedenis 8

Hetontstaanvandemodernewetenschap 9“Oude”wetenschap 9“Moderne”wetenschap 10Modernewetenschappers:16e–17eeeuw 10

Modernetijd:deFransetraditie 11Post-Descartes:sensationalisme(18eE) 11

DeBritsetraditie 12Vroegeempiristen 12

1. Hobbes(17eE) 122. Locke(17eE) 133. Berkeley(18eE) 134. Hume(18eE) 145. Hartley(18eE) 14

Commonsense(18e-19eE):Schotland 15Reid&Brown 15

Hetlateempirisme 151. JamesMill(18e-19eE) 152. JohnStuartMill(19eE) 153. Baine(19EE) 15

Modernewetenschap:deDuitsetraditie 16Mesmer(18e-19eE) 16Leibniz(17eE,maarhadinvloedinde18eE) 16Wolff(18eE) 17Kant(18eE)(!!!) 17Post-Kant(19eE) 18

1. Herbart(19eE) 182. Beneke(19eE) 183. Lotze(19eE) 18

TussenKantenFreud(19eE) 181. Schopenhauer(19eE) 182. VonHartmann(19eE) 18

De19eeeuwseontwikkelingen 19Fysiologie 19

Algemenefysiologievanhetzenuwstelsel 19Fysiologievandewaarneming 19Hersenfysiologie 20Hersenstructuurenfysiologie 20

Psychofysica 211. Weber 212. Fechner(!!!) 213. Hemholtz 22

51

Evolutie 221. Darwin 222. Spencer 233. Galton 23

Positivisme 23Compte 23

Hetontstaanvandepsychologie:hetnatuurwetenschappelijkmodel 24Wundt(19e-20eE) 24Titchener(19e-20eE) 25ImpactWundtenTitchener 26Andereexperimentelepsychologenvolgenshetnatuurwetenschappelijkmodel 26

Ebbinghaus 26GeorgEliasMüller 26

Demethodenstrijd:psychologiealsmenswetenschap 27Dilthey 27Bergson 27Akt-psychologie 28

Brentano 28Stumpf 28Ehrenfels 29

Külpe(endeschoolvanWürzburg) 29

DeGestaltpsychologie 30Wertheimer 31Köhler 31Koffka 31Lewin 31

Thirdforcemovement 32Structuur(Europa) 32

Husserl 33Heidegger 33Sartre 34Buber 34Camus 34Merleau-Ponty 34Existentiëlefilosofie/psychologie:therapeutisch 35

Amerikaansfunctionalisme 36DepsychologieinAmerika 36Hetpragmatisme 37

James 37Pierce 37

Overgangsfiguren 38Münsterberg 38McDougall 38Hall 38

2scholenvanfunctionalisme:schoolvanChicago 39Dewey 39Angell 39

52

Carr 392scholenvanfunctionalisme:schoolvanColumbia 40

McKeenCattell 40Woodsworth 40Thorndike 40

VrouwelijkeAmerikaansepsychologen 40WhitonCalkins 40Ladd-Franklin 40FloyWashburn 40

Voorlopersvanhetbehaviorisme:RussischereflexologieenThorndike 41Russischereflexologie 41

Sechenov 41Becktherev 41Pavlov 41

Amerikaansconnectionisme 42Thorndike 42

Behaviorisme 43Amerikaansepsychologie 43

Watson 43Anderevroegebehavioristen 44

Holt 44Weiss 44Hunter 44Lashley 44

Invloedenopdeontwikkelingvanhetbehaviorisme 45Operationeelpostivisme(=Neo-positivisme) 45Hetreflexologischeproject 45

Fasevantheorie-uitbouw 46Tolman 46Skinner 46

Fasevandepost-theorie 47Festinger 47Chomsky 47Piaget 47Toepassingen 47

Humanistischepsychologie:Thethirdeforce 48Bühler 48Maslow 48May 48Rogers 48Duquesne-groep 48

SigmundFreud,devadervandepsychoanalyse 55Inleiding 55

3krenkingen 55Historischbelang 55Wijsgerigerelevantievaneenniet-filosoof 55Freudiaansewijsgerige-antropologischeprojectinFreudswerk 56

Levenenwerk 56

53

Hetonbewusteenhetdriftleven 57DeDroomduidingalsfundamentvandefreudiaansepsychoanalyse 57Modelvanexpressie 57Driften 57Hetconflictmodelvandemenselijkegeest 58Partiëledriften 58

Seksualiteit 58Deneuroseendeperversie 58Deinfantieleseksualiteit 59Ontwikkelingspsychologischvs.patho-analytischperspectief 59

Ziekteennormaliteit 60Menselijkeagressiviteit 60

Dedoodsdrift 61Hetonbehagenindecultuur 61

“Totementaboe” 61“Detoekomstvaneenillusie” 62

Totslot 62

Freudsdoodsdrift–metapsychologieenkliniek 63Inleiding 63Genealogie 63

SabinaSpielrein(1885–1942)(Rusland) 63AugustStärcke(1880–1954)(Nederland) 63OttoRank(1884–1939)(Wenen) 64BarbaraLow(1877–1955)(Engeland) 64

Ophetachterplan 64WilhelmStekel(1868–1940)(Wenen) 64AlfredAdler(1970–1937)(Wenen) 65TheodorReik(1888–1969)(Wenen) 65Delaatromantischetraditie 65

devraagnaardecontext 66Freudsmetapsychologischematrix:demelancholie 66‘Doodse’driftmatigheid:tussenblinderazernijenpersisterendeintertie 68Totslot:dedoodsdriftmethetbadwater? 69

Freudsdochters–overdeinstitutionaliseringeninternationaliseringvandepsychoanalyse 70Inleiding 70

Cherchezlafemme 70aandewiegvandepsychoanalyse 70

zaterdagavondlezingen 71woensdagavondgroep 71weensepsychoanaltischevereniging 72

femaletouchofbaanbrekend-nieuweideeën? 73Kinderanalytici 74vrouwelijkeseksualiteit 74anderegebieden 74Vrouwelijkeinvloed 75

Addendum:FreudsGentseconnectie 75Studies 75verderebekendheid 76

54

omkanteling 76Einde 76

FreudsRussischedochter–Spielreinenhaarbijdrageaandepsychoanalysealstheorieenpraxis77Inleiding 77Overdrachtentegenoverdracht 77Schizofrenie,doodsdriftenhetjungiaansedenken 78

VanZürichnaarWenen 78Kinderanalyseenkinderpsychiatrie 79

VanWenennaarBerlijn 79VanBerlijnnaarGenève 79VanGenèvenaarRusland 79

Sandorferenczi,‘enfantterrible’vandepsychoanalyse–eenkennismakinghetdehongaarseschool 80

Inleiding 80Eerstecontactmetdepsychoanalyse 80Ferenczialskatalysator 81Deoorlogsjarenenhunimpact 81Deeersteimmigratiegolf(1919-1924)endedoodvanFerenczi(1933) 82Detweedeimmigratiegolf(1938-1941)endediasporavandepsychoanalyse 83Furorsanandi:de‘actievetechniek’ende‘relaxatie-techniek’ 83deinvloedvandeHongaarseschoolopdehedendaagsepsychoanalyse 85

55

SIGMUNDFREUD,DEVADERVANDEPSYCHOANALYSE

INLEIDING

PaulRicoeurraaktgefascineerddoorde“meestersvanhetwantrouwen”:KarlMarx,FriedrichNietzscheenSigmundFreud

Freudheefteendubbelzinnigehoudingtegenoverdewijsbegeerte:hijbeschouwtditalseenalgemeneenspeculatievewereldbeschouwing(cfr.IdealismevanHegel).Desondankshijerwelingeïnteresseerdis,beschouwthijzichzelftochalspurenatuurwetenschapper.

3KRENKINGEN

Freudpresenteert3krenkingendiedemensheeftmoetenondergaansindsde17eE:

1. Copernicus:deaardeisniethetmiddelpuntvanonsheelal2. Darwin: vernietigdehet scheppingsproces vandemensenweesopde afstamming vanhet

dierenrijkendeonuitroeibaarheidvanzijnanimalenatuur3. Freud:het“ik”isgeenmeesterineigenhuis,maarisaangewezenophetonbewuste

HISTORISCHBELANG

Freudiswillensnillensdegrondleggervanelkevormvanpsychotherapeutischegesprekstherapie.

Demenswetenschappenformulereneenhistorischgesitueerdantwoordophetmenselijke lijden,datookeendaaringeïmpliceerdmensbeeldveronderstelt.Daaromleverenzeeenbijdrageaanhetdebatoverdevraagnaardemens.

OokbijFreudwordtdecentralevraagvandewijsgerigeantropologiemeeopscherpgesteld.Hijkandusookalsfilosoofwordenbeschouwd,ondankszijneigenreserves.

WIJSGERIGERELEVANTIEVANEENNIET-FILOSOOF

Freudwerdopgenomeninbelangrijkewijsgerigenaslagwerken.

Erzijn2klassiekewijsgerigebenaderingenvandefreudiaanseerfenis:

1. DoorJ.P.SartreenM.Merleau-Ponty:a. De psychoanalyse biedt inzichten voor verdere en adequatere uitwerking door de

wijsbegeertezelfb. Depsychoanalysewordtbeschouwdalseeninspiratiebron(=ancilla)voordefilosofie

2. DoorG.Bachelard:a. Depsychoanalysegebruikenvooruitwerkingvaneeneigenwijsgerigprojectb. Diteigenprojectblijftaandepsychoanalyseextern

56

FREUDIAANSEWIJSGERIGE-ANTROPOLOGISCHEPROJECTINFREUDSWERK

1. KarlMarxwerd1-maligopeenneutralewijzevermeldinzijnwerka. Hijbenadruktehetbelangvanhetpsychischetegenoverhetsocio-economischeb. Hijbenadruktedushetbelangvandepsychoanalysevooranderewetenschappen

2. FreudsschatplichtnaarNietzschewerdbehoedzaamerkenta. Hij legt Nietzsche terzijde om te voorkomen aan verwachtingen te confirmeren bij

verderekristaliseringvandepsychoanalyseb. Nietzsche’s verwachtingen & vermoedens kwamen overeen met de moeizaam

verkregenresultatenvandepsychoanalysec. VolgensS.ZweigwasFreudde“wareNietzsche”nadiensdood

LEVENENWERK

• °Pribor:wolhandel,vehuisnaarLepzigenWenen(cultuurcentrum!)• Opleiding:

o Gynasiumopleiding,waarhijeenfascinatieontwikkeldevoordeantiekeoudheido Geneeskunde:aanvankelijkzoölogie,laterfysiologieo Hijkreeglesbijo.a.Klaus,vonBrücke,enBrentanoo Hijhadinvloedvano.a.Darwin,Mill5&Spencer,Feuerbach6

• 1885=scharnierpunt!àHijontmoetinParijsdeartsenCharcotenJanetdieonderzoekdedennaardehysterieenhypnose

o Freudlegtzichtoeopdehypnosealstherapeutischepraktijkindebehandelingvandepsychoneurosen,metdenadrukopdehysterie

