GENTECHNOLOGIEGENTECHNOLOGIE

Redding of Ramp? Redding of Ramp?

Dr.ir. Vera DuaDr.ir. Vera Dua28.01.201028.01.2010KULKUL

INHOUDINHOUD

1.1. ““Groene” gentechnologie Groene” gentechnologie

2.2. SpelersSpelers

3.3. Risico’s + nadelenRisico’s + nadelen

4.4. VoedselproblematiekVoedselproblematiek

5.5. Zijn ggo’s een oplossing?Zijn ggo’s een oplossing?

gentechnologiegentechnologie

= genetische opmaak van cellen wijzigen = genetische opmaak van cellen wijzigen o.m. door genen van andere soorten in te o.m. door genen van andere soorten in te brengen met het oog op creatie van brengen met het oog op creatie van soorten met nieuwe eigenschappensoorten met nieuwe eigenschappen

= totaal verschillend van klassieke = totaal verschillend van klassieke veredeling en kruisingveredeling en kruising

““Groene” gentechnologieGroene” gentechnologie

Via genetische modificatie eigenschappen Via genetische modificatie eigenschappen van landbouwgewassen wijzigenvan landbouwgewassen wijzigen

• HerbicideresistentieHerbicideresistentie• Insectenresistentie - ziekteresistentieInsectenresistentie - ziekteresistentie• Weerstand tegen abiotische stressWeerstand tegen abiotische stress• Veranderde voedingseigenschappen of Veranderde voedingseigenschappen of

andere planteigenschappen andere planteigenschappen

voorbeelden van voorbeelden van groene ggo’s groene ggo’s

HERBICIDERESISTENTIEHERBICIDERESISTENTIE Inbrengen van genen uit een micro-organisme Inbrengen van genen uit een micro-organisme

(bijv. Bacillus licheniformis) -(bijv. Bacillus licheniformis) - plant produceert enzyme plant produceert enzyme waardoor ze ongevoelig wordt voor herbicide waardoor ze ongevoelig wordt voor herbicide

Vooral Roundup Vooral Roundup (glyfosaat) ((glyfosaat) (of andere: bromoxyl)of andere: bromoxyl) Daardoor kan Roundup gespoten worden Daardoor kan Roundup gespoten worden

tegen onkruid zonder gg-plant te verdelgen tegen onkruid zonder gg-plant te verdelgen Meest verspreide toepassing: soja, katoen, Meest verspreide toepassing: soja, katoen,

koolzaad, maïs, (rijst Bayer)koolzaad, maïs, (rijst Bayer)

voorbeelden van voorbeelden van groene ggo’sgroene ggo’s

INSECTENRESISTENTIEINSECTENRESISTENTIE Inbrengen van Bt-genen uit micro-organismen Inbrengen van Bt-genen uit micro-organismen

(Bacillus thuringiensis)(Bacillus thuringiensis) waardoor de plant een eiwit waardoor de plant een eiwit produceert dat produceert dat insectenlarveninsectenlarven doodt doodt

Insecticide wordt ingebouwdInsecticide wordt ingebouwd Vooral bij maïs, katoenVooral bij maïs, katoen Bacteriepreparaten worden al lang gebruikt als Bacteriepreparaten worden al lang gebruikt als

biologisch bestrijdingsmiddelbiologisch bestrijdingsmiddel

andere voorbeelden van andere voorbeelden van Groene ggo’sGroene ggo’s

Resistentie tegen droogte, koude, vervuiling (zware metalen)Resistentie tegen droogte, koude, vervuiling (zware metalen) = = abiotische stress – staat nog niet verabiotische stress – staat nog niet ver

Voedingseigenschappen Voedingseigenschappen wijzigen: wijzigen: “ “golden rice” = meer vitamine A als compensatie voor eenzijdige golden rice” = meer vitamine A als compensatie voor eenzijdige

voeding –proefvelden Chinavoeding –proefvelden China

Planteneigenschappen wijzigenPlanteneigenschappen wijzigen traanvrije uientraanvrije uien tomaten die beter bewaren (werd afgevoerd)tomaten die beter bewaren (werd afgevoerd)

koffie zonder cafeïnekoffie zonder cafeïne populieren met minder lignine voor biobrandstof (veldproject populieren met minder lignine voor biobrandstof (veldproject gestart in Oost-Vlaanderen na veel strubbelingen)gestart in Oost-Vlaanderen na veel strubbelingen)