• HijwerktesamenmetBreuer,diereedservaringhadmetdehsysterie,aandepatiëntAnnaOo Eerste patiënte die onder hypnose vorm gaf van traumatische, weggedrukte

ervaringen.Daardoorontstondereenverlichtingvanhetsymptoomenkreegzeeen‘praatkuur’.Zezeidatzeeencatharsisondergaanwas(=zielsreiniging)

o Desamenwerkingwerdbeïndigddoormeningsverschillen• 1899/1900:°psychoanalyse;“deDroomduiding”

o Dedroom isdevia regalis tothetonbewuste zielenleven.Het isdeuitdrukking vanverdrongen,seksuelewensen.

o Decentralethematiekvandepsychoanalyse:dehysterie,dedroomendeseksualiteit• 1905:“3verhandelingen”,“deGrap”,endegevalstudievanDora• Dedwangneurose:o.a.“Totementaboe”,“Terintroductievanhetnarcisme”• NaambekendheidinEuropa,VSenVKàinstitutionalisering• WOI:o.a.“Rouwenmelancholie”,“Aangenezijdevanhetlustprincipe”,“HetIkenhetEs”• AanloopWOII:o.a.“Detoekomstvaneenillusie”,“Hetonbehagenindecultuur”,“Waarom

oorlog?”(Einstein),“DemanMozes”• 1933:boekverbranding• 1938:vluchtnaarVK• 1939:sterftaanlongkankerteLonden,deaswordtbewaardineenGriekseamfoor

5InvloedvanhetBritseempirismeonderMill6InvloedvanhetmaterialismeonderFeuerbach

57

HETONBEWUSTEENHETDRIFTLEVEN

KlassiekwerdFreudbeschouwdalsdeontdekkervanhetonbewuste.Inwerkelijkheidwashijgewoonde vertegenwoordiger van een traditie. Erwerd al over het onbewuste gesproken van de klassiekeoudheidt.e.m.delaatromantiek.

DEDROOMDUIDINGALSFUNDAMENTVANDEFREUDIAANSEPSYCHOANALYSE

DefascinatievoorhetonbewusteenhetdroomlevenontstaatbinnenFreudsonderzoeknaardepsychoneurosenendepsychosomatischezenuwziekten.

Dedroomishetsymptoomvanhetonbewustedriftlevenenisdeuitdrukkingvaneenwensvervulling.Freudspreektovereenmanifestedroom,dedroomdiedemensennavertellen.Ditishetresultaatvandepsychischebewerkingen.Hetoorspronkelijkedroommateriaalinhetonbewusteisonderhevigaandroomarbeidendruktzichcoherentnarratiefuit,waardoorhetvreemdlijktvoorhetbewustedenken.

MODELVANEXPRESSIE

Symptomen:Bv.:Droom,versprekingen,vergissingen,vrschrijvingen,tics,…=Compromisinformatie:Eenoplossingvooreenpsychischconflict.

Hetsymptoomiseencompromistussenhetonbewusteverlangenendeafweertegendatverlangen.=SubstituutbevredigingvaneenverlangendatwordtweggedruktENzichuitdrukt tegelijkertijd.Hetbewuste‘ik’bewaakthetweggedrukteenzorgtervoordathetverlangenopeenaanvaardbarewijzewordtweggedrukt(alssymptoom).

Hetdynamischeonbewuste=Eenapparaatwaarinzichdeverdrongenimpulsenbevinden,metelkaarinteragerenenaandringenomzichtemanifesteren.Hetonbewusteiszeerchaotisch(integenstellingtotdebeheersingendeordevanhetbewuste).Ditisdecentralekarakteristiekvanhetmenszijn

Afweermechanismen:Bv.:Verdringing,sommatiebijdehysterie,…

Freudsteltdemensvooralshetneurotischedier(»hetziekedierbijNietzsche).

DRIFTEN

Freudmaakteenonderscheidtussen2soortendriften(ÛNietzsche):

• Dezelfbehoudsdriften(=Ik-driften)o Deprimairedriftactiviteiteno Bv.:Etenenademenen

• Deseksueledrifteno Hetheledomeindatniettothetvorigekanwordenherleid

Dedrift=Hetnastrevenvanlustenhetvermijdenvanonlust.Lust=Deafvoervanspanningenheteindevaneenhandeling(ÛNietzsche:lustwordtbereiktindeactiviteitvanhetzichuitdrukkenvankrachtenhetsteedsverderopvoerenvandespanning).Onlust=Eenteveelaanspanning.

58

HETCONFLICTMODELVANDEMENSELIJKEGEEST

Freudmaaktaanvankelijkeenonderscheidtussenhetonbewusteenhetbewustedeel.Hetbewustedeel functioneert volgens het realiteitsprincipe, met het “Ik” als bewaker ervan. Het onbewustedriftlevenfunctioneertvolgenshetlustprincipe7.

Het conflict speelt zich af tussen het “Ik” en de in het onbewuste huizende driften die zich willenuitdrukken.Dusniettussendeverschillendedriftenonderling.àDynamischekarakterv/honbewuste.

PARTIËLEDRIFTEN

De seksuele drift is volgens Freud een samengesteld deel van allerhande partiële driften.Bv.:Deoraledriftendekijkdrift.

Departiëledriftcomponentenzijnverbondenmetbepaaldelichaamszones(=deerogenezones).Dezeerogenezonesvormenookdelichaamsplaatsenwaarneurotischesymptomenbijvoorkeurtotuitingkomen.

SEKSUALITEIT

Freudwordtbeschouwdalsdeontdekkervande(infantiele)seksualiteit,maarinwerkelijkheidheefthijnietechteenpioniersrol.Hijisdespreekbuistijdensde2ehelftvande19eE.

Seksualiteitwasafwezigindewijsbegeerte,netalshetmenselijkelichaam.HetwerdalsminderwaardigeneenzondigvoorwerpbeschouwddoorPlatoendekerkvaders.MetKantenSchopenhauerkwamereen‘opening’inhetdenkenomtrentseksualiteit.

Freud baseerde zich op o.a. Von Krafft-Ebing (“Psychopathia Sexualis”) die geïnteresseerd was inperversies:afwijkingenvanhet“normale”seksueledoel(devoortplanting),zewerdenbegrepenvanuitdeerfelijkebelastingofdegeneratie.

Centraalwerk:“Drieverhandelingenoverdetheorievandeseksualiteit”(1905)

DENEUROSEENDEPERVERSIE

• Depsychoneursevandehysteriecentraalomdemenselijkeseksualiteittebegrijpen• Deneurose=het‘negatiefvandeperversie’

o Watzichindeperversieopeenuitvergroteengeïsoleerdewijzetoont,manifesteertzichindeneuroseopeengemilderdeen‘negatieve’manierinsymptomen.

o Bv.:Voyeurismeindeperversievs.hethysterischverdraaienv/dogenindeneurose.• Neurose&perversie(ennormaliteit)gaanterugopdezelfdedeelcomponent

o Freud:andereopvattingoverperversiedanvonKrafft-Ebingendepsychiatrischetraditievoorhem.

o Freud:Perversie=eengeïsoleerdeuitvergrotingvaneencomponentdiedeeluitmaaktvaneeniedersseksualiteitàContinuïteittussenperversieennormaliteit

o VonKrafft-Ebing:Scherponderscheidtussenperversieennormaliteit:discontinuïteit

7Hetlustprincipe:Strevennaarlust(enhetvermijdenvanonlust)vandeseksueledriften

59

DEINFANTIELESEKSUALITEIT

Freud omschrijft het kind als ‘polymorf pervers’ omdat hij de seksualiteit als bestaande uit partiëlecomponentenaantreftindekindertijd.Deverschillendeerogenezonesstrevenbijhetkleinekindopeenchaotische,niet-geïntegreerdemaniernaarbevrediging.Deverschillendecomponentenfungerennogvolledigautonoomvanelkaar.

De erogene zones worden in functie van hun respectievelijke dominantie in een bepaaldeontwikkelingsfasevanhetkleinekind:deorale,analeen fallische faseenhetOedipuscomplex8.HetOedipuscomplex wordt stilgelegd met de latentiefase en wordt opgevolgd door de puberteit,resulterendindevolwassenseksualiteit.

De volwassen seksualiteit: het primaat van de genitaliën à alle partiële componenten van deseksualiteit stellen zich ten dienste van de genitale seksualiteit. In realiteit resulteert dit in eenneurotischeseksualiteitdiesteedsimplicietdesporenvertoontvanperverseinteresses.

Hetneurotischeheden:constitutioneleaanleg+contingentegebeurtenissenindekindertijd.Hijspreektaltijdoverziekte-geschiedenissen,metdenadrukophetthemavandehistoriciteit.

ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGISCHVS.PATHO-ANALYTISCHPERSPECTIEF

• Opnieuwvanuiteenteleologischperspectiefo Primaatv/dgenitaliënindevolwassenseksualiteitalsdenormo Coïtusalseinddoelenvanuitdevoortplantingalsmodel

• Initiëleuitgangspositieverduisteren:o Hetherdenkenvandeverhoudingperversieennormaliteito ÛvonKrafft-Ebbingendepsychiatrischetraditieo Nadrukopdeontkoppelingvandoelenobjectvandeseksueledrift

Ontwikkelingspsychologischperspectief:Aanpassingaandenorm.

Filosofische,patho-analytischelectuurvanFreud:Pathologieincontinuïteitmetdienormaliteit,legtdenadrukophetfeitdatdemens‘onaangepast’isendatdeseksualiteithetdomeinbijuitstekiswaarditzichopenbaar.

8Oedipuscomplex:Deliefdevanhetkindvoordeanders-geslachtelijkeouderendehaat-liefdeverhoudingnaardeouderwaarmeehetzichzelfidentificeert.

60

ZIEKTEENNORMALITEIT

• Traditioneel:pathologie=hetnegatiefvannormaliteit:o Ziekte=deafwezigheidvangezondheido Gezondheid=denormenziekteisdeafwijkingvandienormo Normaliteitstaatcentraalinhetdiscoursoverziekteengezondheid

§ Hetiseencontingentendynamischideaalconcept,eenidealefictie:iedervanonsiseenziek,neurotischdier

o Zezijnwederzijdsuitsluitend• Antropologischewending:continuïteittussenziekteengezondheid

o Demensheeftietsgemeenschappelijksmetdeziekeo Pathologiealsviaregalistotdenormaliteitzonderdatzetotlijdenleideno Universeel-menselijkeproblemen

§ Pathologielegtpathogenestructurenbloot(inextreemuitvergrotevorm)dieons niet vreemd zijn,maar die onder normale omstandigheden niet of nietdermategeprononceerdtotuitdrukkingkomen.

• Kristalmetafoor:ziekemensals‘gebrokenkristal’o Als een kristal op de grondwordt gegooid, breekt hij nietwillekeurig uit elkaar. Hij

breektuitelkaarvolgenszijnsplijtrichtingen,hetwasvantevorenbepaalddoorzijnkristalstructuur.

o Pathologielegtmanifestblootwatindenormaliteitookaanwezigiso Degebarstenendegekloofdestructuren»degeestesziekeno Studiev/dpathologiegeeftonsinzichtindeuniverseel-menselijkestructurenen

problemen• Patho-analyseleidttoteenklinischeantropologie

o DekliniekreveleertbijFreuddemogelijkhedenvanwathetbetekentmenstezijn• Mensalseentussenwezentussenpathologieencultuur

o Demensverschijnternietenkelalsbalancerendopeenslapkoord,gespannentussenziekte en gezondheid, maar ook als wezen dat beschikt over het vermogen tothoogstaande,cultureleverwezenlijkingen.

MENSELIJKEAGRESSIVITEIT

Traditioneelwordtagressiebegrepenalsdeafwezigheidvanliefde/Eros.Inderechts-ofmoraalfilosofiewordthetopeennegatievewijzegethematiseerd,als ietsdatmoetwordenuitgebannen;passiesofemotiesdiemoetenwordengereguleerdofaanbandengelegd.

Bij Freud vinden we de 1e aanleg om agressiviteit als een positieve menselijke mogelijkheid tebenaderen,diedeeluitmaaktvandeconditionhumaine.

Hij gebruikt verschillende concepten om de schakeringen en expressievormen van de menselijkeagressiviteittebestuderen.Bv.:Hetsadisme,masochisme,haat,woede,moordlust,zelfmoord,…

Deze conceptenbespreekthij steeds vanuit een specifiekpathologischmodel, zoals dehysterie, dedwangneuroseendemelancholie.Tochkanhijzenietaltijdevengoedvanelkaaronderscheiden.

Hetraadselvandezelfmoord:Freudbegrijptnietdatinbepaaldegevallendezelfbehoudsdriftbijdemenshetonderspitmoetdelven.Hijbeschiktoverhetpriviligevandezelfmoord.

61

DEDOODSDRIFT

Vanaf1920laatFreudhetdualismevarenengaathetoverhetErosdietegenoverdedoodsdriftstaat.Inditnieuweconceptvandedoodsdriftspreekthijookoverdeauto-agressiviteitvanuitdepathologievan demelancholie. Deze auto-agressie toont agressiviteit als een niet-afleidbare driftexpressie dieverschillendevormenkanaannemen,metalsmeestextremevormdedood.

Depathologievandemelancholie:hetIkissamengestelduitverschillendedelen,waarbijhetenedeelbijzonderwreedaardigtegenhetanderekantekeergaan.

Melancholischeschuldgevoel:ConflicttussenhetBoven-ik9enhetIk.

Hetmelancholische schuldgevoel reveleert een algemeen-menselijkemogelijkheid, namelijk gebuktgaan onder schuld. De niets of niemand ontziende intensiteit die dit schuldgevoel kan aannemen,reveleertietsvandeauto-agressiviteitwaartoedemensinstaatis.

HETONBEHAGENINDECULTUUR

Cultuur=Hetgeheelvanprestatieseninrichtingenwaarinonslevenzichonderscheidtvandatvanonzedierlijkevooroudersendieeentweeledigdoeldienen:beschermingvandemenstegendenatuurenregelingvandebetrekkingentussendemensenonderling.

Het begrip wordt bij Freud zeer breed ingevuld, maar alle invullingen hebben een zaakgemeenschappelijk: de driftvijandigheid. Cultuur komt tot stand o.b.v. driftmatigheid, maar heefttegelijkertijdalsfunctieomdedriftenintedammen.Hijgeefteenbelangrijkstatuutaandemoraalalstotstandgekomeno.b.v.driftverzakingaandeagressieveimpulsen.

Cultuurimpliceertperdefinitie‘onbehagen’:onderdrukkingvanagressie(cfr.Hobbes:mensalswolf).

Culturelemanifestatievormenziethijinhetverlengdevandepathogenewortelsvangezondheid.Hijsuggereert een continuïteit tussen pathogene disposities en culturele manifestatievormen.Bv.:kunst(literatuur)~hysterie,godsdienst~dwangneurose,wijsbegeerte~paranoia

“TOTEMENTABOE”

• DewetvanHaeckel:Deontogenese10=eenherhalingvandefylogenese11.• Moordopdeoervader:Oediupuscomplex• Religiekanaliseertdeagressie:zecreëerteenmogelijkheidomdeagressiviteitte

onderdrukkentenvoordelevandecultuur• Thema’s:schuld,wraak,straf,verbod,…

o àVerbandwordtduidelijkmetrituelen(zoalsdeeucharistie)• Oedipuscomplex:Verheffingvandevader(God)enverlangennaardevadertegelijkertijd

o Religieisdusdeuitdrukkingvaneenteveelaanzin.Hetishetdistantiërenenopafstandhouden.Hetbetekenteendriftverzakingdiehetmogelijkmaakttothetsocialeleveningemeenschap

9Boven-ik:eeninstantievanhetIk,waartoeo.a.hetgewetenbehoort.10Ontogenese:deontwikkelingvanhetindividu11Fylogenese:deontwikkelingvandesoort

62

“DETOEKOMSTVANEENILLUSIE”

Religiositeit is eenmenselijke mogelijkheid. Religie is eenmenselijk product dat door Freud wordtbeschouwd als tegemoetkomend aan demenselijke onmacht en hulpeloosheid. Hetwordt door dewetenschapoverwonnenenafgelost.Hetiseenillusie,dietroostbrengtenwerktalseenslaapmiddelofeennarcoticum.

Religiestaatophetpuntteverdwijnentenvoordelevanderedeendewetenschap.ÛNietzschediedewetenschapookalsleugenontmaskert,toontFreudzicheenexponentvandeVerlichting.

TOTSLOT

• FreudalsexponentvanzoweldelaatromantiekalsdeVerlichtingo Laatromantiek:interesseinondermeerhetonbewuste,deseksualiteitendewaanzino Verlichting:focusopdewetenschapalsoverwinningopdeonwetendheid

• Zuiderzee-metafoor:“waarEswas,moetIkworden.Hetiscultuurarbeid,ongeveeralsdedroogleggingvandeZuiderzee.”

• IndelijnvanNietzsche:demensalshet‘neurotischedier’• Het‘vreemde’bepaalthetmeest‘eigene’vandemens• Freudalsexponentvan“l’âgemoderne”(Foucault):

o O.a.concepten‘trauma’,‘kind’(Ûvolwassene),‘arbeid’(Hacking)o Ookaandachtvoorbiologie,taalengeschiedenis

• InvloedopdemaatschappijkritiekvandeFrankfurterSchule;Marcuse-“Erosandcivilization”

63

FREUDSDOODSDRIFT–METAPSYCHOLOGIEENKLINIEK

INLEIDING

• Vaststelling:o Doodsdriftvaakvoorgesteldalseennon-concepto Freudbeschouwthetalseenonvervreemdbaarconcept

• Vraag:Metapsychologischeenklinischestatus/relevantie?• Antwoord:2stappen

o Oorsprong?Genealogievandedoodsdrifto Freuds‘onderzoeksmatrix’?Metapsychologieenkliniek

GENEALOGIE

• Freud,“JenseitsdesLustprinzips”:DoodsdriftduiktpasopinhetvoorlaatsteHK• Uitweidingoverhetsadisme:“Ligthiernietdehypothesevoordehanddathetsadisme

eigenlijkeendoodsdriftis?”• Freudbekentexplicietzijnschatplichtigheidaan4collega’s:(=explicietebronnen)

o SabinaSpielreino AgustStärckeo OttoRanko BarbaraLow

• Bronnenonderzoek:opwelkemaniermakenzijconcreetmeldingvandedoodsdrift?

SABINASPIELREIN(1885–1942)(RUSLAND)

• Driehoeksrelatie(cfr.“Adangerousmethod”)• Pioniersstudie:“ÜberdenpsychologischenInhalteinesFallesvonSchizophrenie(Dementia

praecox)”• “DieDestruktionalsUrsachedesWerdens”

o Seksualiteit = “voortplantings- (transformatie-)drift”, waarvan de destructie als“doodsinstinct”deelvanuitmaaktvs.drifttotzelfhandhaving

• Onderzoeksmatrix=schizofrenie

AUGUSTSTÄRCKE(1880–1954)(NEDERLAND)

• Instellingsarts,WillhelmArntszHoeveinDenDolder• Vertalingeninleidingvan“Dwanghandelingenengodsdienstoefeningen”envan“Deculturele

seksuelemoraalendemodernenervositeit”o Delibidostreefterwezenlijknaar‘tegeven,deindividualiteitopteheffen,omdoor

dedooddeoneindigheidtebereiken’.• BriefwisselingmetFreud:

o Spreekttegendatmenremmingwilgelijkstellenaandedoodsdrift;dedood isgeenrusthoeveldeleerditwelwenst.Dedoodislouterhetveranderenvangelijkgewendebewegingenvandeeltjesineenwirwar;hetisheteindevanhetmassaverbandvandedeeltjes.Dezemassawordtslechtsdoorremmingovertuigdenmogelijkgemaakt.Nietdedood,maarhetlevenisproductvanremming.

• Onderzoeksmatrix:depsychose

64

OTTORANK(1884–1939)(WENEN)

• BekendalseenvanFreudsmeestbegaafdeleerlingen,secretarisvandewoensdagavondgroep• Wijsbegeerte:Schopenhauer,Nietzsche,Darwin;proefschriftoverLohengrinsage• Vroegewerk:“DerKünstler”

o Wreedheidensadismein“Drieverhandelingen”,tochautonomievaneenergspecifiekedrift.Contextzelfmoord:“’Drift’totzelfdestructie,detegenpoolvanalledriftendieindienststaanvandeinstandhoudingvanhetleven.”

• Bekendalscoauteurvan“Dedroomduiding”enauteur“DasTraumaderGeburt”• Onderzoeksmatrix:hysterie

BARBARALOW(1877–1955)(ENGELAND)

• StichtendlidvanBPS• Boeddhistischedenken(viaSchopenhauer)• “Psycho-Analysis”:

o Vaststellingdathetlustprincipesomsnaarluststreeftviaeenextremeophopingvanspanning.Hetmanifesteertzichviademethodevanzelfpijniging,envanuitdezebronkomtdelatereontwikkelingvansadistischeenmasochistischeimpulsen.

o Hypothesedat ‘dieper’ ligtdanhet lustprincipe:hetNirwanaprincipe:Hetverlangenvanhetpasgeborenwezenomterugtekerennaarhetstadiumvanalmachtwaarinergeenonvervuldeverlangenszijnenwaarinhetverkeerdeindebaarmoedervdmoeder.

• Freud geeft het Nirwanaprincipe een andere betekenis: spanningsreductie, tendens inzakeverknipingtussenlust,vernietigingenannihilatie.