Enkele bijaspecten van Enkele bijaspecten van Groene ggo’sGroene ggo’s

Gebruik van merkergenen die coderen voor Gebruik van merkergenen die coderen voor antibioticumresistentieantibioticumresistentie bij de gebruikte bacterie bij de gebruikte bacterie om te zorgen dat enkel de “geslaagden” om te zorgen dat enkel de “geslaagden” overleven na antibiotica-behandelingoverleven na antibiotica-behandeling

Terminator-genTerminator-gen = zorgen dat geen zaad = zorgen dat geen zaad gevormd wordt of dat geen bloei is om gevormd wordt of dat geen bloei is om voortplanting te vermijden (zaadmonopolievoortplanting te vermijden (zaadmonopolie))

Wie zijn de spelers?Wie zijn de spelers?Wie heeft er belang bij?Wie heeft er belang bij?

1. agro-industrie1. agro-industrie 2. onderzoekswereld2. onderzoekswereld 3. overheid3. overheid

Machtsconcentratie in Machtsconcentratie in agro-sectoragro-sector

Globalisering in sector van zaden/ pesticiden/ Globalisering in sector van zaden/ pesticiden/ meststoffen/supermarktketensmeststoffen/supermarktketens

10 bedrijven hebben wereldwijd 2/3 zaadmarkt 10 bedrijven hebben wereldwijd 2/3 zaadmarkt in handenin handen

10 bedrijven hebben wereldwijd 84% van 10 bedrijven hebben wereldwijd 84% van agrochemicaliën (o.m. bestrijdingsmiddelen) in agrochemicaliën (o.m. bestrijdingsmiddelen) in handenhanden

10 supermarktketens hebben 25% wereldmarkt 10 supermarktketens hebben 25% wereldmarkt in handen (Wall-Mart – Carrefour)in handen (Wall-Mart – Carrefour)

Top 8 zaaigoed – omzetTop 8 zaaigoed – omzet

Monsanto (VS)Monsanto (VS) 3.971 3.971 (miljoen euro)(miljoen euro)

DuPont (VS)DuPont (VS) 2.2112.211

Syngenta (Zwi)Syngenta (Zwi) 1.3941.394

Groupe Limagrain (Fr)Groupe Limagrain (Fr) 914914

Land O’Lakes (D)Land O’Lakes (D) 592592

KWS AG (D)KWS AG (D) 538538

Taikii (Jap)Taikii (Jap) 425425

Bayer Crop science (D)Bayer Crop science (D) 332332

Top 8 agrochemie – Top 8 agrochemie – omzet omzet

Syngenta (3)Syngenta (3) 6.378 6.378 (in miljoen euro)(in miljoen euro)

Bayer (8)Bayer (8) 4.6444.644

BASFBASF 3.0793.079

Monsanto (1)Monsanto (1) 2.8792.879

DowDow 2.6982.698

DuPont (2)DuPont (2) 1.7171.717

NufarmNufarm 1.3301.330

Sumitomo ChemicalSumitomo Chemical 1.0391.039

Machtsconcentratie ggo’sMachtsconcentratie ggo’s

GGO’s zijn in handen van MNO’sGGO’s zijn in handen van MNO’s In 2000 verliep het patent Roundup – In 2000 verliep het patent Roundup –

nieuw scenario was nodignieuw scenario was nodig 2004: 88% van gg-zaden in handen van 2004: 88% van gg-zaden in handen van

Monsanto: herbicideresistentie Monsanto: herbicideresistentie (Roundup-ready) – insectenresistentie (Roundup-ready) – insectenresistentie (Yieldgard)(Yieldgard)

Soja – maïs – katoen - koolzaadSoja – maïs – katoen - koolzaad

Driving forcesDriving forces

Winst veilig stellenWinst veilig stellen In Westerse landen = milieu-argumentIn Westerse landen = milieu-argument Veel tegenstand vooral in EU, nu ook in Veel tegenstand vooral in EU, nu ook in

andere landen (VS, Argentinië)andere landen (VS, Argentinië) ontwikkelingslanden = voedselargumentontwikkelingslanden = voedselargument

OnderzoekOnderzoek

Duur en hoogstaand onderzoekDuur en hoogstaand onderzoek Veel overheidsgeld + steun voor biotechonderzoek – Veel overheidsgeld + steun voor biotechonderzoek –

direct of indirect naar bedrijvendirect of indirect naar bedrijven Sterke verweving overheid - universiteiten – industrie = Sterke verweving overheid - universiteiten – industrie =

beslissen mee over programma’sbeslissen mee over programma’s Draaideurpolitiek Draaideurpolitiek (26.01: Suzy Renckens adviseur EU-(26.01: Suzy Renckens adviseur EU-

commissie stapt over naar Syngenta – recent 3 commissie stapt over naar Syngenta – recent 3 positieve adviezen gegeven voor Syngenta-ggo) positieve adviezen gegeven voor Syngenta-ggo)

Relatief weinig onderzoek naar neveneffectenRelatief weinig onderzoek naar neveneffecten Tegenstand = “not done” – (boek Robin)Tegenstand = “not done” – (boek Robin)

OverheidOverheid

Regelgeving: zeer grote diversiteit Regelgeving: zeer grote diversiteit wereldwijd (VS vs. EU)!wereldwijd (VS vs. EU)!