OPHETACHTERPLAN

• Wellichtookandere,belangrijkerebronneno Aanwijzingeninde“MinutesoftheVienneSociety”

§ WilhelmStekel,AlfredAdler,TheodorReik,laatromantischeliteraireenwetenschappelijketraditie

WILHELMSTEKEL(1868–1940)(WENEN)

• MedeoprichtervandeWoensdagavondgroep• Fascinatievoorthemavandedood

o Indromenvanpatiënteaanwezige“fusievanlevenendood”als“ErosenThanatosin1persoon”

o Angstneurose:“hetsamenspelvanlevens-endoodsdriften”• “UrsachenderNervosität”en“NervöseAngstzuständeundihreBehandlung”

o Angstvormtdereactietegendeopkomstv/ddoodsdrift,veroorzaaktdooreenonderdrukkingvandeseksueledirft.

• Spielreinverwijstnaar“DiesprachedesTraumes”:doosdthematiek,doodswensen,moordlust,haat

• AversiejegensStekel:nooit‘Thanatos’bijFreud

65

ALFREDADLER(1970–1937)(WENEN)

• StekelverwijstzelfmeermaalsnaarAdler• MedeoprichtervandeWoensdagavondgroep• “DeraggressionstriebimLevenundinderNeurose”• AgressiviteitalshettoepassingsgebiedbijuitstekvanFreudslateredoodsdrift• Oorpsronkelijkeeditie“Jenseits”:schatplichtigheidaanAdlervoor‘driftmenging’en

‘driftontmenging’• Doodsdriftblijftimplicietreferentiepuntnaar(debreukmet)Adler

THEODORREIK(1888–1969)(WENEN)

• LidvandeWeensePsychoanalytischeVereniging• Inauguralelezing‘Overdoodenseksualiteit’:koppelingtussenseksualiteitendoodbijcoïtus

o “Opdezemanierisderinggesloten,deringdieisgevormddoorontstaanenvergaan,doorErosenThanatos.”

• “Flaubertundseine‘VersuchungdesheiligenAntonius’”o Doodenwellustzijnde2heersersdieregerenoverhetleven,zezijnonlosmakelijk

metelkaarverbonden.• Interesseindethematiekvanhetmasochisme

DELAATROMANTISCHETRADITIE

“Jenseits”alsrelikwievandelaatromantiek:

• Motiefvanverstrengelingtussenliefdeendood:sindsdehomerische“HymneaanDemeter”toto.a.Wagners“TristanenIsolde”

• VonGoethe:“Liebestod”;Heraclitus;Decadentismeo àProccupatiemetdeseksualiteitenhaardecadenteontsporingen

• RichardvonKrafft-Ebing:“PsychopathiaSexualis”• IlyaIlyichMetchnikoff:“Eendoodsdriftdieineenofanderepotentiëlevormdiepinde

constitutievandemensligtverankerd.”• Russischeideeëngeschiedenis:Ivanov,Solobjov,Tokarski• VonSchubert,vonSchiller,Novalis• Schopenhauer,Wagner,Nietzsche• Klassieken:AnaxagorasenEmpedocles

Uiteenlopende‘betekenisafzettingen’,semantischgeconamineerd.Uiteenlopendeonderzoekscontexten:onderzoeksmatrixvanFreud?

66

DEVRAAGNAARDECONTEXT

De doodsdrift is geen nieuw begrip; ‘het is een gestold sediment van een rijk verleden’àZowelquakarakteralsquastijlspoort“Aangenezijdevanhetlustprincipe”metdeoorspronkelijkegebruikscontextenvanhetconceptdatFreuderintroduceert,alleenalinditopzichtisFreudsdoodsdriftallerminstdesterieledeusexmachinadiemenermeestalvanmaakt

Dedoodsdriftkentzijnoorsprongkentinzeeruiteenlopende(klinische)(onderzoeks)contextenenzijgevenerelkhuneigenladingenbetekenisaan

• SpielreinenStärcke:schizofrenieendepsychose• RankenStekel:(angst)hysterie

WanneerFreuddedoodsdrift introduceert,dit—netalsbij zijnvoorgangers—gebeurtvanuiteenbepaaldeinteresseentegendeachtergrondvaneenspecifiekeonderzoeksvraag

Wat is die onderzoekscontext bij Freud?Welke klinische fenomenen brengen Freud ertoe om de doodsdrift te introduceren?WaarwilFreudmetzijndoodsdriftconceptpreciesdevingeropleggen?

DesleutelvooreenbeterbegripvandedoodsdriftligtmijnsinziensinhetinachtnemenvandeklinischeonderzoekscontextdieFreudmateloosfascineerde,namelijkdemelancholie

FREUDSMETAPSYCHOLOGISCHEMATRIX:DEMELANCHOLIE

Jenseits–aangenezijdevanhetlustprincipe(1920):bizargecomponeerde,hermetischetekst

In zijn klassieke lectuur brengt hij voorbeelden van het droomleven bij traumatische neurose, hetkinderspelendeherhalingsdwangàuiterstrelevantvoorFreudsbetoog,maarkunnendelezertesneldeillusiegevendatzedeeigenlijkeopzetvanFreudsteksthebbendoorgrond

Opheteindebrengthijdedoodsdriftinverbandmethetthemavandeagressiviteit,meerconcreetmethetsadismeendehaat

Ø NetopdezeplaatsvermeldthijineenvoetnootSpielrein,Stärcke,RankenLowØ Inalleop“Aangenezijdevanhetlustprincipe”volgendetekstenzalFreudertoeneigenomde

doodsdriftexclusiefmetagressiviteitinverbandtebrengen

Onderscheidtussenexternevs.internemanifestatiesvandedoodsdrift,hetisverleidelijkomenkelopdeexternemanifestatiestefocussen,omdatzezichtbaarzijnàFreudgaatditookdoen

Probleem: je kan het niet enkel extern gaan zien, bij zowel sadisme als haar gaan er uiteindelijkexpressieszijndiesteedseendriftmengingmetdeErosveronderstellen,ondankshetfeitdatdematevandeze‘menging’of‘legering’vanErosendoodsdriftindetijdkanvariërenenzelfseenhogematevan‘ontmenging’kankennen,implicerensadismeenhaatvoorFreudsteedsseksueleagressie

Ø Eeneenvormigeinterpretatievanhetsadismeendehaatintermenvandoodsdriftverduistertdeeigenheidvandezeklinischefenomenendanookdermatedatzegeenenkeletoegevoegdewaardemeerbiedtvoordeverhelderingervan

EenanderspoorkunnendeinternemanifestatieszijnàKantheefthetdaareerderover,hetisalseenrivierdiezichtjarenlanginslijt;jarenlangeinternewoedeenhaatgaanopkroppen

67

Indicatie:‘HetIkenhetEs’

• Freudstweedetopiek• DearticulatievandespanningsrelatietussenhetBoven-IkenhetIktreftFreudinuitvergrote

mateaanindemelancholie

“SindsRouwenmelancholie”

• Melancholiekrijgtvanafdaneencentralefunctieinzijnreflectiesoverdeverhoudingtussen‘pathologie’en‘normaliteit’

• Het ziektebeeld van demelancholie, inclusief de auto-agressiviteit die haarmeest extremeexpressiekentindezelfmoord,vormtFreudsankerpunt

• Dominantemetapsychologischeonderzoeksmatrix• Modelvandenarcistischepsychoneurosen;metdebeperkingopde‘psychogene’melancholie

(iittparanoia)• Deexplicietenadrukopdemelancholischezelfverwijten,enmeerbepaaldhetextremekarakter

ervan(ittdwangneurosen)

Auto-agressie,inclusiefzelfmoordneigingen,vindtmenookbijdwangneurosen,maarhetissterkerbijmelancholie,Melancholie:eenfascinatiedoorvoorhetexcessieve,disproportioneleenmeedogenlozekaraktervandedriftontlading,verankerdindeconstitutievanhetik

Ø DitreveleertindemogelijkheidvandezelfmoordinhetkadervandemelancholischedispositieØ Probleemzelfmoord:eenalgemeen-menselijkemogelijkheidàIn“HetIkenhetEs”komende

melancholischesplitsinginhetIk,dieleidttotdearticulatievandespanningtussenhetBoven-Ik en het Ik, en de doodsdrift samen wanneer Freud zijn bekende confessie doet:“WatinhetBoven-Ikdeboventoonvoert,iseenreincultuurvandedoodsdrift”

Ø Raadselachtigeaandedoodsdrift:demensheeftdemogelijkheidvanautodestructieendatdedrifttotzelfbehoudkanwordenverschalkt,enhetonderspitmoetdelven

Ø IndemelancholietoontzichuitvergroothoehetBoven-Ik“devergaarbakvandedoodsdriftenkanworden”

o Mogelijkheidvaneenniet-doelmatigeontsporing,radicaliseringenexcessiviteitvanhetdriftmatigedieinherentverankerdligtindeconstitutievanhetIk

§ Meedogenloze knagen van het schuldgevoel, het ‘morele masochisme’ –waarbij men zichzelf, als het ware achter zijn rug om, voortdurend inproblemenbrengt

§ De ‘negatieve therapeutische reactie’: in de patiënt iets vastklampt aan deziekteenzichaldustegenelkegenezingverzet

o TelkensopnieuwstootFreudopeenonverzettelijkedriftmatigheiddiezich,ondankseen schijnbaar onvermijdelijke driftvermenging met de Eros, keert tegen elkecreativiteitenzichdoorzetaangenezijdevanlustenonlust

68

‘DOODSE’DRIFTMATIGHEID:TUSSENBLINDERAZERNIJENPERSISTERENDEINTERTIE

Freud is gebiologeerd door de doodsdrift als een monotone, niet-functionele en persisternededriftexpressie.Freudverwijstmeermaalsnaarepilepsie.In‘HetIkenhetEs’stelthijdatdeepileptischeaanvaleenproductenaanwijzingvandriftontmengingis.Ferenczizalookepilepsieinverbandbrengenmetdedoodsdrift.

Hij publiceert zijn studie ‘Het Unheimliche’. Hij brengt er het unheimliche in verband met de“demonische”, “oppermachtige” en “innerlijke herhalingsdwang”, die hij in ‘Aan gene zijde’met dedoodsdriftlieert.Hetkomtalssteedsmeervanhetzelfde,maartelkensandersingekleed.HetisimmersdeEros,waarindedoodsdriftzichvoorzet,dieplasticiteitverleentaandemonotonievandedoodsdrift.

Eriseenvermoedendatachterbezieldewezensmechanischeprocessenschuilgaan.

Hetkaraktervanhet‘automaton’brengthemopnieuwbijhetepileptischeinsultalshetprototypischevoorbeeld van de driftontmengingwaar zich iets toont van de doodsdrift. Tegelijk associeert hij deepilepsie ook expliciet met onvermoede, demonische, kwade krachten die zich automatisch enspontaan ontladen. Plotse razernij en woedeaanvallen; hierbij kan verwezen worden naartrichotillomanie:iemandtrektzichtijdenseenwoedeaanvaldeharenuit.