Octrooiwetgevingen = 14.400 patenten in Octrooiwetgevingen = 14.400 patenten in de agrobiotechnologie – ¼ in privé-de agrobiotechnologie – ¼ in privé-handen (sleuteloctrooien)handen (sleuteloctrooien)

Ondersteuning innovatie + financiering Ondersteuning innovatie + financiering onderzoekonderzoek

Areaal ggo’s wereldwijdAreaal ggo’s wereldwijd

Opp. ggo’s wereldwijdOpp. ggo’s wereldwijd

125 miljoen hectare in 25 landen (2,5%)125 miljoen hectare in 25 landen (2,5%) Op 57 % van dit areaal worden transgene sojabonen Op 57 % van dit areaal worden transgene sojabonen

gekweekt, gevolgd door maïs (25 %) en katoen (13 %).gekweekt, gevolgd door maïs (25 %) en katoen (13 %). In Europa beperkt: 107.719 haIn Europa beperkt: 107.719 ha vooral transgene maïs in Spanjevooral transgene maïs in Spanje Beperkte opp inBeperkte opp in Portugal, Duitsland, FrankrijkPortugal, Duitsland, Frankrijk Sterke groei in Tsjechië en Slovakije - transgene Sterke groei in Tsjechië en Slovakije - transgene

sojabonen in Roemenië sojabonen in Roemenië EU:1 transgene maïs met resistentie tegen EU:1 transgene maïs met resistentie tegen

maïsstengelboorder voor teelt goedgekeurdmaïsstengelboorder voor teelt goedgekeurd

TegenstandTegenstand

1. Ethisch-filosofische bezwaren1. Ethisch-filosofische bezwaren

2. Risico’s gezondheid – milieu2. Risico’s gezondheid – milieu

3. Weerstand bij consumenten3. Weerstand bij consumenten

4. Discutabele opbrengsten4. Discutabele opbrengsten

5. Afhankelijkheid landbouwers (patenten)5. Afhankelijkheid landbouwers (patenten)

6. Bedreiging voor conventionele en biologische 6. Bedreiging voor conventionele en biologische landbouwlandbouw

7. ggo-landbouw is geen duurzame landbouw7. ggo-landbouw is geen duurzame landbouw

1. Ethische bezwaren1. Ethische bezwaren

Hoe ver kan de mens gaan?Hoe ver kan de mens gaan? Overschrijding soortgrenzenOverschrijding soortgrenzen Genetisch determinisme vs. ecosysteem Genetisch determinisme vs. ecosysteem

benaderingbenadering elk levend wezen is een “machine” vs. elk levend wezen is een “machine” vs.

complexiteit van levencomplexiteit van leven Maatschappelijk debat nodigMaatschappelijk debat nodig

2. Risico’s voor 2. Risico’s voor gezondheid en milieugezondheid en milieu

Niet simpel – ook lange termijn is Niet simpel – ook lange termijn is belangrijk ! (cfr. DDT, dioxine)belangrijk ! (cfr. DDT, dioxine)

Zorgvuldig + uitgebreid Risk Assessment Zorgvuldig + uitgebreid Risk Assessment is nodigis nodig

Voorzorgsprincipe moet gelden!Voorzorgsprincipe moet gelden!

gezondheidgezondheid

Relatief weinig onderzoeksgegevensRelatief weinig onderzoeksgegevens Onderzoek bij ratten: Onderzoek bij ratten: lever- en nierschade + verstoring lever- en nierschade + verstoring

vruchtbaarheidvruchtbaarheid bij eten gg-maïs (Monsanto)bij eten gg-maïs (Monsanto) AntibioticaresistentieAntibioticaresistentie door gebruik van specifieke door gebruik van specifieke

merkergenenmerkergenen Allergieën:Allergieën: univ Nebraska = ggo soja met proteïnen uit univ Nebraska = ggo soja met proteïnen uit

paranoot (paranoot (Bertholletia excelsa)Bertholletia excelsa) gaven allergische gaven allergische reacties = afgevoerdreacties = afgevoerd

Neveneffect:Neveneffect: Roundup Roundup via vliegtuigen (Paraguay – via vliegtuigen (Paraguay – Brazilië) = vele rechtszaken lopendeBrazilië) = vele rechtszaken lopende

Effecten volksgezondheidEffecten volksgezondheid

Veel te weinig langetermijn-onderzoek en Veel te weinig langetermijn-onderzoek en onderzoeksresultaten dikwijls op basis onderzoeksresultaten dikwijls op basis van gegevens van de firma’svan gegevens van de firma’s

Andere procedure dan voor pesticiden Andere procedure dan voor pesticiden geneesmiddelen, voedseladditieven door geneesmiddelen, voedseladditieven door principe van “wezenlijke gelijkwaardig-principe van “wezenlijke gelijkwaardig-heid” (VS)heid” (VS)

Effect Roundup e.d. onderschat Effect Roundup e.d. onderschat

Neveneffecten Neveneffecten herbicidenresistentieherbicidenresistentie

1. transgene herbicidetolerante gewassen 1. transgene herbicidetolerante gewassen overwoekeren bij teeltwisseling (koolzaad)overwoekeren bij teeltwisseling (koolzaad)

2. “genetische vervuiling” = wilde soort wordt 2. “genetische vervuiling” = wilde soort wordt ook resistent en wordt woekeronkruid = ook resistent en wordt woekeronkruid = (koolzaad/raapzaad) (koolzaad/raapzaad)

3. door herhaald gebruik totaalherbicide 3. door herhaald gebruik totaalherbicide (Roundup) worden wilde planten resistent(Roundup) worden wilde planten resistent

Neveneffecten Neveneffecten herbicidenresistentieherbicidenresistentie

Volgens de VS Department of Agriculture is effectiviteit Volgens de VS Department of Agriculture is effectiviteit verdwenen: ganse reeks onkruiden zijn resistent verdwenen: ganse reeks onkruiden zijn resistent geworden aan glyfosaat. geworden aan glyfosaat.

Miljoenen ha soja en katoen= aantal sproeibeurten Miljoenen ha soja en katoen= aantal sproeibeurten sterk toegenomen door tolerantie – wordt nu meer sterk toegenomen door tolerantie – wordt nu meer gesproeid dan voor introductie van ggogesproeid dan voor introductie van ggo

Amaranthus - paardestaart: worden woekerplanten in Amaranthus - paardestaart: worden woekerplanten in VSVS

Overschakeling naar “straffere” middelen (atrazine)Overschakeling naar “straffere” middelen (atrazine) Canada: via kruising is koolzaad ontstaan dat resistent Canada: via kruising is koolzaad ontstaan dat resistent

is tegen 3 soorten herbicidenis tegen 3 soorten herbiciden Monsanto heeft nu een “super”-pesticide ontworpenMonsanto heeft nu een “super”-pesticide ontworpen

Confirmed Glyphosate Resistant Confirmed Glyphosate Resistant Weeds in the USWeeds in the US (2006)(2006)

Horseweed (Marestail)Common RagweedItalian RyegrassRigid RyegrassPalmer AmaranthCommon WaterhempGiant Ragweed

Glyphosate Resistant Weeds in Glyphosate Resistant Weeds in the USthe US

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1996 1998 2000 2002 2004 2006

No

. of

sp

ec

ies

Rigid ryegrass

Horseweed

Italian ryegrass

Common ragweed

Waterhemp

Palmer amaranth

Giant ragweed

NeveneffectenNeveneffectenResistentie tegen Resistentie tegen insecten/virusseninsecten/virussen

Bt-proteïnen schadelijk voor breed gamma aan Bt-proteïnen schadelijk voor breed gamma aan insecten = insecten = niet selectiefniet selectief - milieuschade - milieuschade

Bij gg-Bt-planten wordt een toxine Bij gg-Bt-planten wordt een toxine geproduceerd tegen insecten. Door massale geproduceerd tegen insecten. Door massale blootstelling is kans groter dat blootstelling is kans groter dat insecten insecten resistent resistent worden en dat dit toxine in de natuur worden en dat dit toxine in de natuur niet meer werktniet meer werkt

Resistentie tegen virus door inbouwen van Resistentie tegen virus door inbouwen van virusgenen: door recombinatie kan virusgenen: door recombinatie kan nieuw virusnieuw virus ontstaan dat breder werkt ontstaan dat breder werkt