Anderaspect:persisterendeinertie

Interictale periode: periode tussen de aanvallen. Kenmerkt zich door mogelijkheid van verhoogdeagitatie,maarookdoorpotentiëleviscositeit.Dezeviscositeitheeftmetdeepileptischeagressiehetmechanisch-automatische,monotonekaraktergemeen.

Doodsdriftisweerbarstige,tegendecreativiteitenhetlevengerichtekracht.

VolgensFreudkomt“demachtvandeherhalingsdwang”totuitinginde“fixatie’.Hijspreektovereen“eigenaardigepsychischetraagheid,diezich tegenveranderingenvooruitgangverzet”.Hijvergelijktdezetraagheidmet“eennietverderdeelbaarpriemgetal”enbrengthaarinverbandmet“eensoortentropie”.

Hijverwijstnaarklinische“gevallenwaarbijmenwordtverrastdooreegedragdatmenalleenmaarinverbandkanbrengenmeteenuitputtingvandenormaliterteverwachtenplasticiteit,hetvermogentotvariatieenverdereontwikkeling.”Indezegevallendruktzicheen‘psychischetraagheid’uit,waarbijelkverloop,elkerelatieenelkeverdelingvankrachtenonveranderlijk,gefixeerdenverstard”blijkt.

“Het is zoals bij oudere mensen en is te verklaren door macht der gewoonte, uitputting van hetopnemingsvermogen,eensoortpsychischeentropie;maarhetbetrefthiernogjeugdigeindividuen”.

De herhalingsdwang van de doodsdrift drukt zijnmonotone, automatische en unheimliche karakterdoornaarmatededoodsdriftineenontmengde,excessievevormtotontladingkomt.

Freud geeft verschillendemalen de indruk een teleologische invulling van het concept te huldigen:doodsdriftalsgerichtopdoodalseinddoel.

69

TOTSLOT:DEDOODSDRIFTMETHETBADWATER?

Determdoodsdriftblijfttotopvandaagcontroverseuitlokkenentotdeverbeeldingspreken;erzijnvoorentegenstandersvandeterm

Ø Freud heeft met de doodsdrift een semantisch gecontamineerd en oververzadigd conceptgeïntroduceerdindepsychoanalytischemetapsychologie

Ø Hetmeeinrekeningbrengenvandemelancholiebiedteenmeerwaardevoordedoodsdrifto ZijonderscheidtzichdaarbijvaneenklassiekeFreudlectuuro Historischvs.ahistorischegrandunifyingtheory

Ø SpanningsverhoudingtussendemetapsychologieendekliniekØ Dedoodsdrifttoontzichnooitinzijnnaaktegedaante,blijftsteedseenideaaltheoretisch

construct,datooitvolledigaftezonderenvaltuitdevoorhetlevenkenmerkendeaanwezigheidvanheterosKanzichwelalseenklinischrelevanteintuïtieopenbaren

Ø ViaeenFreudlectuurvandemelancholiekandedoodsdriftopnieuwinhetvizierkomenalseenmetapsychologischvolwaardigconceptdatteruggaatopklinischrelevantefenomenen.Opdezemanierkanhetdoorsommigenvoor“dood”achtergelatenconcept“nieuwleven”krijgen

70

FREUDSDOCHTERS–OVERDEINSTITUTIONALISERINGENINTERNATIONALISERINGVANDEPSYCHOANALYSE

INLEIDING

De begindagen van de psychoanalyse lijken op een exclusieve mannenclub à raar, want depsychoanalyse staat erombekend een discipline en beroepsgroep bij uitstek te zijn die, vanaf haarontstaan,meervrouwenverwelkomdedaneenderwelkeanderediscipline

ð Wanneereraandachtwordtbesteedaanvrouweninhistorischestudies,dangaathetomde‘usualsuspects’alsKleinenAnnaFreud

ð Sommigevrouwelijkepionierszijnbeterofevenwaardigaandemannelijkecollega’sdiezichwelindepsychoanalytischeeregalerijwistenteplaatsenàsomswistenzedieplaatszelfteverzekerenmethetstelenvande‘vrouwelijkeideeën’

CHERCHEZLAFEMME

Devrouwennaastofachterdemannente(her)ontdekken

1. WiewareneigenlijkdepsychoanalytischepioniersdiezichrondomFreudbevonden,zichgingenorganisereneneenbijdrageleverdenaandeverdereinstitutionaliseringvandepsychoanalyse?ENwatwashetpreciezeaandeeldaarbijvandevrouwelijkeFreudianen?

2. Opwelkemanierdruktendezeanalytica’shunstempelopdepsychoanalytischecanoneninstituties?

AANDEWIEGVANDEPSYCHOANALYSE

“Zelfportret”bevateenterugblikvanFreudopzijneigenverwezenlijkingen

- Hijzagdepsychoanalysealszijnmonumentenvoerdedeillusiedatdetheoriealsreadymadeuitzijnuniekebreinkwam

- Een accurate historische benaderingmaakt duidelijk dat dit niet zowas en er voortdurendmoestgewerktwordenaandetheorie

- De psychoanalyse was het voorlopige resultaat van een gemeenschappelijk onderzoek vanFreudeneenhelebatterijaanandereonderzoekerseninspiratoren

Breuerwasdecoauteurvan“Studiesoverhysterie”endankzijhemfloreerdeFreudspsychoanalytischdenken,hunvriendschapeindigdeineendispuut

DiedispuutgafaanleidingtoteenlevendigecorrespondentiemetdeBerlijnseneuskeeloogartsFliess

ð ‘De Droomduiding’, ‘de casus van Dora’ en de ‘drie verhandelingen over de theorie van deseksualiteit’zoudenvolgensdecorrespondentieeenantwoordbiedenopdepathologievandehysterie

71

Hysterie=hetbêtenoirvandegeneeskunde

ð Erbestaanookmannelijkehysterici,maarbijFreudstaathetmodelvandevrouwelijkehysteriecentraal

ð Hieruit kanmen concluderendat demannelijke seksualiteit gebruiktwordt als theoretischenorm

Erheersteenstructureledubbelzinnigheidindepsychoanalytischehoudingtenopzichtevanvrouwen,zowelmetbetrekkingtotdetheoriealsmetbetrekkingtothunplaatsindeinstituties.Normaalwordenzezelfnietvermeld

ð Lijktopeenoldboysnetwork,maarisditwerkelijkzo?

ZATERDAGAVONDLEZINGEN

Freud was professor aan de Universiteit van Wenen en organiseerde er al vele jaren dezaterdagavondlezingen.Inhetpubliekzatenzowelmannenalsvrouwen,waaronder:

- BerthaPappenheimàAnnaO.eenvoormaligpatiëntevanBreuerbekenduithetboek‘Studiesoverhysterie’

- EmmaEcksteinàEmmyVonN.eenpatiëntevanFliessenFreudbekenduithetboek‘ontwerpvaneenpsychologie’

o Erwordtverwezennaarhaaralsdeeersteanalytica

WOENSDAGAVONDGROEP

Bestaandeuit 5Weenseartsenmetminofmeer gedeelde interesses. Zewarenallemaal alumni (=afgestudeerde,oud-student)indegeneeskundeaandeuniversiteitvanWenen

- Stekel:oprichter,hijwasgeïnformeerdoverdezaterdagavondlezingen- Freud- Kahane:informeerdeStekeloverdezaterdagavondlezingen–enoudevriendvanFreud- Reitler:vriendvanFreudsindskindertijd- Adler

DegeneeskundefaculteitvanWenen:

- VormdeeenmekkavandetoenmaligeEuropesegeneeskunde- Genootnaamenfaaminhetopleidenvanmedicitotgedegenwetenschappers

MAAR: de geneeskundestudenten verlieten de universiteit als excellente wetenschappelijkeonderzoekers,zewarennietgoedvoorbereidophetlevenalsartsquatherapeutischevaardighedenensocialeomgangmetpatiënten

ð HierdoorschaardenzezichrondFreud:eenmeerklinischeentherapeutischeleermeester,zijnmethodeboodheneenbetermanieromhunberoepuitteoefenen(vondenzij)

Freuds allereerste aanhangerswaren leerlingendieop zoekwarennaarnieuwebehandelingswijzenvoorhunpatiënten.Alsnelkwamenerookniet-mediciluisteren,zevondendatzijnideeënhettegengifendekuurvormdenvoordetoenmaligeculturelemalaise

72

Zijn bekendheid steeg door ‘De droomduiding’, maar hij werd echt alomtegenwoordig door depublicatievande‘Drieverhandelingen’

Freudverwierfsneleenheldenstatusenwerdbekekenalsdeheilanddieoverdekennisbeschikteomdemaatschappijtegenezen

Dewoensdagavondgroepgingvan5 ledennaar22 (waaronder:Graf (vadervandekleineHans)enHeller(uitgever))

ð Deaanvankelijkinformelesamenkomstenwerdenofficiëlevergaderingenð FreudwerdernietbekekenalseenGod,maarhadwelhetlaatstewoord

Degroepdeeldenaverloopvantijdnietsmeer,geentheorieën,geenonderzoeksmethoden,maardelectuurvandenotulenisinformatiefengeeftwellichtduidelijkerdandeboekenenessaysweerhoeFreudsgeestwerkte

WEENSEPSYCHOANALTISCHEVERENIGING

De woensdagavondgroep wordt herdopen in de hoop dat de twistpunten tussen de leden zullenbedaren,zeorganiserenheteersteCongresvoorfreudiaansepsychonalyse–tevergeefs

Redetwistenover:

- Gemeenschappelijkeaannames- Hetintellectueeleigendomsrecht- Toelatingsprocedurevoornieuweleden

o Hierin komt het onderwerp van de toekomstige vrouwelijke leden aan tafel (1910)FreudrichtdeInternationalPsychoanalyticalAssociationop(IPA)

Al ongeveer 10 jaar opende de Weense universiteit haar deuren voor vrouwen, ze ervaren eenopportuniteit om binnen een intellectuele, stimulerende context een carrière als analytica uit tebouwen,maarinhetmannenclubjevanFreudheersteronmiddellijkweerstand

ð Hetduurtevenvooraleerdeeerstevrouwzichaanmeldtbijdegroepð Hilferding-Höningsberg isdeeerstevrouw(metsteunvanFedern)diehaarkandidatuurstelt

omlidteworden,maardiekandidatuurwordtdirectondervuurgenomendoorSadgerenzijnbondgenotenTauskenWittels

o Zevondendatvrouwelijkegeneeskundestudentenprostituéswarenendatvrouwennooitdepsychologischeproblemenvandemankondenbegrijpen

óAdler (voorzitter) ging hier radicaal tegen in en kon op de steun van Freud rekenenàHilferdingwerdtoegelatenmet2nee-en12ja-stemmen

Hilferdingwoondedevergaderingengedurendeeenjaartrouwbij,maarwerdontslagendoorFreudomdatzeeenpositie innam indevetetussenhemenAdler,ookalwaszeervanovertuigddathunbeidertheorieënprincipieelnietincompatibelwaren