Verstoring biodiversiteitVerstoring biodiversiteit

Effect van insectenresistentie op niet-Effect van insectenresistentie op niet-targetsoorten: bestuivers, natuurlijke vijandentargetsoorten: bestuivers, natuurlijke vijanden

Algemene genetische verschraling – verarming Algemene genetische verschraling – verarming van reservoir voor veredeling – traditionele van reservoir voor veredeling – traditionele criollo-maïs in Mexico besmet met Bt- en RR-criollo-maïs in Mexico besmet met Bt- en RR-gen gen

Grootschalige gg-teelten: minder wilde planten Grootschalige gg-teelten: minder wilde planten – minder vogels enz…– minder vogels enz…

De MonarchvlinderDe Monarchvlinder

De MonarchvlinderDe Monarchvlinder

1999: proeven over effect van Bt-maïs 1999: proeven over effect van Bt-maïs (toxine tegen maïsboorder) (toxine tegen maïsboorder)

Rupsen monarchvlinder: bladeren Rupsen monarchvlinder: bladeren bestoven met stuifmeel van Bt-maïs = bestoven met stuifmeel van Bt-maïs = 44% dood na 4 dagen44% dood na 4 dagen

Hoge symboolwaarde in VSHoge symboolwaarde in VS Nefast voor export maïs naar Europa!Nefast voor export maïs naar Europa!

onzelieveheersbeestjeonzelieveheersbeestje

OnzelieveheersbeestjeOnzelieveheersbeestje

Wetenschappelijk onderzoek Schotland Wetenschappelijk onderzoek Schotland Gevoederd met luizen die leven op Gevoederd met luizen die leven op

transgene aardappelentransgene aardappelen Vruchtbaarheid met 38% verminderdVruchtbaarheid met 38% verminderd Leven maar half zo langLeven maar half zo lang In Duitsland daarom gg-maïs verboden In Duitsland daarom gg-maïs verboden

(2009)(2009)

3. De consument wil het 3. De consument wil het nietniet

in Europa: in Europa: 60-70% ronduit tegen ggo’s. 60-70% ronduit tegen ggo’s. 1998: 1% britten vindt ggo’s een 1998: 1% britten vindt ggo’s een

aanwinst voor samenlevingaanwinst voor samenleving 2004: 80% Amerikanen wil etikettering – 2004: 80% Amerikanen wil etikettering –

groei van biosector door weigeringgroei van biosector door weigering EU: etikettering verplicht!EU: etikettering verplicht! Supermarkten weigeren ggo-voedselSupermarkten weigeren ggo-voedsel

4. Discutabele 4. Discutabele opbrengstenopbrengsten

““Failure to Yield”Failure to Yield” = rapport over globaal resultaat 20 = rapport over globaal resultaat 20 jaar gg-maïs en soja in VSjaar gg-maïs en soja in VS

Voor herbicidenresistentie = geen tot negatief effect op Voor herbicidenresistentie = geen tot negatief effect op termijn termijn

Voor insectenresistentie = marginaal effectVoor insectenresistentie = marginaal effect Zelfde resultaat voor gg-soja in Argentinië, zeer slechte Zelfde resultaat voor gg-soja in Argentinië, zeer slechte

resultaten in Indië (katoen)resultaten in Indië (katoen) Oogstverbetering door veredeling + betere Oogstverbetering door veredeling + betere

landbouwtechnieken = + 1%/jaarlandbouwtechnieken = + 1%/jaar beter met “marker assisted selection” de veredeling beter met “marker assisted selection” de veredeling

versnellenversnellen

5. Afhankelijkheid boeren5. Afhankelijkheid boeren

Patenten = oorspronkelijk niet van toepassing Patenten = oorspronkelijk niet van toepassing op levende organismenop levende organismen

Lobbywerk bedrijven: patent op transgeen Lobbywerk bedrijven: patent op transgeen organisme organisme

Amerikaans model via TRIPS-akkoord in GATT Amerikaans model via TRIPS-akkoord in GATT geslopen geslopen (Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights)(Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights)

Is flagrant in tegenspraak met Internationaal Is flagrant in tegenspraak met Internationaal Verdrag inzake Biodiversiteit!Verdrag inzake Biodiversiteit!