ð ZewerdeenvandestichtendeledenvandeWeenseverenigingvoorindividuelepsychologieenwerderlaterookvoorzitter

OpdedagdatHilferdingvertrekt,meldt Spielrein zich aan, zij heeft helemaal geenmoeite omeentoegangstickettebemachtigentotdemannenclub,ditkomtmededankzijhaardoctoraatsthesisoverdeschizofrenie,maarookdoordatzevanstrategischbelangkanzijnvoorFreud

73

ð Zeblijftlangetijdlidenlevertnogsteedsbijdragenaandepsychoanalyseð Zevormteenexemplarischmodelvoorwatwebijanderevrouwelijkeanalyticizullenvaststellenð OokzijiservanovertuigddathetwatertussenJungenFreudminderdiepisdandatzebeide

denken‘Vrouwenpogenbruggenbouwerstezijntussendeconcurrerendealfamannen’

AandeelvrouwenindeWeensePsychoanalytischeVereniging

- VoorWOI:10%vrouw- 1937: ongeveer 50%

àOpdeallerhoogsteniveausblijvendemannenwelaandemacht(geheimecomité),maarvanaf1920gaanvrouwelijkeanalyticibelangrijkepositiesinnemen

o VonHeg-Hellmuth:verantwoordelijkvoordekindersectieineenziekenhuiso Deutsch:directeurvanhetopleidingsinstituut,voorzittervanhetBostonpsychoanalytic

Instituteo Smeliansky:assistentvandedirecteuro Horney:voortouwindeopleidingvantoekomstigeanalytici,actiefinhetinstituutvan

NewYorkenChicagovoorpsychoanalyseénoprichtervandeAmericaAssociationfortheAdvancementofpsychoanalysis

o Balint:lidvanhetcomitévanleeranalyticivandeHongaarseVerenigingo AnnaFreudo MelanieKleino DeGroot

Tot1910wasdebeginnendeinstitutionaliseringnoginmannenhanden,maardestemvandevrouwenreesvanafdan

1920:vrouwenbegonnenaanhuncarrièrealsleeranalyticusenopleider,groeidendoorenverkregenprominentepositiesindenationaleeninternationaleinstituties

FEMALETOUCHOFBAANBREKEND-NIEUWEIDEEËN?

Inwelkematewaren bovenstaande vrouwen ook effectief in staat om inhoudelijk tewegen op deverdereuitwerkingvandepsychoanalytischetheorie?

HaddenvrouwelijkeanalyticiweldegelijkeenconcreterolindediscussiestussenFreudencollega’s?

Inwelkemateslaagdenzeerinomspecifiekeonderwerpenopdefreudiaanseagendateplaatsen?

74

KINDERANALYTICI

KleinenA.Freudzijnnietdeeerstekinderanalytici,hoeweldatweleensbeweerdwordt,kinderanalysewerdgeïntroduceerddoordeeerstevrouwelijkeanalyticiindeWeensevereniging,Hilferding.

MendenktweleensdatFreudkinderanalyseheeftgeïntroduceerddoorzijnverleden(neuroloog),dekleineHansendeobservatiesvanErnst(zijnkleinzoon),maarhijhadnooitkindereninanalyse

ð MaarzijnlessenoverdekleineHanshebbenwelvoorinteressegezorgdindekinderanalysebijzijnvrouwelijkestudenten,waaronderSpielreinenVon-HugHellmuth

Hellmuthwordtgezienalsdeeerstepraktiserendekinderpsychoanalytica(terwereld)

ð Maarzeheeftzelfnooitietsgemerktvandeinvloeddiezeheeftgehadopo.a.MelanieKleinenAnnaFreud,zewerdlevendnooitgevalideerdvoorhaarwerk/bijdrage

VROUWELIJKESEKSUALITEIT

DitgaateigenlijkterugopSpielreinsvroegewerk,maarHorneygaatdeeeropstrijken

Horney:gaatverschillendeenextensievepapersuitwerkenvandezethematiek

Deutsch: benadruktde rol vande identificatie tijdensdeontwikkeling vanhet kleinemeisjemetdemoeder, de moederlijke capaciteiten en het moeder-zijn, als dit faalt brengt het schade aanà‘psychologievandevrouw’

Anderebelangrijkevrouwelijkeanalyticidiehieromtrentbezigwaren

- Klein- Rivière- Bonaparte:belangrijkvoordegeschiedenisvandepsychoanalyse- DeGroot:eenvanFreudsfavoriete‘dochters’,leadingladyvandepsychoanalyseinNL

ANDEREGEBIEDEN

Fromm-Reichmann:volgdehetspoorvanSpielreinengingmeeronderzoekdoenindebehandelingvandeschizofrenieendepsychose,ernstigepsychischeproblematiekenwaarvanFreudverklaardedathijergeenaffiniteitmeehad

Sharpe:pioniervandeBritsepsychoanalyse

Devermeldevrouwelijkeanalyticiwarengedreven,creatievegeestendiehunbijdrageleverdenaandeintellectuelerijkdomvandeonsvandaagvertrouwdepsychoanalytischecanon

ð DitisookFreudnietontgaan,hijvermelddeereenpaarinzijnboeken,hoeweldieeengrotereinvloed hebben gehad op zowel hem als de psychoanalyse, maar dit heeft hij nooit willentoegeven

o Salomé:‘Drieverhandelingen’o Spielrein:‘Aangenezijdevanhetlustprincipe’o Klein:‘Hetonbehagenindecultuur’o DeGrootenMack-Brunswick:tekstenoverdevrouwelijkeseksualiteit

75

VROUWELIJKEINVLOED

Hetismoeilijkomeenanderintellectueelenklinischonderzoeksveldtebedenkenwaarbinnenhetwerkvan vrouwen zo invloedrijk is geweest. Maar wanneer historische overzichtswerken wel degelijkaandachtbestedenaandevrouwelijkepioniers,danwordendevrouwendieaandewiegstondenvandepsychoanalytischeinstitutionaliseringaltevaakvergeten

ADDENDUM:FREUDSGENTSECONNECTIE

Freud isminderbekend in zijn relatie totBelgiëenVlaanderenendit komtomdaterhierheelwatweerstand was tegen het freudiaanse denken, het werd gevoed door allerlei vooroordelen enmisverstanden

DeeersteBelgischeanalyticusisookdeenigeBelgdieFreudooitheeftontmoet,Varendonck

STUDIES

TijdenszijnstudiesproeftVarendonckvanFreudsboeken,hijbekwaamtzichindekinderpsychologieenpubliceerterookboekenvan

ð 1911: in Gent heerst er een plaag van verkrachtingen en hij wordt opgeroepen alsgerechtsdeskundige,doordezezaakpubliceerthijeenboekoverdeimpactvansuggestieinzakedebetrouwbaarheidvangetuigenissendoorkinderen

ð Hijwilzichnogverderspecialiserenindepedagogie,maardoorWOIsluitdeuniversiteito Hijverblijftachterdefrontlinieenwerkteralstolko Ondertussen bestudeert hij nog enkele teksten van Freud en legt hij zich in diens

navolgingtoeopeenzelfanalyse§ “The Psychology of Daydreams” is geboren, het wordt nog steeds als zijn

hoofdwerkbeschouwd§ Hijonderscheidtverschillendemodivandenken,metdefocusowathijhetbij

dagdromenaanwezigevoorbewusteofaffectievedenkennoemt§ HijweeseropinvloedenvanFreud,JungenBleuler

76

VERDEREBEKENDHEID

FreudkondigttijdenseencongresVarendoncksbevindingenaanAnnaFreud,waarnazijdeEngelsetekstzalvertalennaarhetDuits:

- Maardievertalingisnietdevolledigevertalingvanhetboek,hetismaareendeel- OokinhoudelijkwordtergesnoeidàverwijzingennaarJungenBleulerzijnverwijderdenhet

voorwoordvanFreudisverdwenen

Internationaal

- V.krijgteenverwijzingin“HetIkenhetEs”vanFreud- HijwordtgesteunddoorleidendefigurenalsJonesenFrenczi enzij introducerenheminde

psychoanalytischeinnercircle- BuitengewoonlidvandeNederlandseVerenigingvoorPsychoanalyse- UitgenodigdalslidvanAbrahamsBerlijnseGezelschapvoorPsychoanalyse- HijtrektnaarWenenomertesprekenvoordeWeensePsychoanalytischeVereniging- DidactischeanalysebijReik- Opent het eerste Cabinet de psychoanalyse op Belgisch grondgebied en zorgt er voor de

behandelingvanzowelkinderenalsvolwassenneurotici

OMKANTELING

Zijnverderewerkkannietovertuigen,hijzaagtdetakwaarophijzitomdathijbuitendefreudiaanselijntjeskleurde

ð Deonmiddellijkeaanleidingvandeafvalligheidisdereactiesop“acontributiontothestudyofartisticpreference”

Wanneerhijzijnnieuwetekstenwiltbundelen,wijzenzehetpublicatievoorstelaf

Ookinzijnpraktijkgaathetnietgoed,hijwordtdoorhetmedischegildvanongeoorloofdepraktijkenbeschuldigd

EINDE

Langheefthijnietvanzijninternationaalmomentumkunnengenieten,tochkreeghijnogeenkansalsdocent aan de Gentse universiteit, maar hij is vroeger gestorven dan hij kon beginnen(maagzweeroperatie)

OphetInternationaalCongresinBadHomburg(1925)declameertAbrahamVarendoncksinmemoriam,opdiemanierwordthijdeeersteBelgischevoetnootindeannalenvandepsychoanalyse

77

FREUDSRUSSISCHEDOCHTER–SPIELREINENHAARBIJDRAGEAANDEPSYCHOANALYSEALSTHEORIEENPRAXIS

INLEIDING

• Actualiteit:o Biografie:“SexversusSurvival”o Film:“Adangerousmethod”o Proefschrift:“Amostdangerousmethod”

• Tussendeplooienvandegeschiedenis:o Briefwisseling:Freud-Jungo Spielreinsdagboeen:“Asecretsymmetry”o Verzameldwerko Roman,toneelstukken,films

• RelevantievanSabinaSpielrein?o Onrechtstreeks:thematiekoverdracht-tegenoverdrachto Rechtstreeks:Schizofrenie,dedoodsdriftenhetjungiaansedenkeno Pionierkinderanalyseenvoorloperkinderpsychiatrie

Zewaseenbelangrijkscharnierpuntindepsychologie.Indeklassiekeliteratuurwarennamelijkvooralmannenaanwezigenwerdendevrouwenachterdeschermengehouden.Slechts1vrouwgingSpielreinvoor(indeWoensdagavondclub),maarSpielreinisde1evrouwdietrouwblijftaanFreud.

JungwaseenbelangrijkfiguurvoorFreud,aangezienhijnietJoodswas,konhijhetideeontkrachtendatdepsychoanalyse‘marginaal’is.Ditwasvanbelangvoorhetontstaanvandepsychiatrie.