5. Afhankelijkheid boeren5. Afhankelijkheid boeren

““koppelverkoop”:koppelverkoop”: zaad + herbicide en zaad + herbicide en contractueel verbod op oogstencontractueel verbod op oogsten

In Argentinië, Paraguay, Indië: in eerste fase In Argentinië, Paraguay, Indië: in eerste fase goedkoop zaad – na tijd betaling goedkoop zaad – na tijd betaling royalties royalties (10 $ (10 $ per ton; 20 $ per ton)per ton; 20 $ per ton)

Kleine boeren gaan over kop en grond wordt Kleine boeren gaan over kop en grond wordt opgekocht door grootgrondbezittersopgekocht door grootgrondbezitters

Rechtszaak Percy Schmeiser, Canadese Rechtszaak Percy Schmeiser, Canadese landbouwer = besmetting gg-koolzaadlandbouwer = besmetting gg-koolzaad

5. Afhankelijkheid boeren5. Afhankelijkheid boeren

1999: “Neem”-zaak in Indië : 1999: “Neem”-zaak in Indië : Dr. Vandana Dr. Vandana Shiva (+ Magda Aelvoet); rechtszaak Shiva (+ Magda Aelvoet); rechtszaak gewonnen, gewonnen,

2001: actiegroep Navdanya vs. het 2001: actiegroep Navdanya vs. het Amerikaanse bedrijf RiceTec over patent op Amerikaanse bedrijf RiceTec over patent op variant van basmatirijst: bevat genetisch variant van basmatirijst: bevat genetisch materiaal dat ontwikkeld was uit rijstsoorten materiaal dat ontwikkeld was uit rijstsoorten van (Indiase) boeren; rechtszaak gewonnenvan (Indiase) boeren; rechtszaak gewonnen

2004: idem voor Indiase tarwe-variëteit Nap 2004: idem voor Indiase tarwe-variëteit Nap HalHal

De praktijk: IndiëDe praktijk: Indië

Algemene introductie van Bt-katoen = ramp! Algemene introductie van Bt-katoen = ramp! Via leningen voor zaadaankoop – reeks Via leningen voor zaadaankoop – reeks misoogsten door niet aangepast aan bodem – misoogsten door niet aangepast aan bodem – geen effect op insectenplagengeen effect op insectenplagen

““GM-genocideGM-genocide” in Maharashra= door gg-katoen ” in Maharashra= door gg-katoen = zeer veel zelfmoorden – statement prins = zeer veel zelfmoorden – statement prins Charles – boerenorganisaties rechtszaak Charles – boerenorganisaties rechtszaak aangespannen tegen Monsantoaangespannen tegen Monsanto

De praktijk: ArgentiniëDe praktijk: Argentinië

Argentinië: Argentinië: “sojasation”“sojasation” = 16 miljoen ha = 16 miljoen ha gg-soja: grootschalig – voor export - gg-soja: grootschalig – voor export - bodemuitputting – meer pesticiden door bodemuitputting – meer pesticiden door tolerantie bij onkruid – via vliegtuigen tolerantie bij onkruid – via vliegtuigen herbicide gespoten= sterfgevallen – herbicide gespoten= sterfgevallen – processenprocessen

1998-2004: 800.000 ha ontbost voor 1998-2004: 800.000 ha ontbost voor industriële gg-soja – bodemerosie…industriële gg-soja – bodemerosie…

6. Besmetting biologische 6. Besmetting biologische landbouwlandbouw

Lastenboeken bio zijn zeer streng op vlak van Lastenboeken bio zijn zeer streng op vlak van ggo’s = nultolerantieggo’s = nultolerantie

Test Canada op koolzaad: in 27 silo’s met niet-Test Canada op koolzaad: in 27 silo’s met niet-transgeen zaad was 80% besmet met gg-zaadtransgeen zaad was 80% besmet met gg-zaad

Koolzaad kan niet meer geteeld worden door Koolzaad kan niet meer geteeld worden door bioboeren in nabijheid van gg-koolzaadbioboeren in nabijheid van gg-koolzaad

Discussie over co-existentie =“farce”?Discussie over co-existentie =“farce”?

7. Met ggo’s geen 7. Met ggo’s geen duurzame landbouwduurzame landbouw

Altijd een versterking van industriële landbouw Altijd een versterking van industriële landbouw die sterk afhankelijk is van kunstmeststoffen en die sterk afhankelijk is van kunstmeststoffen en chemische bestrijdingsmiddelenchemische bestrijdingsmiddelen

Bedreiging voor bio-landbouw Bedreiging voor bio-landbouw Leidt tot grootschaligheid en afname Leidt tot grootschaligheid en afname

biodiversiteitbiodiversiteit Leidt tot afbouw familiale boerenlandbouw in Leidt tot afbouw familiale boerenlandbouw in

zuiden = 5VTE/ha tegenover 1VTE/2ha zuiden = 5VTE/ha tegenover 1VTE/2ha

PROTESTPROTEST

Veel actiegroepen (Friends of the Earth – Veel actiegroepen (Friends of the Earth – Greenpeace, Oxfam …)Greenpeace, Oxfam …)