OVERDRACHTENTEGENOVERDRACHT

Overdracht:

• SpielreinalsJungs‘testcase’• AanleidingvoorcorrespondentiemetFreud• ‘Kwintessensvandepsychoanalytischebehandeling’• “Dynamiekvandeoverdracht”;“Verdereadviezenoverdepsychoanalytischetechniek”;

“Opmerkingenoverdeoverdrachtsliefde”.

• Overdrachttussenpatiëntenanalyticus.• Bv.:Bijeenoperatie.Dedokterbeschiktovereen‘meesterpositie’,depatiëntlijdtenwendtzich

totdedoktervoorhetoplossenvanhaarlijden.Depatiënteheefteenafhankelijkerelatiemetde dokter, hij moet haar soelaas geven, een oplossing bieden. Er is sprake van eenasymmetrische relatie: er komen zaken van vroeger naar boven, zoals de relatie tot devader/moeder/…,dezerelationelepatronengaanzichherhalennaardedoktertoe.

• Kanpositiefzijn(zoalsbijSpielreinzelf):aantrekkingtussenpersoneno Dubbelzinnigheid/ambivalente relatie tegenover haar vader; ze wil hem beminnen

maarheefterookschrikvan.DeoverdrachtnaarJungtoewaspositief:beminnen.• Kannegatiefzijn:depatiënteweigertmeetewerken,isagressief,…• WasreedsbekendbijFreud• =dekernvandeanalyse:erisietsommeete‘werken’,ergebeurteenpsychischproces.

78

Tegenoverdracht:

• AffaireSpielreinalsaanleidingtoteerstevermeldingvanhetconcept• “Detoekomstkansenvandepsychoanalytischetherapie”;“Adviezenvooreenartsbijde

psychoanalytischebehandeling”

• Overdrachtvandeannalistnaardepatiënt• Ookbijdeanalyticusroeptdetherapiebepaaldegevoelensop• Kanookpositief(luisterendoor,sympathie)ofnegatief(aversie)zijn

o BijJungwashetpositiefnaarSpielreintoe• =Grensoverschrijdendgedrag:alsartsmoetjeneutraalblijven(=absistentie)

o Jemoetwelluisteren,maarergeengevoelensbijlatenkomeno Hetsprekenmetdepatiëntmoetviavrijeassociatiegebeuren

• Pleidooileeranalyse(ontstaandoorFreud):o Jemoetalsartszelfookaleentherapeutischeervaringmeemakeno Zelfcontacthebbenenbewustzijnvanjeonbewusteenverleden,zoiserminder

kansoptegenoverdracht.o Proberenomzoweinigmogelijkdeeigenproblemenindetherapietebrengen

SCHIZOFRENIE,DOODSDRIFTENHETJUNGIAANSEDENKEN

VANZÜRICHNAARWENEN

• “Overdepsychologischeinhoudvaneengevalvanschizofrenie(dementiapraecox)”o =Pioniersstudieophetvlakvandepsychoanalysevandepsychoseo Psychose:grenstussenfantasieenrealiteitvervaagt,erisgeenrealiteitsbesef,dituit

zichinbv.:hallucinaties.Watandereninhundromenzien,zienpsychotischemenseninhunrealiteit.

o Zemakengebruikvandeliranttaalgebruik:erzitschijnbaargeenlogicain,maarvoordepatiëntiserwelsprakevanlogica.

o Associatietesten:woordzeggenendankijkenhoelanghetduurtvoorereenassociatiewordtgemaakt(Jung)

• “Destructiealsoorzaakvanhetworden”o ‘Destruktionstrieb’en’Transformationstrieb’;‘Todesinstinkt’o Freudiaans,maarnietexactzoalsbijFreud!

• Impactophetjungiaansedenken:o ConceptenontstaannazijnbreukmetFreud(1914):o Collectiefenarchaïschonbewuste:

§ Freud:Deverdrongenherinneringenzijnpersoonlijkedingendie jezelfhebtmeegemaaktinhetverleden.

§ Jung:Deverdrongenherinneringenzijnoverhetverledenvandemensheid.Erzijnpatroneninonsonbewusteaanwezig:‘bewijzen’ingodsdienst,bepaaldegodenhebbenveelgemeenschappelijkàaanleidingtotarchetypes

o Archetypes:§ Eriseenonderliggendoertypeaanweziginonsonbewuste§ Bv.:2verschillendegodenmethetzelfdekarakter

o Anima–animus:§ Mannenhebbenopdeachtergrondeenvrouwelijkekantenomgekeerd.

79

o Schaduwenpersona:§ Schaduw: De kant die pas doorbreekt als je iemand langer en beter leert

kennen.Bv.:Iemandiszeervriendelijk,maarkanookzeerkwaadworden.§ Persona:Hoemensenjekennen,hetbeelddatmenjeheeft.

o Jungiaansedenken=zeercomplementair

KINDERANALYSEENKINDERPSYCHIATRIE

VANWENENNAARBERLIJN

OpaanradenvanFreuddeedSpielreinvoorheteerstonderzoek ronddekinderanalyse in1912.DitdeedzeinhetverlengdevanFreuds“KleineHans”enJungs“Psychischeconflictenbijeenkind”.Ditzijngevalsstudies,maarzijnnooitbehandeldofgeanalyseerdgeweest,ondankshuninteresse.

VANBERLIJNNAARGENÈVE

• “Het ontstaan van de kinderlijke woorden papa en mama: enkele bedenkingen over deverschillendestadiaindespraakontwikkeling.”

• SpielreinleertPiagetkennen,hijwasinleeranalysebijhaar.• Spielreinhadveelaandachtvoordemoeder-kindinteractie:

o Empathie,individuatievanhet‘Ik’o Creativiteitvanhetkind

§ Onderzoekenviaspeltherapie:tekeningenlatenmakenendaaroversprekeno Hettransitioneelobject:‘Ietsvanmijdatmijincontactbrengtmetdebuitenwereld’

§ =TermvanWinnicott§ Hetkindleertspelenderwijswatbinnenenbuitenis.Bv.:Knuffel

o Mirroring:Interactiemoeder-kindisevenwijdigmetderelatiepatiëntenanalyticus• Autistischefase:hetkindzitineeneigenwereld,debuitenwereldbestaatniet.Debuitenwereld

komttotstand,maarisnietvaninhetbeginaanwezig.Menleertomgaanmetietsdatbuitenzichzelfis(metbehulpvanhettransitioneelobject)

• Magische fase: De buitenwereld komt tot stand, maar het kind heeft er nog invloed op(almachtsdenken).Bv.:Alsikdenkdatikgawinnen,zalikookwinnen.

• Socialefase:Erkomteenbreuk;besefdatdebuitenwereldzichnietsaantrektvanhetkind• Zeerfeministischemaniervandenken:hetwoord“papa”wordtbeschouwdalsdeafwezigheid

vanlust

VANGENÈVENAARRUSLAND

Spielreinblijftfreudiaans,maarzegaatdepsychoanalyseooknaaranderedomeinenuitbreiden,zoalsinziekenhuizen.Depschoanalysestaatnietopzichzelf,Spielreinstaatopenvoorandereempirischezaken,zoalsdeSimon-Binetintelligentietesten.

Aangezienzefreudiaansblijft,doetzeaanevidence-basedonderzoek(ÛKlein:interpretatie).Zeheeftookeenabsistentehoudingmethetwerkenmetkinderen(netalsAnnaFreud).

SpielreinisvoorafgaandelijkaanKleinenA.Freud.Zeheeftsamenmeto.a.H.vonHug-Hellmutheenpioniersfunctie.

80

SANDORFERENCZI,‘ENFANTTERRIBLE’VANDEPSYCHOANALYSE–EENKENNISMAKINGHETDEHONGAARSESCHOOL

INLEIDING

Ferencziislangetijdonrechtstreeksbestudeerd,viadeecho’svanzijninzichten,o.a.viadeBalints,WinnicottenFonagy

Recenter:Ferenczi-revival:erkomteengolfaanpublicatiesoverFerencziendeHongaarseSchoolàzijnbriefwisselingenmetGroddeck,FreudenJones,maarookzijnverzameldewerkenzijn‘Klinischdagboek’komencentraaltestaan

EERSTECONTACTMETDEPSYCHOANALYSE

Hijontwikkeldealzeervroegeeninteressevoordehypnoseenexperimenteerdedaarmeebijdeklantenvanzijnvader(boekhandelaar).LaterzalhijnazijnstudiesgeneeskundeinWenen,aandeslaggaanalsartsopdeafdelinggeslachtsziektenineenziekenhuisinBoedapest

ð Publiceerdeindieperiodeveel,hetwarenpre-analytischegeschriften(voormedischeenpsychiatrischefilosofischetijdschriften)overhypnose,travestie,deimpactvanlezenopdegezondheid,deactiverendekrachtvanrondtrekkenindenatuur,deimpactvanmorfinebijouderen,…

Hijwerdgefascineerddoorhetfreudiaansedenkenbijhetlezenvan“DeDroomduiding”dathijleertkennenviaJung.LaterzalJunghemvoorstellenaanFreud,endieisonmiddellijkindewolkenvanFrerenczi

1908:FerencziisookdirectindewolkenvanFreudenwordtdirecteenvertegenwoordigervanhetfreudiaansedenken;zospreekthijineenlezingoverneurosenindepsychoanalysebijdeKoninklijkeHongaarseMedischeAssociatieoverhetstatuutvanneuroseninhetlichtvanhetfreudiaansedenkenenzalhijsprekenopheteersteinternationalepsychoanalytischecongresinSalzburgoverderolvandepsychoanalysebijdeopvoedingvankinderen

1909:FreudzalFerenczidanookonmiddellijkuitnodigenomsamenmethemenJungnaardeVStegaanopuitnodigingvanClarkUniversity

ð Tijdenshuntochtanalyserenzeelkaarsdromenð FreudsdiscussiesmetFerenczileidentotdegrondslagvanzijnnieuwecollegesenworden

laterookgepubliceerdals“Overpsychoanalyse–vijfcolleges”

81

FERENCZIALSKATALYSATOR

ZowelFreudalsFerenczizagendepsychanalysenietenkelalstheorieentherapie,maarookalseennieuwemaniervandenkenoverdemensencultuur

ð Ferenczipromootdanookhetmaatschappelijkebelangvandepsychoanalyseàhijdoethaarincontacttredenmetliteratuur,kunst,etnografie,pedagogie,economieensocialewetenschappen

Hijonderhieldintensevriendschappen,zoalsdiemetMaraienwasalomtegenwoordiginhetculturelelevenendekoffiehuizenvanBoedapestOokenthousiasmeerdehijstudentenenvoorzaghijdepsychoanalysevaninteressebijdemedia

Hijspeeltvrijsneleenrolindeverdereinstitutionaliseringvandepsychoanalyse

ð TijdenshettweedeinternationaalcongresNuremberg(1910)ontpopthijzichtotdegrotegangmakervandeoprichtingvanIPAmetJungalsvoorzitter

ð Hijtoontzichookalspleitbezorgervande‘leeranalyse’als‘tweedegrondregel’vandepsychoanalyse,naast‘vrijeassociatie’

1913:OprichtingvandeHongaarsePsychoanalytischeVereniging,omdeslagkrachtvandefreudianenteversterken

- Samengestelduiteenbreedintellectueelpubliek- Disciplinaireopenheid- SamenmetHollosenRadoishijdegrondleggervandeHongaarseSchool

OprichtingBritishPsychoanalyticalSocietyonderleidingvanJones

1914:breukmetJungàontslagàAbrahamwordtdevoorzittervandeIPA

DEOORLOGSJARENENHUNIMPACT

WOI:FerenczifungeertalsartsinhetHongaarseleger

ð Krijgtzointeressevooroorlogstrauma’sdiegeenorganischeoorzaakhebbeno Nadienwordenzeoorlogsneurosengenoemdo NustaanzebekendalsPTSD

1915-1916:Ferenczigaat3korteperiodesinanalysebijFreud

1918:hetvijfdeinternationaalcongresinBoedapestmetalscentralethemadeoorlogsneurosen(AbrahamenFerenczi),inHongarijewasereengroteinteresseindebehandelingvanoorlogstrauma’s

ð Hetonderwerpdroegbijtotdemaatschappelijkeerkenningenmeerwaardevandepsychoanalyse

ð FerenczienFreudzoekennaardepsychogeneoorsprongvandeoorlogsneurosenendepsychoanalytischebehandelingervanóorganischeenmorelepsychiatrischetheorieënoverShellshock

FerencziwordtdenieuwevoorzittervandeIPA

82

DonatievanAntonvanFreund:heeftgrootsteplannenvoordepsychoanalyse:uitgeverij,bibliotheek,polykliniek,trainingsinstituutinBoedapest;psychoanalyseaanuniversiteit

1919:FerencziwordtaangesteldalshoogleraaraandeuniversiteitvanBoedapestàheteerstedepartementpsychoanalyseaaneenmedischefaculteitwordtopgericht;psychoanalysemaaktnudeeluitvaneenmedischeopleiding

MAARdoorpolitiekeinstabiliteitendeRechtseWitteTerreurwordthetbovenstaandeenalleplannengeschraptàVanFreundzijndonatiewordtnaarOostenrijkgebrachteninWenenzaldeeerstepsychoanalytischeuitgeverijwordengestichtFerencziwordtookonthevenvanzijnfuncties(prof,hoofdredacteurInternationalJournal,voorzitter);enwordtdenieuwevoorzittervandeIPAJones

DEEERSTEIMMIGRATIEGOLF(1919-1924)ENDEDOODVANFERENCZI(1933)

Rechtsebewind,hetantisemitisme&deeconomischecrisiszorgenervoordatereengroteexodusvanintellectuelenplaatsvindt

ð ¼vande18ledenvandeHongaarsepsychoanalytischegroepvluchtnaarBerlijn

Nieuwecentrum:Berlijn;Radó,Klein,M.Balint,A.Balint,Alexander,Polanyi,Luckács,MannheimAndereuitwijkplaatsen:Wenen(Mahler,Spitz)enParijs(Devereux,Spitz)

ð WenenenBerlijnwordendepsychoanalytischehoofdstedeno HeteerstepsychoanalytischinstituutontstaatinBerlijndoorRadó;modelvoorV.S.o Boedapestvolgtpasindejaren1930;eersteanalyticinaarV.S.(RadóenAlexander)

1933:Ferenczisterft;maardatzorgtnietvoorheteindevandeHongaarsePsychoanalytischeVereniging,erisnamelijkaleennieuwegeneratieontstaanàBalints,Hollós,Hermann

ð WOIIzaleenhypotheekleggenopdeHongaarsepsychoanalyse

HitlermaakteeneindaandepsychoanalyseinBerlijn

83

DETWEEDEIMMIGRATIEGOLF(1938-1941)ENDEDIASPORAVANDEPSYCHOANALYSE

Anschlusszorgtvoornieuweexodus,zekondenkiezenofwelinEuropablijvenofwelnaardeVSemigreren

ð 250psychoanalyticiwordenmethunfamiliesbegeleidnaareennieuwprofessioneel&familiaallevenindeVS;zewerdengeholpendoorhetontstaanvaneenhulpcomitédoorAPA

HollósisopdatmomentvoorzittervandeHPV

JonesdoeterallesaanomdeHongarenwetehouden

ð DeBalintswordennaarManchestergestuurdð RoheimnaardeV.S.;samenmetRadózalhijdeeluitmakenvandeNewYorkPsychoanalytical

Associationo HongareninV.S.:hunkomstverlooptnietvlekkeloosàzewordendoorde

Amerikanenbeleefdalsbelerend(+strevendnaardeorthodoxie)endepsychoanalysekrijgtenkeleenplaatsbinnendemedischepraktijk,omdatzemethetprobleemvandelekenanalysezitten

Hoeweldeintegratiesnietsupermakkelijkverlopen,zullendeHongarenzichoveralterwereldinzittenvoordeverdereinstitutionaliseringvandepsychoanalyse

OndertussenontstaatereenconflictindeBritishPsychoanalyticalSociety(Jones=voorzitter)tussenKleinenA.Freud

FURORSANANDI:DE‘ACTIEVETECHNIEK’ENDE‘RELAXATIE-TECHNIEK’

Tot1918-19isFerenczizeerfreudiaans,maarerkomteenkeerpuntvanafdejaren1920

ð ‘Actievetechniek’:eenactieverolenaandeelvandeanalyticusFobischepatiëntenaanmoedigenomhunfobieënaantepakkenensommigeobsessionelepatiëntenmoeteeneinddatumvanhunanalysewordenopgelegd

o DezeveranderingkomteronderimpulsvanFreuds“Wegenvandepsychoanalytischetherapie”;hijzetF.aanomzijnideeverderuittewerken

o Doel:regressievandepatiëntindeoverdachtmaximaliseren(metaandachtvoorvroeg-infantieletrauma’s)enemotioneelgeladenmateriaalmassaalindeanalysebrengen

o Ferenczigaatditinhetextremedoorvoerenenbesteedtcentraleaandachtvoorde(negatieve)tegenoverdracht

o Hijheefteensterke‘furorsanandi’:drangomtegenezen

Ditwashetpaterneleaspectvandeoverdracht,ligteerderindelijnvanFreuddieneutraalenautoritairisóFerenczidieextreemgevoeligisvoordepijnenhetlijdenvanpatiëntentransformeertnaarderelaxatie

84

ð ‘Relaxatie-techniek’:denadrukwordtprimairophetherhalenenherbelevenvanhettraumatischegelegd(ennietophetprimaatvandeherinnering)indeveiligecontextvandeanalyse

o Hetmaterneleaspectvandeoverdrachto Deregressievandepatiëntmaaktdeervaringvangemisteliefdeindekindertijd

mogelijko Extremegevoeligheidvoorhetlijden(vs.abstinentie)o Focusopdeervaringvan‘liefde’vanwegedeanalyticusindeanalyseo Het‘hoe’en‘wat’vandepatiëntstaatcentraal

Ferenczifocustzichmeeropdepraktijkvandeanalyseenraaktbekendvoordebehandelingvanzeerernstigepathologie

ð Ditbrengthemtotdeanalytischetechniekwaardegedeeldeervaringvandepatiëntenanalyticusindeanalysecentraalkomttestaan

Hijpleitvoor

- Deeigenleeranalyseenbenadruktdatdeanalyticuszijneigenaandeelentekortkomingenindeanalysemoetkunnenerkennen

- Eenmeerauthentiekeverhoudingvandeanalyticusnaardepatiënto ‘Mutueleanalyse’:deanalysealswederzijdsgebeurenwordttotinhetextreme

doorgevoerd

Theoretischemodelvoordepraktijkdiecentraalstaatinderelaxatiemethode:“spraakverwarringtussenvolwasseneenkind”

Hijlegtdenadrukopderadicaleasymmetrietussendevolwasseneenhetkind:

ð Eriseenconflicttussendetaalvandepassie(volwassene)endetaalvandetederheid(kind)o Hetconflictistraumatisch:detaalvandevolwassenedringtopeenbrutalemanier

binnenindeleefwereldvanhetkinddatdetaalnietkanassimileren,waardoorhetzichnietactiefkanverdedigenenhetgaatzichpassiefidentificerenmede‘agressor’

o Deonverschilligereactievandeomgevingiseenbelangrijkdeelvanhettraumaenmoetongedaangemaaktwordenindetherapie

o Hettraumamoetdoordepatiëntineenveiligecontextwordenherbeleefdendatishelendódefreudiaansebenaderingisproblematischwanthettraumawordterlouterherhaaldenkannietwordengeheeld

ð Alexanderspreektlaterovereen‘correctieveemotioneleervaring’

85

DEINVLOEDVANDEHONGAARSESCHOOLOPDEHEDENDAAGSEPSYCHOANALYSE

LedenvandeHongaarseschoolzullenviatalvanthema’shunstempeldrukkenopdeverdereontwikkelingvandepsychoanalyse,zowelophetniveauvandetechniekalsophetinstitutionelevlak

- Belangvandetegenoverdrachtendeideevandeanalysealsintersubjectief,interpersoonlijkprocesgebaseerdopauthentiekecommunicatieenvertrouwen(veiligheid)Erisonbewustecommunicatietussenanalyticusenpatiënt(Bion)

- Invloedopdeobjectrelationelebenaderingmetdecentraleaandachtvoordemoeder-kindinteractieKlein:‘primairnarcisme’vs.Balint:legtdenadrukopdepassieve,afhankelijkepositievanhetkindenophetbelangvandeprimaireobjectliefdeindearchaïschrelatietussenmoeder-kindàinvloedopwat‘mirroring’wordtgenoemddoorFonagy:deemotioneleafstemmingtussenmoederenkindGoodenoughmother–Winnicott:‘deoptimalecontext’vooreen‘gezonde’psychischeontwikkeling

- Traumavanuithetinterpersoonlijkeveld:hetisgebaseerdopwerkelijkegebeurtenissenengaatterugopeenintersubjectievedynamiekvanobjectrelaties.Ferenczibeschrijftalseerstehetdefensiemechanismevan‘identificatiemetdeagressor’,datlaterdoorA.FreudalsalgemeendefensiemechanismevanhetIkwordtbeschouwdHijbeschrijftookhetfenomeenvandeontkenningendeafsplitsingalsvormenvandefensieendaarbijlegthijookdenadrukopdehelendeaanwezigheidvaneenvertrouwenspersoonindepost-traumatischefase

- Psychosomatiek:psychoanalysein/engeneeskundeenhandachtvoordelichamelijkemanifestatievanpsychischeproblemen

- OpenheidvandepsychoanalysenaaranderedisciplinesenopenheidvoorempirischonderzoekenpersoonlijkheidstestenàInterdisciplinaireopenheid(empirischonderzoek,testing)