Wetenschappers (UCS, e.a.)Wetenschappers (UCS, e.a.) Ook derde wereld-landen: Zambia weigert Ook derde wereld-landen: Zambia weigert

ggo-voedselhulp; Venezuela ggo-vrij, ggo-voedselhulp; Venezuela ggo-vrij, discussies in WTO en GATT discussies in WTO en GATT

Vele Europese landen en publieke opinieVele Europese landen en publieke opinie 39 Vlaamse gemeenten: “ggo-vrij”39 Vlaamse gemeenten: “ggo-vrij”

GGO-vrije regio’s in EuropaGGO-vrije regio’s in EuropaCharter van FirenzeCharter van Firenze

Abruzzo (IT), Aquitaine (FR), Asturies (ES), Auvergne (FR), Abruzzo (IT), Aquitaine (FR), Asturies (ES), Auvergne (FR), Basse-Normandie (FR), Bourgogne (FR), Bretagne (FR), Basse-Normandie (FR), Bourgogne (FR), Bretagne (FR), Burgenland (AU), Calabria (IT), Canaries (ES), Centre (FR), Burgenland (AU), Calabria (IT), Canaries (ES), Centre (FR), Corse (FR), Drama-Kavala-Xanthi (GR), Emilia-Romagna (IT), Corse (FR), Drama-Kavala-Xanthi (GR), Emilia-Romagna (IT), ENAE (GR),Euskadi (ES), Franche-Comté (FR), Grèce, Haute-ENAE (GR),Euskadi (ES), Franche-Comté (FR), Grèce, Haute-Normandie (FR), Highlands of Scotland (UK), Ile de France Normandie (FR), Highlands of Scotland (UK), Ile de France (FR), Käernten (AU), Lazio (IT), Liguria (IT), Limousin (FR), (FR), Käernten (AU), Lazio (IT), Liguria (IT), Limousin (FR), Marche (IT), Midi-Pyrénées (FR), Molise (IT), Municipalidad de Marche (IT), Midi-Pyrénées (FR), Molise (IT), Municipalidad de Menorca (ES), Niederösterreich (AU), Menorca (ES), Niederösterreich (AU), Nord-Pas-de-Calais (FR), Oberösterreich (AU), Pays de la Nord-Pas-de-Calais (FR), Oberösterreich (AU), Pays de la Loire (FR), Piemonte (IT), Poitou-Charentes (FR),  Principado Loire (FR), Piemonte (IT), Poitou-Charentes (FR),  Principado de Asturias (ES), Provincia Autonoma di Bolzano-Südtirol de Asturias (ES), Provincia Autonoma di Bolzano-Südtirol (IT), Puglia (IT), Rhône-Alpes (FR), Salzburg (AU), Sardegna (IT), Puglia (IT), Rhône-Alpes (FR), Salzburg (AU), Sardegna (IT), Sisak-Moslavina (CR), Steiermark (AU), Tirol (AU), (IT), Sisak-Moslavina (CR), Steiermark (AU), Tirol (AU), Toscana (IT), Umbria (IT), Varazdin County (CR), Vorarlberg Toscana (IT), Umbria (IT), Varazdin County (CR), Vorarlberg (AU), Wales (UK), (AU), Wales (UK), Wallonie (BE)Wallonie (BE) Wien (AU) Wien (AU)

GGO’s en voedselGGO’s en voedsel

VoedselproblematiekVoedselproblematiek

Wereldbevolking: 6,8 miljardWereldbevolking: 6,8 miljard

(prognose 2050: 9 miljard)(prognose 2050: 9 miljard)

5 miljard ha landbouwgrond5 miljard ha landbouwgrond Groei voedselproductie: 2% per jaar Groei voedselproductie: 2% per jaar

sinds 1960 (ongelijk verdeeld!)sinds 1960 (ongelijk verdeeld!) Momenteel genoeg voedsel om iedereen Momenteel genoeg voedsel om iedereen

te voeden = 2.803 kcal/dagte voeden = 2.803 kcal/dag

veeteeltveeteelt

3,9 miljard ha voor vleesproductie = 78%3,9 miljard ha voor vleesproductie = 78% 69,5% = permanent weiland / 30,5% = voeders69,5% = permanent weiland / 30,5% = voeders

VoedselproblematiekVoedselproblematiek

850 miljoen mensen leven in 850 miljoen mensen leven in hongersituatiehongersituatie

= 12,5 %= 12,5 %

oorzakenoorzaken

Armoede Armoede Boeren = onvoldoende middelen voor aankoop Boeren = onvoldoende middelen voor aankoop

zaad, meststoffen, investeringenzaad, meststoffen, investeringen Slechte infrastructuur, onvoldoende Slechte infrastructuur, onvoldoende

markttoegang, afwezigheid van een marktmarkttoegang, afwezigheid van een markt Onvoldoende publieke investering in landbouwOnvoldoende publieke investering in landbouw Groot aandeel exportgewassen (o.a. Groot aandeel exportgewassen (o.a.

veevoeders)veevoeders)

IAASTDIAASTD

““Agriculture on a cross-roads”Agriculture on a cross-roads”INTERNATIONAL ASSESSMENT OF INTERNATIONAL ASSESSMENT OF

AGRICULTURAL KNOWLEDGE, AGRICULTURAL KNOWLEDGE, SCIENCE AND TECHNOLOGY FOR SCIENCE AND TECHNOLOGY FOR

DEVELOPMENTDEVELOPMENT

FAO, UNDP, UNEP, WHO, WBFAO, UNDP, UNEP, WHO, WB Internationaal rapport opgemaakt door 600 Internationaal rapport opgemaakt door 600

wetenschappers en stakeholderswetenschappers en stakeholders

IAASTDIAASTD

“ “How can we reduce hunger and How can we reduce hunger and poverty, improve rural livelihoods, and poverty, improve rural livelihoods, and facilitate equitable, environmentally, facilitate equitable, environmentally, socially and economically sustainable socially and economically sustainable development through the generation, development through the generation, access to, and use of agricultural access to, and use of agricultural knowledge, science and technology?”knowledge, science and technology?”

IAASTD - biotechnologieIAASTD - biotechnologie

Nog veel onbekenden op vlak van risico’s voor Nog veel onbekenden op vlak van risico’s voor gezondheid, milieu, economische batengezondheid, milieu, economische baten

Oogstopbrengsten zijn zeer uiteenlopend: soms stijging Oogstopbrengsten zijn zeer uiteenlopend: soms stijging soms daling van de opbrengstsoms daling van de opbrengst

Gevaar voor concentratie van eigendomsrecht op Gevaar voor concentratie van eigendomsrecht op landbouwproductenlandbouwproducten

Patentenregeling doen de kosten stijgen Patentenregeling doen de kosten stijgen Afhankelijkheid boeren stijgtAfhankelijkheid boeren stijgt Eenzijdige oriëntatie van onderzoeksfondsen + Eenzijdige oriëntatie van onderzoeksfondsen +

middelen + onafhankelijkheid onderzoek in gevaarmiddelen + onafhankelijkheid onderzoek in gevaar Investeringen moeten gericht zijn op lokale prioriteiten Investeringen moeten gericht zijn op lokale prioriteiten

met garanties van inspraak en participatie bevolkingmet garanties van inspraak en participatie bevolking

CONCLUSIESCONCLUSIES

voor ontwikkelingslanden is multifunctionele voor ontwikkelingslanden is multifunctionele landbouw gebaseerd op agro-ecologie de landbouw gebaseerd op agro-ecologie de beste garantie voor voedselzekerheid beste garantie voor voedselzekerheid

Biologische landbouw zou gunstiger effect Biologische landbouw zou gunstiger effect hebben dan GG-landbouwhebben dan GG-landbouw

Grote omzichtigheid met ggo: overleving kleine Grote omzichtigheid met ggo: overleving kleine boeren, eigendomsrecht, omgevingboeren, eigendomsrecht, omgeving

Ander landbouwstructuren + ander Ander landbouwstructuren + ander consumptiepatroon Westen consumptiepatroon Westen

Daling vleesconsumptie?Daling vleesconsumptie?

Ggo’s geen oplossingGgo’s geen oplossing

Meeropbrengsten zijn zeer twijfelachtigMeeropbrengsten zijn zeer twijfelachtig Meerkost is groot: te duur voor kleine Meerkost is groot: te duur voor kleine

boerenboeren Risico’s voor gezondheid en milieuRisico’s voor gezondheid en milieu Nefast voor biodiversiteit Nefast voor biodiversiteit leidt tot grootschalige intensieve leidt tot grootschalige intensieve

landbouw: veevoeder, biobrandstof (maïs)landbouw: veevoeder, biobrandstof (maïs)

Intensieve ggo-landbouwIntensieve ggo-landbouw

Polycultuur goed voor Polycultuur goed voor boeren en biodiversiteitboeren en biodiversiteit